İNŞAAT SEKTÖRÜNDE ÇALIŞAN DURUŞLARININ REBA VE OWAS YÖNTEMLERİ İLE ERGONOMİK ANALİZİ. Yrd. Doç. Dr. Ömer ASAL Öğr. Gör.

Transkript

1 İNŞAAT SEKTÖRÜNDE ÇALIŞAN DURUŞLARININ REBA VE OWAS YÖNTEMLERİ İLE ERGONOMİK ANALİZİ Yrd. Doç. Dr. Ömer ASAL Öğr. Gör. Mehmet Ali ZENGİN 1

2 Giriş Günümüzün meslek hastalıklarını incelediğimizde, dünya genelinde en fazla kas ve iskelet sistemi ile ilgili rahatsızlıkların olduğunu söyleyebiliriz yılında Avrupa İstatistik Kitabı tarafından yayınlanan yılları arasındaki işle ilgili sağlık sorununun türleri arasında en ciddi olarak belirtilen sorun %59,8 oranında Kas ve iskelet sistemine ait rahatsızlıklar olmuştur. CSGB 2015 İş Kazaları ve Meslek hastalıkları raporu: toplam meslek hastalıklarının %3 ü (M Grubu), iş kazalarının ise %8 i Kas İskelet Sistemi ile ilgili olduğu belirtilmiştir 2

3 Çalışmanın İnşaat Sektöründe Yapılma Sebebi İnşaat sektörü kendine has doğasından dolayı gerek ölümle sonuçlanan iş kazalarında gerekse geçici veya sürekli iş görmemezlikle sonuçlanan iş kazaları ve meslek hastalıklarının sıklıkla görüldüğü sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. Ekonomik ve zaman baskısı, yetersiz eğitimler, eğitimsiz çalışanlar, şirketin ölçeği, çalışma alanının sürekli değişmesi vb. sebepler iş kazaları ve meslek hastalıklarının artmasına sebep olmaktadır. Literatürde kas ve iskelet sistemi ile ilgili çalışmaların yeterince bulunmaması 3

4 Çalışmanın Amacı Bu çalışmada İnşaat sektöründe faaliyet gösteren çalışan duruşlarının neden olduğu işle ilgili kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları literatürdeki güvenilirliği kanıtlanmış REBA ve OWAS yöntemleri ile analiz edilmiştir. Bu doğrultuda çalışmanın gerçekleştirilmesindeki amaç bu iki yöntemle ikamet amaçlı konut projesi kapsamındaki çalışan duruşlarının analiz edilerek ergonomik risk skorlarının belirlenmesi ve skorlar arasındaki tehlike seviyelerinin karşılaştırılarak bu sektör için daha hassas yöntemin belirlenmesidir. Bu sayede bu alanda çalışacak uzmanlara yöntemlerin uygulanma sistematiği anlatılarak bir rehber hazırlanmak istenmiştir. 4

5 Araştırmada Kullanılan Yöntemler REBA Yöntemi REBA metodu sağlık ve diğer hizmet sektöründeki çalışanların postürel duruşlarının analiz edilmesi için Sue Hignett, Lynn McAtamney öncülüğündeki bir ekip tarafından ortaya atılmıştır. REBA yönteminde, çalışanların tüm vücudu(gövde, Boyun, Bacaklar, Üst Kollar, Alt Kollar, Bilek, ) üzerinde oluşturacağı yük binişleri analiz edilmektedir. Yöntemde uygulama kolaylığı sağlamak için REBA Çalışan Değerlendirme Formu kullanılmaktadır 5

6 Araştırmada Kullanılan Yöntemler OWAS Yöntemi 1970 yılında Finladiya çelik endüstrisi tarafından geliştirilen OWAS yönteminin çalışma duruşlarının değerlendirilmesi ve analizinde pratik bir yöntem olduğu söylenebilir. Bu sayede ergonomi eğitimi almamış bir personel tarafından dahi uygulanabilir. İlk olarak çelik endüstrisinde kullanılan yöntem zamanla, inşaat sektörü, Tamir- Bakım işleri, Sağlık sektörü, Otomobil sektörü, Mobilya imalat sektörü gibi çok çeşitli sektörlerde uygulanmıştır. OWAS yönteminde 4 sırt, 3 kollar, 7 bacak duruşu olmak üzere 3 farklı yük seviyesindeki duruşların kodlaması yapılır. 6

