KOBİLERE YÖNELİK ÇEVRE YÖNETİMİ ARAÇLARI: DELTA EKO-VERİMLİLİK PROGRAMI ÖRNEĞİ
|
|
- Bilge Karagöz
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 TMMOB Çevre Mühendisleri Odası V. ULUSAL ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ KOBİLERE YÖNELİK ÇEVRE YÖNETİMİ ARAÇLARI: DELTA EKO-VERİMLİLİK PROGRAMI ÖRNEĞİ Deniz Gümüşel 1 1 Projeler Genel Koordinatörü/Çevre Mühendisi TMMOB Çevre Mühendisleri Odası, Ataç 2 Sokak No:66/9 Kızılay, Ankara proje@cmo.org.tr ÖZET Bu çalışmada, son yirmi yıl içinde çevre yönetimi yaklaşımlarındaki değişimden yola çıkarak KOBİ lerin bu değişim içindeki yerleri tartışılmıştır. Hızla büyüyen küresel çevresel kriz tüm dünya uluslarını sürdürülebilir bir yaşam için acil harekete geçmeye zorlamaktadır. Bu çerçevede önleyici çevre yönetimi ve temiz üretim uygulamaları önem kazanmaktadır. Ulusal ekonomilerin önemli bileşenlerinden olan KOBİ lerin çevre yönetimi ve temiz üretim yaklaşımlarını bünyelerine katmaları sürdürülebilir kalkınma açısından kritik önemdedir. Ancak bilgi, finans ve insan kaynakları açısından çoğu kez dezavantajlı konumdaki KOBİ lerin ÇYS uygulamaları için bilinçlendirilmeye, teknik ve ekonomik desteğe ihtiyaçları vardır. Son on yılda, birçok ülkede ulusal ve uluslararası kuruluşlar hızla artan sayıda program ve proje çerçevesinde KOBİ lere ihtiyaç duydukları bu desteği sağlamak için çalışmalar yürütmektedir. KOBİ lere yönelik tasarlanan çevre yönetimi araçları, bu firmaların öz kaynaklarıyla gerçekleştirebilecekleri, düşük maliyetli, kısa vadede çevresel ve ekonomik sonuçları elde edilebilecek ve istendiğinde firmaları daha formal ÇYS belgelendirmelerine de taşıyabilecek sistematik yöntemler sunmalıdır yılında başlatılan DELTA Eko-Verimlilik Programı eko-yönetim araçları, eğitim çalışmaları, örnek firma uygulamaları, bilgi ve deneyim paylaşımı sağlayan ve gelişmekte olan sekiz Akdeniz ülkesinde aktif olarak çalışmalarına devam eden DELTA Ağlarıyla hem bölgede hem de Türkiye de bu alandaki çalışmalara başarılı bir örnek oluşturmaktadır. Anahtar Kelimeler: KOBİ; çevre yönetimi; eko-verimlilik; DELTA Programı. ENVIRONMENTAL MANAGEMENT TOOLS FOR SMES: THE CASE OF DELTA ECO-EFFICIENCY PROGRAMME ABSTRACT In this paper, taking start from the changes in environmental management approaches throughout the last 20 years, the position of small and medium sized enterprises in these changes were discussed. Accelerated global environmental crisis forces the nations of the world to take urgent action towards sustainable life formats. In this respect, integrated preventive environmental management and cleaner production practices gain essential significance. As being one of the major actors of national economies, SMEs adoption of environmental management and cleaner production approaches in their business processes is indispensable for sustainable development. However, SMEs, which lack the required knowledge, human and financial resources, are in deep need of awareness raising, besides technical and economic supports for the implementation of systematic environmental management. In the last ten years, a growing number of initiatives and programmes were started by national and international organizations to provide the necessary support to SMEs.
2 The environmental management tools designed for SMEs should be tailor-made, easy to be applied with the self-resources of the companies, low cost, achieving short term environmental and economic outcomes, should lay a basis for more formal EMS. Initiated in 1996, DELTA Eco-Management Programme constitutes a successful example for this kind of an approach in Mediterranean region and Turkey with its eco-management tools, training activities, case studies, and DELTa Networks active in eight countries for knowledge and experience share. Key Words: SMEs; environmental management; eco-efficiecny; DELTA Programme. 1. GİRİŞ 20. yüzyılın sonları çevre sorunlarının kriz boyutlarına taşınmasına sahne olmuştur. Alıcı ortamların kirlilik özümseme kapasitelerinin aşılmaya başlanması, doğal ortamdaki dengelerin geri dönüşü zor bir şekilde değişmesi, çevre kirliliği kaynaklı büyük ölçekli insan sağlığı sorunlarının gündeme gelmesi ve doğal kaynakların hızla tüketilmesi gibi süreçler bu krizi ivmelendiren önemli gelişmelerdir. Tarihsel gelişime bakıldığında, 1980 lerin sonuna kadar çevre sorunlarına dair çözüm arayışlarının dünya genelindeki çevre politikaları doğrultusunda boru-sonu yaklaşımları olarak da adlandırılan semptomatik çözümler üzerinde yoğunlaştığı görülecektir. Boru sonu kirlilik kontrolü yaklaşımları, üretim ve tasarım aşamalarını değişmez faktörler olarak benimseyip kirliliği de bu aşamaların kaçınılmaz bir sonucu olarak gören ve kirlilik ortaya çıktıktan sonra bu soruna çözüm getirmeye çalışan yüksek maliyetli çalışmalardır. Bu yaklaşımlar hızla tırmanan çevresel krize kalıcı çözümler getirmekte yetersiz kalmışlardır. Çevresel krizin boyutlarının büyümesi, çözüme yönelik farklı bakış açılarını da beraberinde getirmiştir de Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Komisyonu tarafından yayınlanan Ortak Geleceğimiz başlıklı raporda ekolojik krizin kökenleri araştırılmış ve insanlığın bu krizin üstesinden gelebilmesi için gelecek kuşakların kendi ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin bugünün ihtiyaçlarını karşılayabilecek sürdürülebilir bir kalkınma modelini benimsemesinin zorunlu olduğunu vurgulanmıştır de Rio de Janeiro da düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı nın en önemli çıktılarından biri olan Gündem 21 in 30. Bölümü ndeyse iş çevrelerinin ve sanayiinin sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilmesinde önemli sorumlulukları olduğu belirtilmiştir. Buna göre, iş çevreleri ve sanayi daha verimli üretim süreçleri, önleyici stratejiler, ürünün yaşam döngüsü boyunca uygulanacak temiz üretim teknolojileri ve yöntemleri, atık azaltımı gibi politikalar ve işlemlerle doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı ve çevresel etkileri azaltmak konusunda önemli bir rol üstlenecektir. Bu nedenle tüm sanayi kuruluşları, çevre yönetimini yüksek öncelikli şirket bileşenlerinden biri olarak belirlemeli ve sürdürülebilir kalkınma için bir anahtar olarak kabul etmelidir. Bu çerçevede, 1990 ların başı itibariyle uluslararası ve ulusal çevre politikalarında önleyici çevre yönetimine öncelik verilmeye başlanmıştır. Örneğin 1989 da Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) bünyesinde Temiz Üretim Programı başlatılmış, Sürdürülebilir Kalkınma için Dünya İş Konseyi (WBCSD) 1992 de Eko-Verimlilik İnisiyatifi ni oluşturmuştur. Birçok sanayileşmiş ülke ulusal ekonomik planlarına çevre yönetimi, eko-verimlilik ve temiz üretim yaklaşımlarını dahil etmiştir (Wuppertal, 2001). Özellikle son yıllarda, yeni çevre politikalarının ve uygulamalarının odak noktasında küçük ve orta büyüklükteki işletmeler 1 (KOBİ ler) bulunmaktadır. KOBİ lerin toplam endüstriyel çevresel etkiye katkısı tam olarak bilinmemekle birlikte, sanayi işletmelerinin içindeki yerleri, 1 Bazı tanımlarda yıllık ciroları ve büyük bir şirketin ortaklığı da değerlendirilmeye katılmasına rağmen genel olarak KOBİ ler çalışan sayılarına göre belirlenmektedir. Çalışan sayısı en çok 9 olan işletmeler mikro, arası olan işletmeler küçük, arası olan işletmelerse orta büyüklükteki işletmeler olarak tanımlanmaktadır. 46
3 yarattıkları katma değer ve sağladıkları istihdam da düşünüldüğünde sanayi sektörünün başrol oyuncuları arasında tanımlanabilecek bu işletmelerin sürdürülebilir kalkınma hedefinin de belirleyici bileşenlerinden olduğu yadsınamaz bir gerçek olarak karşımıza çıkmaktadır. KOBİ lerin, sürdürülebilirlik ve temiz üretim yönünde gelişim ve değişimleri için bilgi, finans ve yönetim araçları gibi konularda desteğe ihtiyaçları vardır. Bu bağlamda son on yıllık dönemde birçok uluslararası kuruluşun desteklediği ya da doğrudan yürüttüğü, KOBİ lerde temiz üretim, eko-verimlilik ve sürdürülebilir üretim kavramlarının yerleşmesi ve hayata geçirilmesi ile ilgili projeler gerçekleştirilmektedir (LIFE, PREPARE, EET Programme, DELTA Programme vd.). Bu projeler bağlamında KOBİ lere çevresel performanslarını geliştirmede kullanabilecekleri yönetsel, işletimsel araçlar, karar alma mekanizmaları gibi konularda danışmalık, özellikle ar-ge çalışmalarında teknoloji ve finans desteği verilmekte; sürdürülebilir ve temiz bir üretim felsefesinin yaygınlaştırılması amacıyla eğitim programları yürütülmektedir. TMMOB Çevre Mühendisleri Odası (ÇMO), kamu yararına çalışan bir meslek örgütü olma bilinciyle, kuruluşundan itibaren, çevre alanındaki gelişmeleri ve yenilikleri ulusal ve uluslararası kuruluşlarla gerçekleştirdiği işbirlikleri aracılığıyla Türkiye ye taşımayı hedef edinmiştir. Küresel çevre krizinin bugün ulaştığı noktada ÇMO, tüm dünyada kabul edilen bütünsel önleyici bir çevre yönetimi yaklaşımının toplumun tüm bileşenlerince benimsenerek biran önce hem kamu sektörü, hem yerel yönetimler, hem de özel sektör tarafından hayata geçirilmesi gerektiğini düşünmektedir. Bu tespit ve hedefler doğrultusunda ÇMO, DELTA Programı nın Türkiye Temsilcisi olarak 2000 Ocak ayında ülkedeki KOBİ lere yönelik ilk çevre programını başlatmıştır. ÇMO, DELTA Eko-Verimlilik Programı çerçevesinde temiz üretim, önleyici çevre yönetimi ve eko-yönetim kavramlarını Türkiye de başta sanayi sektörü olmak üzere ilgili kamuoyunun gündemine getirmeyi, bu kavramların uygulamalarını yaygınlaştırmayı ve örnek oluşturabilecek çalışmalar gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır. Bu makalede KOBİ lerde çevre yönetiminin gerekliliğinin nedenleri, adaptasyon sürecindeki engeller, fırsatlar ve teşvikler tartışılacak, bu adaptasyon için geliştirilen araçların tanıtımıyla birlikte Türkiye de de devam eden uluslar arası DELTA Eko-Verimlilik Programı örnek olarak incelenecektir. 2. KOBİ LER VE ÇEVRE YÖNETİMİ 2.1. Neden KOBİ lerde Çevre Yönetimi? Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler (KOBİ ler) dünya genelinde üretim sektöründe önemli bir paya sahiptir. Sanayileşmiş ülkeler de dahil olmak üzere, birçok ülkede KOBİ lerin toplam işletmelere oranı % 95 in üzerinde seyretmektedir. İşyeri sayısı, toplam istihdam ve katma değer gibi üç önemli göstergeye bakıldığında küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin Türkiye ekonomisinde de önemli bir yer tuttuğu görülecektir. Türkiye de: i. Küçük ve orta büyüklükteki sanayi işletmeleri üretim sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin % 99.5 ini oluşturmaktadır. ii. Üretim sektöründeki istihdamın % 61.1 i küçük ve orta büyüklükteki sanayi işletmelerinde yer almaktadır. iii. Yaratılan katma değerde ise küçük ve orta büyüklükteki sanayi işletmelerinin payı % 27.3 dür. 2 KOBİ ler, yatırım maliyetlerinin düşüklüğü, ürün çeşitlilikleri, talep değişikliklerine/ çeşitliliklerine kolay uyum sağlamaları ve gerektiğinde proseslerini teknolojik değişikliklere 2 Kaynak: 47
