Geçmişle Geleceği Buluşturduk

Transkript

1

2 Geçmişle Geleceği Buluşturduk İ. İ. Melih GÖKÇEK Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı nı Türkiye, dünya genelinde yaşanan krize krize rağmen, özellikle ekonomi açısından birçok çok alanda yapısal dönüşümü gerçekleştirdi. Bununla birlikte yapısal dönüşümlerin, özellikle Türkiye gibi köklü bir bürokratik geleneğe sahip ülkelerde ciddi bir dirençle karşılaştığına şahit olduk. olduk. Buna rağmen Türkiye, siyasi ve ekonomik istikrarı devam ettirdiği ve bu istikrarı sürekli kılacak he hedeflere ere kilitlendiği takdirde, daha birçok şeyi başaracak güçte olduğunu tüm dünyaya gösterdi. Ankara Büyükşehir Belediyesi Belediyesi Halk Halk Ekmek Ekmek Fabrikası, Fabrikası, yöne- yönetimde olduğumuz olduğumuz süre süre içerisende içerisinde toplumsal istikrara ve ülke ekonomisine katkı katkı sağlayacak birçok birçok faaliyetin faaliyetin içerisinde içeri- ger - sinde yer aldı. yer aldı. Teknolojinin bütün imkânlarını, imkanlarını, modern düşünce ile ile birlikte birlikte en en iyi iyi şekilde kullanarak gerçekleştirdiği hizmetler, gerek ekonomik, gerekse toplumsal istikrar istikrar anlamında anlamında büyük büyük ba- başarıların kazanılmasını da da beraberinde getirdi. Halk Ekmek Fabrikası, bugüne kadar başardığı ilklere, bir yenisini daha ekleyerek, Türkiye de ilk ilk defa Ekmek Müzesi ni kurdu. kurdu. Geçmişi gelecekle buluşturacak, buğdayın, buğdayın, tohumdan tohumdanhasada, undan undan-ekmeğe dönüşünü görsel olarak anlatacak bu müzenin, diğer diğer konularda da da öncülük öncülük yapmasını yapmasını temenni te- hamenni ediyor, ediyor, emeği emeği geçenleri geçenleri kutluyor, kutluyor, tüm Ankaralılara tüm Ankaralılara hayırlı hayırlı olsun diyorum olsun diyorum.

3 1

4 Geçmişten Günümüze Köprü EKMEK MÜZESİ Ali İLKBAHAR Halk Ekmek Genel nel Müdürü rü İnsanların temel besin kaynağı olan ekmeğin tarladan sofraya gelişi pek kolay olmamıştır. 10 bin yıl öncesinden günümüze, tarımda büyük ilerlemeler kaydedilmiş, tarla sürmeden-ekin ekin biçmeye, hasattan-değirmende öğütmeye, öğütmeye, hamur hamur yapmaktan pişirmeye pişirmeye kadar kadar teknolojik teknolojik alanda alanda çok çok önemli önemli aşamalar aşamalar katedilmiştir. yaşanmıştır. Ekmekte yaşanan bu bu gelişmeleri sergilemek amacıyla amacıyla An- Ankara Halk Halk Ekmek Ekmek Fabrikası Genel Genel Müdürlüğü olarak olarak bir ça- bir çalışma yapmak istedik. istedik. Ekmeğin, Anadolu uygarlıkları döneminden günümüzde kadar geçirdiği üretim Ekmeğin, Anadolu uygarlıkları döneminden günümüzde aşamalarını göstermek ve bunları yeni nesillere aktarmak kadar geçirdiği üretim aşamalarını göstermek ve bunları amacıyla geliştirdiğimiz bir proje kapsamında, Kültür ve yeni nesillere aktarmak amacıyla geliştirdiğimiz bir proje Turizm İl Müdürlüğü ve Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nin kapsamında, Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü ve Anadolu işbirliğiyle Ankara Halk Ekmek bünyesinde Ekmek Müzesi" Medeniyetleri Müzesi'nin işbirliğiyle Ankara Halk Ekmek kurma kararını aldık. bünyesinde Ekmek Müzesi" kurma kararını aldık. Türk kültüründe geçmişe saygının önemli bir yeri olduğu Türk kültüründe geçmişe saygının önemli bir yeri olduğu gerçeğinden hareketle, ekmeğin, tarladaki buğdaydan gerçeğinden hareketle, ekmeğin, tarladaki buğdaydan toplanmasına ve sofraya gelene kadar hangi alet ve toplanmasına ve sofraya gelene kadar hangi alet ve teknolojiden yararlanılıyorsa, bunların tamamının, oluşturulacak teknolojiden yararlanılıyorsa, bunların tamamının, oluşturulacak müzede sergilemeyi düşündük. müzede sergilemeyi düşündük. Yeni nesle, geçmişteki teknolojiyi tanıtarak, günümüzde Yeni nesle, geçmişteki teknolojiyi tanıtarak, günümüzde gelinen noktayı kavratması açısından oldukça yararlı gelinen noktayı kavratması açısından oldukça yararlı olacağı şimdiden kabul edilen ve önemli bir işlevi yerine getire- olacağı şimdiden kabul edilen ve önemli bir işlevi yerine getirecek Müze nin, Türkiye de bir ilk olması açısından da cek Müze nin, Türkiye de bir ilk olması açısından da ayrı bir ayrı bir özellik taşıyacağına inanıyor, Müze nin, Türk kültür özellik taşıyacağına inanıyor, Müze nin, Türk kültür hayatına büyük bir katkı sağlamasını ümit hayatına büyük bir katkı sağlamasını ümit ediyoruz. ediyoruz. 2

