Milliyet S A N A T DERGİSİ. 11 Şubat 1977 SayI: Kuruş

Transkript

1 Milliyet S A N A T DERGİSİ 11 Şubat 1977 SayI: Kuruş

2 Mutluluk, sağlık ve dinçliğini açık havada bulduğunu söyleyen Hikmet Onat deniz kenarında çalışırken 95 yaşındaki Onat'ın sergisi, resim tarihimizin bir ustasının gelişim çizgisini de yansıtıyor AHMET KÖKSAL Bizde batı anlayışındaki pentür ün öncüleri olan Şeker Ahmet Paşa kuşağının başlıca özelliği, doğa betimlemesindeki özdenlik, dürüstlük ve doğaya taparcasına bağlılık olmuştu. 19. yüzyıl ressamlarımızda eksikliği görülen teknik kaygılar, çağdaş eğilimler ise, yirminci yüzyıl başlarında, özellikle 1908 Meşrutiyetinden sonra Sanayi-i Nefise Mektebi ni bitirerek A vrupa ya gönderilen sanatçılarımızca karşılanmak istendi, öteden beri batı etkisindeki resim sanatımızın ikinci dönemini oluşturan ve 1870 yıllarında Fransa da doğan impressionisme tekniğiyle ılımlı ilişkiler ve aralarında belirgin ayrımlar görülmesine karşın, Çallı İbrahim, Ruhi Arel, Hikmet Onat, AvniLifij, Nazmi Ziya, Namık İsmail, Feyhaman Duran adlan izlenimci ressamlar olarak anılageldiler. Bu, bir akıma bağlılıktan ve onu temsilden çok, yıllannda Avrupa ya giden ve dört yıllık bir öğrenim döneminden sonra yurda dönerek Yaşayan ressamlarımızın en uzun ömürlüsü olan ve Akademideki otuz beş yıllık öğretim üyeliği sırasında yüzlerce öğrenci yetiştirmiş bulunan Hikmet Onat, İstanbul'da ilk kişisel sergisini düzenledi. Osmanbey deki Akbank Sanat Galerisinde 3 şubat günü açılan ve 26 şubata kadar sürecek olan bu sergi dolayısıyle doksan beş yaşındaki sanatçının yaşamını, sanatını ve görüşlerini yansıtan bir yazı sunuyoruz. ten sonra Galatasaray Lisesi salonunda başlayan sanat gösterilerini birlikte sürdürmelerinden gelmektedir. Boğaziçi görünümlerinden biri... Birçok sanatçıda olduğu gibi, Hikmet Onat m sanat kişiliğinin yaşamöyküsüyle >k yakm ilişkileri vardır, zellikle çok kararlı, sakin, S iniş çıkışsız bir sanat grafiğinin çok düzenli bir yaşamla iç içe geliştiği Onat ustada bu durum daha da belirgindir mayısmda Fındıklı da doğan Arif Hikmet, deniz binbaşısı Kanlıcalı Murat B eyle, V asfiye Hanımın oğludur. İlk öğrenimine mahalle okulunda başlayıp bir süre cami dersleri de izleyerek Tophane deki Nadire M ek teb in e giriyor. Üç dört yıl burada okuduktan sonra geçtiği Feyziye Mekteb in d e baba mesleğine girmeyi uygun görerek Bahriye Mektebi ne (Deniz Harp Okulu) Kasımpaşa Rüştiyesi nin son sınıfında sınav verip yazılıyor. İki yıl lise, iki yıl da Harp Okulu sınıflarında öğrenim yaparak 7 kasım 1903 te güverte mühendisi teğmeni çıkıyor. Küçük yaşlarda resim ve yazıya duyduğu eğilim, Deniz Harp Okulu resim öğretmeninin yanında artıyor ve yarbay rütbesindeki resim öğretmenine yardımcılık yapan, kendisinden bir sımf önde bulunan Ruhu Bey in (Arel) özendirmesiyle iki yıl güverte mühendisliği yaptıktan sonra 1905