4 daha rahat adapte edebilmeleri açısından büyük sanayiiyle karşılaştırıldıklarında avantajlı konumdadırlar. Ancak aynı zamanda, teknoloji düzeyleri genellikle düşük olan KOBİ ler, finansman araçlarından yeterince yararlanamama, kredi ve kalifiye eleman temini gibi konularda güçlük çekme, teknik gelişmeleri yakından izleyememe/uygulayamama gibi sorunlarla da karşı karşıyadır. Bu durum, üretim kalitesi ve miktarını doğrudan etkilediğinden KOBİ lerin iç ve dış pazarlardaki rekabet güçlerini düşürdüğü gibi, sürdürülebilirlik açışından da kritik bir noktada durmalarına neden olmaktadır. Toplam endüstriyel çevresel etkiye katkıları tam olarak bilinmemekle birlikte KOBİ lerin yönetimsel süreçlerdeki eksiklikleri ve çevresel kirlilik kontrolü uygulamalarının yetersizliği bu katkının kritik büyüklükte olduğu tahminini güçlendirmektedir. Sürdürülebilirlik kavramı, kısaca gelecek kuşakların gereksinimleri da göz önünde bulundurularak bugünün temel ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmak olarak tanımlanabilir. Doğal kaynakların ve yenilenemez enerji kaynaklarının hızla ve sorumsuzca tüketildiği, hava, su ve toprak kirliliğinin ekolojik dengeyi tehdit ettiği günümüz dünyasında, artık üretim ve gelişme/kalkınma mantığının yenilenmesi bir zorunluluk halini almıştır. Ülke ekonomisi ve sanayisindeki yerleri ve özellikleri göz önüne alındığında sürdürülebilir kalkınmanın en önemli ayaklarından birinin KOBİ ler olduğu açıkça görülmektedir. Üretim sürecinin planlanması, hammadde ve doğal kaynak kullanımının optimizasyonu, atık yönetimi ve kirlilik kontrolü gibi konular, KOBİ lerin yapısal özellikleri nedeniyle genellikle sorunlu alanlardır. Örneğin, geleneksel kirlilik kontrol yöntemleri için gerekli yatırımların yüksek maliyetli oluşu, bakım ve işletmelerinin zorluğu KOBİ lerin çevresel etkilerinin kontrolünün önünde engel oluşturmaktadır. Bu bağlamda temiz üretim ve eko-verimlilik prensiplerinin KOBİ lerde uygulanması, sürdürülebilirlik çerçevesinde, ülke ekonomisi ve çevresel değerler açısından büyük önem taşımaktadır. Temiz üretim/eko-verimlilik yaklaşımlarının üretimdeki payı % 40 lara varan KOBİ ler tarafından benimsenmesi, ülkenin hammadde, enerji ve doğal kaynakları üzerindeki baskının azaltılması, kirlilik kontrolü için yapılan yüklü harcamaların en aza indirilmesi gibi ekonomik faydaların yanı sıra çevre kirliliği kaynaklı ciddi sağlık problemlerinin önlenmesi ve ekolojik dengenin korunması gibi yaşamsal önem taşıyan konularda da önemli iyileştirmeler sağlayacaktır. Sürdürülebilir kalkınma çevresel ve sosyal sorumluluklarının farkına varmış ve bu doğrultuda aktif rol alan KOBİ lerin işbirliği ile gerçekleşebilir KOBİ lerin Çevre Yönetimi Sürecinde Karşılaştıkları Sorunlar Çevresel konular, çoğunlukla kısa vadede ekonomik olarak ayakta kalmaya odaklanmış KOBi lerin gündemlerinde üst sıralarda yer almaz. Buna bağlı olarak, formal bir çevre yönetim sistemini (ÇYS) uygulayarak sertifika almış firma sayısı da çok azdır. Örneğin Almanya da, firmaların % 0.2 sinden azı bir ÇYS sertifikasına sahiptir (Kuhndt, 2002) verilerine göre tüm Avrupa Birliği nde toplam 541 KOBİ (% 18) ÇYS belgesi almıştır (Hillary 1999). Formal çevre yönetimi sistemlerinin KOBİ lerde uygulanmasını inceleyen yılları arasında gerçekleştirilmiş 33 araştırmayı inceleyen Hillary (1999) yaptığı çalışmada KOBİ lerin çevre yönetimini firma yönetimlerinin önemli bir bileşeni olarak görmemelerinin çoğunlukla genel çevre bilincinin eksikliğinden kaynaklandığını tespit etmiştir. Buna ek olarak, bir çok KOBİ kendi firmalarının çevresel etkilerinin az olduğunu ya da çevreyle ilgili hiçbir sorunlarının olmadığını düşünmektedirler. Çevresel etkilerinin farkında olanlarınsa olumlu çevresel eylemlerin yararları, sağlayacakları ekonomik tasarruf ve müşteri memnuniyeti konusunda derin kuşkuları vardır. Gene aynı çalışmasının sonunda Hillary formal ÇYS uygulamalarının (ISO ve EMAS vb.) KOBİ lerde hayata geçirilmesinin önündeki en önemli engellerin dış etkenlerden çok iç etkenler olduğu sonucuna varmıştır. Hillary ye göre bu iç engeller aşağıdaki gibi sıralanabilir: 48
5 i. ÇYS uygulamasının önündeki en önemli engel ekonomik kaynaklardan çok insan kaynaklarındaki yetersizliktir. Bu sorun firmanın ölçeği küçüldükçe artmaktadır. ii. KOBİ lerde ÇYS süreci farklı nedenlerle çoğu kez kesintiye uğrar. iii. Özellikle küçük ve mikro işletmelerde, ÇYS uygulamalarındaki pratik sorunların başında firmanın çevresel boyutlarının tespiti ve önem sıralamasının belirlenmesi ile iç denetçinin tarafsızlığını koruması gelmektedir. iv. KOBİ ler genellikle ÇYS sürecinin işleyişi ve yararları hakkında yanlış bilgilendirilmişlerdir. İç engeller kadar belirleyici olmasa da KOBİ lerin ÇYS uygulamalarını etkileyen önemli dış etkenler de vardır: i. KOBİ ler çoğu kez sertifikasyon ve denetleme sistemlerinde uyuşmazlıklar ve engellerle karşılaşırlar. Ayrıca KOBİ ler için ISO ve EMAS belgelendirmelerinin maliyetleri yüksektir. ii. Çoğu KOBİ, ÇYS uygulaması için yeterli motivasyona sahip değildir ve böylesi bir sistemin piyasada kendileri sağlayacağı avantajlardan emin değildir. iii. KOBİ ler ÇYS uygulama sürecinde desteğe ve rehberliğe ihtiyaç duyarlar, ancak çoğu zaman geçerli ve kaliteli bilgiye kaliteli ve deneyimli uzmanlara ulaşmakta zorluklarla karşılaşırlar. Farklı sektörlere ve farklı büyüklükteki firmalara yönelik rehberliğin ve dokümanların eksikliği ayrıca bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır (Hillary, 1999) KOBİ lere Yönelik Çevre Yönetimi Nasıl Olmalı? KOBİ leri çevre yönetimi alanında harekete geçirmek için konunun önemi dört farklı seviyede vurgulanmalıdır: i. Yasalarla uyum (çevre yasasının gerekleri, uluslar arası anlaşmalar) ii. Piyasayla ilgili etkenler (rekabet gücünün artması, kamuoyu/müşteri beklentileri ve baskıları) iii. Pro-aktif ekonomik etkenler (atık azaltımı, üretim maliyetlerinde tasarruf, çevresel güvenilirlik) iv. Ekolojik ve sosyal sorumluluklar (sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilmesi) (Kuhndt, 2002). KOBİ lerin ÇYS uygulamaları sürecinde karşılaştıkları sorunlar ve motivasyon eksikliği göz önünde bulundurulduğunda bu sanayi kesimine çok daha pratik ve uygun rehberlik verilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Rehberlik etkinlikleri üç ana alanı kapsamalıdır: bilgi alışverişi, deneyim paylaşımı ve koordinasyon ve işbirliği. Bu süreçte etkin bir bilgi ve deneyim paylaşımı aracılığıyla KOBİ lere destekleyici yönetim araçları sunulmalı, böylece iş gündemlerine çevresel ve sosyal sorumlulukların da girmesi sağlanmalıdır de UNEP tarafından düzenlenen 7. Uluslararası Temiz Üretim Semineri için hazırladığı çalışmasında Kuhndt, ağlar aracılığıyla sağlanacak bilgi ve deneyim paylaşımının KOBİ lerin çevre yönetimi süreçlerine aktif katılımında önemli rol üstleneceğini belirtmiştir. Büyük işletme yöneticilerine göre KOBİ yöneticilerinin daha azı formal bir işletme eğitiminden geçme şansına sahip olmuşlardır. Bu nedenle ortaya çıkan bilgi açığı ancak sanayinin uluslararası kuruluşlardan, bölgesel, ulusal ve yerel ölçekteki paydaşlarıyla KOBİ ler arasındaki sağlıklı bir ağ yapısıyla giderilebilir. Bu sürece, sanayi ve çevre bakanlıkları, 49
6 sanayi odaları ve dernekleri, KOBİ lerin iş ortakları, eğitim ve araştırma kuruluşları da dahil olmalıdır. Formal çevre yönetim sistemlerinin uygulanmasında karşılaşılan sorunlar nedeniyle KOBİ lere yönelik uygulanması kolay, düşük maliyetli, firmaların öz kaynaklarıyla hayata geçirebilecekleri çevre yönetimi modelleri sunmak gerekmektedir. Geliştirilecek yöntemler dışardan bir danışmanlığı gerektirmeyecek, firmanın kendi çevresel önceliklerini belirlemesine ve öz denetim yapmasına olanak verecek, kısa vadede hem çevresel hem ekonomik fayda sağlayacak, sorunlardan çok eylemlerin sonucunda elde edilecek olumlu sonuçları vurgulayacak, firmanın piyasadaki konumunu güçlendirecek gelişmeler sağlayacak araçlar olmalıdır. Bu çerçevede KOBİ leri desteklemek için başlatılmış ulusal ve uluslararası bir çok çalışma vardır. DELTA Programı (Sustainable Business Associates), The Efficient Entrepreneur ve The Environmental Management Navigator (UNEP/Wuppertal Institute/UNIDO/CDG), Environmental Management in Small Copmanies Programme (NUTEK) bu program ve araçlardan bazılarıdır. Çalışmaların ortak hedefi, sertifikasyon almaya odaklanmak yerine KOBİ lerde kısa dönemde somut sonuçlar verecek sistematik uygulamalarla çevre yönetiminin işletmenin ayrılmaz bir bileşeni haline getirilmesine yardımcı olmaktır. Elbette bu araçlar istendiğinde firmayı ÇYS belgesi alması sürecine hazırlayacak tarzda uluslararası standartlarla uyumlu geliştirilmelidir. Bu makale kapsamında 2000 yılından beri Türkiye Temsilciliği TMMOB Çevre Mühendisleri Odası tarafından yürütülen KOBİ lerde çevre yönetimi ve eko-verimlilik uygulamalarını desteklemek ve yaygınlaştırmak için başlatılmış DELTA Eko-Verimlilik Programı örnek olarak incelenmiştir. 3. DELTA EKO-VERİMLİLİK PROGRAMI DELTA (Developing Environmental Leadership Towards Action - Eyleme Yönelik Çevresel Liderlik Geliştirme), merkezi İsviçre de bulunan uluslararası sivil toplum kuruluşu Sustainable Business Associates (SBA, Sürdürülebilir İş Derneği) tarafından 1996 yılında başlatılmış bir programdır. Gündem 21 in (Birleşmiş Milletler Rio Dünya Zirvesi, 1992) 30. Bölümü nde de belirtildiği gibi iş çevrelerinin ve sanayiinin sürdürülebilir kalkınma hedeflerini gerçekleştirmede belirleyici roller oynadıkları gerçeğinden yola çıkarak programın amacı sanayicilere eko-verimlilik ve eko-yönetim kavramlarını tanıtmak olarak belirlenmiştir DELTA Ağları DELTA Programı nın ilk aşamasında gelişmekte olan Akdeniz ülkelerinden sanayicileri ortak bir yapı altında toplamayı amaçlayan DELTA Ağları nı kurmak üzere çalışmalar başlatılmıştır. Şu an, aralarında Türkiye nin de yer aldığı 8 Akdeniz ülkesinde (Cezayir, Ürdün, Lübnan, Libya, Fas, Filistin, Suriye ve Türkiye) çalışmalarını yürüten DELTA Ağları, çevresel konularda aktif rol oynayabilecek kilit noktalardaki sanayici, işadamları ve bilim insanlarından oluşmaktadır. DELTA Ağları: i. Çevresel sorunlar hakkında bilgi ve deneyim paylaşımı yapılan, ii. Firmaların ekonomik ve ekolojik açıdan verimli projeler geliştirmesine yardım eden, iii. Kamu ve özel sektör arasında işbirlikleri geliştirilmesine zemin oluşturan, iv. Firmalarının eko-yönetim yaklaşımlarını benimsemeleri amacıyla eğitim programları düzenleyen ve örnek uygulama projeleri gerçekleştiren pratik ve işler yapılardır. DELTA Ağları nın hedef kitlesi özellikle küçük ve orta ölçekli işletme sahipleri ve/veya yöneticileri, mühendisler, firmaların çevre ve kalite bölüm sorumluları, meslek kuruluşları, iş 50
