KRİZ VE KRİZE MÜDAHALE ÖRNEK MODEL

Transkript

1 KRİZ VE KRİZE MÜDAHALE ÖRNEK MODEL Her insanın yaşamında sorunlarıyla başedemediği ya da kriz durumuna düştüğü zamanlar vardır. Kişi yaşamındaki önemli hedeflerin önünde, alışılan sorun çözme yöntemleriyle başedemediği bir engelle karşılaşınca kriz durumu oluşur. Kişinin dengesi ve alışıldık işlev görebilme örüntüsü, çoğu kez kaçınılmaz ve ciddi bir yaşam olayıyla (sevilen birinin ölümü, iş değişikliği, evlilik ya da üniversiteye başlama gibi bir rol değişikliği, hastalık vb.) bozulur. Böyle bir durumun yarattığı gerilim, olağan sorun çözme davranışlarıyla azaltılamayınca, davranışlarda dağınıklık başlar. Gerilim eşik seviyesinin ötesine taşar ve kişinin dağılması devam ederse kalıcı sonuçlar gözlenebilir (Özden, 1993). Ayrıca; grubun, örgütün ya da topluluğun normal işlevlerini yerine getirmesini engelleyen, acil ilgi ve çözüm gerektiren, tolere edilemeyen, sıradışı, beklenmeyen bir durum ya da ani değişiklik olarak tanımlanabilir. Kısaca; insanların yaşam uyumlarını bozan olağanüstü durumlardır. Tüm doğal afetler, yangın, bir öğrencinin ya da öğretmenin ölümü, intihar vakaları, öğrencinin maruz kaldığı veya şahit olduğu şiddet durumları birer krizdir. Bir kriz durumunda kişi/kişiler, duruma bağlı olarak başa çıkma becerilerini yitirebilir; yoğun olumsuz duygular yaşayabilir. Kriz durumu, sorunun nasıl ele alındığına bağlı olarak, kişinin kendini tanıması, değiştirmesi ve olgunlaşmasını sağlayıcı bir dönüm noktası olabilmekte ya da felaketlere dönüşebilmektedir. Kriz anında içinde bulunulan koşullar, krizin ortaya çıkışına neden olmasa bile ilerlemesinde ya da krizle başa çıkmada etken olmaktadır. Bir okulda kriz yaşandığında, öğrenciye, öğretmene, veliye, çalışan kişilere, oluşan paniğin önlenmesi için mevcut düzenin devam edeceği ve nedeni ne olursa olsun acil durumla başa çıkılabileceği mesajının verilmesi ve güven sunulabilmesi gereklidir. Bu amaç la Ankara il Milli Eğitim Müdürlüğü başta olmak üzere İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri ve tüm Okullarında da bu durumlar göz önünde bulundurularak, öğretim yılında Kriz Önleme Müdahale ve Psikolojik Destek Ekibi kurulmuştur. Bu ekibe konuyla ilgili değişik eğitimler verilmiştir. Verilen bu eğitimler; kriz tanımı, kriz yönetimi, krize hazırlık ve planlama yapma, stres yönetimi, intihar ve ölüm vakalarına yaklaşım, başa çıkma becerileri, sınıf ortamlarında yapılacak psiko sosyal destek çalışmalarını kapsamıştır. Bu çalışmanın amacı, kriz durumlarında baş etme yöntemlerini geliştirip en kısa sürede normal işleyişe dönmek ve gelecek için krizin tekrarlanmasını önleyecek etkinlikleri başlatmaktır. Kriz ekiplerinde görev alan personelin eğitim durumlarının dereceleri ve konuyla ilgili olarak becerileri ile kriz geçiren birey veya kurumun bir an önce normalleşme sürecine girmesi arasında doğru orantılı bir ilişkinin olduğu görülmektedir. Bu yüzden ekip üyelerinin eğitimleri süreklilik arzetmektedir. Eğitimlerin süreklilik arzetmesinin yanı sıra bu eğitimlerin içeriklerinin belirlenmesi de

2 önemlidir. Bu sebeple birlikte krize müdahale ekiplerinde yer alan personelin bilgi ve beceri düzeylerinin belirlenmesi gerekmektedir. GENÇLERDE PSİŞİK KRİZ BELİRTİLERİ: Yetişkinliğe geçişte yaşlarında başlayarak 20 li yaşlara değin süren fırtınalı bir dönem yaşanır. Bu dönemde bedensel, cinsel, ruhsal ve sosyal alanlarda önemli değişiklikler olur. Değişimlere uyumda zorlanan gençlerde yetişkinlerinkine benzer duygusal krizler yaşanır. Gençlerde okulda ve evde karşılaşılan bazı davranış değişiklikleri krize işaret edebilir (Sonneck, 2000) Bu belirtiler: Yeme