1917 DE ŞEBİNKARAHİSAR DA GÖRÜLEN EŞEK DAVASI

Transkript

1 1917 DE ŞEBİNKARAHİSAR DA GÖRÜLEN EŞEK DAVASI Eşeğin de davası mı olurmuş diye düşünebilirsiniz. Ancak atgillerden, uzun kulaklı bir binek ve hizmet hayvanı olan, merkep ve karakaçan olarak da bilinen bu hayvan bir dönem insanın en çok ihtiyaç duyduğu varlığıydı. Dağda yaptığı odununu, tarlasından biçtiği sapını, samanını, hasat ettiği zahiresini, öğüttüğü ununu yine sahip olduğu eşeğiyle taşırdı. Daha nice işlerinde en büyük yardımcısıydı. Bu nedenle mali değer olarak bugün bir araba neyse o gün de eşek oydu. Hatta daha daha değerliydi. Hikâyemiz de tam burada başlıyor. Okuduğumuz belge Şebinkarahisar da bulunan Şer - i Mahkemede görülen davanın kaydıdır. Dava 1917 tarihinde görülmüştür. Tarihe baktığımızda Birinci Dünya Savaşı yıllarıdır. Bu tarih yokluk, kıtlık, Ermeni isyanı ve savaşı hatırlatmaktadır. Şebinkarahisar da Ermeni olaylarını çalıştığım için konuyu çok iyi bildiğimden bu dönemde Şebinkarahisar da halk yokluk ve açlıktan ölmüş hayvanın etini kapış kapış etmiş, bir parça alabilen kendisini şanslı görmüştür. Halkın elinde bulunan bir parça zahiresi Alucra da Ruslara karşı cephe hattında bulunan kolordumuzun askerinin ihtiyaçları için peyderpey gönderilmektedir. Şiran dahil olmak üzere Ruslar Harşit e kadar olan bölgeyi işgal etmiştir. Askerimiz mücadele etmektedir. Bu nedenle halk aç kalsa da askerin karnı tok olmalıdır. İnsanlarımız inanılmaz fedakârlık yapmak zorunda kalmıştır. Bununla birlikte Şebinkarahisar da bahçesinden elma yedi diye görevlileri şikâyet eden insanlar dahi çıkmıştır. Vatan hassasyeti olanlar olduğu kadar olmayanların da olduğu her dönem bulunmaktadır. Bunlar hatıralara yansımıştır. 1 Asıl meselemize dönecek olursak olayın öznesi kendileri Alucra nın Koman köyünden olan fakat savaş nedeniyle olsa gerek Şebinkarahisar ın Busayid (Ekecek) köyüne gelerek misafir olarak kalan Coşkunoğlu Ali nin oğlu Habib Ağa ile Petekoğlu Emin in oğlu Osman Ağa dır. Coşkunoğlu Habib Kütküt mahallesinde Hasarılara ait değirmene öğütmek için eşek ile zahire getirmiştir. Ancak nasıl olduysa kendisi içeride iken eşek kaybolmuştur. Ne kadar üzülse de ne çare yapacak bir şey yok. Fakat bir gün hemşehrisi ve komşusu Petekoğlu Osman ın yanında bir eşek görür ve bunun kendisinin zannederek sahip çıkmak ister. Petekoğlu sayfadan Sayfaya kadar okumanızı tavsiye ederim. O günün ortamının nasıl olduğunu anlamanıza yarayacaktır.

