DEĞİŞİK FENOLOJİK ÖZELLİKLERE SAHİP BUĞDAY ÇEŞİTLERİNDE SÜNE ZARARININ VERİM VE KALİTE ÜZERİNE ETKİSİ ve GENETİK FARKLILIKLARIN BELİRLENMESİ

Transkript

1 DEĞİŞİK FENOLOJİK ÖZELLİKLERE SAHİP BUĞDAY ÇEŞİTLERİNDE SÜNE ZARARININ VERİM VE KALİTE ÜZERİNE ETKİSİ ve GENETİK FARKLILIKLARIN BELİRLENMESİ Seval AKYÜREK Doktora Tezi Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. İsmet BAŞER

2 T.C. NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ DEĞİŞİK FENOLOJİK ÖZELLİKLERE SAHİP BUĞDAY ÇEŞİTLERİNDE SÜNE ZARARININ VERİM VE KALİTE ÜZERİNE ETKİSİ ve GENETİK FARKLILIKLARIN BELİRLENMESİ Seval AKYÜREK TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI DANIŞMAN: Prof. Dr. İsmet BAŞER TEKİRDAĞ-2014 Her hakkı saklıdır 2

3 Prof Dr. İsmet BAŞER danışmanlığında, Seval AKYÜREK tarafından hazırlanan Değişik Fenolojik Özelliklere Sahip Buğday Çeşitlerinde Süne Zararının Verim ve Kalite Üzerine Etkisi ve Genetik Farklılıkların Belirlenmesi isimli bu çalışma aşağıdaki jüri tarafından Tarla Bitkileri Anabilim Dalı nda Doktora tezi olarak kabul edilmiştir. Juri Başkanı : Prof. Dr. Zahit Kayıhan KORKUT İmza : Üye : Prof. Dr. Temel GENÇTAN İmza : Üye : Prof. Dr. Fahri ALTAY İmza : Üye : Prof. Dr. Orhan DAĞLIOĞLU İmza : Üye : Prof. Dr. İsmet BAŞER İmza : Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu adına Prof. Dr. Fatih KONUKCU Enstitü Müdürü 3

4

5 ÖZET Doktora Tezi DEĞİŞİK FENOLOJİK ÖZELLİKLERE SAHİP BUĞDAY ÇEŞİTLERİNDE SÜNE ZARARININ VERİM VE KALİTE ÜZERİNE ETKİSİ ve GENETİK FARKLILIKLARIN BELİRLENMESİ SEVAL AKYÜREK Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. İsmet BAŞER Araştırma, 2010 ve 2011 yıllarında, Hayrabolu, Malkara, Merkez, Şarköy ve Saray olmak üzere beş farklı lokasyonda yürütülmüştür. Süne-buğday çeşidi ilişkisini belirlemek amacıyla, 23 farklı ekmeklik buğday çeşidi, Tekirdağ Ziraat Fakültesi nin deneme alanında üstü açık ve kapalı olarak yetiştirilmişlerdir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde nifm sayısı, süne emgi oranı, embriyo kararması, protein oranı, danede nem oranı, sedimantasyon değeri, beklemeli sedimantasyon değeri, gluten değeri, gluten indeksi ve dane verimi özellikleri incelenmiştir. Farklı süne emgi oranının kalite kriterleri üzerine etkilerini belirlemek için farklı süne emgili danelerde ekstensograf, farinograf ve alveograf analizleri yapılmıştır. Ekmeklik buğday çeşitlerinin genotipik farklılıkları ve genotipik farklılıklar ile süneye dayanım arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için SDS PAGE analizi yapılmıştır. Lokasyonlara göre incelenen kalite özelliklerinde, nifm sayısı süne zararı ve embriyo kararması oranında önemli farklar bulunmuştur. Lokasyonlar arasında en yüksek embriyo kararması oranları Merkez ve Saray lokasyonlarında bulunmuş, Merkez lokasyonunda ilk yıl Za-75, Gelibolu ve Guadalupe çeşitlerinde, ikinci yıl Esperia, Gelibolu, Nina ve Sirena çeşitlerinde, Saray lokasyonunda da ise her iki yılda da Flamura 85 çeşidinde en yüksek değer elde edilmiştir. Süne emgi oranı yönünden ilk yıl en yüksek nifm sayısı bulunan Malkara lokasyonunda en yüksek süne emgi oranları elde edilmiştir. Bu lokasyonu Şarköy ve Merkez lokasyonları izlemiştir. Malkara lokasyonunda en yüksek süne zararı Nina ve Sana çeşitlerinde, Şarköy lokasyonunda ise en yüksek süne emgi oranı Pandas ve Flamura 85 i

6 çeşitlerinde elde edilmiştir, En düşük süne emgi oranı Malkara lokasyonunda Nina, Krasunia ve Edirne çeşitlerinde, Şarköy lokasyonunda ise Tekirdağ çeşidinde elde edilmiştir. İkinci yetiştirme yılında süne emgi oranı en yüksek Malkara, Hayrabolu ve Şarköy lokasyonlarında bulunmuştur. Malkara lokasyonunda en yüksek süne emgisi Nina ve Golia çeşitlerinde, Hayrabolu lokasyonunda Flamura 85, Krasunia ve Gelibolu çeşitlerinde, Şarköy lokasyonunda ise Guadalupe ve Nina çeşitlerinde görülmüştür. En düşük süne zararı ise Malkara lokasyonunda Dropia, Gelibolu, Edirne ve Esperia çeşitlerinde, Hayrabolu da ise Krasunia, Bankal ve Esperia çeşitlerinde elde edilmiştir. Beş lokasyonda elde edilen kalite özellikleri incelendiğinde, özellikle Malkara ve Şarköy lokasyonlarında süne zararının yüksek olduğu ilk yıl kalite özelliklerinde önemli düşüşler görülmüştür. Süne zararı görülen çeşitlerde gluten, gluten indeksi, Zeleny sedimentasyon ve özellikle beklemeli sedimantasyon değerinde azalma görülmüştür. Protein oranı ve danede nem oranı ise süne emgisi ile ilişkili bulunmamıştır. Dane verimi ilk yıl kg/da arasında, ikinci yıl ise dane verimi kg/da arasında değişmiştir. İlk yıl Malkara ve Merkez lokasyonlarında verimler yüksek, diğer lokasyonlarda ise düşük bulunmuştur. Beş lokasyon arasında en yüksek dane verimi 733,00 kg ile Pinzon çeşidinde, 670 kg ile Esperia çeşidinde, 648 kg ile Saraybosna çeşidinde elde edilmiştir. İkinci yetiştirme yılında ise en yüksek dane verimi 540 kg ile Sana çeşidinde, 520 kg ile Krasunia ve Flamura 85 çeşitlerinde bulunmuştur. Denemede ilk yıl ve ikinci yıl 64 ekmeklik buğday örneğinde yıllar bazında ayrı ayrı incelendiğinde, süne emgi oranında ilk yıl değerleri ikinci yıl değerlerine göre daha düşük olmuştur. İlk yıl süne emgi oranı % 0,10-4,97 arasında ikinci yıl ise % 0,10-6,0 arasında değişmiştir. İlk yıl en yüksek süne emgisi Pandas, Flamura 85,Sana, Nina ve Gelibolu çeşitlerinde, ikinci yıl ise Nina, Guadalupe, Golia ve Odeskaya çeşitlerinde bulunmuştur. En düşük süne emgisi ise ilk yıl Krasunia, Nina ve Edirne çeşitlerinde, ikinci yıl ise Bankal çeşidinde elde edilmiştir. Nina, Krasunia, Pehlivan, Flamura 85, Guadalupe ve Gelibolu çeşitlerinde farklı süne emgisi olan danelerde ekstensograf özelliklerinden Rmak ve uzama kabiliyeti, farinograf özelliklerinde su kaldırma ve yumuşama değeri, alveograf özelliklerinde ise direnç, uzama ve enerji değerlerinde çeşitlere ve süne emgi oranlarındaki artışa bağlı olarak önemli oranda azalmalar görülmüştür. Açık alanda yetiştirilen çeşitlerde en yüksek süne emgisi % 3,08 ile Tekirdağ çeşidinde olmuş, bu çeşidi Alga, Renan, Sadova, Geya ve Krasnodarskaya-99 çeşitleri ii

7 izlemiştir. En düşük süne emgisi ise % 1,60 ile Enola ve Dropia çeşitlerinde, % 1,63 ile Krasunia çeşidinde elde edilmiştir. Üstü kapatılarak yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinde süne emgi oranı önemli bir artış göstererek % 4,93-12,75 arasında değişmiştir. İki yıl ortalamasına göre en yüksek süne emgisi sırasıyla Tekirdağ, Geya, Renan ve Sadova çeşitlerinde elde edilmiş, en düşük değerler ise Gelibolu, Kate A1, Krasunia ve Dropia çeşitlerinde olmuştur. Kalite özellikleri incelendiğinde gluten, gluten indeksi, sedimentasyon ve beklemeli sedimentasyon değerleri açık alandaki değerlere göre büyük oranda azalma göstermiştir. Beklemeli sedimantasyon değerleri ise tüm çeşitlerde ürünün kullanılamayacak düzeyde olmasına sağlayacak oranda düşük düzeyde olmuştur. Ekmeklik buğday çeşitlerinin genotipik farklılıklarını ortaya koymak için yapılan SDS PAGE analiz sonuçları göre çeşitlerde protein bantları adet arasında değişirken, bant yoğunluğu ve bantların molekül ağırlıkları yönünden çeşitler arasında önemli düzeyde farklılıklar bulunmuştur. Çeşitlerin protein bantları ağırlıklı olarak omega (ω) bölgesinde dağılırken, gama (γ) ve beta (β) bölgelerinde ise bant sayısı daha düşük olmuş, alfa bölgesinde ise bant görülmemiştir. Kapalı ve açık alanda yetiştirilen buğday çeşitleri birlikte değerlendirildiğinde, süne zararına en yüksek dayanıklılık gösteren çeşitler Gelibolu, Krasunia, Dropia ve Kate A1 çeşitleri benzer molekül ağırlığına sahip bantları, en düşük dayanıklılık gösteren çeşitler Tekirdağ, Geya, Renan ve Sadova benzer molekül ağırlığına sahip bantları ortak olarak taşımışlardır. Anahtar Kelimeler: Süne zararı, ekmeklik buğday, kalite, verim, embriyo kararması, SDS PAGE 2014, 191 sayfa iii

8 ABSTRACT Ph.D. Thesis DETERMINATION OF THE IMPACT ON THE YIELD AND QUALITY OF SUNN PEST AND GENETIC DIFFERENCES IN DIFFERENT PHENOLOGICAL WHEAT VARIETIES SEVAL AKYÜREK Namık Kemal University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Fields Crops Supervisor: Prof. Dr. İsmet BAŞER The research was conducted in five different locations which are Hayrabolu, Malkara, Merkez, Şarköy and Saray in 2010 and different varieties of bread wheat were grown in open fields and closed areas in Tekirdağ Faculty of Agriculture testing regions. Moreover nifm number of bread wheat varieties, sunn pest damage ratio, black point, protein ratio, moisture ratio, sedimentation rate, gluten rate and index and particle productivity features were analyzed. What is more, extensograph, pharynograph, alveograph analyses were made on different sunn pest damage to determine the effects of different sunn pest damage ratio on the criterion of quality. SDS PAGE analysis was made to reveal the relationship between genotypic differences and resistance to sunn pest and genotypic differences. When the results are analyzed in terms of quality features examined considering the locations, the highest level of black point occurs in Center and Saray locations. The highest levels in the first year at the Center were in Za-75, Gelibolu and Guadalupe varieties. The highest level in the second year at the Center were Esperia, Gelibolu, Nina and Sirena varieties. Flamura 85 was the highest level in Saray in both years. In Malkara where the highest number of nifm number was acquired in the first year was also the highest in sunn pest damage ratio. This location is followed by Şarköy and Center locations. The highest number of deficiencies were in Malkara location with Nina and Sana varieties whereas the highest sunn pest damage ratio was attained with Pandas and iv

9 Flamura 85 varieties. The lowest sunn pest damage ratio was with Nina and Krasunia and with Tekirdağ type in Şarköy. In the second year of growing the highest ratio of sunn pest damage was in Malkara, Hayrabolu and Şarköy locations. The highest level of sunn pest in Malkara location was Nina and Golia varieties; in Flamura 85, Krasunia and Gelibolu varieties in Hayrabolu location and in Guadalupe and Nina varieties in Şarköy location. The lowest sunn pest loss was in Dropia, Gelibolu, Edirne and Esperia varieties in Malkara location and Krasunia, Baykal and Esperia in Hayrabolu. When the quality features of five locations are examined, these features tend to get worse in the first year when the sunn pest loss was high, especially in Malkara and Şarköy locations. Contents of gluten, gluten index, Zeleny sedimentation and especially retarted sedimentation values in the varieties with sunn pest loss. Protein level and particle humidity are not directly affected by sunn pest damage. While crop yield changed between 298 and 733 kg in the first growing season, it changed between 200 and 540 kg in the second one. In the first season, Malkara and city center had high crop yield while the other locations had low crop yields. Among five locations, the highest crop yield was gained in Pinzon with 733 kg, Esperia with 670 kg, Sarajevo with 648 kg. In the second growing season, the highest crop yield was gained in Sana with 540 kg, Krasunia and Flamura 85 with 520 kg. When 64 bread wheat samples were analyzed on yearly basis, in the first season parasitism rates of sunn pest was lower than the second season rates. The first season parasitism rates were between 0,10-4,97% and the second season rates were between 0,10-6,0 %. In the first season, the highest the parasitism rate was obtained from Pandas, Flamura 85, Sana, Nina and Gelibolu samples. In the second season, the highest rate was obtained from Nina, Guadalupe, Golia and Odeska. The lowest parasitism rate was obtained from Krasunia, Nina and Edirne samples in the first season; and from Baykal sample in the second season. In crops which have different parasitism of sunn pest with Nina, Krasunia, Pehlivan, Flamura 85, Guadalupe and Gelibolu samples reduced considerably depending on the Rmak and extendibility from extensograph properties; water lifting ratio and softening value from falinograph properties; resistance, extension from alveograph properties. With the samples grown outdoors, the highest parasitism rate of sunn pest was in Tekirdağ sample with 3,08 % and followed by Alga, Renan, Sadova, Geya and v

10 Krasnodarskaya-99 samples. The lowest parasitism rate was obtained from Enola and Dropia with 1,60 %; Krasunia with 1,63 %. In bread wheat samples grown in closed areas, the parasitism of sunn pest rate increased considerably and measured between 4,93-12,75%. According to the average of two seasons, the highest parasitism rate was obtained respectively from Geya, Tekirdağ, Renan and Sadova samples. The lowest parasitism rates was obtained from Gelibolu, KateA-1, Krasunia and Dropia samples. When the quality features were analysed, gluten, gluten index, Zeleny sedimentation and retarted sedimentation values reduced substantially in comparison with values obtained outdoors. Retarted sedimentation values in all samples were at a quite low level that making the crop useless. According to the SDS PAGE analysis results done in order to present the genotypic differences among bread wheat samples, while protein bands were changing between pieces, many considerable differences were found between samples in terms of band density and molecular weights of bands. While protein bands of samples were mainly ranged in Omega region, band number in Gama and Beta regions was less and in Alpha region, no bands were seen. When the closed area and outdoor area results were analysed, the most resistant samples to the parasitism of sunn pest were the varieties Gelibolu, Krasunia, Dropia ve Kate A1 which have same bands with kda molecular weights. The least resistant samples were the varieties Tekirdağ, Geya, Renan and Sadova which have same bands with molecular weights. Key Words: Bug- (Eurygaster spp.) damage, bread wheat, quality, yield, black point and SDS PAGE 2014, pages 191 vi

11 TEŞEKKÜR Bu eserin ortaya çıkışında birçok engeli aşmamda bana büyük destek veren ve yol gösteren Danışman Hocam Sayın Prof. Dr. İsmet BAŞER e, her zaman yakın ilgi ve alakasını gördüğüm Sayın Hocam Prof. Dr. Temel GENÇTAN a, Tez İzleme Komitesi toplantılarında her zaman yakın ilgi ve desteklerini gördüğüm ve benden bilgilerini esirgemeyen komite üyesi Hocalarım, Prof. Dr. Zahit Kayıhan KORKUT ve Prof. Dr. Orhan DAĞLIOĞLU na içten teşekkürlerimi sunarım. Tekirdağ İl genelinde örneklerin toplanması için desteklerinden dolayı, Tekirdağ Gıda- Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü ne ve yardımlarını esirgemeyen Şube Müdürüm Sayın Memet Hanifi TÜRKASLAN ve şube arkadaşlarıma teşekkürü bir borç bilirim. Tezimin özellikle laboratuar incelemeleri sırasında bana destek olan Doruk-Marmara San. Tic. AŞ. ne teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca denememin yürütülmesi esnasında yardımlarını esirgemeyen Tarla Bitkileri Bölümü öğretim üye ve elemanlarına en içten teşekkürlerimi sunarım. Tezimin tamamlanması sırasında bana olan katkılarından dolayı eşim Doç. Dr. Hasan AKYÜREK e, Doktora öğrenimim boyunca desteklerini her zaman yanımda hissettiğim biricik oğullarım Uğurtan ve Ege AKYÜREK e sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Tüm öğrenim hayatımda her zaman yanımda olan ve büyük fedakarlıklar gösteren anneme ve babama minnetlerimi sunar ve teşekkür ederim. Seval AKYÜREK Tekirdağ, Ocak 2014 vii

12 İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET...i ABSTRACT...iv TEŞEKKÜR...vii İÇİNDEKİLER...viii ÇİZELGE DİZİNİ...x ŞEKİL DİZİNİ...xiii 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ Süne ile İlgili Çalışmalar Kalite ile İlgili Çalışmalar MATERYAL VE YÖNTEM Farklı Ekolojik Alanlardan Elde Edilen Veriler Materyal Yöntem Tarla Denemeleri Süne ve Süne ile İlgili Bilgiler Ergin Yumurta Nimf SDS-PAGE Analizi Örnek hazırlığı Jellerin hazırlanması Yürütme jelinin hazırlanması Yükleme jelinin (% 5 lik) hazırlanması Boyama Boya çıkarma çözeltisi Bantların değerlendirilmesi Verilerin Değerlendirilmesi ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Lokasyonların Karşılaştırılması Bin dane ağırlığı Hektolitre ağırlığı Danede nem oranı Embriyo kararması Nimf sayısı Süne emgi oranı Protein oranı Gluten oranı Gluten indeksi Zeleny sedimantasyon Beklemeli sedimantasyon Dekara dane verimi Yılların Değerlendirilmesi Bin dane ağırlığı Hektolitre ağırlığı Danede nem oranı...83 viii

13 Embriyo kararması Nimf sayısı Süne emgi oranı Protein oranı Gluten oranı Gluten indeksi Sedimantasyon değeri Beklemeli sedimentasyon değeri Dekara dane verimi Farklı Süne Emgi Oranlı Ekmeklik Buğday Çeşitlerinin Değerlendirilmesi yılı yılı Üzeri Kapatılarak ve Açık Alanda Yetiştirilen Çeşitlerin Değerlendirilmesi Açık alanda yetiştirilen çeşitlerin karşılaştırılması Üstü kapatılarak yetiştirilen çeşitlerin değerlendirilmesi Çeşitler Arasında Genotipik Farklılıkların Değerlendirmesi SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ.191 ix

14 ÇİZELGE DİZİNİ Sayfa Çizelge yılı verilerine göre seçilen yöreler ve süne sürvey verileri...22 Çizelge 3.2. Buğday örneklerinin alındığı yerler...25 Çizelge 3.3. Denemede açık ve kapalı alanda yetiştirilen çeşitlerin fenolojik özellikleri...27 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin bin dane ağırlığına ilişkin önemlilik grupları...36 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin bin dane ağırlığına ilişkin önemlilik grupları...37 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin hektolitre ağırlığına ilişkin önemlilik grupları...39 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin hektolitre ağırlığına ilişkin önemlilik grupları...40 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin danede nem oranına ilişkin önemlilik grupları...43 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin danede nem oranına ilişkin önemlilik grupları...44 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin embriyo kararması oranına ilişkin önemlilik grupları...46 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin embriyo kararması oranına ilişkin önemlilik grupları...48 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin nimf sayısına ilişkin önemlilik grupları...50 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin nimf sayısına ilişkin önemlilik grupları...51 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin süne emgi oranına ilişkin önemlilik grupları...53 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin süne emgi oranına ilişkin önemlilik grupları...54 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin protein oranına ilişkin önemlilik grupları...56 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin protein oranına ilişkin önemlilik grupları...58 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin yaş gluten oranlarına ilişkin önemlilik grupları...60 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin yaş gluten oranlarına ilişkin önemlilik grupları...61 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin Gluten İndeksine ilişkin önemlilik grupları...63 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin gluten indeksine ilişkin önemlilik grupları...64 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin Zeleny sedimantasyon değerine ilişkin önemlilik grupları...66 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin Zeleny sedimantasyon değeri ilişkin önemlilik grupları...67 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin beklemeli sedimantasyon x

15 değerine ilişkin önemlilik grupları...70 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin beklemeli sedimantasyon değerine ilişkin önemlilik grupları...71 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin dekara dane verimine ilişkin önemlilik grupları...73 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin dekara dane verimine ilişkin önemlilik grupları...74 Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinin bin dane ağırlığında varyans analizi sonuçları...76 Çizelge Çeşitlerin bin dane ağırlığına ilişkin önemlilik grupları...77 Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinin hektolitre ağırlığına ilişkin varyans analizi sonuçları...80 Çizelge Çeşitlerin hektolitre ağırlığına ilişkin önemlilik grupları...80 Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinin danede nem oranına ilişkin varyans analizi sonuçları...84 Çizelge Örneklerin danede nem oranına ilişkin önemlilik grupları...84 Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinin embriyo kararması oranına ilişkin varyans analizi sonuçları...87 Çizelge Çeşitlerin embriyo kararmasına ilişkin önemlilik grupları...88 Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde nimf sayısı değerlerine ilişkin varyans analizi sonuçları...91 Çizelge Çeşitlerin nimf sayısına ilişkin önemlilik grupları...91 Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde süne emgi oranı değerlerine ilişkin varyans analizi...95 Çizelge Çeşitlerin süne emgi oranına ilişkin önemlilik grupları...95 Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde protein oranı değerlerine ilişkin varyans analizi...99 Çizelge Çeşitlerin protein oranına ilişkin önemlilik grupları...99 Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde gluten oranı değerlerine ilişkin varyans analizi Çizelge Çeşitlerin gluten oranına ilişkin önemlilik grupları Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde gluten indeksi değerlerine ilişkin varyans analizi Çizelge Çeşitlerin gluten indeksine ilişkin önemlilik grupları Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde sedimantasyon değerlerine ilişkin varyans analizi Çizelge Çeşitlerin sedimantasyon değerine ilişkin önemlilik grupları Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde beklemeli sedimantasyon değerlerine ilişkin varyans analizi Çizelge Çeşitlerin beklemeli sedimantasyon değerine ilişkin önemlilik grupları Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde dekara dane verimi değerlerine ilişkin varyans analizi Çizelge Çeşitlerin dekara dane verimi değerine ilişkin önemlilik grupları Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde ekstensoğraf değerleri Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde farklı süne emgi oranlarında farinograf ve alveograf değerleri Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde ekstensoğraf değerleri Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde farinoğraf ve alveoğraf değerleri Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde tarla koşullarında yetiştirilen buğday çeşitlerinde süne emgi oranı be bazı kalite karakterlerinde varyans analizi xi

16 Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde tarla koşullarında yetiştirilen buğday çeşitlerinde ortalama değerler ve önemlilik grupları Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde tarla koşullarında yetiştirilen buğday çeşitlerinde elde edilen karakterlerde varyans analizi sonuçları Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde tarla koşullarında yetiştirilen buğday çeşitlerinde ortalama değerler ve önemlilik grupları Çizelge ve2011 yetiştirme yıllarında tarla koşullarında yetiştirilen buğday çeşitlerinde incelenen karakterler arasındaki korelasyon değerleri Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde üzeri kapatılarak yetiştirilen buğday çeşitlerinde incelenen özelliklerde varyans analizi değerleri Çizelge yetiştirme dönemlerinde üstü kapatılarak yetiştirilen buğday çeşitlerinde elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde üzeri kapatılarak yetiştirilen buğday çeşitlerinde incelenen özelliklerde varyans analizi Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde üstü kapatılarak yetiştirilen buğday çeşitlerinde elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları Çizelge ve 2011 yetiştirme yıllarında üstü kapatılarak yetiştirilen buğday çeşitlerinde incelenen karakterler arasındaki korelasyon değerleri Çizelge Ekmeklik buğday genotiplerine ilişkin bant sayısı ve bant yoğunluğu değerleri Çizelge Ekmeklik buğday genotiplerine ilişkin bant sayısı ve bant yoğunluğu değerleri Çizelge Ekmeklik buğday genotiplerine ilişkin bant sayısı ve bant yoğunluğu değerleri Çizelge Ekmeklik buğday genotiplerine ilişkin bant sayısı ve bant yoğunluğu değerleri Çizelge Ekmeklik buğday genotiplerine ilişkin bant sayısı ve bant yoğunluğu değerleri Çizelge Ekmeklik buğday genotiplerine ilişkin bant sayısı ve bant yoğunluğu değerleri Çizelge Ekmeklik buğday genotiplerine ilişkin bant sayısı ve bant yoğunluğu değerleri Çizelge Ekmeklik buğday genotiplerine ilişkin bant sayısı ve bant yoğunluğu değerleri xii

17 ŞEKİL DİZİNİ Sayfa Şekil 3.1. Kapalı ve açık alanda kurulan denemelerin planı...26 Şekil 3.2. Açık ve kapalı deneme alanından görünüş...26 Şekil 3.3. Süne (Eurygaster integriceps Put.) ergini...28 Şekil 3.4. Süne yumurtası...29 Şekil 3.5. Yumurtadan çıkan toplu halde birinci dönem nimfler...30 Şekil 3.6. İkinci ve dördüncü dönem süne nimfleri...30 Şekil 3.7. Parazitli süne yumurtaları...31 Şekil 3.8. Süne yumurtası ve parazitoiti Trissolcus spp Şekil 4.1. İncelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin gluten protein bandlarının dağılımı Şekil 4.2. İncelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin gluten protein bandlarının dağılımı xiii

18

19 1. GİRİŞ Literatürde sunn pest, suni bug, cereal bug, stink bug, chinch bug veya wheat bug gibi değişik isimler verilen süne nin ülkemizin hemen tüm buğday ekili alanlarında görüldüğü (Sivri 1998) ve ekonomik kayıplara yol açan; Dünya da 15, Türkiye de ise 7 türünün bulunduğu ve bunların en önemlilerinin Eurygaster integriceps Put., Eurygaster maura L. ve Eurygaster austriacus Schr. olduğu, bölgemizde ise Eurygaster integriceps Put. un yaygın tür olduğu bildirilmektedir Ergin ve nimf dönemlerinde buğdaygilleri özellikle de tahılları gelişmeleri ve olgunlaşmaları boyunca emerek onlara zarar veren Eurygaster, Aelia ve Nysius cinslerine ait kalkan kanatlı böcekler, pentatomid böcekler veya buğday böcekleri olarak adlandırılırlar. Bunlar genel etki mekanizmaları itibariyle, beslenme amacıyla buğday danesini emmeleri sırasında, daneye salyaları ile bıraktıkları enzimler sayesinde hamurda işleme sorunlarına ve düşük kaliteli son ürüne neden olurlar (Every 1992, Erbaş 2005). FAO/ICARDA uzmanlarının 1993 yılında hazırladıkları bir raporda (Anonim 1993), Türkiye de buğday ekili alanın yaklaşık % 15 inin ( ha) süne zararlısı ile bulaşık olduğu, bu böcekle mücadele için yaklaşık 6 milyon dolar ($) düzeyinde harcama yapıldığı bildirilmiştir. Aynı raporda, salgın yıllarında bitki koruma önlemleri alınmadığında ülkemiz için zararın % e ulaşabileceği belirtilmiş, önlem alındığında 40 milyon $ civarında bir kazanım elde edileceği ifade edilmiştir. Anonim (1997) ve Hançer (1997) de Süne ve kımıl zararlısı, populasyonun fazla olduğu ve mücadele yapılmadığı durumlarda hububatta % 100 e varan oranda zarara yol açtığını belirtmişlerdir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü ise, ülkemizde süne kımıl mücadelesi yapılmaması durumunda buğdayda yaklaşık % 70 düzeyinde zarar meydana gelebileceğini bildirmiştir (Anonim 1998) yılında, ülkemizde yaklaşık 1 milyon hektar saha süne ye karşı ilaçlanmış ve yaklaşık 5 milyon $ harcanmıştır (Waage 1998). Buğday verimini ve kalitesini olumsuz etkileyen hububat zararlılarının başında gelen süne (ergini); toprak renginde, bazen siyah, kırmızımsı veya kirli beyaz bazen de bu renklerin karışımı alacalı renkte, geniş vücutlu, 9-14 mm uzunlukta, 7-8 mm genişlikte, üstten 1

20 bakıldığında üçgen şeklinde (üçgen başlı), üst tarafı tümsek, vücudu yassıca oval yapıda, yılda tek nesil veren, ömrü 1 yıl olan ve bağlı bulunduğu familya gereği pis koku yayan emici bir böcektir. Süne; yılda ortalama 80 döl veren, Eurygaster cinsine bağlı, hortumları aracılığıyla buğdaygilleri farklı dönemlerde emerek onlara değişik şekillerde zarar veren böceklerin genel ismidir (Anonim 1997, Critchley 1998, Erbaş 2005). Süne nin 1 yıl olan yaşam süresinin yaklaşık 9 aylık dönemini, dağlarda ( m) geven bitkisinin kökleri, kirpi otunun yaprakları arasında ve farklı bitki kalıntılarının birkaç cm altında diyapoz (gıda almadan duraklama=gelişmesinin bir süre durması) halinde geçirir ve bu döneme kışlama, kış mevsimini geçirdiği yerlere ise kışlak adı verilir. Süne, yaşamının yaklaşık 3/4 ünü kışlama aşamasında diyapoz devresini tamamlar. Bu sırada yazlama döneminde tahıl danelerinden sağladığı rezerve besin maddelerini kendisi için uygun olmayan kış koşullarında tüketmek suretiyle kış mevsimine karşı koyan süne, zayıflamış bir vaziyette, yaşamının kalan üç aylık aktif dönemini geçirmek için tahıllarda hızlı büyümenin başladığı ilkbahar aylarında, diapoz dönemini geçirdiği toprak katmanının C, hava sıcaklığının C ye yükselmesi ile birlikte kışlaklardan çıkarak km uzaklıklara göç ederek tahıl ekili alanlara (ovalara) inmektedir (Yüksel 1969, Critchley 1998, Kınacı ve ark. 1998, Anonim 2002). Ovalara inen sünelerin ilk (birincil) beslendiği bitkiler başta buğday olmak üzere arpa; ikincil veya alternatif konukçu olarak beslendiği bitkiler ise çavdar, mısır ve buğdaygil familyasına giren otlardır (Agrotis, Avena, Bromos, Dactylis, Festuca, Lolium, Poa spp vb.) (Critchley 1998). Bu sırada, buğday genellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesinde kardeşlenme, Güney Anadolu ve Ege Bölgesinde çiçeklenme, Orta Anadolu ve Trakya Bölgesinde ise sapa kalkma veya başaklanma dönemlerindedir. Süne bu dönemde hem üremekte hem de tahıllara değişik şekillerde zarar vermektedir. Süneler bir taraftan beslenirken diğer taraftan da çiftleşerek yumurtlamaya başlarlar. Yumurtalarını buğday, arpa ve diğer bitkilerin yapraklarının alt yüzüne bırakırlar. Yumurtadan çıkan birinci yaş nimflerin (süne yavrusu) aktiviteleri ve gıda gereksinimleri çok düşüktür. 2. yaş nimfler aktif olarak beslenmeye başlarlar. 3. ve 4. yaş nimfler oburca beslenirler. 5. yaş nimfler ilk ağırlıklarının 100 katı kadar artması sonucunda şişerek çok yavaş hareket ederler. En son nimf döneminden (5. nimf) yeni nesil ergin dönemine geçiş iklim koşullarına bağlı olarak yıldan yıla ve bölgeden bölgeye değişmekle birlikte 10 Haziran- 30 Temmuz tarihleri arasında gerçekleşir. Ortaya çıkan yeni nesil erginler, yoğun olarak 2

21 başaklarda beslenir ve kışı geçirmek üzere vücutlarına yağ depo ederler. Gıda kaynakları bol ve hava koşulları uygun olduğunda bu dönem 10 gün içinde tamamlanırken, yağışlı dönemlerde daha uzun sürebilir. Beslenme süreci tamamlanır tamamlanmaz yeni ergin süneler kışlaklara göç etmeye başlarlar (Lodos 1961, Anonim 1997, Sivri 1998, Melan 2005). Ülkemiz ve Bölgemiz için önemli bir kültür bitkisi olan buğday, gerek tarla tarımı içerisindeki toplam ekim alanı ve gerekse üretim miktarı bakımından en önemli yeri tutmaktadır. Ülkemizde 2011 yılı 35,2 milyon ton olan toplam tahıl üretiminin 21,8 milyon ton unu, 2012 yılında ise 33,4 milyon ton toplam tahıl üretiminin 20,1 milyon ton unu buğday oluşturmaktadır (TUIK 2013). Ekilen alan bakımından ise, toplam tahıl üretimi 2011 yılında 11,9 milyon ha iken 2012 yılında 11,3 milyon ha a, buğday üretimi de 8,1 milyon ha dan 7,5 milyon ha a gerilemiştir. Dekara verim bakımından 2011 yılında 269 kg/da olan verim 2012 yılında 267 kg/da olarak gerçekleşmiştir (TUIK 2013). Ülke çapında yapılan bir araştırma sonucuna göre, günlük kalori tüketimimizin % 53 ünü buğday ve diğer tahıl ürünlerinden, günlük protein tüketimimizin ise % 66 sını tahıllardan, özellikle buğdaydan karşılamaktayız (Anonim 1980). Dünyada buğday üretimi bakımından üst sıralarda olmamıza rağmen zaman zaman kalite düşüklüğü problemi yaşanmakta ve yurt dışından buğday ithal etmek durumunda kalınmaktadır. Buğday kalitesi, çeşit, iklim, toprak şartları, tohum miktarı, gübre kullanımı, yetiştirme koşulları, hastalık ve zararlılar (süne ve kımıl), depolama koşulları, iyi tohumluk kullanmama, kültürel tedbirlerin yeterince uygulanmaması gibi nedenlerden dolayı etkilenmektedir. Süne (Eurygaster spp.: Heteroptera-Scutelleridae), yurdumuzda buğday üretimini kalite ve kantite yönünden olumsuz yönde etkileyen ana zararlı konumundadır. Ülkemizde özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesinde önemli zararlar yapmakta, Trakya Bölgesinde de 1985 yılından itibaren zarar oranı artmıştır. 3

22 Süne yoğunluğunun yüksek olduğu yerlerde, mücadele yapılmadığı koşullarda; ekmeklik, makarnalık ve tohumluk yönünden özellikle buğdayda % 100 e varan oranlarda zarar oluşturabilmektedir. Ülkemizde tarımsal üretim alanlarında modern yetiştirme teknikleri kullanılarak her geçen yıl bitkisel ürünlerden elde edilen verim ve kalite özellikleri artırılmaktadır. Değişik amaçlar için verimin yanında üretilen üründe kalite özelliklerinin de üstün olması istenmektedir. Bölgede yaygın olarak bulunan un sanayi yıllara göre değişen iklim koşulları, çeşit özellikleri ve süne zararı gibi faktörler nedeniyle gerekli kalite özelliklerini taşıyan buğday ürünü bulmakta zorlanmaktadır. Bu nedenle istenen kalite özelliklerini taşıyan buğdayı yurt dışından (Avustralya, Rusya, Kazakistan, Bulgaristan vb.) sağlama yoluna gitmektedir. Trakya Bölgesinde buğday ve ayçiçeği, üreticilerin önemli gelir kaynaklarındandır. Bölgede değişen ekolojik koşullara göre verim ve özellikle kalite özellikleri gösteren çok sayıda ekmeklik buğday çeşidi bulunmaktadır. Yetiştirilen çeşitlerden ülke ortalamasının oldukça üstünde (yaklaşık 2 katı) verimler alınmaktadır. Ancak, değişik faktörler nedeniyle (iklim, çeşit, süne zararı vb.) çeşitlerin kalite özelliklerindeki değişim bölge üreticisinde sorunlar yaratmaktadır. Üreticiler, topraklarından yüksek verim ve fiziksel, kimyasal, fizikokimyasal ve reolojik yönden en kaliteli ekmeklik buğdayı üretmek istemektedirler. Yörede yaygın olarak tarımı yapılan ekmeklik buğdayda kalite özelliklerinin olumsuz yönde değişimine neden olan faktörlerden birisi de süne (Eurygaster integriceps Put.) zararlısıdır. Süne özellikle buğdayın belirli döneminde (süt olum dönemi) danede emgi oluşturarak dane kalitesinde azalmaya neden olmaktadır. Süt olum döneminde danenin protein kısmını emerek danede zarar meydana getirmektedir. Özellikle süne zararının başladığı dönemde süt olum devresinde olan çeşitler önemli oranda zarar görmektedir. Bölgede süne zararının buğday çeşitlerinin fenolojik özellikleri ile ilişkisi üzerine yeterli araştırma bulunmamaktadır. Ayrıca verim ile süne zarar oranı ve süne zarar oranının danede kalite özellikleri üzerine etkilerinin ortaya konması hem yöre üreticileri hem de dayanıklılık çalışması yapacak bitki ıslahçıları için iyi bir veri oluşturacaktır. 4

23 Çalışmada, yörede yaygın olarak ekimi yapılan farklı olgunlaşma grubunda, uzun ve kısa bitki boyu, alternatif ve kışlık çeşitler, kılçıklı ve kılçıksız, yumuşak-sert dane yapısı kırmızı ve beyaz dane özelliği sahip ekmeklik buğday çeşitlerinde süne zarar oranı, dane verimi ve süne zararının dane kalite özellikleri üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. 5

24 2. KAYNAK ÖZETLERİ 2.1. Süne ile İlgili Çalışmalar Buğday, mısır, çeltik gibi tahıllarla birlikte dünyada en çok üretilen 3 tahıldan biridir: Dünyada tarımı yapılan ilk bitkilerden olan buğday; Şanlıurfa/Göbeklitepe de günümüzden yıl öncesine ait insanlığın ilk yerleşim yerinin bulunmasıyla ilk kültüre alınma tarihi ve yeri olarak kabul edilmektedir (Abbo ve ark. 2010, Shewry 2009, Özkan ve ark. 2011). Zamanla Asya' nın orta bölgelerine, Güney Avrupa' ya ve Kuzey Afrika' ya yayıldığı, keşiflerden sonra Avustralya ve Amerika kıtalarına da ulaştığı bildirilmektedir (Dıraman 2004). Toplumların sahip oldukları beslenme alışkanlıkları ve çok yönlü kullanım olanağına sahip olması ile tahıllar içerisinde önemli bir yer tutan buğday (Anonim 1992); un, irmik, nişasta, bulgur, ekmek, makarna, kek, bisküvi ve kurabiye gibi pek çok yarı mamul ve/ya da mamul ürüne işlenerek tüketilmektedir. Elgün ve Ertugay (1997), buğday danesinin kimyasal bileşimi; karbonhidratlar (% 65-75), proteinler (% 7-18), su (% 8-14), lipitler (% 1-3), mineral maddeler (% 1-2) ve eser miktarda vitaminler ile enzimlerden oluşurduğun açıklamaktadır. Ekmek üretiminde buğdayı diğer tahıllardan üstün kılan en önemli özelliği; bileşimindeki proteinlerin yaklaşık % 85 ini oluşturan gluten proteinleri (glutenin ve gliadin) dir (Shewry 2003, McCarthy ve ark. 2005). Köksel ve ark. (2002), buğdayın teknolojik kalitesini ve verimini; çeşidin genetik özellikleri, yetişme koşulları ve gerek vejetasyon döneminde, gerekse depolama sırasında görülen hastalık ve hububat zararlıları da önemli ölçüde etkilediğini belirtmişlerdir. 6

25 Hasat öncesi buğdayın verimini ve kalitesini olumsuz yönde etkileyen zararlılarının başında ülkemizde yaygın adlarıyla süne (Hemiptera: Pentadomidae) ve kımıl (Hemiptera: Scutelleridae) gelir (Lodos 1961, Atlı ve ark. 1988b). Süne ve kımıl, bazen periyodik bazen de müteakip yıllar buğday üretimini olumsuz yönde etkileyerek büyük boyutlarda ekonomik kayıplara yol açar (Rashwani ve Cardona 1984). Süne, ülkemizin de içinde bulunduğu kuzey enlemleri ile boylamları arasında kalan Avrupa nın kuzeyi hariç diğer Avrupa, Orta ve Yakın Doğu ile Kuzey Afrika ülkelerinde yaygındır (Boyacıoğlu 1998). Süne ve kımıl farklı türe ait böcekler olmalarına rağmen hayat tarzları ve zarar şekilleri hemen hemen aynı olduğu için hububat teknolojisi açısından benzer biçimde değerlendirilirler (Yakovenko ve ark. 1973). Kımıl ın özellikle Aelia rostrata türü ülkemizde büyük zarara yol açar (Sivri 1998). Ekmeklik buğdaylarda süne zararına ait bilinen ilk yazılı ve resmi kayıt 1901 ve 1909 yıllarında Rus Çarlığına bağlı Ukrayna da görülen tahribattır (Lorenz ve Meredith 1988). Yüksel (1968), Rus bilim adamı Vassiliev (1910) in yayınladığı bilgilere dayanarak Eurygaster Integriceps Put. un yıllarında Rusya nın bazı sahalarında önemli zararlar yaptığını ve bundan dolayı mahsulün hasat edilemediğini belirtmiştir. Süne nin buğdaya enjekte ettiği proteazın bazı biyokimyasal özellikleri Kretovich (1944), kısmi saflaştırılması ve karakteristik özellikleri (optimum ph [8,5], optimum aktivite gösterdiği sıcaklık [35 C], izoelektrik nokta [8,0] ve molekül ağırlığı [15.000]) ise Sivri (1998) ile Sivri, (2000) tarafından belirlenmiştir. Türkiye de süne zararı ilk kez 1927 yılında rapor edilmiştir (Yüksel 1968). Trakya Bölgesi (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) ise 1987 yılında yaşanan salgından itibaren ciddi boyutlarda süne zararı altındadır (Özkaya ve Özkaya 1993). 7

26 Hububatın dane bağladığı dönemde gerek erginler gerekse nimfler süt olum devresindeki buğday danelerine daha çabuk ve daha fazla, sarı olum devresindeki ve sertleşmiş yani olgunlaşmış danelere ise daha az zarar verirler. Dane sertleşmeden (süt olum dönemi) emildiğinde dane içeriğinin büyük bir kısmı emilebilir, böylece dane içi büyük ölçüde boşalarak hafifler ve buruşuk bir görünüm kazanır. Bu tip zarar sonucu buğdayın hektolitre ve bin dane ağırlığı gibi fiziksel özellikleri olumsuz yönde etkilenir ve buğdayın öğütme kalitesi, un verimi düşer ( Talay 1997). Kınacı (1997), buğday çeşitleri arasında süne zararı ile oluşan verim ve kalite kaybı bakımından varyasyon bulunduğunu çevre koşullarının da süne zararının boyutunu etkilediğini bildirmiştir. Ülkemizde süne konusunda çalışan ilk araştırıcılardan Tekeli (1964) ile Lodos (1980) ise buğday kütlesindeki süne emgi oranının % 2 olması durumunda buğdayın teknolojik özelliklerini yitirdiğini bildirmişlerdir. Adıgüzel (1981), sonbaharda kışlaktaki süne populasyon miktarının bir sonraki yılın mücadele alanı ve epidemi şiddetini belirlediğini bildirmiştir. Yine araştırıcı kışlaktaki bitki başına adet sünenin bulunması halinde epideminin şiddetinin ve mücadele yapılacak alanın artacağını kaydetmiştir. Lodos (1982), E. integriceps in doğada varlığını sürdürebilmesi için besinin yanı sıra doğal düşmanlarının da önemli bir faktör olduğunu ve belirli bir yer ve zamandaki süne populasyonunu hesaplamada doğal düşmanlarını da mutlaka dikkate almak gerektiğini belirtmiştir. Yine aynı araştırıcı sünenin pek çok doğal düşmanı olduğunu, bunların yumurta predatörleri, endo-parazitler, yumurta parazitleri, ergin veya nimf predatörleri ve hastalık yapıcı etmenler olup ülkemiz için en önemlisinin yumurta parazitleri olduğunu bildirmiştir. Lodos ve Önder (1983), 1983 yılında Sünenin populasyon yoğunluğunun özellikle Tekirdağ, Kırklareli, Edirne ve hatta İstanbul un bazı kesimlerinde tehlikeli düzeylere ulaştığını bildirmişlerdir. Araştırıcılar 1983 yılının Mayıs ve Haziran aylarında bu kesimlerden toplanan örneklerin sırasıyla % 66 ve % 75 inin E. integriceps, geri kalanının ise 8

27 E. austriaca (Schrk.) olduğunu; Trakya bölgesinde son birkaç yıldır populasyonunun gittikçe artması nedeniyle bu bölgede bu böcek üzerinde önemle durulması gerektiğini bildirmişlerdir. Günaydın (1986), Trakya bölgesindeki kışlaklarda Süne yoğunluğunun tespitine ilişkin yaptığı çalışmada, 1986 yılı Eylül ayında Tekirdağ kışlaklarında yapılan sayımlarda m² de ortalama 26,4 (4,2-68,0) birey bulunduğunu belirtmiştir. Şimşek (1988) 1987 yılında Tekirdağ ilini en çok etkileyen Işıklar kışlağında yapılan süne kışlak sayımlarında denizden 350, 450, 540 m yüksekliklerde metrekarede sırasıyla 88,1, 94,8, 291,2 bireyin bulunmasının, 1988 yılında Tekirdağ da büyük bir salgın oluşmasına neden olduğunu belirtmiştir. Critchley (1998), süne zararı meydana gelen buğdayın bin dane ağırlığının % 8-22 arasında, Hariri ve ark. (2000) ise % 24 azaldığını bildirmişler ve süne zararı ile genellikle buğdayın çimlenme gücünün de düştüğünü ifade etmiştir. Süne zararı sonucunda hamurun elde ve makinede işlenmesi güçleşir, fermantasyonda gaz tutma kapasitesi düşer, ekmeğin kabarması engellenir (Atlı ve ark. 1988a, Karababa ve Ozan 1998, Aja ve ark. 2004). Süne nin salgıladığı proteolitik enzimler gluten alt fraksiyonları olan gliadin ve glutenini parçalar (Sivri, 1998). Rosell ve ark. (2002) tarafından İspanya da yapılan bir çalışmada süne proteazının spesifik olarak glutenini hidrolize ettiği, bu noktada yüksek ve düşük molekül ağırlıklı glutenin alt üniteleri (sırasıyla HMW-GS ve LMW-GS) arasında bir fark bulunmadığı belirlenmiştir. Atlı ve ark. (1988b), süne emgili buğdayları unlarının alveogram çizimlerinde kurve alanının, kurve yüksekliğinin ve kurve uzunluğunun düştüğü açıklamışlardır. Matsoukos ve Morrison (1990), % 3 oranında süne zararının özellikle gluten kalitesi düşük buğdayların tüm farinogram değerlerinde olumsuz değişikliklere neden olduğunu, 9

28 ekmek hacminde ise unun gluten kalitesine bağlı olarak % oranında azalmaya neden olduğunu saptamışlardır. Ekmeklik buğdayda % 10 ve daha yüksek oranlarda zarar görmüş dane içeren buğday ununun, ekmeğin kalitesini önemli düzeyde olumsuz etkilediğini, % 20 zarar oranında ise bu ekmeğin üretiminin olanaksız hale geldiğini bildirmişlerdir (Hariri ve ark. 2000). Süne ile ilgili tahmin ve erken uyarı çalışmalarında, sünenin sonbahardaki kışlak sayımları ile ilkbahardaki populasyon yoğunluğu ve zararının boyutlarını gerçeğe yakın tahmin edebilmek için çalışmalar yapmışlar; bu çalışmaların bir yıl önceden süne nin salgın ve boyutu hakkında bilgi edinmek açısından olumlu sonuçlar verdiğini bildirmişlerdir. Aynı çalışmada, kışlaktaki bitki başına 20 adet süne tespitinin salgın beklentisini artırdığı, sayı arttıkça mücadele alanının da arttığı ve yıllara göre değişmekle beraber mücadele yapılacak alanı % 26 ile % 95 oranında doğru olarak tahmin ettiklerini belirtmişlerdir (Şimşek ve ark. 1989). Tahılların en önemli zararlılarından olan sünenin Trakya da eskiden beri mevcut olmasına rağmen yumurta parazitoitlerinin sağladığı doğal denge sonucu 1987 yılına kadar ekonomik bir zarara yol açmadığını bildirmiştir (Gültekin 1990). Süne mücadelesinde parazitoitlerin etkinliğinin yüksek olduğunu belirtmiş, buna örnek olarak da yıllarında Trakya ve Güney Anadolu bölgelerinde kimyasal mücadele yapılmamasını göstermiştir (Kıran ve Şimşek 1992) yılından beri Süne ile biyolojik ve entegre mücadele yolları araştırıldığını ve günümüzde bu zararlıya karşı devlet eliyle entegre mücadele adı altında kimyasal mücadele yaptırıldığını, dolayısıyla bu uygulamayla bir sonuç alınamayacağını, biyolojik ve entegre mücadelenin geliştirilmesi gerektiğini belirtmişlerdir (Kıran ve ark. 1992). Zwölfer (1942) e atfen, sünenin yumurta ve nimflerinin gelişme dönemlerinde aylık ortalama sıcaklık C ve yağışın da mm gibi optimum koşulların 2 yıl üst üste olmasının süne epidemisine neden olduğunu belirtmişlerdir (Şimşek ve ark. 1997). 10

29 Kıvan (1998), Tekirdağ ilinde sünenin en büyük doğal düşmanı olan ve tarladaki populasyonunu baskı altında tutan yumurta parazitoiti Trissolcus semistriatus Nees (Hymenoptera: Scelionidae) üzerine yaptığı araştırmalarda, parazitoitlerin tarlada, sünelerin kışlaktan inip tarlada görülmelerinden daha sonra, özellikle yumurtlamalar başladıktan sonra görüldüğünü kaydetmiştir. Yine aynı araştırıcı, bölgede parazitoitlerin süneden sonra diğer pentatomid türlerinde yaşamını sürdürdüğünü ve 9 döl verebildiğini saptamış, parazitlenmenin düşük olduğu yıllarda ilaçlı mücadele yapıldığını belirtmiştir. Tekirdağ ilinde süne populasyon yoğunluğu ile daneye verdiği zarar arasındaki ilişkiyi kafes denemeleriyle araştırmış ve süne sayısının artışı ile emgili dane sayısı arasında pozitif bir korelasyon olduğunu ortaya koymuştur (Kıvan 1999). Dört farklı buğday çeşidine ait unları paçal yapmak suretiyle % 0 (sağlam), % 3 ve % 6 süne emgili olacak biçimde hazırladıkları çalışmalarında, farklı çeşitlere ait buğday unlarının aynı oranda emgiye sahip olsalar bile, buğdayların genetik ve çeşit özelliklerine bağlı olarak unların kalitelerinin farklılık gösterdiğini bildirmişlerdir (Köse ve ark. 1997). Buğday danesindeki zarar derecesinin, zararlı dane oranının ve süne nin zarar verme derecesinin, buğdayın kalitesinin ve ekmek yapma yönteminin ekmek kalitesine etki ettiği bildirilmiştir (Özkaya ve Özkaya 1993). Süne zararı görmüş buğday unlarından ekmek yapımının, tahribatın düzeyine bağlı olarak güçleştiği, çoğu durumda bu tip unların hamurlarının akıcı bir nitelik kazanarak işlenme niteliklerinin azaldığı ve başta hacim olmak üzere ekmek niteliklerinde bozulmaların ortaya çıktığı belirtilmiştir (Elgün ve Ertugay 1997). Danenin süne zararına uğramış bölgesi, danenin diğer kısımlarına göre daha yumuşak olup bu bölgeye tırnak ile bastırıldığında kolaylıkla içe doğru çöküntü meydana geldiği (Talay 1997, Alfin ve ark. 1999; Köksel ve ark. 2002, Olanca ve ark. 2008) tarafından açıklanmaktadır. Aja ve ark. (2004) aşırı derecede süne zararına uğramış buğday danelerinde geniş beyaz renkli bir bölge ve çok buruşuk dane yapısı oluşturduğu, unun gluten miktarının ve 11