davranışında değişiklik ( iştahsızlık, kilo kaybı, veya tersine sık ve çok yemek yeme), Günlük alışkanlıklarda değişiklik, Eski arkadaşlardan, aileden, ilgi duyduğu şeylerden uzaklaşma, Konsantrasyon güçlükleri, okul ve işte başarısızlık, Okulda sosyal konumda değişiklik, İçine kapanma, Okul veya iş yerinde verimlilikte, performansta azalma, Alkol, ilaç, madde kötüye kullanımı, Okulu bırakma, okuldan veya evden kaçma, Başarısız olma. Gençte göze çarpan davranış değişiklikleri genellikle aniden ortaya çıkar ve hayatındaki sosyal bir olayla ilişkilidir. Çözümlenemeyen krizler değişik sapma davranışlarının veya bazı saldırgan davranışların (örneğin, evden veya okuldan kaçma, yıkıcı, zarar verici davranışlar, intihar girişimi) ortaya çıkmasına yol açabilir. KRİZE MÜDAHALE: Bireyin iç dengelerinin bozulduğu, sorun ile başa çıkma mekanizmalarının yetersiz kaldığı durumlarda yaşanana kriz dönemindeki terapötik yaklaşım, krize müdahale ya da kriz tedavisi adı ile anılır. Günümüzdeki gittikçe artan madde bağımlılığı, suç işleme, intihar olguları, krize müdahale hizmetlerine duyulan gereksinimi artırmaktadır. Krize müdahalenin terapötik hizmetler kadar koruyucu ruh sağlığı hizmetlerinde de önemli yeri vardır. Okullar, iş yerleri, çocuk ve aile danışma merkezlerine danışmanlık hizmeti ile gelecekte ortaya çıkabilecek duygusal sorunları, oluşmadan önlemenin yollarını gösteren bir yaklaşımdır (Sayıl, 1992).

3 KRİZE MÜDAHALENİN TEMEL İLKELERİ: Krize müdahalenin önemli bir ilkesi, müdahalenin acil olarak yapılanmasıdır(everstine, 1983; Akt:Sözer, 1992). Krizi yaşayan bireyin sorunuyla yüzleştirilmesi ancak bunun beraberinde getireceği gerginlik tehlikesine karşı destekleyici Tedavinin odak noktasını güncel sorunların oluşturması (Everstine, 1983; Akt:Sözer, 1992) Kullanılacak yöntemde esnek olmak (Sonneck ve Diğerleri, 2000). Tedavi planının var olan soruna ve bireye göre düzenlenmesi ve acil yardım sağlanması (Everstine, 1983; Akt:Sözer, 1992). Gerekliyse psiko - terapötik görüşmeleri destekleyici ilaç verilmesi. Bireyin çevresinin sürece dahil edilmesi (Sonneck ve Diğerleri, 2000) Krize müdahale ve etik: Bireyin veya ailesinin geçmişini yargılamak, etik açıdan tehlikeli bir girişim olup, hiçbir nedenle veya kriterle haklı gösterilemez. Terapinin amacı bireyin aydınlatılması, farkına varması ve tam bir muhakeme gücüne kavuşmasıdır. Sürecin bu şekilde yaşanması için bireyin içgörü kazanması beklenmelidir (Ritschl, 1989; Akt: Güney, 1997). Terapistler, terapi yeteneklerini geliştirmeli, tera - pötik sürece kendi tutumlarını karıştırmalarına karşı duyarlı ve farkında olmalıdırlar (Ritschl, 1989; Akt: Güney, 1997). Tera - pötik ilişkinin kurulması sırasında amaçlar üzerinde ortak çalışılmalı ve sorumluluk paylaşılmalıdır (Karasu, 1981). Bir kriz durumunun iyi yönetilebilmesi için terapist ile hasta ve yakınları arasındaki işbirliği algılanmalı ve tedavi sürecine yansıtılmalıdır (Güney, 1997). Etik problemler ortaya çıktığı zaman, muhakeme yeteneği veya hareket serbestisi olmayan bireylerin korunması için emniyet görevlilerinin sürece dahil edilmesi gibi yasal önlemlere başvurulabilir (Güney, 1997) Krizin müdahaleye dahil olanlara sıçramaması ve onları da içine çekmemesi için davranışlar ve ilişkiler etik ilkeler çerçevesinde gözden geçirilmelidir (Parksen, 1970; Ritschl, 1989; Karasu, 1981; Hafner, 1974; Sayıl, 1996; Thompson, 1990; Akt: Güney, 1997). KRİZE MÜDAHALE MODELİ Kriz; Bir bireyin, grubun, örgütün ya da topluluğun normal işlevlerini yerine getirmesini engelleyen ve acil ilgi ve çözüm gerektiren, sıradışı, beklenmeyen bir durum ya da ani değişiklik biçiminde tanımlanabilir.

