MEVLANA NIN LİRİK ŞİİRLERİNDE NUR FELSEFESİ

Transkript

1 MEVLANA NIN LİRİK ŞİİRLERİNDE NUR FELSEFESİ MEVLANA`S LIGHT PHILOSOPHY IN HIS POETICAL POEMS ФИЛОСОФИЯ СВЕТА МОУЛАВИ В ЕГО ЛИРИЧЕСКИХ СТИХОТВЕРЕНИЯХ Nüsretullah KAMYAB * - Noğreh ALİOĞLU ** Özet Bildiride Mevlananın lirik şiirlerindeki nur felsefesi araştırılmaktadır. Bu inceleme 3 yönden tahlil edilmektedir: -Mevlananın ilham aldığı Şems (Güneş); -Mevlananın Şems Tebriziye yakın ilişkisi; -Mevlanaın nur felsefesi. Mevlanın felsefesine göre dünya nurdan yaratılmıştır ve yeniden ona kavuşacaktır. Onun fikrine göre tüm yaratılış bir vahidin parçasıdır. O düşünceleri ile insanların meneviyatını saflaştırmağa hizmet eden bir öğretmendir. Anahtar kelimeler: Mevlana, Güneş, nur, felsefe, Şems Tebrizi. Summary Article has been dedicated to the Mevlana`s light philosophy in his poetical poems. There are commentaries on the following divisions: -Mevlana`s leader Sun; 260 * Tahran Azad Üniversitesi Kuzey Şubesi Öğretim Görevlisi ** AMEA Şarkiyat Enstitü Doktora Öğrencisi

2 - Deep interest of Mevlana to Shems Tebrizi; - Mevlana`s light philosophy. Mevlana proves that world has been arisen from the light, shall return to it. He believes and convinces of every body that the world is one unity. He is the able pedagogue and reading of his works calms the man, and lifts his readers to the spiritual height. Key words: Mevlana, Sun, light, philosophy, Shems Tebrizi. Giriş Mevlana Celalettin bir kaç dili, o cümleden, Arap ve Fars dillerini bilmiş, İslam felsefesi, irfanı, kültür ve maarifi çerçevesinde kendinin derin mana ve tutumlu irfani ve aşikane edebi eserlerini yaratmıştır. Onun mektebi aşk ve nur mektebidir. Mevlananın lirik şiirleri, cezb, heyecan, şevk ve musiki açısından ilahi ilhamla ruhani sema alemində özel ustalıkla kaleme alınmış eşsiz tasvirlerdir. Onların libası aşikane irfandır. Mevlana, zahid tasavvufçu değil, bilakis halka hizmet yapan aşıkane irfan tarafında karar tutmuş bir ermişdir. Bu hal onun islamına hiç kuşku getirmir. O, ahlak feziletlerine sahip şerefli ve mümin bir ermişdir. Onun şiirleri irfanidir. Ona göre her şey, yani çokluk onun vehdetindendir ve Allaha taraf hareket etmekdedir ve sonuçta tamamı ona yetişecektir. Mevlananın şiirlerinde engin kültürel, beşeri ve sosyal konular tefsir olunmuşdur. Ancak bu tartışmalardan biri Mevlana nın ışık felsefesi ve onun ilahi nura derin dikkatidir. İşte bu satırların yazarı bu konuya aydınlık getirmek için çalışmış ve Mevlana acısından bu konunun önemini arz etmek için kendi araştırmalarını aşağıda belirtilmiş dallarda sürdürmektedir: -Mevlananın mihver güneşi; -Mevlananın Şems Tebriziye derin ilgisi; -Mevlananın ışık felsefesi. Mevlananın Mihver Güneşi Mevlananın şiirlerinde fazla ve hoş kullandığı kelimelerden biri Güneştir. O, bir çok beytlerində Güneşin büyüklüğünü ve sitayişe layık olduğunu meth etmişdir: ا فتاب ار ندهد تابش و نور پس بدين نادره گنبد چه کند! (Güneş eğer nur ve parıltı vermeseydi bu nadir kainatın hali nasıl olurdu?) (Şems 1977: 835) 261