5 3

6 Anadolu Uygarlıkları Döneminden Günümüze Ekmek 4 Geçmişte olduğu gibi gibi günümüzde insanların de insanların temel gıdası temel gıdası olan ekmek, olan ekmek, bilindiği bilindiği gibi tarih gibi öncesi tarih öncesi çağlardan çağlardan beri genellikle buğday, buğday, çavdar, çavdar, yulaf gibi yulaf tahılların gibi tahılların öğütülmesi öğütülmesi sonucu beri genellikle sonucu oluşan çeşitli oluşan unların, çeşitli suyla unların, yoğrularak suyla önce yoğrularak hamur haline önce hamur haline getirilmesi, sonra da hamurun mayalanıp getirilmesi, sonra da hamurun mayalanıp pişirilmesiyle elde pişirilmesiyle elde edilir. ediliyor. Dünyanın çeşitli bölgelerinde, farklı zamanlarda ve Dünyanın çeşitli bölgelerinde, farklı zamanlarda ve mekanlarda, değişik farklı unlar ekmek ve çeşitleri farklı tekniklerle olsa da, hazırlanan ekmeğin genel çok değişik olarak mekanlarda, farklı unlar ve farklı tekniklerle hazırlanan çok ve ekmek özellikle çeşitleri yerleşik olsa da, ve ekmeğin uygar insanın genel olarak bir yiyeceği ve özellikle olduğu yerleşik ve uygar insanın bir yiyeceği olduğu görülür. görülür. Ülkemizde en çok tüketilen gıda gıda maddelerinin başında başında ge- gelen ekmeğin Anadolu'daki tarihçesi tarihçesi oldukça oldukça eskilere dayanır. eskilere dayanır.

7 Çatalhöyük'te yapılan kazılarda bulunan bulunan ve M.Ö. ve M.Ö. 8 binli 8 yıllara binli yıllara ait pişmiş ait toprak pişmiş çanak, toprak çömlek çanak, ve ocakların çömlek bulunması, ve ocakların ekmeğin kültürü, pişirilmesi ve tüketilmesi konusunda oldukça bulunması, ekmeğin kültürü, pişirilmesi ve tüketilmesi konusunda oldukça geniş bilgiler vermektedir. Anadolu nun geniş bilgiler vermektedir. Anadolu nun değişik bölgelerindeki kazılardan buğday elde edilen ve sonuç, arpa yetiştirmeleri, dönem insanlarının hasat buğday etme, değişik bölgelerindeki kazılardan elde edilen sonuç, dönem insanlarının öğütme ve arpa yetiştirmeleri, ve bunları saklamak, hasat etme, pişirmek öğütme için ve çanak- bunları çömlek saklamak, pişirmek göstermektedir. için çanak-çömlek yaptıklarını göstermektedir. yaptıklarını 11. yüzyıldan itibaren Orta Orta Asya'dan göç göç eden eden Türkler, Türkler, diğer kültü- diğer kültürel değerler değerler gibi ekmek gibi kültürünü ekmek de kültürünü Anadolu'ya de taşıdılar. Anadolu'ya Özellikle büyük seri Özellikle üretimin büyük yapıldığı seri fırınlarda üretimin kalite yapıldığı düşse de, günümüz- fırınlarda taşıdılar. kalite düşse de, günümüzde bile kırsal alanlarda, evlerde de bile kırsal alanlarda, evlerde ve tandırlarda yapılan geleneksel ve tandırlarda yapılan geleneksel ekmekler, halen eski kalitesini ekmekler, ve halen tadını eski korumaya kalitesini ve devam tadını korumaya ediyor. devam ediyor. 5