4 Kriz sadece doğal afetler veya terör olayları sonucu yaşananlardan ibaret değildir. Bir okulda, okul servisinin kaza yapması, bir öğrenci/ öğretmen kaybı ya da yaralanması, bir kazaya tanık olma gibi olaylar da krize sebep olur. Gelişimsel ya da bireysel müdahaleyi gerektiren birçok kriz türünden sözetmek mümkündür. Gelişimsel krizler, alkol-ilaç bağımlılığı, uyuşturucu kullanımı, anne babanın boşanması, cinselfiziksel ya da psikolojik istismar, bir yakının kaybedilmesi, ağır hastalıklar, sosyal rol ya da ortamın değişmesi, ergen hamileliği, yeme bozuklukları gibi krizler daha çok bireysel müdahale gerektiren krizlerdir. Bir öğrenci, öğretmen ya da ulusal liderin ölümü, bulaşıcı hastalıklar, şiddet olayları, doğal ve çevresel felaketler, okulun içinde bulunduğu bölgeyi etkileyen sosyal ve ekonomik değişiklikler ise öğrenciler, öğretmenler ve velilerin önemli bir bölümünü etkileyecek nitelikte ve bireysel müdahalenin yanısıra toplu müdahaleyi de gerektiren kriz durumlarıdır. Kriz anında okulun vermesi gereken tepkiler vardır ve buna önceden hazırlıklı olunması gerekir. Okulun görevi öğrencileri ve personelini en kısa zamanda günlük yaşam düzenlerine kademeli olarak geri döndürmek ve krizin etkileri ile başa çıkmaya çalışmaktır. Krize, doğru müdahale için öncelikle bir kriz müdahale ekibinin kurulması, ekibin görevinin belirlenmiş olması, krizin türüne göre uygulanacak programın oluşturulması ve işletilmesi gerekir. Bu doğrultuda, Pursaklar İlçesi Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesinde Kriz Yönetimini uygulayacak olan ekipler, bu ekiplerin görevleri ve eylem planı aşağıda sunulmaktadır. İlçe kriz yönetim ekibi: İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı her türlü okul ve kurumda yaşanan ve okul/kurum müdürlüğünce İlçe Milli Eğitim Müdürlüğüne bildirilen kriz durumlarında, İlçe Kriz Yönetim Ekibi Başkanının uygun görüşü ile İlçe Kriz Yönetim Ekibi sorumluluk alır. Bu ekibin başkanı ve üyeleri aşağıda belirtildiği biçimde oluşur: İlçe Kriz Yönetim Ekibi Başkanı: İlçe Milli Eğitim Müdürü veya görevlendireceği bir şube müdürüdür. İlçe Kriz Yönetim Ekibi: 1- Kriz durumunun ilgili olduğu bireyin veya ortaya çıktığı kurumun bağlı olduğu şubenin müdürü, 2- Krizin niteliğine bağlı olarak idari, mali, eğitim-öğretim vb. süreçler konusunda deneyimli bir şube müdürü, 3- Krizin niteliğine bağlı olarak gerektiğinde inceleme-soruşturma bölümünden sorumlu şube müdürü, 4- Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürü, 5- İlçe Sağlık Grup Başkanı 6- İlçe Emniyet Müdürü 7- İlçe Sivil Savunma Müdürü