7 çevreleri ve sanayi/ticaret odalarının yetkilileri, ilgili kamu sektörü (çevre ve sanayi bakanlığı vd.) uzmanları, çevresel konularda çalışmalar yapan sivil toplum kuruluşları, dernek ve vakıflar, araştırma enstitüleri ve akademik çevreler olarak tanımlanmıştır. Projenin ana yürütücüsü SBA düzenlediği bölgesel ve yerel teknik seminerlerle yerel uzmanları, proje sorumlularını eğitmekte ve sanayicilere program çerçevesinde özellikle KOBİ ler için geliştirilen eko-yönetim araçlarını tanıtmaktadır. Programın ülkelerdeki odak noktaları ise, farklı sektörlerden firmalarda gerçekleştirilen ve örnek uygulama olarak yayınlanan çalışmalar ve teknik seminerler aracılığıyla ulusal düzeyde eko-verimlilik prensiplerinin tanıtımı ve yaygınlaştırılmasından sorumludur. Eğitim çalışmalarını gönüllü firmalardaki uygulama çalışmaları ve bu çalışmaların dokümantasyonu takip etmektedir. DELTA Ağları bilgi ve deneyim paylaşımını güçlendirmek için Internet üzerinden sürekli iletişim sağlayan DELTA Forum, gene elektronik ortamda düzenlenen konferanslar ve süreli olarak İngilizce, Fransızca ve Arapça olarak yayınlanan DELTA News adlı bülten gibi farklı araçlar kullanmaktadır DELTA Eko-Yönetim Araçları DELTA Programı çerçevesinde geliştirilmiş eko-yönetim araçları, eko-verimlilik prensipleri doğrultusunda özellikle KOBİ lere yönelik olarak tasarlanmış, dışardan bir danışmanlığa gereksinim duyulmadan işletmelerde uygulanabilecek kolaylıkta tasarlanmış, ücretsiz olarak ulaşılabilecek araçlardır. KOBİ yöneticilerini çevre yönetimi teşvik edebilmek için araçlar aracılığıyla gerçekleştirilecek uygulamaların doğrudan ekonomik sonuçları özellikle vurgulanmaktadır. DELTA Eko-yönetim araçları, yüksek maliyetli ekipman değişiklikleri ve yeni teknolojilere başvurmadan tasarrufa yönlendiren yöntemler önerirler. Kolay uygulanabilir ve ucuz bu yöntemlerle firmalar, ISO ya da EMAS 3 gibi çevresel sertifikasyon için ilk adımlarını da atmış olmaktadırlar. DELTA Eko-Yönetim Araçları, DELTA Ağları aracılığıyla kullanımlarını yaygınlaştırmak üzere Arapça, İngilizce, Fransızca ve Türkçe olarak basılmaktadırlar. 4 Çevresel performans göstergeleri Yönetim aracının seviyesi Çevresel öz-teşhis Eko-haritalandırma Çevresel raporlama İşletme verimliliğinin artırılmasına yönelik çevre yönetimi İşletmenin verimliliği Şekil 1: DELTA Eko-Yönetim Araçları 3 Eco-Management and Audith Scheme, 1993 yılında Avrupa Konseyi tarafından yürürlüğe konmuş çevre yönetim sistemidir. 4 DELTA Eko-Yönetim Araçları nın tam metinlerine adresinden ulaşabilirsiniz. 51
8 İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi Kılavuzu (Good Housekeeping Guide) 5 Bu araç SBA ve Alman Teknolojik İşbirliği Ajansı (GTZ/P3U) tarafından geliştirilmiştir. Özellikle KOBİ ler için tasarlanmış bu kılavuz geliştirilirken KOBİ lerin kısıtlı finanssal kaynakları, küçük üretim kapasiteleri, düşük teknolojik seviyeleri, eğitimsiz insan kaynakları ve sınırlı yönetim kapasiteleri göz önünde bulundurulmuştur; basit, uygulaması kolay önlemler ve düşük maliyetli yatırımlarla gerçekleştirilebilecek ve üretim maiyetlerinin düşürülmesi, çevresel etkilerin azaltılması ve işletmenin toplam verimliliğinin arttırılmasını sağlayacak bir çevre yönetimi aracı olarak tasarlanmıştır. İşletme Verimliliğinin Artırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi : i. Hammadde kullanımı ile su ve enerji harcamalarının kabul edilebilir düzeylere çekilmesi, ii. Üretim sürecinde ortaya çıkan katı atık, atık su ve emisyon miktarlarının ve/veya çevreye olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, iii. Hammadde ve paketleme malzemelerinin en yüksek oranda yeniden kullanımı ve geri kazanımının sağlanması, iv. Atık azaltımı, v. İşletmenin çalışma koşullarının ve iş güvenliğinin iyileştirilmesi çalışmalarını içermektedir. Kılavuz, içerdiği kontrol listeleri ve akış şemaları ile üretim sürecinin beş ana alanının (hammadde, su ve enerji kullanımı, malzeme ve ürünlerin depolanma ve taşınması, atık yönetimi) eko-verimlilik prensipleri ile yeniden planlanması için gerekli çalışmaları formüle etmektedir. Ayrıca alınacak önlemlerin ilk yatırım ve işletme maliyetlerinin, önlemler aracılığıyla sağlanacak yıllık tasarruf miktarlarının ve yatırım geri dönüş sürelerinin hesaplanmasını kolaylaştıracak hesap tabloları da içermektedir Eko-Haritalandırma Kılavuzu (Eco-Mapping Guide) Eko-haritalandırma, mikro, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin çevresel performanslarının değerlendirilmesi ve yönetilmesi için kullanılan görsel, basit ve işlevsel bir eko-yönetim aracıdır. Association Belge des Eco-Conseillers en Environnement ve Eco- Council Institute (Belçika) tarafından geliştirilen araç SBA tarafından ihtiyaçları çerçevesinde DELTA Programı na uyarlanmıştır. Eko-haritalandırma, firmanın çevre yönetimine çalışanları da katan bir yöntem sunarak işletmenin çevresel performansına dair hızlı bir değerlendirme yapılmasını ve çizilen ekoharitalar aracılığıyla işletmede çevreye en çok etkisi olan ve iyileştirilmesi gereken noktaların belirlenmesini sağlar. Kılavuz, kentsel konum, ana sorunlar, su, toprak, hava/kokular/gürültü/toz, enerji, atık ve riskler başlıkları altında 8 adet eko-harita üzerinde yoğunlaşmıştır. Firmanın çevresel performansının sahada değerlendirilmesinde kullanılan haritalar, çalışanların sürekli iyileştirme çalışmalarına aktif katılımlarını da sağlar. Ayrıca, bu haritalar daha formal bir çevre yönetim sürecine geçişte firmanın performansının belgelenmesi çalışmalarında da birebir kullanılabilir. 5 Uluslararası Temiz Üretim terminolojisinde Good Housekeeping olarak kullanılan kavram, ülkemizde yeni yeni kullanılmaya başlandığından, üzerinde fikir birliğine varılmış, kavramı karşılayan Türkçe bir terim henüz yoktur. Biz uzun olmasına rağmen kavramı dilimize doğru aktardığını düşündüğümüz İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi deyimini kullanmayı tercih ettik. Aynı kavram, TÜBİTAK-TTGV Bilim-Teknoloji-Sanayi Tartışmaları Platformu Temiz Üretim-Temiz Ürün-Çevre Dostu Teknolojiler Çalışma Grubu tarafından 1999 da hazırlanmış olan Sanayi Sektörü Alt Grup Raporu nda Üretim Ortamının İyileştirilmesi olarak çevrilmiştir. 52
9 Çevresel Öz-Teşhis Kılavuzu (Environmental Self Diaognosis Guide) Entreprises Pour l Environment (Fransa) ve SBA tarafından geliştirilmiş, firmaların gene dışardan danışmanlık almaksızın kendi personelleriyle uygulayabilecekleri, ancak ilk iki araca göre daha ileri düzeyde bir çevre yönetim aracıdır. Bu araç, çevre yönetiminde temel adımları atmış orta büyüklükteki işletmeler için uygundur. Sürekli iyileştirmeyi hedefleyen temel çevre yönetimi yaklaşımını oluşturan beş öğenin (değerlendirme, eylem planı, eylemlerin fizibilitesi, planlama ve uygulama) ilk ikisi olan değerlendirme ve eylem planı çalışmalarında Çevresel Öz-Teşhis Kılavuzu doğrudan kullanılabilir. Bu çerçevede kılavuz uluslararası ISO ve EMAS standartlarına uyumlu geliştirilmiştir. İşletmenin üst düzey bir yöneticisinin koordinasyonunda iş güveliği ve işçi sağlığı mühendisi, üretim müdürü, mali işler müdürü ve muhasebeci gibi sorumluların da katılımıyla firmanın çevre yönetimi çerçevesinin belirlenmesi, çevre boyutlarının tespiti, çevresel sorunları önemlerine göre sıralanması ve çözümleri için eylem planının geliştirilmesi çalışmaları kılavuzda sunulan yöntemle gerçekleştirilir. Böylece kılavuz, firmadaki çevre bilincinin geliştirilmesi, çevre boyutlarının kontrolü için geliştirilen önlemlerin planlanması ve planlanan eylemlerin uygulanmasına yardımcı olur Çevresel Performans Göstergeleri (Environmental Performance Indicators) Halen geliştirilme aşamasında olan bu araç, firmanın çevre yönetimi ile geliştirdiği çevresel performansının belgelenmesini sağlamak üzere tasarlanmıştır. Sürdürülebilir Kalkınma için Dünya İş Konseyi (WBCSD), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ve Akdeniz Eylem Planı (MAP) gibi kurum ve inisiyatiflerce kabul edilen çevresel göstergelerin (hava emisyonları, atıksu karakteri, birim hammadde tüketimi vb.) özellikle KOBİ ler tarafından kullanılabilecek formda sanayie uyarlanması ile elde edilen kılavuz, sunduğu uzun vadeli karşılaştırılabilir veriyle KOBİ yöneticilerine karar alma süreçlerinde yardımcı olacaktır. İç (çalışanlarla, ortaklarla) ve dış (devlet kurumları, müşteriler ve kamuoyu ile) iletişimde ile kullanılabilecek bu göstergeler, aynı zamanda işletme içindeki birimler ya da aynı sektördeki başka işletmelerle performans karşılaştırması yapılmasını da olanaklı kılacaktır. Çevresel Performans Göstergeleri Kılavuzu ilk kez 2003 Aralık ında düzenlenecek bölgesel bir seminerle sanayiciye tanıtılacaktır Çevresel Raporlama (Environmental Reporting) Bu başlık altında sunulan eko-yönetim aracının en önemli bileşeni DELTA Klasörü dür. Klasör, DELTA Eko-Yönetim Araçları yardımıyla firmada hayata geçirilen çevre yönetimi uygulamalarının sistematik bir tarzda belgelenmesini, firmanın çevresel performansındaki gelişimi ve uluslararası bir çevre yönetim sistemi sertifikasyonuna (ISO ya da EMAS gibi) doğru attığı adımları ölçmesini, firma içindeki değişik birimler arasında ya da aynı sektörde üretim yapan başka bir firmayla performans karşılaştırması yapılmasını sağlamayı hedeflemektedir. DELTA Klasörü, genel firma bilgilerini ve işletmenin çevreyle etkileşimini (firma kimlik bilgileri, akış şeması, üretim hacmi, saha planı vb.); firma etkinliklerinin çevreye etkilerini (hammadde kullanımı, su tüketimi, yaşanan kazaların dökümü vb.); ve çevre yönetimi çerçevesinde yapılan girişimleri (çevre politikası, düzeltici ve koruyucu önlemler, çevresel performans göstergeleri, personel eğitimi vb.) içerir. DELTA Klasörü, genel bilgiler, hammadde ve ürünler, su, toprak, hava/gürültü/titreşim, enerji, katı atık, sağlık ve güvenlik, taşıma, yönetim/eylem planı/kontrol bölümlerinden oluşur. Farklı eko-yönetim araçlarının kontrol listeleri, haritaları, eylem planları, hesap tabloları konularına göre farklı bölümlere eklenir. Klasörün yapısı ve bölüm başlıkları, SBA tarafından ISO ve EMAS uzmanlarının katkılarıyla geliştirilmiştir. Bu araçla DELTA Eko-Yönetim Araçları ile uluslararası çevre yönetim sistemi sertifikasyonları arasındaki bağlantı sergilenmekte, her aracın uzun vadede sertifikasyon sürecinde nasıl ve nerede kullanılabileceği tanımlanmaktadır. 53