3 چو ا فتاب برامد چه خفتهاند اين خلق نه روح عاشق روزست و چشم عاشق نور! (Eğer Güneş çıkmasaydı, halk yatırdı, aşığın ruhu ve gözü nur değil mi?) (Şems 1977: 1144) چه باشد سنگ بی قيمت چو خورشيد اندرو تابد که از سنگی برون نايد نگردد گوهر روشن (Güneş olmazsa, kiymetli taş neye deyer, o, olmazsa, gevher hiç parlar mı?) (Şems 1977: 1852) Doktor Sirus Şemisa Mevlevinin seçme eserlerinde yazıyor: Şems Tebrizi Mevlana nın eserlerinde de hem asumanın güneşidir, hem de Şems Tebrizidir (Sirus Şemisa 1990: 35): مخدوم! خداوندی! شمسالحق تبريز! هم نور زمينی تو و خورشيد سمايی (Bayım! Sen Allahsın! Ey Tebrizin Hak Şemsi! Sen hem yerin nurusun, hem de gökyüzünün Güneşi!) (Şems 1977: 2642) Mevlana nın anlayışına göre Şems ve Güneş remz ve sırdırlar ve denilebilir ki, Mevlana mihver Güneşinin seyrinde bulunmuş ve Güneşi meth etmişdir. Onun Şems e ilgisinin de gökyüzü Güneşi ile bağlantısı vardır. Mevlana tüm eserlerinde Güneşin ve Şems Tebrizinin celalından ve büyüklüyünden söz açır. Hiç kuşkusuz bu eserlerde remz ve sırlar saklanmaktadır. Onlar Mevlananı gökyüzü Güneşi ile birleştirir ve onu Şems El-Hakkın müridi (öğrencisi) yapır. Kuşkusuz, Mevlana İlahi nurun aşığıdır. Eflaki kendinin Ariflerin medhi eserinde böyle der: Mongolların yüce ilahi cennetinin ateşli merhametli büyüklerindendir. Her zaman Hazret Mevlana Güneş batanda ve Ay çıkanda karşısında durar ve dermiş: Güneş, Ay, bütün kainat Allahın yaradışı ve alemlerin Rabbinin kutsal işidir. (s. 223). Bu yüzden Mevlana nur aşıkıdır, gökyüzü Güneşinin methiyecisidir. Bu konuda o, yazar zekasının gücü ile tabiat unsurlarından, kendinin arifane felsefesi dikkata alınmakla özel olarak Güneşten yararlanmışdır. Evet, Mevlananın kuvvetli akıl yeteneği ve edebi kabiliyeti değerli eserlerinin ortaya çıkmasına neden olmuş ve onların tüm dünyada eşi bulunmamaktadır. Bu eserler irfani hususlarla ve derin insani davetlerle dop-doludurlar. Batının ünlü şarkiyatçısı ve Mevlana bilimcisi profesör Mari Şimel yazıyor:...güneşe Allah veya en azından Allahlardan biri gibi tapan saysız dinlerden bahs etmiyorum. Ancak bu tarihi zihniyette Mevlana nın Şemsettin e aşkı çok özel ve Güneşle canlı ilgilidir. Biz her zaman Mevlana nın şiirinde Güneşe işare görürken inana biliriz ki, o, düşüncesinde aşkar ya gayri-aşkar Şemsettini taşımıştır. Şems onun hayatını 262