8 6 HALK EKMEK TEN TÜRKİYE DE BİR İLK: EKMEK MÜZESİ Yeni nesle, geçmişteki teknolojiyi tanıtarak, günümüzde gelinen noktayı kavratması açısından oldukça yararlı olacağı şimdiden kabul edilen ve önemli bir işlevi yerine getirecek Müze, Türkiye de bir ilk olması açısından da ayrı bir özellik taşıyor.

9 HALKEKMEK EKMEK MÜZESİ PLANI TANDIR TOPRAĞI İŞLEME HASILAT-HARMAN NOSTALJİ GÜNLÜK YAŞAM UN YAPIMI KAĞNI GİRİŞ KAĞNI ANKARA HALK EKMEK MÜZE PLANI ÖL:1/50 7

10 8 TARLA SÜRÜMÜ

11 Çizel Toprağın ekime hazırlanması aşamasında kullanılan bir alettir. Çizel, toprağı devirmeden işler. Çizel, teknolojik gelişme karşısında yerini dızgara ya bırakmıştır. Dızgara (Çampara) Tarlanın pulluk ile sürülmesinin ardından toprak içinde kalmış olan iri toprak keseklerini parçalamak ve ufalamak için kullanılan bir tarım aletidir. Karasaban Karasaban, toprağın altını üstüne getirmek (sürmek) için yapılmış, genellikle sert iki ağacın birleşmesinden oluşan basit tarım aletidir. Ağacın sivri olan yerine takılan özel yapılmış saban demiri denen parçayla toprağın aktarılması sağlanır. İkinci parçanın ucuna boyunduruk denilen sabanı çekecek hayvanların bağlanacağı bir düzenek takılır. Pulluk Tarlayı ekilebilir duruma getirmek amacıyla, büyükbaş hayvanların ardına takılan demir uçlu tarım aracıdır. 9

12 HASAT ZAMANI 10

13 11

14 Düven Harmana yığılmış sapları kesip saman etmesi, taneyi başaktan ayırması için kızak şeklindeki iki enli tahtanın altına çakmak taşları yerleştirilerek yapılmış tarım aletidir. Genellikle iki geniş tahtadan yapılır. Alt yüzünde keskin çakmak taşları, dikine çakılı bulunan; kızak biçiminde, ön tarafı yukarı doğru meğilli, harman zamanı hasatın tanelerini sapından ayıran araçtır. Kağnı (Öküz arabası) Eskiden insanların yük taşımak için kullandıkları, iki tekerlekli, tekerlekleri tek parça, dingili tekerlekle birlikte dönen öküz arabasıdır. Genellikle öküzler tarafından çekilmek suretiyle kullanılır. Zaman zaman at veya eşekle de kullanıldığı olmuştur. Sap çekme aleti (Çekel) Uç tarafı çengel biçiminde, tarlada sapları bir araya toplamakta kullanılan ağaçtan yapılmış alettir. Sap Gerdirme Halkası Sap Çekme Aleti ile kullanılır. Gerdirme işlevi görür. 12