10 3.3. Teknik Seminerler DELTA Programı dahilinde her eko-yönetim aracının ayrı ayrı tanıtıldığı teknik seminerler düzenlenmektedir. Amaç DELTA Ağları nı gerekli bilgiyle donatmak ve Ağların ülkelerdeki odak noktalarının bu eğitimleri tekrarlayarak bilgi aktarımını yaygınlaştırmasını sağlamaktır. Seminer katılımcıları mühendisler, KOBİ lerin üretim müdürleri, çevre danışmanları, kamu sektörü yetkilileri, sanayi odaları ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileridir. Mesleki pozisyonları gereği çarpan etkisi göreceklerinden DELTA seminerleri sürdürülebilir ve etkisi devam eden/yayılan eğitim çalışmaları olmaktadırlar. Genellikle iki gün süren seminerlerde eko-verimlilik ve eko-yönetim araçları hakkındaki teorik bilgilerin aktarılmasını takiben gönüllü firmalarda saha çalışmaları da düzenlendiğinden eğitimler çok daha katılımcı ve verimli bir forma sahiptir. DELTA Programı çerçevesinde verilen teknik seminerler son iki yıldır uzaktan öğrenim yöntemlerinin Internet üzerinden hayat geçirildiği e-seminerler olarak da gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Yüz yüze eğitimlere göre daha uzun bir zaman aralığına yayılan bu seminerler, katılımcılara kendi planlamalarına göre katılım sağlama esnekliği verdiği ve uzmanların aynı zamanda büyük bir coğrafyaya ulaşmasını sağladığı ve organizasyon sorunlarını ortadan kaldırdığı için tercih edilmektedir Örnek Firma Uygulamaları DELTA Programı çerçevesinde teknik seminerlerle gerçekleştirilen bilgi transferinin somut sonuçlara ve çevresel iyileştirmelere yol açması hedeflenmektedir. Bu çerçevede programın başından beri 100 den fazla firmada farklı eko-yönetim araçlarının uygulanmasıyla ekoverimlilik prensipleri hayata geçirilmiştir. Firma uygulamalarında DELTA Ağlarının ve SBA uzmanlarının rolü, firma sorumlularına genel çevresel bir yaklaşıma dair ipuçları vermek, işletme içindeki öncelikli sorun alanlarına dikkat çekmek ve diğer firmalardaki benzer deneyimlerini aktarmaktır. DELTA Ağı teknik sorumlusu bu çalışmalar için işletmelere teknik destek vermenin yanı sıra firmada yapılan uygulamayla ilgili bilgi toplamakla da görevlidir. Proje sorumlusu topladığı bilgileri ve verileri tek yapraklı iki sayfalık yazılı ve görsel föylere dönüştürür ve bu çalışmalar başarılı eko-verimlilik çalışmaları olarak DELTA Ağları tarafından eğitim ve tanıtım amaçlı kullanılır. Föylerde kısaca firmada yaşanan çevresel sorun tanımlanır ve eko-yönetim araçları aracılığıyla geliştirilen iyileştirici ya da koruyucu önlem açıklanır. Sanayicileri eko-yönetim prensiplerini firmalarında hayata geçirmeleri için teşvik etmek için uygulamanın ekonomik (yatırım ve işletme maliyeti, önlemle sağlanan tasarruf ve yatırım geri dönüş süresi) ve nitel ve nicel çevresel sonuçları da yayınlanan bu çalışmalarda vurgulanmaktadır den beri DELTA Programı çerçevesinde gerçekleştirilen 144 eko-verimlilik çalışmasından 89 u basılı hale getirilmiştir. Bu çalışmalar aşağıdaki tabloda belirtilen sekiz temel alanda yoğunlaşmıştır: Tablo 1: DELTA Programı Firma Uygulamalarında Çalışma Alanları Uygulanan düzeltici önlemler Eko-verimlilik çalışma alanı Sayı % İşletme verimliliğinin arttırılması Malzeme girdilerinde değişiklik 5 6 Süreç yönetimi Sahada atık geri kazanımı ve geri dönüşümü Ekipman modifikasyonu/değişimi Teknoloji değişimi 7 8 Kullanılabilir yan ürün üretimi Ürün değişikliği - Toplam Kaynak: Zein (2002) den yararlanılarak oluşturulmuştur. 54
11 Sonuçlar belirlenen ve uygulanan önlemlerin çoğunun yönetimsel ve kurumsal yapının iyileştirilmesiyle ilgili olduğunu göstermektedir. Malzeme girdilerinde değişiklik, Teknoloji değişimi, Ürün değişikliği gibi görece daha karmaşık ve teknik önlemlerin firmalar tarafın dan daha az tercih edildiği görülmektedir. Böylesi iyileştirmelerin genellikle daha yüksek yatırım maliyeti gerektirdiği ve daha uzun geri dönüş süreleri olduğu göz önünde bulundurulduğunda sonuç şaşırtıcı olmamaktadır. Firma yöneticileri uygulaması kolay, işletmenin öz kaynaklarıyla gerçekleştirilebilecek, düşük maliyetli düzeltici önlemleri tercih etmektedir (Zein, 2002) DELTA Türkiye Eko-Verimlilik Programı TMMOB Çevre Mühendisleri Odası (ÇMO), kamu yararına çalışan bir meslek örgütü olma bilinciyle, kuruluşundan itibaren, çevre alanındaki gelişmeleri ve yenilikleri ulusal ve uluslararası kuruluşlarla gerçekleştirdiği işbirlikleri aracılığıyla Türkiye ye taşımayı hedef edinmiştir. Bu hedef doğrultusunda ÇMO, 2000 Ocak ayından bu yana DELTA Programı nın Türkiye Temsilciliği ni yürütmektedir. ÇMO, DELTA Eko-Verimlilik Programı çerçevesinde temiz üretim, önleyici çevre yönetimi ve eko-yönetim kavramlarını Türkiye de başta sanayi sektörü olmak üzere ilgili kamuoyunun gündemine getirmeyi, bu kavramların uygulamalarını yaygınlaştırmayı ve örnek oluşturabilecek çalışmalar gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır. ÇMO, DELTA Türkiye olarak Eko-Verimlilik Programı kapsamında aşağıdaki maddeleri gerçekleştirmeyi hedeflemiştir: i. Türk sanayicilerini, işletme verimliliğinin arttırılması, ürün kalitesinin yükseltilmesi ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımına yardım edecek eko-verimlilik prensipleri ve eko-yönetim uygulamalarıyla tanıştırmak, ii. Türkiye de çevre alanındaki otoriteleri ve sanayi kuruluşlarını çevresel verimliliklerin geliştirilmesi ve sanayide eko-verimlilik kavramının yaşama geçirilmesi projeleri çerçevesinde bir araya getirmek, iii. İşletme verimliliğinin arttırılmasına yönelik çevre yönetimi, eko-haritalandırma ve çevresel teşhis gibi pratik eko-yönetim araçlarını tanıtmak ve bu araçların atık azaltımı, su ve enerji tasarrufu, endüstriyel kirlilik azaltımı ve verimlilik arttırımı amacıyla nasıl kullanılabileceğini göstermek, ülke çapında kullanımlarının yaygınlaşmasını desteklemek. Bu hedefler doğrultusunda ÇMO 2000 yılından beri Türkiye de aktif bir DELTA Ağı yaratmak için bir dizi etkinlik gerçekleştirmiştir DELTA Eko-Yönetim Araçlarının Türkçe ye kazandırılması Çevre Mühendisleri Odası, DELTA Programı nın temel eğitim araçları olan İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi ve Eko-Haritalandırma kılavuzlarını Türkiye deki sanayi kuruluşlarının ihtiyaçlarına uyarlayarak Türkçe ye çevirmiş ve yayınlamıştır. Seminerlerde esas referans olarak kullanılmak üzere katılımcılara dağıtılan bu kılavuzlar, aynı zamanda ilgili kurum ve kuruluşlara da iletilerek eko-yönetim yaklaşımının tanıtılması amacıyla kullanılmıştır. Diğer DELTA Araçları nın çeviri ve adaptasyon çalışmaları devam etmektedir Teknik Seminerler Çevre Mühendisleri Odası, yılları içerisinde üç adet KOBİ ler İçin İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi ve bir adet Eko-Haritalandırma semineri düzenlemiştir. Sanayinin yoğun olduğu 4 ilde (Gebze, Bursa, Ankara ve İzmir) gerçekleştirilen seminerlerde KOBİ ler, büyük sanayi işletmeleri, sanayi ve çevre bakanlıkları, üniversiteler, sanayi odaları ve iş adamları dernekleri, çevre alanında etkin sivil toplum kuruluşları, çevre danışman şirketleri gibi farklı kuruluşları temsilen gelen 110 un üzerinde katılımcı eğitim almıştır. Ayrıca ÇMO, kendi kapasite gelişimi için daha sonra DELTA etkinliklerinde aktif rol alabilecek üyelerinin seminerlere katılımını da sağlamıştır. 55
12 Her eko-yönetim aracının ilk tanıtım semineri SBA nın uzmanları tarafından verilmiş, takip eden seminerlerse gene SBA nın teknik desteği ile ancak esas olarak ÇMO nun kendi uzmanları tarafından sunulmuştur. Seminerler, standart formatlarının dışında temiz üretim ve ISO gibi Türkiye için öncelik taşıyan kimi konuların işlendiği sunuşlarla zenginleştirilmiştir. Seminerlerin organizasyonu, duyuruları ve içerik olarak zenginleştirilmeleri için farklı kuruluşlarla işbirlikleri ve ortak çalışmalar yapılmıştır. Küçük ve Orta Sanayi Geliştirme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) Müdürlükleri, Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV), organize sanayi bölge müdürlükleri, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi ve sanayi odaları ve sanayici örgütleri bu kuruluşların başında gelmektedir. 6% 3% Akademi 18% 7% Büyük işletmeler ÇMO Danışmanlar 16% 11% 10% Diğer DELTA Ağları Kamu kurumları KOBİ'ler Sanayi örgütleri 18% 5% Sivil toplum kuruluşları 6% Diğer Şekil 2: Eko-Yönetim Seminerleri Katılımcı Profili ve Dağılımı Örnek Firma Uygulamaları Çevre Mühendisleri Odası, DELTA Eko-Verimlilik Programı çerçevesinde eğitim seminerlerinin yanı sıra gönüllü firmalarda örnek oluşturabilecek çalışmalar da yapmaktadır. Şu ana kadar farklı sektörlerden 19 ayrı firmada 21 eko-verimlilik uygulaması üzerinde çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalardan başarılı sonuç alınan 15 adedi basılmıştır. Bu çalışmaların içinde seminerler esnasında ve seminerleri takiben gerçekleştirilen çalışmaların yanı sıra, kendi bünyelerinde gerçekleştirdikleri eko-verimlilik çalışmalarını DELTA Programı yla paylaşan firmaların da başarılı uygulamaları yer almıştır. Tablo 2: DELTA Türkiye Eko-Verimlilik Programı çerçevesinde basılmış firma uygulamaları Firma ve üretim alanı Şehir Çalışma alanı Kömürcü Gıda, süt mamülleri üretimi Milas Enerji tasarrufu Barmek Ahşap, ahşap kapı ve pencere doğramaları Ankara Hammadde kullanımı Hacıoğulları, boya üretimi Gebze Enerji tasarrufu Hacıoğulları 2, boya üretimi Gebze Hammadde tasarrufu Mutlu Akü, akü üretimi İstanbul Su kullanımı 56
13 Fırın Ekspres, lokanta Ankara Enerji tasarrufu Demircanlar, bitkisel yağ üretimi Eskişehir Hammadde tasarrufu Demircanlar, bitkisel yağ üretimi Eskişehir Atık azaltımı Ün-bak, çelik profil üretimi İzmir Enerji tasarrufu Abay Gıda, fırın Ankara Enerji kaynağı Özdemir Mobilya, ahşap mobilya üretimi İzmir Ürün depolama Eltes, elektrik paneli üretimi Ankara Hammadde kullanımı Oyak-Renault, otomobil üretimi Bursa Enerji tasarrufu Kardelen Ofset, matbaa Ankara Atık azaltımı Yukarıdaki dökümün de gösterdiği gibi Türkiye sanayisinin en göze batan sorunu enerji kullanımına bağlı çevresel ve ekonomik maliyetlerdir. Temiz enerji kaynaklarının kullanımı ve süreç/ekipman verimlerinin arttırılmasıyla bu maliyetlerin ve çevre üzerindeki baskının azaltılması mümkün olabilmektedir. Enerji çalışmalarını atık azaltımı ve hammaddelerin verimli kullanımı takip etmektedir. Bu alanlarda yapılan iyileştirmelerse genellikle yönetim yetersizliğinden kaynaklanmakta ve her hangi bir maliyet gerektirmeyen planlama ve süreç organizasyonu çalışmaları ile gerçekleştirilebilmektedir. Tablo 3: DELTA Türkiye Eko-Verimlilik Programı çerçevesinde basılmış firma uygulamalarının çevresel sonuçları Çevresel sonuç Tehlikesiz atık azaltımı Miktar ve tür 16 ton organik atık Tehlikeli atık azaltımı Su tasarrufu Atıksu azaltımı Elektrik tasarrufu 5227,5 kg of boya ton ton kwh Doğalgaz tasarrufu m 3 Yakıt tasarrufu Hava emisyonu azaltımı 87 ton biyo-yakıt 9535 kg NO x, 730 kg CO, 15,5 SO x, 16,6 kg PM-10, 8750 CO 2 Firmaların gerçekleştirdiği eko-verimlilik çalışmaları için yapılan toplam yatırım 127,000,000 ABD Doları iken düzeltici önlemler sayesinde sağlanan tasarruf 1,375,000 ABD Dolarıdır. Yukarıdaki tablolarda da özetlendiği üzere, eko-verimlilik prensipleri doğrultusunda uygulanacak basit ve çoğunlukla ucuz maliyetli yöntemlerle firmanın hem çevresel performansının geliştirilmesi hem de önemli ekonomik tasarruflar elde edilmesi mümkün olabilmektedir. 57
14 Aşağıda DELTA Programı kapsamında basılmış örnek firma uygulamalarından bazılarını bulabilirsiniz. Örnek no:57 İZOLASYONLA ENERJİ TASARRUFU Kömürcü Süt Mamülleri Koll. Şti., Milas Özetle: Kömürcü, süt ürünleri (peynir, tereyağı, yoğurt, ayran) üreten ve 8 çalışanı olan küçük bir işletmedir. Firma sahibi, pastörizasyon işlemi için kullanılan buhar hattındaki ısı kayıplarını önlemek amacıyla borularda izolasyon yapmaya karar vermiştir. Sorun: Pastörizasyon işlemi için kullanılan su buharı yörede bulunan zeytinyağı fabrikalarının bir yan ürünü olarak elde edilen ve sıkça biyoyakıt olarak kullanılan pirinanın yakılması ile sağlanmaktadır. Kapalı devre olarak tasarlanmış buhar hattı; 130 C sıcaklıkta pastörizasyon tankına ulaşan buhar dolaşımı tamamlandıktan sonra, 65 C deki sıcak su olarak buhar kazanına geri döndürülerek yeniden su buharı üretiminde kullanılmaktadır. Önceden özellikle kış aylarında, kazandan gelen su buharı ve pastörizasyon tanklarından geri dönen sıcak su hatlarında izolasyonun iyi olmaması nedeniyle ısı kaybı olmaktaydı. Bu da su buharı elde edilirken daha fazla yakıt tüketilmesine yol açıyordu. Uygulama: Firma sahibi, su buharı ve geri dönüş sıcak su hattındaki ısı kayıplarını önlemek için çelik borulardaki deforme olmuş izolasyon malzemesini yenilemeye karar verdi. Buhar ve sıcak su boruları, çaplarına, et kalınlıklarına ve içlerindeki akışkanın sıcaklığına göre değişen kalınlıklarda cam yünü ile kaplandı. Ekonomik sonuçlar: Yatırım maliyeti: 100 ABD $, İzolasyon Yıllık Tasarruf: 4000 ABD $, %40 oranında azalan yakıt maliyeti İşletme maliyeti: Yok Amortisman süresi: Anında Çevresel sonuçlar: Firma, borulardaki izolasyonun yenilenmesiyle % 40 a varan oranda yakıt tasarrufu sağladı. Böylece yılda yakılan pirina miktarı yaklaşık 87 ton azaltılmış oldu. Bu da bir biyoyakıt olan pirinanın yakılmasından kaynaklı NO x, CO, CO 2 ve organik maddeler gibi hava emisyonlarının %40 oranında düşürülmesine yol açtı. Sonuç olarak: Isı kaybını ve buna bağlı aşırı enerji tüketimini önlemek için izolasyonun düzenli olarak kontrol edilmesi ve gerekli onarımların yapılması, hem yakma işlemine bağlı kirletici hava emisyonlarında, hem de üretim maliyetlerinde önemli azalmalar sağlayacaktır. Sorun: Çözüm: 58