4 temamen değiştiği için kendini Güneşin ilçisi ve ya Güneşin kulu sanmağa hak etmişti. Mevlevi nin meth etdiği tekce feyz veren parlak Güneş değil, belki varlığa faide veren ve onu mutlu ve mesut yapan şafaklı nurdur... (Mari Şimel 2008: 45) Profesor Mari Şimel Mevlevi nin Güneşe hayalgücü bağlılığını onun Hak Şemse ilgisi ile açıklamışdır: خورشيد روی مفخر تبريز شمس دين اندر پيش دوان شده دلهای چون سحاب (Şemsettin Tebrizi nin fahri yüzünün Güneşi taraftarlarının kalbi gibi ileri kaçıyor.) (Şems 1977: 3398) زهی خورشيد بیپايان که ذراتت سخنگويان تو نور ذات الل هی توالل هی نمیدانم (Zerreleri konuşan sonsuz Güneş gibi sene aferin! Sen İlahi zatın nurusun, İlahisin, bilemiyorum.) (Şems 1977: 1436) Evet, Mevlevi nin tefekkürünün esası, İlahi nura sahip mihver Güneşine derin irtibatdır. Mevlana bazı yerlerde Güneşin methinin böyük divanı ndan bahs ediyor: چو ا فتاب برا مد ز قعر ا ب سياه ز ذر ه ذر ه شنو لا ا ل ه ال ا االله (Kara suyun kalbinden Güneş kibi çıktı, parça-parça la ilahe illellah işitildi.) (Şems 1977: 2408) جامه سياه میکند شب ز فراق چون ر خ ا فتاب شد دور ز ديدهی زمين لاجرم ای رخت ا فتاب جان دور مشو ز خور چو به صبح سر زند جامه سپيد میکند محضرم (Güneşin yüzü yerden uzaklaşanda/yer hasretden kara elbise geyiyor./gün seher baş vuranda libası ak eder./ey canın gün libası, yanımdan uzak gitme.) (Şems 1977: 1407) چو خورشيد حمل ا مد شعاعش در عمل ا مد ببين لعل بدخشان را و ياقوت زکاتی را (Güneş hücum yapanda şüaları işe düşdü, bunda Bedehşan pırlantası, zekat yakutu gör.) (Şems 1977: 70) Mevlana da bu türlü örnekler fazladır. 263

5 Mevlana nin Şems Tebriziye Derin İlgisi Şemsin Mevlan a ile görüşü, Mevlana nın hayatının en önemli hadiselerindendir. Bu görüşün birkaç aşaması olmuş. Bu aşamaların tümünde bu iki arif tamamen bir-birinin irfani düşüncelerinin etkisinde bulunmuşlardır. Mevlana Şems ile görüşden önce fala bakma işleri ile ugraşıyordu. Şems onu başka bir dünyaya soktu. Aslında onu hal alemine çekti. Mevlana bir aşamadan sonra yavaş-yavaş Şemsin fikirlerine uydu. Onun hayranlığı o derecede kuvvet tapdı ki, Şemsden başka hiç ne onu mesut etmirdi. Sonucda Şems Mevlana, Mevlana Şems oldu. Onlar sanki iki bedende bir ruh idiler: چون خيالی ز خيالات توام من که حيران ز ملاقات توام فکر و انديشهی من از دم توست گويی الفاظ و عبارات توام نقش و انديشهی من از دم ت ست گويی الفاظ و عبارات توام (Senin görüşlerinden hayran oldum, senin hayallerinden kendim hayala döndüm. Fikrim ve düşüncem senin yanındadır, sanasan senin sözlerin ve ifadelerin oldum. Kalemim ve düşüncem senin yanındadır, sanasan senin sözlerin ve ifadelerin oldum.) (Şems 1977: 1683) Amerikan Mevlana bilimcisi doktor Vilyam Çinik yazıyor:...şemse sihirli ışık çevresini bağışlayan Mevlevi oldu. Hatırlayın, Mevlevinin en büyük eseri onun 6 defterde toplanmış beytden tanzim edinmiş meşhur mesnevisi deyil de, beytlik küçük aşikane şiirleri toplusudur. Bu toplu Şems Tebrizi divanı, yani Şems Tebrizi nin şiirler toplusu adı ile tanınmışdır. Bu büyük şiir kitabının isminin Şems olmasına rağmen bugüne kadar hiç kes onun yazarının Şems olmasını zannetmemiş. Bu şiir toplusuna sonralar da Şems adı konuldu. Çünkü Mevlevi kendini Şemsin varlığında mahvetmiş, onu aşkar ve gizli aşkının hedefi seçmiştir. Şemsin divanı tam olarak Allah a aşkı kapsar. Ancak Mevlevi, aşkın bağışladığı mutluluk ve acını tefsir ederken Şemsi hakiki bir insan gibi takdim etmiyor, Şems hatta insanlara yol gösteren bir peyamber de değil, hakiki sevgilinin canlı ve asıl timsalıdır. Yani Allah. (Vilyam Çinik 2008: 187) Mevlana, Şemsi hakk nurunun timsal olunduğu yer bilmiş, defalarca onu Güneşe benzetmiş ve onu Güneşin ifadesi sanmışdır: ای شمس حق تبريز بستم دهان ازيراهر ديده بر نتابد نورت چوا فتابی (Ey Tebrizin Hak Şemsi, ondandır ki, susurum, her göz Güneş gibi nurundan parlamaz.) (Şems 1977: 2969) کيست خورشيد بگو شمس حق تبريزی که نگنجد صفتش در صحف گفتاری (Güneş kimdir? Söyle, ey Tebrizli Hak Şems, ki, ondakı suret, senin canlı yüzün olamaz.) 264