30 özellikle gluten kalitesinin belirlenmesinde kullanılan bazı temel analiz metotları modifiye edilerek, unda süne zararının tespitinde kullanılabileceği bildirilmişlerdir. Süne zararının ortaya çıkarılabilmesi gluten in kimyasal, fizikokimyasal ve reolojik özelliklerini belirlemek amacıyla günümüze kadar geliştirilen sedimantasyon, gluten indeks, farinograf, miksograf, ekstensograf, alveograf testleri gibi hububat laboratuarlarında rutin olarak uygulanan yöntemler ile glutende yumuşamanın ve gluten elastikiyetinin/uzayabilirliğinin testleri modifiye edilerek uygulanmaları önerilmektedir (El- Haramein ve ark. 1984). Kent (1982), glutenin fazlalığı ve niteliğinin yüksekliğinin buğdaylarda kalite belirteci olarak kabul edildiğini belirtmiştir. Shewry ve ark. (1997), yüksek molekül ağırlıklı ( ) glutenin alt birimleri (HMW-GS) ve düşük molekül ağırlıklı ( ) glutenin alt birimleri olduğunu açıklamıştır. HMW-GS miktar olarak küçük bileşendir ve toplam gluteninin yaklaşık % 25 ini oluşturur (Gupta ve ark. 1991, Kovacs ve ark. 2004). Glutenin molekülünün işlevsel özelliklerinin oluşmasında HMW-GS nin LMW-GS ye göre daha etkili olduğu bildirilmektedir (Orth ve Bushuk 1972, Lookhart ve ark. 1993, Jood ve ark. 2001). Yılmaz ve Kıvan (2000), Trakya Bölgesi nde E integriceps' in yumurta verimleri üzerinde yapılan bir çalışmada, E integriceps' in laboratuar koşullarında ortalama 85,4 adet, tarla şartlarında ise 244,11 adet yumurta bıraktığını belirtmişlerdir. Parker ve ark. (2002), Kuzey Suriye de süne kışlaklarında yaptığı örneklemeler sonucu erginlerin ağaç gövdelerine yakın yerlerde bulunduğunu, her ağaçtan bir litre (0,5x1 m) örnek büyüklüğünde örnek almak gerektiğini bildirmektedirler. 12

31 Koçak ve Babaroğlu (2005), Orta Anadolu bölgesindeki 13 ilin kışlaklarında yaptıkları bir çalışmada Eurygaster türlerinden E maura (L.) nın % 93,7 ile en fazla görülen tür olduğunu, bunu sırasıyla % 6,2 ile E. austriaca (Schrk.) ve % 0,1 ile E. dilaticollis Dohrn türlerinin takip ettiğini belirtmişlerdir ve 2003 yıllarında, kışlamış ergin süne populasyon yoğunluğu ile buğdayda meydana getirdikleri akbaşak zararı arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için eşik çalışması yapmışlar ve 17 ergin/ha yoğunlukta kışlamış erginin % 0,1-1,7 akbaşak zararı meydana getirdiğini tespit etmişlerdir. Yine aynı araştırıcılar, kışlamış ergin populasyonu ile akbaşak zararı arasındaki ilişkinin önemsiz olduğunu, ancak % 6,6 ve % 8,0 emgili dane tespit edildiğini ve kg/ha verim alınan tarlalar için mücadele eşiğinin 8-9 nimf/m² olduğunu belirtmişlerdir (Canhilal ve ark. 2005). Tarla ve Kornoşor (2009), 2008 yılında yaptığı çalışmalarında sonuçları her iki parazitoit türü için F 1 neslinde ovipozisyon süresinin kışlamış olan dişilerinkinden daha uzun olduğunu, T. Festivae ın F 1 nesli hariç, dişilerin günlük olarak ortalama verdikleri birey sayısı en yüksek birinci günde olduğunu kaydetmişlerdir. Yine araştırmacılar, kışlamış dişilerin ortalama yaşam sürelerinin T. semistriatus için 16,2±1,76 ve T. festivae için 16,9±1,21 ve ayrıca F 1 nesline ait ortalama yaşam süresi T. semistriatus dişileri için 17,5±1,46 ve T. festivae için 28,5±1,94 gün olduğunu belirtmişlerdir. Kütük ve ark. (2010), Güneydoğu bölgesinde, kışlamış ergin süne populasyonunun tarladaki yumurta, nimf ve yeni nesil ergin yoğunluğu üzerine olan etkisi, yumurta parazitoitlerinin etkisini de dikkate alarak, yaptıkları çalışmada multiple regresyon analizi sonucu y denklemini Y = 15, ,287 kışlamış ergin 0,235 yumurta parazitlenme oranı olarak saptamışlardır. Araştırmacılar bu çalışmada yumurta parazitoitlerinin nimf çıkışı üzerinde ve dolayısıyla yeni nesil ergin yoğunluğu üzerinde bir baskı oluşturduğunu belirtmişlerdir Kalite ile İlgili Çalışmalar Seçkin (1971), ekmeklik unun protein miktarının en az % 11 olması ve dolayısıyla da buğdayın protein oranının en az % 12 olması gerektiğini belirtilmiştir. 13

32 Bushuk (1982), protein oranı % 8-20 arasında olduğunda ekmek hacmi ile arasında doğrudan bir ilişki bulunduğunu, protein oranının çevreden büyük oranda etkilenmesine karşılık, protein kalitesinin önemli oranda kalıtsal olduğunu bildirilmiştir. Atlı (1987), Bolal 2973, Kıraç 99, Bezostaja 1, Haymana 79, Gerek 79, Lancer çeşitlerini kullandığı çalışmasında ekmeklik buğdaylarda hektolitre ağırlığı 77,0-79,2 protein oranı % 13,3-14,5 arasında değiştiğini belirtilmiştir. Altan (1988), danedeki protein oranının ekmek yapımında kullanılacak buğdaylarda protein miktarının % 10-12, bisküvi için % 8,5-10,5, pasta yapımı için % 9-9,5 oranında bulunması gerektiğini bildirilmiştir. Özkaya ve Kahveci (1989) tarafından, ekmeklik buğdayların bin dane ağırlıklarının g arasında değişmekte olduğu vurgulanmış olup, danenin protein miktarını topraktaki su ve azot miktarının etkilediğini toprakta su ve azot yüksek olduğunda danede protein oranının da yüksek olduğunu ve protein kalitesini, gluten kalitesinin belirlendiğini ifade edilmiştir Matsoukos ve Morrison (1990), sünenin salgıladığı enzimin hamur reolojisi üzerine etkisini farinograf cihazı ile inceledikleri çalışmalarında % 3 oranında süne zararının özellikle gluten kalitesi düşük buğdayların tüm farinogram değerlerinde olumsuz değişikliklere neden olduğunu belirtmiştir. Genç ve ark (1994) yaptıkları çalışmada, dört buğday çeşidi ve bir hattın protein içeriklerini % 11,2-13,6, yaş öz oranını % 23,3-31,7, kuru öz oranını % 8-11 olarak bulmuşlardır. Keskin ve ark. (1996), Ülkemizde yaygın olarak yetiştirilen 7 farklı buğday ve melez kombinasyonlarında gliadin bant dizileri incelenmiştir. Gliadin elektroforez yönteminin, ıslah çalışmalarında çeşitler arası akrabalık ilişkilerinin belirlenmesi için kullanılabilecek bir yöntem olduğunu belirtmişlerdir. 14

33 Budak ve ark. (1997), 2 yıl süresince 16 farklı ekmeklik buğday çeşidiyle yürütülen çalışmada, çeşitler arasında protein oranı % 10,5 ile % 12,2 oranında değişiklik gösterirken, en yüksek protein oranına sahip ekmeklik buğday çeşidinin Seri-82 olduğunu belirtilmiştir. Ayrıca 2 yıl boyunca yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinde ortalama bin dane ağırlığını 33,8 g olarak bulmuşlardır. Atlı ve ark. (1988b), Süne zararının buğdayın fiziksel özelliklerini gerilettiğini ve un verimini düşürdüğünü, protein miktarını etkilemediğini, sedimantasyon değerini azalttığını, farinogram gelişme süresi, stabilite süresi, yoğurma tolerans katsayısı ve yumuşama derecesi ile alveogram W, P/G, P, S ve L değerlerini azalttığını, süne zararı belli bir oranı (% 15) geçtikten sonra ise öz yıkanamadığını ve ekmek yapılamadığı belirtilmişlerdir. Demir ve ark (1999), Bornova, Menemen ve Aydın lokasyonlarında yılları arasında 11 ileri ekmeklik buğday hattı ile 4 adet standart çeşidin bin dane ağırlığının 36,3-51,0 g, hektolitre ağırlığının 81,8-85,5 kg, gluten miktarının g, gluten indeksinin % 0,46-0,83, sedimantasyon değerinin ml, düşme sayısının dk, protein oranının ise % 9,3-13,6 arasında değiştiği belirtmişlerdir. Genç ve ark. (1999), ekmeklik buğdaylarda yaptıkları çalışmalarda çeşitlerin bin dane ağırlıklarının 39,4-44,8 g arasında değiştiğini, en yüksek bin dane ağırlığına Pandas çeşidinin (44,8 g) sahip olduğunu, hektolitre ağırlığının çeşitlere ve yıllara göre değişiklik gösterdiğini, dört yılın ortalamasına göre Genç-99 un 78 kg ile diğer ekmeklik çeşitlerden fazla hektolitre ağırlığına sahip olduğunu, tescil ettirilen bu çeşidin protein oranını % 13, yaş gluten oranının % 26,21, kuru gluten oranının % 8,37, sedimantasyon değerinin 18,6 ml olarak gözlemlendiğini ve ham protein oranlarının normal olmasına karsın, gluten miktarının düşük olduğunu bildirmişlerdir. Toklu ve ark. (1999), yetiştirme yılında 23 ekmeklik buğday genotipinde hektolitre ağırlığı (kg/hl), dane uzunluğu (mm), dane genişliği (mm), uzunluk/genişlik oranı, bin dane ağırlığı (g), dane verimi (kg/da), protein oranı (%) özelliklerini incelemişlerdir. Kullanılan buğday genotipleri arasında incelenen tüm özellikler yönünden istatistiki anlamda önemli farklar belirleyen araştırıcılar, hektolitre ağırlığının 74,3-81,0 kg, dane uzunluğunun 5,95-7,27 mm, dane genişliğinin 2,82-3,33 mm, dane uzunluk/genişlik oranının 2,0-2,3, bin 15

34 dane ağırlığının 32,6-51,0 g, dane verimlerinin kg/da, protein oranının % 11,67-15,29 arasında değişim gösterdiğini belirtmişlerdir. Hariri ve ark. (2000), ekmeklik buğdayda % 10 ve daha yüksek oranlarda süne emgisi olan danelerde buğday ununun, ekmeğin kalitesini önemli düzeyde olumsuz etkilediği, % 20 zarar oranında ise bu ekmeğin üretiminin olanaksız hale geldiği bildirilmişlerdir. Aydemir ve ark. (2001), 85 ekmeklik buğday çeşidinin verim ve kalite değerlendirmesini yapmışlar, bu çeşitlerde hektolitre ağırlığının kg/hl, g, protein oranının % 9-16 arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Bağcı ve ark. (2001), beş ileri hat ve üç ekmeklik buğday çeşidi ile yaptıkları araştırmalarında; bin dane ağırlığının ortalama 33,1-36,2 g, hektolitre ağırlığının 75,8-76,2 kg, protein oranının % 13,1-13,3, sedimantasyon değerinin ise, 35,4-45,6 ml arasında değişim gösterdiğini belirtmişlerdir. Başer ve ark. (2001), ve yetiştirme dönemlerinde 7 ekmeklik buğday çeşidi ve 20 ileri ekmeklik buğday hattı kullanarak yaptıkları denemede, denemeye alınan ekmeklik buğday çeşit ve hatlarını da bitki boyunun 83,00-109,67 cm arasında değiştiğini, buğday çeşitlerinin hektolitre ağırlığının 73,42-80,42 kg, ileri hatların ise 75,83-81,57 kg arasında değiştiğini, en yüksek bin dane ağırlığının 49 g olarak bir hattan elde edildiğini bildirmişlerdir. Beşer ve ark. (2001), 12 ekmeklik buğday çeşidi ile yaptıkları çalışmada, hektolitre ağırlığının kg, bin dane ağırlığının g, protein oranının % 12-14, sedimentasyonun ml, glutenin % 35-51, Alveograf değerinin W: , P/G 3,2-7,9, L: 6-10,9, P: 5-11,2, yumuşama değerinin , stabilitesinin 3,2-9,0 arasında değiştiğini saptamışlardır. Bilgin (2001), Tekirdağ koşullarında 10 ekmeklik buğday çeşidi ve 10 ekmeklik buğday hattı ile iki yıl süreyle yürütülen çalışmada; bin dane ağırlığının 34,92-47,96 g, hektolitre ağırlığının 78,33-82,82 kg, protein oranının % 10,60-12,30; yaş gluten miktarının % 21,93-27,97; gluten indeksinin % 59,33-96,33; sedimantasyon değerinin 21,83-31,67 ml ve 16

35 gecikmeli sedimantasyon değerinin ise, 18,50-34,83 ml arasında değişim gösterdiğini belirtmiştir. Curic ve ark. (2001), 7 farklı ekmeklik buğday çeşidi ile gluten miktarları üzerine yürüttükleri çalışmada çeşitlerin gluten indeks değerlerini % 55,2 ile % 99,6 arasında bulmuşlar, değerler arasında büyük bir varyasyonun oluştuğunu ve oluşan bu durumun çeşit farklılıkları ile birlikte çevrenin etkisi nedeniyle ortaya çıktığını bildirmişlerdir. Karaduman (2002), Bezostaja 1 ve Gerek 79 kullanmış ve kuru koşullarda bin dane ağırlığının g, hektolitre ağırlığının 78,5-83,1 kg arasında değiştiği, sulu koşullarda ise bu özelliklerde artış olduğunu belirlemiştir Bezostaja1 çeşidi sulu koşullarda 36 g bin dane ağırlığı ve 83,1 kg hektolitre ağırlığı vererek, hatlardan daha yüksek değere sahip olmuştur. Araştırıcı, kullanılan hat ve çeşitlerin protein miktarlarının % 9,6-14,2 arasında değiştiğini bildirmiştir. Buğdayda protein içeriğinin çevre koşulları ve üretim tekniğine bağlı olarak değiştiğini, buğday unu ve kırmasında bulunan glutenin fermantasyon sırasında maya tarafından üretilen CO 2 i tuttuğu ve ekmeklik hacminin buna bağlı olarak oluştuğu, gluten değerinin kırmada 23 ün, unda ise 28 in üstünde olmasının iyi olduğu, ekmeklik unlarda istenilen gluten indeks değerlerinin ise olması gerektiği, ekmeklik unlarda 25 ml ve üzerindeki sedimantasyon değerlerinin iyi olarak kabul edilebileceği, süne zararı görmüş buğdaylarda ise gecikmeli sedimantasyon testi yapılmasının gerekli olduğu belirtilmiştir (Ünal 2002). Kınacı ve Kınacı (2004), Türkiye deki kırmızı ve beyaz ekmeklik buğday çeşitlerinde sünenin (Hemiptera:Scutelleridae) verim ve kalite kaybına etkileri araştırmışlardır. Süne zararı arttığında, bin dane ağırlığı % 9, protein % 17,4 ve sedimentasyon değeri % 71,5 azaldığını, beyaz daneler süne zararından kırmızı danelere göre daha fazla etkilendiğini, yumuşak kırmızılar en az etkilenen grup olduğunu, süne zararına karşı direnç bakımından çeşitler arası varyasyon olduğunu ve buğday ıslah programında süneye dirençli genotiplerin kullanılabileceğini belirtmişlerdir. 17

36 Balkan ve Gençtan (2005), ekmeklik buğdaylarda bitki boyunun 77,00-114,30 cm, başakta dane sayısının 36,44-52,82 adet, başakta dane ağırlığının 1,62-2,13 g, hektolitre ağırlığının 75,40-79,47 kg, yaş gluten miktarının % 25,70-34,00, gluten indeksinin % 75,00-87,00 ve sedimantasyon değerinin 30,00-43,00 ml. arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Mut ve ark. (2005), 20 adet ekmeklik buğday hattı ve 5 adet tescilli çeşit ile yaptıkları çalışmalarında buğdayda dane verimleri 284,4 kg/da ile 490,6 kg/da arasında bin dane ağırlıkları 28,4 g ile 38,9 g arasında, hektolitre ağırlıkları 68,4 kg ile 74,9 kg arasında, protein oranları % 10,4 ile % 13,6 arasında ve sedimantasyon değerleri ise 25,0 ml ile 50,6 ml arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Akçura ve Topal (2006), 307 kışlık yerel ekmeklik buğday populasyonu ile yürüttükleri çalışmalarında, yerel populasyonlarında bitki boylarının cm, başakta dane ağırlığının 0,90-1,22 g, başakta dane sayısının 33,9-39,9 adet ve bin dane ağırlığının 37,7-42,1 g arasında değiştiğini açıklamışlardır. İnce ve Gögüç (2006), Polatlı da yetiştirilen buğdayların protein ortalamasının 2003 yılında % 14,2 iken 2004 yılında % 13,5 e ve 2005 yılında ise % 13,0 gerilediğini, Polatlı buğdaylarının % 70 den fazlasının % 13,0-13,9 protein içeriğine sahip olduğunu, hektolitre ağırlığının ise yıllara göre değiştiğini, 2003 yılında 78,7 kg iken 2004 yılında da 80 kg olduğunu, genelde hektolitre ağırlığının yüksek olmasına, Polatlı da ziraatı yapılan buğdayların çoğunun kırmızı sert buğdaylardan oluşmasının etkili olduğu belirtmişlerdir. Olgun ve ark. (2006), değişik çevre koşullarının buğdayda verim ve bazı kalite özellikleri üzerindeki etkisini araştırmak amacıyla ve yılları arasında Erzurum da Ilıca ve Pasinler lokasyonlarında Kırik, Tir populasyonları ve Kıraç 66 ekmeklik buğday çeşidini kullanarak yaptıkları çalışmada, genetik ve çevre faktörlerinin ekmeklik buğdayda verim, protein oranı, hektolitre ağırlığı ve sedimantasyon değeri üzerinde, birlikte, önemli etkiye sahip oldukları, düşme sayısı özelliğinde çevre faktörleri etkisinin genotipik faktörlerden fazla olduğu, kıraç koşullarda yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinde stres koşullarında oluşan değişikliklerin verim ve kalitede değişiklikler meydana getirdiğini belirtmişlerdir. 18

37 Ali ve ark. (2008) ı ekmeklik buğday yerel populasyonu ve çeşidi ile yürüttükleri çalışmalarında, genotiplerin incelenen özelliklerden bitki boyu için 64,6-120,2 cm, başakta başakçık sayısı için 8,5-25,7 adet, başak uzunluğu için 7,47-17,00 cm, başakta dane sayısı 22,0-85,7 adet ve bin dane ağırlığı için 32,3-56,9 g arasında değiştiğini belirlemişlerdir. Kahraman ve ark (2008) yaptıkları çalışmada, bölgede yaygın olarak ekilen 6 standart ( Pehlivan, Kate A-1, Gelibolu, Tekirdağ, Flamura 85 ve Golia ) çeşit ile 14 ileri ekmeklik buğday hattından oluşan genotiplerin dane verimi 537,0-812,8 kg/da, bin dane ağırlığı 37,75-51,08 g, hektolitre ağırlığı 79,33-84,89 kg/hl, sedimantasyon 44,25-60,25 ml, protein oranı % 12,13-15,20, gluten miktarı % 30,25-42,98, gluten indeksi % 56,25-97,75 ve sertlik değeri (PSİ) 40,25-58,75 arasında değiştiğini açıklamışlardır. Tayyar (2008), on iki farklı ekmeklik buğday genotipinde ekstensogram özellikleri (45., 90. ve 135. dakikalardaki hamurun Rm, R5, E ve A değerleri) açısından karşılaştırıldığı bir çalışmada incelenen tüm özellikler bakımından genotipler arasında önemli farklılıkların olduğu ortaya koymuştur (P<0,05). Dekara en yüksek verim 604,3 kg ile Tosunbey çeşidinden alınırken, en düşük verim ise 375,1 kg ile Gönen çeşidinden alındığını belirtmiştir. Aktar (2011), ekmeklik buğday çeşitlerinde yaptığı çalışmasında, bin dane ağırlığı 29,0-49,6 g, hektolitre ağırlığı 74,1-82,3 kg, un randımanı % 62,6-77,5, kül oranı % 0,40-0,64, protein oranı % 9,2-13,0, gluten oranı % 25,0-37,1, gluten indeks değeri % 55,1-94,2, sedimantasyon değeri 30,8-52,3 ml ve beklemeli sedimantasyon değeri 29,2-56,0 ml arasında değişim göstermiştir. Gliadin bant analizlerine göre kullanılan genotipler iki ana grupta toplanmış ve bu gruplar içerisinde önemli varyasyon olduğunu belirtmiştir. Gözüaçık ve Yiğit (2011), Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yıllarında farklı ekosistemlerde bulunan 25 tarlada ve 10 buğday çeşidinde yürütülen bir çalışmada, nimf+yeni nesil süne ergini (YNSE) yoğunluklarının ekmeklik buğday Bezostia, Ceyhan 99, Cumhuriyet 75, Dariel, Gönen 98, Nurkent; ve makarnalık buğday Cosmidor, Fırat 93, Svevo ve Sarıçanak çeşitlerinde beklemeli zeleny sedimantasyon (BZS) (ml) ve gluten indeks (Gİ) (%) değerlerine olan etkilerini araştırmışlardır. Ekmeklik buğday çeşitlerinden Bezositia da 3,4-34,3 nimf+ynse nin BZS değerini %15,5-65,7 ve Gİ değerini de % 16,4-20,1 arasında; 19

38 Dariel de 29,5-48,2 nimf+ynse nin, BZS değerini % 26,0-86,8 ve Gİ değerini % 24,2-51,8 arasında düşürdüğünü belirtmişlerdir. Işık (2011), ekmeklik buğday genotipleri ile Trakya koşullarında yaptığı çalışmasında çeşitlerin dane veriminin 508,05-628,61 kg/da arasında bin dane ağırlığının 39,71-50,92 g arasında, hektolitre ağırlığının 77,58-81,61 kg arasında, gluten oranının % 24,72-34,27 arasında, gluten indeksinin % 63,50-95,33 arasında, sedimantasyon değerinin 30,77-60,83 ml arasında, gecikmeli sedimantasyon değerinin 37,55-67,83 ml arasında ve protein oranının ise % 12,23-13,97 arasında değiştiğini belirlemiştir. Kahraman ve ark. (2011), yıllarında yürüttükleri çalışmalarında ekmeklik buğday çeşitlerinde en yüksek emgi oranı % 11,7 ile kapalı alanda, en düşük ise % 2,3 olarak açık alanda saptamışlar, nimf sayısının artmasıyla çeşitlerin emgi oranı ve buna bağlı olarak gluten, gluten indeksi, sedimentasyon ve gecikmeli sedimentasyonu düştüğünü, bin dane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, protein ve sertlik değerleri ise değişmediğini, emgi oranının artması en fazla sedimentasyon değerinde düşüşe yol açtığını açıklamışlardır yılında Aldane, Flamura 85 ve Dropia çeşitleri, 2007 yılında ise Aldane ve Kate A-1 çeşitleri süne zararından en az etkilenen çeşitler olduğunu belirtmişlerdir. 20

39 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Farklı Ekolojik Alanlardan Elde Edilen Veriler Materyal Çalışmada, yörede yaygın olarak ekimi yapılan, farklı olgunlaşma grubunda, uzun ve kısa bitki boyu, alternatif ve kışlık çeşitler, kılçıklı ve kılçıksız, yumuşak-sert dane yapısı kırmızı ve beyaz dane özelliğine sahip ekmeklik buğday çeşitleri materyal olarak kullanılmıştır. Bu çeşitlerde süne zarar oranı, dane verimi ve süne zararının dane kalite özellikleri üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın ana materyalini 2009 ve 2010 yılları buğday tarlalarındaki sayılan süne ergin, yumurta ve nimfleri oluşturmuştur. Tarlalarda sayılan süneler türlerine göre ayrılarak sayılmamış olup, ildeki yaygın türün Eurygaster integriceps olması nedeniyle, ana materyal olarak bu tür kabul edilmiştir Yöntem Çalışmada, Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü süne sürvey verilerine göre Tekirdağ, Malkara, Hayrabolu, Saray ve Şarköy olmak üzere 5 farklı alanda belirlenen üç üretici alanından elde edilen örnekler kullanılmıştır yılı Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü süne ergin sürveyi sonuçlarına göre seçilen ilçeler ve köyler aşağıda verilmiş olup, 2009 ve 2010 yıllarında örnekler toplanmıştır. Malkara (0,5-2,9 nimf/m 2 ): Yörük, Haliç, Ballı, Hayrabolu (0,5-1,9 nimf/m 2 ): Dambazlar, Canhıdır, Çerkez Müsellim, Saray (0,2-1,9 nimf/m 2 ): Kavacık, Merkez, Büyük Yoncalı, 21

40 Merkez (0,4-3,0 nimf/m 2 ): İnecik, Ortaca, Ziraat Fakültesi, Şarköy : (0,7-1,9 nimf/m 2 ) Gaziköy, Merkez, Yayaağaç. Seçilen alanların süne sürvey sonuçları Çizelge 3.1 de verilmiştir. Çizelge yılı verilerine göre seçilen yöreler ve süne sürvey verileri Lokasyonlar m 2 ergin m 2 nimf Hayrabolu B.Karakarlı 1,05 8,0 Kabahöyük 0,80 11,0 Delibedir 0,70 7,0 Malkara Müstecep 1,20 14,0 Yaylagöne 0,90 13,0 Yörük 1,10 14,0 Saray B.Yoncalı 0,60 11,0 Kavacık 0,70 11,0 Merkez 0,60 10,0 Şarköy Yeniköy 1,00 11,0 Kızılcaterzi 0,80 10,0 Merkez Fakülte 0,40 2,0 İnecik 1,30 12,0 Ortaca 1,30 12,0 Her ilçeyi temsil edecek şekilde 3 farklı köy seçilerek, 2009 ve 2010 hasat döneminde Tekirdağ, Malkara, Hayrabolu, Saray ve Şarköy farklı ekolojik koşullarından en az 5 kg lık 64 ekmeklik buğday çeşidi üreticilerin alanlarından hasattan hemen sonra toplandı. Numuneler toplanırken ilk yıl örnek alınan köylerden bazılarında, ikinci yıl buğday ekimi yapılmadığından yakın köylerden örnek alınmış ve yetiştirilen tüm çeşitlerden alınmasına dikkat edilmiştir ve 2010 yılında alınan örnekler ve bu örneklere ilişkin numaralar aşağıda sunulmuştur; 22

41 Malkara Dropia 1. Saray Flamura Malkara Gelibolu 2. Saray Flamura Malkara Flamura Saray Esperia 4. Merkez Esperia 4. Saray Pehlivan 5. Merkez Nina 5. Saray Flamura Malkara Sana 6. Hayrabolu Krasunia 7. Şarköy Flamura Tekirdağ Nina 8. Hayrabolu Flamura Tekirdağ Krasunia 9. Malkara Pinzon 9. Tekirdağ Esperia 10. Malkara Nina 10. Tekirdağ Sirena 11. Merkez Pehlivan 11. Tekirdağ Flamura Saray Pehlivan 12. Tekirdağ Gelibolu 13. Saray Saraybosna 13. Hayrabolu Flamura Saray Flamura Tekirdağ Gelibolu 15. Saray Flamura Malkara Nina 16. Saray Flamura Hayrabolu Flamura Saray Flamura Hayrabolu Esperia 18. Şarköy Tekirdağ 18. Hayrabolu Flamura Şarköy Pandas 19. Tekirdağ Pehlivan 20. Malkara Krasunia 20. Hayrabolu Flamura Hayrabolu Krasunia 21. Tekirdağ Tina 22. Malkara Krasunia 22. Hayrabolu Esperia 23. Malkara Esperia 23. Hayrabolu Belka 24. Malkara Nina 24. Hayrabolu Sagittario 25. Merkez Flamura Hayrabolu Gelibolu 26. Merkez Tina 26. Hayrabolu Krasunia 27. Malkara Nina 27. Hayrabolu Flamura Hayrabolu Esperia 28. Hayrabolu Gelibolu 29. Merkez Guadalupe 29. Hayrabolu Krasunia 30. Malkara Golia 30. Hayrabolu Tekirdağ 31. Malkara Flamura Hayrabolu Gelibolu 32. Hayrabolu Gelibolu 32. Hayrabolu Krasunia 33. Malkara Gelibolu 33. Hayrabolu Krasunia 34. Malkara Tina 34. Hayrabolu Flamura Hayrabolu Pehlivan 35. Hayrabolu Golia 36. Hayrabolu Flamura Malkara Flamura Malkara Guadalupe 37. Tekirdağ Alga 38. Hayrabolu Nina 38. Malkara Nina 39. Hayrabolu Guadalupe 39. Şarköy Guadalupe 40. Malkara Sana 40. Malkara Sana 41. Hayrabolu Saraybosna 41. Şarköy Sirena 23

42 42. Malkara Nina 42. Malkara Esperia 43. Malkara Krasunia 43. Tekirdağ Guadalupe 44. Malkara Nina 44. Malkara Edirne 45. Hayrabolu Gelibolu 45. Şarköy Flamura Malkara Pehlivan 46. Malkara Pehlivan 47. Malkara Esperia 47. Malkara Esperia 48. Malkara Odesa 48. Malkara Nina 49. Malkara Edirne 49. Şarköy Nina 50. Malkara Nina 50. Tekirdağ Flamura Merkez Guadalupe 51. Şarköy Nina 52. Merkez Krasunia 52. Tekirdağ Nina 53. Merkez Flamura Malkara Nina 54. Merkez Enola 54. Malkara Esperia 55. Merkez Za Şarköy Guadalupe 56. Merkez Gelibolu 56. Malkara Gelibolu 57. Merkez Nina 57. Malkara Golia 58. Merkez Tina 58. Malkara Gelibolu 59. Merkez Nina 59. Malkara Edirne 60. Merkez Pehlivan 60. Malkara Dropia 61. Merkez Krasunia 61. Malkara Edirne 62. Merkez Enola 62. Tekirdağ Bankal 63. Merkez Alga 63. Tekirdağ Esperia 64. Merkez Guadalupe 64. Malkara Odeskaya Ekolojik alanlarda tarımı yapılan en az 5 çeşitten 5 kg tohum örneği alınarak ve bu örneklerde yüzde süne emgi oranı belirlendikten sonra dane verimi, nimf sayısı, hektolitre ağırlığı, bin dane ağırlığı, nem oranı, protein oranı, gluten (yaş öz) oranı, gluten indeksi, Zeleny sedimentasyon değeri, gecikmeli sedimentasyon değeri, farinograf analizi, ekstensograf analizi, alveograf kalite analizleri yapılmıştır; Farklı alanlardan elde edilen buğday numunelerinin alındığı örneklerin yöreleri Çizelge 3.2 de verilmiştir. 24

43 Çizelge 3.2. Buğday örneklerinin alındığı yerler Merkez Malkara Hayrabolu Saray Şarköy Fakülte (7 numune) Müstecep (5 numune) B.Karakarlı (5 numune) B.Yoncalı (1 numune) Yeniköy (2 numune) İnecik (7 numune) Yaylagöne (7numune) Kabahöyük (6 numune) Kavacık (3 numune) Kızılcaterzi (1 numune) Ortaca (6 numune) Yörük (7 numune) Delibedir (5 numune) Merkez (2 numune) Bölgede en çok yetiştirilen çeşitler olan Gelibolu, Flamura-85, Guadalupe, Krasunia, Nina ve Pehlivan çeşitlerinin farklı süne emgi oranına sahip örneklerinde ekstensograf, farinograf ve alveograf analizleri yapılmıştır yılında Pehlivan çeşidinde belirtilen analizler yapılamamıştır Tarla Denemeleri Çalışmada 23 farklı buğday çeşidi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Deneme Tarla larında, birinin üstü güneş ışınlarını geçiren beyaz örtü ile sera şeklinde kapatılırken, aynı çeşitler aynı alanda normal tarla koşularında üstü açık olarak yetiştirilmiştir (Şekil 3.1 ve 3.2) Denemeler arasında sadece 2 metrelik deneme yolu bırakılmıştır. Her iki alanda da 23 çeşit 2 metrelik 2 sıra ve 3 tekrarlamalı olarak ekilmiştir Ekimde metrekareye 500 tohum kullanılmıştır. 30 Nisan 2010 tarihinde m 2 ye 3 ergin olacak şekilde 75 erkek 75 dişi olmak üzere toplam 150 ergin süne seranın içine bırakılmıştır. Daha sonra, serada ve açıktaki deneme alanlarında gözlemler yapılmıştır. 25

44 Örtülü Parseller Açık Parseller Renan Tina Odeska. 266 Renan Tina Odeska. 266 Krasnd.-99 Saraybosna Sana Krasnd.-99 Saraybosna Sana Katea I Guadalupe Gelibolu Katea I Guadalupe Gelibolu Sadovo Enola Krasunia Sadovo Enola Krasunia Geya Nina Pehlivan Geya Nina Pehlivan Jubileynaja Dropia Golia Jubileynaja Dropia Golia Selimiye Za-75 Tekirdağ Selimiye Za-75 Tekirdağ Pobeda Alga Pobeda Alga Şekil 3.1. Kapalı ve açık alanda kurulan denemelerin planı Sera içinde, m 2 de 39 nimf, açık alanda ise m 2 de 12 nimf sayılmıştır tarihinde deneme alanındaki her çeşit ayrı ayrı hasat edilerek bitkiler harman edilmiştir. Bu iki alandan elde edilen tohumlarda ve bitkilerde gerekli ölçümler alınmış ve tohumlar kalite analizleri için hazırlanarak analizleri yapılmıştır. İlk yıl olduğu gibi ikinci yılda her çeşit ayrı ayrı hasat ve harman edilmiştir. Hasattan sonra numunelerin kalite analizleri laboratuvarda yapılmıştır. Şekil 3.2. Açık ve kapalı deneme alanından görünüş 26

45 Fenolojik olarak farklı özellik taşıyan 23 ekmeklik buğday çeşidi ilk yıl olduğu gibi üstü açık ve kapalı olarak ekimi yapılmıştır. Ekilen çeşitler ve fenolojik özellikleri Çizelge 3.3 de verilmiştir. Bir bloğun üzeri beyaz örtü ile kapatılmış ve tarihinde m 2 de 3 ergin olacak şekilde 75 erkek 75 dişi süne salımı yapılmıştır. Süne sürveyleri sonucunda kapalı alanda m 2 de 42 nimf, açık alanda ise 12 nimf sayılmıştır. Çizelge3.3. Denemede açık ve kapalı alanda yetiştirilen çeşitlerin fenolojik özellikleri Çeşitler Bitki boyu Dane rengi Erkencilik Dane sertliği Kılçıklılık Gelişme tabiatı Alga Orta Diğer Kırmızı Erkenci Yarı-Sert Kılçıklı Alternatif Dropia Orta Anadolu Kırmızı Erkenci Yarı Sert Kılçıklı Kışlık Enola Orta Uzun Anadolu Kırmızı Geççi Sert Kılçıklı Kışlık Geya Orta Diğer Kırmızı Orta Yumuşak Kılçıksız Kışlık Golia Kısa Diğer Kırmızı Erkenci Yarı-Sert Kılçıklı Alternatif Guadalupe Kısa Diğer Kırmızı Erkenci Yumuşak Kılçıklı Alternatif Kate A 1 Orta Uzun Diğer Kırmızı Orta Erkenci Yarı Sert Kılçıksız Kışlık Krasunia Orta Uzun Anadolu Kırmızı Orta Erkenci Sert Kılçıklı Kışlık Krasnodarskaya 99 Uzun Anadolu Kırmızı Geççi Sert Kılçıklı Kışlık Nina Orta Diğer Kırmızı Orta Erkenci Yumuşak Kılçıklı Kışlık Odeskaya 266 Uzun Anadolu Kırmızı Geççi Sert Kılçıklı Kışlık Pehlivan Orta Uzun Diğer Kırmızı Orta Erkenci Sert Kılçıksız Kışlık Pobeda Orta Uzun Diğer Kırmızı Geççi Yarı Sert Kılçıksız Kışlık Renan Orta Diğer Kırmızı Geççi Yarı Sert Kılçıksız Kışlık Sadova Orta Uzun Diğer Kırmızı Orta Erkenci Yarı Sert Kılçıksız Kışlık Sana Kısa Diğer Kırmızı Orta Erkenci Yumuşak Kılçıksız Kışlık Saraybosna Kısa Diğer Kırmızı Orta Erkenci Yarı Sert Kılçıksız Kışlık Selimiye Orta Uzun Anadolu Kırmızı Orta Erkenci Sert Kılçıklı Kışlık Tekirdağ Orta Anadolu Kırmızı Orta Erkenci Sert Kılçıklı Kışlık Tina Orta Beyaz Orta Erkenci Yumuşak Kılçıklı Kışlık Za-75 Orta Kırmızı Orta Erkenci Yarı Sert Kılçıklı Kışlık Flamura 85 Orta Anadolu Kırmızı Orta Erkenci Sert Kılçıklı Kışlık Gelibolu Orta Diğer Kırmızı Orta Erkenci Sert Kılçıklı Kışlık Açık ve kontrol alanda yürütülen denemelerde, süne emgili dane oranı, nimf sayısı, hektolitre ağırlığı, bin dane ağırlığı, nem oranı, protein oranı, gluten oranı, gluten indeksi, Zeleny sedimentasyon değeri, gecikmeli sedimentasyon değeri ölçümleri yapılmıştır. 27

46 3.3. Süne ve Süne ile İlgili Bilgiler Ergin Süne ergini, toprak renginde, bazen tam siyah bazen kırmızımsı, bazen kirli beyaz, bazen de bu renklerin karışımı alacalı desenli renktedir. Baş üstten bakıldığında üçgen şeklinde vücut yassıca oval görünümlüdür. Prothotax ın ön ve arka-yan kenarları yuvarlaktır. Hortumu başın alt kısmında bulunur. Antenleri 5 segmentlidir. Vücut uzunluğu 10,0-12,5 mm dir (Şekil 3.3). Şekil 3.3. Süne (Eurygaster integriceps Put.) ergini Yumurta Kışlamış erginler tarlaya göçlerini tamamladıktan sonra 5-6 gün içinde çiftleşme ve yumurtlamaya başlarlar. Bir dişi adet yumurta bırakabilir. Yumurtalar 14 adetlik muntazam 2-3 sıra halinde Gramineae familyasına dahil bitkilerin yapraklarının alt yüzüne bırakılır (Şekil 3.4.). Yumurtalar 0,8-1 mm çapında, hemen hemen küre şeklindedir. İlk bırakıldıkları zamanlar açık yeşil renkte olup daha sonra embriyo gelişmesine bağlı olarak yumurta üzerinde önce kırmızımsı, daha sonra siyah lekeler meydana gelir. Yumurtaların açılmasına yakın çapa şeklinde kırmızı bir işaret belirginleşir. Yumurtaların açılması doğada iklim koşullarına bağlı olarak 2-3 haftada gerçekleşir. 28

47 Şekil 3.4. Süne yumurtası Nimf Yumurtadan yeni çıkan nimfler sarımsı yeşil renkte olup 1-2 saat içerisinde renk değiştirirler. Nimfler genellikle 5-6 gün ara ile 5 gömlek değiştirerek, 5 nimf dönemi geçirirler. Bu dönemler hava sıcaklığına bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Nimfler yaklaşık 30 gün içinde gelişmelerini tamamlayarak ergin olurlar. Nimfler ilk dönemde beslenmeyip toplu halde bulunurlar (Şekil 3.5). İkinci dönemden itibaren yapraklar ve başaklarda beslenmeye başlarlar (Şekil 3.6). Üçüncü dönem nimfler tamamen başak üzerinde beslenir. Özellikle 4. ve 5. dönemde oburca beslenerek, kışı geçirmek için vücutlarında yağ depo ederler. 29

48 Şekil 3.5. Yumurtadan çıkan toplu halde birinci dönem nimfler Şekil 3.6. İkinci ve dördüncü dönem süne nimfleri 30

49 Şekil 3.7. Parazitli süne yumurtaları. Şekil 3.8. Süne yumurtası ve parazitoiti Trissolcus spp. 31

50 3.4. SDS-PAGE Analizi Denemede kullanılan genotip ve hatların genotipik farklılıklarının ortaya konmasında SDS-PAGE yöntemi kullanılmıştır. Genotiplerin protein bantlarının belirlenmesinde kullanılan elektroforesis işlemleri aşağıda belirlendiği şekilde yapılmıştır (Zillman ve Bushuk 1979) Örnek hazırlığı Bir adet buğday danesi iyice ezildikten sonra örnek ependof tüpüne konulmuştur. Daha sonra bu tüpteki örnek üzerine 500 µl & 70 lik etanol ilave edilerek, 2 saat tüplerde bekletilmiştir. Bekletme sırasında her 10 dakikada 1 dakika süreyle vorteks karıştırıcıda çalkalanmıştır. Bu sürenin sonunda tüpler rpm de 5 dakika santrifüj edilmiştir. Santrifüj edilen örnekten her bir örnek için 100 µl alınarak ayrı bir tüpe aktarılmıştır. Tüplere 100 µl SDS çözeltisi, 25 µl merkaptoetanol, 190 µl % 60 lık gliserin, 190 µl % 0,005 bromfenol mavisi çözeltisi ilave edilerek 90 C ye ayarlı su banyosunda 2,5 dakika bekletilmiştir. Son olarak tüplerden 10 µl örnek alınarak jele yükleme yapılmıştır Jellerin hazırlanması Yürütme jelinin hazırlanması a) SU: Örneğin 10 ml jel hazırlamak için 4 ml deiyonize edilmiş su konulur. b) ACRYLAMID-BISACRYLAMID KARIŞIMI: 9 g acrylamid, 0,24 g bisacrylamid tartıldı ve deiyonize su ile 30 ml ye tamamlandı. (% 30 luk acrylamid) ( en az 1 saat karıştırılmalı) c) SDS (% 10 luk): 1 g SDS 10 ml ye tamamlanıp çözülür. d) 1,5 M TRİS (ph 8,8): 9,075 g tris 50 ml ye su ile tamamlanıp ph 8,8 e ayarlanır. e) 1M TRİS (ph 6,8): 6,055 g tris 50 ml ye su ile tamamlanıp ph 6,8 e ayarlanır. f) % 10 luk APS: 1 g APS (amonyumpersülfat) tartıldıktan sonra 10 ml ye tamamlanarak hazırlanır ( Kullanım sırasında taze olarak hazırlanması uygundur). 32

51 g) TEMED: 10 ml % 10 luk yürütme jeli hazırlamak için yukarıdaki stoklardan; 4 ml distile su, 3,3 ml acrylamid, 2,5 ml Tris (ph 8,8), 0,100 ml SDS, 0,100 ml APS. Belirtilen ölçülerde alınır ve uygun bir kaba konur. Jeli dökmeden hemen önce üzerine 10 µl TEMED ilave edilir ve hızlıca jel (alt jel= yürütme jeli) dökülür Yükleme jelinin (% 5 lik) hazırlanması 5 ml yükleme jeli hazırlamak için; 3,4 ml su 0,830 ml acrylamid karışımı 0,625 ml 1 M Tris (ph 6,8) 0,050 ml SDS 0,050 ml APS 5 µl TEMED (0,005 ml TEMED) Boyama % 2 lik commesia-blue R. 200 ml boya çözeltisi hazırlamak için, 400 mg boya üzerine 24 ml glesiyal asetik asit, 16 ml etil alkol ilave edinilerek çözelti su ile 200 ml ye tamamlanır. Aletten alınan jel, boya solüsyonu içerisinde 1 gece boyunca bırakılır. Bu esnada kap magnetik karıştırıcıda çalkalanır. 33

52 Boya çıkarma çözeltisi Boyamadan alınan jeller; içerisinde 24 ml gleciaal asidik asit +16 ml etil alkol ve 160 ml deiyonize su bulunan solüsyon içerisine konulur. 15 şer dakika arayla 3 defa yıkanır. Buradan alınan jeller % 5 glycerolde sabitleştirilir Bantların değerlendirilmesi Elde edilen gliadin bant desenlerinin değerlendirilmesinde, her ekmeklik buğday genotipi için hesaplanan nispi mobilite (Rm) ve nispi yoğunluk (Ri) değerleri çizelge halinde düzenlenerek genotip formülleri elde edilmiştir. Genotip formülündeki bantların nispi mobilite değerinden yararlanarak Bushuk ve Zilman (1978) ın da kullandığı Fransız sistemine göre Rm değerleri 0-59 arası ω (Omega) gliadin bölgesi, arası γ ( gama ) gliadin bölgesi, arası β (Beta) gliadin bölgesi ve arası α (alfa) gliadin bölgesi olarak tanımlandığı şekliyle alınmış ve bu bilgilerden yararlanarak ilgili örneğe ait gliadin bantlarının dağılım değerleri elde edilmiştir (Motel ve Mayer 1981, Lookhart ve ark. 1982) Verilerin Değerlendirilmesi 2009 ve 2010 yıllarında belirlenen buğday tarlalarından alınan buğday örnekleri tesadüf parselleri deneme desenine göre, üstü kapatılarak ve açık alanda yürütülen denemelerden elde edilen sonuçlar ise tesadüf blokları deneme desenine göre Tarist istatistik paket programı (Açıkgöz ve ark. 1994) kullanılarak analiz edilmiştir. Elde edilen ortalama değerler arasındaki farklılıklar Duncan önemlilik testi ile kontrol edilmiştir. 34

53 4. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 4.1. Lokasyonların Karşılaştırılması Bin dane ağırlığı Buğdayın bin danesinin gram cinsinden ağırlığı olan bu özellik, tanenin ağırlığı, yoğunluk ve büyüklüğünü ifade etmektedir. Büyük ve yoğun danelerin endospermlerinin oranı, küçük danelere göre daha yüksektir. Bin dane ağırlığı çeşide, iklime ve toprak koşullarına göre değişmektedir. Dane olgunlaşması sırasında kötü hava koşulları, danedeki nişasta birikimini önleyeceğinden, cılız kalan danelerin ağırlığı azalmaktadır. Lokasyonlarda her iki yılda elde edilen örneklerde belirlenen bin dane ağırlığı değerlerinde varyans analiz yapılmış ve elde edilen sonuçlar ayrı ayrı Çizelge 4.1 de verilmiştir. Yapılan varyans analizi sonucunda buğday çeşitlerinin bin dane ağırlığı değerleri arasındaki farklılık ikinci yıl Saray ve Şarköy lokasyonu hariç her iki yılda da 0,01 düzeyinde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitler arasındaki farklılıkları ortaya koymak için yapılan önemlilik testi (Duncan) sonuçları Çizelge 4.1 ve Çizelge 4.2. de verilmiştir yetiştirme döneminde ise Hayrabolu lokasyonunda 29,00-42,60 g, Malkara lokasyonunda 33,00-45,60 g, Merkez lokasyonunda 26,70-44,80 g, Saray lokasyonunda 32,20-42,10 g ve Şarköy lokasyonunda 36,00-40,40 g arasında değişmiştir yetiştirme döneminde, en yüksek bin dane ağırlığı Malkara lokasyonunda 45,60 g ile Edirne çeşidinde elde edilmiştir. Merkez lokasyonunda en yüksek bin tane ağırlığı 44,80 g ile Pehlivan çeşidinde elde edilmiş bu çeşidi 43,30 g ve 42,67 g ile yine Pehlivan çeşidinin Malkara ve merkez lokasyonunda elde edilen verileri izlemiştir. Saray lokasyonunda 42,10 g ile Flamura 85 ve ve Şarköy lokasyonunda 40,40 g ile Flamura 85 çeşidi bin tane ağırlığı yönünden ilk sırada yer almıştır. 35

54 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin bin dane ağırlığında önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler BTA (g) Çeşitler BTA (g) Çeşit adı BTA (g) Çeşitler BTA (g) Pehlivan(35) 42,60 a Edirne(49) 45,60 a Pehlivan(60) 44,80 a Flamura 85(17) 42,10 a Gelibolu(32) 41,80 b Pehlivan(46) 43,30 ab Pehlivan(11) 42,67ab Pehlivan(12) 39,60 b Gelibolu(45) 40,00 c Nina(10) 42,13 bc Flamura85(25) 42,50ab Flamura 85(14) 37,77 c Flamura 85(8) 39,30 d Nina(44) 42,13 bc Tina(58) 41,90ab Flamura 85(15) 36,10 d Flamura85(36) 36,30 e Gelibolu(2) 41,90bcd Esperia(4) 41,40ab Flamura 85(16) 35,50 d Nina(38) 34,97 f Dropia (1) 41,80bcd Nina(59) 40,90bc Saraybosna(13) 32,20 e Esperia(28) 34,50 g Pinzon(9) 40,90cde Enola(62) 40,00bc HKO 0,429 Guadalupe(39) 32,80 g Gelibolu(33) 40,70cde Krasunia(61) 40,00bc Şarköy Krasunia(21) 29,30 ı Flamura85(31) 40,10cde Enola(54) 38,00cd Flamura 85(7) 40,40 a Saraybosna(41) 29,00 i Esperia(47) 39,07 de Za-75(55) 36,20de Tekirdağ(18) 38,70 b HKO 0,011 Krasunia(43) 38,50 ef Krasunia(52) 35,10de Pandas(19) 36,00 c Odeskaya(48) 38,30 ef Nina(57) 35,00de HKO 0,010 Nina(24) 37,00 fg Guadalupe(64) 34,70 def Tina(34) 36,80 fg Nina(5) 34,33 efg Flamura 85(3) 35,80 gh Tina(26) 33,97 efg Sana(6) 35,80 gh Alga(63) 33,70 efg Nina(50) 35,33 ghı Gelibolu(56) 32,20 efg Nina(42) 35,20 ghı Guadalupe(29) 31,60 fg Esperia(23) 34,77 ghı Flamura85(53) 31,10 g Nina(27) 34,60 ghı Guadalupe(51) 26,70 h Krasunia(20) 34,20 ghı HKO 2,758 Golia(30) 34,03 ghı Sana(40) 34,00 ghı Krasunia(22) 33,60 hı Guadalupe(37) 33,00 ı HKO 0,921 İlk yıl çeşitler arasında Hayrabolu lokasyonunda 29,00 g ile Saraybosna ve 29,30 g ile Krasunia çeşitleri, Malkara lokasyonunda 33,00 g ile Guadalupe ve 33,60 g ile Krasunia çeşitleri, Merkez lokasyonunda 26,70 g ile Guadalupe, Saray lokasyonunda 32,20 g ile Saraybosna çeşidi ve Şarköy lokasyonunda ise 36,00 g ile Pandas çeşidi son sırada yer almışlardır. 36

55 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin bin dane ağırlığına ilişkin önemlilik grupları yetiştirme dönemi Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler BTA (g) Çeşitler BTA (g) Çeşitler BTA (g) Çeşitler BTA(g) Balbala (23) 45,91 a Edirne(59) 48,69 a Pehlivan(19) 48,21 a Flamura 85(2) 41,00 Flamura 85(34) 42,29 b Pehlivan(46) 46,30 ab Tina(21) 43,61 b Flamura 85(1) 40,00 Tekirdağ(30) 42,00 b Edirne(44) 44,81 bc Flamura 85(50) 42,89 b Pehlivan(4) 39,59 Gelibolu(28) 41,87 b Edirne(61) 43,11 cd Esperia(9) 40,29 c Flamura 85(5) 39,41 Flamura 85(20) 41,39 bc Gelibolu(58) 42,81 cd Bankal(62) 40,26 c Esperia(3) 38,31 Gelibolu(25) 41,19 bc Nina(53) 42,19 de Gelibolu(12) 37,61 d Şarköy Flamura 85(18) 41,01 bcd Esperia(47) 41,39 de Nina(52) 36,51 de Nina(51) 44,30 Gelibolu(31) 39,41 cde Nina(15) 40,21 ef Esperia(63) 35,89 de Flamura 85(45) 42,71 Flamura 85(27) 39,10 de Odeskaya(64) 38,29 fg Gelibolu(14) 35,69 de Sirena(41) 41,49 Krasunia(33) 39,01 de Gelibolu(42) 37,19 gh Krasunia(8) 35,68 de Nina(49) 39,99 Esperia(17) 37,41 ef Esperia(56) 37,02 ghı Flamura 85(11) 35,48 ef Guadalupe(39) 39,19 Flamura 85(16) 36,11 fg Dropia (60) 36,49 g-i Nina(7) 35,18 ef Guadalupe(55) 38,09 Krasunia(6) 34,71 gh Nina(48) 36,41 g-i Sirena(10) 33,49 f Krasunia(29) 33,91 h Sana(40) 35,80 hıi Alga(37) 28,30 g Golia(35) 32,71 hı Nina(38) 35,39 hıi Guadalupe(43) 27,69 g Esperia(22) 31,59 ı Flamura85(36) 34,91 ıi HKO 1,043 Krasunia(26) 31,11 ik Esperia(54) 34,31 ıi Flamura 85(13) 29,50 kl Golia(57) 29,01 i Sagittario (24) 27,68 lm HKO 1,186 Krasunia(32) 27,30 m HKO 1, yetiştirme döneminde 5 farklı lokasyonda elde edilen bin dane ağırlıkları Şarköy ve Saray lokasyonu hariç diğer lokasyonlarda çeşitlere ve lokasyonlara göre önemli değişim göstermiştir. Farklı araştırıcılar tarafından ekmeklik buğdaylarda yapılan çalışmalarda bin dane ağırlığının 28,7-51,0 g arasında değiştiği belirtilmiştir (Kınacı 1997, Budak ve ark. 1997, Akman ve ark. 1999, Özkaya ve Kahveci 1989, Demir ve ark. 1999, Toklu ve ark. 1999, Bağcı ve ark. 2001, Beşer ve ark. 2001, Başer ve ark. 2001, Bilgin 2001, Mut ve ark. 2005, Kahraman ve ark. 2008, Işık 2011). İkinci deneme yılında bin dane ağırlığı Hayrabolu lokasyonunda 27,30-45,91 g, Malkara lokasyonunda 29,01-48,69 g, Merkez 27,69-48,21 g, Saray lokasyonunda 38,31-41,00 g ve Şarköy lokasyonunda ise 38,09-44,30 g arasında değişmiştir. 37