15 Örnek no: 65 DAMLAYA DAMLAYA HAMMADDE TASARRUFU Barmek Ahşap, Ankara, Türkiye Özetle: Barmek Ahşap, bir inşaat firması için ahşap kapı ve pencere doğramaları üreten ve 25 çalışanı olan bir işletmedir. Pencereler, yapımları tamamlandıktan sonra büyük kazanların içinde su esaslı dış cephe doğrama boyalarıyla boyanmaktadır. Boyama işlemini takiben, ürünler atölye duvarlarına monte edilmiş askılarda kurumaya bırakılmaktadır. Önceleri, ahşap yüzeyin üzerinde biriken fazla boya kuruma süresince yere damlıyordu. Üretim sorumlusu, kurumaya bırakılan ürünlerin altına metal tepsiler yerleştirerek damlayan fazla boyayı toplayıp yeniden kullanmaya karar verdi. Sorun: Boya kazanlarına daldırılarak boyanan pencerelerin üzerindeki fazla boya kuruma süresince atölyenin zeminine damlıyordu. Kullanılan boyanın yaklaşık % 3 ü bu nedenle telef oluyordu. Ayrıca atölyenin zemini de damlayan boyadan ötürü kirleniyordu. Uygulama: Barmek Ahşap yetkilileri, üretim sürecindeki hammadde kayıplarını tespit ederek işletmenin eko-verimliliğini artırmaya karar verdi. Bu çalışma çerçevesinde, boyanan pencerelerin kuruması esnasında oluşan boya kaybının önlenebileceği bir yöntem geliştirilmesi düşünüldü. Ürünlerden damlayan fazla boyanın toplanarak yeniden kullanılabilmesi için metal tepsiler üretildi ve askıların altına yerleştirildi. Böylece hem hammadde kaybı engellenmiş, hem de çalışma mekanının kirlenmesi önlenmiş oldu. Ekonomik sonuçlar: Yatırım maliyeti: 670 ABD $, metal tepsilerin üretimi Yıllık Tasarruf: 1,120 ABD $, toplanan ve yeniden kullanılan boya İşletme maliyeti: Yok Amortisman süresi: 7 ay Çevresel sonuçlar: Dökülen hammaddenin geri kazanılarak yeniden kullanımı ile yıllık 127,5 kg boyanın atık olması ve buna bağlı kimyasal kirliliğin oluşması engellenmiştir. Sonuç olarak: Az miktarlarda günlük hammadde kayıpları toplamda üretim maliyetlerini önemli oranlarda artırabilir ve çevre kirliliğine yol açabilirler. Basit eko-verimlilik önlemleriyle bu tür kayıpların tespiti ve giderilmesi için sistematik yöntemler geliştirilebilir. Sorun: Çözüm: 59
16 Örnek No: 85 DÜZENLİ DEPOLAMAYLA ÜRÜN KAYBININ ÖNLENMESİ Özdemir Mobilya, İzmir Özetle: Özdemir Mobilya portmanto ve ayakkabılık gibi aksesuar mobilyalar üreten bir atölyedir. Firma sahibi, ürünlerin depolanması aşamasında taşıma sırasında olan kazalar ve düzensiz depolama yüzünden ürünlerde oluşan bozulmaların önüne geçebilmek ve fazladan işgücü kullanımını engellemek için binanın ikinci katını düzenli ürün depolama alanı olarak kullanabilmek üzere bir asansör yaptırmıştır. Sorun: Mobilya üretimi yapılan atölye binası, hammadde depo alanı ve üretim alanı olarak kullanılan bir giriş kattan ve yapımı tamamlanmış ürünlerin bir kısmının depolandığı ikinci bir kattan oluşmaktadır. Ürünlerin önemli bir kısmı, özellikle büyük parçalar, merdivenlerden ikinci kata çıkarma zorluğu nedeniyle, firmanın kiraladığı yakındaki başka bir giriş katı depoya taşınıyordu. Atölyenin ikinci katına taşınan ürünler, merdivenlerden çıkarılmaları esnasında meydana gelen kazalarda zarar görebiliyor; giriş katındaki diğer depoda ise yüksek nem oranı nedeniyle deforme olabiliyorlardı. Uygulama: Firma sahibi, iki katlı atölye binasının olanaklarından daha fazla yararlanarak ikinci katı düzenli ürün depolama alanı haline getirmeye karar verdi. Taşıma işlemi için hem daha az işgücü harcamak, hem de taşıma sırasında ürünlerin zarar görmesiyle oluşacak fireyi engellemek amacıyla atölyeye bir yük asansörü yaptırdı. Ekonomik sonuçlar Yatırım maliyeti: 2700 ABD $, asansör kurulumu Yıllık Tasarruf: 6300 ABD $, ürün bozulma ve kırılmaları, işgücü ve depo kira bedelinden elde edilen tasarruf İşletme maliyeti: 200 ABD$, yıllık bakım ve elektrik sarfiyatı Amortisman süresi: 5 ay Çevresel sonuçlar: Rutubetli mekanda depolama ya da taşıma sırasında yaşanan kazalar sonucu ürünlerin % 10 unda bozulma ya da kırılmalar oluyordu. Bu nedenle ya tüm ürünün atılması ya da en azından bir parçasının değişmesi gerekiyordu. Atölyenin nemden iyi korunan ikinci katının depolama için düzenlemesi ve buraya taşıma işleminin asansörle gerçekleştirilmesi üründeki % 10 luk bu fireyi ve fireye bağlı kereste tüketimini ortadan kaldırdı. Sonuç olarak: Eko-verimlilik prensipleri, hammaddelerin işletmeye girişinden ürünlerin nakledilmesine kadar tüm üretim basamaklarında uygulanmalıdır. Kayıpların ve atıkların en aza indirilmesi çalışmalarında, depolama alanın temiz ve ürün saklama koşullarına uygun tutulması ve depolama sırasında oluşabilecek kazaları önlemek için uygun depolama yöntemleri ve araçlarının kullanılması gerekir. Sorun: Çözüm: Yük asansörü 60
17 DELTA Türkiye Eko-Verimlilik Programı Yeni Dönem Çalışmaları 2000 yılı itibariyle DELTA Ağları nın bir üyesi haline gelen Türkiye de DELTA Eko- Verimlilik Programı nın ilk aşaması yılları arasında başarıyla tamamlanmıştır. Bu ilk aşamanın devamı olarak tasarlanmış DELTA Türkiye Eko-Verimlilik Programı II. Aşaması nın genel amacı Türkiye deki KOBİ lere çevresel performans ve çevre yönetimi konularında eko-verimlilik ve eko-yönetim ilkeleri doğrultusunda bilinçli eylemler geliştirmelerine yardımcı olmak ve temel çevre yönetiminden uluslararası çevre yönetim sistemlerine doğru adım atmalarını desteklemektir. Bu doğrultuda eğitim çalışmaları teknik seminerler, bilinçlendirme toplantıları, Internet ortamında gerçekleştirilecek e-seminerler ve örnek uygulama çalışmaları ile devam edecektir döneminde DELTA Türkiye eko-haritalandırma, çevresel öz-denetim ve çevresel performans göstergeleri üzerinde yoğunlaşacak bir program planlamıştır. KOBİ lerin çevre yönetimini benimsemelerini kolaylaştırıcı araçların başında gelen ağ yapılarını güçlendirmek için DELTA Türkiye olarak ÇMO Türkçe bir bülten çıkarmak üzere çalışmalarına devam etmektedir. Eko-yönetim ve temiz üretim alanlarında Türkiye den ve dünyadan gelişmelerin aktarılacağı bültende, konuyla ilgili seminer gibi etkinlikler, başarılı uygulamalar ve kısa teknik bilgiler de yer alacaktır. DELTA Türkiye Ağı üzerinden bilgi ve deneyim paylaşımın artmasını sağlamak için ikinci bir araç olarak bir web sitesi tasarlanmaktadır. Alandaki gelişmeler ve duyurularla sürekli güncelleştirilecek siteden eko-verimlilik ve temiz üretimle ilgili temel teorik bilgilerin ve konuyla ilgili dünya ve Türkiye deki kuruluşların bağlantılarının bulunduğu geniş bir veri tabanının yanı sıra tüm DELTA Eko-Yönetim Araçlarına ve başarılı uygulama örneklerine ulaşmak da mümkün olacaktır. 4. SONUÇ Hızlı ve kontrolsüz sanayileşmenin önemli sorumluları arasında bulunduğu küresel çevresel sorunları doğal kaynakların hızlı tüketimi, alıcı ortamların kirlilik özümseme kapasitelerinin aşılmaya başlanması, doğal ortamdaki dengelerin geri dönüşü zor bir şekilde değişmesi, çevre kirliliği kaynaklı büyük ölçekli insan sağlığı sorunlarının gündeme gelmesi ve doğal kaynakların hızla tüketilmesi gibi süreçlerle kriz boyutlarına ulaşmıştır yılında Rio de Janeiro da toplanan Dünya Zirvesi krizin boyutları göz önünde tutulduğunda insanlığın tek çözümünün sürdürebilir bir kalkınma modeli olduğu gerçeğinin tespit edildiği bir dönüm noktası olmuştur. Böylece 1990 ların başı itibariyle sürdürülebilirliğin vazgeçilmez bileşeni olarak önleyici çevre yönetimi ve temiz üretim yaklaşımları önem kazanmıştır. Bu çerçeveden bakıldığında, toplam endüstriyel kirliliğe katkıları kesin olarak bilinmemekle birlikte KOBİ ler çevre yönetimi uygulamalarında özel bir yere sahiptir. Endüstriyel üretim ve istihdamın önemli bir oranını karşılamalarına rağmen KOBİ ler etkin bir çevre yönetimini hayat geçirmek için gerekli finans ve insan kaynaklarına, bilgi birikimine ve sürekliliği sağlayacak yönetsel yapıya çoğunlukla sahip değildirler. Sürdürülebilir kalkınmanın önemli ayaklarından birini oluşturacak potansiyele sahip KOBİ lerin bu hedefi gerçekleştirirken teknik ve ekonomik desteğe ihtiyaçları vardır. Bu nedele yerel gereksinimler de göz önünde bulundurularak KOBİ lere yönelik kolay uygulanabilir, öz kaynakların kullanımını teşvik eden, sistematik bir yaklaşımla Üretim sürecine sosyal, ekonomik, sağlık, güvenlik ve çevresel boyutları da dahil eden çevre yönetim araçları geliştirilmeli ve KOBİ ler tarafından kullanımı yaygınlaştırılmalıdır. Bu yaklaşımların uygulamalarının yaygınlaşması amacıyla özellikle son on yılda birçok yerel, bölgesel ve uluslararası inisiyatif hayata geçirilmiştir. Çalışmada bu inisiyatiflere örnek olarak halen Türkiye de de TMMOB Çevre Mühendisleri Odası nın koordinasyonunda yürütülen DELTA Eko-Verimlilik Programı incelenmiştir. DELTA Eko-Verimlilik Programı, 1996 yılından itibaren gelişmekte olan Akdeniz ülkelerindeki KOBİ lere çevre yönetim süreçlerinde yardımcı olacak araçlar geliştiren, 61
18 bunları eğitim seminerleri aracılığıyla tanıtan ve gönüllü firmalarda eko-verimlilik uygulamaları gerçekleştirerek bu çalışmaların sonuçlarını diğer firmaların yararlanması için yayınlayan bir bilgi ve deneyim paylaşımı programıdır. Sustainable Business Associates tarafından başlatılan program, çalışmalarını halen sekiz ülkede DELTA Ağları aracılığıyla sürdürmektedir. TMMOB Çevre Mühendisleri Odası 2000 yılından itibaren DELTA Türkiye temsilciliğini üstlenmiştir. ÇMO, program çerçevesinde eko-verimlilik, eko-yönetim ve temiz üretim kavramlarını başta sanayiciler olmak üzere, ilgili kamu sektörünün, akademinin ve sivil toplumun da gündemine taşımayı hedeflemiştir. Öncelikle sanayinin yoğun olduğu illerde olmak üzere tüm ülke çapında düzenlenen bilinçlendirme toplantıları, eko-yönetim araçlarının tanıtıldığı teknik seminerler ve konuyla ilgili bilgi ve deneyim paylaşımını artırmak için yayın çalımalrı program kapsamında bugüne kadar gerçekleştirilmiş ve gelişerek devam edecek etkinlikler arasındadır. DELTA Türkiye Programı etkinliklerine şu ana kadar 100 yakın farklı kuruluştan temsilciler katılmış, eko-verimlilik ve eko-yönetim yaklaşımlarını yakından tanıma fırsatı bulmuşlardır. Katılımcılar görev yaptıkları kuruluşlar (sanayi kuruluşları, organize sanayi bölge müdürlükleri, sanayi odaları, çevre ve sanayi bakanlıkları, üniversiteler) itibariyle program felsefesinin yaygınlaşması adına çoğaltıcı bir işlev üstlenmekte ve Programın kendi içinde ve nihai hedefleri açısından sürdürülebilirliğini sağlamaktadırlar. 5. KAYNAKLAR Gümüşel, Deniz (2003) Kobiler İçin Temiz Üretim Ve Eko-Verimlilik Yaklaşımları, Çevre ve Mühendis, Sayı 25, Ankara. Hillary, Ruth (1999), Evaluation of Study Reports on the Barriers, Opportunities and Drivers for Small and Medium Sized Enterprises in the Adoption of Environmental Management Systems, London. Kuhndt, Micheal (2002) Making It Happen: Sustainable SMEs, Background paper for UNEP s 7th International High-Level Seminar on Clenar Production, Prague. Starkey, Richard and I. Andersson (1998), Environmental Management Tools for SMEs. A Handbook, European Environment Agency, Kopenhag. Wuppertal Institute and the Efficiency Agency NRW (2001), 4 Elements, 10 Factors, 1 Goal: Eco-efficiency, Almanya. Zein, Karim (2002), Environmental upgrading of companies in Maghreb and Mashrek, for the 6th World Congress on Integrated Resources Management. 62