6 (Şems 1977: 287) Benim düşünceme göre, tüm bu alakanın nedeni odur ki, Şems Mevlanayı bulmuşdu ve fikirleri ve kimliği ile tamamile ona aşık olmuş ve onu anlamışdı. Hemen anlama ve ilgi esas nedendi ki, Mevlana Şemse bağlanmış ve kendini onda bulmuş oldu. Ölümünden sonra da onun ruhunu kalanlarında buldu ve onlara da sadık kaldı. Mevlana Şemse Şems El-Hak gibi hitap eder ve onu parlayan Güneşin ifadesi bilir ve derdi ki, her kese nur bağışlayan Şemsdir. خلايق اختر و خورشيد شمس تبريزی کدام اختر کز شمس او منو ر نيست (Güneşin ve yıldızların tabiatı Şems Tebrizidendir, hankı yıldız var da nurunu Şemsden almamış?) (Şems 1977: 478) چون ز شمسالدين جهان پر نور شد سوی تبريز ا دلا بر سر بيا (Tüm cahan kendi nurunu Şemsettinden almış, sen bunu fehm etmeye Tebrizden başla.) (Şems 1977: 179) Böyle gözüküyor ki, gökyüzü Güneşi, Şems El-Hak ve İlahi nur arasında derin birlik ve ilgi vardır ve bu, Mevlevinin nur felsefesinin izharıdır: شمس تبريزی که نور اولياست با چنان عز و شرف سلطان کيست (Şems Tebrizi ulu nurdur, ki, ondan daha şerafetli ve yuca sultan kim olar?) (Şems 1977: 432) نور ديده مر دل و ديدار را قبله شمسالدين تبريزی بود (Her gözün ve görünümün nur kiblesi Şemsettin Tebrizidir, hiç kuşkusuz.) (Şems 1977: 176) شمس تبريزی برامد بر افق چون ا فتاب شمعهای اختران را بیمحابا میکشد (Şems Tebrizi Güneş kibi ufuka geldi, mehebbetle yildız şuaların kendine çekti.) (Şems 1977: 728) Evet, Şems El-Hakk Mevlanaya göre, dünya nurunun açarıdır: شمس بود نور جهانرا کليد تافت ز تبريز رخ شمس دين (Şemsettinin yüzü Tebrizden parladı, cahan nurunun açarı Şems oldu.) (Şems 1977: 1002) 265

7 Bu, hemen nurdur ki, arif insanı Allaha doğru çeker, çünki o, nurların nurudur; onun nuru ile tüm manalar açılır: شمسالحق تبريزی! در ا ينهی صافت گر غير خدا بينم باشم بتر از کافر (Ey Şems El-Hak! Senin saf yüzünde Allahı görmesem, dönüp kafir olurum.) (Şems 1977: 1027) که اصل اصل اصل هر ضيايی برا ای شمس تبريز ز مشرق (Ey Tebrizin Şemsi, çık sen doğudan, ki, her ışığın aslı, aslı, aslı sensin.) (Şems 1977: 2707) زيرا که چراغ ا سمانی شمس تبريز نور محضی (Ey Tebrizin Şemsi, sen hakiki nursun, neden ki, tüm gökyüzünün lambasısın.) (Şems 1977: 2773) بگريز بنور شمس تبريز تا کشف شود همه معانی (Tebriz Şemsinin nuruna yürü ki, tüm manaları açabilesin.) (Şems 1977: 2755) Kuşkusuz, Şemsettinle görüş Mevlevinin hayatında kader yaratan bir buluşma idi. O, her zaman Şemsi Güneşin farkli ifadeleri gibi müşahide ediyordu. Mana aleminde Şems, Güneş aydınlık dimekdir. O, da Güneş gibi her kesden ayrı ve sırlı bir şekilde her kese alakalıdır. Böylece, Mevlana nın şiirlerindeki gökyüzü Güneşinin hayali ve onun fikirlerindeki İlahi nur yazarın nur felsefesini tayin ediyor. Mevlananın Güneş ve nur aşıkı olması onun ruhunun büyüklüğünü ve ebedi değerlere aşkını ortaya koyuyor. Her defa o, Güneşi ve Şems El-hakkı düşünürken nuru düşünür ve beşerin ebedi deyerlerine dikkat ediyor. Sonucda, Kenayinin şiirlerinde gökyüzü Güneşi onun manevi meselelerde ilham kaynağıdır.... Güneşin manaları, İlahi nur, öz ümmetine yol gösteren peyamber, kamil insan ve ya ruhani sevgili kibi her türlü yozulsa da, kuşkusuz, Mevlevi şiirlerinin hakiki ifadesi ve ya benzertisidir. Burda Şemsettin adı 1000 dafalarla tekrarlanan bir ses-musikidir. (Sirus Şemisa 1990: 20) 266