3 Kabataş Sahili 1923 (Resim Heykel Müzesi) yılında Deniz Fotoğrafhanesini yöneten Yarbay Ali Sami Bey in Akademi Müdürü Osman Hamdi Bey e yazdığı bir tavsiye mektubu yla Sanayi-i Nefise ye yazılıyor. 0 sıralar Akademi hazırlık sınıflarında Lehistanlı Varniya ile İtalya d a öğrenim gören Adil Bey, yüksek sınıflarda ise Italyan Valeri öğretici bulunuyordu. Deseni güçlü olan Valeri, genellikle ayrıntıya çok düşkündü ve İtalyan usulü resim yaptırıyordu. Hazırlık sınıflarında alçı modellerden ornem enf lar, kabartma figürler, eski Yunan heykellerinin alçı kopyalarından baş resimleri çizilirdi. Yüksek sınıflarda öğrenciler tarafından bulunup getirilen sakallı Kürtler Yahudiler gibi canlı snodeûerden çalışılırdı. A lt sınıflarda genellikle baş resimleri, son sınıflarda ise kadın model bulunmadığından ancak pehlivan modellerden (donlu çıplak) nue türünde resimler yapılıyordu. Meşrutiyet in ilanından sonra Osman Hamdi Bey in girişimiyle güzel sanatlar alanında ua A v ru p a ya öğrenci gönderilmesine ka- : rar verildi. Akademiyi ilk I bitirenlerden Çallı İbrahim vë Ruhi A rel 1909 da "Maarif Vekâleti nin açtığı yarışmayı Kazanarak Fransa ya gönderildi. Ertesi yıl, Osman Hamdi Bey in ölümü üzerine kardeşi Halil Ethem Bey in müdürlüğe geldikten sonra açılan yarışm ayı kazanan Hikmet Onat da Fransız D evlet Güzel Sanatlar Akademisi nde (Ecole National Supérieur des Baux-Arts) ünlü ressam Femand Cormon atölyesine girdi. Fransızların izledikleri daha ayrıntısız bir bütünlüğü, renk uyumu ve teknik yetkinliği gözeten Cormon, ilk önce "detaylı Italyan usulünü bırakm alarını öneriyordu. Hikmet Onat, birçok ressamımızın öğretim yaptığı bu atölyenin katı kuralcı akademik ilkelerini çeşitli inceleme ve gözlemleriyle aşarak, ilerde İstanbul görünüm lerine açılacak olan ve gerçekçilikle bağdaşan bir tür izlenimciliğe yönelecektir. Nitekim, Paris teki öğrencilik yıllarında Paul Chabas, Zom, Rene Menard ile Pantheon daki anıtsal fresklerini gördüğü Puis de Chavannes, akşam derslerini izlediği Jean-Paul Laurens gibi sevdiği, etkilendiği sanatçılar arasında yaşıyordu. İzlenim cilerin yapıtlarım kapsayan Chauchard koleksiyonunun katkısıyla Louvre da açılan salon da hayranlıkla dolaştığı yerlerden biriydi yıllarında Louvre da tanıdığı Rönesans ustaları yanında bu sanatçıları doğaya daha yakın, renkli ve duyarlı bulup imrenerek izliyor, bunların nasıl yapıldığım anlamaya çalışıyordu. Paris teki öğrencilik anılarını şöyle anlatıyor: İstanbul da resim diye bir şey görmemiştik. Paris te çeşitli ekolleri, bilhassa Louvre daki hayret uyandıran eserleri görünce bunlar nasıl yapılır diye önceleri ürktük, sonra mademki bunları yapanlar insandır diye bize de gayret geldi... Birçok sanatçılar resimlerden görerek yararlanırlar, okuyarak değil... Biz Paris teyken büyük büyük şeyler düşündük. Her apartmanın üst katının atölye olduğu Paris e göre tabii... İstanbul a gelince bunların hiç birini bulamadık... Düşündüklerimizin yüzde doksanını uygulamak imkânını bulamayınca da hayal kırıklığına uğradık. Birinci Dünya Savaşı ndan önce yurda dönen Çallı İbrahim, Akademi de Valeri nin yerine atanm ıştı. 1914'te genel savaşm çıkması üzerine yurda gelen Hikmet Onat ise kadrosuz- (Sayfayı çeviriniz)