KOBİLER İÇİN TEMİZ ÜRETİM VE EKO-VERİMLİLİK YAKLAŞIMLARI
KOBİLER İÇİN TEMİZ ÜRETİM VE EKO-VERİMLİLİK YAKLAŞIMLARI Deniz Gümüşel ÇMO Projeler Genel Koordinatörü Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler (KOBİ ler) 1 dünya genelinde üretim sektöründe önemli bir paya
DetaylıTürkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. Yalın Altı Sigma Konferansı-5 / 7-8 Kasım 2014
Türkiye Cumhuriyeti Yalın Altı Sigma Konferansı-5 / 7-8 Kasım 2014 Sürdürülebilir Bir Üretim Altyapısı Çevreye Duyarlı VGM Güvenli Verimli BSTB İleri Teknoloji Yüksek Katma Değer 2 20 nün Kuruluşu 17 Ağustos
DetaylıTemiz Üretim Süreçlerine Geçişte Hibe Programlarının KOBİ lere Katkısı. Ertuğrul Ayrancı Doğu Marmara Kalkınma Ajansı 07.10.2015
Temiz Üretim Süreçlerine Geçişte Hibe Programlarının KOBİ lere Katkısı Ertuğrul Ayrancı Doğu Marmara Kalkınma Ajansı 07.10.2015 KOBİ lere Yönelik Destekler -Kalkınma Ajansları -KOSGEB -TÜBİTAK -Bilim Sanayi
DetaylıEko-Verimlilik ve Temiz Üretim: Kavramsal Çerçeve
Eko-Verimlilik ve Temiz Üretim: Kavramsal Çerçeve Prof.Dr. Göksel N. Demirer Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Avrupa Birliği Koordinasyon Genel Müdürlüğü
DetaylıISO 14001:2015 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ GEÇİŞ KILAVUZU
ISO 14001:2015 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ GEÇİŞ KILAVUZU ISO 9001:2015 KYS standardı ile birlikte değişen pazar ve çevresel şartlara uyum için ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi standardı da yeni seviye yönetim
DetaylıTTGV ÇEVRE PROJE FAALİYETLERİ VE İŞBİRLİĞİ AĞLARI OLUŞTURULMASI PROJESİ
TTGV ÇEVRE PROJE FAALİYETLERİ VE İŞBİRLİĞİ AĞLARI OLUŞTURULMASI PROJESİ ÇİMENTO SEKTÖRÜ ÇEVRE GRUBU MESLEKTAŞLAR TOPLANTISI Emrah Alkaya Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı 12 Ekim 2012 Türkiye Çimento
DetaylıSivil Yaşam Derneği. 4. Ulusal Gençlik Zirvesi Sonuç Bildirgesi
Sivil Yaşam Derneği 4. Ulusal Gençlik Zirvesi Sonuç Bildirgesi GİRİŞ Sivil Yaşam Derneği 21-23 Ekim 2016 tarihleri arasında Konya da 4. Ulusal Gençlik Zirvesi ni düzenlemiştir. Zirve Sürdürülebilir Kalkınma
DetaylıTTGV Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Destekleri
TTGV Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Destekleri Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliğinin Finansmanı Bilgilendirme Toplantısı Ferda Ulutaş Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Odakule-İstanbul,
DetaylıAKDENİZ EYLEM PLANI SEKRETARYASI (AEP)
AKDENİZ EYLEM PLANI SEKRETARYASI (AEP) Türkçe Adı Akdeniz Eylem Planı Sekretaryası (AEP) İngilizce Adı Secretariat on Mediterrenaen Action Plan (MAP) Logo Resmi İnternet Sitesi http://www.unepmap.org Kuruluş
DetaylıMustafa BARAN Ankara Sanayi Odası Genel Sekreter Yardımcısı
Mustafa BARAN Ankara Sanayi Odası Genel Sekreter Yardımcısı Enerji verimliliği / Sanayide enerji verimliliği Türkiye de enerji yoğunluğu Enerji tüketim verileri Türkiye de enerji verimliliği projeleri
DetaylıProje Faaliyetleri ve Beklenen Çıktılar
UNIDO EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) PROGRAMI BİLGİLENDİRME TOPLANTISI Proje Faaliyetleri ve Beklenen Çıktılar Ferda Ulutaş, Emrah Alkaya Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Ankara, 20 Mayıs 2009 KAPSAM
DetaylıGIDA GÜVENCESİ-GIDA GÜVENLİĞİ
GIDA GÜVENLİĞİ GIDA GÜVENCESİ-GIDA GÜVENLİĞİ Dünyada 800 Milyon İnsan Kronik Yetersiz Beslenme, 1.2 Milyar İnsan Açlık Korkusu Yaşamakta, 2 Milyar İnsan Sağlıklı, Yeterli ve Güvenli Gıda Bulma Konusunda
Detaylıİçindekiler Temiz Üretim: Küresel Çevre Sorunları İçin Önlem Almak ------------------------------------------------------- 1 Temiz Üretim: Çevreye
TEMİZ ÜRETİM İçindekiler Temiz Üretim: Küresel Çevre Sorunları İçin Önlem Almak ------------------------------------------------------- 1 Temiz Üretim: Çevreye Daha Duyarlı İşletmeler --------------------------------------------------------------------
DetaylıTEMİZ ÜRETİM (EKO-VERİMLİLİK) ALANINDA YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR & ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ KONUSUNDA ÜSTLENİLEBİLECEK ROLLER
T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TEMİZ ÜRETİM (EKO-VERİMLİLİK) ALANINDA YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR & ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ KONUSUNDA ÜSTLENİLEBİLECEK ROLLER KALKINMA AJANSLARI
DetaylıİZMİR DE EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) UYGULAMALARININ YAYGINLAŞTIRILMASI PROJESİ KAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR. Sibel ERSİN, İZKA PPKB Birim Başkanı
İZMİR DE EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) UYGULAMALARININ YAYGINLAŞTIRILMASI PROJESİ KAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR Sibel ERSİN, İZKA PPKB Birim Başkanı 2010-2013 İzmir Bölge Planı 2010-2013 İzmir Bölge Planı
DetaylıISO 14001:2015 KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ GEÇİŞ BİLGİLENDİRME KILAVUZU
ISO 14001:2015 KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ GEÇİŞ BİLGİLENDİRME KILAVUZU GEÇİŞ DENETİMLERİ İÇİN BELİRLENEN EK SÜRELER Gözetim tetkiki sırasında ISO 14001:2015 in şartlarına uyacak şekilde yapılacak geçiş için
DetaylıC M Y CM MY CY CMY K TEMİZ ÜRETİM
C M Y CM MY CY CMY K TEMİZ ÜRETİM İçindekiler Temiz Üretim: Küresel Çevre Sorunları İçin Önlem Almak ------------------------------------------------------- 1 Temiz Üretim: Çevreye Daha Duyarlı İşletmeler
DetaylıTürkiye de Ulusal Politikalar ve Endüstriyel Simbiyoz
Türkiye de Ulusal Politikalar ve Endüstriyel Simbiyoz Ferda Ulutaş Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı KALKINMA AJANSLARI VE BÖLGE PLANLARI İÇİN ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ ÇALIŞTAYI 31 Ocak 1 Şubat 2013 CK Farabi
DetaylıEGE BÖLGESİ SANAYİ ODASI. Faaliyet Programı
EGE BÖLGESİ SANAYİ ODASI 2010 Faaliyet Programı İçindekiler 1- Ege Bölgesi Sanayi Odası Yönetim Kurulu 2010 Yılı Faaliyet 1-2 Programı 2- EBSO Üyelerine Yönelik Faaliyetler 3-4 3- EBSO Dışı Kuruluşlarla
DetaylıÜSİMP UNİVERSİTE SANAYİ İŞBİRLİĞİ DENEYİMLERİ ÇALIŞTAYI, 9-10 Ocak 2013, Ankara
ÜSİMP UNİVERSİTE SANAYİ İŞBİRLİĞİ DENEYİMLERİ ÇALIŞTAYI, 9-10 Ocak 2013, Ankara SUNUM İÇERİĞİ 1. İstanbul Sanayi Odası nın Sanayi Üniversite İşbirliğine Bakışı ve Bu Kapsamdaki Rolü 2. Sanayi- Üniversite
Detaylıİç Kontrol ve Risk Yönetimi Sisteminiz Stratejik Yönetim ve Planlama Sürecinize Katkı Sağlayabilir
İç Kontrol ve Risk Yönetimi Sisteminiz Stratejik Yönetim ve Planlama Sürecinize Katkı Sağlayabilir Kurumlarımızda kullanılmakta olan önemli yönetim araçlarımız bulunmakta; İç Kontrol, Risk Yönetimi, Stratejik
DetaylıMustafa BALTACI Diyarbakır Yatırım Destek Ofisi Uzmanı
BRÜKSEL KALKINMA AJANSI Mustafa BALTACI Uzmanı 03.02.2010 BRÜKSEL KALKINMA AJANSI Brüksel Kalkınma Ajansı 1974 yılında kurulmuştur. Genel olarak iki hedef üzerinde yoğunlaşmaktadır. Ekonomik Büyüme Şehir
DetaylıT.C. İSTANBUL KALKINMA AJANSI
T.C. İSTANBUL KALKINMA AJANSI Bölgesel Yenilik Stratejisi Çalışmaları; Kamu Kurumlarında Yenilik Anketi İstanbul Bölgesel Yenilik Stratejisi Kamu Kurumlarında Yenilik Anketi Önemli Not: Bu anketten elde
DetaylıÖZGÜN FİKİRLERİNİZİ PROJELENDİRELİM
Şirket Tanıtımı Progino PROGİNO 2005 yılından itibaren Eskişehir de mühendislik ve danışmanlık hizmetleri vermektedir. Faaliyetlerine 2008 yılından beri Eskişehir Teknoloji Geliştirme Bölgesinde sürdürmektedir.
DetaylıWWW.GREENıNDUSTRYPLATFORM.ORG. YEŞİL ENDÜSTRİ PLATFORMU İlk Danışma Kurulu Toplantısı 3 Nisan 2013 Paris, Fransa
YEŞİL ENDÜSTRİ PLATFORMU İlk Danışma Kurulu Toplantısı 3 Nisan 2013 Paris, Fransa DÜNYA DAKİ DURUM GSYİH nın Dünya daki eğilimleri, nüfus ve malzeme kullanımı Source: Dittrich, M. et al., Green Economies
DetaylıSÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİM VE TTGV FİNANSMAN DESTEKLERİ
SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİM VE TTGV FİNANSMAN DESTEKLERİ Emrah Alkaya Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı İskenderun Körfezi nde Endüstriyel Simbiyoz Projesi - Endüstriyel Simbiyoz ve Temiz Üretim Ar-Ge Proje
DetaylıSürdürülebilir Kalkınma - Yeşil Büyüme. 30 Mayıs 2012
Sürdürülebilir Kalkınma - Yeşil Büyüme 30 Mayıs 2012 Sürdürülebilir Kalkınma gelecek kuşakların kendi ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin bugünün ihtiyaçlarını karşılayabilecek kalkınma
DetaylıSAĞLIKLI ŞEHİR YAKLAŞIMI
SAĞLIKLI ŞEHİR YAKLAŞIMI Bugün şehirlerimizdeki problemlerin çoğu fakirlik, eşitsizlik, işsizlik, işe ve mal ve hizmetlere erişim zorlukları, düşük düzeyde sosyal ilişkiler ve kentsel alanlardaki düşük
DetaylıULUS METAL ÇEVRE RAPORU 2017
ULUS METAL ÇEVRE RAPORU 2017 Giriş Tarihçe Çevre Politikası Çevresel Etkiler Atık Yönetimi Veriler Eğitimler ULUS METAL ÇEVRE RAPORU 2017 Ulus Metal çevre ile ilgili faaliyetlerini web sayfası aracılığıyla,
DetaylıTÜRKİYE ÇEVRE POLİTİKASINA ÖNEMLİ BİR DESTEK: AVRUPA BİRLİĞİ DESTEKLİ PROJELER
Technical Assistance for Implementation Capacity for the Environmental Noise Directive () Çevresel Gürültü Direktifi nin Uygulama Kapasitesi için Teknik Yardım Projesi Technical Assistance for Implementation
DetaylıT. C. KAMU İHALE KURUMU
T. C. KAMU İHALE KURUMU Elektronik İhale Dairesi KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ BT Strateji Yönetimi BT Hizmet Yönetim Politikası Sürüm No: 6.0 Yayın Tarihi: 26.02.2015 444 0 545 2012 Kamu İhale Kurumu Tüm hakları
DetaylıMübeyyen TEPE KÜÇÜKOĞLU Yeni Yüzyıl Üniversitesi İstanbul. Prof. Dr. R. İbrahim PINAR İstanbul Üniversitesi
Mübeyyen TEPE KÜÇÜKOĞLU Yeni Yüzyıl Üniversitesi İstanbul Prof. Dr. R. İbrahim PINAR İstanbul Üniversitesi AJANDA ÇEVRE BİLİNCİ VE ÇEVREYE DUYARLI İŞLETMELER ÇEVRECİ TEKNOLOJİLER İŞLETMELERİ ÇEVRECİ TEKNOLOJİLER
DetaylıSANAYİDE & KOBİLERDE ENERJİ VERİMLİLİĞİNİN ARTIRILMASI PROJESİ HAZIRLIK ÇALIŞTAYI
SANAYİDE & KOBİLERDE VERİMLİLİĞİNİN ARTIRILMASI PROJESİ HAZIRLIK ÇALIŞTAYI 10-11 HAZİRAN 2009 ANKARA VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR SANAYİDE & KOBİLERDE VERİMLİLİĞİNİN ARTIRILMASI PROJESİ PROJENİN GENEL HEDEFİ
DetaylıİŞLETMENİZE DEĞER KATMA SIRASI SİZDE! KENDİNİZE VE ÇALIŞANLARINIZA YATIRIM YAPIN, UYUM YETENEĞİNİZİ ARTTIRIN!