56 İkinci yıl bin dane ağırlığı değerleri incelendiğinde en yüksek değerler, Malkara lokasyonunda 48,69 g ile Edirne çeşidinde elde edilirken, bu çeşidi Merkez lokasyonunda 48,21 g ile Pehlivan çeşidi izlemiştir. Malkara lokasyonunda 46,30 ile Pehlivan ve 44,81 g ile Edirne çeşitleri, Merkez lokasyonunda 48,21 g ile Pehlivan ve 43,61 g ile Tina çeşitleri, Saray lokasyonunda 41,00 g ile Flamura 85 ve 40 g ile Flamura 85 çeşidi ve Şarköy lokasyonunda ise 44,30 ile Nina ve 42,71 ile Flamura 85 çeşitleri en yüksek değerleri vermişlerdir. İkinci yetiştirme döneminde, en düşük bin dane ağırlığı Hayrabolu lokasyonunda 27,30 g ile Krasunia ve 27,68 g ile Sagittario, Malkara lokasyonunda 29,01 ile Golia ve 34,31 g ile Esperia çeşitleri, Merkez lokasyonunda 27,69 g ile Guadalupe ve 28,30 g ile Alga çeşitleri, Saray lokasyonunda 38,31 g ile Esperia çeşiti ve Şarköy lokasyonunda ise 38,09 g ile Guadalupe çeşidi en düşük değerleri vermişlerdir. Her iki yılda da 5 lokasyon incelendiğinde, 5 lokasyonun iki yıllık verileri arasında önemli bir değişim olmazken, lokasyonlar arasında bin dane ağırlılığı yönünden farklılıklar gözlenmiştir. Her iki yılda da en yüksek bin dane ağırlığı Malkara ve Merkez lokasyonunda elde edilirken, en düşük bin dane ağırlığı değerleri her iki yılda da Şarköy ve Saray lokasyonlarında elde edilmiştir Hektolitre ağırlığı Buğdayların sınıflara ayrılmasında esas alınan başlıca ölçütlerden biri hektolitre ağırlığıdır. Hektolitre ağırlığı yüksek olan buğdayların un verimleri fazla olmaktadır. Satumbaga ve ark. (1995), buğdayın hektolitre ağırlığı 74,5 kg dan fazla olduğunda randımanın değişmediğini, 65,7 kg a düştüğünde ise, un randımanının çok azaldığı bildirilmiştir. Buğdayda büyük daneler küçüklerden, kısa daneler uzunlardan, ince kabuklular kalın kabuklulardan, sert buğdaylar yumuşaklardan, daha yüksek hektolitre ağırlığına sahip olmaktadır. Buğday standardına göre ekmeklik buğdaylar hektolitre ağırlıklarına 78 kg/hl üzeri 1. derece, 76 kg/hl üzeri 2. Derece, 74 kg/hl olanlar ise 3. derece olarak sınıflandırılır ve yetiştirme yılında süresince 5 farklı lokasyonda elde edilen hektolitre ağırlığı değerlerinde varyans analizi yapılmıştır. Yapılan analizler sonucunda ikinci 38

57 yıl Saray lokasyonu hariç, her iki yetiştirme yılında da 5 farklı lokasyonda çeşitlerinin hektolitre ağırlığı değerleri arasındaki farklılık 0,01 düzeyinde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin hektolitre ağırlıkları arasındaki farklılıkları ortaya koymak için yapılan önemlilik testi (Duncan) sonuçları Çizelge 4.3 ve 4.4 de verilmiştir. Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin hektolitre ağırlığına ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Hektolitre (kg/hl) Çeşit adı Hektolitre (kg/hl) Çeşit adı Hektolitre (kg/hl) Çeşit adı Hektolitre (kg/hl) Pehlivan(35) 80,50 a Edirne(49) 83,00 a Pehlivan(11) 82,00 a Flamura85(14) 81,00 a Flamura85(36) 80,00 b Dropia(1) 82,00 b Enola(62) 81,97 a Flamura85(17) 81,00 a Krasunia(21) 79,50 c Pehlivan(46) 81,00 c Krasunia(61) 81,50 a Flamura85(16) 80,50 b Gelibolu(32) 79,00 d Gelibolu(2) 80,50 d Esperia(4) 81,00 b Pehlivan(12) 80,50 b Saraybosna(41) 79,00 e Krasunia(43) 80,50 d Pehlivan(60) 80,50 c Flamura85(15) 79,00 c Esperia(28) 78,97 e Gelibolu(33) 79,97 e Flamura85(25) 79,50 d Saraybosna(13) 77,50 d Gelibolu(45) 78,50 f Flamura85(31) 78,97 f Guadalupe(64) 79,00 e HKO 0,010 Guadalupe(39) 78,50 f Guadalupe(37) 78,97 f Nina(59) 79,00 e Şarköy Flamura 85(8) 76,00 g Flamura 85(3) 78,50 g Alga(63) 78,00 f Tekirdağ(18) 82,00 a Nina(38) 74,97 g Sana(40) 77,97 hı Krasunia(52) 78,00 f Flamura 85(7) 79,00 b HKO 0,013 Esperia(23) 77,50 ı Enola(54) 77,67 f Pandas(19) 78,00 c Krasunia(20) 77,50 ı Tina(26) 77,00 g HKO 0,014 Krasunia(22) 77,50 ı Tina(58) 76,97 g Pinzon(9) 77,50 ı Gelibolu(56) 76,00 h Sana(6) 77,50 ı Nina(5) 75,97 h Nina(10) 77,00 i Za-75(55) 74,97 ı Nina(42) 77,00 i Guadalupe(51) 73,00 i Nina(50) 77,00 i Guadalupe(29) 71,97 k Esperia(47) 76,00 k Flamura 85(53) 68,00 l Nina(42) 76,00 k Nina(57) 67,87 l Odeskaya(48) 76,00 k HKO 0,040 Golia(30) 75,50 l Nina(24) 75,50 l Nina(44) 74,00 m Tina(34) 72,00 n HKO 0,012 39

58 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin hektolitre ağırlığında önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Hektolitre (kg/hl) Çeşit adı Hektolitre (kg/hl) Çeşit adı Hektolitre (kg/hl) Çeşit adı Hektolitre (kg/hl) Balbala(23) 83,00 a Esperia(54) 80,83 a Bankal(62) 82,83 a Flamura 85(1) 82,00 a Flamura85(34) 82,83 a Gelibolu(56) 80,83 a Flamura85(50) 81,83 ab Flamura 85(2) 81,00 ab Esperia(22) 82,83 a Gelibolu(58) 80,00 ab Esperia(9) 79,83 bc Esperia(3) 78,83 bc Gelibolu(28) 82,83 a Sana(40) 79,83 abc Esperia(63) 79,83 bc Flamura 85(5) 77,83 c Esperia(17) 82,00 ab Edirne(59) 79,83 abc Guadalupe(43) 78,00 cd Pehlivan(4) 73,00 d Flamura85(20) 82,00 ab Edirne(44) 79,00 a-d Flamura85(11) 77,83 cde HKO 1,033 Gelibolu(25) 82,00 ab Golia(57) 78,83 a-d Gelibolu(14) 77,83 cde Şarköy Krasunia(33) 81,83 ab Flamura85(36) 78,00 b-e Pehlivan(19) 77,00 def Flamura85(45) 81,00 a Tekirdağ(30) 81,00 abc Esperia(47) 78,00 b-e Nina(7) 76,83 def Sirena(41) 79,83 a Flamura85(18) 81,00 abc Dropia(60) 77,83 cde Tina(21) 75,83 efg Nina(49) 79,83 a Flamura85(27) 80,00 bcd Edirne(61) 77,83 cde Nina(52) 75,83 efg Nina(51) 78,83 ab Flamura85(16) 80,00 bcd Odeskaya(64) 77,83 cde Sirena(10) 75,00 fg Guadalupe(55) 77,00 b Golia(35) 80,00 bcd Esperia(42) 77,00 de Krasunia(8) 74,00 gh Guadalupe(39) 73,00 c Gelibolu(31) 79,00cd Pehlivan(46) 76,00 e Gelibolu(12) 74,0 gh HKO 1,042 Krasunia(6) 79,00 cd Nina(53) 73,83 f Alga(37) 72,83 h Krasunia(29) 78,83 ef Nina(15) 73,00 f HKO 1,056 Flamura85(13) 76,83 fg Nina(48) 72,00 f Sagittario (24) 76,83 fg Nina(38) 71,83 f Krasunia(26) 74,83 gh HKO 1,046 Krasunia(32) 73,83 h HKO 1,040 İkinci yetiştirme döneminde ekmeklik buğday çeşitlerinde elde edilen ortalama hektolitre ağırlığı değerleri incelendiğinde yıllara ve lokasyonlara göre önemli oranda değişim olduğu belirlenmiştir yetiştirme yılında 5 lokasyonda elde edilen hektolitre ağırlığı değerleri incelendiğinde değerleri önemli varyasyon gösterdiği görülmektedir. Hayrabolu lokasyonunda 10 çeşit arasından 8 tanesi çeşidin hektolitre ağırlığı 78 kg ın üzerinde bulunmuştur. Sadece Flamura 85 ve Nina çeşitleri 78 kg ın altında değerler vermişlerdir. Elde edilen sonuçlar her iki yılda da Hayrabolu lokasyonunun hektolitre ağırlığı yönünden yüksek değerler verdiğini göstermektedir. Malkara lokasyonunda incelenen 25 ekmeklik buğday çeşidinde sadece 9 40

59 tanesi 78 kg ın üzerinde değer vermiştir. Geriye kalan 16 çeşit 78 kg ın altında değerler verirken, Tina, Nina ve Golia çeşitler oldukça düşük hektolitre ağırlığı değerleri vermişlerdir. Merkez lokasyonunda ilk yıl 20 ekmeklik buğday örneği incelenmiş, bunlardan 10 tanesi 78 kg ın üzerinde değerler göstermiş geriye kalan 10 tanesinde ise 78 kg ın altında değerler görülmüştür. Merkez lokasyonunda çeşitler diğer lokasyonlara göre daha düşük hektolitre ağırlığı değerleri gösterirken, özellikle Nina, Flamura 85 ve Guadalupe çeşitleri oldukça düşük değerler vermişlerdir. Saray ve Şarköy lokasyonlarında az sayıda çeşit bulunması hektolitre değerlerinde büyük değişime neden olmamıştır. Saray lokasyonunda 6 çeşitten 5 i, Şarköy lokasyonunda ise 3 çeşidin tümü 78 kg ın üzerinde değerler vermişlerdir yetiştirme yılında Hayrabolu lokasyonunda hektolitre ağırlığı 74,97-80,50 kg iken yetiştirme devresinde bu değer 73,83-83,00 kg arasında bulunmuştur. Malkara lokasyonunda ilk yıl 83,00-72,00 kg iken ikinci yıl hektolitre ağırlığı değerleri 71,83-80,83 g arasında değişmiştir. Merkez lokasyonunda ise ilk yıl hektolitre ağırlığı 67,87-82,00 kg iken ikinci yıl bu değer 72,83-82,83 kg arasında bulunmuştur. Saray ve Şarköy lokasyonlarında ise sırası ile 77,50-81,00 kg ve 77,83-82,00 kg, 78,00-82 kg ve 73,00-81,00 kg hektolitre ağırlığı değerleri belirlenmiştir. Farklı araştırıcılar, ekmeklik buğdaylarda hektolitre ağırlığının 70,6-85,5 kg arasında değiştiğini belirtmişlerdir (Atlı 1987, Kınacı 1997, Demir ve ark. 1999, Genç ve ark. 1999, Toklu ve ark. 1999, Aydemir ve ark. 2001, Bağcı ve ark. 2001, Başer ve ark. 2001, Beşer ve ark. 2001, Bilgin 2001, Karaduman 2002, İnce ve Gögüç 2006, Mut ve ark. 2007, Kahraman ve ark. 2008, Aktar 2011, Işık 2011). İkinci yetiştirme yılında genelde 5 lokasyon arasında önemli bir değişim bulunmazken en yüksek hektolitre ağırlığı değerleri Hayrabolu da 83,00 kg ile Balbala, 82,83 kg ile Flamura 85, Esperia ve Gelibolu çeşitlerinde, Malkara da 80,83 kg ile Esperia ve Gelibolu çeşitlerinde, Merkez lokasyonunda 82,83 ve 81,83 g Bankal ve Flamura 85 çeşitlerinde, Şarköy lokasyonunda 81,00 g ile Flamura 85, Sirena ve Nina, Saray lokasyonunda ise 82,00 g ile Flamura 85 çeşitlerinde elde edilmiştir. Danede un verimi yönünden önemli bir kalite kriteri olan hektolitre ağırlılığı yönünden ekmeklik buğdaylarda 78,00 kg ve üzerinde olan değerler istenilmektedir. İncelenen çeşitler arasında Hayrabolu lokasyonunda 17 çeşit, Malkara lokasyonunda 9 çeşit, Merkez lokasyonunda 5 çeşit, Saray lokasyonunda 3 çeşit, Şarköy lokasyonunda 4 çeşit, 78 kg üzerinde değer vermişlerdir. Özellikle Malkara ve Merkez lokasyonunda çok sayıda çeşit hektolitre ağırlığı yönünden beklenen değerlerin üstünde sonuç 41

60 vermişlerdir. Elde edilen sonuçlar bölgede yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinin hektolitre ağırlıklarının yetişme bölgelerinden oldukca yüksek düzeyde etkilendiğini, özellikle Hayrabolu lokasyonunu bu yönden üstünlük gösterdiğini ortaya koymuştur Danede nem oranı Buğday danesinde nem içeriği hasat zamanının belirlenmesinde önemli olduğu kadar depolama sürecinde de büyük önem taşımaktadır. Buğday danesinde nem içeriği buğday kabuğun higroskopik özelliği nedeniyle bulunduğu yerin bağıl nemine göre de değişim gösterir ve yıllarında 5 farklı lokasyonda elde edilen buğday danelerinde nem oranı değerlerinde variyans analiz yapılmıştır. Danede nem oranı değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda ilk yetiştirme yılında çeşitler arasında Hayrabolu, Malkara ve Merkez lokasyonlarında elde edilen danede nem oranları arasındaki farklılık istatistiki olarak önemli bulunurken, ikinci yıl 5 lokasyonda elde edilen dane nemi değerleri arasındaki farklılık istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. Çeşitlerin danede nem oranı arasındaki farklılıkları ortaya koymak için yapılan önemlilik testi (Duncan) sonuçları Çizelge 4.5 ve 4.6 da verilmiştir. 42

61 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin danede nem oranına ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Nem oranı (%) Çeşitler Nem oranı (%) Çeşitler Nem oranı (%) Çeşitler Nem oranı (%) Gelibolu(45) 11,70 a Tina(34) 11,70 a Flamura85(53)11,80 a Flamura 85(15 11,60 Flamura 85(36) 11,60 ab Flamura 85(3) 11,60 ab Tina(26) 11,80 a Flamura 85(17 11,50 Pehlivan(35) 11,50 abc Gelibolu(2) 11,60 ab Krasunia(52) 11,73 a Flamura 85(14 11,50 Saraybosna(41) 11,43 bc Gelibolu(33) 11,60 ab Esperia(4) 11,60 ab Flamura 85(16 11,40 Gelibolu(32) 11,40 bc Nina(10) 11,60 ab Flamura85(25)11,60 ab Saraybosna(13 11,40 Krasunia(21) 11,40 bc Esperia(47) 11,50 abc Nina(57) 11,60 ab Pehlivan(12) 11,20 Nina(38) 11,40 bc Flamura85(31)11,50 abc Nina(5) 11,60 ab Şarköy Esperia(28) 11,30 c Nina(27) 11,50 abc Enola(62) 11,50 bc Pandas(19) 11,80 Flamura 85(8) 11,30 c Sana(40) 11,50 abc Za-75(55) 11,50 bc Tekirdağ(18) 11,67 Guadalupe(39) 11,30 c Krasunia(22) 11,40 bcd Guadalupe(59)11,40 bcd Flamura85(7) 11,60 HKO 0,011 Nina(50) 11,40 bcd Pehlivan(60) 11,40 bcd Nina(44) 11,40 bcd Alga(63) 11,30 cde Odeskaya(48) 11,40 bcd Gelibolu(56) 11,30 cde Pinzon(9) 11,40 bcd Enola(54) 11,20 efg Sana(6) 11,40 bcd Guadalupe(51)11,20 efg Dropia(1) 11,30 cde Guadalupe(64)11,20 efg Nina(42) 11,30 cde Pehlivan(11) 11,20 efg Guadalupe (37) 11,20 def Tina(58) 11,17 fg Krasunia(43) 11,20 def Krasunia(61) 11,00 g Edirne(49) 11,10 ef Nina(59) 11,00 g Esperia(23) 11,10 ef HKO 0,011 Nina(24) 11,07 f Krasunia(20) 11,07 f Golia(30) 11,00 f Pehlivan(46) 11,00 f HKO 0,011 İlk yetiştirme yılında incelenen çeşitlerde danede nem oranları % 12 nin altında bulunmuştur. Beş farklı lokasyonda ve iki yıl süresince yapılan analizler, depolama ve kalite analizleri açısından önem taşıyan danede nem oranı yönünden çeşitlerin, oldukça uygun değerlere sahip olduğu belirlenmiştir. 43

62 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin danede nem oranına ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Nem oranı (%) Çeşitler Nem oranı (%) Çeşitler Nem oranı (%) Çeşitler Nem oranı (%) Flamura85(34) 14,20 Edirne(44) 12,60 Krasunia(8) 13,20 Pehlivan(4) 12,00 Krasunia(33) 13,60 Nina(15) 12,50 Esperia(63) 12,60 Flamura 85(5) 12,00 Krasunia(6) 13,50 Esperia(47) 12,50 Sirena(10) 12,50 Flamura 85(1) 11,90 Gelibolu(28) 13,00 Pehlivan(46) 12,40 Nina(7) 12,40 Flamura 85(2) 11,70 Flamura85(20) 12,60 Nina(53) 12,40 Flamura85(50) 12,40 Esperia(3) 11,70 Flamura85(18) 12,50 Nina(38) 12,30 Pehlivan(19) 12,40 Şarköy Esperia(17) 12,50 Esperia(42) 12,20 Alga(37) 12,40 Guadalupe(39) 11,97 Flamura85(27) 12,42 Golia(57) 12,00 Flamura85(11) 12,40 Nina(49) 11,90 Flamura85(16) 12,40 Gelibolu(58) 12,00 Gelibolu(12) 12,20 Guadalupe(55) 11,90 Esperia(22) 12,40 Odeskaya(64) 12,00 Bankal(62) 12,10 Flamura85(45) 11,80 Krasunia(29) 12,20 Sana(40) 11,80 Esperia(9) 12,00 Sirena(41) 11,70 Gelibolu(20) 12,00 Nina(48) 11,80 Tina(21) 12,00 Nina(51) 11,40 Flamura85(13) 12,00 Gelibolu(56) 11,80 Guadalupe(43) 11,80 Krasunia(26) 11,80 Dropia (60) 11,80 Gelibolu(14) 11,70 Tekirdağ(30) 11,80 Edirne(61) 11,80 Nina(52) 11,50 Balbala(23) 11,70 Esperia(54) 11,60 Gelibolu(31) 11,70 Edirne(59) 11,60 Golia(35) 11,70 Flamura85(36) 11,20 Sagittario (24) 11,50 Krasunia(32) 11,42 İkinci yetiştirme döneminde ekmeklik buğday çeşitlerinde elde edilen ortalama danede nem oranı değerleri ortalama olarak % 11,20-14,20 arasında değişmiştir. Çeşitlerin danede nem oranı incelendiğinde ikinci yetiştirme döneminde Hayrabolu lokasyonunda Flamura 85 ve Krasunia çeşitlerinin danede nem oranları % 13,5 üzerinde olmuştur. İkinci yetiştirme yılında incelenen çeşitlerden merkez lokasyonunda Krasunia çeşidi hariç diğer tüm çeşitlerde danede nem oranı 13 altında bulunmuştur. Elde edilen veriler bölgedeki çeşitlerin danede nem oranı yönünden istenen değerler arasında olduğunu göstermektedir. 44

63 Embriyo kararması Embiryo kararması, danelerin embriyo kısmında siyah noktaların oluşmasıdır. Hastalığın etkin olarak ortaya çıktığı yıllarda duyarlı çeşitlerde danelerde yüksek oranda etki yaparak, dane kalitesini ve tohumluk özelliğini olumsuz etkilediği belirlenmiştir. Embriyo kararması oranının belirli oranın üzerinde olması hem ürünün fiyatının düşmesine hem de tüketiminde sorunlar ile karşılaşılmasına neden olmaktadır. İki yetiştirme döneminde 5 farklı lokasyonda incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin danede embriyo kararması oranları belirlenmiş ve elde edilen embriyo kararma oranı değerlerinde varyans analiz yapılmış, her bir lokasyon ayrı ayrı olarak değerlendirilmiştir. Elde edilen embriyo kararması değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda ilk yetiştirme yılında çeşitler arasındaki farklılık Hayrabolu lokasyonu hariç diğer lokasyonlarda istatistiki olarak da önemli bulunmuştur. Çeşitlerin danede nem oranı arasındaki farklılıkları ortaya koymak için yapılan önemlilik testi (DUNCAN) sonuçları Çizelge 4.7 ve 4.8 de verilmiştir. Trakya bölgesinde son yıllarda hasat dönemindeki iklim koşullarına göre ve yetiştirilen çeşide bağlı olarak değişen oranlarda embriyo kararması görülmektedir. İncelenen çeşitlerde görülen embriyo kararması oranı ilk yıl Şarköy lokasyonunda istatistik olarak önemsiz bulunurken, Hayrabolu, Malkara, Merkez ve Saray lokasyonlarında ise istatistiki olarak önemli bulunmuştur İkinci yetiştirme yılında ise Malkara, Hayrabolu ve Şarköy lokasyonlarında istatistiki olarak önemsiz, Merkez ve Saray lokasyonlarında ise elde edilen değerler arasındaki farklılıklar istatistik olarak önemli bulunmuştur. 45

64 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin embriyo kararmasına ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Embriyo kararması (%) Çeşit adı Embriyo kararması (%) Çeşit adı Embriyo kararması (%) Çeşit adı Embriyo kararması (%) Flamura 85(8) 4,00 Golia(30) 7,00 a Za-75(55) 5,00 a Flamura 85(15) 5,00 a Esperia(28) 3,00 Pinzon(9) 4,00 b Gelibolu(56) 4,00 ab Flamura 85(14) 4,00 ab Gelibolu(32) 3,00 Sana(6) 4,00 b Guadalupe(29) 4,00 ab Flamura 85(16) 3,00 abc Flamura 85(36) 2,00 Tina(34) 4,00 b Flamura85(25) 3,00 ab Pehlivan(12) 3,00 abc Gelibolu(45) 2,00 Esperia(47) 3,00 c Flamura85(53) 3,00 ab Flamura 85(17) 2,00 bc Guadalupe(39) 2,00 Gelibolu(33) 3,00 c Krasunia(52) 3,00 ab Saraybosna(13) 1,00 c Nina(38) 2,00 Dropia(1) 2,00 d Nina(57) 3,00 ab HKO 0,830 Pehlivan(35) 2,00 Esperia(23) 2,00 d Enola(62) 2,00 ab Şarköy Saraybosna(41) 2,00 Flamura 85(3) 2,00 d Enola(54) 2,00 ab Flamura 85(7) 2,00 Krasunia(21) 1,00 Flamura85(31) 2,00 d Esperia(4) 2,00 ab Pandas(19) 2,00 Gelibolu(2) 2,00 d Guadalupe(64) 2,00 ab Tekirdağ(18) 1,00 Nina(44) 2,00 d Krasunia(61) 2,00 ab Nina(42) 2,00 d Nina(59) 2,00 ab Odeskaya(48) 2,00 d Pehlivan(60) 2,00 ab Sana(40) 2,00 d Pehlivan(11) 2,00 ab Krasunia(43) 1,00 e Alga(63) 1,00 b Edirne(49) 1,00 e Guadalupe(51) 1,00 b Guadalupe(37) 1,00 e Nina(5) 1,00 b Krasunia(22) 1,00 e Tina(26) 1,00 b Krasunia(20) 1,00 e Tina(58) 1,00 b Pehlivan(46) 1,00 e HKO 0,750 Nina(10) 1,00 e Nina(27) 1,00 e Nina(24) 1,00 e Nina(50) 1,00 e HKO 0,953 İlk yetiştirme döneminde Hayrabolu yöresinde 10 ekmeklik buğday çeşidinde embriyo kararması % 1-4 gibi diğer lokasyonlara göre düşük değer göstermiştir. Bu yörede çeşitler arasında en yüksek embriyo kararması % 4 ile Flamura 85 çeşitdinde bulunurken, bunu % 3 değeri ile Esperia ve Gelibolu çeşitleri izlemiştir. En düşük değer ise % 1 embriyo 46

65 kararması ile Krasunia çeşittinde elde edilmiştir. Malkara lokasyonunda embriyo kararması Golia çeşidinde % 7 gibi yüksek bir değer çıkmıştır. Diğer çeşitlerde ise embriyo kararması % 1-4 arasında bulunmuştur. Bu yörede Pinzon, Sana ve Tina çeşitlerinde % 4 embriyo kararması görülmüştür. Merkez ve Saray lokasyonlarında embriyo kararması % 1-5 arasında değişirken, Şarköy lokasyonunda embriyo kararması değerleri daha düşük düzeyde kalmıştır. Merkez ve Saray lokasyonlarında embriyo kararması oranları incelendiğinde, Merkez de % 5 ile Za-75, % 4 ile Guadalupe ve Gelibolu çeşitlerinde, Sarayda ise % 5 ile Flamura 85 ve % 4 ile Flamura 85 çeşidinde en yüksek değerler bulunmuştur. İkinci yetiştirme döneminde ekmeklik buğday çeşidinde elde edilen ortalama embriyo kararması değerleri Malkara, Hayrabolu ve Şarköy lokasyonlarında istatistiki olarak önemsiz bulunmakla birlikte, diğer lokasyonlarda çeşitler arasında farklılık olduğu görülmektedir. İkinci yetiştirme döneminde embriyo kararması oranları % 1-5 arasında değişim göstermiştir. İkinci yetiştirme yılında Hayrabolu lokasyonunda % 1-3 arasında değişirken, en yüksek embriyo kararması % 3 ile Flamura 85 ve Gelibolu çeşitlerindede olmuş, bunu % 2 embriyo kararması ile çok sayıda çeşit izlemiştir. Malkara lokasyonunda embriyo kararması oranı % 1-3 arasında değişirken, bu bölgede en yüksek kararma % 3 ile Nina, Esperia, Edirne ve Dropia çeşitlerinde bulunmuştur. Merkez lokasyonunda embriyo kararması % 1-5 arasında değişirken, en yüksek embriyo kararması % 5 ile Esperia ve Gelibolu çeşitlerinde olmuş, bu çeşitleri % 4 ile Nina ve Sirena çeşitleri izlemiştir. Saray lokasyonunda Flamura 85 çeşitinde embriyo kararması % 5 ile en yüksek bulunurken, bu çeşidi % 4 ile Flamura 85 ve Esperia çeşitleri izlemiştir. Şarköy lokasyonunda ise. % 3 embriyo kararması ile Guadalupe ve Sirena çeşitlerin de en yüksek embriyo kararması belirlenmiştir. İki yıl ve 5 lokasyonda elde edilen değerler incelendiğinde bölgede çeşitlere göre değişmekle birlikte embriyo kararmasını önemli oranda yüksek olduğu belirlenmiştir. 47

66 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin embriyo kararmasına ilişkin önemlilik grupları Çeşitler Hayrabolu Malkara Merkez Saray Embriyo kararması (%) Çeşitler Embriyo kararması (%) Çeşitler Embriyo kararması (%) Çeşitler Flamura85 (34) 3,00 Nina(53) 3,00 Esperia(9) 5,00 a Flamura 85(5) 5,00 a Embriyo kararması (%) Flamura85 (20) 3,00 Esperia(42) 3,00 Gelibolu(12) 5,00 a Flamura 85(2) 4,00 ab Gelibolu(28) 3,00 Nina(38) 3,00 Nina(7) 4,00 ab Esperia(3) 4,00 ab Krasunia(33) 2,00 Nina(48) 3,00 Sirena(10) 4,00 ab Pehlivan(4) 3,00 b Flamura 85(18) 2,00 Edirne(61) 3,00 Tina(21) 3,00 abc Flamura 85(1) 2,00 b Flamura 85(27) 2,00 Dropia(60) 3,00 Alga(37) 3,00 abc HKO 0,867 Gelibolu(25) 2,00 Edirne(59) 3,00 Krasunia(8) 2,00 bc Şarköy Flamura 85(16) 2,00 Nina(15) 2,00 Flamura85(50) 2,00 bc Guadalupe(39) 3,00 Gelibolu(31) 2,00 Flamura85(36) 2,00 Gelibolu(14) 2,00 bc Sirena(41) 3,00 Krasunia(6) 2,00 Edirne(44) 2,00 Pehlivan(19) 2,00 bc Flamura85(45) 2,00 Esperia(17) 1,00 Pehlivan(46) 2,00 Flamura85(11) 2,00 bc Nina(49) 2,00 Esperia(22) 1,00 Esperia(47) 2,00 Nina(52) 2,00 bc Nina(51) 2,00 Balbala(23) 1,00 Esperia(54) 2,00 Esperia(63) 2,00 bc Guadalupe(55) 1,00 Sagittario (24) 1,00 Gelibolu(58) 2,00 Guadalupe(43) 1,00 c Krasunia(29) 1,00 Gelibolu(56) 2,00 Bankal(62) 1,00 c Krasunia(26) 1,00 Odeskaya(64) 2,00 HKO 1,190 Tekirdağ(30) 1,00 Sana(40) 1,00 Krasunia(32) 1,00 Golia(57) 1,00 Flamura 85(13) 1,00 Golia(35) 1, Nimf sayısı Süne yumurtaları 1-1,2 mm çapında, küre şeklinde olup ilk bırakıldıkları zaman filizi yeşil renktedir. İklim koşullarına bağlı olarak yaklaşık 3-4 gün sonra hafif esmerleşir, yaklaşık 5 gün sonra noktaların toplanmasıyla yumurtada siyah dairemsi bir leke oluşur. 2-3 gün sonra ise bu lekeler kaybolur ve kırmızı renkli çapa şekli oluşur. Çapanın altında üçgen şeklinde siyah renkli bir leke belirir, renk sarımsı yeşile döner. Yumurtaların bu haline çapa dönemi denilmektedir. Çapa döneminden yaklaşık olarak 5-6 gün sonra nimfler çıkarlar. Doğal koşullarda yumurtaların olgunlaşıp açılması yaklaşık 2-3 hafta içerisinde gerçekleşir. Nimf çıkmış yumurtaların rengi beyaz olup, nimflerin çıkış yerinde muntazam daire şeklinde 48

67 açılmış bir kapak görülür. Yumurtadan çıkan nimfler, genellikle 5-6 gün ara ile 5 gömlek değiştirerek yeni nesil ergin olurlar. Kışlamış ergin yoğunluğunu 0,5 adet/m 2 nin üzerinde olduğu tüm alanlarda 1/4 m 2 lik çerçevelerle nimf sürveyleri yapılır. m 2 de 10 nimf ve üzeri olan alanlar ilaçlama programına alınır. İki yetiştirme döneminde buğday çeşitlerinin yetiştirme alanlarında nimf sayısı belirlenmiş, elde edilen nimf sayısı değerlerinde varyans analiz yapılmış ve sonuçlar her bir lokasyon ayrı ayrı incelenmiştir. Yapılan varyans analizi sonuçlarına göre nimf sayısı ilk yıl Hayrabolu, Malkara ve Merkez lokasyonlarında önemli bulunurken, diğer lokasyonlarda elde edilen ortalama değerler arasındaki farklılıklar istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. İkinci yetiştirme yılında ise tüm lokasyonlarda önemli bulunmuştur. Çeşitlerin nimf değerleri arasındaki farklılıkları ortaya koymak için yapılan önemlilik testi (DUNCAN) sonuçları Çizelge 4.9 ve 4.10 da verilmiştir. İlk yetiştirme yılında metrekarede nimf sayısı Malkara lokasyonunda en yüksek bulunmuştur. Malkara lokasyonunda nimf sayısı 7-14 adet arasında bulunmuştur. Aynı yetiştirme yılında Hayrabolu da nimf sayısı 8-11 adet, Merkezde 7-12 adet, Sarayda adet ve Şarköy de adet arasında bulunmuştur. Beş lokasyon arasında en yüksek nimf değerleri Malkara lokasyonunda bulunmuştur. Bu lokasyonda en yüksek nimf sayısı 14 adet ile Guadalupe, Krasunia, Nina, Nina ve Sana çeşitlerinde bulunmuş, bu çeşitleri aynı lokasyonda 13 adet nimf sayısı belirlenen çeşitlerin bulunduğu alanlar izlemiştir. En düşük nimf sayıları ise 7 adet ile Malkara lokasyonunda Esperia, Flamura-85, Golia, Krasunia ve Tina çeşitlerinde ve Merkez lokasyonda Enola, Flamura-85, Gelibolu, Guadalupe, Krasunia, Nina ve Za-75 çeşitlerinin yetiştirildiği alanlarda sayılmıştır. 49

68 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin nimf sayısına ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Nimf Çeşitler Nimf Çeşitler Nimf Çeşitler Nimf sayısı sayısı sayısı sayısı Esperia(28) 11,00 a Guadalupe(37) 14,00 a Alga(63) 12,00 a Flamura 85(15) 11,00 Flamura 85(8) 11,00 a Krasunia(43) 14,00 a Enola(62) 12,00 a Flamura85(14) 11,00 Gelibolu(45) 11,00 a Nina(44) 14,00 a Esperia(4) 12,00 a Flamura 85(16) 11,00 Guadalupe(39) 11,00 a Nina(42) 14,00 a Flamura85(25) 12,00 a Saraybosna(13) 11,00 Krasunia(21) 11,00 a Sana(40) 14,00 a Guadalupe(64) 12,00 a Flamura 85(17) 10,00 Saraybosna(41) 11,00 a Dropia(1) 13,00 ab Guadalupe(29) 12,00 a Pehlivan(12) 10,00 Flamura 85(36) 8,00 b Edirne(49) 13,00 ab Krasunia(61) 12,00 a Şarköy Gelibolu(32) 8,00 b Esperia(47) 13,00 ab Nina(5) 12,00 a Tekirdağ(18) 13,00 Nina(38) 8,00b Flamura 85(3) 13,00 ab Nina(59) 12,00 a Flamura 85(7) 11,00 Pehlivan(35) 8,00 b Gelibolu(33) 13,00 ab Pehlivan(60) 12,00 a Pandas(19) 11,00 HKO 1,210 Gelibolu(2) 13,00 ab Pehlivan(11) 12,00 a HKO Krasunia(22) 13,00 ab Tina(26) 12,00 a Nina(10) 13,00 ab Tina(58) 12,00 a Nina(50) 13,00 ab Enola(54) 7,00 b Nina(24) 13,00 ab Flamura85(53) 7,00 b Odeskaya(48) 13,00 ab Gelibolu(56) 7,00 b Pehlivan(46) 13,00 ab Guadalupe(51) 7,00 b Pinzon(9) 13,00 ab Krasunia(52) 7,00 b Sana(6) 13,00 ab Nina(57) 7,00 b Nina(27) 11,00 b Za-75(55) 7,00 b Esperia(23) 7,00 c HKO 1,032 Flamura 85(31) 7,00 c Golia(30) 7,00 c Krasunia(20) 7,00 c Tina(34) 7,00 c HKO 1,00 50

69 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin nimf sayısına ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Nimf sayısı Çeşitler Nimf sayısı Çeşitler Nimf sayısı Çeşitler Nimf sayısı Krasunia(32) 12,00 Flamura85(36) 15,00 a Gelibolu(14) 11,00 Flamura 85(5) 12,00 Flamura85(34) 11,00 Sana(40) 15,00 a Pehlivan(19) 11,00 Esperia(3) 12,00 Krasunia(6) 10,00 Esperia(47) 15,00 a Tina(21) 11,00 Pehlivan(4) 12,00 Flamura85(16) 10,00 Gelibolu(58) 15,00 a Alga(37) 11,00 Flamura 85(1) 12,00 Flamura 85(18) 10,00 Edirne(59) 15,00 a Nina(52) 11,00 Flamura 85(2) 12,00 Esperia(17) 10,00 Edirne(44) 15,00 a Krasunia(8) 10,00 Şarköy Flamura 85(13) 10,00 Nina(53) 13,00 b Esperia(9) 10,00 Sirena(41) 14,00 a Flamura 85(27) 10,00 Nina(38) 13,00 b Sirena(10) 10,00 Nina(51) 14,00 a Esperia(22) 10,00 Esperia(54) 13,00 b Flamura 85(50) 10,00 Guadalupe(55) 12,00 ab Balbala(23) 10,00 Nina(48) 13,00 b Gelibolu(12) 10,00 Guadalupe(39) 11,00 b Sagittario (24) 10,00 Golia(57) 13,00 b Guadalupe(43) 10,00 Nina(49) 11,00 b Gelibolu(31) 10,00 Dropia (60) 13,00 b Flamura 85(11) 10,00 Flamura 85(45) 11,00 b Krasunia(33) 10,00 Edirne(61) 12,00 b Bankal(62) 10,00 HKO 1,210 Flamura 85(20) 10,00 Pehlivan(46) 12,00 b Esperia(63) 10,00 Gelibolu(25) 10,00 Esperia(47) 12,00 b Nina(7) 9,00 Krasunia(6) 10,00 Nina(15) 12,00 b Tekirdağ(30) 10,00 Gelibolu(56) 12,00 b Gelibolu(28) 10,00 Odeskaya(64) 12,00 b Krasunia(29) 10,00 HKO 1,720 Golia(35) 10,00 İkinci yetiştirme döneminde ekmeklik buğday çeşitlerinde elde edilen ortalama nimf sayısı değerleri arasında farklılıklar incelendiğinde, çeşitler arasında nimf sayısı yönünden farklılık olduğu görülmektedir. Lokasyonlar arasında özellikle Malkara lokasyonunda nimf sayısı değerleri diğer lokasyonlara göre yüksek olmuştur. İkinci yetiştirme döneminde Hayrabolu lokasyonunda nimf sayısı adet, Malkara lokasyonunda adet, Merkez lokasyonunda 9,0-11,0 adet, Saray lokasyonunda 12,00 adet ve Şarköy lokasyonunda 11,00-14,00 adet arasında bulunmuştur. İkinci yetiştirme yılında 5 lokasyonda en yüksek nimf değerleri 15 adet ile Malkara lokasyonunda Flamura 85, Sana, Esperia, Gelibolu ve Edirne çeşitlerinin yetiştirildiği alanlarda sayılmıştır. Bu çeşitleri 14 adet ile Şarköy lokasyonunda Sirena ve Nina çeşitleri ile Malkara lokasyonunda 13 adet ile Nina, Esperia, Golia ve Dropia çeşitleri izlemiştir. İkinci 51

70 yetiştirme yılında en düşük nimf sayısı Merkez lokasyonunda 9 adet ile Nina, çeşidinin yetiştirildiği alanlarda sayılmıştır. Bu çeşidi 10 adet nimf sayısı ile çok sayıda çeşit farklı lokasyonunda değerlerle izlemiştir Süne emgi oranı İki yetiştirme döneminde beş farklı lokasyonda ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirme alanlarında elde edilen danelerde süne emgi oranı değerleri değişmiştir. Elde edilen değerlerde her bir lokasyon için ayrı ayrı varyans analiz yapılmıştır. İlk yetiştirme yılında danede süne emgi oranları Malkara, Merkez, Saray ve Şarköy de, ikinci yetiştirme döneminde ise Hayrabolu, Malkara, Merkez ve Şarköy lokasyonlarında istatistiki olarak önemli bulunurken, Saray lokasyonunda elde edilen değerler arasındaki farklılıklar önemsiz bulunmuştur. Çeşitlerin süne emgi oranı değerleri arasındaki farklılıkları ortaya koymak için yapılan önemlilik testi (DUNCAN) sonuçları Çizelge 4.11 ve 12 de verilmiştir. Hayrabolu lokasyonunda % 0,8 ve 0,5 süne zarar oranı ile Flamura 85 ve Gelibolu çeşitleri ilk sırada olmuştur. Malkara lokasyonunda en yüksek süne zararı % 3,80 ile Nina ve Sana çeşitlerinde olmuştur. Merkez lokasyonunda en yüksek süne zararı % 3,80 ile Gelibolu çeşidinde olmuş, bunu % 2,60 ile Za-75 ve % 2,5 ile Nina çeşitleri izlemiştir. Saray lokasyonunda % 3,13 ile Flamura 85 çeşidi, Şarköy lokasyonunda ise % 4,97 ile Pandas ve % 4,50 ile Flamura 85 çeşitlerinde en yüksek süne emgi oranı sayılmıştır. Beş lokasyonda yetiştirilen çeşitler arasında en düşük süne emgi oranı % 0,10 süne emgi oranı ile Malkara lokasyonunda Nina ve Krasunia çeşitlerinde bulunmuş, bu çeşitleri % 0,15 ile aynı lokasyondaki Edirne çeşidi izlemiştir. 52

71 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin süne emgi oranına ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Süne Çeşitler Süne Çeşitler Süne Çeşitler Süne Emgisi (%) Emgisi (%) Emgisi (%) Emgisi (%) Flamura 85(8) 0,80 Nina(44) 3,80 a Gelibolu(56) 3,80 a Flamura 85(14) 0,80 a Flamura 85(36) 0,50 Sana(6) 3,80 a Za-75(55) 2,60 b Flamura 85(17) 0,80 a Gelibolu(32) 0,50 Nina(24) 1,00 b Nina(57) 2,50 b Flamura 85(15) 0,40 b Nina(38) 0,50 Flamura 85(3) 0,80 bc Guadalupe(51) 1,30 c Flamura 85(16) 0,40 b Esperia(28) 0,40 Nina(27) 0,80 bc Flamura85(53) 1,20 cd Saraybosna(13) 0,40 b Pehlivan(35) 0,40 Esperia(47) 0,60 cd Enola(54) 1,00 de Pehlivan(12) 0,37 b Gelibolu(45) 0,30 Flamura 85(31) 0,50 de Krasunia(52) 1,00 de HKO 0,309 Guadalupe(39) 0,30 Golia(30) 0,50 de Enola(62) 0,80 e Şarköy Saraybosna(41) 0,30 Krasunia(22) 0,50 de Guadalupe(64) 0,80 e Pandas(19) 4,97 a Krasunia(21) 0,20 Nina(50) 0,50 de Guadalupe(29) 0,80 e Flamura 85(7) 4,50 b Odeskaya(48) 0,50 de Pehlivan(60) 0,80 e Tekirdağ(18) 0,23 c Pehlivan(46) 0,50 de Tina(26) 0,80 e HKO 0,012 Sana(40) 0,50 de Pehlivan(11) 0,50 f Pinzon(9) 0,47 de Alga(63) 0,40 f Gelibolu(33) 0,40 def Flamura85(25) 0,40 f Gelibolu(2) 0,40 def Krasunia(61) 0,40 f Tina(34) 0,40 def Tina(58) 0,40 f Nina(42) 0,35 d-g Esperia(4) 0,30 f Dropia (1) 0,30 efg Nina(5) 0,30 f Esperia(23) 0,30 efg Nina(59) 0,30 f Krasunia(20) 0,30 efg HKO 0,110 Guadalupe(37) 0,20 fg Edirne(49) 0,15 fg Krasunia(43) 0,10 g Nina(10) 0,10 g HKO 0,116 İkinci yetiştirme döneminde ekmeklik buğday çeşidinde elde edilen ortalama süne emgi oranı değerleri arasında farklılıklar incelendiğinde, çeşitlerin danelerinde süne emgi oranı yönünden istatistiki olarak önemli varyasyon olduğu görülmektedir. İkinci yetiştirme döneminde Saray lokasyonunda süne emgi oranı % 1 in altında düşük bir değer olurken, süne emgi oranı en yüksek nimf sayısının elde edildiği Malkara ve Şarköy lokasyonunda % 6 gibi 53

72 yüksek bir değere ulaşmıştır. Merkez lokasyonunda en yüksek süne emgi oranı % 1,8 olmuştur. Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin süne emgi oranına ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Süne Emgisi (%) Çeşitler Süne Emgisi (%) Çeşitler Süne Emgisi (%) Çeşitler Süne Emgisi (%) Flamura85(16) 2,50 a Nina(15) 6,00 a Flamura85(11) 1,80 a Flamura 85(5) 0,5 Krasunia(26) 1,30 b Golia(57) 5,20 b Gelibolu(14) 1,20 b Pehlivan(4) 0,5 Flamura85(18) 0,80 c Odeskaya(64) 4,80 c Krasunia(8) 1,00 bc Flamura 85(2) 0,5 Flamura85(13) 0,80 c Nina(53) 4,50 d Nina(7) 0,90 c Flamura 85(1) 0,3 Gelibolu(31) 0,80c Edirne(61) 4,20 e Sirena(10) 0,80 c Esperia(3) 0,3 Tekirdağ(30) 0,50 d Nina(48) 0,60 f Gelibolu(12) 0,80 c Şarköy Gelibolu(28) 0,40 de Gelibolu(58) 0,60 f Tina(21) 0,80 c Guadalupe(55) 6,0 a Krasunia(32) 0,40 de Nina(38) 0,50 fg Pehlivan(19) 0,50 d Guadalupe(39) 5,2 b Flamura85(34) 0,40 de Edirne(59) 0,50 fg Alga(37) 0,50 d Nina(51) 4,0 c Krasunia(33) 0,30 de Flamura 85(36) 0,40 fgh Esperia(9) 0,40 de Sirena(41) 3,4 d Flamura85(27) 0,30 de Sana(40) 0,40 fgh Nina(52) 0,40 de Nina(49) 2,2 e Balbala(23) 0,30 de Pehlivan(46) 0,40 fgh Esperia(63) 0,40 de Flamura85(45) 0,2 f Sagittario (24) 0,30 de Esperia(47) 0,40 fgh Flamura85(50) 0,30 ef HKO 0,010 Flamura85(20) 0,30 de Esperia(54) 0,40 fgh Guadalupe(43) 0,20 fg Gelibolu(31) 0,30 de Esperia(42) 0,30 gh Bankal(62) 0,10 g Krasunia(6) 0,30 de Edirne(44) 0,20 h HKO 0,029 Golia(35) 0,30 de Gelibolu(56) 0,20 h Esperia(17) 0,20 e Dropia (60) 0,20 h Esperia(22) 0,20 e HKO 0,214 Krasunia(29) 0,20 e HKO 0,039 İkinci yetiştirme yılında beş lokasyon arasında en yüksek süne emgi oranı % 6 ile Malkara lokasyonunda Nina ve Şarköy lokasyonunda ise Guadalupe çeşitlerinde sayılmıştır. Bu çeşitleri % 5,2 ile Malkara lokasyonunda Golia ve Şarköy lokasyonunda Guadalupe çeşitleri izlemiştir. Malkara lokasyonunda Odeskaya, Nina ve Edirne ekmeklik buğday çeşitleri süne emgi oranı yönünden bu çeşitleri izlemişlerdir. En düşük süne emgi oran ise % 0,10 ile Merkez lokasyonunda Bankal çeşidinde sayılmış, bu çeşidi % 0,2 zarar oranı Malkara lokasyonunda Dropia, Gelibolu, Edirne çeşitleri, Merkez lokasyonunda Guadalupe ve Şarköy 54

73 lokasyonunda Flamura 85 çeşidi izlemiştir. Beş farklı lokasyon ve iki yıl üzerinden elde edilen değerler ekmeklik buğdayda yıllara, çeşide ve nimf sayısına bağlı olarak önemli oranda süne zararının oluştuğunu göstermektedir Protein oranı İki yetiştirme döneminde buğday çeşitlerinin danelerinde yapılan analiz sonucunda elde edilen protein oranı değerlerinde varyans analiz yapılmış her bir lokasyon ayrı ayrı olarak verilmiştir. İlk yetiştirme yılında protein oranları Hayrabolu, Malkara Merkez ve Saray lokasyonunda çeşitlere göre istatistik olarak önemli oranda değişirken, Şarköy lokasyonlarında ise değerler arasındaki farklılık istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. İkinci yetiştirme yılında ise Saray ve Şarköy lokasyonlarındaki protein oranları arasındaki farklılık istatistiki olarak önemsiz bulunurken, diğer lokasyonda elde edilen değerler arasındaki farklılık istatistik olarak önemli olmuştur. Çeşitlerin protein oranları arasındaki farklılıkları ortaya koymak için yapılan önemlilik testi (DUNCAN) sonuçları Çizelge 4.13 ve 14 de verilmiştir. 55

74 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin protein oranına ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Protein oranı(%) Çeşitler Protein oranı (%) Çeşitler Protein oranı (%) Çeşitler Protein oranı (%) Saraybosna(41) 13,40 a Edirne(49) 13,90 a Guadalupe(51) 13,60 a Flamura 85(14) 12,87 a Nina(38) 13,27 a Nina(50) 13,30 b Nina(57) 13,00 b Flamura 85(17) 12,70 ab Flamura 85(8) 12,73 b Filamura85(31) 12,70 c Tina(26) 12,93 bc Flamura 85(15) 12,43 bc Gelibolu(45) 12,40 b Krasunia(43) 12,70 c Pehlivan(11) 12,80bcd Flamura 85(16) 12,30 c Krasunia(21) 12,40 b Dropia (1) 12,50 cd Esperia(4) 12,73 cd Saraybosna(13) 11,90 d Flamura 85(36) 12,33 b Flamura 85(3) 12,47 de Gelibolu(56) 12,73 cd Pehlivan(12) 11,40 e Esperia(28) 12,30 b Pehlivan(46) 12,40def Pehlivan(60) 12,60 de HKO 0,309 Gelibolu(32) 11,90 d Guadalupe(37) 12,27 ef Enola(54) 12,40 ef Şarköy Guadalupe(39) 11,80 d Esperia(47) 12,23 f Flamura85(53) 12,40 ef Pandas(19) 12,60 Pehlivan(35) 10,80 d Golia(30) 12,00 g Krasunia(52) 12,40 ef Tekirdağ(18) 12,40 HKO 0,310 Nina(27) 12,00 g Nina(5) 12,27 fg Flamura 85(7) 12,00 Gelibolu(33) 11,70 h Krasunia(61) 12,20 fg Nina(42) 11,70 h Nina(59) 12,10 gh Esperia(23) 11,60 h Flamura85(25) 11,93 h Odeskaya(48) 11,60 h Za-75(55) 11,60 ı Sana(6) 11,60 h Guadalupe(64) 11,53 ı Nina(44) 11,10 ı Enola(62) 11,10 i Pinzon(9) 11,10 ı Alga(63) 10,70 k Krasunia(20) 10,97 ıi Tina(58) 10,40 l Nina(24) 10,80 ik Guadalupe(29) 9,9 0 m Sana(40) 10,80 ik HKO 0,911 Gelibolu(2) 10,70 kl Tina(34) 10,50 lm Krasunia(22) 10,40 m Nina(10) 9,80 n HKO 0,811 İlk yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinde protein oranı ikinci yıla yakın sonuçlar vermişlerdir. En yüksek protein oranları % 13,90 ile Malkara lokasyonunda Edirne çeşidinde elde edilmiştir. Bu çeşiti % 13,60 ile Merkez lokasyonunda Guadalupe çeşidi izlemiştir. Farklı araştırıcılar tarafından yapılan çalışmalarda ekmeklik buğday çeşitlerinde protein oranının çeşit ve çevrelere bağlı olarak % 9,0-16,0 arasında değiştiği belirtilmiştir 56