7 Uygulama Uygulama Samsun ilinde faaliyet gösteren bir müteahhittin farklı lokasyonlarda ve farklı işlem seviyesinde olan 3 ikamet amaçlı konut projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir. İnşaat mühendisleri ile yapılan görüşmede inşaatta KİSR e neden olabilecek konular genel olarak aşağıdaki gibi 4 grupta toplanmıştır.görevlerde çalışanların video kaydı ve fotoğrafları alınarak AutoCAD 2007 programı ile açılar belirlenmiştir. Çalışılan Konu Kalıp/Beton İşleri Demir İşleri Tuğla/ Sıva İşleri İskele İşleri Görev Kalıp malzemelerinin elle taşınması Kalıpların çakılması Kalıpların sökülmesi Hazır betonun kalıplara dökülmesi Demir çubukların elle taşınması Demir çubukların boyutlandırılması Demir çubukların bağlanması Harç/tuğla malzemelerinin elle taşınması Tuğlaların örülmesi Sıvanın yapılması İskele malzemelerinin elle taşınması İskelenin kurulması 7

8 Araştırma Bulguları ve İyileşme Önerileri 8

9 Demir İşleri İnşaatta demir işleri kapsamında, çapı 8 mm ile 40 mm arasında değişen 12 m uzunluğunda demir çubuklar kullanılmaktadır. İnşaat alanına bu çubuklar 3 ila 5 yerinden bağlı paketler halinde ortalama 2 tonluk demir bağları olarak getirilir. 1. Demir Çubukların Taşınması Demir çubukların çapına göre değişiklik göstermesine karşın inşaatta kullanılan 12m lik demir çubuklar ortalama 7-8 kg civarındadır. Her seferinde 5-6 demir çubuk 2 kişi tarafından boyutlama şekillendirme alanına taşınmaktadır. Ergonomik olarak demirleri kaldırma taşıma ve indirme pozisyonları incelendiğinde en riskli pozisyonun demir çubukları indirme ve kaldırma indirme ve kaldırma anında meydana geldiği belirlemiştir. 9

10 Demir Çubukların Taşınması REBA Puan Tablosu Yapılan analiz sonucunda REBA skoru 8 olarak bulunmuştur. Tablo 8 den bu değer sorgulandığında Yüksek Risk seviyesinde olduğu ve yakın zamanda önlem alınması gerekli olduğu sonuçlarına varılabilir. 10

11 Demir Çubukların Taşınması OWAS Puan Tablosu OWAS metoduna göre belirlenen duruş kodlarının Tablo 9 aracılığıyla ortak etkisine bakıldığında 3 sonucunun bulunduğu görülmektedir. Bu değer Tablo 10 da kategori 3 olarak değerlendirilmektedir. Bu duruşlar için mümkün olan en erken zamanda ergonomik düzenlemeye ihtiyaç vardır şeklinde yorumlanmaktadır. 11

12 Demir Çubukların Taşınması İyileştirme Önerisi İşverenlerin standart(12 m) demir çubuklar yerine özel boy hazır demir kullanılması inşaatta demir çubukların taşınmasından kaynaklı kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarının azaltılmasında yardımcı olacaktır. Özel boy hazır demir projeye göre metre belirtilerek üretilen demirler olduğu için kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarının azaltılmasına yardımcı olmanın dışında inşaatta, yerden tasarruf, işçilik ve işçi giderlerinden tasarruf, zamandan tasarruf, firesiz üretim, hatasız üretim, zamanında eksiksiz üretim gibi çeşitli konularda işletmeye fayda sağlayacaktır. 12

13 Demir İşleri 2. Demir Çubukları Bağlanması Demir kesme ve şekillendirme işleminin arkasından şekillendirilen demirlerin diğer demirlerle kerpeten ve tel yardımı ile bağlanması aşamasına geçilmektedir. Bu noktada çalışanın çoğunlukla eğilerek çalışması ve bağlama sırasındaki bilek hareketleri çalışanın kas ve iskelet sistemi hastalıkları riskini arttırmaktadır. 13