İŞLETMENİZE DEĞER KATMA SIRASI SİZDE! KENDİNİZE VE ÇALIŞANLARINIZA YATIRIM YAPIN, UYUM YETENEĞİNİZİ ARTTIRIN! ZAFER-İN OPERASYONU KOBi EĞiTiMLERi OCAK TEMMUZ 2017 * Yerli ve yabancı eğitim uzmanları tarafından
DetaylıEn Ucuz Enerji, Tasarruf Edilen Ve Verimli Kullanılan Enerjidir.
2011 Dünya alarm veriyor Fosil kaynaklarının tükenmesi, alternatif kaynakların henüz ekonomik olmaması nedeniyle, kullanılan enerjinin tamamının faydaya dönüştürülmesi ile daha temiz çevre sağlanabilecektir.
DetaylıANKARA KALKINMA AJANSI. www.ankaraka.org.tr
ANKARA KALKINMA AJANSI www.ankaraka.org.tr TÜRKİYE'NİN En Genç Kalkınma Ajansı Ankara Kalkınma Ajansı bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak, bölgenin rekabet gücünü artırmak ve gelişimini hızlandırmak
DetaylıKAMU-ÜNİVERSİTE-SANAYİ İŞBİRLİĞİ (KÜSİ) FAALİYETLERİ
BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI KAMU-ÜNİVERSİTE-SANAYİ İŞBİRLİĞİ (KÜSİ) FAALİYETLERİ Doç. Dr. Mustafa Türkmen ERÜ Mühendislik Fak. 20 Mayıs 2016 KAYSO Sunum Planı KÜSİ Çalışma Grubu KÜSİ İl Planlama
DetaylıSürdürülebilirlik ve Kaynak Verimliliğine Yönelik Güncel Gelişme ve Yaklaşımlar
Sürdürülebilirlik ve Kaynak Verimliliğine Yönelik Güncel Gelişme ve Yaklaşımlar Prof.Dr. Göksel N. Demirer Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Temiz Gelecek Gençlerle Gelecek Projesi
DetaylıGAP BÖLGESİ NDE TARIM VE TARIMA DAYALI SANAYİDE ENTEGRE KAYNAK VERİMLİLİĞİ PROJESİ
GAP BÖLGESİ NDE TARIM VE TARIMA DAYALI SANAYİDE ENTEGRE KAYNAK VERİMLİLİĞİ PROJESİ PROJENİN GEREKÇESİ VE AMACI Tarım sektörü Türkiye nin Gayri Safi Katma Değerinin yaklaşık %9 unu oluştururken, bu oran
DetaylıTemiz Teknoloji. Giriş
Temiz Teknoloji Giriş Nisan 2009 Wim van Doorn Royal Haskoning Hollanda Temiz Teknoloji Sunuşu içeriği Giriş Kavramlar * Sürdürülebilirlik * Ekolojik mühendislik * Temiz Teknoloji IPPC - Best Available
DetaylıÇORLU TİCARET VE SANAYİ ODASI DIŞ PAYDAŞ ANKET ANALİZ RAPORU
ÇORLU TİCARET VE SANAYİ ODASI DIŞ PAYDAŞ ANKET ANALİZ RAPORU 1.Araştırmanın Amacı ve Önemi Çorlu Ticaret ve Sanayi Odası nın verdiği hizmetlerin kapsamı içindeki dış paydaşlarının müşterek ihtiyaçlarının
DetaylıSÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Yönetimine Giriş Eğitimi
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Yönetimine Giriş Eğitimi İÇDAŞ A.Ş. Sürdürülebilirlik Yönetim Birimi Amaç ve İçerik Bu eğitim sunumu ile paydaşlarımıza Sürdürülebilirliği tanıtmak ve şirketimizin Sürdürülebilirlik alanında
DetaylıTürkiye de Stratejik Çevresel Değerlendirme: İhtiyaçlar, Zorluklar ve Fırsatlar
Technical Assistance for Implementation of the By-Law on Strategic Environmental Assessment EuropeAid/133447/D/SER/TR Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönetmeliği'nin Uygulanması Teknik Yardım Projesi
DetaylıMESLEKİ EĞİTİM, SANAYİ VE YÜKSEK TEKNOLOJİ
VİZYON BELGESİ (TASLAK) Türkiye 2053 Stratejik Lokomotif Sektörler MESLEKİ EĞİTİM, SANAYİ VE YÜKSEK TEKNOLOJİ Millet Hafızası ve Devlet Aklının bize bıraktığı miras ve tarihî misyon, İstanbul un Fethinin
DetaylıDİKMEN BÖLGESİ STRETEJİK GELİŞİM PLANI 2012-2014
DİKMEN BÖLGESİ STRETEJİK GELİŞİM PLANI 2012-2014 Eyül 2011 Bu yayın Avrupa Birliği nin yardımlarıyla üretilmiştir. Bu yayının içeriğinin sorumluluğu tamamen The Management Centre ve Dikmen Belediyesi ne
DetaylıEnerji Yönetimi 11 Aralık 2015. Ömer KEDİCİ
Enerji Yönetimi 11 Aralık 2015 Ömer KEDİCİ Tanım Enerji yönetimi ; Planlama, Koordinasyon ve Kontrol gibi birbirinden bağımsız olduklarında etkisiz kalabilecek işlevlerin bir araya gelerek oluşturdukları
DetaylıTEKSTĐL SEKTÖRÜ NÜN BÖLGESEL ANALĐZĐ: ÇEVRE YÖNETĐMĐ VE TEMĐZ ÜRETĐM. Tekstil Sektöründe Temiz Üretim Sempozyumu
Türkiye nin Tekstil Sektöründe KOBİ ler İçin Sürdürülebilir Ağlar ve İlişkiler Zinciri Oluşturulması Birleşmiş Milletler Ortak Programı TEKSTĐL SEKTÖRÜ NÜN BÖLGESEL ANALĐZĐ: ÇEVRE YÖNETĐMĐ VE TEMĐZ ÜRETĐM
DetaylıTEKSTİL VE HAZIR GİYİM SEKTÖRÜ
53 TEKSTİL VE HAZIR GİYİM SEKTÖRÜ İKİNCİ BÖLÜM 1. Sektörde mevcut istihdam imkanları geliştirilecektir. 1.1 Kadın istihdamı / Kadın istihdamını geliştirmeye yönelik aktif işgücü politikaları uygulanacaktır.
DetaylıZeynep Gamze MERT Gülşen AKMAN Kocaeli Üniversitesi EKO- ENDÜSTRİYEL PARK KAPSAMINDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ
Zeynep Gamze MERT Gülşen AKMAN Kocaeli Üniversitesi EKO- ENDÜSTRİYEL PARK KAPSAMINDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ DOĞAL ÇEVRİMLER Enerji Girdisi Atık yok Isı kaybı Yerkabuğun dan sağlanan malzeme Yerkabuğun a bırakılan
DetaylıTÜBİSAD Bilişim Çözümleri Platformu
TÜBİSAD Bilişim Çözümleri Platformu Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler sektörde üretilen mal ve hizmetlerin hedef kitleye yeterli düzeyde ulaşmasını da zorlaştırıyor. Artık sadece
DetaylıMerSis. Bilgi Teknolojileri Yönetimi Danışmanlık Hizmetleri
MerSis Bilgi Teknolojileri Yönetimi Danışmanlık Hizmetleri Bilgi Teknolojileri risklerinize karşı aldığınız önlemler yeterli mi? Bilgi Teknolojileri Yönetimi danışmanlık hizmetlerimiz, Kuruluşunuzun Bilgi
DetaylıULUSLARARASI DÖNGÜSEL EKONOMİ KONGRESİ. 5-6 Ekim 2017 İstanbul
ULUSLARARASI DÖNGÜSEL EKONOMİ KONGRESİ 5-6 Ekim 2017 İstanbul ÇEVKO Vakfı İklim Değişikliği ve Sürdürülebilirlik Çalışma Grubu ÇEVKO Vakfı İklim Değişikliği ve Sürdürülebilirlik Çalışma Grubu ÇEVKO Vakfı
DetaylıAB hukuku ve mevzuatına ilişkin bilgilendirme faaliyetleri Uluslararası pazarlara yönelik eşleştirme faaliyetleri AB uyum sürecinde spesifik
COSME 2015 2020 CIP 2008 2014 Türkiye ye Avrupa Birliğine adaylık statüsü verilmesinin ardından siyasi ve ekonomik reform sürecini hızlandırmak için Türkiye nin, Avrupa Birliği merkezi ağına katılmasına
DetaylıWeb Tabanlı CMMI Süreç Yönetimi Uygulamalarının Süreç ve Yazılım Geliştirme Performansına Pozitif Etkileri
Web Tabanlı CMMI Süreç Yönetimi Uygulamalarının Süreç ve Yazılım Geliştirme Performansına Pozitif Etkileri Y. Müh. Cemalettin Öcal FİDANBOY TÜBİTAK UEKAE ocalfidanboy@tubitak.gov.tr Meral YÜCEL TÜBİTAK
DetaylıTMMOB ŞEHİR PLANCILARI ODASI ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA ÖĞRENCİLERİ BİTİRME PROJESİ YARIŞMASI 2014-2015
TMMOB ŞEHİR PLANCILARI ODASI ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA ÖĞRENCİLERİ BİTİRME PROJESİ YARIŞMASI 2014-2015 ENDÜSTRİYEL YAPININ YENİLİKÇİ VE BİLGİ ODAKLI DÖNÜŞÜMÜNÜN BURSA ÖRNEĞİNDE İNCELENMESİ PROJE RAPORU İÇİNDEKİLER
DetaylıKadın İşletmelerine Finansman ve Danışmanlık Desteği Programı
Bu program Avrupa Birliği, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir. Kadın İşletmelerine Finansman ve Danışmanlık Desteği Programı Kadın İşletmelerine Finansman
DetaylıEskişehir Sanayi Geliştirme Merkezi SANGEM 19 Ağustos 2009
Eskişehir Sanayi Geliştirme Merkezi SANGEM 19 Ağustos 2009 SANGEM, bir ESO kuruluşudur Neden SANGEM? Eskişehir Sanayi Odası ESO nun öncü girişimiyle kurulan ve kâr amaçsız (non-profit) bir kuruluş olan
DetaylıENERJİ DÖNÜŞÜMÜ ENERJİ TÜKETİMİ
ENERJİ DÖNÜŞÜMÜ Enerji, modern kişisel yaşamın, üretim ve iletişim süreçlerinin en önemli aktörlerinden biri. Enerjinin tüketimi küresel düzeyde hızla artmaya devam ederken üç ana ihtiyaç baş gösteriyor:
DetaylıBİYOKÜTLE SİSTEMLERİ VE TÜRKİYE KAZAN SEKTÖRÜ
BİYOKÜTLE SİSTEMLERİ VE TÜRKİYE KAZAN SEKTÖRÜ KBSB Kazan ve Basınçlı Kap Sanayicileri Birliği - 2014 Ahmet Cevat Akkaya www.kbsb.org.tr Milyar Kaçınılmaz Son? Misyon? Tek gerçek kaynak - Dünya Dünya popülasyon
DetaylıProgram Koordinatörü Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) KAMU ALIMLARI YOLUYLA TEKNOLOJİ GELİŞTİRME VE YERLİ ÜRETİM PROGRAMI EYLEM PLANI Program Koordinatörü Bilim, Sanayi ve Teknoloji KASIM 2014 KAMU ALIMLARI YOLUYLA TEKNOLOJİ
DetaylıENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ VE TTGV FİNANSMAN DESTEKLERİ
ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ VE TTGV FİNANSMAN DESTEKLERİ İskenderun Körfezi nde Endüstriyel Simbiyoz Projesi Kapanış Etkinliği ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ KONFERANSI 2014 Dr. Emrah Alkaya Türkiye Teknoloji Geliştirme
DetaylıTürkiye Kurumsal Yönetim Derneği
KURUMSAL YÖNETİM SEMİNERLERİ PROJE DOSYASI Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği (TKYD) Hakkında Kurumsal yönetim anlayışının ülkemizde tanınması, gelişmesi ve en iyi uygulamalarıyla hayata geçirilmesi misyonuyla
DetaylıİŞBİRLİĞİ YAPILACAK KURUM/KURULUŞ. Maliye Bakanlığı Hazine Müsteşarlığı SGK KOSGEB. Maliye Bakanlığı SGK KOSGEB İŞBİRLİĞİ YAPILACAK KURUM/KURULUŞ
TEKSTİL VE HAZIR GİYİM SEKTÖRÜ 1. Sektörde mevcut istihdam imkanları geliştirilecektir. 1.1 Kadın istihdamı ÇSGB () Kadın istihdamını geliştirmeye yönelik aktif işgücü politikaları uygulanacaktır. İlk
DetaylıİÇİNDEKİLER DANIŞMANLIK HİZMETLERİ DESTEK HİZMETLERİ. Ulusal ve Uluslararası Hibe Danışmanlığı 3 AB, TÜBİTAK, KOSGEB Hibe Danışmanlığı 4
0 DANIŞMANLIK HİZMETLERİ Ulusal ve Uluslararası Hibe Danışmanlığı 3 AB, TÜBİTAK, KOSGEB Hibe Danışmanlığı 4 İÇİNDEKİLER AB Teknik Destek Proje Danışmanlığı 5 Yönetim Bilişim Sistemleri Danışmanlığı 6 DESTEK
DetaylıHedef Çalışan Memnuniyetini Arttırmak
Kurumsal Yapının Güçlendirilmesine İlişkin Amaç Stratejik Amaç 1.1 Borsanın Kurumsal Yönetim Yaklaşımı ile Yönetilmesi Hedef 1.1.1 Borsada Kurumsal Yönetim İlkeleri Konusunda Farkındalık Oluşturmak Strateji
DetaylıTürk İnşaat Firmalarının Yurtdışı Projelerde İşçi Sağlığı, İş Güvenliği ve Çevre Uygulamalarına Bakışı - Rusya Federasyonu Örneği
3. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu 21-23 Ekim 2011, Çanakkale Türk İnşaat Firmalarının Yurtdışı Projelerde İşçi Sağlığı, İş Güvenliği ve Çevre Uygulamalarına Bakışı - Rusya Federasyonu Örneği Aslı
DetaylıHAZİRAN 2016 Gebze Ticaret Odası Ticaret Bölümü
HAZİRAN 2016 Gebze Ticaret Odası Ticaret Bölümü Sayı: 2016/1 TÜRKİYE DE VE DÜNYA DA BOYA SEKTÖRÜ Son dönemde dünya boya sanayisi önemli değişikliklere sahne olmaktadır. Sektörde konsantrasyon, uzmanlaşma,
DetaylıT.C AKDENİZ BELEDİYELER BİRLĞİ 2011 YILI ÇALIŞMA PROGRAMI
T.C AKDENİZ BELEDİYELER BİRLĞİ 2011 YILI ÇALIŞMA PROGRAMI Akdeniz Belediyeler Birliği, üyelerine üst düzey hizmet sunan, yerel ölçekteki Reform süreçlerine ve Ülkemizin AB ile bütünleşme sürecine destek
DetaylıGüneydoğu Anadolu Bölgesi nde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı ve Enerji Verimliliğinin Arttırılması Projesi
Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı ve Enerji Verimliliğinin Arttırılması Projesi Dr. Muhyettin SĐRER Saha Koordinatörü GAP Bölge Kalkınma Đdaresi Başkanlığı / Birleşmiş
DetaylıİSVEÇ ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU
İSVEÇ ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU 9-15 KASIM 2012 İÇİNDEKİLER 1. ÇALIŞMA ZİYARETİ KAPSAMI... 1 2. GENÇ İŞGÜCÜNÜN SORUNLARI PROJESİ... 1 2.1. Proje Amaçları ve Özeti... 1 2.2. Proje Kapsamında Planlanan Faaliyetler...