5 8- Basınla İlişkiler Sorumlusu (Ekip üyeleri arasından seçilir.) İlçe kriz yönetim ekibi nin görevleri: İlçe Kriz Yönetim Ekibi başkanı tarafından her yıl Eylül ayının ilk haftası içinde ekip üyelerinin belirlenmesi ve görevlendirmeler için (basına bilgi vermek,sağlık,v.b.) gereken çalışmaların yapılması, 1- Eylül ayının ikinci haftası içinde İlçe Kriz Yönetim Ekibi nin toplanarak görev dağılımını yapması ve bir yıl boyunca görev yapacak krize müdahale ekibi üyelerinin belirlenmesi, 2- Kriz durumunda kriz iletişim ağının harekete geçirilmesi, 3- İlgili birimlere bilgi akışının sağlanması, 4- Gerekli idari işlerin teklif edilmesi, 5- İkincil krizlerin ortaya çıkmalarını engellemeye yönelik kişisel, kurumsal ve çevresel boyutlarda alınması gereken önlemlerin belirlenmesi, 6- Belirlenen önlemlerin zaman yitirmeden uygulanması, 7- Krize müdahale ekibinin göreve çağırarak psiko-sosyal müdahaleye başlanması, 8- Yapılan çalışmalar ile ilgili tüm aşamaların değerlendirilmesi, 9- Değerlendirmeler ışığında ulaşılan nokta hakkında ilgili birimlere bilgi akışını sağlama, 10- Krize müdahale uygulamasında verilen hizmetin verimliliğini izleme, 11- Gerekli görüldüğünde destekleyici çalışmaların yapılmasını sağlama. İlçe Krize Müdahale Ekibi, kriz Yönetim Ekibi nin görevlendirmesiyle ve ona bağlı olarak çalışır. Aralarında Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürü nün de bulunduğu, ilçe genelinde krize müdahale konusunda eğitim ve uygulamalara katılmış rehber öğretmenlerden oluşmaktadır. Bu ekip krize yönelik psiko-sosyal müdahaleyi yapacaktır. Ayrıca, gerekli görülen hallerde, İlçe Kriz Yönetim Ekibi, İlçe Sağlık Grup Başkanlığı, İlçe Emniyet Müdürlüğü, İlçe Sivil Savunma Müdürlüğü görevlileri ile Basınla İlişkiler Sorumlusu nu da İlçe Krize Müdahale Ekibi içine alır. İlçe Krize Müdahale Ekibi Başkanlığını, Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürü ya da onun tarafından belirlenen ve İlçe Krize Müdahale Ekibi nde yer alan, Rehberlik ve Araştırma Merkezi nde görevli bir ekip üyesi yürütür. İlçe krize müdahale ekip başkanının görevi: 1- İlçe Kriz Yönetim Ekibi nin görevlendirmesi doğrultusunda, İlçe Krize Müdahale Ekibi ni göreve çağırma,

6 2- İlçe Kriz Yönetim Ekibi ne bilgi akışını sağlama, 3- Gerekli önlemler için Kriz Yönetim Ekibi nin uygun görüşü doğrultusunda, Krize Müdahale Ekiplerini bilgilendirme ve harekete geçmelerini sağlama, 4- Krize Müdahale Ekibi nin görevi uygun koşullarda yapabilmesi için gerekli iletişim ve materyalleri sağlama, 5- Krize Müdahale Ekibi nin çalışmalarını izleme ve ekip üyeleri ve çalışma alanının sorumluları arasında gerekli koordinasyonu sağlama, 6- Uygulanacak müdahale planı doğrultusunda, ikincil krizleri önlemeye yönelik önlemleri belirleme ve Kriz Yönetim Ekibi ne bilgi verme. İlçe krize müdahale ekibinin görevleri: 1- Her yıl Eylül ayının son haftasında toplanarak durumu değerlendirme ve gerekli planlamanın yapılması, 2- Kriz durumunda, İlçe Krize Müdahale Ekip Başkanı ile birlikte ön bilgileri değerlendirme, krizden etkilenmiş ve etkilenebilecek olanları belirleme, 3- Krize müdahale programını uygulama, 4- Uygulanan programın etkililiğini değerlendirme, 5- Değerlendirme