4 luk yüzünden bir süre Nümûne okullarında görevlendiriliyor yılında Valeri den boşalan atölye başkanlığına Çallı getirilince, Vamiya nın yerine de Hikmet Onat atanıyor. Sanayi-i Nefise de Paris Akademisi nin küçük bir örneğini kurmak isteyen Çallı ve Hikmet Onat, o zamana değin uygulanan sınıf yöntemi yerine atölye yöntemini getiriyorlar: öğleye kadar atölye çalışması, öğleden sonra da sanat tarihi, estetik, anatomi, perspektif gibi kuramsal dersler yapılıyor. Akademiye sınavla öğrenci almıyor, bir hafta erkek bir hafta kadın çıplak modelden atölye çalışmaları yapılıyor ve otuz yaşma değin öğrenim görülüyor. O yıllarda atölye hocaları Çallı İbrahim, Hikmet Onat, Namık İsmail, Nazmi Ziya, Feyhaman Duran; menazır (perspektif) hocası da Ruhi Arel yılında Akademi atölye şefliğinden emekli oluncaya kadar birçok öğrenci yetiştiren Hikmet Onat, bir yandan da OsmanlI Ressamlar Cemiyeti yle başlayan ve 1919 da Türk Ressamlar Cemiyeti, 1926 da Güzel Sanatlar Birliği admı alan toplulukta çalışmalarım aralıksız sürdürüyor. Bir açık hava ressamı olarak tanınan sanatçı, özellikle İstanbul un renk ve ışık zenginliğini, pitoresk görünümlerini yansıtan tablolarıyla ünlenir. Boğazın olanca renk zenginliği içinde mavnalarla Sergide yer alan yapıtlardan biri kayıkların dinlendiği kıyılar, Kanlıca, B eykoz, Büyükdere sırtlarından ve her köşesinden görkemli bir görünümün, yaşam tadının duyulduğu, sınırsız erinç veren atmosferini günümüze değin bıkıp usanmadan tablolarında derlemektedir. İstanbul un peyjaz değerlerini sağlam bir desenle birleştiren karşıt renklerin perspektif gücü, boyama tekniğinin yetkinliğiyle karşımıza çıkarır. Gerçek içindeki şiiri arıyorum diyen sanatçı Boğaziçi tutkusunu şöyle anlatıyor: Resim anlayışı insanlarda hayat anlayışıyla birlikte yürür. Ben tabloda daima Tann yı görmek kanaatine sahibim ve tabiat âşikiyim. Biz harikulâde müzeler içinde yaşıyoruz, fakat alışkanlığımızdan dolayı bunları alelâde sanıyoruz. Halbuki tabiat harikalardan iba rettir. Bunun için güzelliğe olan sevgim beni bu yola itmiştir. Bahriyeli olduğum günlerden başlayan deniz sevgisiyle kıyılara ve sevk-i tabu ile daha yükseklere gitmişimdir. Bugün bile ilk gün başladığım gibi tabiatı anlamaya, tahlile çalışmaktayım. Her gün yeni şeyler öğreniyor, yeni güzellikler farkediyorum... Hâlâ etüd devresindeym iş gibi b ildiğimle, öğrendiğimle yetinmiyorum. Yeni yeni şeyler öğrenmek istiyorum... Tabiat sevgisi en başta sağlığım için de iyi oluyor, erken kalkıyorum, yürüyorum, sürekli bir değişiklik ve hareket sağlık getiriyor.