DetaylıT.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BELGE YÖNETİMİ VE ARŞİV SİSTEMİ STRATEJİSİ
T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BELGE YÖNETİMİ VE ARŞİV SİSTEMİ STRATEJİSİ (Doküman No: BEYAS-DK-02) Ankara Üniversitesi için aşağıda verilen temel bir Belge Yönetimi ve Arşiv Sistemi Stratejisi metni hazırlanmıştır.
DetaylıUNIDO EKO-VERİMLİLİK PROGRAMI ve TTGV Planlanan Faaliyetler ve Firmaların Katılımı
UNIDO EKO-VERİMLİLİK PROGRAMI ve TTGV Planlanan Faaliyetler ve Firmaların Katılımı Ferda Ulutaş, Emrah Alkaya Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı 5 Mart 2009 Kayseri 6 Mart 2009 Niğde 12 Mart 2009 Adana
DetaylıDüzce Üniversitesi Teknoloji Transfer Ofisi ve ilgili mekanizmaların vizyonu, Bölgesel, ulusal ve
Düzce Üniversitesi 2015-2019 stratejik planında Düzce Teknoloji Transfer Ofisi (TTO) doğrudan yer almakta olup, bu plan kapsamında ortaya konulan hedeflere ulaşılmasında önemli bir işleve sahiptir. Bu
Detaylıİşletmelerin Karşılaştığı Tehdit Nedir? Zafer-İn Operasyonu nun Hedefleri Nedir?
İşletmelerin Karşılaştığı Tehdit Nedir? Pek çok işletme, sektördeki yeniliklere ve değişen taleplere hızlı uyum sağlayamadığı için rekabet edemez ve hatta devamlılığını sağlayamaz hale gelebilmektedir.
DetaylıTürkiye Odalar ve Borsalar Birliği ve Milletlerarası Ticaret Odası Değişen Küresel Ekonomi ve Türkiye Toplantısı 7 Mart 2014, İstanbul
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ve Milletlerarası Ticaret Odası Değişen Küresel Ekonomi ve Türkiye Toplantısı 7 Mart 2014, İstanbul Saygıdeğer Konuklar, Hepinizi saygıyla selamlıyorum. Öncelikle, Sayın
DetaylıKALİTE YÖNETİM SİSTEMİ TS EN ISO 2015 PROSES YAKLAŞIMI
KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ TS EN ISO 2015 PROSES YAKLAŞIMI Mustafa DİLEK +90 532 263 4849 mdilekm@hotmail.com Kalite Yönetim Sistemi Kalite yönetim sistemi uygulamak kuruluşa aşağıdaki potansiyel faydaları
DetaylıYeni üretim hattı ile kapasite artısı aylık ve yıllık ciromuzda en az %20'lik artış sağlanmıştır.
TR52 (Konya, Karaman) Düzey 2 Bölgesi için, bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, bölgesel gelişmenin sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla çalışmalarını
DetaylıSayı : TTGV(2011)2-1431 Konu : İskenderun Körfezi nde Endüstriyel Simbiyoz (Ortak Yaşam) Projesi Bilgilendirme Toplantısı ve Çalıştayı
13 Eylül 2011 Sayı : TTGV(2011)2-1431 Konu : İskenderun Körfezi nde Endüstriyel Simbiyoz (Ortak Yaşam) Projesi Bilgilendirme Toplantısı ve Çalıştayı Bakü Tiflis Ceyhan (BTC) Boru Hattı Şirketi ile Türkiye
DetaylıTemiz üretimin altı çizilmeli ve algılanması sağlanmalıdır
KSS Söyleşileri Temiz üretimin altı çizilmeli ve algılanması sağlanmalıdır Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) Çevre Projeleri Koordinatörü Ferda Ulutaş ile Vakfın faaliyetleri, kurumsal sosyal sorumluluk
DetaylıSivil Toplum Afet Platformu (SİTAP) Çalışma Usulleri Belgesi
Sivil Toplum Afet Platformu (SİTAP) Çalışma Usulleri Belgesi 1. BAŞLIK Platformun adı: Sivil Toplum Afet Platformu (SİTAP) 2. AMAÇ SİTAP ın kuruluş amacı, afet risklerinin azaltılması, afet sonrası müdahale
DetaylıİKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, AB SÜRECİ VE ÇEVRE
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, AB SÜRECİ VE ÇEVRE Dr. Mustafa ŞAHİN Genel Müdür Yardımcısı 2. ULUSLARARASI İNŞAATTA KALİTE ZİRVESİ 2 Kasım 2010, istanbul SUNUM İÇERİĞİ İklim değişikliği AB Süreci Çevre Yönetimi AB
DetaylıBİRİM KALİTE GÜVENCESİ DEĞERLENDİRME RAPORU. Bilgi İşlem Daire Başkanlığı
BİRİM KALİTE GÜVENCESİ DEĞERLENDİRME RAPORU Bilgi İşlem Daire Başkanlığı 2018 Birim Kalite Politikası Üniversitemiz ve birimimiz misyonu, vizyonu doğrultusunda; eğitim, araştırma ve yönetim faaliyetlerine
DetaylıAvrupa Yeşil Çevre Eğitimi Ağı: GREEEN
Avrupa Yeşil Çevre Eğitimi Ağı: GREEEN İklim değişikliği eğitimi, öğrencilerin küresel ısınmanın günümüzdeki etkileri üzerine düşünmelerine yardımcı olur ve gelecekte daha sürdürülebilir bir dünyaya sahip
DetaylıSanayide Enerji Yönetimi... -mış gibi değil gerçekten yapmak için...
İyi uygulama örneği ile Sanayide Enerji Yönetimi... -mış gibi değil gerçekten yapmak için... Mahmut DEDE Enerji Verimliliği Müdürü EVK 2015 04 Haziran 2015, Perşembe 1 Enerji Yönetimi İçin 3 Temel İtici
DetaylıSürdürülebilir Üretim Sempozyumu 2015 SANAYİDE SU VERİMLİLİĞİ UYGULAMALARI
Sürdürülebilir Üretim Sempozyumu 2015 SANAYİDE SU VERİMLİLİĞİ UYGULAMALARI UĞUR ÇELİKKAYALI Genel Müdür Yardımcısı (Teknik) 16.12.2015 KAPSAM AKG Gazbeton İşletmeleri tanıtımı Kullanılan Prosesler ve Su
DetaylıSürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve 2030 Sonrası Kalkınma Gündemi
Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve 2030 Sonrası Kalkınma Gündemi Musa Rahmanlar Ankara/2016 Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Dairesi/Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü İçerik 1. Sürdürülebilir
DetaylıİÇ TETKİKÇİ DEĞERLENDİRME SINAVI
13.07.2018 ISO 9001:2015 İÇ TETKİKÇİ DEĞERLENDİRME SINAVI Soru Sayısı: 33 Süre: 40 Dakika Ad SOYAD: Bölüm: ADL Danışmanlık ve Eğitim Hizmetleri OĞUZ ÖZTÜRK Soru-1) Aşağıdakilerden hangisi ISO 9001:2015
DetaylıMaliye Bakanı Sayın Mehmet Şimşek in Konuşma Metni
GSO-TOBB-TEPAV Girişimcilik Merkezinin Açılışı Kredi Garanti Fonu Gaziantep Şubesi nin Açılışı Proje Değerlendirme ve Eğitim Merkezi nin Açılışı Dünya Bankası Gaziantep Bilgi Merkezi Açılışı 23 Temmuz
DetaylıTOPLAM KALİTE YÖNETİMİ
TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ 4.Ders Yrd.Doç.Dr. Uğur ÖZER Kalite Planlaması Kalite Felsefesi KALİTE PLANLAMASI Planlama, bireylerin sınırsız isteklerini en üst düzeyde karşılamak amacıyla kaynakların en uygun
DetaylıRİSK bizim işimiz. www.riskexperts.at
RİSK bizim işimiz 1 Güvenlik, temel ihtiyaçtır Güvenlik, etrafından izole edilerek tekil olarak değerlendirilememektedir. Bu nedenle potansiyel risklerin anlaşılması, emniyet ve güvenliğin sağlanmasının
DetaylıPROJE YAPIM VE YÖNETİMİ İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ 09071067 ŞEYMA GÜLDOĞAN
PROJE YAPIM VE YÖNETİMİ İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ 09071067 ŞEYMA GÜLDOĞAN İnsan kaynakları bir organizasyondaki tüm çalışanları ifade eder. Diğer bir deyişle organizasyondaki yöneticiler, danışmanlar,
DetaylıİSG için Uluslararası İşbirliğinde ILO Araçları ve Rolü ILO Türkiye Ofisi
İSG için Uluslararası İşbirliğinde ILO Araçları ve Rolü 05.05.2014 ILO Türkiye Ofisi Genel Bakış Birbirini tamamlayan 3 temel alanda ILO rolü ve araçları Politika yapımı ve savunuculuk o o ILO Sözleşmeleri
DetaylıİKLİM DOSTU ŞİRKET MÜMKÜN MÜ?
İKLİM DOSTU ŞİRKET MÜMKÜN MÜ? Gülçin Özsoy REC Türkiye Proje Uzmanı İklim Platformu Program Yöneticisi 22 Mart 2012, İzmir REC Türkiye REC Kuruluş Sözleşmesi Ekim 2002 de imzalandı; Ocak 2004 te yürürlüğe
DetaylıİSO YÖNETİM KURULU BAŞKANI ERDAL BAHÇIVAN IN KONUŞMASI
İSO YÖNETİM KURULU BAŞKANI ERDAL BAHÇIVAN IN KONUŞMASI 2023 e 10 Kala Kamu Üniversite Sanayi İşbirliği Bölgesel Toplantısı nda konuya yönelik düşüncelerimi ifade etmeden önce sizleri, şahsım ve İstanbul
DetaylıYÜKSEKÖĞRETİM KALİTE KURULU BİLGİ NOTU
YÜKSEKÖĞRETİM KALİTE KURULU BİLGİ NOTU Yükseköğretim Kalite Kurulunun Kurulma Nedeni Yükseköğretimde yapısal değişikliği gerçekleştirecek ilk husus Kalite Kuruludur. Yükseköğretim Kurulu girdi ile ilgili
DetaylıİZKA-TTGV İzmir de Eko-verimlilik Uygulamaları
İZKA-TTGV İzmir de Eko-verimlilik Uygulamaları Hülya ULUSOY SUNGUR İzmir Kalkınma Ajansı 16.12.2015 İzmir İçerik İzmir Kalkınma Ajansı İzmir Kalkınma Ajansı, EBSO ve TTGV işbirliğinde yürütülen İZMİR DE
DetaylıT.C. KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI EĞİTİM YÖNERGESİ
T.C. KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI EĞİTİM YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımalar, Hedefler, İlkeler Amaç MADDE 1- (1) Bu yönergenin amacı, Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı nda çalışan
DetaylıProje önerilen faaliyetler ön çalışma raporuna uygun mu, uygulanabilir mi, hedeflerle ve öngörülen sonuçlarla uyumlu mu?
KONYA "BÖLGESEL İNOVASYON MERKEZİ" GÜDÜMLÜ PROJE ÖZETİ Başvuru Sahibi: Konya Sanayi Odası Proje Ortakları: Konya Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü, Konya Ticaret Odası,Konya ABİGEM, Konya Ticaret Borsası,
Detaylı2023 Hedefinde Döngüsel Ekonomide Atık Yönetiminin Yeri ve Genel Bakış. Dr. Oğuz CAN Recydia AŞ Genel Md.
Sustainable Resource Management Sürdürülebilir Kaynak Yönetimi 2023 Hedefinde Döngüsel Ekonomide Atık Yönetiminin Yeri ve Genel Bakış Dr. Oğuz CAN Recydia AŞ Genel Md. 21 Ekim, 2015 Tayçed:Tüm Atık ve
DetaylıGerçekler. Sanayileşme ve çevre sorunları Küreselleşme ve Pazarın büyümesi Rekabetin artması
Gerçekler Sanayileşme ve çevre sorunları Küreselleşme ve Pazarın büyümesi Rekabetin artması Çözüm Kaliteyi arttırmak Çevreye duyarlı üretim Kalite yönetim sistemleri Kalite yönetim sistemleri ISO 9001,
Detaylı