2 Osman ise bu eşek benim onu satın aldım der ve vermez. Coşkunoğlu Habib ise mahkemenin yolunu tutar ve dava açar. Mahmeme İslami usullere göre yargılama yapan şer i kadı mahkemesidir. Taraflara tebligat yapılarak delil ve şahitlerinizle belirlenen günde gelin denilir. Taraflar mahkemeye gelirler ve her birinin ayrı ayrı ifadesi alınır. Haliyle Coşkunoğlu Habin Ağa bu eşek benim, onu değirmene gittiğimde kaybettim, sonra da onu Petekoğlu Osman ın yanında gördüm ve istedim ama o da bu eşek benimdir onu satın aldım dedi der. Bunun üzerine Petekoğlu Osman a ne diyorsun diye sorulduğunda ben bu eşeği bedeli muakbilinde Şebinkarahisar ın Müftü mahallesinden Karacaoğlu Mustafa nın oğlu Mehmed den 1800 kuruşa aldım diye cevap verir. Bunun üzerine durum Mehmed e sorulur. Mehmed Ağa ise bu eşeği çarşıda mal pazarından Karacaviran köyünden Kadıoğlu Mehmed in oğlu Hasan dan 1350 kuruşa satın aldığını ve satış işleminin senet mukabinde yapıldığını belirtmiştir. Durum Hasan a sorulduğunda ise o da sattığı eşeğin kendi eşeğinin yavrusu olduğunu belirterek bunu şahitlerle isbat edebileceğini ifade etmiştir. Karacaviran köyünden İhtiyat meclisi azası Karabıyıkoğlu İbrahim in oğlu Molla Mustafa ve Hacıoğlu Mehmed in oğlu Arif in oğlu Ali ile Dadıoğlu Hüseyin in oğlu Ahmed in oğlu Ahmed durumun anlatıldığı gibi olduğunu tasdik etmişlerdir. Bunun üzerine kadı vekili olarak davaya bakan Başkâtip kararını vererek Coşkunoğlu Habib Ağa nın haksız iddiada bulunduğuna hükmetmiş ve mahkeme giderlerini de ödemesine karar vermiştir. Mahkeme giderlerinin 124 kuruş olduğu ve eşeğin satış fiyatının ise 1800 kuruş olduğu düşünüldüğünde eşeğin değerinin ne olduğu anlaşılacaktır. Bir detay daha 1917 yılında yüz kuruşluk kâğıt para tedavüle çıkmıştır. Durumun diğer hukuki tarafı ise Habib Ağa nın bu iddiası karşı tarafı hırsız tutmak olduğundan davanın bu şekilde sonuca ulaşmış olması davalı tarafa da karşı dava açma hakkı kazandırmaktadır. Ancak bundan sonrası ne oldu bilemiyoruz. Belgelerin okunmasındaki katkılarından dolayı Osmanlıca Tarih Edebiyat ve Osmanlıca Mühimme Grubu üyelerinden Zafer Şık, Yunus Emre Yıldız, Süleyman Köse, Musa Elçiboğa, Kerem Bakır, Hamza Soysal, Yılmaz Akçaalan, Mehmet Kahramanoğlu ve Hafize Bozkurt a teşekkür ederim.

3 BOA Fon Kodu: MŞH.ŞSC.d. Defter No: 4157, Tarihi: 1324, Konusu: Karahisar-i Şarki Meşihat Defteri Numero 185

4 Fi l-asıl (aslen) medine-i Karahisar-i Şarki ye tabi Alucra kazası kurasından Komanlı (Koman) karyesi ahalisinden olub medine-i mezkûreye muzafe Busaid karyesinde misafireten sakin Coşkunoğlu Habib Ağa ibn-i Ali nam kimesne medine-i mezbure mahkemesinde mâkud (kurulu) meclis-i şer imizde yine fi l-asıl mezkûr Komanlı karyesi ahalisinden olub zikr olunan Busaid karyesinde misafireten sakin Petekoğlu Osman Ağa ibn-i Emin muvâcehesinde marru lbeyan medine-i Karahisar-i Şarki mahallatından Müfti mahallesinde mukim Karacaoğlu Mehmed Ağa ibn-i Mustafa da hazır olduğu halde mahkeme-i şer iye dairesi kapusu önüne götürülerek muayene olunan rengi siyah ağzı bir mikdar beyaz dört yaşında bir res kancık merkeb netacen (doğumla) yedimde mâlih iken bi-hesabi r-rumi binüçyüzotuz iki senesi haziranı içerisinde yine medine-i mezbure mahallatından Kütküt mahallesinde vaki Hasarı demekle meşhur değirmende gaib etmekle el-haletu-hazihi işbu mezbur Osman Ağa nın yedinde bulmamla merkeb-i mezkûre mezbur Osman Ağa vaz-ı yed ve müdahale ider olmakla su al olunub merkeb-i mezkûrdan kef-yed birle hâlâ bakir teslime merkûm Osman Ağa ya kibel-i şer iden tenbih olunmak matlubumdur (isteğimdir) dedikde lede s-su al (sual olunduğunda) müddea-i aleyh (dava olunan) mezbur Osman Ağa dahi cevabında taraf-ı şer iden muayene olunan mezkûr merkebi bi-hesabi r-rumi işbu bin üçyüz otuzüç senesi ağustosu yirmi yedinci günü (27 Ağustos 1917) suk-i sultanide (çarşıda) mal pazarında işbu hazır-ı mezbur (hazır bulunan) Mehmed Ağa dan bin sekizyüz kuruşa semeni makbuz ve medfu (ödeme) mukabelesinde iştira (satın alıp) ve teslim idüb ol-vechile mezkûr merkeb tarih-i mezburdan beru benim ber-vech-i muharrer malım olduğundan bi-hakkın vaz -ı yed ve müdahale eyledüm deyu tarafımızdan her biri aharın (başkaları) ber-mivval-i meşruh davalarını bade l-inkâr hazırı mezbur Mehmed Ağa dan ber-vech-i muharrer keyfiyet su al olundukda mezbur Mehmed Ağa cevabında mezkûr merkeb medine-i mezbureye muzafe Karacaviran karyesi ahalisinden Kadıoğlu Hasan Ağa ibn-i Mehmed in yedinde kendi merkebinden doğma necaten malı olduğu halde mezkûr merkebi mezbur Hasan Ağa bi-hesabi r-rumi binüçyüzotuz üç senesi ağustosu yirmi yedinci günü suk-i sultanide (çarşıda) mal pazarına binüçyüzelli kuruşa semeni (bedeli) makbuzu mukabelesinde bakir baten ve sahihen bey (satıp) ve teslim ve ben dahi ber-vech-i muharrer iştira ve tesellüm etdikden sonra merkeb-i mezburu tarih-i mezburda işbu müddea-i aleyh (dava edilen) mezbur Osman Ağa ya binsekizyüz kuruş ki semeni (bedeli) makbuz-ı medfu (makbuz karşılığı ödenip) mukabelesinde bey (satıp) ve teslim eyledikde mezbur Osman Ağa dahi ber-minval-i meşruh iştira ve tesellüm ve kabz-ı kabul eyledi binaen-aleyh mezkûr merkeb bayi-i merkûm (satan) Hasan Ağa nın netacen (doğumla) malı olduğunu tevatüren (kuvvetli rivayetle) isbata hazır ve müheyya deyu müddea-i mezbur Habib Ağa ve hazır-ı mezbur Mehmed Ağa dan her biri ber-vech-i muharrer netac (doğmuş) davalarını inkâr etdiklerinde hazır-ı mezbur Mehmed Ağa dan mezkûr merkeb bayi -i merkûm (satıcı) Hasan Ağa nın kendi merkebinden doğma netac (doğum) malı olduğuna ve merkeb-i mezkûru bervech-i muharrer iştira eylediğine (satın aldığına) mutabık beyyine (açıklama) taleb olundukda li-ecli ş-şehade meclis-i şer e ikame eylediği her biri salifü l-beyan Karacaviran karyesi ahalisinden Kadıoğlu Hakkı Ağa ibn-i Mehmed ve Kadıoğlu Osman Ağa ibn-i Durmuş a ve Kadıoğlu İbrahim Ağa ibn-i Şaban nam kimesnelerden her biri ale l-infirad (tek olarak) iştilhad olundukda işbu meclis-i şer ide irae ve tayin eylediğimiz rengi siyah ağzı bir mikdar beyaz dört yaşında bir bir res kancık merkeb mezkûr Karacaviran karyesi ahalisinden Kadıoğlu Hasan Ağa ibn-i Mehmed in yedinde kendi merkebinden doğma netac (doğum) malı olduğu halde mezkûr merkebi mezbur Hasan Ağa hesabü r-rumi binüçyüzotuzüç senesi ağustosu yirmiyedinci günü binüçyüzelli kuruşa semeni makbuz ve medfu (ödeme) mukabelesinde işbu hazır-ı mezbur Mehmed Ağa ya baten ve sahihen bey (satıp) ve teslim ve mezbur Mehmed Ağa dahi ber-vech-i muharrer iştira ve tesellüm ederek mezkûr merkeb hazır-i mezbur Mehmed Ağa nın ol-vechile malıdır biz bu hususa bu vech üzere şahidiz şehadet dahi ederiz deyu her biri tarafeyn muvacehesinde müttefikü l-lafz ve l-ma na eda-i şehadet-i şer iye etdiklerinde şahidun-ı mezburdan usul-ı mevzuasına tatbikan mensub oldukları mezkûr Karacaviaran