raporunu hazırlama, 6- Müdahale sürecinden sonra izleme çalışması yapma. Kriz yönetim süreci: Kriz yönetim sürecinin hareket basamakları aşağıdaki biçimdedir: 1- İlçe Kriz Yönetim Ekibi Başkanı nın bilgisi ve onayı doğrultusunda, Rehberlik ve Araştırma Merkezi nden en az bir uzmanın da katılımı ile İlçe Krize Müdahale Ekibi nin harekete geçirilmesi, 2- Gerekli görüldüğü durumda İlçe Kriz Yönetim Ekibi Başkanının onayı doğrultusunda ilgili birimlere haber verilmesi ve/veya idari işlemlerin başlatılması, 3- İlçe Krize Müdahale ekibi tarafından hazırlanmış olan hareket planının, krize müdahale ekibi tarafından uygulanmasının sağlanması, 4- Kriz yönetim sürecinin tüm aşamalarının değerlendirilmesi, 5- Yapılan çalışmanın raporunun hazırlanması ve İlçe Kriz Yönetim Ekibi Başkanı na sunulması. 2.3.Okul Krize Müdahale Ekibi Okul Krize Müdahale Ekip Başkanı: Okul müdürü veya görevlendireceği bir müdür yardımcısıdır. Okul Krize Müdahale Ekibi Üyeleri:

7 1- Okul rehber öğretmeni, varsa okul doktoru ve hemşiresi, 2- Acil müdahale, tahliye, ilk yardım, haberleşme görevlileri, 3- Okul Aile Birliği üyelerinden belirlenen kişiler, 4- Varsa Psiko-Sosyal Müdahale Ekibi Okul krize müdahale ekibinin görevleri: 1- Kriz müdahale planının hazırlanması ve geliştirilmesi: Kriz ortaya çıktığında atılacak adımlar, her üyenin görevinin belirlenmesi, kriz iletişim ve yönetim merkezleri ile psikolojik danışma yardımı verilecek yerlerin belirlenmesi. 2- Kriz anında yararlanılacak kişi ve kurumlarla ilişki ve işbirliğinin sağlanması: Emniyet, itfaiye, sağlık kuruluşlarından işbirliği yapılan kişi ve/veya kişilerin belirlenmesi, bu kişilerin iletişim bilgilerinin alınması. 3- Gerekli görüldüğünde çevre ve medya desteğe sağlayacak bir görevli seçme ve gerekli çalışmayı yapabilmesi için önceden üst makam onayının alınması. 4- Tüm personele eğitim çalışması düzenlenmesi: Okulda çalışan eğitim öğretim sınıfı ve yardımcı hizmetler sınıfı personeline yönelik kriz belirtileri, krizi önlemek için yapılabilecekler ve kriz anında uyulması gereken kuralların ne olduğu ile ilgili bilgi verilmesi. Personelin tamamının krize müdahale planı hakkında bilgi sahibi olmasının sağlanmasıdır. OKULDA KRİZ ANINDA YAPILACAK ÇALIŞMALAR: 1- Okul krize müdahale ekibinin toplanması: Krizin niteliği, alınacak önlemler ve kimlerin hangi görevleri yapacağı gözden geçirilip göreve başlanır. 2- İlçe kriz yönetim ekibine haber verilmesi: İlçe kriz yönetim ekibi bilgilendirme formu ( Ek1) okul müdürü tarafından doldurulur ve İlçe Kriz Yönetim Ekibi ne gönderilir. 3- İlgili sağlık ve emniyet birimlerine haber verilmesi: Daha önceden belirlenmiş olan emniyet, itfaiye ve sağlık personeli ile irtibata geçilerek gereken desteğin sağlanması. 4- Fiziksel önlemlerin alınması: Tahliye gereken durumlarda okulun boşaltılması, karmaşa olmaması için gerekli durumlarda okula giriş çıkışların engellenmesi. 5- Gerekli hallerde ilkyardım çalışmalarının yapılması: Gerekli yeterlik ve deneyime sahip personel tarafından ilkyardım hizmetinin verilmesi. 6- Öğrencilere, öğretmenlere ve velilere verilecek bilginin hazırlanması: Okul krize müdahale ekibi tarafından bilgi aktarım formunun yorum eklenmeden, olaya ilişkin bilgilerle doldurulması.(ek 2)