14 Demir Çubukların Bağlanması REBA Puan Tablosu Yapılan analiz sonucunda REBA skoru 4 olarak bulunmuştur. Tablo 8 den bu değer sorgulandığında Orta Risk seviyesinde olduğu ve kas iskelet sistemi ile ilgili önlem alınması gerekli olduğu sonuçlarına varılabilir. 14

15 Demir Çubukların Bağlanması OWAS Puan Tablosu OWAS metoduna göre belirlenen duruş kodlarının Tablo 9 aracılığıyla ortak etkisine bakıldığında 2 sonucunun bulunduğu görülmektedir. Bu değer Tablo 10 da Kategori 2 olarak değerlendirilmektedir. Bu duruşlar için yakın zamanda ergonomik düzenlemeye ihtiyaç vardır şeklinde yorumlanmaktadır. 15

16 Demir Çubukların Bağlanması İyileştirme Önerisi Demir bağlama prosesi manuel olarak tel ve kerpeten aracılığıyla yapıldığı için REBA analizinde görüldüğü gibi özellikle bileklerde bağlama işlemi sonucunda teli koparmak için dönme hareketi nedeniyle çok fazla zorlanmaya neden olmaktadır. Bu zorlanmanın önlenebilmesi için çalışanların otomatik demir bağlama makinesi kullanmaları gerekmektedir. Bu sayede hem çalışanların manuel duruşlarındaki bilek zorlanmaları ortadan kalmış olacak hem de manuel bağlamaya göre 5 kat daha hızlı bağlama yapılacağı için zamanda ve dolayısıyla maliyetlerde önemli ölçüde iyileşme sağlanacaktır. 16

17 Kalıp /Beton İşleri 1.Kalıpların Çakılması/ Sökülmesi Kalıpların çakılması ve sökülmesi işleminde özellikle yer hizasında veya omuz hizasının üzerinde keser aracılığı ile çivi çakma faaliyetlerinin bulunması çalışanlarda KİSR e oluşmasına neden olabilecek duruşlardır.(orta Risk) 17

18 Kalıpların Çakılması/ Sökülmesi OWAS Puan Tablosu OWAS metoduna göre belirlenen duruş kodlarının Tablo 9 aracılığıyla ortak etkisine bakıldığında 3 sonucunun bulunduğu görülmektedir. Bu değer Tablo 10 da Kategori 3 olarak değerlendirilmektedir. Bu duruşlar için en erken zamanda ergonomik düzenlemeye ihtiyaç vardır şeklinde yorumlanmaktadır. 18

19 Kalıpların Çakılması/ Sökülmesi İyileştirme Önerisi Kalıp çakılması/ sökülmesi işleminin manuel olarak yapılması hem REBA ve OWAS yöntemleri analiz sonuçlarında görüldüğü gibi ergonomik risk oluşturmakta hem de inşaat yükseldikçe özellikle tavan kalıplarının çakılması sırasında yüksekte çalışmadan kaynaklanabilecek birçok riski doğurmaktadır. Bu nedenden dolayı manuel kalıp çakma işlemleri yerine otomatik kalıp sistemlerine geçmek hem ergonomik risklerin azalmasına yardımcı olurken hem de zamandan tasarruf edilerek hızlı bir şekilde betonların dökülmesine ve inşaatın ilerlemesine yardımcı olacaktır. Otomatik kalıp sistemlerinin dezavantajı panel şeklinde olan kalıpların yerlerine yerleştirilmesi için şantiyede ayrı bir vinç sisteminin olması gerekliliğidir. 19

20 2. Beton İşleri Kalıp /Beton İşleri Geçmiş dönemler ile karşılaştırıldığında betonun inşaat sahasında çimento, kum, su, kireç gibi elemanlar ile karıştırılarak hazırlanıp kalıplara manuel olarak taşınması işleminin azaldığını söylemek mümkündür. Bununla birlikte hazır betonların kalıplara akıtılması sırasında hortum tutuşlarında çalışanların ergonomik risklerinin sıfıra indiğini söylemek mümkün değildir. Aşağıdaki REBA ve OWAS metotlarının sonuçları da bu iddiayı desteklemektedir.(orta Risk) 20

21 Beton İşleri OWAS Puan Tablosu OWAS metoduna göre belirlenen duruş kodlarının Tablo 9 aracılığıyla ortak etkisine bakıldığında 2 sonucunun bulunduğu görülmektedir. Bu değer Tablo 10 da Kategori 2 olarak değerlendirilmektedir. Bu duruşlar için yakın zamanda ergonomik düzenlemeye ihtiyaç vardır şeklinde yorumlanmaktadır. 21

