T.C. ÖZEL EGE İLKÖĞRETİM OKULU TOPRAK ÇEŞİTLERİ

Transkript

1 T.C. ÖZEL EGE İLKÖĞRETİM OKULU TOPRAK ÇEŞİTLERİ Hazırlayanlar: Esin Özcan Tibet Timur Oğuz Özvardar Ayşe Zeynep Bulgay Abdullah Dedebal Orkun Eryıldırım Danışman Öğretmen: Güneş ALKAN Mart, 2007 İZMİR

2 İÇİNDEKİLER Giriş..2 Topraklar Nasıl Oluştu?...4 Toprağın katmanları...4 Toprağın doğal yapısı 5 Humus...6 Humuslu toprak...7 Kil.7 Killi toprak 7 Kum 8 Kumlu toprak 8 Kireç 8 Kireçli toprak 8 Taşlı toprak 8 Resimler 9 Kaynakça 15 2

3 GİRİŞ Tabiata Veysel Aşık Topraktan Olduk Kardaşık Aynı Yolcuyuz Yoldaşık Sen Yolcusun Ben Bacmiyim Kara Toprak Dost Dost Diye Nicesine Sarıldım Beyhude Dolandım Boşa Yoruldum Nice Güzellere Bağlandım Kaldım Ne Bir Vefa Görd üm Ne Faydalandım Her Turlu İsteğim Topraktan Aldım Koyun Verdi Kuzu Verdi Sut Verdi Yemek Verdi Ekmek Verdi Et Verdi Kazma İle Dövmeyince Kıt Verdi Ademden Bu Deme Neslim Getirdi Bana Turlu Turlu Meyva Yetirdi Her gün Beni Tepesinde Götürdü Karnin Yardim Kazma İle Bel İle Yüzün Yırttım Tırnak İle El İle Yine Beni Karşıladı Gül İle İşkence Yaptıkça Bana Gülerdi Bunda Yalan Yoktur Herkesler Gördü Bir Çekirdek Verdim Dört Bostan Verdi Havaya Bakarsam Hava Alırım Toprağa Bakarsam Dua Alırım Topraktan Ayrılsam Nerde Kalırım Dileğin Varsa İste Allah'tan Almak İçin Uzak Gitme Topraktan Cömertlik Toprağa Verilmiş Haktan Hakikat Ararsan Açık Bir Nokta Allah Kula Yakın Kul Da Allah'a Hakkin Gizli Hazinesi Kara Toprakta Bütün Kusurlarımı Toprak Gizliyor Merhem Calip Yaralarımı Tuzluyor Kolun Açmış Yollarımı Gözlüyor Her Kim Ki Olursa Bu Sırr-ı Mazhar Dünyaya Bırakır Ölmez Bir Eser Gün Gelir Veysel'in Bağrına Basar AŞIK VEYSEL ŞATIROĞLU 3

4 Nice sözle söylenmiştir toprak üstüne İnsanlığın belki de tek sırdaşıdır o.oradan gelinir ve yine oraya dönülür.uğruna kanlar dökülür ve vatan adını alır. Toprak yalnız inanlar için değil, üzerinde barındırdığı tüm canlılar için vazgeçilmezdir. Aynı zamanda köklerin yayıldığı, tohumların çimlendiği, su ve gerekli besin maddelerinin bulunduğu, bitkilerin en önemli bir yaşam faktörüdür. Toprağın edebi ve duygusal birçok anlamı olmasına karşın bizler, çalışmamızda toprağın nasıl oluştuğunu, yapısını ve çeşitlerini araştırdık. 4