15 Sap Pençesi Biçilen çeltiklerin kuruması için serme ve toplama işinde kullanılan bir tarım aracıdır. Yaba (Saman Küreği) Sap ve saman atmaya veya yüklemeye yarayan, sık parmaklı, tahtadan yapılmış, büyük çatal biçimli bir tarım aletidir. Dirgen Harmanda sapları dağıtmaya yarayan uçları çatal şeklinde, yukarı doğru kıvrık olan bir tarım aletidir. Uçları demir veya ağaçtan yapılmaktadır. Tırmık Hasat ve harman döneminde kullanılan tarım aletlerinden biridir. Genellikle ağaçtan, parmak şeklinde çok dişli olarak yapılır ve harmanın etrafını toplamak amacıyla kullanılır. 13

16 Anadut Ekin ve ot demetlerini arabaya yüklemeye veya harmanı aktarmaya yarayan uzun saplı, üç dişli, ahşap araçtır. Buğday sapı yüklemeğe mahsus ikisi altta biri üstte üç kollu alettir. Anadutun özelliği, kuş pençesi gibi olmasıdır. Genelde elma ağacından yapılır. Orak Özellikle tarımda kullanılan yarım çember biçiminde yassı, ensiz ve keskin metal bir bıçakla, buna bağlı bir saptan oluşan ekin biçme aracıdır. Tırpan Çayır veya ekin gibi uzun saplı bitkileri işlemede kullanılan tarım aletidir. Tırpanla yapılan biçme işlemine "tırpan çalmak" denir. Bu tırpan çalmak uzaktan izlendiğinde tıpkı bir folklör ekibinin oyununa benzer. Tırpan, insan boyu kadar, çapı 5 cm, bir ahşap saptan ve çelik kısmı döner bıçağından daha uzun ve hafif içe kıvrıktır. İnce çeliğe sağlamlık vermek için sırt kısmı yaklaşık 2 cm. yukarı doğru kıvrıktır. Çekiç Demiri ve Örs Örs ve çekiç demiri, tırpanın ayrılmaz aletleridir. Örs ve çekiçle tırpanın ağzı düzeltilir ve inceltilir, sonra masatla keskin hale getirilerek ekin biçmeye devam edilir. Bu işlem zaman zaman tekrarlanır. 14

17 Çalkak (Selektör) Geçmişte buğday, arpa, çavdar (tohumluk) kalbur ile elenir, savrulur daha sonra tarlaya ekilirdi. Selektör, bu ürünlerin birbirinden ayrılmasını, ilaçlanmasını, temizlenmesini daha modern hale getirdi. Buğday Küreği Harmanın, bir araya toplanmasına yarayan alet. Genellikle ahşaptan yapılır. Geniş ağızlıdır. Yerini daha sonra çelik küreğe bırakmıştır. Kalbur Tahıl türlerinin elenip, toz-toprak saman gibi yabancı maddelerden ayrılması temizlenmesinde kullanılır. Ağaç kasnak tabanına, bağırsak ve kiriş adı verilen, deri malzemeden yapılmış muhtelif kalınlıklarda ipliklerin elek şeklinde örülüp geçirilmiş taneli hububat eleğidir.. Çiftçi malzemesidir. Sık kalbur, seyrek kalbur, gözer ve çineder olarak çeşitlendirilmiştir. Kalbur yapan kimselere "Kalburcu" adı verilir. 15

18 GÜNLÜK YAŞAM 16

19 17

20 Ahşap Dibek ve Tokmağı Dibek, yaklaşık yarım metre boyundaki silindir şeklinde ağacın oyulmasıyla elde edilen bir alettir. Tahıl ürünlerinin dövlerek kabuklarından ayrılmasında kullanılır. Taş Dibek ve Tokmağı dev çekiçleri andırır. Dibek taşı başında azami dört olmakla beraber, daha az sayıda da insan olabilir. Onun içindir ki; tokmak sallayanlar, tokmağı kimden sonra sallayacaklarını iyi bilmek zorundadırlar. El Değirmeni En eski tahıl öğütme makinası olarak bilinmektedir. Taş el değirmeni, dairesel dönme hareketiyle buğdayı öğüten bir alettir. Hareketini insan kolu gücünden alan, tekerlek biçimindeki iki taşın üst üste konulup alttaki taş sabit olmak üzere ortasındaki delikten çeşitli tahılların konularak ve el ile döndürülmesi sonucu öğütme işlemini yapan el aletidir. Bulgur Kırma Merdanesi (Çift Başlı Tokmak) Havanda buğday, bulgur ve diğer gıdaların ezilmesi için kullanılan bir alettir. Ezilen buğday taneleri böylece soframıza gelmek için önemli bir aşamayı geçmiş olurlar. 18