8 Mevlana nın Âşık Felsefesi Mevlana Celalettin Rumi (Belhi) aşikane irfan ve yazan nadir şahsiyyetlerindendir. Eserleri içerisinde 2 eseri daha fazla ünlü olub dünya ününe ulaşmış bulunmaktadır. Onlardan biri 6 ciltten oluşan Manevi mesnevi -irfani şiirlerdir. İnsanlıkdan bahseder. İkincisi, Şems Tebrizinin şiirler divanı ve ya Büyük Divan dır. Bunlar Tehran universitesinin geçmiş eğitim üyesi Foru Zanfer tarafından 9 ciltte çap olunmuştur ve Aşk adı ile ortadadır. Mevlana nın lirik şiirler destanı aslında onun pak canı ve coşan ruhunun destanıdır. Büyük divandakı şiirlerin coşkusu, çekiciliği heycan yaratır; onlardakı insan tecellisi, musiki sedası, mana dolu temsiller, gözellemeler, ustadnameler, tasavvufnameler, eposlar, hayallanmalar ve özel olarak aydınlık ve nurun ifadesi yer almaktadır; insanı İlahinin ebedi gücüne birleştirir, onu mekandan mekansızlığa taşır. Mevlananın lirik sevgi şiirleri (LYRİC) onun Fars dilindeki eserlerinin esasını teşkil ediyor. Onlar nazik ve latif bir dille incan hassasiyyeti ile dini, mezhep, irfani, meth ve hecv, tabiatın ve kahramanlığın methi, şahsı ve beşeri meseleler, özel olarak sosyel ve kültür duykularıdır. Mevlana insanın hareketlerini, mutluluğunu ve güzelliklerini ve sosyal meseleleri aşikane ve arifane bir tarzda ve hayranedici bir şekilde ifade etmişdir. Bu ifadelerde sıkıntı, hüzün de dalgalanmaktadır. Tüm bunlar insanı coşturur ve rahatlığa kavuşturur. Bu şiirler hevesle, şevkle, musiki ile yazılmıştır; onları yazan yazar gökyüzü ve cezb aleminden ilham almışdır. Tüm bu şiirler aşk mihveri etrafında dolanır. Onlar İlahi nuru ile kopmaz bir şekilde alakalıdır. Başka tabirle aşk ve nur bir-birine bağlıdır ve sonuçta bir oluyorlar. Mevlanaya göre, Allah tan başka bir şey yoktur, her şey Allahtır, Çoğunluk Vahdet e doğru hareketdedir ve her şey Allaha kavuşur. Buna göre çoğunluk aynı zamanda vahdetdir. Tümüyle Mevlana aşkı İlahi sırrının müneccimidir, cümle kainatın, merhametli koruyucunun, hayat suyunun, eşsiz gücün, letif yüzün, şefa bağışlayanın, ebedi ve ezelinin (Hak kibi), altun medenlerinin, temizin ve murdarın, cesetleri paklayan nurlu Güneşin, pırlanta dolu denizlerin, hep aklın(tüm akıl), gökyüzünün, kapalı kapıları açanın, en iyi eğitimcinin, eski nurun... hereketde olan kuvvesi sonucda Haktır: عمر که بی عشق رفت هيچ حسابش مگی را ب حياتست عشق در دل و جانش پذير (Aşksız geçen ömrü hiç hesaba alma, aşk yüreyin ve canın suyudur, bil.) (Şems 1977: 1129) نبودی سينهی او را صفايی اگر اين ا سمان عاشق نبودی اگر خورشيد هم عاشق نبودی نبودی در جمال او ضيايی زمين و کوه اگر نه عاشق اندی نر ستی از دل هر دو گيايی قراری داشتی ا خر به جايی اگر دريا ز عشق ا گه نبودی (Eğer bu gökyüzü aşık olmasaydı, onun ağuşunda böyle sefa bulunmazdı. Eğer Güneş de aşık olmasaydı, onun cemalında ışık bulunmazdı.yer ve dağ eğer aşık olmasaydı, her ikisinin sinesinde bitki bitmezdi. Eğer deniz aşık olmasaydı, o zaman o hereketsiz olurdu.) 267