5 Daha güzeli, açık havada kafa da iyi çalışıyor, zihin yorgunluğu gideriliyor. Atölye ile büyük tabiat karşısında kıyaslanmaz bir fark var. Bir hafta tecrübe edin, insan şayan-ı hayret, tarif edilmez sonuçlar alır. Sanat görüşünü açıklarken Bize empesyonist etiketini yapıştırdılar, diyen Hikmet Onat, Aramızda bir Nazmi Ziya (Güran), o da hayatının kısa bir devresinde gerçek anlamıyla empresyonizm ilkelerine uygun eserler vermiştir, diyor ve kendisini daha çok gerçekçilikle niteliyor. On yıl süren İstanbul ve Paris akademilerinin soluk ışığından kendini kurtaran sanatçı, sabahın saat beşinden on sularına kadar süren çalışmaları üzerine de şunları söylüyor: Bu süre içinde güneşin radyasyon eğrisi, yerdeki renklerin bütün frekanslarını taze ve kusursuz bir güzellik içinde yansıtıyor, ö ğ le zamanı, güneşin çok şiddetli radyasyonlardaki güçlü valörler, yeryüzündeki renkleri modüle edip tek renge doğru yaklaştırıyor. Cormon atölyesinden edindiği akademik kuralları nesnel görünümlere bütünüyle bağlı bir desen sağlamlığıyla uygulayan ve izlenim ciliğin getirdiği renkçi espriyle bağdaştıran Onat, birçok tablosunda kitle etkisini, üç boyutluluğu duyurmaktan geri kalmaz. Hemen bütün görünümlerindeki derinlik, uzak ve yakın planları birbirinden ayıran koyu-açık renk tonları ve renk perspektifiyle beliren kişiliğini birçok tablolarında vurgular. Onun hızlı ve atak fırça vuruşlarıyla örülen sarı, turuncu ışıklar, mor ve mavi gölgeler, canlı ağaç yeşilleri, kıyılara yansıyan tekneler ve evler birçok peyzajında yer alır. Hikmet Onat ın 95. yılı dolayısıyle sanatçının özel koleksiyonundan düzenlenen sergide hiç sergilenmemiş otuz üç resmini buluyoruz. Bunların bir bölümü yukarıda değindiğim iz özellikleri taşıyan Salacak, Paşabahçe, Sarıyer, Beykoz vb. gibi Boğaziçi görünümleri yıllarında Paris te öğrenciliği sırasında yaptığı üç çıplak kadm figüründe ise Cormon atölyesinin kuralcı niteliği, desen sağlamlığı, renk olgunluğu ve teknik yetkinlikle beliriyor. Sergide Topkapı Sarayı nm iç görünümlerinden ve değişik bölümlerinden düzenlenen bir dizi enterieur, bir j açık hava ressamı olarak bilinen Onat ın çok titiz nesnel gözlem gücünü, özenli bir renk beğenisiyle birleştiren fırça ustalığım ortaya çıkarıyor yılında yaptığı eşinin portresi ile Nakış İşleyen Kız, onun az rastlanan portre çalışmalarındaki ustalığının belgesi oluyor. Hikmet Onat ın 1910 lardan başlayarak günümüze değin 65 yılı geçen oldukça geniş bir zaman kesitinden seçilmiş ürünlerini bir araya getiren sergi, onun sanat kişiliğine duyulan saygının bir belirtisi olduğu kadar, resim tarihimizde yer tutmuş bir dönemin temsilcilerinden bir ustanın gelişme çizgilerini de - başlıca özellikleriyle - tanıma olanağım veriyor. AHMET KÖKSAL 1 1 «M ilé N i 1 n f... ^ U TJi p i i n n p w n ı W / V ' v, ; i ' *+ 1 1 ü r a l f l ~ T.T / J B g fâ T ^ k l ü IM F Jwif 'S* 1» S İ l»& I [ 4 İ M S l ^ j j _ L " ' S m-m* İ Yıl Hikmet Onat Atölyesinde çıplak model çalışması Taha Toros Arşivi * *