21 Keçi Kılı Buğday Çuvalı Yörükler buğday, arpa gibi hububatını taşımak, pazara nakletmek ve çadırının içinde muhafaza etmek için ak çuval, elbiseleri için ala çuval, keçi kılı, koyun yününü koymak için kara çuval dokurlar. Çuvalların ön yüzünde yöresel motifler yer alır. Arka kısmı ise genel olarak düz olarak dokunur, bazen birkaç motif serpme şeklinde üzerine konulur. Bir ailenin senelik hububat ihtiyacı, nüfus sayısına bağlı olarak çuval sayısı ile hesaplanır. Buğday ve Un Deposu Geniş ağaç gövdelerinin içinin oyulması ile elde edilen bir nevi depodur. Daha çok tahıl ürünleri depolamada kullanılır. Bugünkü stok sistemi ile benzerliği vardır. Hakla Eskiden kullanılan yuvarlak biçimde demirden veya sactan yapılan bir ölçü aletidir. Genellikle buğday, arpa ölçülerinde kullanılır. 1 Hakla 2 Çinik e eşittir. Rahat kullanım için ortasına bir demir çubuk yerleştirilir. Kile (Buğday Ölçeği) Tahıl ölçmede kullanılan, kova biçiminde tahta veya bakırdan yapılan bir araçtır. Bugünkü modern tartı aletlerinin yerini geçmişte kile tutuyordu. 19

22 Un Teknesi- Bislaağaç Un teknesi, ekmek yapımında, hamurun ele yapışmaması için elin zaman zaman unlanması amacıyla içerisine un konulan yayvan ahşap kap. Bislaağaç ise bazı yörelerde evraağaç olarak adlandırılmakta ve yufka ekmeği pişirirken ekmeği çevirmeye yarayan tahtadan yapılmış 3-4 cm.eninde 100 cm. uzunluğunda ahşap alet. Hamur Teknesi (Küçük) Köy Çeşmesinden ev kullanımı için gereken su, güğümlerle (ağzı kapaklı) ve bakraç denilen (ağzı açık) b akır kaplarla taşınırdı. Anadolunun kimi yörelerinde su ve süt koymak için de kullanılır. Hamur Teknesi (Tekli) Az miktarda hamurun yoğurulması için kullanılan bir kabdır. Genellikle az haneli evlerde ekmek yapımında kullanılır. Tekli Hamur Açma Tahtası Tek bir bezenin el ile açılabilmesi için kullanılan bir tahtadan yapılmış mutfak aracıdır. 20

23 Hamur Açma Tahtası Bazı yörelerimizde Yaslaağaç da denir. Kısa ayaklı ve saplıdır. Üzerinde yufka açma işlemi, bir oklava yardımıyla yapılır. Yerden cm. yüksekliği olan, eğilmemesi, düzlüğünü muhafaza edebilmesi için iyi kurutulmuş sağlam tahtadan yapılan, masaya benzeyen, cm çapında, daire şeklinde yapılırdı. Kalınlığı 1-15 cm olup, uzunlamasına konulan iki tahta ayak üzerine oturtulur. Beze Teknesi (Piniyet) Ekmek için yoğrulup hazırlanan hamurun, bezeler şeklinde bekletildiği ahşaptan yapılmış alet. Günümüzde biraz daha gelişmiş şekli kullanılmaktadır. Fırın Küreği Ekmek hamurunu fırına sürmed e k u l l a n ı l a n u z u n s a p l ı tahta alet. Günümüzde taş fırın olarak adlandırılan eski fırınlarda ve pidecilerde halen kullanılmaktadır. Ekmek Sacı Her evde daha çok bağda kullanılan çeşitli büyüklükte yapılmış ekmek sacı bulunurdu. 2-3 mm lik saçdan, ortalama cm çapında daire şeklinde ve büyük bir kürenin kesiti gibi bombeli olarak yapılır, yufka, şebit, bazlama, katmer gibi yiyecekler üzerinde pişirilir. 21