75 (Genç ve ark. 1994, Atlı 1987, Budak ve ark. 1997, Kınacı 1997, Akman ve ark. 1999, Demir ve ark. 1999, Genç ve ark. 1999, Toklu ve ark. 1999, Aydemir ve ark. 2001, Bağcı ve ark. 2001, Beşer ve ark. 2001, Karaduman 2002, Balkan ve Gençtan 2005, Mut ve ark. 2005, İnce ve Gögüç 2006, Mut ve ark. 2007, Aktar 2011, Işık 2011). Lokasyonlar incelendiğinde Malkara lokasyonunda Nina, Sana, Gelibolu, Tina ve Krasunia, Hayrabolu lokasyonunda Pehlivan, Merkez lokasyonunda Alga, Tina ve Guadalupe ekmeklik buğday çeşitleri % 11 in altında protein oranı vermişlerdir. İkinci yetiştirme döneminde ekmeklik buğday çeşidinde elde edilen ortalama protein oranı değerleri arasında farklılıklar incelendiğinde, çeşitlerin danelerinde protein oranı yönünden istatistiki olarak önemli varyasyon olduğu görülmektedir. Danedeki protein oranının ekmek yapımında kullanılacak buğdaylarda protein miktarının % 10-12, bisküvi için % 8,5-10,5, pasta yapımı için % 9-9,5 oranında bulunması gerektiğini bildirmiştir (Altan 1988). İkinci yetiştirme yılında Hayrabolu lokasyonunda protein oranı % 10,70-13,90, Malkara lokasyonunda % 9,90-13,90, Merkez lokasyonunda % 10,80-13,50, Saray lokasyonunda % 11,40-12,90 ve Şarköy lokasyonunda ise % 11,00-12,30 arasında değişmiştir. En yüksek protein oranı % 13,90 ile Malkara lokasyonunda Edirne ve Hayrabolu lokasyonunda Krasunia ekmeklik buğday çeşitlerinde elde edilmiş, bu çeşidi % 13,70 ile Hayrabolu lokasyonunda lokasyonunda Balbala ve % 13,60 ile Esperia çeşitleri izlemiştir. En düşük protein oranı ise % 9,90 ile Malkara lokasyonunda Nina çeşidinde bulunmuş, bunu Malkara lokasyonunda % 10,40 ile Esperia ve Pehlivan çeşitleri izlemiştir. Gallegos ve Salazar (1991), farklı ekmeklik buğday çeşitlerinde, fiziksel ve kimyasal testlerle protein kalitesi ve içeriğini belirlemeye çalışmışlar ve protein içeriğinin % 10,5 ile % 13,5 arasında değiştiğini bildirmişlerdir. 57

76 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin protein oranına ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Protein oranı (%) Çeşitler Protein oranı (%) Çeşitler Protein oranı (%) Çeşitler Protein oranı (%) Krasunia(32) 13,90 a Edirne(61) 13,90 a Bankal(62) 13,50 Esperia(3) 12,90 Balbala(23) 13,70 a Esperia(54) 13,20 ab Esperia(63) 12,70 Flamura 85(1) 12,30 Esperia(17) 13,60 ab Edirne(59) 12,90 abc Pehlivan(19) 12,20 Pehlivan(4) 12,30 Krasunia(26) 13,60 ab Edirne(44) 12,70 a-d Esperia(9) 12,10 Flamura 85(5) 12,00 Sagittario(24) 13,50 abc Sana(40) 12,60 a-e Sirena(10) 12,10 Flamura 85(2) 11,40 Krasunia(33) 13,50 abc Dropia (60) 12,60 a-e Guadalupe(43) 12,10 Şarköy Krasunia(29) 12,90 a-d Flamura85(36) 12,00 a-f Flamura85(50) 12,10 Flamura85(45) 12,30 Tekirdağ(30) 12,80 a-d Gelibolu(56) 12,00 a-f Nina(7) 11,80 Guadalupe(39) 11,50 Golia(35) 12,70 a-e Golia(57) 11,80 b-g Flamura85(11) 11,80 Nina(51) 11,40 Esperia(22) 12,60 a-e Esperia(42) 11,70 b-g Gelibolu(14) 11,60 Guadalupe(55) 11,40 Flamura85(27) 12,30 a-e Nina(15) 11,00 c-g Alga(37) 11,30 Nina(49) 11,10 Krasunia(6) 12,20 a-e Gelibolu(58) 10,80 d-g Gelibolu(12) 11,10 Sirena(41) 11,00 Flamura85(18) 12,10 a-e Odeskaya(64) 10,70 d-g Tina(21) 11,10 Flamura85(20) 12,00 a-e Nina(48) 10,60 efg Krasunia(8) 10,90 Flamura85(34) 11,60 b-e Nina(53) 10,60 efg Nina(52) 10,80 Flamura85(13) 11,50 cde Pehlivan(46) 10,40 fg Gelibolu(31) 11,50 cde Esperia(47) 10,40 fg Gelibolu(28) 11,40 de Nina(38) 9,90 h Gelibolu(25) 11,30 de HKO 1,070 Flamura85(16) 10,70 e HKO 1,100 Elde edilen veriler incelendiğinde ekmeklik buğdaylarda protein oranının yıllara göre önemli bir değişim göstermediği, daha çok yetiştiği bölge ve özellikle çeşitlere göre değiştiği belirlenmiştir Gluten oranı Gluten, özellikle buğday gibi tahıllarda bulunan bir protein grubudur. Buğday; başta çavdar, arpa, yulaf olmak üzere diğer hububat tahılları ile de yakından alakalıdır ve bu nedenle bu tahıllar da gluten içerirler. Glutenin fazlalığı ve niteliğinin yüksekliği buğdaylarda 58

77 kaliteyi belirtmektedir (Kent 1982). Süne zararının ortaya çıkarılabilmesinde sedimantasyon, gluten indeks, farinograf, miksograf, ekstensograf, alveograf testleri önerilmektedir (El- Haramein ve ark. 1984). Gluten, hamurun güçlü yapısından sorumlu, buğdayda bulunan bir proteindir. Gluten proteinleri, ekmek yapımı esnasında oluşan ağsı yapıdan sorumludur. Yükselme devresinde oluşan bu yapı çok önemlidir. Gluten olmadan istenilen yapı oluşamaz ve ekmek mayalanamaz. Süne zararının, ekmeklik buğdayların teknolojik özelliklerinde önemli oranda azalmaya neden olduğu belirtilmiştir (Atlı ve ark. 1988a, Karababa ve Ozan 1998, Aja ve ark. 2004, Atlı ve ark. 1988b, Köse ve ark. 1997, Özkaya ve Özkaya 1993, Elgün ve Ertugay, 1997). İki farklı yılda beş farklı lokasyonda çeşitlere ilişkin yaş gluten değerleri belirlenmiş ve elde edilen verilerde her bir lokasyon için ayrı ayrı varyans analizi yapılmıştır. Yapılan varyans analizi sonucunda buğday çeşitlerinin gluten değerleri arasındaki farklılık her iki yılda da Şarköy lokasyonu hariç 0,01 düzeyinde istatistiki olarak önemli olduğu bulunmuştur. Çeşitler arasında ki farklılıkları ortaya koymak için yapılan önemlilik testi (Duncan) sonuçları Çizelge 4.15 ve 16 da verilmiştir. İlk yıl lokasyonlar incelendiğinde en yüksek yaş gluten değeri % 35 ile Hayrabolu lokasyonunda Saraybosna ve % 34 ile Malkara lokasyonunda Edirne çeşidinde belirlenirken, bu çeşitleri % 33 gluten oranı ile Malkara lokasyonunda Nina ve Hayrabolu lokasyonunda Flamura 85 çeşidi izlemişlerdir. Çalışmanın ilk yılında gluten değerleri Hayrabolu lokasyonunda 3 çeşit, Malkara lokasyonunda 6 çeşit, Merkez lokasyonunda 7 çeşit, Saray lokasyonunda 4 çeşit ve Şarköy lokasyonunda 3 çeşit % 27 gluten oranının üzerinde değere sahip olmuşlardır. Farklı lokasyonlar birlikte değerlendirildiğinde en düşük gluten değeri % 12 ve 13 ile Merkez lokasyonunda Guadalupe ve Tina çeşitlerinde elde edilmiştir. Bu çeşitleri % 14 ile Malkara lokasyonunda Nina çeşidi ve Flamura 85 çeşidi, % 16 gluten değeri ile Malkara lokasyonunda Krasunia ve Merkez lokasyonunda Guadalupe çeşidi izlemiştir. 59

78 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin yaş gluten oranlarına ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Yaş Çeşitler Yaş Çeşitler Yaş Çeşitler Yaş Gluten (%) Gluten (%) Gluten (%) Gluten (%) Saraybosna(41) 35,00 a Edirne(49) 34,00 a Guadalupe(51) 33,00 a Flamura 85(17) 31,00 a Flamura 85(8) 33,00 ab Nina(50) 33,00 ab Pehlivan(11) 33,00 a Saraybosna(13) 29,00 ab Nina(38) 31,00 c Pehlivan(46) 31,00 bc Nina(57) 32,00 a Flamura 85(14) 27,00 bc Flamura 85(36) 25,00 d Flamura 85(3) 30,00 bc Enola(54) 29,00 b Flamura 85(16) 27,00 bc Gelibolu(45) 25,00 d Dropia (1) 28,00 cd Tina(26) 28,00 bc Flamura 85(15) 26,00 c Esperia(28) 24,00 d Flamura85(31) 27,00 de Gelibolu(56) 27,00 bcd Pehlivan(12) 23,00 d Gelibolu(32) 24,00 d Krasunia(43) 26,00 def Krasunia(52) 27,00 bcd HKO 1,040 Pehlivan(35) 24,00 d Sana(6) 26,00 def Nina(5) 26,00 def Şarköy Krasunia(21) 23,00 d Sana(40) 25,00 ef Flamura 85(53) 25,00 def Pandas(19) 32,00 a Guadalupe(39) 18,00 e Golia(30) 24,00 fg Pehlivan(60) 25,00 ef Flamura 85(7) 27,00 b HKO 1,320 Guadalupe(37) 24,00 fg Enola(62) 24,00 ef Tekirdağ(18) 27,00 b Nina(27) 24,00 fg Flamura 85(25) 24,00 ef HKO 1,00 Esperia(47) 22,00 gh Krasunia(61) 24,00 ef Gelibolu(33) 22,00 gh Esperia(4) 23,00 f Nina(42) 22,00 gh Nina(59) 23,00 f Nina(24) 22,00 gh Za-75(55) 23,00 f Esperia(23) 21,00 hı Alga(63) 17,00 g Nina(10) 20,00 hıi Guadalupe(64) 16,00 g Gelibolu(2) 19,00 ıik Tina(58) 13,00 g Odeskaya(48) 18,00 ikl Guadalupe(29) 12,00 h Tina(34) 18,00 ikl HKO 1,039 Krasunia(20) 17,00 kl Pinzon(9) 17,00 kl Krasunia(22) 16,00 lm Nina(44) 14,00 m HKO 1,712 İkinci yetiştirme döneminde gluten oranları birinci yetiştirme dönemine benzer sonuçlar vermiştir. Çalışmada ilk yıl incelenen beş farklı alandaki buğday çeşitlerinde gluten değerleri % arasında, ikinci yıl incelenen çeşitlerde de % 14,0-35,0 arasında değişim göstermiştir. Denemenin ikinci yılında en yüksek gluten oranı % 35 ile Malkara lokasyonunda 60

79 Sana çeşidinde elde edilirken, bunu aynı lokasyonunda % 34 gluten oranı ile Edirne çeşidi izlemiştir. Hayrabolu ve Malkara lokasyonunda, Merkez, Saray ve Şarköy lokasyonunda göre daha yüksek gluten değerleri elde edilmiştir. Lokasyonlar değerlendirildiğinde Hayrabolu lokasyonunda 8 çeşit, Malkara lokasyonunda 5 çeşit, Merkez lokasyonunda 2 çeşit, Saray lokasyonunda 2 çeşit % 27 nin üzerinde gluten değeri vermiştir. Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin yaş gluten oranlarına ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Yaş Çeşitler Yaş Çeşitler Yaş Çeşitler Yaş Gluten (%) Gluten (%) Gluten (%) Gluten (%) Tekirdağ(30) 33,00 a Sana(40) 35,00 a Pehlivan(19) 29,00 a Pehlivan(4) 29,00 a Esperia(17) 32,00 ab Edirne(61) 34,00 ab Bankal(62) 29,00 a Esperia(3) 28,00 ab Balbala(23) 31,00 abc Edirne(59) 32,00 b Flamura85(50) 26,00 b Flamura 85(1) 26,00 b Krasunia(33) 31,00 abc Edirne(44) 27,00 c Esperia(63) 26,00 b Flamura 85(5) 22,00 c Krasunia(26) 31,00 abc Dropia (60) 27,00 c Esperia(9) 24,00 bc Flamura 85(2) 21,00 c Krasunia(32) 30,00 bcd Esperia(54) 25,00 cd Sirena(10) 23,00 cd HKO 1,070 Sagittario (24) 29,00 cd Flamura85(36) 24,00 de Guadalupe(43) 23,00 cd Şarköy Krasunia(29) 28,00 de Gelibolu(56) 24,00 de Gelibolu(14) 22,00de Nina(51) 24,00 Flamura85(27) 26,00 ef Esperia(42) 22,00 e Flamura85(11) 21,00 def Guadalupe(39) 21,00 Gelibolu(25) 25,00 e Golia(57) 22,00 e Nina(7) 20,00 efg Guadalupe(55) 20,00 Golia(35) 25,00 e Nina(15) 19,00 f Krasunia(8) 20,00 fgh Sirena(41) 19,00 Krasunia(6) 24,00 ef Pehlivan(46) 19,00 f Gelibolu(12) 19,00 gh Nina(49) 19,00 Flamura85(20) 24,00 e f Nina(53) 19,00 f Alga(37) 19,00 gh Flamura85(45) 17,00 Esperia(22) 24,00 ef Nina(48) 19,00 f Tina(21) 18,00 h Flamura85(13) 22,00 fg Gelibolu(58) 18,00 f Nina(52) 18,00 h Flamura85(34) 21,00 gh Nina(38) 15,00 g HKO 1,030 Flamura85(18) 21,00 gh Esperia(47) 15,00 g Gelibolu(28) 19,00 hı Odeskaya(64) 14,00 g Gelibolu(31) 18,00 ı HKO 1,550 Flamura85(16) 15,00 i HKO 1,260 Gluten yönünden incelendiğinde çeşitlerin büyük kısmı istenen değerlerin altında kalmıştır. En düşük gluten değeri % 14 ile Malkara lokasyonunda Odeskaya çeşidinde elde 61

80 edilmiş, bu çeşidi % 15 ile aynı lokasyonda Esperia ve Nina çeşitleri, Hayrabolu lokasyonunda Flamura 85 çeşitleri izlemiştir. Malkara lokasyonunda Gelibolu, Hayrabolu lokasyonunda Gelibolu ve Merkez lokasyonunda Nina % 18 gluten değeri ile bu çeşitlerden sonra sıralanmışlardır Gluten indeksi Gluten indeksi, buğdayın gluten kalitesine göre zayıf, orta ve kuvvetli olarak tanımlanmasında ve süne tahribatının belirlenmesinde kullanılır. Ekmeklik unlarda gluten indeksi arasında olmalıdır. Buğdayın zayıf (% 50' den düşük), orta (% arası), kuvvetli (% arası), çok kuvvetli (% ) olduğuna karar verilebilir. İki yetiştirme döneminde farklı lokasyonlarda çeşitlerden elde edilen danelerinde gluten indeksine ilişkin verilerde her bir lokasyonun farklı değer içermesi nedeniyle ayrı ayrı varyans analizi yapılmıştır. Yapılan varyans analizi sonucunda ilk yetiştirme döneminde Saray lokasyonu dışındaki lokasyonlarda çeşitler arasındaki farklılıklar her iki yılda da istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Curic ve ark. (2001), 7 farklı ekmeklik buğday çeşidi ile gluten miktarları üzerine yürüttükleri çalışmada çeşitlerin gluten indeks değerlerini % 55,2 ile % 99,6 arasında bulmuşlar, değerler arasında büyük bir varyasyonun oluştuğunu ve oluşan bu durumun çeşit farklılıkları ile birlikte çevrenin etkisi nedeniyle ortaya çıktığını bildirmişlerdir. Çeşitler arasındaki farklılıkları ortaya koymak için yapılan önemlilik testi (DUNCAN) sonuçları Çizelge 4.17 ve 4.18 de verilmiştir. Çalışmanın ilk yılında gluten indeksi değerleri tüm lokasyonlarda istenen sınırlar arasında bulunmuştur. Hayrabolu lokasyonunda gluten oranı % 83-98, Malkara lokasyonunda % 75-98, Merkez lokasyonunda % 75-98, Saray lokasyonunda % ve Şarköy lokasyonunda ise % arasında bulunmuştur. İncelenen çeşitler birlikte değerlendirildiğinde en yüksek gluten indeksi değerleri % 98 ile Hayrabolu lokasyonunda Guadalupe ve Krasunia çeşitlerde, Malkara lokasyonunda Krasunia, Odeskaya, Pinzon, Tina 62

81 ve Esperia çeşitlerinde, Merkez lokasyonunda ise Alga, Esperia, Guadalupe ve Tina, Şarköy lokasyonunda Tekirdağ çeşitlerinde elde edilmiştir. Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin Gluten İndeksine ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler G. indeksi (%) Çeşitler G. indeksi (%) Çeşitler G.indeksi (%) Çeşitler G. indeksi (%) Guadalupe(39) 98,00 a Krasunia(22) 98,00 a Alga(63) 98,00 a Flamura 85(14) 94,00 Krasunia(21) 98,00 a Odeskaya(48) 98,00 a Esperia(4) 98,00 a Flamura 85(16) 94,00 Esperia(28) 96,00 ab Pinzon(9) 98,00 a Guadalupe(64) 98,00 a Flamura 85(15) 91,00 Nina(38) 96,00 ab Tina(34) 97,67 a Tina(58) 98,00 a Flamura 85(17) 90,67 Flamura 85(36) 94,00 bc Esperia(23) 97,00 a Guadalupe(29) 97,00 ab Pehlivan(12) 89,00 Gelibolu(45) 94,00 bc Nina(10) 97,00 ab Gelibolu(56) 96,00abc Sarybosna(13) 85,67 Gelibolu(32) 91,00 c Dropia (1) 96,00abc Krasunia(61) 96,00abc Şarköy Saraybosna(41) 91,00 c Esperia(47) 96,00abc Nina(59) 96,00abc Tekirdağ(18) 93,00 a Flamura 85(8) 85,00 d Gelibolu(33) 96,00abc Flamura85(53) 95,00abc Pandas(19) 85,00 b Pehlivan(35) 83,33 d Gelibolu(2) 96,00abc Nina(5) 95,00abc Flamura 85(7) 75,00 c HKO 3,333 Golia(30) 96,00abc Flamura85(25) 94,00bcd HKO 1,34 Krasunia(43) 96,00abc Krasunia(52) 94,00bcd Krasunia(20) 96,00abc Za-75(55) 94,00bcd Edirne(49) 95,00 a-d Guadalupe(51) 93,00 cd Flamura 85(31) 94,00 b-e Tina(26) 93,00 cd Nina(27) 93,00 c-f Nina(57) 91,00 d Guadalupe(37) 92,00def Pehlivan(60) 91,00 d Nina(42) 91,00efh Enola(54) 83,33 e Nina(24) 90,00 fg Enola(62) 83,33 e Flamura 85(3) 88,00 g Pehlivan(11) 75,00 f Nina(50) 88,00g HKO 3,333 Sana(6) 88,00 g Pehlivan(46) 83,33 g Sana(40) 83,33 g Nina(44) 75,00 g HKO 2,920 Çeşitlerin gluten indeksi değerleri incelendiğinde gluten indeksi değerlerinin tümünün kabul edilebilir değerler arasında olduğu görülmektedir. Ekmeklik buğday çeşitleri arasında 63

82 en düşük gluten değeri % 75 ile Malkara lokasyonunda Nina, Merkez lokasyonunda Pehlivan ve Şarköy lokasyonunda Flamura 85 çeşitlerinde elde edilmiştir. Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin gluten indeksine ilişkin önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler G. indeksi (%) Çeşitler G. indeksi (%) Çeşitler G. indeksi (%) Çeşitler G. indeksi (%) Sagittario(24) 98,00 a Gelibolu(58) 97,00 a Bankal(62) 98,00 a Flamura 85(2) 96,00 a Krasunia(32) 98,00 a Odeskaya(64) 97,00 a Nina(7) 97,00 ab Esperia(3) 96,00 a Flamura85(13) 97,00 a Esperia(54) 96,00 ab Krasunia(8) 96,00 abc Flamura 85(5) 92,00 b Esperia(22) 97,00 a Nina(48) 96,00 ab Esperia(9) 96,00 abc Flamura 85(1) 90,00 b Gelibolu(28) 97,00 a Esperia(42) 96,00 ab Gelibolu(14) 96,00 abc Pehlivan(4) 80,00 c Krasunia(33) 97,00 a Gelibolu(56) 96,00 ab Gelibolu(12) 96,00 abc HKO 1,130 Flamura85(34) 97,00 a Nina(15) 94,00 bc Alga(37) 96,00 abc Şarköy Flamura85(20) 96,00 ab Golia(57) 94,00 bc Guadalupe(43) 96,00 abc Sirena(41) 96,00 a Krasunia(26) 96,00 ab Flamura 85(36) 93,00 cd Nina(52) 96,00 abc Flamura85(45) 96,00 a Krasunia(29) 96,00 ab Edirne(44) 93,00 cd Tina(21) 95,00 bcd Guadalupe(39) 95,00 b Golia(35) 96,00 ab Pehlivan(46) 92,00cde Esperia(63) 94,00 cde Nina(51) 95,00 b Krasunia(6) 94,00 bc Nina(53) 92,00cde Flamura85(50) 93,00 de Guadalupe (55) 94,00 c Esperia(17) 94,00 bc Esperia(47) 91,00 de Flamura85(11) 92,00 ef Nina(49) 85,00 Flamura85(27) 94,00 bc Dropia (60) 91,00 de Sirena(10) 90,00 fg HKO 1,310 Flamura85(18) 94,00 bc Nina(38) 90,00 e Pehlivan(19) 88,00 g Flamura85(16) 92,00 cd Edirne(59) 90,00 e Gelibolu(31) 90,00 d Edirne(61) 80,00 f Tekirdağ(30) 85,00 e Sana(40) 65,00 g Balbala(23) 80,00 f HKO 1,090 Gelibolu(25) 80,00 f HKO 1,010 Beş farklı lokasyonda iki yıl süresince incelenen çeşitlerde elde edilen gluten indeksi değerlerleri genel olarak istenen değer aralıklarında bulunmaktadır. Bu da çeşitlerin gluten indeksi yönünden uygun çeşitler olduğunu ortaya koymaktadır yetiştirme döneminde incelenen gluten indeksi arasında, ilk yetiştirme döneminde ise % arasında değişim göstermiştir. Ekmeklik buğdaylarda yapılan çalışmalarda gluten indeksinin arasında değiştiği belirtilmiştir (Demir ve ark. 64

83 1999, Bilgin 2001, Balkan ve Gençtan 2005, Kahraman ve ark. 2008, Aktar 2011). Ekmeklik unlarda gluten indeksi arasında olması istenmektedir. Bu da incelenen çeşitlerde gluten indeksi değerlerinin beklenen değerlerin üst sınırında yer aldığını göstermektedir. En yüksek gluten indeksi değerleri % 98 değeri ile Hayrabolu lokasyonunda Sagittario ve Krasunia çeşitlerinde elde edilmiştir. Bu çeşitleri % 97 gluten değeri ile Merkez lokasyonunda Nina çeşidi izlemiştir. İkinci yetiştirme yılında incelenen çeşitler arasında en düşük gluten değeri % 65 ile Malkara lokasyonunda Sana çeşidinde elde edilmiştir. Diğer çeşitlerin gluten indeksi değerleri beklenen sınırlar arasında değişmiştir Zeleny sedimantasyon Sedimantasyon buğdayın ekmeklik kalitesini belirlemek için özel şartlarda öğütülmüş ve elenmiş buğday unu süspansiyonunun belirli bir zaman çalkalama ve dinlendirilmesinden sonra un partiküllerinin çökelmesi sonucu birikimin hacim olarak tayini esasına dayanır. Sedimantasyon buğdayları gluten kalitesi ve protein içeriklerine göre ayırt etmede kullanılan basit bir testtir (Zeleny, 1947). Ünal (1991), sedim değerleri açısından buğdayları 36 ml üzerini çok iyi, ml arası iyi, ml arası zayıf ve 15 ml altını yarayışsız olarak tanımlamıştır. Süt asidi içerisinde unun, gluten taneciklerinin kaliteye göre az ya da çok kabararak çökelmesidir. Yüksek kalite ve miktardaki gluten daha yavaş bir çökme, dolayısıyla yüksek sedimantasyon değeri verir. Buğdayda unlarda 25 ml ve üzerindeki sedimantasyon değerlerinin iyi olarak kabul edilebileceği, süne zararı görmüş buğdaylarda ise gecikmeli sedimantasyon testi yapılmasının gerekli olduğunu belirtilmiştir (Ünal 2002). İki yetiştirme döneminde farklı lokasyonlarda ekmeklik buğday çeşitlerinde elde edilen danelerinde sedimantasyon değerlerinde varyans analizi yapılmıştır. Yapılan varyans analizi sonucunda iki yetiştirme döneminde tüm lokasyonlarda Zeleny sedimentasyon değerleri arasındaki farklılık önemli bulunmuştur. 65

84 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin Zeleny sedimantasyon değerinde önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler N.Sedim. (ml) Çeşitler N.Sedim. (ml) Çeşitler N.Sedim. (ml) Çeşitler N. Sedim. (ml) Nina(38) 62,00 a Krasunia(43) 58,00 a Krasunia(61) 61,33 a Flamura 85(15) 53,00 a Saraybosna(41) 60,00 a Nina(50) 58,00 a Gelibolu(56) 60,00 a Flamura 85(16) 51,00 ab Flamura 85(8) 55,00 b Esperia(47) 50,00 b Guadalupe (51) 58,00 ab Flamura 85(14) 50,00 b Esperia(28) 53,00 bc Krasunia(20) 49,00 bc Flamura 85(53) 54,00abc Pehlivan(12) 45,00 d Flamura(36) 52,00 c Dropia (1) 47,00 cd Tina(26) 53,67 a-d Flamura 85(17) 41,00 d Krasunia(21) 48,00 d Odeskaya(48) 47,00 cd Nina(57) 53,33 a-d Saraybosna(13) 40,00 d Guadalupe (39) 46,00 de Flamura 85(31) 46,00 de Nina(5) 48,33 b-e HKO 1,250 Gelibolu(45) 45,00 e Nina(27) 46,00 de Nina(59) 48,33b-e Şarköy Gelibolu(32) 40,00 f Pinzon(9) 46,00 de Esperia(4) 47,00 def Tekirdağ(18) 45,00 a Pehlivan(35) 32,00 g Esperia(23) 45,00 de Pehlivan(11) 47,00 def Pandas(19) 44,00 a HKO 1,740 Flamura 85(3) 45,00 de Flamura 85(25) 46,00 def Flamura 85(7) 34,00 b Guadalupe (37) 45,00 de Krasunia(52) 44,00 efg HKO 1,170 Edirne(49) 44,00 ef Guadalupe (64) 42,67fgh Golia(30) 42,00 fg Enola(54) 42,00fgh Nina(42) 41,00 g Za-75(55) 38,67 f-ı Gelibolu(33) 40,00 gh Pehlivan(60) 37,00 ghı Pehlivan(46) 40,00 gh Tina(58) 37,00 ghı Gelibolu(2) 38,00 hı Alga(63) 34,00 hı Sana(6) 36,00 ıi Enola(62) 34,00 hı Krasunia(22) 35,00 ik Guadalupe (29) 29,00 ı Tina(34) 35,00 ik HKO 24,467 Nina(24) 34,00 ik Nina(10) 33,00 k Sana(40) 28,00 l Nina (44) 24,00 m HKO 1,340 Çeşitler arasındaki farklılıkları ortaya koymak için yapılan önemlilik testi (DUNCAN) sonuçları Çizelge 4.19 ve 4.20 de verilmiştir. 66

85 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin Zeleny sedimantasyon değerinde önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler N. Sedim. (ml) Çeşit adı N. Sedim. (ml) Çeşit adı N. Sedim. (ml) Çeşit adı N. Sedim. (ml) Sagittario(24) 67,00 a Edirne(61) 63,00 a Nina(52) 49,00 a Esperia(3) 55,00 a Krasunia(26) 66,00 a Edirne(59) 60,00 ab Nina(7) 48,00 ab Flamura 85(1) 47,00 b Krasunia(29) 65,00 ab Esperia(54) 59,00 b Guadalupe(43) 48,00 ab Flamura 85(2) 44,00 c Krasunia(32) 63,00 bc Edirne(44) 54,00 c Esperia(9) 47,00 abc Flamura 85(5) 40,00 d Esperia(22) 62,00 cd Dropia (60) 53,00 c Bankal(62) 47,00 abc Pehlivan(4) 38,00 d Esperia(17) 60,00 d Gelibolu(56) 48,00 d Esperia(63) 47,00 abc HKO 1,320 Krasunia(33) 57,00 e Esperia(42) 47,00 d Flamura85(50) 46,00 bcd Şarköy Krasunia(6) 56,00 e Flamura 85(36) 46,00 d Gelibolu(12) 45,00 cd Flamura85(45) 45,00 a Flamura85(27) 52,00 f Nina(53) 42,00 e Krasunia(8) 44,00 de Nina(49) 37,00 b Flamura85(20) 48,00 g Odeskaya(64) 42,00 e Sirena(10) 44,00 de Guadalupe(55) 37,00 b Tekirdağ(30) 48,00 g Nina(48) 41,00 e Flamura85(11) 42,00 ef Sirena(41) 34,00 c Flamura85(13) 47,00 g Golia(57) 41,00 e Gelibolu(14) 42,00 ef Guadalupe(39) 32,00 c Golia(35) 47,00 g Esperia(47) 37,00 f Tina(21) 42,00 ef Nina(51) 32,00 c Gelibolu(25) 41,00 h Nina(38) 35,00 f Pehlivan(19) 40,00 g HKO 1,390 Flamura85(34) 41,00h Nina(15) 35,00 f Alga(37) 36,00 g Flamura85(18) 40,00 hı Sana(40) 32,00 g HKO 1,570 Balbala(20) 39,00 hıi Gelibolu(58) 32,00 g Gelibolu(28) 37,00 ik Pehlivan(46) 31,00 g Flamura85(16) 35,00 k HKO 1,110 Gelibolu(31) 32,00 l HKO 1,800 Ekmeklik unlarda sedimantasyon değerinin yüksek olması istenen bir özelliktir. İncelenen çeşitlerin büyük kısmında sedimantasyon değerleri 50 ml nin üzerinde bulunmuştur. Bu da incelenen çeşitlerde sedimantasyon değerlerinin beklenen değerlerde yer aldığını göstermektedir. Çeşitler arasında ilk yıl en yüksek sedimantasyon değeri Hayrabolu lokasyonunda 62 ml ile Nina çeşidinde elde edilmiş, bu çeşidi 61,33 ml sedimentasyon değeri ile Merkez lokasyonunda Krasunia ve 60 ml sedimentasyon değeri ile Hayrabolu lokasyonunda Saraybosna ve merkez lokasyonunda Gelibolu çeşitleri izlemiştir. En düşük sedimantasyon oranı ise 24 ml ile Malkara lokasyonunda Nina çeşidinde elde edilmiş, bu 67

86 çeşidi Malkara lokasyonunda 28 ml ile Sana çeşidi ve Merkez lokasyonunda 29 ml ile Guadalupe çeşidi izlemiştir. Farklı lokasyonlarda iki yıl süresince belirlenen değerlere göre, ilk yetiştirme döneminde incelenen sedimantasyon değerleri ml arasında, ikinci yetiştirme döneminde ml arasında değişim göstermiştir. Farklı araştırıcılar tarafından yapılan çalışmalarda sedimentasyon değerinin ml arasında değiştiği belirtilmiştir (Bilgin 2001, Mut ve ark. 2005, Mut ve ark. 2007, Balkan ve Gençtan 2005, Kahraman ve ark. 2008, Aktar 2011, Gözüaçık ve Yiğit 2011, Işık 2011). İki yıl ekmeklik buğday çeşitlerinin sedimantasyon değerleri incelendiğinde, ikinci yıl elde edilen sedimentasyon değerleri birinci yıla göre önemli düzeyde artış göstermiştir. İkinci yıl sedimentasyon değerleri incelendiğinde Hayrabolu lokasyonunda 16 çeşit, Malkara lokasyonunda 12 çeşit, Merkez lokasyonunda değerler diğer lokasyonlara göre düşük olmakla birlikte 14 çeşit, Saray lokasyonunda 4 çeşit ve Şarköy lokasyounda 1 çeşit 40 ml nin üzerinde değer vermiştir. Ekmeklik buğday çeşitleri arasında en yüksek sedimentasyon değeri 67 ml ile Hayrabolu lokasyonunda Sagittario çeşidinde elde edilmiş, bu çeşişdi aynı lokasyonda 66 ml sedimentasyon değeri ile Krasunia çeşidi izlemiştir. En düşük sedimentasyon değeri 31 ml ile Malkara lokasyonunda Pehlivan çeşidinde elde edilmiş, bu çeşidi 32 ml ile Hayrabolu lokasyonunda Gelibolu ve Malkara lokasyonunda Sana ve Gelibolu çeşitleri izlemiştir. Elde edilen sonuçlar ekmeklik buğday çeşitlerinin ağırlıklı olarak sedimantasyon değerinin istenen sınırlarda olduğunu ortaya koymaktadır Beklemeli sedimantasyon Sedimantasyon değeri buğdayın gluten kalitesi hakkında bilgi veren önemli bir kalite kriteridir. Buğdaydan elde edilen belirli randıman ve belirli irilikteki un parçacıklarının sulu zayıf asitlerde su alıp şişmesi belirli sürede çökmeleri sonucu oluşan hacim, çökme değerini verir. Gecikmeli sedimantasyonda, örneğin üzerine brom fenol mavili su konulup 5 dk çalkalandıktan sonra uygun bir yerde 2 saat bekletilir. Elde edilen değerin normal 68

87 sedimantasyon değerinden yüksek veya aynı olması istenir. Eğer düşük çıkarsa buğdayda tahribat vardır (Ünal 2002). İki yetiştirme döneminde ekmeklik buğday çeşitlerin elde edilen danelerinde belirlenen beklemeli sedimantasyon değerlerinde her bir lokasyon ayrı ayrı olmak üzere varyans analizi yapılmıştır. Yapılan varyans analizi sonucunda iki yetiştirme döneminde ekmeklik buğday çeşitlerinin ikinci yıl Merkez lokasyonu hariç diğer tüm lokasyonda çeşitlerin beklemeli sedimentasyon değerleri arasındaki farklılık istatistik olarak önemli bulunmuştur. Çeşitler arasındaki farklılıkları ortaya koymak için yapılan önemlilik testi (DUNCAN) sonuçları Çizelge 4.21 ve 4.22 de verilmiştir. İlk yılda beklemeli sedimentasyon değeri Hayrabolu lokasyounda ml, Malkara lokasyonunda ml, Merkez lokasyonunda ml, Saray lokasyonunda ml ve Şarköy lokasyonunda ml arasında değişmiştir. Hayrabolu lokasyonunda 10 çeşitten 9 tanesi, Malkara lokasyonunda 25 çeşitten 20 tanesi, Merkez lokasyonunda 20 çeşitten 13 tanesi, Saray lokasyonunda 6 çeşitten 5 tanesi, Şarköy lokasyonunda ise 3 çeşitten iki tanesi 50 ml den daha yüksek değerler vermişlerdir. En yüksek beklemeli sedimentasyon değeri 70 ml ile Malkara lokasyonunda Krasunia çeşidinde bulunmuş, bu çeşidi 69 ml ile Hayrabolu lokasyonunda Esperia ve 68 ml ile Hayrabolu lokasyonunda Nina ve Merkez lokasyonunda Krasunia çeşitleri izlemiştir. 69

88 Çizelge yetiştirme döneminde beklemeli sedimantasyon değerinde önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler B. Sedim. (ml) Çeşitler B. Sedim. (ml) Çeşitler B. Sedim. (ml) Çeşitler B.Sedim. (ml) Esperia(28) 69,00 a Krasunia(43) 70,00 a Krasunia(61) 68,00 a Flamura85(15) 66,33 a Nina(38) 68,00 ab Edirne(49) 68,00 ab Esperia(4) 66,00 ab Flamura 85(14) 65,00 a Flamura 85(8) 66,00 ab Dropia (1) 65,00 b Flamura85(25) 65,00 b Flamura 85(16) 61,00 b Saraybosna(41) 65,00 bc Esperia(23) 65,00 b Flamura85(53) 61,33 c Pehlivan(12) 60,00 b Flamura 85(36) 62,00 cd Krasunia(20) 65,00 b Tina(26) 61,00 c Flamura 85(17) 50,00 c Krasunia(21) 60,00 d Esperia(47) 61,00 c Guadalupe(51) 58,00 d Saraybosna(13) 49,00 c Guadalupe (39) 59,00 de Guadalupe(37) 59,33 cd Nina(59) 57,00 de HKO 0,889 Gelibolu(45) 56,00 ef Gelibolu(33) 59,00 cde Nina(1) 55,00 e Şarköy Gelibolu(32) 53,67 f Nina(50) 59,00 cde Guadalupe(64) 52,00 f Tekirdağ(18) 68,00 a Pehlivan(35) 42,00 g Golia(30) 58,00 c-f Krasunia(52) 52,00 f Pandas(19) 55,00 b HKO 2,333 Gelibolu(2) 57,00 e-h Pehlivan(11) 50,33 f Flamura 85(7) 17,00 c Pinzon(9) 56,00 f-ı Enola(54) 50,00 f HKO 1,786 Nina(42) 55,00 g-i Nina(57) 50,00 f Odeskaya(48) 54,00 h-k Enola(62) 47,00 g Flamura85(3) 53,00 ı-l Gelibolu(56) 45,00 gh Flamura85(31) 52,00klm Tina(58) 45,00 gh Nina(27) 52,00 klm Guadalupe(29) 43,00 hı Nina(10) 51,00 lmn Alga(63) 42,00 ı Nina(44) 50,00 mno Pehlivan(60) 41,00 ı Tina(34) 50,00 mno Za-75(55) 32,00 i Krasunia(22) 48,00 no HKO 1,133 Pehlivan(46) 47,00 o Nina(24) 34,00 p Sana(40) 33,00 p Sana(6) 10,00 r HKO 2,733 Buradan elde edilen değerler beklemeli sedimentasyon değerinin Hayrabolu lokasyonunda diğer lokasyonlara göre iyi olduğunu göstermektedir. Ekmeklik buğday çeşitleri arasında ilk yılda en düşük beklemeli sedimentasyon değeri 10 ml ile Malkara lokasyonunda Sana çeşidi ve 17 ml ile Şarköy lokasyonunda Flamura 85 çeşitlerinde elde edilmiştir. 70

89 Çizelge yetiştirme döneminde beklemeli sedimantasyon değerinde önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler B. Sedim. (ml) Çeşitler B. Sedim. (ml) Çeşitler B. Sedim. (ml) Çeşitler B. Sedim. (ml) Esperia(22) 74,00 a Dropia (60) 72,00 a Flamura85(50) 65,00 a Esperia(3) 69,00 a Esperia(17) 72,00 ab Esperia(54) 70,00 a Nina(52) 65,00 a Flamura 85(1) 63,00 b Krasunia(33) 72,00 ab Edirne(44) 70,00 a Bankal(62) 65,00 a Flamura 85(2) 56,00 c Krasunia(29) 72,00 ab Esperia(42) 70,00 a Esperia(63) 65,00 a Flamura 85(5) 51,00 d Sagittario(24) 71,00 b Edirne(59) 65,00 b Guadalupe(43) 60,00 b Pehlivan(4) 45,00 e Krasunia(32) 71,00 b Gelibolu(56) 63,00 b Esperia(9) 58,00 bc HKO 1,710 Flamura85(27) 70,00 b Flamura85(36) 58,00 c Gelibolu(12) 58,00 bc Şarköy Flamura85(20) 66,00 c Nina(48) 58,00 c Nina(7) 57,00 c Flamura85(45) 67,00 a Krasunia(26) 66,00 c Esperia(47) 52,00 d Sirena(10) 52,00 d Nina(49) 29,00 b Krasunia(6) 65,00 c Nina(38) 49,00 e Tina(21) 51,00 de Sirena(41) 25,00 c Tekirdağ(30) 62,00 d Edirne(61) 45,00 f Pehlivan(19) 50,00 de Nina(51) 10,00 d Golia(35) 62,00 d Gelibolu(58) 43,00 f Krasunia(8) 49,00 e Guadalupe(55) 5,00 e Flamura85(34) 58,00 e Sana(40) 38,00 g Alga(37) 46,00 f Guadalupe(39) 5,00 e Flamura85(13) 58,00 e Pehlivan(46) 35,00 h Flamura85(11) 44,00 f HKO 1,110 Flamura85(18) 56,00 e Golia(57) 21,00 ı Gelibolu(44) 44,00 f Gelibolu(25) 52,00 f Nina(53) 20,00 ı HKO 1,250 Gelibolu(28) 50,00 f Odeskaya(64) 10,00 i Balbala(23) 47,00 g Nina(15) 5,00 k Gelibolu(31) 38,00 h HKO 1,120 Flamura85(16) 30,00 ı HKO 1,0400 Çalışmada 5 farklı lokasyonda ekmeklik buğday çeşitlerinin beklemeli sedimentasyon değerleri ilk yetiştirme döneminde ml arasında, ikinci yetiştirme döneminde ise 5-74 ml arasında değişim göstermiştir. Işık ve Aktar (2011). Ekmeklik buğday çeşitlerinde beklemeli sedimentasyon değerinin 29,0-68,0 ml arasında değiştiği belirtilmişlerdir. Ekmeklik çeşitlerde beklemeli sedimentasyon değerinin normal sedimentasyon değerine eşit ya da yüksek olması istenir. Bu özellikler açısından incelendiğinde bazı çeşitlerin beklemeli sedimentasyon değerinin düşük olduğu belirlenmiştir. Özellikle Malkara lokasyonunda süne zararının ikinci yıl daha yüksek olması nedeniyle beklemeli sedimentasyon değerleri bu lokasyonda oldukça düşük olmuştur. İncelenen çeşitlerin büyük kısmında Malkara ve Şarköy lokasyonları hariç beklemeli sedimentasyon değerleri 50 ml nin üzerinde bulunmuştur. Çeşitler arasında ikinci 71

90 yıl en yüksek beklemeli sedimentasyon değeri 74 ml ile Hayrabolu lokasyonunda Esperia ve 72 ml ile Hayrabolu lokasyonunda Esperia ve Krasunia, Malkara lokasyonunda ise Dropia çeşitlerinde elde edilmiştir. Bu çeşitleri 71 ml ile Hayrabolu lokasyonunda Sagittario ve Krasunia, 70 ml ile yine Hayrabolu lokasyonunda Flamura 85 ve Malkara lokasyonunda Esperia ve Edirne çeşitleri izlemiştir. En düşük beklemeli sedimentasyon değeri 5 ml ile Malkara lokasyonunda Nina çeşidi ve Şarköy lokasyonunda Guadalupeçeşidinde bulunmuş, bu çeşitleri Malkara lokasyonunda 10 ml ile Odeskaya çeşidi ve Şarköy lokasyonunda Nina çeşidi izlemiştir. Bu çeşitlerin ardından Malkara lokasyonunda 20 ml ile Nina çeşidi ve 21 ml ile Golia çeşitleri yer almıştır. Elde edilen bu sonuçlar genelde bölgede yetiştirilen çeşitlerin beklemeli sedimentasyon değerinin istenen değerler arasında olduğu, ikinci yıl Malkara lokasyonunda olduğu gibi süne zararı ya da diğer zararlıların etkisine maruz kalan çeşitlerde beklemeli sedimentasyon düşük bulunmuştur Dekara dane verimi Beş farklı lokasyonda iki yetiştirme döneminde ekmeklik buğday çeşitlerinde elde edilen dekara dane verimi değerlerinde her bir lokasyon için ayrı varyans analizi yapılmıştır. Yapılan varyans analizi sonucunda iki yetiştirme döneminde ikinci yıl Şarköy lokasyonu hariç diğer tüm lokasyonlarda ekmeklik buğday çeşitlerinin dekara dane verimi değerleri arasındaki farklılık 0,01 düzeyinde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitler arasındaki farklılıkları ortaya koymak için yapılan önemlilik testi (DUNCAN) sonuçları Çizelge 4.23 ve 24 de verilmiştir. 72

91 Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin dekara dane veriminde önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Dane verimi (kg/da) Çeşitler Dane verimi (kg/da) Çeşitler Dane verimi (kg/da) Çeşitler Dane verimi (kg/da) Saraybosna(41) 648,33a Pinzon(9) 733,36 a Esperia(4) 670,50 a Flamura 85(14) 550,00 a Flamura 85(36) 615,00ab Nina(10) 633,33 ab Nina(59) 648,33ab Flamura 85(16) 550,00 a Nina(38) 615,00ab Esperia(47) 565,25 bc Tina(58) 621,67 bc Pehlivan(12) 500,00ab Flamura 85(8) 585,00b Nina(50) 565,00 c Flamura85(25) 600,40 c Saraybosna(13) 500,00ab Guadalupe (39) 533,33 c Gelibolu(33) 560,15 c Guadalupe(64) 600,45 c Flamura 85(15) 460,00bc Gelibolu(45) 528,33c Odeskaya(48) 558,33 c Alga(63) 548,33 d Flamura 85(17) 433,33 c Esperia(28) 520,00 c Nina(42) 550,50 cd Pehlivan(60) 548,33 d HKO 497,222 Gelibolu(32) 508,33 c Nina(27) 550,00 cd Tina(26) 530,15 de Şarköy Pehlivan(35) 478,33 d Nina(24) 550,00 cd Krasunia(61) 515,30 ef Tekirdağ(18) 501,00 a Krasunia(21) 451,67 d Sana(6) 550,00 cd Guadalupe(29) 508,33 ef Pandas(19) 400,67 b HKO 150,00 Pehlivan(46) 548,65 cd Nina(57) 506,67 ef Flamura 85(7) 298,00 c Tina(34) 535,40cde Flamura 85(53) 500,40efg HKO 31,222 Krasunia(43) 530,50 cde Nina(5) 495,30 fg Krasunia(22) 526,67 cde Pehlivan(11) 475,67 gh Edirne(49) 521,67 cde Za-75(55) 450,67 hı Guadalupe (37) 515,10 cde Enola(62) 445,20 hı Sana(40) 515,00 cde Gelibolu(56) 444,05 ı Esperia(23) 500,90 de Enola(54) 440,00 ı Golia(30) 500,40 de Guadalupe(51) 433,33 ı Krasunia(20) 500,10 de Krasunia(52) 420,33 ı Flamura 85(3) 480,70 ef HKO 238,217 Dropia (1) 430,80 fg Flamura85(31) 430,40 fg Gelibolu(2) 430,00 fg Nina(44) 400,10 g HKO 847, yetiştirme döneminde yılına göre ekmeklik buğday çeşitlerinin verimleri tüm lokasyonlarda daha yüksek bulunmuştur. Özellikle Hayarabolu, Merkez ve Malkara lokasyonunda çeşitlerden yüksek dane verimleri elde edilmiştir. Beş lokasyonda üretilen ekmeklik buğday çeşitleri arasında en yüksek dane verimi 733,36 kg ile Malkara 73

92 lokasyonunda Pinzon ve 670,50 kg ile Merkez lokasyonunda Esperia çeşitlerinden elde edilmiştir. Çizelge yetiştirme döneminde çeşitlerin dekara dane veriminde önemlilik grupları Hayrabolu Malkara Merkez Saray Çeşitler Dane verimi (kg/da) Çeşitler Dane verimi (kg/da) Çeşitler Dane verimi (kg/da) Çeşitler Dane verimi (kg/da) Krasunia(33) 521,33 a Sana(40) 541,33 a Flamura 85(11) 502,00 a Flamura 85(1) 331,33 a Flamura85(34) 521,33 a Gelibolu(56) 521,00 b Guadalupe(43) 501,00 a Flamura 85(2) 311,00 b Flamura85(18) 509,33b Nina(53) 502,00 c Gelibolu(14) 482,33 b Esperia(3) 267,33 c Gelibolu(25) 503,33 c Esperia(54) 492,00 d Flamura 85(50) 482,33 b Flamura 85(5) 202,00 d Tekirdağ(30) 501,33 c Edirne(59) 481,67 e Gelibolu(12) 451,67 c Pehlivan(4) 201,00 d Gelibolu(31) 501,00 c Esperia(42) 451,67 f Bankal(62) 451,33 c HKO 3,230 Krasunia(32) 472,00d Flamura 85(36) 451,33 f Nina(7) 450,67 c Şarköy Krasunia(6) 452,00 e Odeskaya(64) 431,33 g Esperia(63) 402,67 d Guadalupe(39) 481,33 Flamura85(20) 452,00 e Edirne(61) 431,00 g Tina(21) 401,67 d Guadalupe(55) 451,33 Gelibolu(28) 451,33 e Nina(15) 424,00 h Esperia(9) 401,67 d Nina(49) 451,67 Flamura85(13) 430,67 f Esperia(47) 420,67 ı Krasunia(8) 401,00 d Nina(51) 451,33 Krasunia(29) 416,33g Dropia (60) 402,00 i Nina(52) 392,00 e Flamura 85(45) 451,67 Esperia(17) 412,00h Nina(48) 401,00 i Sirena(10) 352,00 f Sirena(41) 301,67 Esperia(22) 411,00h Gelibolu(58) 401,00 i Alga(37) 351,33 f Balbala(23) 404,00 ı Pehlivan(46) 381,67 k Pehlivan(19) 301,67 g Sagittario (24) 404,00 ı Edirne(44) 381,00 k HKO 10,150 Flamura85(16) 402,00 ı Nina(38) 301,33 l Flamura85(27) 400,00 ı Golia(57) 281,33m Krasunia(26) 301,33 i HKO 147,080 Golia(35) 301,33 i HKO 1,100 Bu çeşitleri 648,33 kg ile Merkez lokasyonunda Nina ve Hayrabolu lokasyonunda Saraybosna çeşitleri, 633,33 kg ile Malkara lokasyonunda Nina, 621,00 kg ile Merkez lokasyonunda Tina çeşitleri izlemişlerdir. İncelenen ekmeklik buğday çeşitleri arasında en düşük dekara dane verimi 298,00 kg ile Şarköy lokasyonunda Flamura 85 çeşidinde elde edilmiştir. Bu çeşidi 400,67 kg dane verimi ile Şarköy lokasyonunda Pandas çeşiti 74

93 izlemişlerdir. Birinci yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinin büyük çoğunluğu 500 kg üzerinde dane verimi vermişlerdir. Ekmeklik buğday çeşitlerinin iki yılda elde edilen dane verimleri incelendiğinde yıllara ve lokasyonlara göre önemli oranda değişmektedir. Tüm lokasyonlarda ikinci yıl dane verimleri genel olarak ilk yıldan düşük olmuştur. İlk yetiştirme yılında çeşitlerin dane verimi 298,00-733,00 kg, ikinci yetiştirme döneminde ise daha düşük değerler göstererek 200,00-540,00 kg arasında değişmiştir. Çeşitler arasında ikinci yıl en yüksek dekara dane verimi değeri Malkara lokasyonunda 541,33 kg ile Sana çeşidinde elde edilmiş, bu çeşidi 521,00 kg ile aynı lokasyonda Gelibolu çeşidi, Hayrabolu lokasyonunda ise Krasunia ve Flamura 85 çeşitleri izlemiştir. Ekmeklik buğday çeşitleri arasında ikinci yıl en düşük dane verimi 201,00 kg Saray lokasyonunda Pehlivan ve Flamura 85 çeşitlerinde alınmıştır. Bunları 281,33 kg ve ile Malkara lokasyonunda Golia ekmeklik buğday çeşitleri izlemiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinden Hayrabolu lokasyonunda 21 çeşitten 10 tanesi, Malkara lokasyonunda 18 çeşitten 7 tanesi, merkez lokasyonunda ise 15 çeşitten 7 tanesi, Şarköy lokasyonunda 6 çeşitten 4 tanesi 450 kg/da ın üzerinde değerler vermişlerdir. Farklı araştırıcılar tarafından ekmeklik buğday çeşitlerinde yapılan çalışmalarda dane veriminin yetiştirme bölgelerine ve çeşitlere bağlı olarak önemli bir varyasyon göstererek 189,50-812,0 kg arasında değiştiği belirtilmiştir (Akman ve ark. 1999, Toklu ve ark. 1999, Zeybek ve ark. 2003, Kahraman ve ark. 2008, Tayyar 2008). Elde edilen bu sonuçlar göre ilk ve ikinci yıl tane verimleri arasında lokasyonlara göre önemli düzeyde farklılıklar olmuştur. Özellikle Hayrabolu, Malkara ve Merkez lokasyonlarında verimler bölge ortalamasına yakın, diğer lokasyonlardan özelikle Saray ve Şarköy lokasyonlarında düşük düzeylerde kalmışdır. 75