22 Tuğla/ Sıva İşleri İnşaatlarda kullanılmak üzere çeşitli ebatlarda tuğlalar kullanılmaktadır. Ağırlıklı olarak 19x19x13,5cm boyutlarında, ağırlığı 3kg olan 20 delikli makine tuğlaları kullanılmaktadır. Örme işleminde öncelikle örmeye başlanacak zemin temizlenir, tekneye alınan harç ile birlikte her bir tuğlanın üstüne bir miktar harç sürülerek zeminden tavana kadar örme işlemi gerçekleştirilir. Tuğla örme işlemi tamamlandıktan sonra bina yüzeylerinin düzgün hale getirmek için kaba ve ince sıva olmak üzere 2 kat sıva atılır. Hazırlanan ve el arabası yardımı ile sıva yapılacak alana getirilen sıva öncelikle sıvacı küreğine alınır daha sonra mala yardımı ile sıvacı küreğindeki sıvalar duvara uygulanır. Sıva işlerinde de tuğla örmedeki benzer riskler vardır. 22

23 1. Tuğla Örme İşleri Tuğla/ Sıva İşleri Tuğla örme işleminde ergonomik olarak riskli hareketler: tuğlayı almak için özellikle belden dönerek hareket edilmesi ve alt/üst noktalar için çömelerek veya uzanarak tuğlanın yerleştirmesidir. (Çok Yüksek Risk) 23

24 Tuğla Örme İşleri OWAS Puan Tablosu OWAS metoduna göre belirlenen duruş kodlarının Tablo 9 aracılığıyla ortak etkisine bakıldığında 4 sonucunun bulunduğu görülmektedir. Çalışma duruşları kas iskelet sistemi üzerinde önemli ölçüde zararlı etkilere sahiptir. Bu duruşlar için gerekli ergonomik düzenlemeler derhal yapılmalıdır. şeklinde yorumlanmaktadır. 24

25 Tuğla Örme İşleri İyileştirme Önerisi Tuğla örme işi hem OWAS hem de REBA yöntemlerine göre çok riskli dolayısıyla hemen iyileştirilmesi gereken iş olarak tanımlanmıştır. İşlemin çok riskli çıkmasındaki en önemli nokta tuğla almak için sürekli olarak dönme faaliyetinin gerçekleştirilmesidir. Tuğlanın boyutlarının küçük olması da bu hareketin sıklığını arttırmaktadır. Bu noktada tuğladan daha büyük ve hacimsel anlamda bakıldığında tuğlaya göre daha hafif gazbetonların kullanılması işlemdeki riskleri azaltacaktır. Gaz Beton Düz Duvar Blokları 60x25x10-35cm ebatları ile tuğla ebatları(19x19x13,5cm) ile karşılaştırıldığında 10 kat daha büyük olduğu görülmektedir. Ağırlık olarak karşılaştırıldığında gazbetonlar 350kg/metreküp ağırlığı ile tuğlanın(615kg/metreküp) yarı ağırlığındadır. Bu hafiflik çalışanlara ergonomik olarak avantaj sağlarken toplam bina yükünü de azalttığı için kolanlara daha az yük binmesine de yardımcı olacaktır. 25

26 1. Sıva İşleri Tuğla/ Sıva İşleri Sıva yapma işinde ergonomik olarak risk oluşturan temel hareket sıva bitimlerinde sıva almak için dönme gerektirmesidir. Bununla birlikte sıvanın duvara yapışması için bilek hareketi ile sıvanın duvara çarpılması ve sıva yapılacak noktaya göre eğilme/uzanma gerektirmesi diğer ergonomik risk arttıran hareketler olarak karşımıza çıkmaktadır.(çok Yüksek Risk) 26

27 Sıva İşleri OWAS Puan Tablosu OWAS metoduna göre belirlenen duruş kodlarının Tablo 9 aracılığıyla ortak etkisine bakıldığında 4 sonucunun bulunduğu görülmektedir. Çalışma duruşları kas iskelet sistemi üzerinde önemli ölçüde zararlı etkilere sahiptir. Bu duruşlar için gerekli ergonomik düzenlemeler derhal yapılmalıdır. şeklinde yorumlanmaktadır. 27