24 Bacalı Küp Geniş gövdeli, dar boğazlı, bacalı veya bacasız olarak topraktan yapılan, eskiden Anadoluda su, pekmez, şıra gibi içeceklerin saklandığı kap. Küp Küp, iki üç çeşit killi toprak ve silisin karışımından oluşan bir tür özel toprağın çok iyi yoğrularak çamur haline getirilmesi ve ardından pişirilmesi ile yapılırdı. Eski evlerin kilerlerinde boy boy, renk renk, sırlı, sırsız... olarak bulunurdu. Küplerde daha çok un, pekmez, turşu gibi yiyecekler saklanırdı. Çift Kulplu Testi Dar boğazlı, geniş gövdeli olup, pişmiş topraktan yapılmıştır. Ağız kenarı ile gövdesi arasında iki kulpu vardır. Su kabı olarak kullanılır. Bakraç ve Saklama Kapları Köy Çeşmesinden ev kullanımı için gereken su, güğümlerle (ağzı kapaklı) ve bakraç denilen (ağzı açık,) bakır kaplarla taşınırdı. Anadolunun kimi yörelerinde su ve süt koymak için de kullanılır. 22

25 Yayık ve Yayık Yayma Sopası Anadolu da eskiden tereyağ ve ayran yapmak için kullanılan ahşaptan yapılmış alet. Hâlâ Anadolu'da bazı yerlerde kullanılan, tahta yayıklar vardır. İnce ve uzun tahtaların, her iki başta, yuvarlak bir tahta etrafında yan yana getirilmesi ile yapılır. Yayık içerisindeki ayran veya sütü karıştırmak için kullanılır. Düzgün ağaçtan yapılmasına özen gösterilir. Bu sopa sayesinde yayık içerisindeki süt veya ayran içilecek kıvama gelir. Süt Süzeği Süzgeç metalden yapılırken süzeç tül ve bezden yapılan bir eşya. Süt süzeği sütün temizlenmesinde kullanılır. Yağ Saklama Kabı İnce tahtadan yapılan, yağ saklamak için kullanılan kaptır. Bazı bölgelerimizde Dolak diye de adlandırılır. Su Matarası - Çotura (Ahşap) Anadolu nun kimi yörelerinde kullanılan su, süt veya ayran koymaya ve taşımaya yarayan, tahtadan yapılmış kaptır. 23

26 Maşa ve Ateş Karıştırıcı Ateş veya kızgın bir şeyi tutmaya, korları karıştırmaya yarayan iki kollu metal araç. Atasözlerine bile konu olmuştur. Ekmek yapımında mutlaka bulunması gereken bir araç. Ekmek Selesi Ekmek evinde pişirilen ekmeklerin konduğu, kamıştan örülü geniş sepet. Sepet Geçmişte arpa, çavdar, buğday gibi ekinlerin, kuru fasulye, nohut, kuru üzüm, iğde, erişte gibi erzakların saklanmasında kullanılmaktaydı. Günümüzde bu güzel selelerin yerini plastik kaplar, tenekeler ya da çuvallar aldı. Bakır Sini Günümüz öncesi sofralarımızın olmazsa olmazı olan bakır sinilerimiz, bugünlerde sadece evlerimizde kurduğumuz şark odalarının vazgeçilmezi oldu. Genelde 60x60 ebatlarındadır. 24

27 Havan İçinde buğday veya mısır dövülen ahşap havan. Yeni nesil belki farkında değil ama Havan ın belki de binlerce yıllık mazisi var. Kaşıklık Eskiden evlerimizde kullanılan genellikle ahşaptan yapılan çok gözlü, içerisine tahta kaşıklar ve tahta maşaların konduğu duvara asılı duran sepet şeklinde kap. Gaz Lambası Geçmişin en önemli aydınlatma aracı. Gaz lambaları beş parçadan oluşmaktadır. En altta küçük bir gaz tankı, hemen üzerine eklenmiş bir gaz ayar çarkı, çarkı da içine alan gaz deposu, çarkın içinden geçerek şişenin içine giren bir ve en üstte, alevi koruyacak ince ve kırılgan gaz lambası şişesi. Gaz lambası, günümüzde, anılara saklanan eski bir dost olarak hatırlanmaktadır. Kirman Yünü el ile ip haline getirmekte kullanılan tahta aparat. 25

28