5 Topraklar Nasıl Oluştu? Dünyamız bir ateş parçasıyken, aradan milyonlarca yıl geçti. Üstü soğumaya başladı ve soğuya soğuğa sertleşti. Kabuk bağladı. Kalınlaştı ve kayalar meydana geldi. Kayalar, ilk meydana geldikleri gibi kalmadılar. Bunlar da zamanla, bazı doğa kuvvetlerinin etkisinde kaldılar. Aşırı ısınma ve soğumanın neden olduğu yüksek sıcaklık farkları ( fiziksel parçalanma) ile ufalanarak; yağmur ve rüzgarın etkisiyle (kimyasal Parçalanma) eriyip aşınarak toprağı oluşturdular. Toprağın Katmanları Bir tarla toprağı derinlemesine kazıldığı zaman toprağın görüntüsü ortaya çıkar. Toprak görüntüsü toprağın dikine kesitinin yandan görünüşü demektir. Toprak görüntüsünü şehirlerarası yolların çıplak yamaçlarında görebiliriz. A Katmanı Toprağın en üst kısmındaki A katmanı toprağın yoğun olarak işlendiği kısmıdır. Humusu çok olduğu için rengi koyudur (Kahverengiden siyaha kadar). Bu katmanın üst kısmı taze organik maddece çok zengindir. A katmanı içerisinde bolca bitki kökü ve çeşitli organizmalar bulunur. Toprağın en aktif olan kısmı A katmanıdır. B Katmanı A katmanının altında yer almaktadır. B katmanı A katmanından daha açık renktedir. Çünkü içinde fazla humus yoktur. Fazla bitki kökü ve canlı bulunmaz. A horizonunun erozyonla kaybedilmesi nedeniyle ortaya çıkan bu tabakada tarım yapılırsa fazla ürün elde edilemez. 5

6 Bu iki katman; fiziksel parçalanma, kimyasal ve biyolojik ayrışmalar sonucunda binlerce yılda ancak oluşmuş esas toprağı meydana getirirler. C Katmanı B katmanının altında yer almaktadır. C katmanı henüz ayrışmaya yeni başlamış olan ana materyaldir. Ana materyal toprağın oluştuğu ana maddedir. C katmanında hiç organik madde ya da mikroorganizma yoktur. Bitki kökü ve artıkları bulunmaz. Bu tabaka zamanla ayrışarak B katmanına dönüşür. D Katmanı Bazı topraklarda C katmanı altında D katmanı bulunabilmektedir. D Katmanı toprağın oluştuğu ana kayadır. Ana kaya tamamen katı ve henüz hiç ayrışmamıştır. Ana kaya zamanla parçalanıp, ayrışarak bazı değişikliklere uğrar ve önce C katmanını oluşturur. Ardından, süren değişikliklerle B katmanına ve en sonra da tarımsal toprak olan A katmanına dönüşür. Ancak bu değişiklikler çok uzun yıllarda gerçekleşmektedir. Toprağın Doğal Yapısı Toprağın başlıca üç ana unsuru vardır. Bunlar; 1 Katı Kısım 2 Sıvı Kısım 3 Gaz Kısım Katı Kısım: Toprağın katı kısmı çeşitli irilikte ve şekildeki maddelerden oluşmaktadır. Bu maddeler organik ve inorganik niteliktedir. Bitkisel ve hayvansal kökenli varlıklara ve ürünlere organik madde denir. Örneğin şeker, pamuk, sebze-meyve çeşitleri, canlı varlıklar organik maddedir. Bitkisel ve hayvansal kökenli olmayan maddelere ise inorganik yani organik olmayan madde denir. İnorganik maddeler aynı zamanda mineral madde diye de adlandırılır. Su, kaya, demir gibi maddeler inorganik maddelerdir. Toprağın yaklaşık yarısını (%50) katı kısım oluşturur. Katı kısım içerisindeki organik madde ve inorganik madde oranı topraktan toprağa değişir. İyi bir toprağın katı kısmında %5 oranında organik madde, %45 oranında inorganik madde bulunmaktadır. Organik maddeler, toprak içerisindeki canlıların atık ve artıklardır. Bizzat toprak canlılarının kendisi de organik madde sayılmaktadır. Toprağın katı kısmında kaya, taş, çakıl gibi kaba 6