5 karyesi ihtiyar meclisi azasından Karabıyıkoğlu Molla Mustafa ibn-i İbrahim bin İsmail ve Hacıoğlu Arif Ağa ibn-i Mehmed bin Ali ve Kadıoğlu Ahmed Ağa ibn-i Hüseyin bin Ahmed nam müzekkilerden (makbul şahitlerden) evvela ba-varaka-i mesture sedden ve ba dehu aza-yı mezburundan mezburan Molla Mustafa ve Ahmed Ağa nam kimesnelerden tarafımız ve şahidler hazır oldukları halde alenen lede t-tezkiye adl ve makbulü ş-şehade (makbul şahitler) oldukları iş ar ve ihbar olunduğu mucebince müddei-i (davacı) mezbur Habib Ağa dava-yı mezkûresiyle müddea-i aleyh mezbur Osman Ağa ya bi-vechi ş-şer i mu arazadan men ine ve zirde müfredat ve tüm masarıf-ı muhakeme (yargılama masrafları) ile i lâmiye ücreti olan yüzyirmidört kuruşun müddea-i merkûm Habib Ağa dan tahsiliyle mezbur Osman Ağa ya itasına (verilmesine) kibel-i şer iden tenbih olunduğu tescil ve bi l-iltimas ilam olundu. Fi lyevmi l-hamis aşere min zilkadeti ş-şerife li-sene hams ve selasin ve selase mie ve elf. (5 (Z) Zilkade Ağustos 1917) Vekil-i Kadı Baş Kâtip Para İ lam harcı Suret harcı Mesture tebliğ ücreti Seman varakası esmanı İ lam ve suret ve tebliğ ilmühaberine ilsak olunan (yapıştırılan) pul esmanı 7 20 Suret-i mezkûrun tebliğ ücreti Merkeb-i mezkûr üç günlük a lafiye (yem) ücreti 7 20 Yalnız yüzyirmidört kuruş