8 a- Öğretmenlerin bilgilendirilmesi: Hazırlanan bilgi aktarım formunun, okul yönetimi tarafından öğretmenlere sunulması. b- Öğrencilerin bilgilendirilmesi: Hazırlanan bilgi aktarım formu ile yüz yüze bilgi verilmesi, mümkünse tek tek sınıflara girilerek okunması. c- Ailelerin bilgilendirilmesi: Bilgi Aktarım Formunun yorum katılmadan ailelere aktarılması. d- Basına yapılacak açıklamanın hazırlanması: Açıklamalarda sadece olgulara yer verilmeli, yorumdan kaçınılmalıdır. Açıklamada kriz durumundan etkilenen kişi ya da kişilerin adı, soyadı, yaşı, sınıfı, cinsiyeti vb. ile ilgili bilgilerin kesinlikle verilmemesi. 7- Okul Krize Müdahale Ekibi ne ulaşan yeni bilgilerin ekip üyelerince değerlendirilmesi ve İlçe Kriz Yönetim Ekibi ne iletilmesi. 8- Olaydan etkilenen öğretmenlere yönelik destek çalışmasının yapılması. 9- Öğrencilere, yaşanan krizin etkilerini azaltmaya yönelik çalışmalar yapılması. 10- Velilere, yaşanan krizin etkilerini azaltmaya yönelik çalışmaların yapılması. 11- Çalışma yapılan her günün sonunda Okul Krize Müdahale Ekibi nin toplanması, yapılan çalışmaların değerlendirilmesi ve daha sonra yapılacakların planlanması. 12- Okul Krize Müdahale Ekibi tarafından krize müdahale sürecinde uygulanan programa ilişkin Değerlendirme Formu-1 in (Ek3) doldurulması İlçe Krize Müdahale Ekibi ne gönderilmesi. İlçe Krize Müdahale Ekibi nin okulda çalışma yapması durumunda Değerlendirme Formu 2 nin (Ek4) doldurulması, bir örneğinin okula bırakılması. 13- Okul Krize Müdahale Ekibi tarafından kriz müdahale sürecinde uygulanan programa ilişkin İzleme Formu nun (Ek5) olayı izleyen 1., 3., 6. ayların sonunda doldurulması ve İlçe Kriz Yönetim Ekibi ne iletilmesi. UYGULAMADA GÖRÜLEN AKSAKLIKLAR VE ÖNERİLER: Çalışmalar genel anlamda değerlendirildiğinde kriz yönetiminde görevli personelin gerek kendi yeterlilikleri gerekse bağlı bulundukları kurumun konu ile ilgili yeterlilikler hakkında geliştirilmesi gereken yönlerin olduğu söylenebilir. Geliştirilmesi gereken alanlar öğrencilerin yeterlilikleri, velilerin yeterlilikleri ve krizden sonra oluşan zararla baş etmede yapılabilecekler ana başlıkları altında toplanmıştır. Öneriler üç alt başlık altında toplanmıştır. Bunlar: 1. Öğrencilerle Çalışırken 2. Velilerle Çalışırken 3. Krizden Sonra Oluşan Zararlarla Baş Etmede Yapılabilecekler Öğrencilerle çalışırken; Öğrencilere, yaşanan krizin etkilerini azaltmaya yönelik çalışmalar yapılması. (Okulun imkanlarıyla yapılabiliyorsa okul tarafından yapılamıyorsa İlçe Krize Müdahale Ekibi tarafından gerçekleştirilecektir.)