7 maddeler de bulunabilir. Bunlar çıplak gözle rahatlıkla görülebilirler. Ancak, asıl tarım toprağını meydana getiren ve toprakta önemli bir yer tutan, kum, silt ve kil gibi küçük taneciklerdir. Kum gözle görülebilir. Ancak, kil ve silt çok küçük olduğu için gözle görülemez. Sıvı ve Gaz Kısım: Toprağın geri kalan yaklaşık yarısı (%50) gözenek boşluklarından ibarettir. Gözenek boşluklarında hava ve su bulunur. Hava, toprağın gaz kısmını, su da sıvı kısmını oluşturur. Topraktaki su ve hava oranı sürekli değişir. Yukarıdaki varsayıma göre toprak içerisinde su oranı %20 iken, hava oranı %30 dur. Su oranı %15 ise, hava oranı %35 olur. Yani topraktaki hava ve su oranının toplamı %50 yi tamamlar. Toprakta ne kadar gözenek boşluğu varsa su ve havanın toplamı da o kadar olabilir. Çünkü su ve hava gözenek boşluklarını tamamen dolduran akışkanlardır. Toprağın sıvı kısmını oluşturan toprak suyu, yağışlar ve sulama ile toprağa ulaşır. Su toprak içerisindeki gözeneklerde hareket eder ve fazlası aktıktan sonra geriye kalan kısmı büyük ölçüde yine gözeneklerde tutulur. Bitkiler ve diğer toprak canlıları, ancak toprakta tutulan sudan yararlanırlar. Toprak suyu bitkilerin ve toprak içerisindeki diğer canlıların yaşaması için mutlaka gereklidir. Toprağın gaz kısmını oluşturan toprak havası, su tarafından doldurulmamış gözeneklerde bulunur. Toprak havası bizim soluduğumuz atmosferik havadan farklı bir bileş ime sahiptir. Toprak havasında daha fazla karbondioksit, daha fazla nem fakat daha az oksijen bulunur. ( Toprak Çeşitleri dörde ayrılır. Bunlar: Killi Toprak Kireçli Toprak Humuslu Toprak Kumlu Toprak Humus Bitkiler ölünce çürüyüp koyu renkli yapışkan bir madde bırakırlar; bu maddeye humus denir. Humus, toprak parçacıklarını yapışkanıyla bir arada tutar ve suyu emer. 7

8 Humus, özellikle bitkisel olan maddelerin karbonca zengin, parçalanıp ayrışmış, esmer renkteki ürünleridir. Humusun bitkilerce kullanılabilir hale gelmesi için toprakta bir miktar kalker bulunması zorunludur. Kalker, humustaki karbonun, karbonik asit haline geçmesini kolaylaştırdığı gibi, humustaki azotun amonyak haline geçmesini sağlayarak, bitkilerin kullanılabileceği nitrik asidi oluşturur. Humuslu Toprak Humus toprak içindeki organik maddedir. Toprağa kahverengi yada siyah rengi verir. Humusun bitkilerce kullanılabilir hale gelmesi için toprakta bir miktar kalker bulunması zorunludur. Kalker humustaki karbonun, karbonik asit haline geçmesini kolaylaştırdığı gibi, humustaki azotun da amonyak haline geçmesini sağlayarak, bitkilerin kullanabileceği nitrik asidi oluşturur. Kalker, toprağa alkali ya da başka bir deyişle Kalevi bir karakter verir. Toprakta kalker yoksa o toprak asit karakterlidir. Toprağın asit ya da alkali karakterli olmaları durumuna TOPRAK REAKSİYONU ismi verilir. PH ile ifade edilir. ( Humus ülkemizde en çok Marmara Bölgesi nde bulunur. Humuslu toprakta her bitki yetişir ama en çok asitle beslenen bitkiler vardır. Katırtırnağı, nemçe, saparnası ve süsen bulunur. Kil Kil doğada bol bulunan minerallerdendir. Fakat saf olarak bulması çok zordur. Kil sarımtrak, kırmızımtrak ve esmer gibi renklerde bulunur. Kilin yapısı nedeniyle su çekme özelliği vardır. Kilin üç özelliği vardır. Bunlar: Rötre, plastisite ve kohezyondur. Plastisite: Ezilmiş kile uygun miktarda su karıştırıldığı zaman işlenebilme ve şekillendirilebilme özelliği kolaylaşır. Kohezyon: Bu özellik kil kuruduğu zaman şeklini korumasını sağlar. Rötre: Kilin kururken hacminin küçülmesine rötre denir. Kil bu özelliklerden dolayı seramik ve çinicilikte kullanılır. Killi Toprak Killi toprak, kilin hakim olduğu toprak çeşididir. Killi toprak bataklıklarda ve sazlıklarda bulunur. Killi toprak suyu emdiğinden dolayı bataklıklar ve sazlıklar çamurdur. Killi toprakta suda yetişen bitkilerin küçük bir kısmı yetişir. Genellikle atkuyruğu ve katırtırnağı bulunur. 8