9 (Şems 1977: 2674) عظيم نور قديمست عشق پيش خواص اگر چه صورت و شهوت بود بپيش عوام (Büyük aşk nuru duyğunun ezelidir, yoksa, halkda güzellik ve şehvet bulunmazdı.) (Şems 1977: 1735) هر نفس ا واز عشق میرسد از چپ و راست ما به فلک میرويم عزم تماشا کراست ما به فلک بودهايم يار ملک بودهايم باز همانجا رويم جمله که ا ن شهر ماست (Sağdan ve soldan esen her nefes aşkın sesidir. Biz feleğe gediyoruz, bu, bir gösteri bayramıdır. Biz felekle bir, onun sevgilisi olmuşuz, yene de ona-kendi yerimize gidiriz.) (Şems 1977: 463) عشق چو رهنمون کند روح درو سکون کند سر ز فلک برون کند گويد:«خوش ولايتی!» (Aşk yol gösterende ruh onda sakin olur, önce felekden ayırar der ki, yerin hoştur! ) (Şems 1977: 2468) Mevlevi inanıyor ki, fakat ruh özdür, görünen tüm dünya onun hallеrinin görüntüsüdür: پس بود دل جوهر و عالم ع ر ضسايهی دل چون بود دل را غرض (Yürek özdür ve sonra tüm dünya alemi, yüreyin gölgesi onun borcu olur.) (Şems 1977: 2266) Yazar özün ve görüntünün methinde şöyle der: جوهر ا ن باشد که قايم با خودست وان عرض باشد که فرع او شدست (مثنوی بيت 708) (Öz odur ki, kendi ile canlıdır, vücut odur ki, ondan fark eder.) (Şems 1977: 708) Bu yüzden: تو مکانی اصل تو در لامکان اين دکان بر بند و بگشا ا ن دکان (Sen mekandasın, ancak asıl mekanın lamekandır, bu dükkanı kapat, o dükkanı aç.) (Şems 1977: 734) Ruh İlahidendir (Kuran-i Kerimde de bundan behs edilmiştir). Bu, Mevlananın tüm düşüncelerini kapsamaktadır. Ruhun gıdası nedir? Logos (LOGOS) dur ki, nur, hakikat ve gökyüzünden gelmedir ve ruhu her tarafdan kucaklayan çiye benzer. (Zuzof 2007, 88) 268

10 Hint araştırıcısı doktor Helife der: Yunan felsefesinde ruhun değil, sonraki tabii meselelerin esasını teşkil eden loqosdur. Ruh meselesi xristianlıqdan başlayıb ve islama yetişib. Buna göre Mevlevi Allahın peyamberlerinin ve islam eğitiminin etkisi ile ruh hakkında değerli metlebleri açmağı becermiştir. O, insanın ruha sahib olmasını Allahtan bilir... (Halife 2004: 13). Yukarı aleme bakmak için temiz bakışa sahip olmak ve pak yüreye ermek gerekir. O zaman nurun aşkından meded yetişiyor ve o zaman özel evren müşahide edile bilir: هست کسی صافی و زيبانظر تا بکند جانب بالا نظر تا که نظر مست شود زافتاب تا بشود بی سر و بیپا نظر هست کسی را مدد از نور عشق تا فتدش جمله بدانجا نظر Pak ve hoşgörülü insanlar var mı, ki, onlar göklere taraf baksınlar? O zaman bakış Güneşten mest olur, kendini yitirir dönüb mest olur. Aşk nurundan yardım alan var mı, ki, onun bakışı oralara yetişsin? (Şems 1977: 1169)! یران هچ ها یرون جرب نورد یرون جرب نوچ ار قشع مدیدب (Aşkı nur kalesi gibi gördüm, kale içi nurdur, ah, nasıl cehennemdir!) (Şems 1977: 2690) Mevlana ya göre mutlak nur Haktandır. Varlık dünyası da mutlak nurdan şualanmadır. Allahın nuru ile beşere yol gösterilir ve karanlıktan kurtarılır. Bu acıdan Mevlevinin eserlerinde nurun çok önemi var: نور فانی صفت جسم و جسد نور باقيست که ا ن نور خداست (Fani nur-yüz, eşya ve cesetdir, İlahiden olan nur kalıcıdır.) (Şems 1977: 833) İnsanın hayatı ve onun ruhu nurdandır. Eğer oksijenli kan (nur) beyne yetmezse, insan 3-5 dakika sonra ölür. Havanın alınması ve verilmesi havanın oksijeni ile yapılır: ما زنده به نور کبرياييم بيگانه و سخت ا شناييم. (Canlılığımız için büyük nura borçluyuz, biz bunu tam bilemeyiz, anlayamayız.) (Şems 1977: 1576) هر کی زندهست به نور االله نظرش چونک بنور االله است مرگ اين روح مر اوراست مدد بر چنان نور چه پوشيده شود 269