94 4.2. Yılların Değerlendirilmesi Bin dane ağırlığı İki yıl süresince beş farklı lokasyonda elde edilen ekmeklik buğday çeşitlerinin bin dane ağırlığı değerleri yıllar dikkate alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş ve elde edilen varyans analiz sonuçları her yılın değerleri ayrı olarak Çizelge 4.25 de verilmiştir. Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinin bin dane ağırlığında varyans analizi sonuçları yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Degeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,896 50, ,188** 1,429 1,656 Hata ,527 0,504 Genel ,423 16, yetiştirme dönemi Varyasyon Serbest Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,004 78,318 78,752** 1,429 1,656 Hata ,293 0,994 Genel ,297 26,499 Altmış dört ekmeklik buğday örneğinde elde edilen bin dane ağırlığı değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda, her iki yılda da ekmeklik buğday çeşitleri bin dane ağırlığı yönünden farklılıklar istatistiki olarak 0,01 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin elde edilen ortalamalar arasındaki farklılığı belirlemek için önemlilik testi (DUNCAN) yapılmış ve elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları çizelge 4.26 da verilmiştir. 76

95 Çizelge Çeşitlerin bin dane ağırlığına ilişkin önemlilik grupları yılı yılı Çeşitler Bin dane ağırlığı (g) Çeşitler Bin dane ağırlığı (g) Edirne mk 45,60 a Edirne mk 48,69 a Pehlivan mz 44,80 ab Pehlivan mz 48,21 ab Pehlivan mk 43,30 bc Pehlivan mk 46,30 abc Pehlivan mz 42,66 cd Balbala hy 45,91 bc Pehlivan hy 42,60 cd Edirne mk 44,81 cd Flamura 85 mz 42,50 cd Nina şr 44,30 cde Nina mk 42,13 cde Tina mz 43,61 cde Nina mk 42,13 cde Edirne mk 43,11 c-f Flamura 85 sr 42,10 c-f Flamura 85 mz 42,89 c-g Gelibolu mk 41,90 c-f Gelibolu mk 42,81c-g Tina mz 41,90c-f Flamura 85 şr 42,71 d-g Dropia mk 41,80 c-f Flamura 85 hy 42,29 e-h Gelibolu hy 41,80 c-f Nina mk 42,19 e-ı Esperia mz 41,40 c-g Tekirdağ hy 42,00 e-ı Pinzon mk 40,90 d-h Gelibolu hy 41,87 e-i Nina mz 40,90 d-h Sirena şr 41,49 f-k Gelibolu mk 40,70 d-h Esperia mk 41,39 f-l Flamura 85 şk 40,40 e-h Flamura 85 hy 41,39 f-l Flamura 85 mk 40,10 fgh Gelibolu hy 41,19 f-l Gelibolu hy 40,00 f-ı Flamura 85 hy 41,01 g-k Krasunia mz 40,00 f-ı Flamura 85 sr 41,00 g-k Enola mz 40,00 f-ı Bankal mz 40,26 h-k Pehlivan sr 39,60 f-ı Esperia mz 40,29 h-k Esperia mk 39,07 f-ı Nina mk 40,21 h-m Flamura 85 hy 39,30 f-ı Flamura 85 sr 40,00 g-m Tekirdağ şk 38,70 g-i Nina şr 39,99 g-m Krasunia mk 38,50 hıi Pehlivan sr 39,59 g-n Odeskaya mk 38,30 h-k Gelibolu hy 39,41 ı-n Enola mz 38,00 h-k Flamura 85 sr 39,41 ı-n Tina mk 37,80 ıik Guadalupe şr 39,19 i-o Nina mk 36,80 ikl Flamura 85 hy 39,10 i-o Flamura 85 sr 37,00 klm Krasunia hy 39,01 k-o Flamura 85 hy 36,20 lmn Esperia sr 38,31 k-o Za-75 mk 32,10 lmn Odeskaya mk 38,29 l-o Flamura 85 sr 36,10 l-p Esperia mk 37,02 l-o 77

96 Pandas şk 36,00 l-r Gelibolu mz 37,61 l-o Flamura 85 mk 35,80 l- s Esperia hy 37,41l-o Sana mk 35,80 l-s Gelibolu mk 37,19 l-p Flamura 85 sr 35,50 m-t Nina mz 36,51m-r Nina mk 35,33 n-u Dropia mk 36,49 m-r Nina mk 35,20n-u Nina mk 36,41 m-s Krasunia mz 35,10 n-v Flamura 85 hy 36,11 n-t Nina mz 35,00 n-y Esperia mz 35,89 n-u Nina hy 34,97 n-y Sana mk 35,80 n-u Esperia mk 34,77 p-y Gelibolu mz 35,69 n-u Guadalupe mz 34,70 p-y Krasunia mz 35,68 n-u Nina mk 34,60 r-y Flamura 85 mz 35,49 n-u Esperia hy 34,50 s-y Nina mk 35,48 o-u Nina mz 34,33 s-y Nina mz 35,18 o-u Krasunia mk 34,20 s-z Flamura 85 mk 34,91 p-v Golia mk 34,03 t-z Krasunia hy 34,71 p-v Sana mk 34,00 t-z Esperia mk 34,31 r-v Tina mz 33,97 t-z Krasunia hy 33,91 s-v Alga mz 33,70 u-z Sirena mz 33,49 t-y Krasunia mk 33,60 u-z Guadalupe şr 33,09 u-z Guadalupe mk 33,00 u-z Golia hy 32,71 vyz Guadalupe hy 32,80 vza Esperia hy 31,59 yz Saraybosna sr 32,20 zab Krasunia hy 31,11 zw Gelibolu mz 32,20 zab Flamura 85 hy 29,50 wa Gelibolu mz 31,60 AB Golia mk 29,01 AB Flamura 85 mz 31,10 B Alga mz 28,30 AB Krasunia hy 29,30 C Guadalupe mz 27,69 AB Saraybosna hy 29,00 C Sagittario hy 27,68 AB Guadalupe mz 26,70 D Krasunia hy 27,30 B HKO 0,504 HKO 0,994 mz: Merkez; mk: Malkara; sr: Saray; hy: Hayrabolu; şr: Şarköy yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinde bin dane ağırlığı 45,60-26,70 g arasında değişmiştir. Farklı araştırıcılar tarafından ekmeklik buğdaylarda yapılan çalışmalarda bin dane ağırlığının 28,7-51,0 g arasında değiştiği belirtilmiştir (Kınacı 1997, Akman ve ark. 1999, Demir ve ark. 1999, Toklu ve ark. 1999, Bağcı ve ark. 2001, Başer ve ark. 2001, Beşer ve ark. 2001, Bilgin 2001, Mut ve ark. 2005, 78

97 Kahraman ve ark. 2008, Işık 2011). En yüksek bin dane ağırlığı 45,60 g ve 44,80 g ile Edirne ve Pehlivan çeşitlerinde elde edilmiş, bu çeşitleri 43,26 g ile Pehlivan, 42,26 g ile Pehlivan, 42,50 g ile Flamura 85, 42,13 g ile Nina, 42,10 g ile Flamura 85, 41,90 g ile Gelibolu ve Tina çeşitleri, 41,80 g ile Dropia ve Gelibolu ve 41,4 g ile Esperia bu çeşitleri izlemişlerdir. Bin dane ağırlığının minimum değerlerinin g olması arzu edilmektedir (Petrova 2007). Bu değerler dikkate alındığında ilk yetiştirme yılında 42 ekmeklik buğday çeşidi bu değerin üzerinde bin dane ağırlığı değeri verirken, 22 çeşit 35 g ın altında değer göstermiştir. İlk yetiştirme yılında en düşük bin dane ağırlığı ise 26,70 g ile Guadalupe ekmeklik buğday çeşidinde elde edilirken, bu çeşidi 29,00 g ile Saraybosna, 29,30 g ile Krasunia, 31,10 g ile Flamura 85 ve 31,60 g ile Guadalupe çeşitleri izlemiştir yetiştirme döneminde incelenen altmış dört ekmeklik buğday örneğinde bin dane ağırlığı 27,31-48,69 g arasında değişmiştir. En yüksek bin dane ağırlığı 48,69 ve 48,21 g ile Edirne ve Pehlivan çeşitlerinde elde edilmiştir. Bu çeşitleri 46,30 g ile Pehlivan, 45,91 g ile Balbala, 44,81 g ile Guadalupe, 44,30 g ile Nina, 43,61 g ile Tina, 43,11 g ile Edirne bu çeşitleri izlemişlerdir. Bin dane ağırlığının minimum değerlerinin g olması arzu edilmektedir (Petrova 2007). Bu değerler dikkate alındığında ikinci yetiştirme yılında altmış dört ekmeklik buğday çeşidinden 52 ekmeklik buğday çeşidi bu değerin üzerinde bin dane ağırlığı değeri verirken, 16 çeşit 35 g dan daha düşük değer göstermiştir. Elde edilen bu sonuçlar çeşitlerin maksimum-minimum değerleri ve çeşitlerin genel performansına göre ikinci yıl daha yüksek bin dane ağırlığı değerleri elde edilmiştir. İkinci yetiştirme yılında en düşük bin dane ağırlığı 27,31 ile Krasunia, 27,69 g ile Sagittario ve Guadalupe ekmeklik buğday çeşitlerinde elde edilirken, bu çeşitleri 28,30 g ile Alga, 29,01 g ile Golia, 29,19 g ile Guadalupe ve 29,50 g ile Flamura 85 çeşitleri izlemiştir Hektolitre ağırlığı İki yıl süresince beş farklı lokasyonda ekmeklik buğday çeşitlerinin hektolitre ağırlığı değerleri yıllar dikkate alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş ve elde edilen varyans analiz sonuçları her yılın değerleri ayrı olarak Çizelge 4.27 de verilmiştir. 79

98 Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinin hektolitre ağırlığına ilişkin varyans analizi sonuçları yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,326 27, ,251** 1,429 1,656 Hata 128 2,613 0,020 Genel ,939 9, yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,453 27,626 26,455** 1,429 1,656 Hata ,667 1,044 Genel ,120 9,812 Altmış dört ekmeklik buğday örneğindeki hektolitre ağırlığı değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda, her iki yılda da ekmeklik buğday çeşitleri bin dane ağırlığı yönünden farklılıklar istatistiki olarak 0,01 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin elde edilen ortalamalar arasındaki farklılığı belirlemek için önemlilik testi (DUNCAN) yapılmış ve elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları çizelge 4.28 de verilmiştir. Çizelge Çeşitlerin hektolitre ağırlığına ilişkin önemlilik grupları yılı yılı Çeşitler Hektolitre ağırlığı (kg/l) Çeşitler Hektolitre ağırlığı (kg/l) Edirne mk 83,0 a Balbala hy 83,00 a Dropia mk 82,00 b Flamura 85 hy 82,83 ab Pehlivan mz 82,00 b Esperia hy 82,83 ab Tekirdağ şr 82,00 b Gelibolu hy 82,83 ab Enola mz 81,97 b Bankal mz 82,83 ab Krasunia mz 81,50c Flamura 85 sr 82,00abc Esperia mz 81,00 d Esperia hy 82,00 abc Flamura 85 sr 81,00 d Flamura 85 hy 82,00 abc Flamura 85 sr 81,00 d Gelibolu hy 82,00 abc Pehlivan mk 81,00 d Krasunia hy 81,83 a-d Gelibolu mk 80,50 e Flamura 85 mz 81,83 a-d Pehlivan sr 80,50e Flamura 85 sr 81,00 a-e Flamura 85 sr 80,50 e Tekirdağ hy 81,00 a-e 80

99 Pehlivan hy 80,50 e Flamura 85 hy 81,00 a-e Krasunia mk 80,50 e Flamura 85 şr 81,00 a-e Pehlivan mz 80,50 e Esperia mk 80,83 b-f Flamura 85 hy 80,00 f Gelibolu mk 80,83 b-f Gelibolu mk 79,97 f Flamura 85 hy 80,00 c-g Gelibolu hy 79,00 g Flamura 85 hy 80,00 c-g Flamura 85 mz 79,00 g Golia hy 80,00 c-g Flamura 85 şr 79,00 h Gelibolu mk 80,00 c-g Flamura 85 sr 79,00 h Esperia mz 79,83 c-g Saraybosna hy 79,00 h Sana mk 79,83 c-g Nina mz 79,00 h Sirena şr 79,83 c-g Guadalupe mz 79,00 h Nina şr 79,83c-g Esperia hy 78,97 h Edirne mk 79,83 c-g Flamura 85 mk 78,97 h Esperia mz 79,83 c-g Guadalupe mk 78,97 h Gelibolu hy 79,00 c-g Flamura 85 mk 78,50 ı Krasunia hy 79,00 c-g Gelibolu hy 78,50 ı Dropia mk 79,00 c-g Gelibolu hy 78,50 ı Esperia sr 78,83 d-h Guadalupe hy 78,50 ı Nina hy 78,83 d-h Pandas şr 78,00 i Nina şr 78,83 d-h Krasunia mz 78,00 i Golia mk 78,83 d-h Alga mz 78,00 i Flamura 85 mk 78,00 e-ı Sana mk 77,97 i Guadalupe mz 78,00 e-ı Enola mz 77,67 i Esperia mk 78,00 e-ı Sana mk 77,50 k Flamura 85 sr 77,83 e-ı Pinzon mk 77,50 k Flamura 85 mz 77,83 e-ı Saraybosna sr 77,50 k Gelibolu mz 77,83 e-ı Krasunia mk 77,50 k Dropia mk 77,83 e-ı Krasunia mk 77,50 k Edirne mk 77,83 e-ı Esperia mk 77,50 k Odeskaya mk 77,83 e-ı Nina mk 77,00 l Pehlivan mz 77,00 f-i Nina mk 77,00 l Esperia mk 77,00 f-i Nina mk 77,00 l Guadalupe şr 77,00 f-i Tina mz 77,00 l Nina mz 76,83 f-i Tina mz 76,97 l Flamura 85 hy 76,83 f-i Flamura 85 hy 76,00 m Sagittario hy 76,83 f-i Nina mk 76,00 m Pehlivan mk 76,00 g-k Esperia mk 76,00 m Tina mz 75,83 h-l 81

100 Odeskaya mk 76,00 m Nina mz 75,83 h-l Gelibolu mz 76,00 m Sirena mz 75,83 ı-m Nina mz 75,97 m Krasunia hy 74,83 i-n Nina mk 75,50 n Krasunia mz 74,00 i-n Golia mk 75,50 n Gelibolu mz 74,00 i-n Pehlivan hy 74,97 n Krasunia hy 73,83 k-o Za-75 mz 74,97 n Nina mk 73,83 k-o Nina mk 74,00 o Pehlivan sr 73,00 l-o Guadalupe mz 73,00 p Nina mk 73,00 l-o Tina mk 72,00 r Guadalupe şr 73,00 l-o Guadalupe mz 71,97 r Alga mz 72,83 mno Flamura 85 mz 68,00 s Nina mk 72,00 no Nina mz 67,87s Nina mk 71,83 o HKO 0,020 HKO 1, yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinde hektolitre ağırlığı 67,87-83,00 kg/hl arasında değişmiştir. Bu değer dikkate alındığında altmış dört ekmeklik buğday örneklerinden 26 tanesinin 78 kg/hl değerinden daha yüksek değer verirken, 29 örnek ise bu değerin altında değer vermişlerdir. Bu da bölgede yetiştirilen çeşitlerin büyük kısmının hektolitre ağırlığı yönünden beklenen değerin altında kaldığını göstermektedir. İlk yetiştirme yılında en yüksek hektolitre ağırlığı 83,00 kg/hl ile Edirne çeşidinde elde edilmiş, bu çeşidi 82,00 kg/hl Dropia, Pehlivan ve Tekirdağ çeşitleri izlemiştir. Bu çeşitlerden sonra 81,97 kg/hl ağırlığı ile Enola, 81,50 kg/hl ile Krasunia,81,00 kg/hl hektolitre ağırlığı ile Esperia, Flamura 85 bu çeşitleri izlemişlerdir. Hektolitre ağırlığının 78 kg/hl ya da üzerinde olması arzu edilmektedir (Petrova 2007). Bu değerler dikkate alındığında ilk yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinin önemli kısmı yetersiz değer vermiştir. İlk yetiştirme yılında en düşük hektolitre ağırlığı ise 67,87 kg/hl ile Nina ekmeklik buğday çeşidinde elde edilirken, bu çeşidi 68,00 kg/hl ile Flamura 85, 71,97 kg/hl ile Krasunia çeşidi izlemiştir yetiştirme döneminde beş farklı lokasyonda incelenen altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde hektolitre ağırlığı 71,83-83,00 kg/hl arasında değişmiştir. En yüksek hektolitre ağırlığı 83,00 kg/hl ile Balbala çeşidinde elde edilmiş, bu çeşidi 82,83 kg/hl ile Flamura 85, 82,83 kg/hl ile Esperia, Gelibolu ve Bankal çeşitleri, 82,00 kg/hl ile Flamura 85, Esperia, Flamura 85 ve Gelibolu çeşitleri bu çeşitleri izlemişlerdir. Hektolitre ağırlığının 78 kg/hl değerinin üzerinde olması arzu edilmektedir (Petrova 2007). Bu değerler dikkate 82

101 alındığında ikinci yetiştirme yılında altmış dört ekmeklik buğday örneğinden 27 si bu değerin üzerinde, 27 örnek ise daha düşük değer göstermiştir. İkinci yıl daha yüksek hektolitre ağırlığı değerleri elde edilmiştir. İkinci yetiştirme yılında en düşük hektolitre ağırlığı 71,83 kg/hl ile Nina çeşidinde elde edilmiş, bu çeşidi sırası ile 72,00 kg/hl ile yine Nina ekmeklik buğday çeşidi, 72,83 kg/hl ile Alga, 73 kg/hl ile Guadalupe, Nina ve Pehlivan çeşitleri izlemiştir. Elde edilen sonuçlara göre incelenen bölgelerdeki çeşitlerin önemli bir kısmının hektolitre ağırlığı değerleri 78 kg/hl üzerinde olurken, çeşitlerin hektolitre ağırlığı değerleri yıllara ve lokasyonlara göre değişim göstermiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde 78 kg/hl ve üzerinde hektolitre değeri olması istenir. Farklı araştırıcılar ekmeklik buğdaylarda hektolitre ağırlığının 70,6-85,5 kg arasında değiştiğini belirtmişlerdir (Atlı 1987, Kınacı 1997, Demir ve ark. 1999, Genç ve ark. 1999, Toklu ve ark. 1999, Aydemir ve ark. 2001, Bağcı ve ark. 2001, Başer ve ark. 2001, Beşer ve ark. 2001, Bilgin 2001, Karaduman 2002, İnce ve Gögüç 2006, Mut ve ark. 2007, Kahraman ve ark. 2008, Aktar 2011, Işık 2011) Danede nem oranı Buğday hasat edilirken, depolanırken ve kalite analizleri yapılırken danenin nem oranı önemlidir. Danedeki nem oranı % olursa ve depo koşulları da uygun ise daneler bozulmadan uzun süre saklanabilir. Oysa danedeki nem oranı % 14 ün üzerine çıkarsa ya da ortamın nem oranı yüksek olursa danede solunum ve küflenme hızlanır. Buda ürünün kısa sürede bozularak kullanılamaz hale gelmesine neden olur. İki yıl süresince beş farklı lokasyonda ekmeklik buğday çeşitlerinin danede nem oranları belirlenmiştir. Bu değerler yıllar dikkate alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş ve elde edilen varyans analiz sonuçları her yılın değerleri ayrı olarak Çizelge 4.29 da verilmiştir. 83

102 Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinin danede nem oranına ilişkin varyans analizi sonuçları yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit 63 8,236 0,131 0,929 1,429 1,656 Hata 128 5,248 0,141 Genel ,484 0, yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit 63 54,791 0,870 0,879 1,429 1,656 Hata ,667 0,990 Genel ,457 0,950 Altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde elde edilen danede nem oranı değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda, her iki yılda da ekmeklik buğday çeşitlerinin danede nem oranı yönünden farklılıkları istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin ortalama değerler Çizelge 4.30 da verilmiştir. Çizelge Örneklerin danede nem oranına ilişkin önemlilik grupları yılı yılı Çeşitler Danede nem oranı (%) Çeşitler Danede nem oranı (%) Pandas şr 11,80 Flamura 85 hy 14,20 Tina mz 11,80 Krasunia hy 13,60 Flamura 85 mz 11,80 Krasunia hy 13,50 Pehlivan mz 11,73 Krasunia mz 13,20 Tina mk 11,70 Gelibolu hy 13,00 Flamura 85 hy 11,70 Flamura 85 hy 12,60 Tekirdağ şr 11,67 Edirne mk 12,60 Gelibolu mk 11,67 Esperia mz 12,60 Flamura 85 mk 11,60 Sirena mz 12,50 Esperia mz 11,60 Nina mk 12,50 Nina mz 11,60 Esperia hy 12,50 Flamura 85 şr 11,60 Esperia mk 12,50 Nina mk 11,60 Flamura 85 hy 12,50 Flamura 85 sr 11,60 Flamura 85 hy 12,42 84

103 Flamura 85 mz 11,60 Nina mz 12,40 Gelibolu mk 11,60 Flamura 85 mz 12,40 Flamura 85 hy 11,60 Flamura 85 hy 12,40 Nina mz 11,60 Esperia hy 12,40 Saraybosba sr 11,50 Pehlivan mz 12,40 Flamura 85 sr 11,50 Alga mz 12,40 Nina mk 11,50 Pehlivan mk 12,40 Flamura 85 mk 11,50 Flamura 85 mz 12,40 Pehlivan hy 11,50 Nina mk 12,40 Sana mk 11,50 Nina mk 12,30 Esperia mk 11,50 Krasunia hy 12,20 Za-75 mz 11,50 Gelibolu mz 12,20 Enola mz 11,50 Esperia mk 12,20 Saraybosna hy 11,43 Bankal mz 12,10 Sana mk 11,40 Pehlivan sr 12,00 Pinzon mk 11,40 Flamura 85 sr 12,00 Saraybosna sr 11,40 Esperia mz 12,00 Flamura 85 sr 11,40 Tina mz 12,00 Pehlivan hy 11,40 Gelibolu hy 12,00 Krasunia mk 11,40 Flamura 85 hy 12,00 Guadalupe mz 11,40 Golia mk 12,00 Gelibolu hy 11,40 Gelibolu mk 12,00 Nina hy 11,40 Odeskaya mk 12,00 Nina mk 11,40 Guadalupe şr 11,97 Odeskaya mk 11,40 Flamura 85 sr 11,90 Nina mk 11,40 Nina şr 11,90 Pehlivan mz 11,40 Guadalupe şr 11,90 Dropia mk 11,30 Krasunia hy 11,80 Flamura 85 hy 11,30 Tekirdağ hy 11,80 Esperia hy 11,30 Sana mk 11,80 Guadalupe hy 11,30 Guadalupe mz 11,80 Nina mk 11,30 Flamura 85 şr 11,80 Gelibolu mz 11,30 Nina mk 11,80 Alga mz 11,30 Gelibolu mk 11,80 Pehlivan mz 11,20 Dropia mk 11,80 Pehlivan sr 11,20 Edirne mk 11,80 Nina mk 11,20 Flamura 85 sr 11,70 Guadalupe mk 11,20 Esperia sr 11,70 85

104 Krasunia mk 11,20 Gelibolu mz 11,70 Guadalupe mz 11,20 Balbala hy 11,70 Enola mz 11,20 Gelibolu hy 11,70 Guadalupe mz 11,20 Golia hy 11,70 Tina mz 11,17 Sirena şr 11,70 Esperia mk 11,10 Esperia mk 11,60 Edirne mk 11,10 Edirne mk 11,60 Krasunia mk 11,07 Sagittario hy 11,50 Golia mk 11,00 Nina mz 11,50 Pehlivan mk 11,00 Krasunia hy 11,42 Nina mz 11,00 Nina şr 11,40 Krasunia mz 11,00 Flamura 85 mk 11,20 HKO 0,141 HKO 0, yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday örneklerinde danede nem oranı değerleri % 11,00-11,80 gibi oldukça dar bir aralıkta olduğu belirlenmiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde danede nem oranının % 12 nin altında olması çeşitlerin depolama için oldukça uygun nem oranına sahip olduklarını göstermektedir. İlk yetiştirme yılında danede nem oranı % 11,80 ile Pandas çeşidinde belirlenirken, bunu, % 11,80 ile Tina ve Flamura 85 çeşitleri, 11,73 ile Krasunia, 11,70 ile Tina ve Gelibolu çeşitleri, % 11,67 ile Gelibolu ve Tekirdağ çeşitleri izlemiştir. Danede nem oranı değerleri dikkate alındığında bölgedeki çeşitlerin danede nem oranı yönünden oldukça uygun oldukları görülmektedir. Danede nem oranı değerleri dikkate alındığında ilk yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinde en düşük değerler % 11 nem oranı ile Enola, Nina, Pehlivan ve Golia çeşitlerinde belirlenmiş, bu çeşitleri % 11,07 ile Krasunia, % 11,10 ile Edirne ve Esperia çeşitleri izlemişlerdir yetiştirme döneminde beş farklı lokasyonda iki yıl incelenen altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde danede nem oranı değerleri ilk yıla göre daha büyük değişim gösterip % 11,00-14,20 arasında değişmiştir. En yüksek danede nem oranı % 14,20 ile Flamura 85 çeşidinde bulunurken, bunu % 13,60, % 13,50, % 13,20 ile Krasunia ve % 13 ile Gelibolu çeşitleri izlemiştir. 86

105 Elde edilen sonuçlar, altmış dört ekmeklik buğday örneği arasında sadece biri % 14 nem oranının üstünde değer verdiği, 3 ü % 14 sınırına yakın değer verdiğini göstermektedir. Bu sonuçlar ortalama danede nem oranının ikinci yıl daha yüksek değerde olduğunu göstermektedir. İkinci yetiştirme yılında en düşük danede nem oranı % 11,00 ile Flamura 85 çeşidinde elde edilmiş, bu çeşidi sırası ile % 11,40 nem oranı ile Nina, % 11,50 nem oranı ile Nina, Sagittario çeşitleri izlemiştir Embriyo kararması Buğday da yetiştirilen çeşide ve iklim koşullarına bağlı olarak farklı oranlarda danede embriyo kararması görülmektedir. Özellikle başaklanmadan sonra hasada yakın dönemde yağışlı günlerin olması, embriyo kararmasına karşı hassas olan çeşitlerde danede embriyo kararması oranlarını artırmaktadır. Bu da ürünün pazarlanmasında fiyat düşmesi, hatta çok yüksek embriyo kararması görülmesi ürünün pazarlanmasında sorunlarla karşılaşılmasına neden olmaktadır. İki yıl süresince beş farklı lokasyonda ekmeklik buğday çeşitlerinin danede embriyo kararması oranları belirlenmiştir. Bu değerler yıllar dikkate alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş ve elde edilen varyans analiz sonuçları her yılın değerleri ayrı olarak Çizelge 4.31 de verilmiştir. Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinin embriyo kararması oranına ilişkin varyans analizi sonuçları yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,367 3,593 3,232** 1,429 1,656 Hata ,500 1,112 1,43 1,66 Genel ,867 2,107 1,32 1, yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,846 6,331 6,163** 1,429 1,656 Hata ,667 1,027 Genel ,512 3,103 87

106 Altmış dört ekmeklik buğday örneğindeki danede embriyo kararması oranı değerlerinin yapılan varyans analizi sonucunda, her iki yılda da ekmeklik buğday çeşitlerinin danede embriyo kararması oranı yönünden farklılıkları istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin elde edilen ortalamalar arasındaki farklılığı belirlemek için önemlilik testi (DUNCAN) yapılmış ve elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları Çizelge 4.32 de verilmiştir. Çizelge Çeşitlerin embriyo kararmasına ilişkin önemlilik grupları yılı yılı Çeşitler Embriyo kararması (%) Çeşitler Embriyo kararması (%) Golia mk 7,00 a Flamura 85 sr 5,00 a Flamura 85 sr 5,00 ab Esperia mz 5,00 a Guadalupe mz 5,00 ab Gelibolu mz 5,00 a Za-75 mz 5,00 ab Flamura 85 sr 4,00 ab Sana mk 4,00 bc Esperia sr 4,00 ab Flamura 85 hy 4,00 bc Nina mz 4,00 ab Pinzon mk 4,00 bc Sirena mz 4,00 ab Flamura 85 sr 4,00 bc Sirena şr 3,00 abc Tina mk 4,00 bc Pehlivan sr 3,00 abc Gelibolu mz 4,00 bc Flamura 85 hy 3,00 abc Pehlivan sr 3,00 bcd Flamura 85 hy 3,00 abc Flamura 85 sr 3,00 bcd Tina mz 3,00 abc Flamura 85 mz 3,00 bcd Gelibolu hy 3,00 abc Esperia hy 3,00 bcd Alga mz 3,00 abc Gelibolu hy 3,00 bcd Nina mk 3,00 abc Gelibolu mk 3,00 bcd Guadalupe şr 3,00 abc Esperia mk 3,00 bcd Esperia mk 3,00 abc Krasunia mz 3,00 bcd Nina mk 3,00 abc Flamura 85 mz 3,00 bcd Nina mk 3,00 abc Nina mz 3,00 bcd Edirne mk 3,00 abc Dropia mk 2,00 cd Dropia mk 3,00 abc Gelibolu mk 2,00 cd Edirne mk 3,00 abc Flamura 85 mk 2,00 cd Flamura 85 sr 2,00 bc Esperia mz 2,00 cd Krasunia hy 2,00 bc Flamura 85 şr 2,00 cd Krasunia mz 2,00 bc Pehlivan mz 2,00 cd Flamura 85 mz 2,00 bc Flamura 85 sr 2,00 cd Gelibolu mz 2,00 bc 88

107 Pandas şr 2,00 cd Nina mk 2,00 bc Esperia mk 2,00 cd Flamura 85 hy 2,00 bc Flamura 85 mk 2,00 cd Pehlivan mz 2,00 bc Pehlivan hy 2,00 cd Flamura 85 hy 2,00 bc Flamura 85 hy 2,00 cd Gelibolu hy 2,00 bc Nina hy 2,00 cd Flamura 85 hy 2,00 bc Guadalupe hy 2,00 cd Gelibolu hy 2,00 bc Sana mk 2,00 cd Krasunia hy 2,00 bc Saraybosna hy 2,00 cd Flamura 85 mk 2,00 cd Nina mk 2,00 cd Edirne mk 2,00 bc Nina mk 2,00 cd Flamura 85 şr 2,00 bc Gelibolu hy 2,00 cd Pehlivan mk 2,00 bc Odeskaya mk 2,00 cd Esperia mk 2,00 bc Enola mz 2,00 cd Nina şr 2,00 bc Nina mz 2,00 cd Flamura 85 mz 2,00 bc Pehlivan mz 2,00 cd Nina şr 2,00 bc Krasunia mz 2,00 cd Nina mz 2,00 bc Enola mz 2,00 cd Esperia mk 2,00 bc Guadalupe mz 2,00 cd Gelibolu mk 2,00 bc Krasunia mk 1,00 d Gelibolu mk 2,00 bc Guadalupe mz 1,00 d Esperia mz 2,00 bc Nina mk 1,00 d Odeskaya mk 2,00 bc Saraybosna sr 1,00 d Esperia hy 1,00 c Tekirdağ şr 1,00 d Esperia hy 1,00 c Krasunia mk 1,00 d Balbala hy 1,00 c Krasunia hy 1,00 d Sagittario hy 1,00 c Krasunia mk 1,00 d Krasunia hy 1,00 c Nina mk 1,00 d Krasunia hy 1,00 c Tina mz 1,00 d Tekirdağ hy 1,00 c Nina mk 1,00 d Krasunia hy 1,00 c Guadalupe mk 1,00 d Flamura 85 hy 1,00 c Pehlivan mk 1,00 d Golia hy 1,00 c Edirne mk 1,00 d Sana mk 1,00 c Nina mk 1,00 d Guadalupe mz 1,00 c Guadalupe mz 1,00 d Guadalupe şr 1,00 c Tina mz 1,00 d Golia mk 1,00 c Alga mz 1,00 d Bankal mz 1,00 c HKO 1,112 HKO 1,027 89

108 yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinde danede embriyo kararması değerleri % 1,00-7,00 arasında değişmiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde danede embriyo kararmasının hiç olmaması ya da düşük olması istenen bir özelliktir. Bunun yanında ekmeklik buğdayda % 3 ve üzerinde embriyo kararması ürünün satışında fiyat düşmesi ve satışında sorunlar yaşanmasına neden olmaktadır. İlk yetiştirme yılında danede embriyo kararması değeri en yüksek % 7 ile Golia çeşidinde belirlenirken, bunu, % 5 ile Flamura 85, Guadalupe ve Za-75 çeşitleri izlemiştir. % 4 embriyo kararması ile Sana, Pinzon, Flamura 85, Tina ve Gelibolu çeşitleri, bu çeşitlerden sonra sıralanmıştır. İlk yetiştirme yılında 64 ekmeklik buğday çeşidinde 20 tanesi % 3 ve üzerinde, 26 tanesi ise % 2 ve üzerinde embriyo kararması göstermiştir. Danede embriyo kararması oranları incelendiğinde bölgede yetiştirilen çeşitlerde danede embriyo kararması oranlarının çeşitlerin önemli bir kısmında kayda değer düzeyde olduğunu göstermektedir. İlk yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinde en düşük danede embriyo kararması değerleri % 1 ile Alga, Tina, Guadalupe, Nina, Edirne, Pehlivan, Guadalupe, Nina, Tina, Nina, Krasunia, Krasunia, Krasunia, Tekirdağ, Saraybosna, Nina, Guadalupe ve Krasunia çeşitlerinde belirlenmiştir yetiştirme döneminde beş farklı lokasyonda iki yıl incelenen altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde danede embriyo kararması oranı değerleri ilk yıla göre daha düşük değişim gösterip % 1-5 arasında değişmiştir. En yüksek danede embriyo kararması % 5 ile Flamura 85, Esperia ve Gelibolu çeşitlerinde bulunmuştur. Bu çeşitleri % 4 embriyo kararması oranları Flamura 85, Esperia, Nina ve Sirena çeşitleri, % 3,33 ile Sirena çeşidi izlemiştir. Altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde danede embriyo kararması oranları incelendiğinde altmış dört çeşitden 22 tanesi % 3 ve üzerinde embriyo kararması, 27 tanesi ise % 2 embriyo kararması göstermiştir. Elde edilen bu sonuçlar çeşitlerin ortalama danede embriyo kararması oranının ikinci yıl daha önemli düzeyde olduğunu göstermektedir. İkinci yetiştirme yılında en düşük danede embriyo kararması oranı % 1 ile Esperia, Balbala, Sagittario, Krasunia, Flamura 85, Tekirdağ, Gelibolu, Sana, Guadalupe, Golia ve Bankal çeşitlerinde elde edilmiştir. 90

109 Nimf sayısı İki yıl süresince beş farklı lokasyonda ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardaki nimf sayısı değerleri yıllar dikkate alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş ve elde edilen varyans analiz sonuçları her yılın değerleri ayrı olarak Çizelge 4.33 de verilmiştir. Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde nimf sayısı değerlerine ilişkin varyans analizi sonuçları yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,250 16,560 12,54** 1,429 1,656 Hata ,96 1,320 Genel ,210 6, yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,313 8,164 6,747** 1,429 1,656 Hata ,88 1,000 Genel ,193 3,504 Altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde elde edilen nimf sayısı değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda, her iki yılda da ekmeklik buğday çeşitlerinin nimf sayısı yönünden farklılıkları istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin elde edilen ortalamalar arasındaki farklılığı belirlemek için önemlilik testi (DUNCAN) yapılmış ve elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları çizelge 4.34 de verilmiştir. Çizelge Çeşitlerin nimf sayısına ilişkin önemlilik grupları yılı yılı Çeşitler Nimf sayısı (adet/m 2 ) Çeşitler Nimf sayısı (adet/m 2 ) Guadalupe mk 14,00 a Flamura 85 mk 15,00 a Sana mk 14,00 a Sana mk 15,00 a Nina mk 14,00 a Esperia mk 15,00 a Krasunia mk 14,00 a Gelibolu mk 15,00 a Nina mk 14,00 a Edirne mk 15,00 a Dropia mk 13,00 ab Edirne mk 15,00 a 91

110 Gelibolu mk 13,00 ab Sirena şr 14,00 ab Flamura 85 mk 13,00 ab Nina şr 14,00 ab Sana mk 13,00 ab Nina mk 13,00 ³abc Pinzon mk 13,00 ab Nina mk 13,00 abc Nina mk 13,00 ab Esperia mk 13,00 abc Tekirdağ şr 13,00 ab Nina mk 13,00 abc Krasunia mk 13,00 ab Golia mk 13,00 abc Nina mk 13,00 ab Dropia mk 13,00 abc Gelibolu mk 13,00 ab Flamura 85 sr 12,00 abc Pehlivan mk 13,00 ab Flamura 85 sr 12,00 abc Esperia mk 13,00 ab Esperia sr 12,00 abc Odeskaya mk 13,00 ab Pehlivan sr 12,00 abc Edirne mk 13,00 ab Flamura 85 sr 12,00 abc Nina mk 13,00 ab Krasunia hy 12,00 abc Esperia mz 12,00 abc Edirne mk 12,00 abc Nina mz 12,00 abc Pehlivan mk 12,00 abc Pehlivan mz 12,00 abc Esperia mk 12,00 abc Flamura 85 mz 12,00 abc Nina mk 12,00 abc Tina mz 12,00 abc Guadalupe şr 12,00 abc Guadalupe mz 12,00 abc Gelibolu mk 12,00 abc Tina mz 12,00 abc Odeskaya mk 12,00 abc Nina mz 12,00 abc Gelibolu mz 11,00 bcd Pehlivan mz 12,00 abc Pehlivan mz 11,00 bcd Krasunia mz 12,00 abc Tina mz 11,00 bcd Enola mz 12,00 abc Flamura 85 hy 11,00 bcd Alga mz 12,00 abc Alga mz 11,00 bcd Guadalupe mz 12,00 abc Guadalupe şr 11,00 bcd Flamura 85 şr 11,00 bc Flamura 85 şr 11,00 bcd Flamura 85 hy 11,00 bc Sirena şr 11,00 bcd Saraybosna sr 11,00 bc Nina mz 11,00 bcd Flamura 85 sr 11,00 bc Krasunia hy 10,00 cd Flamura 85 sr 11,00 bc Krasunia mz 10,00 cd Flamura 85 sr 11,00 bc Esperia mz 10,00 cd Pandas şr 11,00 bc Sirena mz 10,00 cd Krasunia hy 11,00 bc Flamura 85 mz 10,00 cd Nina mk 11,00 bc Gelibolu mz 10,00 cd Esperia hy 11,00 bc Flamura 85 hy 10,00 cd Guadalupe hy 11,00 bc Flamura 85 hy 10,00 cd 92

111 Saraybosna hy 11,00 bc Esperia hy 10,00 cd Gelibolu hy 11,00 bc Flamura 85 hy 10,00 cd Pehlivan sr 10,00 cd Flamura 85 hy 10,00 cd Flamura 85 sr 10,00 cd Esperia hy 10,00 cd Gelibolu hy 8,00 de Balbala hy 10,00 cd Pehlivan hy 8,00 de Sagittario hy 10,00 cd Flamura 85 hy 8,00 de Gelibolu hy 10,00 cd Nina hy 8,00 de Krasunia hy 10,00 cd Krasunia mk 7,00 e Flamura 85 hy 10,00 cd Esperia mk 7,00 e Gelibolu hy 10,00cd Golia mk 7,00 e Krasunia hy 10,00 cd Flamura 85 mk 7,00 e Tekirdağ hy 10,00 cd Tina mk 7,00 e Gelibolu hy 10,00 cd Guadalupe mz 7,00 e Krasunia hy 10,00 cd Krasunia mz 7,00 e Golia hy 10,00 cd Flamura 85 mz 7,00 e Guadalupe mz 10,00 cd Enola mz 7,00 e Flamura 85 mz 10,00 cd Za-75 mz 7,00 e Bankal mz 10,00 cd Gelibolu mz 7,00 e Esperia mz 10,00 cd Nina mz 7,00 e Nina mz 9,00 d HKO 1,320 HKO 1, yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardaki nimf sayısı değerleri % 7-14 gibi geniş değerler arasında değişmiştir. Süne ile ilgili tahmin ve erken uyarı çalışmalarında, sünenin sonbahardaki kışlak sayımları ile ilkbahardaki populasyon yoğunluğu ve zararının boyutlarını gerçeğe yakın tahmin edebilmek için çalışmalar yapılmış; bu çalışmaların bir yıl önceden Süne nin salgın ve boyutu hakkında bilgi edinmek açısından olumlu sonuçlar verdiği bildirilmiştir. Aynı çalışmada, kışlaktaki bitki başına 20 adet süne tespitinin salgın beklentisini artırdığı, sayı arttıkça mücadele alanının da arttığı ve yıllara göre değişmekle beraber mücadele yapılacak alanı % 26 ile % 95 oranında doğru olarak tahmin edildiği belirtilmiştir (Şimşek ve ark. 1989). İlk yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinde nimf sayısı yönünden en yüksek değer % 14 ile Guadalupe, Sana, Nina, Krasunia, çeşitlerinde sayılmıştır. Bu çeşitleri % 13 nimf sayısı ile Dropia, Gelibolu, Flamura 85, Sana, Pinzon, Nina, Tekirdağ, Krasunia, Pehlivan, Esperia, Odeskaya, Edirne çeşitlerinde izlemiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde nimf sayısı incelendiğinde çeşitlerin önemli bir kısmında nimf sayısı yüksek değerler taşımaktadır. 93

112 İncelenen 64 ekmeklik buğday çeşidinin 46 tanesi 11 ve üzerinde nimf sayısı değeri sayılmıştır. Sadece 18 çeşitte nimf sayısı 11 altında kalmıştır. İlk yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinde en düşük nimf sayısı Nina, Gelibolu, Za-75, Enola, Flamura 85, Krasunia, Guadalupe, Tina, Golia ve Esperia çeşitlerinde belirlenmiştir yetiştirme döneminde beş farklı lokasyonda iki yıl incelenen altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde yetişme alanlarında nimf sayısı değerleri daha yüksek bulunmuştur. İkinci yetiştirme yılında nimf sayısı 9-15 adet arasında değişmiştir. En yüksek nimf sayısı 15 adet ile Flamura 85, Sana, Esperia, Gelibolu, Edirne çeşitlerinde sayılmış, bu çeşitleri, 14 adet ile Sirena ve Nina çeşitleri izlemiştir. Altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde nimf sayısı oranları incelendiğinde altmış dört çeşitden 27 tanesi metrekarede 12 adet ve üzerinde nimf sayısı olurken, sadece 37 çeşitte 12 adetin altında nimf sayısı sayılmıştır. Elde edilen bu sonuçlar çeşitlerin ortalama nimf sayısının ikinci yılda da önemli düzeyde değerler olduğunu göstermektedir. İkinci yetiştirme yılında en düşük metrekarede nimf sayısı 9 adet ile Nina çeşidinde sayılmış, bu çeşidi 10 adet nimf sayısı ile Esperia, Bankal, Flamura 85, Guadalupe, Golia, Krasunia, Gelibolu ve Tekirdağ ekmeklik buğday çeşitleri izlemiştir Süne emgi oranı Buğdayın kalite ve verimini olumsuz yönde etkileyen zararlıların en önemlisi sünedir (Lodos 1961, Rashwani ve Cardona 1984, Sivri 1998, Talay 1997, Kınacı 1997). Sünenin zarar derecesi ve şekli; söz konusu zararlının yoğunluğuna, biyolojik dönemlerine, ürünün çeşidine ve fenolojik durumuna, iklim koşullarına (sıcaklık ve yağışa) bağlı olarak değişmektedir. Süne 35 C sıcaklıkta ve molekül ağırlığı (15.000) da optimum aktivite göstermektedir (Kretovich 1944, Sivri 1998, Köksel 2000). 94

113 Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde süne emgi oranı değerlerine ilişkin varyans analizi yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,302 3, ,588** 1,429 1,656 Hata 128 1,905 0,015 Genel ,207 1, yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,884 7, ,476** 1,429 1,656 Hata 128 5,580 0,044 Genel ,464 2,513 İki yıl süresince beş farklı lokasyonda ekmeklik buğday çeşitlerinin danelerinde süne emgi oranları yıllar dikkate alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş ve elde edilen varyans analiz sonuçları her yılın değerleri ayrı olarak Çizelge 4.35 de verilmiştir. Altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde elde edilen danede süne emgi oranı değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda, her iki yılda da ekmeklik buğday çeşitlerinin süne emgi oranları yönünden farklılıkları istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin elde edilen ortalamalar arasındaki farklılığı belirlemek için önemlilik testi (DUNCAN) yapılmış ve elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları çizelge 4.36 da verilmiştir. Çizelge Çeşitlerin süne emgi oranına ilişkin önemlilik grupları yılı yılı Çeşitler Süne emgi oranı (%) Çeşitler Süne emgi oranı (%) Pandas şr 4,97 a Nina mk 6,00 a Flamura 85 şr 4,50 b Guadalupe şr 6,00 a Sana mk 3,80 c Guarolop şr 5,20 b Nina mk 3,80 c Golia mk 5,20 b Gelibolu mz 3,80 c Odeskaya mk 4,80 bc Za-75 mz 2,60 d Nina mk 4,50 cd Nina mz 2,50 d Edirne mk 4,20 de Guadalupe mz 1,30 e Nina şr 4,00 e Flamura 85 mz 1,20 ef Sirena şr 3,40 f 95

114 Nina mk 1,00 fg Flamura 85 hy 2,50 g Krasunia mz 1,00 fg Nina şr 2,20 g Enola mz 1,00 fg Flamura 85 mz 1,80 h Flamura 85 mk 0,80 fg Krasunia hy 1,30 ı Flamura 85 hy 0,80 fg Gelibolu mz 1,20 ıi Flamura 85 sr 0,80 fg Krasunia mz 1,00 ıik Flamura 85 sr 0,80 fg Nina mz 0,90 ı-l Tina mz 0,80 fg Sirena mz 0,80 i-m Nina mk 0,80 fg Gelibolu mz 0,80 i-m Guadalupe mz 0,80 fg Flamura 85 hy 0,80 i-m Pehlivan mz 0,80 fg Flamura 85 hy 0,80 i-m Enola mz 0,80 fg Tina mz 0,80 i-m Guadalupe mz 0,80 fg Gelibolu hy 0,80 i-m Esperia mk 0,60 gh Nina mk 0,60 k-n Pehlivan mz 0,50 hı Gelibolu mk 0,60 k-n Krasunia mk 0,50 hı Flamura 85 sr 0,50 k-n Golia mk 0,50 hı Pehlivan sr 0,50 k-n Flamura 85 mk 0,50 hı Flamura 85 sr 0,50 k-n Gelibolu hy 0,50 hı Pehlivan mz 0,50 k-n Flamura 85 hy 0,50 hı Tekirdağ hy 0,50 k-n Nina hy 0,50 hı Alga mz 0,50 k-n Sana mk 0,50 hı Nina mk 0,50 k-n Pehlivan mk 0,50 hı Edirne mk 0,50 k-n Odeskaya mk 0,50 hı Krasunia hy 0,40 lmn Nina mk 0,50 hı Esperia mz 0,40 lmn Pinzon mk 0,47 hıi Gelibolu hy 0,40 lmn Flamura 85 sr 0,40 h-k Flamura 85 hy 0,40 lmn Gelibolu mk 0,40 h-k Flamura 85 mk 0,40 lmn Saraybosna sr 0,40 h-k Sana mk 0,40 lmn Flamura 85 sr 0,40 h-k Pehlivan mk 0,40 lmn Flamura 85 mz 0,40 h-k Esperia mk 0,40 lmn Esperia hy 0,40 h-k Nina mz 0,40 lmn Gelibolu mk 0,40 h-k Esperia mk 0,40 lmn Tina mk 0,40 h-k Esperia mz 0,40 lmn Pehlivan hy 0,40 h-k Flamura 85 sr 0,30 mn Tina mz 0,40 h-k Esperia sr 0,30 mn Krasunia mz 0,40 h-k Krasunia hy 0,30 mn 96

115 Alga mz 0,40 h-k Flamura 85 hy 0,30 mn Pehlivan sr 0,37 h-k Balbala hy 0,30 mn Nina mk 0,35 h-k Sagittario hy 0,30mn Dropia mk 0,30 ı-m Flamura 85 hy 0,30 mn Esperia mz 0,30 ı-m Gelibolu hy 0,30 mn Nina mz 0,30 ı-m Krasunia hy 0,30 mn Krasunia mk 0,30 ı-m Golia hy 0,30 mn Esperia mk 0,30 ı-m Esperia mk 0,30 mn Guadalupe hy 0,30 ı-m Flamura 85 mz 0,30mn Saraybosna hy 0,30 ı-m Esperia hy 0,20 mn Gelibolu hy 0,30 ı-m Esperia hy 0,20 mn Nina mz 0,30 ı-m Krasunia hy 0,20 mn Tekirdağ şr 0,23 i-m Guadalupe mz 0,20 mn Krasunia hy 0,20 klm Edirne mk 0,20 mn Guadalupe mk 0,20 klm Flamura 85 şr 0,20 mn Edirne mk 0,15 lm Gelibolu mk 0,20 mn Nina mk 0,10 m Dropia mk 0,20 mn Krasunia mk 0,10 m Bankal mz 0,10 n HKO 0,015 HKO 0, yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardaki elde edilen danelerde süne emgi oranları % 0,10-4,97 arasında değişim göstermiştir. Değişik çalışmalarda kışlak ve üretim alanlarında süne sayısının belirli sayının üzerine ulaşmasının yüksek kayıplara neden olduğu belirtilmiştir (Şimşek 1988, Şimşek ve ark. 1989, Şimşek ve ark. 1997, Kıvan 1999, Günaydın 1986, Lodos ve Önder 1983, Adıgüzel 1981, Parker ve ark. 2002, Yılmaz ve Kıvan 2000, Koçak ve Babaroğlu 2005, Canhilal ve ark. 2005, Tarla ve Kornoşor 2009, Kütük ve ark. 2010). İlk yetiştirme yılında incelenen çeşitlerden 12 tanesinde % 1 ve üzerinde süne emgi oranı belirlenirken, 52 çeşitte süne emgi oranı % 1 den daha düşük değerler göstermiştir. İncelenen altmış dört buğday çeşidi süne emgi oranı yönünden karşılaştırıldığında en yüksek danede emgi oranı % 4,97 ile Pandas çeşidinde bulunmuştur. Bu çeşidi % 4,32 ile Flamura 85 çeşidi, % 3,80 ile Sana, Nina ve Gelibolu çeşitler izlemiştir Ekmeklik buğday çeşitlerinde süne emgi oranları bölgelerde ilaçlı mücadele yapılması nedeniyle genel olarak düşüktür. Ancak çizelgeden de görüldüğü gibi bazı bölgelerden elde edilen çeşitlerin danelerinde süne emgi oranı dikkate değer ölçüdedir. İlk yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinin danelerinde en düşük süne emgi 97