9 Killi toprak yumuşak olduğundan dolayı yerleşim bölgesi olarak tercih edilmez. Killi toprak verimsiz olduğundan çevredeki insanların geçim kaynakları farklıdır. Kum Kaya ve kayaçların doğal etkenle parçalanmasıyla oluşan maddeye kum adı verilir. Çapı 0.06 ile 2 mm arasındadır. Çöllerde rastlanır. Kumsallarda da bulmak mümkündür. Çöllerde kum fırtınası adı verilen olay oluşur. Bu rüzgârın kumları uçuşturmasıyla oluşur. Kum ile bir sanatda vardır. Bu sanat kum sanatıdır. Kumun üstünde çeşitli desenler ya da resimler yapılılmasına denir. Kumlu Toprak Kumlu toprakta kestane, çam, katırtırnağı, eğrelti otu ve funda yetişir. Kumlu toprak sıcak ve kurak bölgelerde bulunur. Ekvatora yakın bölgelerde de görülür. Genellikle suyu hemen emecek olan bitkiler yetişir. Bu tür topraklar suyu tutmadıkları için bitkilerin beslenmesini engeller. Kireç Mermer, tebeşir, kireç taşı, alçı taşı gibi birçok taşın maddesini oluşturan kalsiyum oksittir. Kireçli Toprak Kalkerli kayaçların ufalanmasıyla oluşmuş açık renkli, biraz esmerce, gevşek yapıda topraklardır. Çok su emer, çabuk ısınırlar, organik maddeleri çabuk parçalarlar. En çok Karadeniz bölgesinde bulunur. Yapısında kireç bulunduğundan bitkilerin kök salmasını engeller. Bu nedenle üzerinde yetişen üzerinde bitkilerin sayısı pek fazla değildir. Taşlı Toprak Bir toprağın bünyesine 1/5 oranında taş karışmışsa biraz taşlı, 2/5 oranında oldukça taşlı, 3/5 oranında ise çok taşlı denir. Eskiler "Tarlanın taşlısı, gelinin saçlısı" deyimini kullanmışlardır. Bu inanç, az su alan ya da sulanamayan kurak yerlerdeki tarlalar için geçerli olup, taşlar alt taraflarında bir miktar toprak nemini sakladıkları gerçeğine dayanmaktadır. Aslında taşlı topraklar fakir topraklar kategorisinde değerlendirilirler. 9

10 Resimler Toprak Toprağın Katmanları 10

11 Bitkiler kayaların arasına kök salarak parçaları tutarlar. Kum Kumsal Çöl 11

12 Kum Fırtınası Kum Saati 12

13 Humuslu Toprak Kestane ağacı Kalker Humus 13

14 Kireç Taşı Kireç Seramik Çini Çini Seramik 14

15 Atkuyruğu Katırtırnağı Sazlık Bataklık 15

16 Eğrelti Otu Çam Süsen Nemçe Sapaması 16

17 Kaynakça Okul Ansiklopedisi Arkın Oxford Gençlik Ansiklopedisi 5 sayfa yetki.net/dco/203/erezyon+3.b%f6l%fcm.html - 41k - Ek Sonuç 17