11 (Canlı olan Allahın nurundandır, ölüm ruh için acı yardımdır. Ruh bakışı Allahın nurundandır, onu hiç bir şey ile kapatmak olmaz.) (Şems 1977: 833) نور الست ا شکار بر همه عش اق زد کز سر پستان عشق نور الستش مزيد (Tüm aşıklarda Allahın nuru var, her şeyden önce İlahi nur aşkını meth et. (Şems 1977: 894) Kutsal akıl (genel akıl) da sonucda aşka birleşir, nurlanır ve beşere yol gösterir: ولی کسی که بدستش چراغ عقل بود کجا گذارد نور و کجا رود سوی دود! (Elinde akıl adlı lambası olan kimse nuru ne eder, dumanın çıkarı nereye gider!?) (Şems 1977: 914) زمين و ا سمانها را مدد از عالم عقلست که عقل اقليم نورانی و پاک درفشانستی (Yer ve göklerin yardımı akıl alemindendir, Akıl yüce, pak ve nurlu bir diyardır) (Şems 1977: 2519) Deyildiği gibi, nurun İlahi aşkla birliği var: ای عشق که جمله از تو شادند وز نور تو عاشقان بزادند خورشيد توی و ذر ه از تست وان نور بنور باز دادند چون از بر تو مدد نباشد گر حمزه و ر ستمند بادند (Ey aşk, ke, herkes seninle mesutdur, senin nurundan aşıklar doğar. Güneş sensin ve zerre sendendir. O nur tekrar yeniden verilir, onun yardımı olmazsa eğer, Hamza ve Rüstem gücü bir şeye yetmez.) (Şems 1977: 690) Mevlana nur arıyordu. Sonuçda buldu. Nasıl ki, Hazret-i Musa(a) nur ariyordu ve ona yetişti: موسی همه شب نور همی جست و به ا خر نوری عجبی ديد به بالای شجر بر (Musa tüm gece nur arıyordu, bir taşın yüzeyinde acayib bir ışık buldu.) (Şems 1977: 1035) 270