116 oranı % 0,10 ile Krasunia ve Nina çeşitlerinde belirlenmiş, bunu % 0,15 ile Edirne çeşidi izlemiştir. Sünede biyolojik mücadelenin önemli olduğu bu nedenle mümkün oldukça kimyasal mücadeleden kaçınılması gerektiği vurgulanmıştır (Sivri ve ark. 1998, Rosell ve ark. 2002). Süne nin salgıladığı proteolitik enzimlerin gluten alt fraksiyonları olan gliadin ve glutenini parçaladığı belirtilmiştir (Gültekin 1990, Kıran ve Şimşek 1992, Sivri, 1998, Kıvan 1998, Hariri ve ark. 2000, Matsoukos ve Morrison 1990) yetiştirme döneminde beş farklı lokasyonda iki yıl incelenen altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde yetişme alanlarında elde edilen danelerde süne emgi oranı % 0,10-6,00 arasında değişmiştir. İncelenen 64 ekmeklik buğday çeşidinden 16 tanesinin danesinde süne emgi oranı % 1 ve üzerinde belirlenmiştir. Ekmeklik buğday çeşitleri arasında en yüksek süne emgi oranı % 6 ile Nina ve Guadalupe çeşitlerinde bulunmuştur. Bu çeşitleri % 5,20 ile Guadalupe ve Golia çeşitleri, % 4,80 ile Odeskaya çeşidi, % 4,50 ile Nina çeşidi, % 4,20 ile Edirne çeşidi, % 4 ile Nina çeşidi ve % 3,40 ile Sirena çeşidi izlemişlerdir. İkinci yetiştirme yılında en düşük danede süne emgi oranı % 0,10 ile Bankal çeşidinde bulunmuştur. Bunu, % 0,20 ile Dropia, Gelibolu, Flamura 85, Edirne, Guadalupe, Krasunia ve Esperia çeşitleri izlemiştir Protein oranı Buğdaylarda en önemli kalite özelliği danedeki protein miktarı ve kalitesidir (Gooding ve Davies 1997). Protein oranı ve kalitesi buğdayın son kullanım özelliklerini belirlemektedir. Buğdayların kullanım amacına göre istenen protein oranları değişmektedir. Makarna üretiminde % 13 ve fazla, serbest ekmek üretiminde % 13-14, tava ekmeği % 12-13, bisküvi % 8,5-10,5, pasta üretiminde % 9,0-9,5 protein olması gerekmektedir. Ekmeklik unun protein miktarının en az % 11 olması ve dolayısıyla da buğdayın protein oranının en az % 12 olması gerektiği (Seçkin 1971), protein oranı % 8-20 arasında olduğunda ekmek hacmi ile arasında doğrudan bir ilişki bulunduğunu, protein oranının çevreden büyük oranda etkilenmesine karşılık, protein kalitesinin önemli oranda kalıtsal olduğu bildirilmiştir (Bushuk 1982). 98

117 İki yıl süresince beş farklı lokasyonda ekmeklik buğday çeşitlerinin danelerinde protein oranları belirlenmiştir. Bu değerler yıllar dikkate alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş ve elde edilen varyans analiz sonuçları her yılın değerleri ayrı olarak Çizelge 4.37 de verilmiştir. Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde protein oranı değerlerine ilişkin varyans analizi yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,738 2, ,456** 1,429 1,656 Hata 128 1,380 0,011 Genel ,118 0, yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,552 2,787 2,177** 1,429 1,656 Hata ,84 1,280 Genel ,392 1,777 Altmış dört ekmeklik buğday örneğinde elde edilen danede protein oranı değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda, her iki yılda da ekmeklik buğday çeşitlerinin danede protein oranları yönünden farklılıkları istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin elde edilen ortalamalar arasındaki farklılığı belirlemek için önemlilik testi (DUNCAN) yapılmış ve elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları çizelge 4.38 de verilmiştir. Çizelge Çeşitlerin protein oranına ilişkin önemlilik grupları yılı yılı Çeşitler Protein oranı (%) Çeşitler Protein oranı (%) Edirne mk 13,90 a Krasunia hy 13,90a Guadalupe mz 13,60 ab Edirne mk 13,90a Saraybosna hy 13,40 bc Balbala hy 13,70 ab Nina mk 13,30 c Esperia hy 13,60 abc Nina hy 13,27 c Krasunia hy 13,60 abc Nina mz 13,00 c Sagittario hy 13,50a-d Tina mz 12,93 cd Krasunia hy 13,50 a-d Flamura 85 sr 12,87 cde Bankal mz 13,50 a-d Pehlivan mz 12,80 c-f Esperia mk 13,20 a-e 99

118 Esperia mz 12,73 def Esperia sr 12,90 a-f Flamura 85 hy 12,73 def Krasunia hy 12,90 a-f Gelibolu mz 12,73 def Edirne mk 12,90 a-f Flamura 85 sr 12,70 def Tekirdağ hy 12,80 a-g Flamura 85 mk 12,70 def Golia hy 12,70 a-h Krasunia mk 12,70 def Edirne mk 12,70 a-h Pandas şr 12,60 efg Esperia mz 12,70 a-h Pehlivan mz 12,60 efg Esperia hy 12,60 a-ı Dropia mk 12,50 efg Sana mk 12,60 a-ı Flamura 85 mk 12,47 efg Dropia mk 12,60 a-ı Flamura 85 sr 12,43 e-h Flamura 85 sr 12,30 a-i Tekirdağ şr 12,40 e-ı Pehlivan sr 12,30 a-i Krasunia hy 12,40 e-ı Flamura 85 hy 12,30 a-i Gelibolu hy 12,40 e-ı Flamura 85 şr 12,30 a-i Pehlivan mk 12,40 e-ı Krasunia hy 12,20 a-i Krasunia mz 12,40 e-ı Pehlivan mz 12,20 b-k Flamura 85 mz 12,40 e-ı Esperia mz 12,10 b-k Enola mz 12,40 e-ı Sirena mz 12,10 b-k Flamura 85 hy 12,33 f-ı Flamura 85 hy 12,10 b-k Flamura 85 sr 12,30 f-i Guadalupe mz 12,10 b-k Esperia hy 12,30 f-i Flamura 85 mz 12,10 b-k Nina mz 12,27 g-i Flamura 85 sr 12,00 b-k Guadalupe mk 12,27 g-i Flamura 85 hy 12,00 b-k Esperia mk 12,23 hıi Flamura 85 mk 12,00 b-k Krasunia mz 12,20 hıi Gelibolu mk 12,00 b-k Nina mz 12,10 ıik Nina mz 11,80 c-l Flamura 85 şr 12,00 ıik Flamura 85 mz 11,80 c-l Nina mk 12,00 ıik Golia mk 11,80 c-l Golia mk 12,00 ıik Esperia mk 11,70 c-l Flamura 85 mz 11,93 ik Gelibolu mz 11,60 d-m Saraybosna sr 11,90 ikl Flamura 85 hy 11,60 d-m Gelibolu hy 11,90 ikl Flamura 85 hy 11,50 e-m Guadalupe hy 11,80 ikl Gelibolu hy 11,50 e-m Gelibolu mk 11,70 ikl Guadalupe şr 11,50 e-m Gelibolu mk 11,70 ikl Flamura 85 sr 11,40 f-m Sana mk 11,60 ikl Gelibolu hy 11,40 f-m Esperia mk 11,60 ikl Nina şr 11,40 f-m Odeskaya mk 11,60 ikl Guadalupe şr 11,40 f-m 100

119 ZA-75 mz 11,60 ikl Gelibolu hy 11,30 f-m Guadalupe mz 11,53 kl Alga mz 11,30 f-m Pehlivan sr 11,40 lm Gelibolu mz 11,10 g-m Pinzon mk 11,10 mn Tina mz 11,10 g-m Nina mk 11,10 mn Nina şr 11,10 g-m Enola mz 11,10 mn Nina mk 11,00 g-m Krasunia mk 10,97 no Sirena şr 11,00 g-m Nina mk 10,80 no Krasunia mz 10,90 g-m Pehlivan hy 10,80 no Nina mz 10,80 ı-m Sana mk 10,80 no Gelibolu mk 10,80 ı-m Gelibolu mk 10,70 no Flamura 85 hy 10,70 i-m Alga mz 10,70 no Odeskaya mk 10,70 i-m Tina mk 10,50 op Nina mk 10,60 klm Krasunia mk 10,40 p Nina mk 10,60 klm Tina mz 10,40 p Pehlivan mk 10,40 mn Guadalupe mz 9,900 r Esperia mk 10,40 mn Nina mk 9,800 r Nina mk 9,90 n HKO 0,011 HKO 1, yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardaki elde edilen danelerde protein oranları % 9,80-13,90 arasında değişim göstermiştir. İlk yetiştirme yılında incelenen çeşitlerden 6 danesinde protein oranı % 13 ve üzerinde olmuştur. Altmış dört ekmeklik buğday çeşidinden 32 adedi % 12 ve üzerinde protein oranına sahip olmuştur. Çeşitlerin 11 tanesinde ise protein oranı % 11 in altında bulunmuştur. İncelenen ekmeklik buğday çeşitleri arasında en yüksek protein oranı % 13,90 ile Edirne çeşidinde belirlenmiş, bu çeşidi % 13,60 ile Guadalupe çeşidi, % 13,40 ile Saraybosna çeşidi, % 13,30, % 3,27 ve % 13,00 protein oranı ile Nina çeşidi izlemiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde protein oranı incelendiğinde genel olarak incelenen çeşitlerin önemli bir kısmında protein oranı istenen sınırlarda iken, önemli düzeyde çeşitte ise protein oranı düşük düzeydedir. İlk yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinin danelerinde en düşük protein oranı % 9,80 ve % 9,90 ile Nina ve Guadalupe çeşitlerinde belirlenmiş, bu çeşidi % 10,40 ile Tina ve Krasunia çeşitleri, % 10,50 ile Tina çeşidi ve % 10,70 ile Alga ve Gelibolu çeşitleri izlemiştir. Farklı ekmeklik buğday çeşitlerinde, fiziksel ve kimyasal testlerle protein kalitesi ve içeriğini belirlenmesine yönelik bir çalışmada protein içeriğinin % 10,5 ile % 13,5 arasında değiştiği, bildirilmiştir (Gallegos ve Salazar 1991). 101

120 yetiştirme döneminde beş farklı lokasyonda iki yıl incelenen altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde yetişme alanlarında elde edilen danelerde protein oranı değerleri ilk yıla benzerlik göstererek % 9,90-13,90 arasında değişmiştir. Farklı araştırıcılar tarafından yapılan çalışmalarda ekmeklik buğday çeşitlerinde protein oranının çeşit ve çevrelere bağlı olarak % 9,0-16,0 arasında değiştiği belirtilmiştir (Genç ve ark. 1994, Atlı 1987, Budak ve ark. 1997, Kınacı 1997, Akman ve ark. 1999, Demir ve ark. 1999, Genç ve ark. 1999, Toklu ve ark. 1999, Aydemir ve ark. 2001, Bağcı ve ark. 2001, Beşer ve ark. 2001, Karaduman 2002, Balkan ve Gençtan 2005, Mut ve ark. 2005, İnce ve Gögüç 2006, Mut ve ark. 2007, Aktar 2011, Işık 2011). İncelenen 64 ekmeklik buğday çeşidinden 9 tanesi % 13 ve üzerinde protein oranına sahip olmuştur. İncelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin 25 tanesi ise % 12 ve üzerinde protein oranı göstermişlerdir. Altmış dört ekmeklik buğday çeşidinden 10 tanesi ise % 11 den daha düşük protein oranı göstermiştir. Elde edilen protein oranları incelendiğinde bazı lokasyonlarda bazı çeşitlerde protein oranlarının kayda değecek düzeyde düşük düzeyde olduğu görülmektedir. Ekmeklik buğday çeşitleri arasında en yüksek protein oranı % 13,90 ile Krasunia ve Edirne çeşitlerinde bulunurken, bu çeşitleri % 13,70 ile Balbala çeşidi, % 13,60 ile Esperia ve Krasunia çeşitleri, % 13,50 ile Sagittario, Krasunia ve Bankal çeşitleri ve % 13,20 ile Esperia çeşidi izlemiştir. Altmış dört ekmeklik buğday örneğinde protein oranları ikinci yılda ilk yıla göre daha yüksek değerler vermiştir. İkinci yetiştirme yılında en düşük protein oranı % 9,90 ile Nina çeşidinde bulunmuş, bunu, % 10,40 ile Pehlivan ve Esperia çeşitleri, % 10,60 ile Nina çeşidi, % 10,70 ile Odeskaya ve Flamura 85 çeşidi izlemişlerdir. Farklı araştırıcılar tarafından yapılan çalışmalarda düşük düzeyde süne emgisi bile üründe önemli verim ve özellikle kalite kayıpları görüldüğünü göstermiştir (Tekeli 1964, Lodos 1980, Hariri ve ark. 2000, Matsoukos ve Morrison 1990) Gluten oranı Gluten, buğday ununun fiziksel hamur özelliklerinden sorumlu protein kısımlarıdır. Glutenin fazlalığı ve niteliğinin yüksekliği buğdaylarda kalite belirtmekte (Kent 1982), süne zararının ortaya çıkarılabilmesinde sedimantasyon, gluten indeks, farinograf, miksograf, ekstensograf, alveograf testleri önerilmektedir (El-Haramein ve ark. 1984). Buğday ununun en 102

121 önemli kalite kriteri olarak gluten miktarı ve kalitesi kabul edilmektedir (Perten ve ark. 1992). Ünal (1991), gluten oranına göre buğdayları % 30 üzerini yüksek, % arasını iyi, % arasının orta ve % 15 ten aşağısını düşük olarak sınıflamıştır. İki yıl süresince beş farklı lokasyonda ekmeklik buğday çeşitlerinin danelerinde gluten oranları belirlenmiştir. Bu değerler yıllar dikkate alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş ve elde edilen varyans analiz sonuçları her yılın değerleri ayrı olarak Çizelge 4.39 da verilmiştir. Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde gluten oranı değerlerine ilişkin varyans analizi yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,703 86,535 80,873** 1,429 1,656 Hata ,960 1,000 Genel , , yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,578 78,755 50,483** 1,429 1,656 Hata ,680 1,560 Genel ,258 27,022 Altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde elde edilen gluten oranı değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda, her iki yılda da ekmeklik buğday çeşitlerinin gluten oranları yönünden farklılıkları istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin elde edilen ortalamalar arasındaki farklılığı belirlemek için önemlilik testi (DUNCAN) yapılmış ve elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları Çizelge 4.40 da verilmiştir yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardan elde edilen danelerde gluten oranları % 12,00-35,00 arasında değişim göstermiştir. Ünal (1991), gluten oranına göre buğdayları % 30 üzerini yüksek, % arasını iyi, % arasının orta ve % 15 ten aşağısını düşük olarak sınıflamıştır. 103

122 Çizelge Çeşitlerin gluten oranına ilişkin önemlilik grupları yılı yılı Çeşitler Gluten oranı (%) Çeşitler Gluten oranı (%) Saraybosna hy 35,00 a Sana mk 35,00 a Edirne mk 34,00 ab Edirne mk 34,00 ab Flamura 85 hy 33,00 abc Tekirdağ hy 33,00 abc Pehlivan mz 33,00 abc Esperia hy 32,00 bcd Nina mk 33,00 abc Edirne mk 32,00 bcd Guadalupe mz 33,00 abc Balbala hy 31,00 cde Pandas şr 32,00 bcd Krasunia hy 31,00 cde Nina mz 32,00 bcd Krasunia hy 31,00 cde Flamura 85 sr 31,00 cde Krasunia hy 30,00 def Nina hy 31,00 cde Pehlivan sr 29,00 efg Pehlivan mk 31,00 cde Pehlivan mz 29,00 efg Flamura 85 mk 30,00 cde Sagittario hy 29,00 efg Saraybosna sr 29,00 def Bankal mz 29,00 efg Enola mz 29,00 def Esperia sr 28,00 fgh Dropia mk 28,00 def Krasunia hy 28,00 fgh Tina mz 28,00 efg Edirne mk 27,00 ghı Flamura 85 şr 27,00 efg Dropia mk 27,00 ghı Flamura 85 sr 27,00 efg Flamura 85 sr 26,00 hıi Flamura 85 sr 27,00 efg Flamura 85 hy 26,00 hıi Tekirdağ şr 27,00 efg Flamura 85 mz 26,00 hıi Flamura 85 mk 27,00 efg Esperia mz 26,00 hıi Krasunia mz 27,00 efg Gelibolu hy 25,00 ıik Gelibolu mz 27,00 efg Golia hy 25,00 ıik Nina mz 26,00 efg Esperia mk 25,00 ıik Sana mk 26,00 efg Krasunia hy 24,00 ikl Flamura 85 sr 26,00 fgh Esperia mz 24,00 ikl Krasunia mk 26,00 fgh Flamura 85 hy 24,00 ikl Flamura 85 hy 25,00 ghı Esperia hy 24,00 ikl Sana mk 25,00 ghı Flamura 85 mk 24,00 ikl Gelibolu hy 25,00 ghı Nina şr 24,00 ikl Flamura 85 mz 25,00 ghı Gelibolu mk 24,00 ikl Pehlivan mz 25,00 ghı Sirena mz 23,00 klm Flamura 85 mz 24,00 hıi Guadalupe mz 23,00 klm Nina mk 24,00 hıi Flamura 85 sr 22,00 lmn Esperia hy 24,00 hıi Flamura 85 hy 22,00 lmn 104

123 Golia mk 24,00 hıi Gelibolu mz 22,00 lmn Gelibolu hy 24,00 hıi Esperia mk 22,00 lmn Pehlivan hy 24,00 hıi Golia mk 22,00 lmn Guadalupe mk 24,00 hıi Guadalupe şr 21,00 lmn Krasunia mz 24,00 hıi Flamura 85 sr 21,00 mno Enola mz 24,00 hıi Flamura 85 mz 21,00 mno Esperia mz 23,00 ıik Flamura 85 hy 21,00 mno Pehlivan sr 23,00 ıik Flamura 85 hy 21,00 mno Guadalupe hy 23,00 ıik Nina mz 20,00 nop Za-75 mz 23,00 ıik Krasunia mz 20,00 nop Nina mz 23,00 ıik Guadalupe şr 20,00 nop Nina mk 22,00 ikl Gelibolu mz 19,00 opr Gelibolu mk 22,00 ikl Nina mk 19,00 opr Nina mk 22,00 ikl Gelibolu hy 19,00 opr Esperia mk 22,00 ikl Alga mz 19,00 opr Esperia mk 21,00 ikl Pehlivan mk 19,00 opr Nina mk 20,00 klm Nina mk 19,00 opr Gelibolu mk 19,00 lmn Nina şr 19,00 opr Tina mk 18,00 mno Nina mk 19,00 opr Gelibolu hy 18,00 mno Sirena şr 19,00 prs Odeskaya mk 18,00 mno Tina mz 18,00 prs Pinzon mk 17,00 no Gelibolu hy 18,00 prs Krasunia mk 17,00 no Nina mz 18,00 prs Alga mz 17,00 no Gelibolu mk 18,00 prs Krasunia mk 16,00 op Flamura şr 17,00 rs Guadalupe mz 16,00 op Flamura 85 hy 15, 00 st Nina mk 14,00 pr Nina mk 15,00 st Tina mz 13,00 r Esperia mk 15,00 st Guadalupe mz 12,00 r Odeskaya mk 14,00 t HKO 1,070 HKO 1,560 İlk yetiştirme yılında incelenen çeşitlerden 12 tanesinde gluten oranı % 30 ve üzerinde olmuştur. Altmış dört ekmeklik buğday örneğinde 18 adedinde gluten oranı % 23 ün altında bulunmuştur. Süne zararının ekmeklik buğdayın teknolojik özelliklerde önemli oranda azalmaya neden olduğu belirtilmiştir (Atlı ve ark. 1988a, Karababa ve Ozan 1998, Aja ve ark. 2004, Atlı ve ark. 1988b, Köse ve ark. 1997, Özkaya ve Özkaya 1993, Elgün ve Ertugay 1997). Otuz dört ekmeklik buğday örneğinin gluten oranı ise % arasında 105

124 bulunmuştur. Elde edilen bu sonuçlar, ekmeklik buğday örneklerinin 12 tanesinin yüksek, 34 tanesinin iyi gluten oranına, 18 tanesinin ise orta ve düşük gluten oranına sahip olduğunu göstermektedir. Ekmeklik buğday örneklerinde gluten oranı incelendiğinde incelenen çeşitlerin 34 tanesinin iyi ve yüksek gultene sahip olduğunu, sadece 3 çeşidin düşük gluten değerine sahip olduğunu göstermektedir. İlk yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinde en yüksek gluten oranı % 35 ile Saraybosna çeşidinde bulunmuştur. Bu çeşidi, % 34 gluten oranı ile Edirne, % 33 gluten oranı ile Flamura 85, Pehlivan, Nina ve Guadalupe çeşitleri, % 32 gluten oranı Pandas ve Nina çeşitleri, % 31 gluten oranı ile Flamura 85, Nina ve Pehlivan çeşitleri ve % 30 gluten oranı ile Flamura 85 çeşidi izlemiştir yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardaki elde edilen danelerde gluten oranları % 14,00-35,00 arasında değişim göstermiştir. Ünal (1991), gluten oranına göre buğdayları % 30 üzerini yüksek, % arasını iyi, % arasının orta ve % 15 ten aşağısını düşük olarak sınıflamıştır. İkinci yetiştirme yılında incelenen altmış dört ekmeklik buğday örneğinden 9 tanesinde gluten oranı % 30 ve üzerinde olmuştur. Altmış dört ekmeklik buğday çeşidinden 26 tanesinde gluten oranı % arasında değişmiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinin 29 tanesinde ise gluten oranı % 23 ün altında olmuştur. Atmış dört ekmeklik buğday çeşidi arasında sadece bir çeşidin gluten oranı % 15 in altında olmuştur. Elde edilen bu sonuçlar, ekmeklik buğday çeşitlerinin 9 tanesinin yüksek, 26 tanesinin iyi gluten oranına, 28 tanesinin ise orta ve 1 tanesinin düşük gluten oranına sahip olduğunu göstermektedir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde ikinci yıl gluten oranları incelendiğinde incelenen çeşitlerin büyük kısmında gluten oranı istenen düzeyde veya istenen düzeye yakındır. İkinci yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinde en yüksek gluten oranı % 35 ile Sana çeşidinde bulunmuş, bu çeşidi, % 34 gluten oranı ile Edirne, % 33 gluten oranı ile Tekirdağ, % 32 gluten oranı Esperia ve Edirne çeşitleri, % 31 gluten oranı ile Balbala, Krasunia çeşitleri ve % 30 gluten oranı ile Krasunia çeşidi izlemiştir. İki yıl süresince elde edilen sonuçlar ekmeklik buğday çeşitlerinin büyük kısmında gluten oranın istenen düzeyde ya da istenen düzeye yakın olduğu, az da olsa bazı çeşitlerde gluten düzeyinin düşük olduğunu göstermektedir. 106

125 Gluten indeksi Gluten indeks değeri ise gluten kalitesi hakkında bilgi verir. Ekmeklik buğdayda en uygun gluten indeks değeri 60 ile 90 arasında olmalıdır. Curic ve ark. (2001), 7 farklı ekmeklik buğday çeşidi ile gluten miktarları üzerine yürüttükleri çalışmada çeşitlerin gluten indeks değerlerini % 55,2 ile % 99,6 arasında bulmuşlar, değerler arasında büyük bir varyasyonun oluştuğunu ve oluşan bu durumun çeşit farklılıkları ile birlikte çevrenin etkisi nedeniyle ortaya çıktığını bildirmişlerdir. İki yıl süresince beş farklı lokasyonda ekmeklik buğday çeşitlerinin gluten indeksi değerleri yıllar dikkate alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş ve elde edilen varyans analiz sonuçları her yılın değerleri ayrı olarak Çizelge 4.41 de verilmiştir. Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde gluten indeksi değerlerine ilişkin varyans analizi yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit , ,899 38,646** 1,429 1,656 Hata ,000 2,844 Genel ,667 38, yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit ,703 98,297 70,717** 1,429 1,656 Hata ,92 1,390 Genel ,623 33,354 Altmış dört ekmeklik buğday örneğinde elde edilen gluten indeksi değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda, her iki yılda da ekmeklik buğday çeşitlerinin gluten indeksi yönünden farklılıkları istatistiki olarak 0,01 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin elde edilen ortalamalar arasındaki farklılığı belirlemek için önemlilik testi (DUNCAN) yapılmış ve elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları çizelge 4.42 de verilmiştir. 107

126 Çizelge Çeşitlerin gluten indeksine ilişkin önemlilik grupları yılı yılı Çeşitler Gluten indeksi (%) Çeşitler Gluten indeksi (%) Esperia mz 98,00 a Sagittario hy 98,00 a Pinzon mk 98,00 a Krasunia hy 98,00 a Krasunia hy 98,00 a Bankal mz 98,00 a Krasunia mk 98,00 a Nina mz 97,00 ab Guadalupe hy 98,00 a Flamura 85 hy 97,00 ab Odeskaya mk 98,00 a Esperia hy 97,00 ab Tina mz 98,00 a Gelibolu hy 97,00 ab Alga mz 98,00 a Krasunia hy 97,00 ab Guadalupe mz 98,00 a Flamura 85 hy 97,00 ab Tina mk 97,67 a Gelibolu mk 97,00 ab Nina mk 97,0 ab Odeskaya mk 97,00 ab Esperia mk 97,00 ab Flamura 85 sr 96,00 abc Guadalupe mz 97,00 ab Esperia sr 96,00 abc Dropia mk 96,00 abc Krasunia mz 96,00 abc Gelibolu mk 96,00 abc Esperia mz 96,00 abc Krasunia mk 96,00 abc Gelibolu mz 96,00 abc Esperia hy 96,00 abc Gelibolu mz 96,00 abc Golia mk 96,00 abc Flamura 85 hy 96,00 abc Gelibolu mk 96,00 abc Krasunia hy 96,00 abc Nina hy 96,00 abc Krasunia hy 96,00 abc Krasunia mk 96,00 abc Golia hy 96,00 abc Esperia mk 96,00 abc Alga mz 96,00 abc Gelibolu mz 96,00 abc Sirena şr 96,00 abc Nina mz 96,00 abc Esperia mk 96,00 abc Krasunia mz 96,00 abc Flamura 85 mz 96,00 abc Nina mz 95,00 a-d Flamura 85 şr 96,00 abc Edirne mk 95,00 a-d Nina mk 96,00 abc Flamura 85 mz 95,00 a-d Nina mz 96,00 abc Flamura 85 sr 94,00 b-e Esperia mk 96,00 abc Flamura 85 sr 94,00 b-e Gelibolu mk 96,00abc Flamura 85 mz 94,00 b-e Tina mz 95,00 abc Flamura 85 mk 94,00 b-e Guadalupe şr 95,00 abc Flamura 85 hy 94,00 b-e Nina şr 95,00 abc Gelibolu hy 94,00 b-e Krasunia hy 94,00 bcd Krasunia mz 94,00 b-e Nina mk 94,00 bcd 108

127 Za-75 mz 94,00 b-e Esperia hy 94,00 bcd Tekirdağ şr 93,00 c-f Flamura 85 hy 94,00 bcd Tina mz 93,00 c-f Flamura 85 hy 94,00 bcd Nina mk 93,00 c-f Guadalupe şr 94,00 bcd Guadalupe mz 93,00 c-f Golia mk 94,00 bcd Guadalupe mk 92,00 def Esperia mz 94,00 bcd Gelibolu hy 91,00 def Flamura 85 mk 93,00 cde Saraybosna hy 91,00 def Edirne mk 93,00 cde Nina mk 91,00 def Flamura 85 mz 93,00 cde Nina mz 91,00 def Flamura 85 sr 92,00 cde Pehlivan mz 91,00 def Flamura 85 mz 92,00 cde Flamura 85 sr 91,00 def Flamura 85 hy 92,00 cde Flamura sr 90,67def Pehlivan mk 92,00 cde Nina mk 90,00 ef Nina mk 92,00 cde Pehlivan sr 89,00 ef Esperia mk 91,00 de Flamura 85 mk 88,00 fg Dropia mk 91,00 de Sana mk 88,00 fg Flamura 85 sr 90,00 de Nina mk 88,00 fg Sirena mz 90,00 de Flamura 85 hy 85,00 gh Gelibolu hy 90,00 de Pandas şr 85,00 gh Nina mk 90,00 de Saraybosna sr 85,67 gh Edirne mk 90,00 de Pehlivan hy 83,33 hı Pehlivan mz 88,00 e Sana mk 83,33 hı Tekirdağ hy 85,00 f Pehlivan mk 83,33 hı Nina şr 85,00 f Enola mz 83,33 hı Pehlivan sr 80,00 g Enola mz 83,33 hı Balbala hy 80,00 g Flamura 85 şr 75,00 ı Gelibolu hy 80,00 g Pehlivan mz 75,00 ı Edirne mk 80,00 g Nina mk 75,00 ı Sana mk 65,00 h HKO 2,844 HKO 1, yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardan elde edilen gluten indeksi değerleri % arasında değişim göstermiştir. Ekmeklik buğdaylarda yapılan çalışmalarda gluten indeksinin arasında değiştiği belirtilmiştir (Demir ve ark. 1999, Bilgin 2001, Balkan ve Gençtan 2005, Kahraman ve ark. 2008, Aktar 2011). Ekmeklik buğdayda en uygun gluten indeks değeri 60 ile 90 arasında olmalıdır. İlk yetiştirme yılında incelenen 64 çeşidin tümü % 75 ve üzerinde gluten indeksi 109

128 değeri göstermişlerdir. Elde edilen sonuçlara göre ilk yıl ekmeklik buğday çeşitlerinin tümü yüksek gluten indeksi değeri göstermişlerdir. Bu da elde edilen ekmeklik buğday danelerinin önemli bir zararlı etkisine maruz kalmadığını ve çeşitlerin gluten kalitesinin iyi olduğunu göstermektedir. İlk yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinde en yüksek gluten indeksi % 98 gluten indeksi değeri ile Esperia, Pinzon, Krasunia, Guadalupe, Odeskaya, Tina ve Alga çeşitlerinde bulunmuştur. Gluten indeksi yönünden % 75 değer ile Nina, Pehlivan ve Flamura 85 çeşitleri en altta yer alırken, bu çeşitleri % 80 gluten indeksi ile Saraybosna,% 83 gluten indeksi ile Enola ve % 83,33 gluten indeksi ile Enola, Pehlivan ve Sana çeşitleri izlemiştir yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday örneğinin yetiştirildiği alanlardan elde edilen gluten indeksi değerleri % arasında değişim göstermiştir. Ekmeklik buğdayda en uygun gluten indeks değeri 60 ile 90 arasında olmalıdır. İkinci yetiştirme yılında incelenen 64 çeşidin tümünün gluten değerleri gluten indeksinde alt sınır kabul edilen % 60 ın üzerinde olmuştur. Elde edilen sonuçlara göre ikinci yıl gluten indeksi değerleri 5 lokasyonda da ekmeklik buğday çeşitlerin tümünde yüksek gluten indeksi değeri göstermiştir. Bu da ikinci yıl da ekmeklik buğday danelerinin önemli bir zararlı etkisine maruz kalmadığını ve çeşitlerin gluten kalitesinin iyi olduğunu göstermektedir. İkinci yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinde en yüksek gluten indeksi % 98 değeri ile Sagittario, Krasunia ve Bankal çeşitlerinde bulunmuştur. Gluten indeksi yönünden % 97 değeri ile Nina, Flamura 85, Esperia, Gelibolu, Krasunia ve Odeskaya bu çeşitleri izlemiştir. En düşük gluten indeksi ise % 65 değer ile Sana çeşidinde bulunmuş, bu çeşidi % 80 gluten indeksi ile Edirne, Gelibolu, Balbala ve Pehlivan çeşitleri izlemiştir Sedimantasyon değeri Sedimantasyon, buğdayları gluten kalitesi ve protein içeriklerine göre ayırt etmede kullanılan basit bir testtir (Zeleny, 1947). Ünal (1991), sedim değerleri açısından buğdayları 36 ml üzerini çok iyi, ml arası iyi, ml arası zayıf ve 15 ml üzerini yarayışsız olarak tanımlamıştır. 110

129 İki yıl süresince beş farklı lokasyonda ekmeklik buğday örneğinin sedimentasyon değerleri yıllar dikkate alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş ve elde edilen varyans analiz sonuçları her yılın değerleri ayrı olarak Çizelge 4.43 de verilmiştir. Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde sedimantasyon değerlerine ilişkin varyans analizi yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit , ,483 30,217** 1,429 1,656 Hata ,667 6,833 Genel ,120 72, yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit , , ,592** 1,429 1,656 Hata ,96 1,320 Genel ,538 89,092 Altmış dört ekmeklik buğday örneğinde elde edilen sedimentasyon değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda, her iki yılda da ekmeklik buğday çeşitlerinin sedimantasyon değerleri yönünden farklılıkları istatistiki olarak 0,01 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin elde edilen ortalamalar arasındaki farklılığı belirlemek için önemlilik testi (DUNCAN) yapılmış ve elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları çizelge 4.44 de verilmiştir yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardaki elde edilen sedimantasyon değeri değerleri ml arasında değişmiştir. Çizelge Çeşitlerin sedimantasyon değerine ilişkin önemlilik grupları yılı yılı Çeşitler Sedimantasyon değeri (ml) Çeşitler Sedimantasyon değeri (ml) Nina hy 62,00 a Sagittario hy 67,00 a Krasunia mz 61,33 ab Krasunia hy 66,00 ab Saraybosna hy 60,00 ab Krasunia hy 65,00 ab Gelibolu mz 60,00 ab Krasunia hy 63,00 ab 111

130 Krasunia mk 58,00 abc Edirne mk 63,00 ab Nina mk 58,00 abc Esperia hy 62,00 bc Guadalupe mz 58,00 abc Esperia hy 60,00 cd Flamura 85 hy 55,00 bcd Edirne mk 60,00 cd Lamura 85 mz 54,00 bcd Esperia mk 59,00 cd Tina mz 53,67 cde Krasunia hy 57,00 de Nina mz 53,33 c-f Krasunia hy 56,00 de Flamura 85 sr 53,00 c-f Esperia sr 55,00 def Esperia hy 53,00 c-f Edirne mk 54,00 efg Gelibolu hy 52,00 d-g Dropia mk 53,00 fg Flamura 85 sr 51,00 d-h Flamura 85 hy 52,00 g Esperia mk 50,00 d-ı Nina mz 49,00 h Flamura 85 sr 50,00 d-ı Nina mz 48,00 hı Krasunia mk 49,00 d-ı Flamura 85 hy 48,00 hı Krasunia hy 48,00 e-ı Tekirdağ hy 48,00 hı Nina mz 48,33 e-ı Guadalupe mz 48,00 hı Nina mz 48,33 e-ı Gelibolu mk 48,00 hı Dropia mk 47,00 e-ı Flamura 85 sr 47,00 hıi Odeskaya mk 47,00 e-ı Esperia mz 47,00 hıi Esperia mz 47,00 e-ı Flamura 85 hy 47,00 hıi Pehlivan mz 47,00 e-ı Golia hy 47,00 hıi Pinzon mk 46,00 f-i Esperia mk 47,00 hıi Nina mk 46,00 f-i Bankal mz 47,00 hıi Flamura 85 mk 46,00 f-i Esperia mz 47,00 hıi Guadalupe hy 46,00 f-i Flamura 85 mk 46,00 hıi Flamura 85 mz 46,00 f-i Flamura 85 mz 46,00 hıi Flamura 85 mk 45,00 g-l Gelibolu mz 45,00 ıi Pehlivan sr 45,00 g-l Flamura 85 şr 45,00 ıi Tekirdağ şr 45,00 g-l Flamura 85 sr 44,00 ıi Esperia mk 45,00 g-l Krasunia mz 44,00 ıi Guadalupe mk 45,00 g-l Sirena mz 44,00 ıi Gelibolu hy 45,00 g-k Flamura 85 mz 42,00 ik Pandas şr 44,00 h-k Gelibolu mz 42,00 ik Edirne mk 44,00 h-k Tina mz 42,00 ik Krasunia mz 44,00 h-k Nina mk 42,00 ik Guadalupe mz 42,67 ı-l Odeskaya mk 42,00 ik Golia mk 42,00 ı-l Gelibolu hy 41,00 kl Enola mz 42,00 ı-l Flamura 85 hy 41,00 kl 112

131 Flamura 85 sr 41,00 i-m Nina mk 41,00 kl Nina mk 41,00 i-m Golia mk 41,00 kl Saraybosna sr 40,00 k-n Flamura 85 sr 40,00 klm Gelibolu hy 40,00 k-n Flamura 85 hy 40,00 klm Gelibolu mk 40,00 k-n Pehlivan mz 40,00 klm Pehlivan mk 40,00 k-n Balbala hy 39,00 lmn Gelibolu mk 38,00 l-o Pehlivan sr 38,00 lmn Za-75 mz 38,67 l-o Gelibolu hy 37,00 mno Tina mz 37,00 l-o Esperia mk 37,00 mno Sana mk 36,00 m-p Nina şr 37, 00 mno Krasunia mk 35,00 nop Guadalupe şr 37,00 mno Tina mk 35,00 nop Alga mz 36,00 mno Pehlivan mz 37,00 nop Nina mk 35,00 opr Flamura 85 şr 34,00 opr Flamura 85 hy 35,00 opr Nina mk 34,00 opr Nina mk 35,00 pr Alga mz 34,00 opr Sirena şr 34,00 rs Alga mz 34,00 opr Gelibolu hy 32,00 st Enola mz 34,00 opr Guadalupe şr 32,00 st Nina mk 33,00 prs Sana mk 32,00 st Pehlivan hy 32,00 rs Nina şr 32,00 st Sana mk 28,00 t Gelibolu mk 32,00 st Nina mk 24,00 u Pehlivan mk 31,00 t HKO 6,833 HKO 1,320 Bu değerler dikkate alınarak ekmeklik buğday çeşitleri incelendiğinde 51 ekmeklik buğday örneği 36 ml nin üzerinde, yani çok iyi sedimantasyon değerine sahip olmuştur. Ekmeklik buğday çeşitlerinin 12 tanesi, ml arasında iyi olarak kabul edilen gluten oranına sahip olmuştur. İlk deneme yılında sadece 1 örnek 24 ml sedimentasyon değeri ile zayıf semantasyon değeri göstermiştir. Elde edilen bu sonuçlar 5 farklı bölgede yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinin sedimentasyon değeri yönünden oldukça iyi performans gösterdiklerini ortaya koymaktadır. İlk yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinde en yüksek sedimentasyon değeri 62 ml ile Nina çeşidinde belirlenmiş, bu çeşidi 61,33 ml ile Krasunia, 60 ml ile Saraybosna ve Gelibolu çeşitleri, 58 ml ile Krasunia, Nina, Guadalupe çeşitleri izlemiştir. Sedimentasyon değeri yönünden 24 ml ile en düşük değer Nina çeşidi 113

132 bulunmuş, bu çeşidi 28 ml ile Sana çeşidi, 32 ml ile Pehlivan çeşidi ve 33 ml ile Nina çeşidi izlemiştir yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardan elde edilen sedimantasyon değerleri ml arasında değişmiştir. Farklı araştırıcılar tarafından yapılan çalışmalarda sedimentasyon değerinin ml arasında değiştiği belirtilmiştir (Bilgin 2001, Mut ve ark. 2005, Mut ve ark. 2007, Kahraman ve ark. 2008, Balkan ve Gençtan 2005, Aktar 2011, Gözüaçık ve Yiğit 2011, Işık 2011). Bu değerler dikkate alınarak ekmeklik buğday çeşitleri incelendiğinde 53 ekmeklik buğday örneği 36 ml nin üzerinde sedimentasyon değeri ile çok iyi sedimantasyon özelliği göstermişlerdir. Ekmeklik buğday örneklerinin 11 tanesi ise sedimantasyon oranı ml arasında iyi olarak kabul edilen sedimantasyon değerine sahip olmuştur. İkinci deneme yılında incelenen 64 çeşitten hiç biri zayıf sedimantasyon özelliği göstermemiştir. Elde edilen bu sonuçlar 5 farklı bölgede yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinin sedimantasyon değeri yönünden oldukça iyi performans gösterdiklerini ortaya koymaktadır. İkinci yetiştirme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinde en yüksek sedimentasyon değeri 67 ml ile Sagittario çeşidinde belirlenmiş, bu çeşidi 66 ml ile Krasunia çeşidi, 65 ml ile Krasunia çeşidi, 63 ml ile Krasunia ve Edirne çeşitleri, 62 ml ile Esperia çeşidi izlemiştir. Sedimantasyon değeri yönünden 31 ml ile en düşük değer Pehlivan çeşidinde bulunmuştur. Bu çeşidi 32 ml ile Gelibolu, Nina, Sana ve Guadalupe çeşitleri izlemiştir Beklemeli sedimentasyon değeri Sedimantasyon değeri, buğdayın gluten kalitesi hakkında bilgi veren önemli bir kalite yöntemdir. Buğdaydan elde edilen belirli randıman ve belirli irilikteki un parçacıklarının sulu zayıf asitlerde su alıp şişmesi belirli sürede çökmeleri sonucu oluşan hacim, çökme değerini verir. Gecikmeli sedimantasyon da örneğin üzerine brom fenol mavili su konulup 5 dk çalkalandıktan sonra uygun bir yerde 2 saat bekletilir. Elde edilen değerin normal sedimantasyon değerinden yüksek veya aynı olması istenir. Eğer düşük çıkarsa buğdayda tahribatı vardır. 114

133 İki yıl süresince beş farklı lokasyonda ekmeklik buğday çeşitlerinin beklemeli sedimantasyon değerleri yıllar dikkate alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş ve elde edilen varyans analiz sonuçları her yılın değerleri ayrı olarak Çizelge 4.45 de verilmiştir. Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde beklemeli sedimantasyon değerlerine ilişkin varyans analizi yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit , , ,165** 1,429 1,656 Hata ,333 1,917 Genel , , yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F %5 %1 Çeşit , , ,716** 1,429 1,656 Hata ,480 1,410 Genel , ,64 Altmış dört ekmeklik buğday örneğinde elde edilen beklemeli sedimantasyon değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda, her iki yılda da ekmeklik buğday çeşitlerinin beklemeli sedimantasyon yönünden farklılıkları istatistiki olarak 0,01 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin elde edilen ortalamalar arasındaki farklılığı belirlemek için önemlilik testi (DUNCAN) yapılmış ve elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları çizelge 4.46 da verilmiştir. Çizelge Çeşitlerin beklemeli sedimantasyon değerine ilişkin önemlilik grupları yılı yılı Çeşitler B. sedimantasyon değeri (ml) Çeşitler B. sedimantasyon değeri (ml) Krasunia mk 70,00 a Esperia hy 74,00 a Esperia hy 69,00 ab Esperia hy 72,00 ab Tekirdağ şr 68,00 abc Krasunia hy 72,00 ab Nina hy 68,00 abc Krasunia hy 72,00 ab Edirne mk 68,00 abc Dropia mk 72,00 ab Krasunia mz 68,00 abc Sagittario hy 71,00 bc Flamura 85 sr 66,33 bcd Krasunia hy 71,00 bc 115

134 Esperia mz 66,00 cd Flamura 85 hy 70,00 bc Flamura 85 hy 66,00 cd Esperia mk 70,00 bc Dropia mk 65,00 d Edirne mk 70,00 bc Flamura 85 sr 65,00 d Esperia mk 70,00 bc Krasunia mk 65,00 d Esperia sr 69,00 cd Esperia mk 65,00 d Flamura 85 şr 67,00 de Flamura 85 mz 65,00 d Flamura 85 hy 66,00 e Saraybosna hy 65,00 d Krasunia hy 66,00 e Flamura 85 hy 62,00 e Krasunia hy 65,00 ef Flamura 85 mz 61,33 ef Flamura 85 mz 65,00 ef Flamura 85 sr 61,00 ef Nina mz 65,00 ef Tina mz 61,00 ef Edirne mk 65,00 ef Esperia mk 61,00 ef Bankal mz 65,00 ef Pehlivan sr 60,00 efg Esperia mz 65,00 ef Krasunia hy 60,00 efg Flamura 85 sr 63,00 fg Guadalupe mk 59,33 e-h Gelibolu mk 63,00 fg Gelibolu mk 59,00 fgh Tekirdağ hy 62,00 gh Guadalupe hy 59,00 fgh Golia hy 62,00 gh Nina mk 59,00 fgh Guadalupe mz 60,00 hı Golia mk 58,00ghı Esperia mz 58,00 ıi Guadalupe mz 58,00 ghı Gelibolu mz 58,00 ıi Gelibolu mk 57,00 hıi Flamura 85 hy 58,00 ıi Nina mz 57,00 hıi Flamura 85 hy 58,00 ıi Pinzon mk 56,00 ıik Flamura 85 mk 58,000 ıi Gelibolu hy 56,00 ıik Nina mk 58,00 ıi Nina mz 55,00 ikl Nina mz 57,00 ik Pandas şr 55,00 ikl Flamura 85 sr 56,00 k Nina mk 55,00 ikl Flamura 85 hy 56,00 k Odeskaya mk 54,00 klm Sirena mz 52,00 l Gelibolu hy 53,67 k-n Gelibolu hy 52,00 l Flamura 85 mk 53,00 k-n Esperia mk 52,00 l Nina mk 52,00 l-o Flamura 85 sr 51,00 lm Flamura 85 mk 52,00 l-o Tina mz 51,00 lm Krasunia mz 52,00 l-o Pehlivan mz 50,00 lm Guadalupe mz 52,00 l-o Gelibolu hy 50,00 lm Nina mk 51,00 m-p Krasunia mz 49,00 mn Pehlivan mz 50,33 n-r Nina mk 49,00 mn 116

135 Flamura 85 sr 50,00 opr Balbala hy 47,00 no Tina mk 50,00 opr Alga mz 46,00 op Nina mk 50,00 opr Pehlivan sr 45,00 opr Enola mz 50,00 opr Edirne mk 45,00 opr Nina mz 50,00 opr Flamura 85 mz 44,00 pr Saraybosna sr 49,00 prs Gelibolu mz 44,00 pr Krasunia mk 48,00 rs Gelibolu mk 43,00 r Pehlivan mk 47,00 st Krasunia hy 38,00 s Enola mz 47,00 st Sana mk 38,00 s Gelibolu mz 45,00 tu Pehlivan mk 35,00 t Tina mz 45,00 tu Flamura 85 hy 30,00 u Guadalupe mz 43,00 uv Nina şr 29,00 u Pehlivan hy 42,00 v Sirena şr 25,00 v Alga mz 42,00 v Golia mk 21,00 y Pehlivan mz 41,00 v Nina mk 20,00 y Nina mk 34,00 y Nina şr 10,00 z Esperia mk 33,00 y Odeskaya mk 10,00 z Za-75 mz 32,00 y Nina mk 5,00 w Flamura 85 şr 17,00 z Guadalupe şr 5,00 w Sana mk 10,00 w Guadalupe şr 5,00 w HKO 1,917 HKO 1, yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardan elde edilen beklemeli sedimantasyon ml arasında değişmiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde beklemeli sedimentasyon değerinin 29,0-68,0 ml arasında değiştiği belirtilmiştir (Işık 2011, Aktar 2011). Beklemeli sedimentasyon değerinin normal sedimantasyon değerinden yüksek veya aynı olması istenir. Eğer düşük çıkarsa buğdayda tahribat vardır. Bu yönden buğday çeşitlerinin sedimentasyon ve beklemeli sedimentasyon değerleri karşılaştırıldığında çeşitlerin bir kısmının danesinde zarar olduğunu göstermektedir. İlk yetiştirme yılında 64 ekmeklik buğday örneğinden sadece birinde Nina çeşitinde sedimentasyon değeri 24 diğerlerinde ise 29 ml nin üzerinde bulunmuştur. İlk inceleme yılında ekmeklik buğday çeşitlerinden Flamura 85 ve Sana olmak üzere beklemeli sedimentasyon değerlerinin sedimentasyon değerine göre düşük olduğunu göstermektedir. Bu da bu çeşitlerin danelerinin süne ya da diğer bir zararlı tarafında tahribata uğratıldığını 117

136 gösterir. İlk yetiştirme yılında en yüksek beklemeli sedimentasyon değeri 70 ml ile Krasunia çeşidinde elde edilmiş, bu çeşidi 69 ml ile Esperia çeşidi, 68 ml ile Tekirdağ, Nina, Edirne ve Krasunia çeşitleri, 66 ml ile Flamura 85, Esperia ve Flamura 85 çeşitleri izlemişlerdir. İlk deneme yılında özellikle Sana ve Flamura 85 çeşitleri oldukça düşük beklemeli sedimentasyon değeri göstermişledir. Bu değerler bu çeşitlerin danelerinin önemli oranda süne zararına uğradığını göstermektedir. Bu çeşitlerin yanında en düşük beklemeli sedimentasyon değerleri 32 ml ile Za-75 çeşidi, 33 ml ile Sana çeşidi ve 34 ml ile Nina çeşidinde elde edilmiştir. Elde edilen bu sonuçlar 5 farklı bölgede yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinin sedimentasyon değeri yönünden oldukça iyi performans gösterdikleri halde beklemeli sedimentasyon değerlerinin bazı çeşitlerde düşük olması bu çeşitlerin danelerinin önemli oranda tahribata uğradığını göstermektedir yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardaki elde edilen sedimantasyon 5-74 ml arasında değişmiştir. Beklemeli sedimantasyon değerinin normal sedimantasyon değerinden yüksek veya aynı olması istenir. Eğer düşük çıkarsa buğdayda tahribat vardır. Bu yönden buğday çeşitlerinin sedimantasyon ve beklemeli sedimantasyon değerleri karşılaştırıldığında beklemeli sedimantasyon değerlerinin düşük olması ikinci yetiştirme döneminde çeşitlerin bir kısmının danesinde zarar olduğunu göstermektedir. İlk yetiştirme yılında 64 ekmeklik buğday örneğinde tümünün sedimentasyon değeri 31 ml üzerinde iken ikinci yetiştirme yıllında ekmeklik buğday çeşitlerinden Guadalupe, Flamura 85, Odeskaya, Nina, Nina, Golia, Sirena ve Nina çeşitleri düşük beklemeli sedimentasyon değeri vermişlerdir. Bu değerler özellikle Guadalupe ve Flamura 85 çeşitlerinde olmak üzere beklemeli sedimantasyon değerlerinin, sedimantasyon değerine göre düşük olduğunu göstermektedir. Bu da bu çeşitlerin danelerinin süne tarafından tahribata uğratıldığını gösterir. İkinci yetiştirme yılında en yüksek beklemeli sedimantasyon değeri 74 ml ile Esperia çeşidinde elde edilmiş, bu çeşidi 72 ml ile Esperia, Krasunia ve Dropia çeşitleri izlemiştir. Beklemeli sedimantasyon 118

137 71 ml ile Sagittario ve Krasunia çeşitleri, 70 ml ile ise Flamura 85, Esperia, Edirne ve Esperia bu çeşitlerden sonra sıralanmıştır. Elde edilen bu sonuçlar 5 farklı bölgede yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinin sedimantasyon değeri yönünden oldukça iyi performans gösterdikleri halde beklemeli sedimantasyon değerlerinin bazı çeşitlerde düşük olması bu çeşitlerin danelerinin önemli oranda tahribata uğradığını göstermektedir. İkinci yılda incelenen çeşitler arasında en düşük beklemeli sedimantasyon değeri 5 ml ile Guadalupe ve Nina çeşitlerinde bulunmuş, bu çeşitleri 10 ml ile Odeskaya ve Nina çeşitleri, 20 ml ile Nina çeşidi, 21 ml ile Golia çeşidi, 25 ml ile Sirena çeşidi, 29 ml ile Nina çeşitleri izlemiştir Dekara dane verimi Yaygın olarak tarımı yapılan ürünlerde en önemli kriterlerden biri üretilen genotip ya da çeşitlerin yüksek ve stabil bir verime sahip olmasıdır. Çeşidin hastalıklara ve zararlılara dayanıklı, kalite özellikleri yönünden üstün olması ancak düşük verimli olması o çeşidin birim alandan getirisini düşüreceğinden, çeşitlerin hasatlıklara, zararlılara dayanıklı, üstün kaliteli ve yüksek verim ve aynı zamanda farklı yıl ve lokasyonlarda veriminin stabil bir düzeyde olması istenir. Buğday, ülkemiz ve dünya tarımında oldukça önemli bir yere sahiptir. Buğdayda dane verimi ve kalitesi değişik faktörler tarafından etkilenmektedir (Köksel ve Sivri 2002, Draman 2004, Anonim 1992). İki yıl süresince beş farklı lokasyonda ekmeklik buğday çeşitlerinin dekara dane verimi değerleri yıllar dikkate alınarak ayrı ayrı analiz edilmiş ve elde edilen varyans analiz sonuçları her yılın değerleri ayrı olarak Çizelge 4.47 de verilmiştir. 119

138 Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde dekara dane verimi değerlerine ilişkin varyans analizi yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Toplamı Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Ortalaması F %5 %1 Çeşit , ,254 29,930** 1,429 1,656 Hata , ,422 Genel , , yetiştirme dönemi Varyasyon Serbestlik Kareler Toplamı Kareler Hesapl. Tablo Değeri Kaynağı Derecesi Ortalaması F %5 %1 Çeşit , , ,142** 1,429 1,656 Hata ,667 70,193 Genel , ,922 Altmış dört ekmeklik buğday çeşidinde elde edilen dekara dane verimi değerlerinde yapılan varyans analizi sonucunda, her iki yılda da ekmeklik buğday çeşitlerinin dekara dane verimi yönünden farklılıkları istatistiki olarak 0,01 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çeşitlere ilişkin elde edilen ortalamalar arasındaki farklılığı belirlemek için önemlilik testi (DUNCAN) yapılmış ve elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları çizelge 4.48 de verilmiştir. Çizelge Çeşitlerin dekara dane verimi değerine ilişkin önemlilik grupları yılı yılı Çeşitler Dekara dane verimi (kg) Çeşitler Dekara dane verimi (kg) Pinzon mk 733,33 a Sana mk 541,33 a Esperia mz 670,00 ab Krasunia hy 521,33 ab Saraybosna hy 648,33 bc Flamura 85 hy 521,33 ab Nina mz 648,33 bc Gelibolu mk 521,00 b Nina mk 633,33 bcd Flamura 85 hy 509,33 bc Tina mz 621,67 b-e Gelibolu hy 502,33 cd Flamura 85 hy 615,00 cde Flamura 85 mz 502,00 cd Nina hy 615,00 cde Nina mk 502,00 cd Flamura 85 mz 600,00 def Tekirdağ hy 501,33 cd Guadalupe mz 600,45 def Gelibolu hy 501,00 cd Flamura 85 hy 585,00 efg Guadalupe mz 501,00 cd Esperia mk 565,00 f-ı Esperia mk 492,00 d 120