9 a- Kendilerinde veya arkadaşlarında görülebilecek tepkiler hakkında bilgi verilmesi, b-öğrencilerin duygu ve düşüncelerini ifade etmelerine izin verilmesi: Öğretmenler ders programlarının dışına çıkarak buna imkan yaratmalı ve sınıfta tartışma, konu ile ilgili kompozisyon, resim vb. etkinlikler kullanabilir. Bu tür etkinlikleri başlatmak için, örneğin bir kayıp durumunda aşağıdakilere benzer sorular sorulabilir; -Haberi duyduğunuzda ne hissettiniz? -Şu anda neler hissediyorsunuz? -Kaybettiğiniz arkadaşınızın (öğretmeninizin) ailesinden biri olsaydınız ne yapılmasını isterdiniz? -Bu üzücü olayı atlatmak konusunda birbirinize nasıl destek ya da yardımcı olabilirsiniz? -Daha önce bir yakınınızı kaybettiniz mi? -O zaman neler hissetmiştiniz? Grup tartışmaları sırasında öğrencilerin olumlu ya da olumsuz duygu ve düşüncelerini açıklamaları desteklenmeli, Böyle düşünmemelisin, güçlü olmalısın gibi klişeler kullanılmamalı, herkes, daima, asla gibi genellemelerden kaçınılmalıdır. c- Öğrencilere gelişimsel düzeylerine göre açıklamalar yapılmalıdır. Örneğin herhangi bir yakın kaybı ile ilgili açıklama yapılırken: Karmaşık ve detaylı açıklamalar yerine, zihinlerini karıştırmayacak sade ve doğrudan açıklamalar yapmak yerinde olacaktır. Her öğrencinin olumsuz duyguları maskeleme biçimi ve tepkileri farklı olabilir. Bu nedenle bu farklı tepkilerin doğal olarak kabul edilmesi gerekir. Ancak bu tepkilerin yoğunluğu ve süresine dikkat edilerek psikolojik yardıma ihtiyacı olanlar belirlenmelidir. Küçük yaştakilere yapılan açıklamalarda genellemelerden kaçınılmalıdır. Örneğin; Hastaneye kaldırıldı, öldü veya hastalandı öldü gibi ifadeler hastaneye gitmenin ya da hastalanmanın ölümle sonuçlanacağı gibi bir inancın oluşmasına yol açabilir. d- Yaşanan kriz ile ilgili olarak, daha önce hissettikleri olumsuz düşünceleri sebebiyle suçluluk duyguları gelişebilir, buna yönelik destekleyici çalışmalar yapılmalıdır. Velilerle çalışırken; Velilere, yaşanan krizin etkilerini azaltmaya yönelik çalışmaların yapılması (Okulun imkanlarıyla yapılabiliyorsa okul tarafından, yapılamıyorsa İlçe Krize Müdahale Ekibi tarafından gerçekleştirilecektir). Velilere çocuklarına destek olmaları için yapabilecekleri hakkında bilgi verilmelidir.

10 Çocuğunuzla olay hakkında konuşun. Ona anlayabileceği düzeyde, mümkün olduğunca çok bilgi sağlayın. Duygularını ifade etmesine, üzüntüsünü yaşamasına, endişelerini dile getirmelerine izin verin. Çocuğunuzun, bir süre sonra duygularının normale döneceğine ve günlük yaşamının eskisi gibi devam edeceğine inanmasını sağlayın. Bu inancını sıklıkla pekiştirin. Çocuğunuza sarılın, onu kucaklayın. Buna her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyacaktır. Çocuğunuzla birlikte olmak için daha fazla zaman ayırın. Fiziksel etkinlik gerektiren oyunlara yöneltin, çünkü fiziksel etkinlik gerilim ve kaygıyı azaltacaktır. Çocuğunuzun öğretmeni ile iletişime geçin, kriz sonrası sınıfta yaşayabileceği problemlerin çözümünde işbirliği önerin. Okulun rehber öğretmeni ile konuşarak çocukların kriz tepkileri hakkında daha fazla bilgi alın. Krizden sonra oluşan zararlarla baş etmede yapılabilecekler; 1- Sınıf çalışmaları yapmak: Başetme becerilerine yönelik grup rehberlik etkinliklerinin yapılması. 