12 Mevlana Güneşin nurunu İlahi nur sanıyordu. Ve onu Tanrının rahmeti olarar görüyordu, onun içinde helak olmak istiyordu: سايهی خويشی فنا شو در شعاع ا فتاب چند بينی سايهی خود! نور او را هم ببين (Güneşin kendi gölgesisin, onun nurunda fena ol, kendi gölgeni nasıl biliyorsun, onu da öyle bil.) (Şems 1977: 1938) ز ا فتابی کافتاب ا سمان يک جام اوست ذر ها و قطرها را مست و دست انداز بين (Semanın güneşi onun camıdır, sen ondansın, zerre ve damcıları Hak ve yakın bil.) (Şems 1977: 1951) ای چراغ ا سمان و رحمت حق بر زمين نالهی من گوش دار و درد حال من ببين (غزل 1 (Ey semanın lambası ve Hakkın yere rahmeti, menim nâleme kulak ver ve benim halimi gör.) (Şems 1977: 1974) Ve nur her zaman hareket ediyor: چو ا فتاب برامد چه خفتهاند اين خلق! نه روح عاشق روزست و چشم عاشق نور! (Güneş çıkanda herkes ayakta olur, aşikin ruhu gün, gözü nur değil mi!?) (Şems 1977: 1144) Belirlendigi gibi, Mevlana kendi nur esasını öyle çılgın beyan ediyor, İlahi nurdan, onun kudretinden, büyüklüğünden ve can bağışlayan özelliklerinden, yüceliklerinden, zorlukları aradan kaldıran gücünden söz açıyor: باز مگير ا ب پاک از جگر شوره خاک منع مکن از جلال پرتو نور جلال جلوه چو شد نور ما ا ن ملک نورها نور شود جمله روح عقل شود بی عقال (Yinе saf su yerin tuzlu ciğеrinden değil mi? İlahi celâlının nur yağdırmasını inkar etme. Bizim nurumuz ilahi nurlardan cilvelendi, tüm ruhlar nurlanır, akıl şaşar kalır.) (1350.şiir) عشق را روز قيامت ا تش و دودی بود نور ا ن ا تش تو باشی دود ا ن ا تش منم (Kıyamet günü aşkın ateşi, tütsüsü olur, o ateşin nuru sen ol, tütsüsü ben olayım.) (1592.şiir) 271

13 همچو مريم حاملهی نور خدايی گشتهايم گر چو عيسی بستهی اين جسم چون گهوارهايم (Meryem gibi İlahi nurun gebesi olmuşum, sen İsa gibisin, ben senin beşiğinim.) (1594.şiir) مردهتر از تنم مجو زنده کنش بنور هو تا همه جان شود تنم اين تن جانسپار من (Bedenimden cansızı yok, nur nefesinle onu canlı kıl, ki, tüm can bağışlayan bedenim canlansın.) (1829.şiir) ز ا فتاب و ز مهتاب بگذرد نورم چو روی خود بشهنشاه دلنواز کنم (Nurumu Güneşten ve Aydan geçir, ki, senin yüzün tek şahenşahı okşayım.) (1724.şiir) Sonuç Mevlâna, İslam maarifinin, Şark felsefesi ve aşikane irfanın tesiri altında olub, irfani, edebi dünya bakışı, İlahiden gelen mükemmel dili, ilhamı ve Kurandan aldığı meneviyyatla yazmış, eşsiz eserler ortaya getirmiş. Bu eserlerde ilahi düşüncelerden ve aşikane ve arifane mazmunlardan başka eşsiz bedii tasvirler de bulunmaktadır. Mevlana nın nura derin değer ve kiymet vermesi onun meftun edici ve cazibeli hayal coşkusu ile yazılmış ve eşi görünmemiş şiir örneklerinden en yüksek bir şekilde ortaya çıkmıştır. Mevlana nın nur felsefesi hem de onun lirik şiirlerinin mihveri ve esas meziyyetlerinden olan musiki, heyecan, cezb ve aşk olarak kabul ediliyor. Bu aşikane şiirlerin kesin ve derin noktanın tаhlili ve araştırmacıyı araştırıcını Mevlananın marifet dünyasına ve zihni kabiliyyetine hayran burakır. Mevlananın şiirlerinin okunması ıztırapları, kederi, pislikleri, kin ve küdureti, dünya yaramazlıklarını zihinlerden siler, insanı aşka, nura ve mutluluğa doğru yönlendirir. Hakikaten Mevlana başarılı bir eğitimcidir ve onun eserlerinin okunması insanı rahatlatır. KAYNAKÇA Şems, Tebrizi, 1996, Divan, Tahran, 650 s. Şemisa, Sirus, 1990, Mevlananın kazelleri, Tahran, 430 s. Eflaki, Şemsettin Ahmet, 1984, Tahran, 495 s. 272

14 Şimel, Mari, 2008, Şemsin koncası, Tahran, 338 s.. Vilyam, Çinik, 2008, Ben ve Mevlana, Tahran, 340 s. Zamfer, Foru, 1977, Mevlevi, Tahran, 9 cilt. Murefi, Zuzof, 2007, Ruh ve dahili rahatlık, Tahran, 390 s. Ebdülhekim, Halife, 2004, Mevlevinin irfanı, Tahran, 468 s. Mevlevi. Mevlana Celalettin Muhammet. Şemsin kulliyyatı, Tahran