139 Nina mk 565,00 f-ı Gelibolu mz 482,33 ef Gelibolu mk 560,00 f-i Flamura 85 mz 482,33 ef Odeskaya mk 558,33 f-i Edirne mk 481,67 ef Sana mk 550,00 g-k Guadalupe şr 481,33 ef Flamura 85 sr 550,00 g-k Krasunia hy 472,00 f Flamura 85 sr 550,00 g-k Krasunia hy 452,00 g Nina mk 550,00 g-k Flamura 85 hy 452,00 g Nina mk 550,00 g-k Gelibolu mz 451,67 g Nina mk 550,00 g-k Esperia mk 451,67 g Pehlivan mk 548,33 g-k Flamura 85 şr 451,67 g Pehlivan mz 548,33 g-k Nina şr 451,67 g Alga mz 548,33 g-k Gelibolu hy 451,33 g Tina mk 535,00 h-l Flamura 85 mk 451,33 g Guadalupe hy 533,33 h-l Nina şr 451,33 g Krasunia mk 530,00 h-l Guadalupe şr 451,33 g Tina mz 530,33 h-l Bankal mz 451,33 g Gelibolu hy 528,33 h-l Nina mz 450,67 g Krasunia mk 526,67 h-l Odeskaya mk 431,33 h Edirne mk 521,67 h-m Edirne mk 431,00 h Esperia hy 520,00 ı-m Flamura 85 hy 430,67 h Guadalupe mk 515,00 i-m Nina mk 424,00 hı Sana mk 515,00 i-m Esperia mk 420,67 hı Krasunia mz 515,00 i-m Krasunia hy 416,33 hıi Guadalupe mz 508,33 klm Esperia hy 412,00 ıi Gelibolu hy 508,33 klm Esperia hy 411,00 ıi Nina mz 506,67 klm Sagittario hy 404,33 ik Pehlivan sr 500,00 lmn Balbala hy 404,00 ik Saraybosna sr 500,00 lmn Flamura 85 hy 402,67 ik Tekirdağ şr 500,00 lmn Esperia mz 402,67 ik Krasunia mk 500,00 lmn Flamura 85 hy 402,00 ik Esperia mk 500,00 lmn Dropia mk 402,00 ik Golia mk 500,00 lmn Esperia mz 401,67 ik Flamura 85 mz 500,00 lmn Tina mz 401,67 ik Nina mz 495,00 l-0 Krasunia mz 401,00 ik Flamura 85 mk 480,00 m-p Nina mk 401,00 ik Pehlivan hy 478,33 m-r Gelibolu mk 401,00 ik Pehlivan mz 475,67 m-s Nina mz 392,00 kl Flamura 85 sr 460,00 n-t Pehlivan mk 381,67 l 121

140 Krasunia hy 451,67 o-t Edirne mk 381,00 l Za-75 mz 450,67 o-t Sirena mz 352,00 m Enola mz 445,00 p-u Alga mz 351,33 m Gelibolu mz 444,00 p-u Flamura 85 sr 331,33 n Enola mz 440,00 p-u Flamura 85 sr 311,00 o Flamura 85 sr 433,33 r-u Pehlivan mz 301,67 o Guadalupe mz 433,33 r-u Sirena şr 301,67 o Dropia mk 430,00 stu Krasunia hy 301,33 o Gelibolu mk 430,00 stu Golia hy 301,33 o Flamura 85 mk 430,00 stu Nina mk 301,33 o Krasunia mz 420,33 tu Golia mk 281,33 p Pandas şr 400,00 u Esperia sr 267,33 p Nina mk 400,00 u Flamura 85 sr 202,00 r Flamura 85 şr 300,00 v Pehlivan sr 201,00 r HKO 536,422 HKO 70, yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardaki elde edilen dekara dane verimi değerleri 300,00-733,33 kg arasında geniş bir varyasyonda değişim göstermiştir. Farklı araştırıcılar tarafından ekmeklik buğday çeşitlerinde yapılan çalışmalarda dane veriminin yetiştirme bölgelerine ve çeşitlere bağlı olarak önemli bir varyasyon göstererek 189,50-812,00 kg arasında değiştiği belirtilmiştir (Akman ve ark. 1999, Toklu ve ark. 1999, Zeybek ve ark. 2003, Kahraman ve ark. 2008, Tayyar 2008). İlk yetiştirme yılında 64 ekmeklik buğday örneğinden 45 tanesi 500 kg ve üzerinde, 18 tanesi 400 kg ve üzerinde, 1 tanesi ise 300 kg dane verimi vermiştir. Elde edilen veriler incelendiğinde çeşitlerin % 60 dan daha fazlası 500 kg ve üzerinde verim vermiştir. Elde edilen bu sonuç bölgede yetiştirilen çeşitlerin önemli bir kısmının yüksek verim kabiliyetine sahip olduğunu göstermektedir. Aynı çeşitlerin farklı lokasyonlarda farklı verim potansiyeli vermesi bu çeşitlerin o bölgelerin toprak ve özellikle iklim koşullarından olumlu yönde ya da olumsuz yönde etkilenmelerinden kaynaklanmaktadır. İlk yetiştirme yılında en yüksek dekara dane verimi değeri 733,33 kg ile Pinzon çeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi 670,00 kg ile Esperia çeşiti, 648,33 kg ile Saraybosna ve Nina çeşitleri, 633,33 kg ile Nina, 621,67 kg ile Tina, 615,00 kg ile Flamura 85 ve Nina çeşitleri izlemiştir. Denemeye alınan altmış dört çeşit arasında en düşük dekara dane verimi 300,00 kg ile Flamura 85 çeşitinde alınmış, bu çeşidi 400,00 kg ile Nina ve Pandas, 420 kg ile Krasunia çeşiti, 430 kg ile Flamura 85, Dropia ve 122

141 Gelibolu çeşitleri ve 433,33 kg ile Guadalupe ve Flamura 85 çeşitleri izlemişlerdir. Elde edilen bu değerler ekmeklik buğday çeşitlerinin verimlerinin bölgelere göre değişmekle birlikte çeşitlerin büyük bir kısmının verim yönünden iyi performans gösterdiğini ortaya koymaktadır yetiştirme döneminde incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin yetiştirildiği alanlardaki elde edilen dekara dane verimi değerleri 201,00-541,33 kg arasında değişim göstermiştir. İkinci yıl elde edilen verim sonuçları, birinci yıl ile karşılaştırıldığında ekmeklik buğday çeşitlerinin verimlerin oldukça önemli düzeyde azalmalar olmuştur. İlk yetiştirme yılında 64 ekmeklik buğday çeşidinden 11 tanesi 500 kg ve üzerinde, 37 tanesi 400 kg ve üzerinde, 12 tanesi ise 300 kg ve üzerinde, 4 tanesi ise 300 kg ın altında dane verimi vermiştir. Elde edilen veriler incelendiğinde çeşitlerin sadece 11 tanesi kg arasında dane verimi vermiştir. Elde edilen bu sonuçlar, bölgede yetiştirilen çeşitlerin bölgenin yıllık iklim koşullarından oldukça önemli oranda etkilendiğini göstermektedir. Aynı çeşitlerin farklı lokasyonlarda farklı verim potansiyeli vermesi bu çeşitlerin o bölgelerin toprak ve özellikle iklim koşullarından olumlu yönde ya da olumsuz yönde etkilenmelerinden kaynaklanmaktadır. İkinci yetiştirme yılında en yüksek dekara dane verimi değeri 541,33 kg ile Sana çeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi 521,33 kg ile Krasunia çeşiti, 521,33 kg ile Flamura 85 çeşiti, 521,00 kg ile Gelibolu çeşiti, 509,00 kg ile Flamura 85 çeşiti, 502,33 kg ile Gelibolu çeşiti, 502,00 kg ile Gelibolu, Flamura 85 ve Nina çeşitleri, 501 kg ile Tekirdağ, Gelibolu ve Guadalupe çeşitleri izlemişlerdir. Denemeye alınan altmış dört örnek arasında en düşük dekara dane verimi 201,00 kg ile Pehlivan çeşitinde alınmış, bunu 202 kg ile Flamura 85 çeşiti, 267,33 kg ile Esperia çeşiti, 281,33 kg ile Golia çeşiti, 301,33 kg ile Nina, Golia ve Krasunia çeşitleri ve 301,67 kg ile Sirena ve Pehlivan çeşitleri izlemişlerdir. Elde edilen bu değerler ekmeklik buğday çeşitlerinin verimlerinin bölgelerde yılların iklim değerlerine göre önemli oranda değiştiğini ve çeşitlerin bu değişimden önemli oranda etkilendiğini ortaya koymaktadır. 123

142 4.3. Farklı Süne Emgi Oranlı Ekmeklik Buğday Çeşitlerinin Değerlendirilmesi yılı Reolojik özellikler genellikle buğday ununun pişirilebilme değeri için kullanılmaktadır Bu amaçla farinograf, extensograf ya da alveograf testleri yapılmaktadır. Günümüzde de ekstensograf, hamurun uzama kabiliyeti, uzamaya karşı gösterdiği direnci ve gaz tutma kabiliyetini ölçer. Hamurun uzamaya karşı gösterdiği direnç ve uzama kabiliyeti, unun ekmeklik özelliklerini belirleyen önemli parametrelerdir. Hamurun fermentasyon sırasında üretilen CO 2 gazını tutabilmesi, uzama kabiliyeti ve uzamaya karşı gösterdiği direnç ile ilgilidir. Hamurun uzama kabiliyeti iyi ve uzamaya karşı direnci yüksek olduğunda ekmeğin hacmi artmaktadır (Hruskova ve Smejda, 2003). Hamurun uzamaya karşı gösterdiği direnç (Rm) kurvenin yüksekliği olup (cm) Brabender units (BU) veya Extensograf unit (EU) olarak ifade edilir. Uzama kabiliyeti (E) Kurvenin taban uzunluğudur. Hamurun elastikiyeti ile ilgilidir. mm ya da cm olarak ifade edilir. Enerji (A) kurvenin alanı olup birimi cm 2 dir. Bu değerin büyük olması hamurun gaz tutma kapasitesi ve fermantasyon toleranslarının iyi olduğunu gösterir. Bu tip hamurlar daha hacimli ekmek verir (Hruskova ve Smejda, 2003). Farklı süne emgisine uğramış buğday danelerinde yapılan ekstensograf analizi sonuçlar Çizelge 4.49 da verilmiştir. Süne zararının buğdayın fiziksel özelliklerini olumsuz etkilediğini ve un verimini düşürdüğünü, protein miktarını etkilemediğini, sedimantasyon değerini azalttığını, farinogram gelişme süresi, stabilite süresi, yoğurma tolerans katsayısı ve yumuşama derecesi ile alveogram W, P/G, P, S ve L değerlerini azalttığını, süne zararı belli bir oranı (% 15) geçtikten sonra ise glutnin yıkanamadığını ve ekmek yapılamadığını belirlemişlerdir. Elde edilen değerler yönünden Gelibolu çeşidi incelendiğinde % 0,2 süne zararında, 45 dakikada hamurun uzamaya karşı gösterdiği direnç (Rmak.) 447 iken bu değer 90 dakikada 715, 135 dakikada ise 763 BU olarak bulunmuştur. Hamurun işlenebilme kabiliyeti ile doğru orantılı olan hamurun uzama yeteneği (E) 45 dakikada 148 iken, 90 dakikada 122 ve

143 dakikada ise 105 mm olarak bulunmuştur. Süne emgi oranı % 3,8 olduğunda hamurun uzamaya karşı gösterdiği direnç değeri Rmak. önemli oranda azalarak 45 dakikada 266, 90 dakikada 244 ve 135 dakikada ise 191 BU olarak bulunmuştur. Uzama değeri ise artarak 35 dakikada 172, 90 dakikada 156 ve 135 dakikada 151 mm olarak bulunmuştur. Beşer ve ark. (2001) de, 12 ekmeklik buğday çeşidi ile yaptıkları çalışmada, hektolitre ağırlığının kg, bin dane ağırlığının g, protein oranının % 12-14, sedimentasyonun ml, glutenin % 35-51, Alveograf değerinin W: , P/G 3,2-7,9, L: 6-10,9, P: 5-11,2, yumuşama değerinin , stabilitesinin 3,2-9,0 arasında değiştiğini saptamışlardır. Flamura 85 ekmeklik buğday çeşidi süne emgi oranı yönünden incelendiğinde en düşük süne emgi oranı % 0,2 de, sabit deformasyonda hamurun uzamaya karşı gösterdiği direnç değeri olan Rmak. değeri 45 dakikada 521, 90 dakikada 866 ve 135 dakikada 887 BU olarak bulunmuştur. Hamurun işlenebilme kabiliyeti ile doğru orantılı olan hamurun uzama yeteneği ise 45 dakikada 170, 90 dakikada 146 ve 135 dakikada 133 mm olarak belirlenmiştir. En yüksek süne zarar oranı olan % 4,5 da ise Rmak. değeri oldukça düşerek 45 dakikada 109, 90 dakikada 91 bu ve 135 dakikada ise değerler çizilememiştir. Uzama değerleri incelendiğinde yüksek süne emgi oranında 35 dakikada uzama değeri 149, 90 dakikada 125 ve 135 mm dakikada uzama değerleri elde edilememiştir. Ekmeklik buğday çeşidi Guadalupeda süne emgi oranı yönünden incelendiğinde % 0,2 süne emgi oranında Rmak. değeri 45 dakikada 456, 90 dakika da 577 ve 135 dakikada ise 579 BU olarak bulunmuştur. Rmak./uzama oranı (E) sırasıyla 2,9, 3,3 ve 3,7 olarak bulunmuştur. En yüksek süne emgi oranı olan % 1,3 de ise Rmak. değeri 45 dakikada 460, 90 dakikada 738 ve 135 dakikada 798 BU olarak bulunmuştur. Uzama değerleri ise sırasıyla 158, 122 ve 107 mm olarak belirlenmiştir. Rmak./uzama oranı ise olarak sırasıyla 2,91, 6,05 ve 7,5 olarak bulunmuştur. 125

144 Çeşit Adı Süne emgi oranı % % Su Absorbsiyonu Rmak. (BU) E Uzama (mm) Oran (Rmak./E) Rmak. (BU) Uzama (mm) Oran (Rmak/E) Rmak. (BU) E Uzama (mm) Oran (Rmak./E) Alan (cm 2 ) Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde ekstensoğraf değerleri Ekstensograf Özellikleri 45. Dakika 90. Dakika 135. Dakika Gelibolu 0,2 56, , ,3 96 0,4 54, , , ,9 89 0,5 52, , , , ,8 54, , , ,3 45 Flamura 85 0,2 56, , , , ,4 56, , , , ,8 56, , , , ,8 56, , , , ,5 54, , ,7 Çizilemedi Guadalupe 0,2 57, , , , ,3 54, , , , ,8 54, , , , ,3 54, , , ,5 104 Krasunia 0 55, , , , ,3 54, , , , ,4 56, , , , ,5 52, , , ,2 92 1,0 54, , , ,0 62 Nina 0 52, , , ,1 91 0,3 52, , , , ,0 51, , , ,5 65 2,5 52, , , ,3 94 3,8 50, , , ,9 16 Pehlivan 0,4 55, , , ,2 63 0,5 58, , , ,7 50 0,8 57, , , ,3 52 Krasunia çeşidi süne emgi oranı açısında incelendiğinde süne zararının olmadığı, örneklerde Rmak. değeri 45 dakikada 470, 90 dakikada 701 ve 135 dakikada 835 BU olarak bulunmuş, uzama değerler ise 177, 139, ve 146 mm olarak belirleniştir. Rmak./E değeri ise 2,6, 5,0 ve 5,7 olarak bulunmuştur. Süne emgisinin % 1 olduğu örneklerde ise Rmak. 126

145 değerleri önemli oranda azalmış, 45 dakikada 299, 90 dakikada 286 ve 135 dakikada 293 BU olarak bulunmuştur. Uzama değerleri ise 166, 139 ve 146 mm olarak belirlenmiştir. Oran değerleri (Rmak./E) ise süne emgisi % 1 olan çeşitlerde incelendiğinde süne emgisi olmayana göre önemli oranda düşerek 1,8, 2,1 ve 2 olarak bulunmuştur. Nina ekmeklik buğday çeşidi süne emgi oranı yönünden incelendiğinde süne zararı olmayan örneklerde Rmak. değeri 45 dakikada 381, 90 dakikada 498 ve 135 dakikada 545 BU olarak bulunurken, uzama değerleri sırasıyla 146, 142 ve 132 mm olarak bulunmuştur. Rmak./E oranı sırasıyla 2,6, 3,5, 4,1 olarak bulunmuştur. Süne emgi oranı en yüksek olan % 3,8 değerinde ise Rmak. değerleri önemli oranda azalarak 45 dakikada 142, 90 dakikada 112 ve 135 dakikada 98 BU olarak bulunmuş, uzama değerleri de sırasıyla 140, 126 ve 114 mm olarak bulunmuştur. Rmak./uzama oranları oldukça azalarak sırasıyla 1, 0,9 ve 0,9 olarak bulunmuştur. Pehlivan ekmeklik buğday çeşidi süne emgi oranları yönünden incelendiğinde en düşük süne emgi oranı % 0,4 deki örneklerde Rmak. değeri 45 dakikada 277, 90 dakikada 392 ve 135 dakikada 448 BU iken, uzama değerleri sırasıyla 134, 119 ve 106 mm olarak bulunmuştur. Rmak./uzama oranı ise sırasıyla 2,1, 3,3 ve 4,2 olarak bulunmuştur. Süne emgi oranı % 0,8 olduğunda ise Rmak. değerleri önemli oranda azalmıştır. Uzama değerleri ise % 0,4 süne zararına göre azalma göstermiştir. Rmak./uzama oranları incelendiğinde süne zararının % 0,4 olduğu örneklerden daha düşük değerler vermiştir. Araştırmada incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinde süne zararı artışı ile Rmak. değerinde ve uzama değerinde önemli oranda azalmalar olmuştur. Bu azalma çeşitlerin özelliğine göre değişik olmuştur. Rmak./uzama oranları ise yüksek süne emgi oranlarında önemli düzeyde düşmüşlerdir. Elde edilen bu sonuçlar çeşitlere göre % 1 süne emgi oranının bile extonsagraf özelliklerinde önemli azalmaya neden olduğunu göstermektedir. Farinograf su kaldırma oranı, optimum hamur kıvamını sağlamak için gerekli suyun miktarıdır. Kitterman ve Rubenthaler (1971), % 60 ın altında su kaldırma oranına sahip olan unları yumuşak buğday unu, % 60 üzerindekileri ise sert buğday unu olarak tanımlamışlardır. Un hamur haline geldikten sonra, unun ekmeklik ve hamurun yoğurma özelliklerinin belirlenmesinde kullanılır. Farinograf hamurun yoğurma sırasında yoğurucu paletlere karşı 127

146 gösterdiği direnç, unun su absorbsiyonu ve yoğurma sırasındaki reolojik özellikler (gelişme süresi, stabilite, yumuşama derecesi) ölçülerek gluten proteinlerinin hamur oluşturma özellikleri hakkında bilgi edinilir. Ekmek üretimi amacıyla kullanılacak unların su absorbsiyonu yüksek olmalı, yoğurma süresi ise çok uzun olmamalıdır. Yoğurma süresinin uzun oluşu enerji ve zaman kaybı yönünden ticari fırınlarda istenmeyen bir özelliktir. Ancak yoğurma süresi çok kısa olan unların ekmeklik kalitesi de genellikle düşüktür. Su kaldırma; kaliteli ekmek üretimine uygun konsistenste (500 BU) hamur eldesi için unun absorbe edeceği su miktarıdır. Un ağırlığı üzerinden % olarak ifade edilir. Su absorbsiyonunda unun nem içeriği önemli rol oynar. Ayrıca gluten miktar ve kalitesi ile öğütme sırasında oluşan zedelenmiş nişasta miktarı da su absorbsiyonunu etkiler. Gelişme süresi; yoğurmanın başlangıcından kurvenin 500 konsistents çizgisini ortaladığı ve düşmeye başladığı nokta arası olup dakika olarak belirlenir. Stabilite, kurvenin 500 konsistens çizgisi ulaştığı ve ayrıldığı noktalar arası dakika olarak stabiliteyi verir. Yumuşama kurvenin 20 dakika sonra orta noktası ile 500 konsistents çizgisi arasındaki mesafedir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde farklı süne emgili örneklerde elde edilen Farinograf ve alveograf özellikleri belirlenmiş ve elde edilen sonuçlar Çizelge 4.50 de verilmiştir. Çalışmada incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinde elde edilen farinograf değerleri farklı süne emgili örneklerde incelendiğinde elde edilen değerlerin süne emgi oranıyla değişim gösterdiği görülmektedir. Kaliteli ekmek üretimine uygun konsistenste (500 BU) hamur eldesi için unun absorbe edeceği su miktarıdır. Un ağırlığı üzerinden % olarak ifade edilir. Farinograf su kaldırma oranı, optimum hamur kıvamını yakalamak için gerekli suyun miktarıdır. Kitterman ve Rubenthaler (1971), % 60 ın altında su kaldırma oranına sahip olan unları yumuşak buğday unu, % 60 üzerindekileri ise sert buğday unu olarak tanımlamışlardır. İncelenen çeşitlerde su kaldırma oranı incelendiğinde % 0,2 süne zararında Gelibolu çeşidinde su kaldırma % 58,90 iken, bu süne zararı ile azalmış ve % 56,30 düşmüştür. Su kaldırma değeri Flamura 85 çeşidinde en düşük süne zararında % 56,80 iken bu değer % 4,5 süne zararında % 58,10 olarak bulunmuştur. Guadalupe ekmeklik buğday çeşidinde ise % 0,2 süne emgi oranında % 56,50 su kaldırma değerine karşın, süne zararı % 1,3 olduğunda bu değer % 60,50 olmuştur. Krasunia ekmeklik buğday çeşidinde ise süne emgisi olmayan örneklerde su kaldırma % 57,70 iken bu değer % 1 süne emgi oranında % 56,70 olarak bulunmuştur. Nina ekmeklik buğday çeşidinde ise süne zarı olmayan örneklerde % 51,40 su kaldırma varken 128

147 süne zararı % 3,8 olduğunda bu değer % 52,20 olarak bulunmuştur. Pehlivan çeşidinde ise % 0,4 süne zararında % 58,50 su kaldırma değeri elde edilirken, süne emgi oranı % 0,8 olduğunda bu değer % 57,40 olarak bulunmuştur. Elde edilen sonuçlar süne emgi oranının çeşitlere göre su kaldırma oranında azaltıcı yönde etki yaptığı belirlenmiştir. Diğer farinograf özellikleri gelişme süresi, stabilite ve yumuşama değeri yönünden çeşitler incelendiğinde çeşitlere ve süne emgi oranına göre değişim gösterdiği görülmektedir. Ekmek üretimi amacıyla kullanılacak unların yoğurma süresi çok uzun olmamalıdır. Yoğurma süresinin uzun oluşu enerji ve zaman kaybı yönünden ticari fırınlarda istenmeyen bir özelliktir. Ancak yoğurma süresi çok kısa olan unların ekmeklik kalitesi de genellikle düşüktür. Çeşitler gelişme süresi stabile ve yumuşama değeri yönünden incelendiğinde Gelibolu çeşidinde % 0,2 süne zararında gelişme süresi 2,2 stabilite değeri 5,7 ve düşük olması istenen yumuşama eğer ise 45 olarak belirlenirken, bu değerler % 3,8 süne zararında gelişme süresi 2,3, stabilite önemli oranda artarak 11,1 ve yumuşama değeri de artarak 88,66 olarak bulunmuştur. Flamura 85 çeşidinde ise % 0,2 süne zararında gelişme süresi 2,5, stabilite 5,2, yumuşama değeri 61 bulunurken, % 4,5 süne zararında gelişme süresi 2,4, stabilite 4,1 ve yumuşama değeri artarak 76,34 olarak bulunmuştur. Guadalupe çeşidinde % 0,2 süne emgisinde gelişme süresi 1,7, stabilite 2,2 ve yumuşama değeri 113,00 iken, bu değerler süne emgi oranı % 1,3 çıktığında gelişme süresi 3, stabilite değeri 9,2 ve yumuşama değeri azalarak 42,00 olarak bulunmuştur. Ekmeklik buğday çeşidi Krasunia da farinograf değerleri incelendiğinde süne zararı olmayan örneklerde gelişme süresi 1,8, stabilite 4,6 ve yumuşama değeri 54,0 iken süne emgi oranı % 1 olduğunda gelişme süresi 2,2, stabilite 3,7 ve yumuşama değeri ise artarak 86 olmuştur. Pehlivan çeşidinde düşük de olsa farklı süne zararı olan örnekler incelendiğinde % 0,4 süne zararında gelişme süresi 1,7, stabilite 3,2 ve yumuşama değeri 112 iken bu değerler % 0,8 süne emgi oranında gelişme süresi için 2,2, stabilite 7,8, yumuşama değeri ise 51 olarak bulunmuştur. Elde edilen veriler süne emgi oranının ekmeklik buğday çeşitlerinde gelişme süresi ve stabilitede değişime neden olduğunu, bu değişimin çeşitlere göre değiştiğini ortaya koymaktadır. Yumuşama değeri süne emgi oranı ile birlikte önemli düzeyde artış göstermiştir. 129

148 %Su Kaldırma G.Sür. (dk) Stab. (dk) Yu. Der. (BU) P Direnç (mm) L Uzama (mm) P/L Genişlem(G (cm 3 ) Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde farklı süne emgi oranlarında farinograf ve alveograf değerleri Emgi Farinograf Özellikleri Alveograf Özellikleri Çeşit Adı oranı % W Enerji (joule) Gelibolu 0,2 58,90 2,2 5, ,60 50,79 2,7 15, ,4 55,70 1,5 2, ,00 46,86 2,3 15, ,5 54,90 1,7 7, ,76 47,33 2,13 16, ,8 56,30 2,3 11, ,66 46,99 1,89 16, Flamura 85 0,2 56,80 2,5 5, ,00 67,31 1,6 18, ,4 58,10 2,0 6, ,00 76,48 1,5 19, ,8 59,30 4,1 18, , ,8 22, ,8 60,90 2,1 8, ,00 67,24 1,6 18, ,5 58,10 2,4 4, ,34 33,95 2,22 12,82 96 Guadalupe 0,2 56,50 1,7 2, ,00 53,00 2,08 16,96 330,9 0,3 57,80 1,7 1, ,90 47,23 2,3 15, ,8 56,60 1,5 1, ,76 43,8 2,5 14, ,3 60,50 3 9, ,00 49,43 2,12 16, Krasunia 0 57,70 1,8 4, ,00 77,00 1,6 19,32 406,8 0,3 56,30 1,9 2, ,70 47,86 2,2 15, ,5 54,30 1,7 1, ,80 36,50 3,1 13,30 215,3 1,0 56,70 2,2 3, ,95 69,19 1,3 18, Nina 0 51,40 1,5 2, ,18 68,30 0,8 18, ,3 54,40 1,9 4, ,80 61,00 1,1 17, ,0 52,60 1,5 3, ,95 66,94 0,8 18,00 142,5 2,5 56,00 3,9 6, ,00 97,47 0,77 21, ,8 52,20 1,5 2, Pehlivan 0,4 58,50 1,7 3, ,32 53,55 1,7 16, ,4 56,30 1,8 2, ,25 53,22 2,2 16, ,5 60,40 2, ,5 61,40 3,5 4, ,20 56,93 1,7 16, ,8 57,40 2,2 7, ,62 50,02 2,07 15,56 206,6 Alveograf, sabit şartlar altında un, tuz ve su ile hazırlanan hamurdan belli ağırlıkta kesilen ve belli şekiler verilen parçaların bir süre bekletilip içerisine hava verilerek şişirilmesi 130

149 ve böylece hamurun uzamaya (şişmeye) karşı gösterdiği direncin ölçülmesidir (Özkaya ve Kahveci 1989). Alveograf testinde P: direnç, L: uzama, P/L: Konfigürasyon oranı G: genişleme, W: enerji değeridir. Direnç değerinin belirli bir orana kadar yüksek olması, uzama kabiliyetinin yüksek olması, genişleme değerinin yüksek olması ve enerji değerinin büyük olması istenir. Ekmeklik buğdaylarda arzu edilen P/L oranının 1 ve 1 e yakın olması direnç ve elastikiyetin orantılı olduğunu ve hamurun kalitesinin iyi olduğunu göstermektedir. Ekmeklik buğday çeşitlerinin farklı süne emgi oranında alveograf özellikleri incelendiğinde bu özelliklerin çeşitlere ve süne emgi oranlarına göre değiştiği belirlenmiştir. Gelibolu ekmeklik buğday çeşidinde % 0,2 süne zararında direnç değeri 138,60 mm, bu değer % 3,8 süne zararında 88,66 mm ye düşmüştür. Uzama kabiliyeti ise % 0,2 süne zararında 50,79 mm iken % 3,8 süne zararında 46,99 mm olarak bulunmuştur. P/L değerinin ekmeklik buğdaylarda 1 ya da 1 e yakın olması istenir. Bu özellik yönünden süne emgisi düşük olanda bu değer 2,7 iken yüksek süne emgisinde 1,89 olarak bulunmuştur. Gelişme süresi değeri ise % 0,2 süne emgisinde 15,68 cm 3 iken bu değer süne zararı ile artmış ve 16,52 cm 3 olmuştur. Ekmeklik buğday çeşitlerinde enerji değerinin yüksek olması istenir. Bu özellik yönünden % 0,2 süne zararında enerji değeri 281 joule iken süne zararı % 3,8 olduğunda bu değer 268 joule olarak bulunmuştur. Flamura 85 çeşidinde alveograf değerleri incelendiğinde direnç değeri en düşük süne zararında 110,00 mm iken süne zararı ile bu değer azalmış ve en yüksek süne zararında bu değer 76,34 mm ye düşmüştür. Hamurda uzama değeri ise en düşük süne zararında 67,31 mm iken bu değer en yüksek süne zararında 33,95 mm olarak azalmıştır. P/L oranı en düşük süne zararında 1,6 iken bu değer en yüksek süne zararında artarak 2,22 olarak bulunmuş, genişleme süresi ise 18,05 cm 3 den 12,82 cm 3 düşmüştür. Ekmeklik buğday çeşitlerinde enerji değerinin yüksek olması önemli bir özelliktir. Bu özellik yönünden en düşük süne zararında 323 joule değeri elde edilirken, bu değer en yüksek süne zararında 96 joule gibi oldukça düşük bir değer olmuştur. Guadalupe çeşidi alveograf özellikleri yönünden süne zararı ile değerlendirildiğinde, direnç değeri en düşük süne emgisinde 110,0 mm iken, bu değer % 1,3 süne zararında 105 mm olarak bulunmuştur. Hamurun uzama kabiliyeti en düşük süne zararında 53 mm, en yüksek süne zararında 49,43 mm olarak bulunmuştur. P/L değeri en düşük süne zararında 131

150 2,08 iken yüksek süne zararında 2,08 ve gelişme süresi ise % 0,2 süne zararında 16,96 cm 3 iken % 1,3 süne zararında bu değer 16,04 cm 3 olmuştur. Enerji değeri ise 330,90 joule den 322,00 joule değerine düşmüştür. Krasunia ekmeklik buğday çeşidinde alveograf değerleri incelendiğinde süne zararı olmayan örneklerde direnç değeri 129,00 mm iken, süne emgi oranı % 1,0 çıktığında bu değer 92,95 mm ye düşmüştür. Hamurda uzama değeri ise süne zararı olmadığında 77 mm iken en yüksek süne zararında bu değer 69,19 mm olarak elde edilmiştir. P/L oranı ise sırasıyla 1,6 ve 1,3 olarak bulunmuştur. Hamurda genişleme değeri süne emgisi olmayan örneklerde 19,32 cm 3 iken bu değer % 1 süne zararında % 18,3 cm 3 e düşmüştür. Ekmeklik buğdayda en önemli kalite özelliklerinden olan enerji değeri süne zararı olmadığında 406,8 joule iken % 1 süne zararında bu değer 246,0 joule olarak bulunmuştur. Nina ekmeklik buğday çeşidinde farklı düzeyde süne emgi oranları elde edilmiştir. Alveograf özellikleri incelendiğinde süne zararı olmayan örneklerde direnç değeri 59,18 mm iken bu değer % 2,5 süne zararında 75,00 mm olarak bulunmuştur. Hamurda uzama kabiliyeti süne zararı olmadığında 68,30 mm iken bu değer % 2,5 süne zararında 97,47 mm ye düşmüştür. P/L oranı sırasıyla 0,80 ve 0,77 olarak bulunmuştur. Hamurda genişleme değeri süne zararı olmadığında 18,16 cm 3 iken bu değer % 2,5 süne emgisinde 21,72 cm 3 ya düşmüştür. Enerji değeri süne zararı olmadığında 162 joule iken bu değer % 2,5 süne zararında 234 joule olarak bulunmuştur. Pehlivan ekmeklik buğday çeşidinde birbirine yakın süne emgi oranları elde edilmiştir. Bu değerlerde alveograf özellikleri incelendiğinde % 0,4 süne emgisinde direnç değeri 94,32 mm, bu değer % 0,8 süne emgisinde 103,62 mm olarak bulunmuştur. Hamurda uzama değerleri % 0,4 süne emgisinde 53,55 mm iken % 0,8 süne emgisinde 50,02 mm, P/L oranı ise sırasıyla 1,70 ve 2,07 olarak bulunmuştur. Hamurda genişleme değerleri % 0,4 süne emgisinde 16,10 cm 3 iken % 0,8 süne emgisinde bu değer 15,56 cm 3 olarak bulunmuştur. Enerji değeri ise en düşük süne zararında 187,00 joule iken bu değer en yüksek süne zararında 206,60 joule olarak bulunmuştur. Elde edilen farinograf ve alveograf özellikleri değerlendirildiğinde çeşitlere göre değişmekle birlikte süne emgi oranı arttıkça kalite özelliklerinde önemli oranda azalmalara 132

151 neden olmuştur. Bazı çeşitlerde % 1 süne zararının alveograf kalite özelliklerinin önemli düzeyde düşmesi ile sonuçlamıştır yılı Reolojik özellikler genellikle buğday ununun pişirilebilme değeri için kullanılmaktadır (Hruskova ve Smejda, 2003). Bu amaçla farinograf, extensograf ya da alveograf testleri yapılmaktadır. Günümüzde de ekstensograf ile, hamurun uzama kabiliyeti, uzamaya karşı gösterdiği direnci ve gaz tutma kabiliyeti ölçülmektedir. Süne zararının buğdayın fiziksel özelliklerini gerilettiğini ve un verimini düşürdüğünü, protein miktarını etkilemediğini, sedimantasyon değerini azalttığını, farinogram gelişme süresi, stabilite süresi, yoğurma tolerans katsayısı ve yumuşama derecesi ile alveogram W, P/G, P, S ve L değerlerini azalttığını, süne zararı belli bir oranı (% 15) geçtikten sonra ise öz yıkanamadığını ve ekmek yapılamadığını belirlemişlerdir. Hamurun uzamaya karşı gösterdiği direnç ve uzama kabiliyeti unun ekmeklik özelliklerini belirleyen önemli parametrelerdir. Hamurun fermentasyon sırasında üretilen CO 2 gazını tutabilmesi, uzama kabiliyeti ve uzamaya karşı gösterdiği direnç ile ilgilidir. Hamurun uzama kabiliyeti iyi ve uzamaya karşı direnci yüksek olduğunda ekmeğin hacmi artmaktadır (Atlı ve ark. 1988b). Çalışmada farklı süne emgisine uğramış buğday danelerinde yapılan ekstensograf analizi sonuçlar çizelge 4.51 de verilmiştir. Elde edilen değerler yönünden Gelibolu çeşidi incelendiğinde % 0,2 süne zararında 45 dakikada hamurun uzamaya karşı gösterdiği direnç (Rmak.) 560 BU iken bu değer 90 dakikada 834 BU, 135 dakikada ise 998 BU olarak bulunmuştur. Hamurun işlenebilme kabiliyeti ile doğru orantılı olan hamurun uzama yeteneği (E) 45 dakikada 163 mm iken, 90 dakikada 142 mm ve 135 dakikada ise 140 mm olarak bulunmuştur. Süne emgi oranı % 1,2 olduğunda hamurun uzamaya karşı gösterdiği direnç değeri Rmak. azalarak 45 dakikada 463 BU, 90 dakikada 654 BU ve 135 dakikada ise 601 BU olarak bulunmuştur. Uzama değeri ise artarak 45 dakikada 151 mm, 90 dakikada 145 mm ve 135 dakikada 133 mm olarak bulunmuştur. Ülkemizde süne konusunda çalışan ilk 133

152 Çeşit Adı Süne emgi oranı % % Su Kaldırma Rmak. (BU) Uzama (mm) Oran Rmak. (BU) Uzama (mm) Oran Rmak. (BU) Uzama (mm) Oran Alan (cm 2 ) araştırıcılardan Tekeli (1964) ile Lodos (1980) ise buğday kitlesindeki süne emgi oranının % 2 olması durumunda buğdayın teknolojik vasfının kaybolduğunu bildirmişlerdir. Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde ekstensograf değerleri Ekstensograf Özellikleri 45. Dakika 90. Dakika 135. Dakika Gelibolu 0,2 54, , , , ,8 53, , , ,4 97 1,2 50, , , ,9 97 Flamura 85 0,2 53, , , , ,3 51, , , , ,5 52, , , ,3 63 Guadalupe 0,2 54, , , , ,0 51, , , ,0 20 Krasunia 0,2 56, , , , ,0 50, ,7 60, , , ,3 52, , , ,5 121 Nina 0,4 47, , , , ,5 48, , , , ,6 53, , , ,4 96 2,2 50, , , ,0 48 4,0 51, , , ,7 16 6,0 52, , , ,7 28 Flamura 85 ekmeklik buğday çeşidi süne emgi oranı yönünden incelendiğinde en düşük süne emgi oranı % 0,2 de sabit deformasyonda hamurun uzamaya karşı gösterdiği direnç değeri olan Rmak. değeri 45 dakikada 473 BU, 90 dakikada 740 BU ve 135 dakikada 685 BU olarak bulunmuştur. Hamurun işlenebilme kabiliyeti ile doğru orantılı olan hamurun uzama yeteneği ise 45 dakikada 179 mm, 90 dakikada 145 mm ve 135 dakikada 133 mm olarak belirlenmiştir. En yüksek süne zarar oranı olan % 2,5 da ise Rmak. değeri oldukça düşerek 45 dakikada 272 BU, 90 dakikada 312 BU ve 135 dakikada ise 315 BU olarak bulunmuştur. Uzama değerleri incelendiğinde yüksek süne emgi oranında 35 dakikada uzama değeri 143 mm, 90 dakikada 122 mm ve 135 dakika da 139 mm uzama değerleri elde 134

153 edilmiştir. Süne zararı sonucunda hamurun elde ve makinede işlenmesi güçleşir, fermantasyonda gaz tutma kapasitesi düşer, ekmeğin kabarması engellenir (Atlı ve ark. 1988a, Karababa ve Ozan 1998, Aja ve ark. 2004). Ekmeklik buğday çeşidi Guadalupe, süne emgi oranı yönünden incelendiğinde % 0,2 süne emgi oranında Rmak. değeri 35 dakikada 475 BU, 95 dakika da 697 BU ve 135 dakikada ise 776 BU olarak bulunmuştur. Uzama değerleri sırasıyla 165 mm, 143 mm ve 134 mm olarak bulunmuştur. Rmak./uzama oranı ise sırasıyla 2,90, 4,90 ve 5,80 olarak elde edilmiştir. En yüksek süne emgi oranı olan % 6,0 da ise Rmak. değeri 35 dakikada 201 BU, 90 dakikada 152 BU ve 135 dakikada 119 BU olarak oldukça düşük değerler vermiştir. Uzama değerleri ise en yüksek süne zararında sırasıyla 139 mm, 134 mm ve 121 mm olarak belirlenmiştir. Rmak./uzama oranı ise sırasıyla 1,5, 1,1 ve 1,0 olarak bulunmuştur. Krasunia çeşidi, süne emgi oranı açısında incelendiğinde süne zararının % 0,2 olduğu örneklerde Rmak. değeri 45 dakikada 634 BU, 90 dakikada 911 BU ve 135 dakikada 998 BU olarak bulunmuş, uzama değerleri ise 158 mm, 149 mm ve 135 mm olarak belirlenmiştir. Rmak./E değeri ise 4,1, 6,1 ve 7,4 olarak bulunmuştur. Süne emgisinin % 1,3 olduğu örneklerde ise Rmak. değerleri önemli oranda azalmış, 45 dakikada 453 BU, 90 dakikada 586 BU ve 135 dakikada 567 BU olarak bulunmuştur. Uzama değerleri ise 193 mm, 182 mm ve 163 mm olarak belirlenmiştir. Rmak./uzama oranı ise süne emgisi % 1,3 olan örneklerde 2,3, 3,2 ve 3,5 olarak bulunmuştur. Nina ekmeklik buğday çeşidi süne emgi oranı yönünden geniş bir varyasyon göstermiştir. Süne emgi oranı yönünden örnekler incelendiğinde süne zararı % 0,4 olan örneklerde Rmak. değeri 45 dakikada 453 BU, 90 dakikada 538 BU ve 135 dakikada 587 BU olarak bulunurken, uzama değerleri sırasıyla 176 mm, 178 mm ve 170 mm olarak bulunmuştur. Rmak./E oranı sırasıyla 2,6, 3,0, 3,4 olarak bulunmuştur. Süne emgi oranı en yüksek olan % 6,0 olan örneklerde ise değerlerde önemli oranda azalma olmuştur. Bu örneklerde Rmak. değerleri 45 dakikada 153 BU, 90 dakikada 140 BU ve 135 dakikada 115 BU olarak bulunmuş, uzama değerleri de sırasıyla 175 mm, 161 mm ve 157 mm olarak bulunmuştur. Rmak./uzama oranları ise sırasıyla 0,9, 0,9 ve 0,7 olarak bulunmuştur. 135

154 Araştırmada incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinde süne zararı artışı ile Rmak. değerinde oldukça önemli oranda azalmalar belirlenmiştir. Bu da süne emgisinin buğday örneklerinde önemli oranda direnç düşmesine neden olduğunu göstermektedir. Köse ve ark. (1997), 4 farklı buğday çeşidine ait unları un paçalı yapmak suretiyle % 0 (sağlam), % 3 ve % 6 süne emgili olacak biçimde hazırladıkları çalışmalarında, farklı çeşitlere ait buğday unlarının aynı oranda emgiye sahip olsalar bile, buğdayların genetik ve çeşit özelliklerine bağlı olarak unların kalitelerinin farklılık gösterdiğini bildirmişlerdir. Süne zararı uzama değerinde çeşitlere göre değişen oranlarda artmaya ve azalmalara neden olmuştur. Rm/uzama oranları ise yüksek süne emgi oranlarında önemli düzeyde değişim göstermiştir. Elde edilen bu sonuçlar, ekmeklik buğday çeşitlerinde % 1 süne emgi oranının bile extonsagraf özelliklerinde, özellikle direnç değerinde önemli azalmalara neden olduğunu göstermektedir. Farinograf su kaldırma oranı, optimum hamur kıvamını yakalamak için gerekli suyun miktarıdır. Kitterman ve Rubenthaler (1971), % 60 ın altında su kaldırma oranına sahip olan unları yumuşak buğday unu, % 60 üzerindekileri ise sert buğday unu olarak tanımlamışlardır. Un hamur haline geldikten sonra, unun ekmeklik ve hamurun yoğurma özelliklerinin belirlenmesinde kullanılır. Farinograf hamurun yoğurma sırasında yoğurucu paletlere karşı gösterdiği direnç, unun su absorbsiyonu ve yoğurma sırasındaki reolojik özellikler (gelişme süresi, stabilite, yumuşama derecesi) ölçülerek gluten proteinlerinin hamur oluşturma özellikleri hakkında bilgi edinilir. Süne zararı görmüş buğday unlarından ekmek yapımının, tahribatın düzeyine bağlı olarak güçleştiği, çoğu durumda bu tip unların hamurlarının akıcı bir nitelik kazanarak işlenme niteliklerinin azaldığı ve başta hacim olmak üzere ekmek niteliklerinde bozulmaların ortaya çıktığı belirtilmiştir (Elgün ve Ertugay 1997). Ekmek üretimi amacıyla kullanılacak unların su absorbsiyonu yüksek olmalı, yoğurma süresi ise çok uzun olmamalıdır. Yoğurma süresinin uzun oluşu enerji ve zaman kaybı yönünden ticari fırınlarda istenmeyen bir özelliktir. Ancak yoğurma süresi çok kısa olan unların ekmeklik kalitesi de genellikle düşüktür. Su kaldırma; kaliteli ekmek üretimine uygun konsistenste (500 BU) hamur eldesi için unun absorbe edeceği su miktarıdır. Un ağırlığı üzerinden % olarak ifade edilir. Su absorbsiyonunda unun nem içeriği önemli rol oynar. Ayrıca gluten miktar ve kalitesi ile öğütme sırasında oluşan zedelenmiş nişasta miktarı da su absorbsiyonunu etkiler. Gelişme süresi; yoğurmanın başlangıcından kurvenin 500 konsistents çizgisini ortaladığı ve düşmeye başladığı nokta arası olup dakika olarak belirlenir. Stabilite, kurvenin 500 konsistens çizgisi ulaştığı ve ayrıldığı noktalar arası dakika olarak stabiliteyi 136

155 % Su Kaldırma G.Sür. (dk) Stab. (dk) Yu. Der. (BU) P (mm) L (mm) P/L G (cm 3 ) verir. Yumuşama kurvenin 20 dakika sonra orta noktası ile 500 konsistents çizgisi arasındaki mesafedir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde farklı süne emgili örneklerde elde edilen Farinograf ve alveograf özellikleri belirlenmiş ve elde edilen sonuçlar Çizelge 4.52 de verilmiştir. Çizelge Ekmeklik buğday çeşitlerinde farinograf ve alveograf değerleri Süne Farinograf Özellikleri Alveograf Özellikleri Çeşit Adı emgi oranı % W (joule) Gelibolu 0,2 56,20 2,3 5, , ,27 16, ,8 56,60 2, , ,8 17, ,2 53,4 2 9, , ,48 22,4 155 Flamura 85 0,2 55, , ,78 17, ,3 53,60 1, , ,31 18, ,5 55,2 1,5 2, , ,64 14,9 126 Guadalupe 0,2 58,0 1,9 3, , , ,0 53,8 1,9 4, , ,86 18,8 132 Krasunia 0,2 59,40 3,2 17, , ,92 19, ,0 56,50 2,7 16, , ,72 19, ,3 55,00 2,2 17, , ,49 19,0 319 Nina 0,4 53,50 1, , ,06 18, ,5 50,50 1,5 5, , ,22 25, ,6 54,10 1,5 9, , ,66 17,4 93 2,2 53,6 1,7 7, , ,51 19, ,0 52,9 1,5 4, , ,49 20,5 90 6,0 48,9 1,5 2, , ,23 12,4 92 Çalışmada incelenen ekmeklik buğday çeşitlerinde elde edilen farinograf değerleri farklı süne emgili örneklerde incelendiğinde elde edilen değerlerin süne emgi oranıyla değişim gösterdiği görülmektedir. Sünenin salgıladığı enzimin hamur reolojisi üzerine etkisini farinograf cihazı ile incelediği çalışmasında % 3 oranında süne zararının özellikle gluten kalitesi düşük buğdayların tüm farinogram değerlerinde olumsuz değişikliklere neden olduğunu belirtilmiştir (Matsoukos ve Morrison 1990). Süne zararının ortaya çıkarılabilmesi 137

156 gluten in kimyasal, fizikokimyasal ve reolojik özelliklerini belirlemek amacıyla günümüze kadar geliştirilen sedimantasyon, gluten indeks, farinograf, miksograf, ekstensograf, alveograf testleri gibi hububat laboratuarlarında rutin olarak uygulanan yöntemler ile glutende yumuşamanın ve gluten elastikiyetinin/uzayabilirliğinin testlerin modifiye edilerek uygulanmaları önerilmektedir (El-Haramein ve ark. 1984). Kaliteli ekmek üretimine uygun konsistenste (500 BU) hamur eldesi için unun absorbe edeceği su miktarıdır. Un ağırlığı üzerinden % olarak ifade edilir. Farinograf su kaldırma oranı, optimum hamur kıvamını yakalamak için gerekli suyun miktarıdır. Kitterman ve Rubenthaler (1971), % 60 ın altında su kaldırma oranına sahip olan unları yumuşak buğday unu, % 60 üzerindekileri ise sert buğday unu olarak tanımlamışlardır. İncelenen çeşitlerde su kaldırma oranı incelendiğinde % 0,2 süne zararında Gelibolu çeşidinde su kaldırma % 56,20 iken, %1,2 süne zararı ile azalmış ve % 53,40 düşmüştür. Su kaldırma değeri Flamura 85 çeşidinde en düşük süne zararında 55,5 iken bu değer, % 2,5 en yüksek süne zararında % 55,20 olmuştur. Guadalupe ekmeklik buğday çeşidinde ise % 0,2 süne emgi oranında % 58,00 su kardırma değerine karşım süne zararı % 6,0 olduğunda bu değer azalarak % 53,80 olmuştur. Krasunia ekmeklik buğday çeşidinde ise süne emgisi olmayan örneklerde su kaldırma % 59,40 iken bu değer en yüksek süne emgi oranında 55,00 olarak bulunmuştur. Nina ekmeklik buğday çeşidinde ise süne zararı olmayan örneklerde % 53,50 su kaldırma varken süne zararı en yüksek olduğunda bu değer % 48,90 olarak bulunmuştur. Elde edilen sonuçlar incelendiğinde artan süne emgi oranının ekmeklik buğday çeşitleri de su kaldırma oranında önemli düzeylerde azalmalara neden olduğu, bu da ekmeklik buğdaylarda istenen yüksek su kaldırma özelliğini olumsuz yönde etkilediğini göstermektedir. Diğer farinograf özellikleri gelişme süresi, stabilite ve yumuşama değeri yönünden çeşitler incelendiğinde çeşitlere ve süne emgi oranına göre değişim gösterdiği görülmektedir. Ekmek üretimi amacıyla kullanılacak unların yoğurma süresi çok uzun olmamalıdır. Yoğurma süresinin uzun oluşu enerji ve zaman kaybı yönünden ticari fırınlarda istenmeyen bir özelliktir. Ancak yoğurma süresi çok kısa olan unların ekmeklik kalitesi de genellikle düşüktür. Çeşitler gelişme süresi stabilite ve yumuşama değeri yönünden incelendiğinde Gelibolu çeşidinde % 0,2 süne zararında gelişme süresi 2,3, stabilite değeri 5,5 ve düşük olması istenen yumuşama eğer ise 65 olarak belirlenirken, bu değerler % 1,2 süne zararında gelişme süresi 2,0, stabilite 9,2 ve yumuşama değeri de azalarak 52,00 olarak bulunmuştur. 138