2- Risk grubundaki öğretmen-öğrenci ve velilere yönelik çalışmalar düzenlenmesi. 3- Okul veya İlçe Krize Müdahale Ekibi nce uygun görülürse toplu törenler ve anma köşeleri hazırlanması. 4- Ev ve hastane ziyareti yapılması. 5- Bilgilendirme yazıları hazırlamak: Doğal afetler, bulaşıcı hastalıklar gibi olaylarla ilgili öğrencileri bilgilendirmeye yönelik yazılar hazırlanması. 6- Psikolojik Anlamlandırma ( Debrifing ) çalışmalarının yapılması. KAYNAKÇA 1.ADEM, M. (1999), Eğitim Planlaması Kavramlar, Yöntemler, Teknikler. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Araştırmaları Merkezi (EFAM), 2. Basım, Yayın No.1, Siyasal Kitabevi. 2. ARDALI, C. ve ERTEN, Y. (1996), Kısa Dönem Psikoterapiler, Türk Psikoloji Dergisi, cilt 11, sayı 37

11 3. BAYAR, N. (1999), Ergenlerde Risk Alma Davranışı: İçtepisellik, Aile Yapısı ve Demografik Değişkenler Açısından Gelişimsel Bir İnceleme, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi. 4. DELİKARA, İ. (2000), Ergenlerin Akran İlişkileri İle Suç Kabul Edilen Davranışlar Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,.Ankara Üniversitesi. 5. DÜRÜ Ç, (2001), Travma Psikolojisi, Türk Psikoloji Bülteni, cilt, 7, sayı 23 6 DÜVENCİ, Ş.(1995), Suç İşlemiş Ergenler İle Suç İşlememiş Ergenlerin Kişilik Yapılarının Karşılaştırılması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi. 7. GÜNEY, M. ( 1997), Krize Müdahalede Etik, Kriz Dergisi, 5 (1): KANER, S. (1991), Suçlu Çocuklara/Gençlere Ve Sorunlarına Genel Bir Bakış, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 24(1), sayfa: KEPENEKCİ, Y.K. ve ÖZCAN, A.Y. (2002), Okullarda Çocuk Suçluluğunun Önlenmesi., (I. Ulusal Çocuk ve Suç: Nedenler ve önleme çalışmaları Sempozyumu İçinde.) Ankara: Tisamat. 10. KÖKNEL, Ö. (1996), Bireysel ve Toplumsal Şiddet. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi. 11. LORE, R.K. ve SCHULTZ, L.A. (1996), İnsan Saldırganlığının Kontrolü: Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım, ( Çeviren: Hatice Karaçanta) Türk Psikoloji Bülteni, Cilt: 2, Sayı: 5, Sayfa: ÖZDEN, A. (1993), Krize Müdahalenin Psikiyatrideki Yeri, Kriz Dergisi, 1(3): ÖZTÜRK, E. DİKMEER, İ.ve ÖZBAY, H. (1995), Bir Psikiyatri Kliniğine Başvuran Ergenlerde Uçucu Madde Kullanımının Psiko-sosyal Boyutları, Kriz Dergisi, 3 (2 1): SAYIL, I. (1992), Olağanüstü Koşullarda Krize Müdahalenin Yeri ve Önemi, Kriz Dergisi, 1(1) : SAYIL, I. (1994), Bir ruh sağlığı sorunu olarak şiddet Kriz dergisi, 2(2), sayfa: SAYIL, I. (2000), Kriz Kavramı, Krize Müdahale ve Koruyucu Ruh Sağlığındaki Yeri, Ankara Üniversitesi Psikiyatrik Kriz Uygulama ve Araştırma Merkezi, Yayınları No:6, Ankara 17. SONNECK, G. ve Diğerleri. (2000), (Çev. Yasemin Sözer). Krize Müdahale ve İntiharı Önleme, Ankara: Damla Matbaacılık Reklâm ve Yay. Ltd. Şti 18. SÖZER, Y. (1992), Psikiyatride Kriz Kavramı ve Krize Müdahale, Kriz Dergisi, 1 (1) : TURAM, E. ( 1996), TV deki Şiddetin Çocuklara Etkileri Üzerine Farklı Bir Bakış. Cogito, sayı: 67, sayfa: YILMAZ, L.( 2001), Umberto Eco ile Kriz Üzerine (11 Nisan 2001, Bologna). Cogito., Kriz: Daha Derin, Daha Eski, Daha Yaygın.Yapı Kredi Yayınları Üç Aylık Düşünce Dergisi, Sayı 27, ss YILMAZ, T. (2002), Ergenlerde Risk Alma Davranışının İncelenmesi (I. Ulusal Çocuk Ve Suç: Nedenler ve Önleme Çalışmaları Sempozyumu İçinde.). Ankara: Tisamat.