157 Flamura 85 çeşidinde ise % 0,2 süne zararında gelişme süresi 2,0, stabilite 14,0, yumuşama değeri 34 bulunurken, % 2,5 süne zararında gelişme süresi 1,50, stabilite 2,10 ve yumuşama değeri artarak 76 olarak bulunmuştur. Guadalupe çeşidinde % 0,2 süne emgisinde gelişme süresi 1,9, stabilite 3,1 ve yumuşama değeri 92 iken, bu değerler süne emgi oranı % 6,0 olduğunda gelişme süresi 1,90, stabilite değeri 4,70 ve yumuşama değeri azalarak 67,00 olarak bulunmuştur. Ekmeklik buğday çeşidi Krasunia da farinoğraf değerleri incelendiğinde süne zararı % 0,2 olan örneklerde gelişme süresi 3,2 dk, stabilite 17,0 dk ve yumuşama değeri 14,0 BU iken süne emgi oranı % 1,3 olduğunda gelişme süresi 2,2 dk, stabilite 17,0 dk ve yumuşama değeri ise 46,0 BU olmuştur. Nina ekmeklik buğday çeşidinde süne zararı olan örnekler incelendiğinde % 0,4 süne zararında gelişme süresi 1,8 dk, stabilite 16,0 dk ve yumuşama değeri 28,0 BU iken bu değerler % 6,0 süne emgi oranında gelişme süresi için 1,50 dk, stabilite 2,50 dk ve yumuşama değeri ise 72,0 BU olarak bulunmuştur. Elde edilen veriler süne emgi oranının ekmeklik buğday çeşitlerinde gelişme süresi ve stabilitede önemli oranda değişime neden olduğunu, bu değişimin çeşitlere göre değiştiğini ortaya koymaktadır. Yumuşama değeri süne emgi oranı ile birlikte önemli düzeyde artış göstermiştir. Alveografta, sabit şartlar altında un, tuz ve su ile hazırlanan hamurdan belli ağırlıkta kesilen ve belli sekiler verilen parçaların bir süre bekletilip içerisine hava verilerek şişirilmesi ve böylece hamurun uzamaya (şişmeye) karsı gösterdiği direncin ölçülmesidir (Özkaya ve Kahveci 1989). Alveograf testinde P: direnç, L: uzama, P/L: Konfigürasyon oranı G: genişleme, W: enerji değeridir. Direnç değerinin belirli bir orana kadar yüksek olması, uzama kabiliyetinin yüksek olması, genişleme değerinin yüksek olması ve enerji değerinin büyük olması istenir. P/L: ekmeklik buğdaylarda arzu edilen P/L oranının direnç ve elastikiyetin orantılı olduğunu ve hamurun kalitesinin iyi olduğu değerlerdir. Ekmeklik buğday çeşitlerinin farklı süne emgi oranında alveograf özellikleri incelendiğinde bu özelliklerin çeşitlere ve süne emgi oranlarına göre değiştiği belirlenmiştir. Gelibolu ekmeklik buğday çeşidinde % 0,2 süne zararında direnç değeri 89,00 mm, bu değer % 1,20 süne zararında 48,00 mm ye düşmüştür. Uzama kabiliyeti ise % 0,2 süne zararında 139

158 70,00 mm iken % 1,20 süne zararında 101,0 mm olarak bulunmuştur. P/L değerinin ekmeklik buğdaylarda 1 ya da 1 e yakın olması istenir. Bu özellik yönünden süne emgisi düşük olanda bu değer 1,27 iken yüksek süne emgisinde 0,48 olarak bulunmuştur. Genişleme süresi değeri ise % 0,2 süne emgisinde 16,3 cm 3 iken bu değer süne zararı ile artmış ve 22,4 cm 3 olmuştur. Ekmeklik buğday çeşitlerinde enerji değerinin yüksek olması istenir. Bu özellik yönünden % 0,2 süne zararında enerji değeri 245 joule iken süne zararı % 1,2 olduğunda bu değer 155 joule olarak bulunmuştur. Flamura 85 çeşidinde alveograf değerleri incelendiğinde direnç değeri en düşük süne zararında 105,00 mm iken süne zararı ile bu değer azalmış ve en yüksek süne zararında bu değer 74,00 mm olmuştur. Hamurda uzama değeri ise en düşük süne zararında 59,00 mm iken bu değer en yüksek süne zararında 45,00 mm olarak bulunmuştur. P/L oranı en düşük süne zararında 1,78 iken bu değer en yüksek süne zararında 1,64 olarak bulunmuş, genişleme süresi ise 17,1 cm 3 den 14,9 cm 3 e düşmüştür. Ekmeklik buğday çeşitlerinde enerji değerinin yüksek olması önemli bir özelliktir. Bu özellik yönünden en düşük süne zararında 241 joule değeri elde edilirken, bu değer en yüksek süne zararında 126 joule gibi oldukça düşük bir değer olmuştur. Guadalupe çeşidi alveograf özellikleri yönünden süne zararı ile değerlendirildiğinde, direnç değeri en düşük süne emgisinde 102 mm iken, bu değer % 6,0 süne zararında 61 mm olarak bulunmuştur. Hamurun uzama kabiliyeti en düşük süne zararında 58 mm, en yüksek süne zararında 71 mm olarak bulunmuştur. P/L değeri en düşük süne zararında 1,76 iken yüksek süne zararında 0,86 ve genişleme süresi ise % 0,2 süne zararında 17,00 cm 3 iken % 6,0 süne zararında bu değer 18,80 cm 3 olmuştur. Enerji değeri ise 231 joule den 132 joule gibi düşük düzeylere inmiştir. Krasunia ekmeklik buğday çeşidinde alveograf değerleri incelendiğinde süne zararı en az olan örneklerde direnç değeri 146,00 mm iken, süne emgi oranı % 1,3 çıktığında bu değer 109,00 mm ye düşmüştür. Hamurda uzama değeri ise süne zararı en az olduğunda 76,00 mm iken, en yüksek süne zararında bu değer 73,00 mm olarak elde edilmiştir. P/L oranı ise sırasıyla 1,92 ve 1,49 olarak bulunmuştur. Hamurda genişleme değeri süne emgisi en az olan örneklerde 19,4 cm 3 iken bu değer % 1,3 süne zararında 19,0 cm 3 olarak bulunmuştur. 140

159 Ekmeklik buğdayda en önemli kalite özelliklerinden olan enerji değeri süne zararı en az olan örneklerde 393,00 joule iken % 1,3 süne zararında bu değer 319,00 joule olarak bulunmuştur. Nina ekmeklik buğday çeşidinde farklı düzeyde süne emgi oranları elde edilmiştir. Alveograf özellikleri incelendiğinde süne zararı % 0,4 olan örneklerde direnç değeri 71,00 mm iken bu değer % 6,0 süne zararında 69,00 mm olarak bulunmuştur. Hamurda uzama kabiliyeti süne zararı az olan örneklerde 67,00 mm iken, bu değer % 6,0 süne zararında 31,00 mm olarak bulunmuştur. P/L oranı sırasıyla 1,06 ve 2,23 olarak bulunmuştur. Hamurda genişleme değeri süne zararı az olan örneklerde 18,6 cm 3 iken, bu değer % 6,0 süne emgisinde 12,4 cm 3 olmuştur. Enerji değeri süne zararı en az olan örneklerde 178 joule iken, bu değer en yüksek süne zararında 92 joule olarak bulunmuştur. Elde edilen farinograf ve alveograf özellikleri değerlendirildiğinde çeşitlere göre değişmekle birlikte süne emgi oranı arttıkça kalite özelliklerinde önemli oranda azalmalara neden olmuştur. Bazı çeşitlerde (Guadalupe) süne zararının alveograf kalite özelliklerinin önemli düzeyde düşmesi ile sonuçlamıştır Üzeri Kapatılarak ve Açık Alanda Yetiştirilen Çeşitlerin Değerlendirilmesi Açık alanda yetiştirilen çeşitlerin karşılaştırılması Bölgede yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinde süne emgi oranının daha ayrıntılı olarak ortaya konulması için yaygın olarak yetiştirilen 23 ekmeklik buğday çeşidinde aynı alanda hem üzeri kapatılarak hem de açık olarak tarla koşullarında yetiştirilmiştir. Çalışmada her çeşit 2 metrelik sıralara 2 sıra ve 3 tekrarlamalı olarak metrekarede 500 tohum olacak şekilde ekilmiştir. 30 Nisan 2010 tarihinde 75 erkek 75 dişi olmak üzere, toplam 150 ergin süne oluşturulan güneş ışını, yağış, rüzgar gibi çevresel faktörleri engellemeyen örtü ile oluşturulan seranın içine bırakılmıştır (m 2 ye 3 ergin). Daha sonra serada ve dış alandaki denemede belirli dönemlerde gözlemleri yapılmıştır. Sera içinde m 2 de 39 nimf, açık alanda ise 12 nimf sayılmıştır. Deneme alanındaki her çeşit sıraları el ile biçilerek hasat edilmiştir. Elde edilen saplı bitkiler HEGE 160 parsel biçerdöveri ile her çeşit ayrı olarak harman edilmiştir. Elde edilen tohumlarda, süne emgi oranı, embriyo kararması, protein oranı, danede 141

160 nem oranı, gluten, gluten indeksi, sedimantasyon ve gecikmeli sedimantasyon yönünden inceleme yapılmıştır. Her iki yılda elde edilen veriler yıl birleştirmesi yapılarak analiz edilmiştir. Açık tarla koşullarında yetiştirilen çeşitlerde incelenen süne emgi oranı, danede nem oranı, gluten ve gluten indeksine ilişkin verilerde varyans analizi yapılmış ve elde edilen sonuçlar Çizelge 4.53 de verilmiştir. Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde tarla koşullarında yetiştirilen buğday çeşitlerinde süne emgi oranı ve bazı kalite karakterlerinde varyans analizi VAT SD KT KO F F Çizelge Hesap 0,05 0,01 Süne emgi oranı Yıllar 1 309, , ,267** 3,840 6,630 Çeşitler 22 24,141 1,097 43,514** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int ,734 2,033 80,634** 1,520 1,790 Hata 92 2,300 0,025 Genel ,86 2,780 Danede nem oranı Yıllar 1 88,801 88, ,876** 3,840 6,630 Çeşitler 22 2,892 0,131 0,966 1,520 1,790 Yıl x çeşit int. 22 2,488 0,113 0,831 1,520 1,790 Hata 92 12,512 0,136 Genel ,723 0,779 Gluten oranı Yıllar , , ,665** 3,840 6,630 Çeşitler , ,359 87,750** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int ,163 69,553 49,476** 1,520 1,790 Hata ,352 1,406 Genel , ,725 Gluten indeksi Yıllar , , ,129** 3,840 6,630 Çeşitler , , ,853** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int , , ,777** 1,520 1,790 Hata ,432 1,896 Genel , ,

161 Elde edilen varyans analiz sonuçları incelendiğinde süne emgi oranı, danede nem oranı, gluten ve gluten indeksi değerleri arasındaki farklılık 0,01 düzeyinde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitlerin ortalama değerleri ve çeşitlerin ortalama değerleri arasındaki farklılıkları belirlemek için yapılan önemlilik testi (DUNCAN) gruplamaları Çizelge 4.54 de verilmiştir. Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde tarla koşullarında yetiştirilen buğday çeşitlerinde ortalama değerler ve önemlilik grupları Çeşitler Süne emgi oranı % Çeşitler Danede nem % Çeşitler Gluten % Çeşitler Gluten indeksi % Tekirdağ 3,08 a Krasnodars ,80 Sadova 37,00 a Jubileynaja 95,15 a Alga 2,95 ab Saraybosna 11,80 Saraybosna 36,50 ab Dropia 95,00 a Renan 2,88 abc Katea-1 11,77 Popeda 36,00 b Krasunia 95,00 a Sadova 2,85 a-d Pehlivan 11,75 Sana 33,00 c Alga 94,50 ab Geya 2,80 bcd Golia 11,72 Geya 32,67 c Golia 94,33 ab Krasnodars.-99 2,80 bcd Nina 11,72 Za-75 32,50 cd Odeskaya ,00 ab Nina 2,78 bcd Za-75 11,72 Katea-1 32,00 d Guadalupe 93,50 b Jubileynaja 2,73 bcd Popeda 11,70 Alga 30,50e Renan 93,50 b Za-75 2,73 bcd Krasunia 11,67 Pehlivan 30,33 e Nina 92,00 c Saraybosna 2,68 cde Selimiye 11,62 Tina 29,25 f Tina 92,00 c Sana 2,65 def Dropia 11,62 Enola 29,00 f Gelibolu 87,00 d Golia 2,50 efg Enola 11,55 Renan 29,00 f Krasnodar-99 87,00 d Tina 2,50 efg Alga 11,55 Jubileynaja 29,00 f Za-75 87,00 d Pobeda 2,50 efg Renan 11,55 Tekirdağ 28,00 g Sadova 85,00 e Odeskaya-226 2,45 fgh Tina 11,53 Nina 27,00 h Tina 83,50 f Selimiye 2,28 ghi Tekirdağ 11,53 Gelibolu 26,50 h Enola 82,50 f Pehlivan 2,25 hi Sana 11,52 Selimiye 25,25 i Pehlivan 82,50 f Guadalupe 2,22 i Jubileynaja 11,52 Dropia 25,00 i Saraybosna 80,50 g Gelibolu 2,15 i Gelibolu 11,47 Odeskaya ,00 i Popeda 77,50 h Katea-1 2,15 i Geya 11,45 Guadalupe 23,50 k Selimiye 77,50 h Krasunia 1,63 k Guadalupe 11,45 Krasunia 23,00 k Sana 67,50 i Dropia 1,60 k Odeskaya ,33 Golia 22,00 l Geya 65,00 k Enola 1,60 k Sadova 11,23 Krasnodars.99 21,50 l Katea-1 60,00 l HKO 0,025 0,136 1,406 1,

162 Denemeye alınan 23 çeşidin danesinde süne emgi oranı incelendiğinde çeşitlerin süne emgi oranlarında önemli bir değişim olduğu belirlenmiştir. Türkiye deki kırmızı ve beyaz ekmeklik buğday çeşitlerinde sünenin (Hemiptera: Scutelleridae) verim ve kalite kaybına etkileri araştırılmıştır. Süne zararının bin dane ağırlığı, protein miktarı ve sedimentasyon değerine etkileri incelenmiştir. Süne zararı arttığında, bin dane ağırlığı % 9, protein % 17,4 ve sedimentasyon değeri % 71,5 azalmıştır. Beyaz daneler süne zararından kırmızı danelere göre daha fazla etkilenmiştir. Yumuşak kırmızılar en az etkilenen grup olmuştur. Bu da süne zararına karşı direnç bakımından çeşitler arası varyasyon olduğunu ve buğday ıslah programında süneye dirençli genotiplerin kullanılabileceğini göstermektedir (Kınacı ve Kınacı 2004). Ekmeklik buğday çeşitlerinde süne emgi oranı ortalama olarak % 1,60-3,08 arasında değişmiştir. Elde edilen bu sonuçlar incelendiğinde daha önce iki yıl ve 5 farklı lokasyonda elde edilen süne emgi oranları ile bu değerler benzerlik göstermektedir. Ekmeklik buğday çeşitleri arasında süne emgisi yönünden % 3,08 süne emgi oranı ile Tekirdağ çeşiti ilk sırada yer almıştır. Bu çeşidi istatistiki olarak aynı grupta yer alan % 2,95 değeri ile Alga, % 2,88 değeri ile Renan ve % 2,85 süne emgi değeri ile Sadova çeşitleri izlemişlerdir. Bu çeşitleri ise % 2,80 süne emgi oranı ile Geya ve Krasnodarskaya-99 çeşitler, % 2,78 süne emgisi ile Nina ve % 2,73 süne emgisi ile Jubileynaja ve Za-75 ekmeklik buğday çeşitleri izlemiştir. Açık tarla koşullarında yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitleri arasında en düşük süne emgi oranı % 1,60 ile Enola ve Dropia çeşitlerinde elde edilmiştir. Bu çeşitleri % 1,63 ile Krasunia çeşiti, % 2,15 ile Katea-1 ve Gelibolu çeşiti, % 2,22 ile Guadalupe çeşiti, % 2,25 ile Pehlivan çeşiti ve % 2,28 ile Selimiye ekmeklik buğday çeşitleri izlemiştir. Ekmeklik buğday çeşitleri danede nem oranı yönünden kıyaslandığında çeşitlerin danede nem oranı arasındaki farklılıklar istatistik olarak önemsiz bulunmuştur. Danenin depolanması ve kalite analizlerinin belirlenmesi yönünden danenin nem yüzdesi önemli bir kriterdir. Danede nem yüzdesi ekmeklik buğdaylarda % arasında olması istenmektedir. Bu yönden çeşitler incelendiğinde tüm çeşitlerin nem oranı % arasında değişmiştir. Bu sonuçlar ekmeklik buğday çeşitlerinin danede nem oranı yönünden oldukça uygun değerlere sahip olduğunu göstermektedir. En yüksek danede nem oranı % 11,80 ile Krasnodarskaya-99 ve Saraybosna çeşitlerinde bulunmuş, bu çeşitleri % 11,77 değeri ile Katea-1, % 11,75 değeri ile Pehlivan ve % 11,72 nem oranı ile Golia, Nina ve Za-75 çeşitleri izlemişlerdir. Danede en düşük nem oranı ise % 11,23 değeri ile Sadova, % 11,33 ile Odeskaya-226 çeşitlerinde 144

163 bulunurken, bu çeşitleri % 11,45 nem oranı ile Geya ve Guadalupe çeşitleri ve % 11,47 nem oranı ile Gelibolu çeşiti izlemiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde gluten oranları incelendiğinde çeşitlerin 14 tanesinde gluten oranı % 28 in üzerinde bulunurken, çeşitlerin 9 tanesinde ise % 28 in altında değer bulunmuştur. Gluten değerleri incelendiğinde, ekmeklik buğday çeşitlerinde bu değerlerde önemli düzeyde bir azalmanın olmadığı görülmektedir. Gluten yönünden ekmeklik buğday çeşitleri incelendiğinde, en yüksek değerler % 37 gluten oranı ile Sadova çeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi aynı istatistiki grupta yer alan Saraybosna çeşiti % 36,5 ile izlemiştir. Bu çeşitleri % 36 gluten değeri ile Popeda çeşiti, % 33 gluten değeri ile Sana çeşiti, % 32,67 gluten değeri ile Geya çeşiti ve % 32,50 gluten değeri ile Za-75 çeşitleri izlemiştir. Ekmeklik buğday çeşitleri arasında en düşük gluten oranı % 21,50 ile Krasnodarskaya-99 çeşitinde bulunmuş, bu çeşidi % 22 gluten değeri ile Golia çeşiti, % 23 gluten oranı ile Krasunia çeşiti ve % 25 gluten oranı ile ise Dropia ve Odeskaya-226 çeşitleri izlemişlerdir. Ekmeklik buğday çeşitleri gluten indeksi yönünden incelendiğinde, gluten indeksi değerleri % arasında elde edilmiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde gluten indeksinin % arasında olması istenmektedir. Bu değerler incelendiğinde incelenen çeşitlerin biri dışındaki tüm çeşitler uygun gluten indeksi değerleri vermişlerdir. Elde edilen bu sonuçlar süne zararının gluten ve gluten indeksi üzerine önemli bir etkisinin olmadığını göstermektedir. Sadece Katea-1 ekmeklik buğday çeşidi % 60 gluten değeri ile bu değerlerden daha düşük değer vermiştir. Ekmeklik buğday çeşitleri gluten indeksi yönünden incelendiğinde, en yüksek gluten indeksi % 95,15 ile Jubileynaja çeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi % 95 gluten oranı ile Dropia ve Krasunia çeşitleri izlemiştir. Gluten indeksi yönünden % 94,50 ile Alga çeşiti, % 94,33 ile Golia çeşiti ve % 94,00 gluten değer ile Odeskaya-226 çeşiti bu çeşitlerden sonra sıralanmışlardır. En düşük gluten indeksi ise % 60 değeri ile Katea- 1 çeşitinde elde edişmiş, bu çeşidi % 65 değeri ile Geya çeşiti, % 67 değeri ile Sana çeşitleri izlemişlerdir. Her iki yılda sedimantasyon değeri, beklemeli sedimantasyon değeri, embriyo kararması ve protein oranına ilişkin elde edilen verilerde yıl birleştirmesi yapılarak varyans analizi yapılmış ve elde edilen sonuçlar Çizelge 4.55 de verilmiştir. 145

164 Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde tarla koşullarında yetiştirilen buğday çeşitlerinde elde edilen karakterlerde varyans analizi sonuçları VAT SD KT KO F F Çizelge Hesap 0,05 0,01 Sedimentasyon değeri Yıllar , , ,609** 3,840 6,630 Çeşitler , , ,741** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int , , ,427** 1,520 1,790 Hata ,636 1,833 Genel , ,806 Beklemeli sedimentasyon değeri Yıllar 1 46,177 46,177 32,639** 3,840 6,630 Çeşitler ,209 10,828 7,653** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int ,323 9,697 6,854** 1,520 1,790 Hata ,180 1,415 Genel ,886 4,678 Embriyo kararması Yıllar 1 332, , ,175** 3,840 6,630 Çeşitler 22 48,293 2,195 10,968** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int ,298 1,741 8,698** 1,520 1,790 Hata 92 18,400 0,200 Genel ,441 3,193 Protein oranı Yıllar , , ,320** 3,840 6,630 Çeşitler , , ,398** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int , ,100 48,082** 1,520 1,790 Hata ,667 2,290 Genel , ,336 Elde edilen varyans analiz sonuçları incelendiğinde incelenen karakterlerin ortalama değerleri arasındaki farklılık 0,01 düzeyinde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitlerin ortalama değerleri ve çeşitlerin ortalama değerleri arasındaki farklılıkları belirlemek için yapılan önemlilik testi (DUNCAN) gruplamaları Çizelge 4.56 da verilmiştir. 146

165 Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde tarla koşullarında yetiştirilen buğday çeşitlerinde ortalama değerler ve önemlilik grupları Çeşitler Sedimentasyon % Çeşitler Bekl. sedim Çeşitler Embriyo kararması Çeşitler Protein oranı % (ml) % Sadova 57,00 a Alga 60,00 a Odeskaya-226 7,00 a Popeda 13,85 a Nina 56,50 ab Jubileynaja 60,00 a Krasunia 6,50 a Sadova 13,73 a Saraybosna 56,00 bc Odeskaya ,50 a Gelibolu 5,50 b Saraybosna 13,70 a Tina 55,50 cd Dropia 57,00 b Dropia 5,00 b Za-75 13,40 ab Alga 55,00 de Krasunia 52,50 c Sadova 5,00 b Geya 13,25 bc Odeskaya ,50 e Sadova 51,00 d Za-75 5,00 b Renan 13,05 bcd Dropia 53,50 f Nina 50,00 3 Enola 3,50 c Sana 13,00 b-e Za-75 53,50 f Saraybosna 50,00 3 Katea-1 3,50 c Enola 13,00 b-e Tekirdağ 53,00 f Tina 46,50 f Krasnodars99 3,50 c Tina 12,95 c-f Jubileynaja 53,00 f Renan 45,50 g Renan 3,50 c Tekirdağ 12,90 c-f Popeda 49,83 g Guadalupe 45,00 g Tekirdağ 3,50 c Katea-1 12,83 d-g Krasunia 49,50 gh Enola 44,00 h Geya 3,00 cd Jubileynaja 12,80 d-g Katea-1 48,83 hi Selimiye 43,50 hi Golia 3,00 cd Odeskaya226 12,80 d-g Enola 48,50 i Pehlivan 43,17 i Guadalupe 3,00 cd Dropia 12,65 e-h Renan 46,50 k Katea-1 42,00 k Saraybosna 3,00 cd Nina 12,60 fgh Selimiye 44,50 l Gelibolu 39,50 l Selimiye 3,00 cd Alga 12,50 gh Gelibolu 44,00 l Tekirdağ 38,50 m Tina 3,00 cd Gelibolu 12,50 gh Krasnoda99 40,83 m Za-75 38,50 m Alga 2,50 de Pehlivan 12,50 gh Guadalupe 40,50 mn Geya 36,50 n Pehlivan 2,50 de Selimiye 12,40 hi Sana 40,00 no Krasnodar99 35,00 o Popeda 2,50 de Golia 12,05 ik Geya 39,50 o Golia 34,00 p Sana 2,50 de Krasunia 11,85 kl Pehlivan 37,83 p Popeda 31,00 r Jubileynaja 2,50 de Krasnoda99 11,85 kl Golia 34,00 r Sana 21,50 s Nina 2,00 e Guadalupe 11,50 l HKO 1,833 1,415 0,200 2,290 Ekmeklik buğday çeşitleri sedimantasyon değeri yönünden karşılaştırıldığında çeşitlerin sedimantasyon değerlerinin önemli bir varyasyon gösterdiği belirlenmiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde Zeleny sedimantasyon değeri ml arasında değişmiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde sedimantasyon değerinin % 28 ve üzerinde olması istenmektedir. Bu yönden çeşitler incelendiğinde tüm çeşitlerin sedimantasyon değeri istenen değerlerin üzerindedir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde en yüksek sedimantasyon oranı % 57 değeri ile Sadova çeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi % 56,50 değeri ile Nina çeşiti, % 56,00 147

166 değeri ile Saraybosna çeşiti, % 55,50 ile Tina çeşitleri izlemiştir. Elde edilen değerler incelendiğinde süne emgi oranının doğrudan sedimantasyon değeri üzerine önemli bir etki yapmadığı görülmektedir. Çeşitler arasında en düşük sedimantasyon değeri % 34 ile Golia çeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi % 37,83 ile Pehlivan çeşiti, % 39,50 ile Geya çeşidi izlemiştir. Ekmeklik buğday çeşitleri beklemeli sedimantasyon değeri yönünden incelendiğinde, beklemeli sedimantasyon değerleri normal sedimantasyon değerlerine göre bazı çeşitlerde önemli oranda düşmüştür. Bu düşme bu çeşitlerin danelerinde süne zararının önemli düzeyde etki yaptığını göstermektedir. Ekmeklik buğday çeşitleri beklemeli sedimantasyon değerleri yönünden incelendiğinde, en yüksek beklemeli sedimantasyon değeri % 60 değer ile Alga ve Jubileynaja çeşitlerinde elde edilirken, bu çeşitleri % 59,50 ile Odeskaya-226 çeşiti, % 57 ile Dropia çeşiti izlemişlerdir. Beklemeli sedimantasyon değerleri incelendiğinde, sedimantasyon değeri en düşük olan çeşit 34 ml iken, beklemeli sedimantasyon değeri 3 çeşitte bu değerin altında yer almıştır. İncelenen çeşitlerin büyük kısmı sedimantasyon değerinin altında değer vermişlerdir. Bu da çeşitlerde süne emgisinin önemli düzeyde etki yaptığını göstermektedir. En düşük beklemeli sedimantasyon değeri % 21,50 ile Sana çeşitinde elde edilirken, bu çeşidi % 31 beklemeli sedimantasyon değeri ile Popeda ve % 34 beklemeli sedimantasyon değeri ile Golia çeşitleri izlemişlerdir. İncelenen ekmeklik buğday çeşitlerinde embriyo kararması oranları incelendiğinde bazı çeşitlerde % 6-7 gibi yüksek embriyo kararması oranları belirlenmiştir. Bunun nedeni denemelerin Tekirdağ Ziraat Fakültesi deneme alanında yürütülmesi ve bu alanın denize oldukça yakın bir bölge olması nedeniyle yüksek hava neminden kaynaklanmış olabilir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde süne embriyo kararması oranı % 2,0-7,0 arasında değişmiştir. En yüksek embriyo kararması oranı % 7 embriyo kararması ile Odeskaya-226 çeşitinde bulunurken, bu çeşidi % 6,5 embriyo kararması ile Krasunia çeşiti, % 5,5 embriyo kararması ile Gelibolu çeşiti,% 5 embriyo kararması ile ise Dropia, Sadova ve Za-75 çeşitleri izlemişlerdir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde protein oranları incelendiğinde, elde edilen değerler ekmeklik buğdaylarda istenen % protein oranına oldukça uygundur. Bu da elde edilen protein oranı değerlerinin yüksekliği protein oranını süne zararından doğrudan olumsuz 148

167 etkilenmediğin göstermektedir. Denemeye alınan 23 çeşit arasında en yüksek protein oranı % 13,85 ile Popeda çeşitinde olmuş, bu çeşidi % 13,73 değeri ile Sadova çeşiti, % 13,70 ile Saraybosna çeşiti izlemişlerdir. En düşük protein oranı ise % 11,50 ile Guadalupe çeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi % 11,85 protein oranı ile Krasnodarskaya-99 ve Krasunia çeşitleri izlemişlerdir. Üzeri örtülmeden tarla koşullarında yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinde incelenen karakterler arasındaki korelasyon değerleri Çizelge 4.57 de verilmiştir. Çizelge ve 2011 yetiştirme yıllarında tarla koşullarında yetiştirilen buğday çeşitlerinde incelenen karakterler arasındaki korelasyon değerleri Karakterler Süne emgisi Danede nem Gluten Gluten indeks Normal Sedim Beklemeli sedim Embriyo kararması D. nem -0,470 ** Gluten -0,377** 0,757 G. indeks 0,236** -0,361-0,575** N.sedim -0,438** 0,769** 0,833** -0,237 G.sedim -0,409** 0,330** 0,256** 0,308 0,568** E.kararması -0,150 0,162* 0,161 0,185* 0,303** 0,305** P. oranı -0,461** 0,795** 0,943-0,450 0,881** 0,343 0,267** Üzeri örtülmeden tarla koşullarında yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinde sekiz karakter arasında korelasyon değerleri incelendiğinde, süne emgi oranı ile incelenen karakterlerden beş karakter ile süne emgi oranı arasında olumsuz ve istatistik olarak önemli ilişki bulunmuştur. Bu da süne emgi oranı yüksek olan çeşitlerde gluten oranı, normal sedimantasyon, beklemeli sedimantasyon ve protein oranının önemli oranda düşme gösterdiğini ortaya koymaktadır. Süne emgi oranı ile embriyo kararması arasında ise olumsuz ancak istatistiki olarak önemsiz ilişki bulunduğu sonucu elde edilmiştir. Bu sonuç embriyo kararmasının süne emgisi yüksek olan çeşitlerde daha düşük olduğunu, ancak bunun istatisitik olarak önemsiz bir farklılık olduğunu ortaya koymaktadır. Süne emgi oranı ile gluten indeksi arasında ise olumlu ve önemli ilişki bulunması, süne emgi oranının çok yüksek olmaması ve çeşitlerin bu zararı gluten indeksi değerinde göstermemelerinden kaynaklanmaktadır. 149

168 Üstü kapatılarak yetiştirilen çeşitlerin değerlendirilmesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Deneme alanında üstü kapatılarak yetiştirilen 23 ekmeklik buğday çeşidinde her iki yılda elde edilen verilerde yıl birleştirmesi yapılarak analiz yapılmıştır. Üstü kapalı koşullarda yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinde incelenen süne emgi oranı, danede nem oranı, gluten değeri ve gluten indeksine ilişkin verilerde varyans analizi yapılmış ve elde edilen sonuçlar Çizelge 4.58 de verilmiştir. Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde üzeri kapatılarak yetiştirilen buğday çeşitlerinde incelenen özelliklerde varyans analizi değerleri VAT SD KT KO F Hesap F Çizelge 0,05 0,01 Süne emgi oranı Yıllar 1 785, , ,225** 3,840 6,630 Çeşitler ,609 88,073 30,848** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int ,476 65,885 23,077** 1,520 1,790 Hata ,420 2,855 Genel ,512 32,376 Danede nem oranı Yıllar 1 76,281 76, ,756** 3,840 6,630 Çeşitler 22 4,957 0,225 1,406 1,520 1,790 Yıl x çeşit int. 22 4,179 0,190 1,188 1,520 1,790 Hata 92 14,720 0,160 Genel ,137 0,731 Gluten oranı Yıllar , , ,931** 3,840 6,630 Çeşitler ,162 43,326 17,428** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int ,528 48,388 19,465** 1,520 1,790 Hata ,712 2,486 Genel ,166 37,118 Gluten indesi Yıllar , , ,899** 3,840 6,630 Çeşitler , ,587 40,972** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int , ,986 21,640** 1,520 1,790 Hata ,164 23,567 Genel , ,

169 Elde edilen varyans analiz sonuçları incelendiğinde incelenen karakterlerin ortalama değerleri arasındaki farklılık 0,01 düzeyinde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitlerin ortalama değerleri ve ortalama değerleri arasındaki farklılıkları belirlemek için yapılan önemlilik testi (DUNCAN) sonuçları Çizelge 4.59 da verilmiştir. Çizelge yetiştirme dönemlerinde üstü kapatılarak yetiştirilen buğday çeşitlerinde elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları Çeşitler Süne emgi oranı % Çeşitler Dane nem % Çeşitler Gluten% Çeşitler Gluten indeks % Geya 12,750 a Saraybosna 12,20 Golia 30,18 a Jubileynaja 90,00 a Tekirdağ 12,750 a Sana 11,85 Alga 29,00 ab Krasunia 75,00 b Saraybosna 12,300 ab Sadova 11,80 Sana 29,00 b Golia 73,00 b Sana 12,000 ab Popeda 11,75 Enola 28,50 bc Tina 72,50 b Za-75 11,500 abc Tekirdağ 11,75 Sadova 28,00 cd Gelibolu 70,00 b Krasnoda-99 11,250 a-d Enola 11,70 Pehlivan 27,67d Renan 70,00 b Enola 11,100 b-e Krasnoda99 11,70 Za-75 26,17 e Saraybosna 70,00 b Odeskaya ,750 b-f Selimiye 11,70 Gelibolu 25,50 e tekirdağ 70,00 b Guadalupe 10,250c-g Jubileynaja 11,70 Krasnoda99 25,50 e Nina 60,00 c Renan 10,100 c-h Nina 11,65 Saraybosna 25,50 e Popeda 55,00 cd Yibileyneya 9,750 d-ı Dropia 11,65 Tekirdağ 25,50 e Selimiye 52,50 de Nina 9,600 e-ı Geya 11,60 Jubileynaja 25,50 e Guadalupe 50,00 def Popeda 9,400 f-i Za-75 11,60 Dropia 24,50 f Krasnodars99 50,00 def Sadova 9,400f-i Tina 11,55 Tina 24,50 f Odeskaya ,33 efg Tina 9,100g-k Alga 11,50 Popeda 24,00 fg Dropia 45,00 fgh Alga 8,750g-k Guadalupe 11,50 Katea-1 23,50 gh Katea-1 45,00 fgh Dropia 8,600h-k Odeskaya ,50 Renan 23,50 gh Pehlivan 45,00 fgh Krasunia 8,517 ıik Gelibolu 11,45 Selimiye 23,17 h Sadova 45,00 fgh Selimiye 8,250 ıik Katea-1 11,40 Krasunia 23,00 h Sana 45,00 fgh Pehlivan 8,000 ik Krasunia 11,40 Nina 23,00 h Enola 44,00 fgh Golia 7,850 k Pehlivan 11,40 Odeskay226 23,00 h Alga 42,50 gh Katea-1 7,750 k Renan 11,40 Geya 21,50 i Geya 40,00 h Gelibolu 4,933 l Golia 11,35 Guadalupe 19,00 k Za-75 40,00 h HKO 1,167 2,486 23,567 Denemeye alınan 23 çeşidin danesinde süne emgi oranı incelendiğinde çeşitlerin süne emgi oranlarında oldukça yüksek düzeyde süne zararı olduğu ve çeşitlerin süne zararı 151

170 arasında önemli değişim olduğu belirlenmiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde süne emgi oranı ortalama olarak % 4,93-12,75 arasında değişmiştir. Ekmeklik buğdayda % 10 ve daha yüksek oranlarda süne emgisi olan danelerde buğday ununun, ekmeğin kalitesini önemli düzeyde olumsuz etkilediğini, % 20 zarar oranında ise bu ekmeğin üretiminin olanaksız hale geldiğini bildirilmiştir (Hariri ve ark. 2000). Elde edilen bu sonuçlar incelendiğinde buğday çeşitlerinin üzerinin kapatılarak yetiştirilmesi süne zararı bakımından oldukça yüksek bir değer oluşmasına neden olmuştur. İki yıllık ortalama değerler incelendiğinde, ekmeklik buğday çeşitleri arasında süne emgisi yönünden % 12,75 süne emgi oranı ile Geya ile Tekirdağ çeşitleri ilk sırada yer almıştır. Bu çeşidi % 12,30 süne emgi değeri ile Saraybosna, % 12,00 süne emgi değeri ile Sana çeşitleri izlemişlerdir. Elde edilen değerler çeşitlerin % 20 den daha fazlasında süne emgisi meydana geldiğini göstermekte, bu da oldukça yüksek bir değerdir. Üzeri kapatılarak yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitleri arasında en düşük süne emgi oranı % 4,93 süne emgisi ile Gelibolu çeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi % 7,75 süne emgisi ile Katea-1, % 7,85 ve 8,00 süne emgisi ile Golia ve Pehlivan ekmeklik buğday çeşitleri izlemişlerdir. Ekmeklik buğday çeşitleri danede nem oranı yönünden kıyaslandığında çeşitlerin danede nem oranı arasındaki farklılıklar istatistik olarak önemsiz bulunmuştur. Danenin depolanması ve kalite analizlerinin belirlenmesi yönünden danenin nem yüzdesi önemli bir kriterdir. Danede nem yüzdesi ekmeklik buğdaylarda % arasında olması istenmektedir. Bu yönden çeşitler incelendiğinde, çeşitlerin danede nem oranı % 11,35-12,20 arasında değişmiştir. Bu sonuçlar ekmeklik buğday çeşitlerinin danede nem oranı yönünden oldukça uygun değerlere sahip olduğunu göstermektedir. En yüksek danede nem oranı % 12,20 ile Saraybosna çeşitinde olduğunu, bu çeşidi % 11,85 ile Sana çeşiti, % 11,80 ile Sadova çeşiti ve % 11,75 ile Popeda ve Tekirdağ çeşitleri izlemişlerdir. Danede en düşük nem oranı ise % 11,35 değeri ile Golia çeşitinde bulunmuş, bu çeşidi % 11,40 danede nem oranı ile Renan, Pehlivan, Krasunia ve Katea-1 çeşitleri izlemiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde gluten oranları incelendiğinde çeşitlerin gluten oranı açık alanda yetiştirilen çeşitlere göre oldukça düşük düzeyde kalmıştır. Elde edilen bu sonuçlar süne emgi oranının belirli değerlerin üzerine çıkması durumunda gluten değerlerinin süne emgisinden yüksek düzeyde etkilendiğini göstermektedir. İncelenen ekmeklik buğday 152

171 çeşitlerinde gluten değeri % 19,00-30,18 arasında değişmiştir. Gluten yönünden ekmeklik buğday çeşitleri incelendiğinde, en yüksek değer olan % 30,18 gluten oranı ile Golia çeşiti ilk sırada yer almış, bu çeşidi % 29,00 gluten değeri ile Alga ve Sana çeşitleri izlemişlerdir. % 28,50 gluten değeri ile Enola çeşiti ve % 28,00 gluten değeri ile Sadova çeşitleri daha sonra sıralanmışlardır. Ekmeklik buğday çeşitleri arasında gluten değeri önemli oranda azalmış ve en düşük gluten oranı % 19,00 ile Guadalupeçeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi % 21,50 gluten değeri ile Geya çeşiti ve % 23,00 gluten değeri ile Odeskaya-226, Nina ve Krasunia çeşitleri izlemişlerdir. Ekmeklik buğday çeşitleri gluten indeksi yönünden incelendiğinde, gluten indeksi değerleri bazı çeşitlerde istenen değerler arasında iken, çeşitlerin önemli bir kısmında gluten indeksi önemli oranda düşme göstermiştir. Elde edilen sonuçlar süne emgi oranının yüksek olması durumunda gluten indeksi değerlerinin önemli oranda düştüğünü göstermektedir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde gluten indeksinin % arasında olması istenmektedir. İncelenen çeşitlerden 8 tanesi bu değerler arasında sonuç vermiş, 15 tanesi ise bu değerlerin altında gluten indeksi vermiştir. Ekmeklik buğday çeşitleri gluten indeksi yönünden incelendiğinde, en yüksek gluten indeksi % 90 ile Jubileynaja çeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi % 75 gluten oranı ile Krasunia çeşiti izlemiştir. Bu çeşidi % 73 ile Golia, % 72,50 ile Tina çeşiti ve % 70 değeri ile Gelibolu, Renan, Saraybosna ve Tekirdağ çeşitleri izlemişlerdir. En düşük gluten indeksi ise % 40 ile Za-75 ve Geya numaralı çeşitlerde elde edilmiş, bu çeşitleri % 42,50 gluten indeksi değeri ile Alga çeşiti izlemiştir. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Deneme alanında üstü kapatılarak yetiştirilen 23 ekmeklik buğday çeşidinde iki yılda elde edilen verilerde yıl birleştirmesi yapılarak analiz yapılmıştır. Üstü kapalı koşullarda yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinde incelenen sedimantasyon değeri, beklemeli sedimantasyon değeri, embriyo kararması ve protein oranına ilişkin verilerde varyans analizi yapılmış ve elde edilen sonuçlar Çizelge 4.60 da verilmiştir. 153

172 Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde üzeri kapatılarak yetiştirilen buğday çeşitlerinde incelenen özelliklerde varyans analizi VAT SD KT KO F F Çizelge Hesap 0,05 0,01 Sedimentasyon değeri Yıllar , , ,126** 3,840 6,630 Çeşitler ,072 88,003 52,802** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int , , ,126** 1,520 1,790 Hata ,364 1,667 Genel ,172 64,556 Beklemeli sedimentasyon değeri Yıllar 1 410, , ,198** 3,840 6,630 Çeşitler ,551 34,389 18,113** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int ,203 30,464 16,046** 1,520 1,790 Hata ,708 1,899 Genel ,845 14,685 Embriyo kararması Yıllar 1 95,168 95, ,485** 3,840 6,630 Çeşitler ,874 13,994 15,953** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int ,709 16,123 18,379** 1,520 1,790 Hata 92 80,684 0,877 Genel ,440 6,120 Protein oranı Yıllar 1 76,281 76, ,571** 3,840 6,630 Çeşitler 22 28,267 1,285 35,534** 1,520 1,790 Yıl x çeşit int ,405 1,473 40,735** 1,520 1,790 Hata 92 3,312 0,036 Genel ,288 1,024 Elde edilen varyans analiz sonuçları incelendiğinde incelenen karakterlerin ortalama değerleri arasındaki farklılık 0,01 düzeyinde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitlerin ortalama değerleri ve ortalama değerleri arasındaki farklılıkları belirlemek için yapılan önemlilik testi (DUNCAN) sonuçları Çizelge 4.61 de verilmiştir. 154

173 Çizelge ve 2011 yetiştirme dönemlerinde üstü kapatılarak yetiştirilen buğday çeşitlerinde elde edilen ortalama değerler ve önemlilik grupları Çeşitler Sedimen tasyon % Çeşitler Beklemeli sedim (ml) Çeşitler Embriyo kararması Çeşitler Protein oranı % % Krasunia 38,50 a Krasunia 12,50 a Odeskaya-226 8,52 a Golia 13,40 a Renan 34,50 b Gelibolu 12,00 ab Krasunia 6,00 b Alga 12,68 b Alga 33,50 c Renan 11,50 b Geya 5,03 b Saraybosna 12,40 c Golia 32,67 d Sadova 10,50 c Gelibolu 5,00 bc Tekirdağ 12,40 c Gelibolu 32,00 de Golia 9,83 c Tekirdağ 5,00 bc Enola 12,35 cd Selimiye 31,83 e Sana 8,50 d Enola 4,02 c Sana 12,32 cd Enola 31,50 e Selimiye 8,00 de Za-75 4,00 cd Za-75 12,31cd Dropia 30,50 f Tina 8,00 de Dropia 3,50 cd Odeskaya ,28 cd Nina 30,50 f Dropia 7,50 ef Katea-1 3,50 cd Pehlivan 12,28 cd Odeskaya ,50 f Enola 7,00 fg Renan 3,50cd Renan 12,27 cd Jubileynaja 30,50 f Odeskay-226 7,00 fg Saraybosna 3,50 cd Tina 12,22 de Tina 30,00 fg Za-75 6,67 g Selimiye 3,50 cd Krasunia 12,08 ef Pehlivan 29,50 g Krasnoda-99 6,50 gh Sana 3,33 cde Krasnodar-99 12,07 fg Sana 29,50 g Popeda 6,50 gh Guadalupe 3,00 de Sadova 11,93 gh Saraybosna 28,50 h Katea-1 6,00 hi Pehlivan 3,00 de Jubileynaja 11,92 h Tekirdağ 28,50 h Alga 5,50 ik Jubileynaja 3,00 de Gelibolu 11,90 h Katea-1 27,50 i Saraybosna 5,50 ik Golia 2,50 ef Nina 11,87 h Sadova 27,00 ik Tekirdağ 5,17 k Krasnodar99 2,50 ef Selimiye 11,65 i Krasnodar-99 26,50 k Jubileynaja 5,17 k Popeda 2,50 ef Popeda 11,63 i Za-75 24,50 l Geya 5,00 k Alga 2,00 f Geya 11,57 ik Guadalupe 24,00 l Guadalupe 5,00 k Nina 2,00 f Dropia 11,55 ik Popeda 24,00 l Nina 5,00 k Sadova 2,00 f Katea-1 11,47 k Geya 21,50m Pehlivan 5,00 k Tina 2,00 f Guadalupe 11,27 l 1,667 1,899 0,877 0,036 Ekmeklik buğday çeşitleri sedimantasyon değeri yönünden karşılaştırıldığında çeşitlerin sedimantasyon değerlerinin önemli bir varyasyon gösterdiği belirlenmiştir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde zeleny sedimantasyon değeri 21,50-38,50 ml arasında değişmiştir. Elde edilen bu sedimantasyon değerleri açık alanda yetiştirilen değerlere göre oldukça düşüktür. Bu sonuç bize süne emgi oranının belirli düzeyin üstünde olması durumunda ekmeklik buğdayda sedimantasyon değerinin önemli oranda düştüğünü 155

174 göstermektedir. Sedimantasyon değeri yönünden ekmeklik buğday çeşitleri incelendiğinde çeşitlerin sedimantasyon değerleri önemli oranda azalmıştır. Ekmeklik buğday çeşitlerinde en yüksek sedimantasyon oranı % 38,50 değeri ile Krasunia çeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi % 34,50 değeri ile Renan çeşitinde, % 33,50 değeri ile Alga çeşitinde, % 32,67 ve % 32,00 değerleri ile Golia ve Gelibolu çeşitleri izlemişlerdir. Çeşitler arasında en düşük sedimantasyon değeri % 21,50 ile Geya çeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi % 24,00 değeri ile Popeda ve Guadalupeçeşitleri, % 24,50 ile Za-75 çeşiti ve % 26,50 ile Krasnodarskaya-99 çeşiti izlemiştir. Ekmeklik buğday çeşitleri beklemeli sedimantasyon değeri yönünden incelendiğinde, beklemeli sedimantasyon değerleri çok büyük oranda düşmüştür. Elde edilen bu sonuç süne zararının belirlenmesinde en önemli seleksiyon kriterinin beklemeli sedimantasyon değeri olduğunu ortaya koymaktadır. Çeşitlerin beklemeli sedimantasyon değerleri % 5,0-12,50 gibi oldukça düşük değerler arasında olmuştur. Ekmeklik buğday çeşitlerinde beklemeli sedimantasyon değerleri çok düşük olmakla birlikte, çeşitler arasında en yüksek beklemeli sedimantasyon oranı % 12,50 ile Krasunia çeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi % 12,00 ile Krasunia çeşiti, % 11,50 ile Geya çeşiti, % 10,50 ile ise Gelibolu çeşiti izlemişlerdir. En düşük beklemeli sedimantasyon değeri yönünden incelendiğinde ise çok sayıda çeşit % 5 beklemeli sedimantasyon değeri vermiştir. Elde edilen bu sonuçlar süne zararının % 10 ve üzerine çıkması durumunda ekmeklik buğday çeşitlerinin danelerinin gıda olarak tüketimi yapılamayacağının göstergesidir. İncelenen ekmeklik buğday çeşitlerinde embriyo kararması oranları incelendiğinde bazı çeşitlerde % 6-8 gibi yüksek embriyo kararması oranları belirlenmiştir. Bunun nedeni denemelerin Tekirdağ Ziraat Fakültesi deneme alanında yürütülmesi ve bu alanın denize oldukça yakın bir bölge olması nedeniyle yüksek hava neminden kaynaklanmış olabilir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde embriyo kararması oranı % 2,0-8,52 arasında değişmiştir. En yüksek embriyo kararması oranı % 8,52 embriyo kararması ile Odeskaya-226 çeşitinde bulunurken, bu çeşidi % 6,0 embriyo kararması ile Krasunia çeşiti, % 5,03 embriyo kararması ile Geya ve % 5,0 embriyo kararması değerleri ile ise Gelibolu ve Tekirdağ çeşitleri izlemişlerdir. Ekmeklik buğday çeşitlerinde protein oranları incelendiğinde, elde edilen değerler ekmeklik buğdaylarda istenen % protein oranına oldukça uygundur. Bu da elde edilen 156

175 protein oranı değerlerinin yüksekliği protein oranını süne zararından doğrudan olumsuz etkilenmediğini göstermektedir. Denemeye alınan 23 çeşit arasında en yüksek protein oranı % 13,40 ile Golia çeşitinde olmuş, bu çeşidi % 12,68 değeri ile Alga çeşiti, % 12,40 değeri ile Saraybosna ve Tekirdağ çeşitleri izlemişlerdir. En düşük protein oranı ise % 11,27 ile Guadalupeçeşitinde elde edilmiş, bu çeşidi % 11,47 protein oranı ile Katea-1 çeşiti, % 11,55 protein oranı ile Dropia çeşiti ve % 11,57 protein oranı ile Geya çeşidi izlemişlerdir. Üzeri örtülerek yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinde incelenen karakterler arasındaki korelasyon değerleri Çizelge 4.62 de verilmiştir. Çizelge ve 2011 yetiştirme yıllarında üstü kapatılarak yetiştirilen buğday çeşitlerinde incelenen karakterler arasındaki korelasyon değerleri Karakterler Süne emgisi Danede nem Gluten değeri Gluten indeks Normal Sedim Beklemeli sedim Embriyo kararması D. nem -0,303** Gluten -0,296** 0,722** G. indeks -0,282** -0,706** -0,496** N.sedim -0,247** 0,435** 0,650** -0,030 G.sedim -0,314** 0,397** 0,472** 0,071 0,686** E.kararması -0,137 0,346** 0,186* -0,149 0,399* 0,370** P. oranı -0,249** 0,691** 0,906** -0,429 0,685** 0,486** 0,207* Üzeri örtülerek yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinde süne emgi oranı ile 7 karakter arasında korelasyon değerleri incelendiğinde, süne emgi oranı ile incelenen karakterler arasında embriyo kararması hariç, diğer karakterler bakımından olumsuz ve istatistiki olarak önemli korelasyon katsayıları elde edilmiştir. Elde edilen bu sonuçlar, süne emgi oranı artışı ile çeşitlerin gluten oranı, gluten indeksi, normal sedimantasyon ve beklemeli sedimantasyon önemli oranda düşme gösterdiğini ortaya koymaktadır. Süne emgi oranı ile embriyo kararması arasında ise olumsuz ancak istatistiki olarak önemsiz ilişki elde edilmiştir. Elde edilen bu değer, embriyo kararmasının süne emgisi yüksek olan çeşitlerde daha düşük olduğunu, ancak bunun istatistiki olarak önemsiz olduğunu göstermektedir. 157

176 4.5. Çeşitler Arasında Genotipik Farklılıkların Değerlendirmesi 30 ekmeklik buğday çeşit ve hattına ilişkin yapılan SDS-PAGE analizi sonucunda elde edilen bant sayıları, molekül ağırlıkları, bant yoğunluğu ve bantların dağılım bölgeleri şekil 4.1 ve şekil 4.2 de verilmiştir C K Şekil 4.1. İncelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin gluten protein bandlarının dağılımı (1 Enola, 2 Guadalupe, 3 Nina, 4 Edirne, 5 Krasunia, C Courtöt, K Kadett, 6 Gelibolu, 7 Pehlivan, 8 Flamura-85, 9 Odeskaya, 10 Geya, 11 Dropia, 12 Krasnodarskaya, 13 Tekirdağ, 14 Za-75, 15 Esterya) SDP PAGE sonucu elde edilen elektroforegmanlar 9 x 13 cm boyutlarında basılan fotoğraflar üzerinde bilgisayar programı UviPhotoMW kullanılarak değerlendirilmiştir (Kosmolak ve ark. 1980). Protein bantlarının oransal mobilite değerleri hesaplanırken N- Neepaws çeşidi standart olarak kullanılmıştır (Bushuk ve Zillman 1978). 158

177 Şekil 4.2. İncelenen ekmeklik buğday çeşitlerinin gluten protein bandlarının dağılımı (16 Sana, 17 Alga, 18 Popeda, 19 Sadova, 20 Jubileynaja, 21 Tina, C Courtöt, K Kadett, 22 Pinzon, 23 Selimiye, 24 Renan, 25 Todora, 26 Anopa, 27 Golia, 28 Saraybosna, 29 Bezostoya, 30 Katea) Bu standart çeşidin molekül ağırlık değeri kullanılarak ekmeklik buğday genotiplerinin oransal mobilite değerleri hesaplanmıştır. Gluten bant desenlerinin değerlendirilmesinde, her ekmeklik buğday genotipi için hesaplanan oransal mobilite (Rm) değerlerinden yararlanarak Bushuk ve Zilman (1978) in de kullandığı Fransız sistemine göre Rm eğerleri 0-59 arası ω (Omega) gluten bölgesi, arası γ (gama) gluten bölgesi, arası β (beta) gluten bölgesi ve arası α (alfa) gluten bölgesi olarak tanımlandığı şekliyle alınmış ve bu bilgilerden yararlanarak ilgili örneğe ait gluten bantlarının dağılım yapıları oluşturulmuştur (Motel ve Mayer 1981, Lookhart ve ark. 1993). 159