28 Tuğla Örme İşleri İyileştirme Önerisi Gelişen teknoloji ile birlikte sıva işlemi aşağıdaki de görüldüğü gibi sıva püskürtme makineleri ile yapılması veya yine bu iş için geliştirilen tam otomatik sıva makineleri ile yapılması çalışanlardaki dönme, eğilme, uzanma, bilek hareketlerinden kaynaklanan ergonomik risklerin önemli ölçüde azalmasına olanak tanıyacaktır. Bunula birlikte normal şartlarda uzmanlık gerektiren sıva işinin, uzman olmayan kişiler tarafından daha kısa zamanda daha fazla alanın boyanması inşaat tamamlama sürelerinin kısalmasına da önemli ölçüde etki edecektir. 28

29 İskele İşleri Araştırmanın yapıldığı işletmede dış cephelerde çalışma yapmak için H tipi dış cephe iskelesi kurulmaktadır. H tipi dış cephe iskelesinin 4 temel elemanı bulunmaktadır. 1) H tipi iskele ayağı, 880x2000mm ebatlarında ve 14,5 kg ağırlığında olan ayak dört adet kelebek pim ile çapraz ve düz bağlantı çubuklarına bağlanabilmektedir. 2) Çapraz bağlantı elemanları, 3000mm boyundadır ve sanayi borusundan yapılmaktadır. Ağırlığı 4,5 kg dır. 3) Düz bağlantı elemanları, 2500mm boyundadır ve sanayi borusundan yapılmaktadır. Ağırlığı 4,0 kg dır. 4) Yürüme platformu, 1,5m ile 2,5 m arasında değişen platformlar bulunmaktadır. Ağırlıkları 20,5 kg kadar çıkabilmektedir. 29

30 İskele İşleri 1. İskele Elemanlarının Elle Taşınması İşi İskele elamanlarının elle taşınması işleminde ergonomik olarak en riskli duruşlar özellikle ağırlıkları fazla olan elemanların yerden alınması ve yere bırakılması sırasındaki duruşlardır. (Yüksek Risk) 30

31 İskele Elemanlarının Elle Kaldırılması OWAS Puan Tablosu OWAS metoduna göre belirlenen duruş kodlarının Tablo 9 aracılığıyla ortak etkisine bakıldığında 3 sonucunun bulunduğu görülmektedir. Bu değer Tablo 10 da Kategori 3 olarak değerlendirilmektedir. Bu duruşlar için en erken zamanda ergonomik düzenlemeye ihtiyaç vardır şeklinde yorumlanmaktadır. 31

32 İskele İşleri 2. İskele Kurulması/Sökülmesi İşleri İskele elemanlarının kurulması ve sökülmesi işlerinde, zemin hizasındaki bağlantı noktalarına pimleri yerleştirme ve sökme esnasındaki eğilmeler ve üst noktadaki bağlantı noktalarına ulaşmak için uzanmalar ergonomik risk içermektedir. Bununla birlikte 20 kg fazla metal/tahta kalasları yürüme noktalarına yerleştirme sırasında da ergonomik riskler bulunmaktadır(yüksek R.). 32

33 İskele Kurulması/ Sökülmesi OWAS Puan Tablosu OWAS metoduna göre belirlenen duruş kodlarının Tablo 9 aracılığıyla ortak etkisine bakıldığında 3 sonucunun bulunduğu görülmektedir. Bu değer Tablo 10 da Kategori 3 olarak değerlendirilmektedir. Bu duruşlar için en erken zamanda ergonomik düzenlemeye ihtiyaç vardır şeklinde yorumlanmaktadır. 33

34 İskele İşleri İyileştirme Önerisi İskele işlerinde ergonomik risklerin fazla çıkmasının temel sebebi ortalama ağırlıkları 10 kg den fazla olan iskele elemanlarının manuel olarak kaldırılması/indirilmesi veya kurulması/sökülmesi faaliyetlerinin gerçekleştirilmesidir. Bu noktada ağır iskele elemanlarını taşımaya gerek kalmayacak iskele sistemlerine geçilmesi bu faaliyetlerde ergonomik riskleri azaltacaktır. Şekil de görülen hareketli cephe platformları ile iskele işlerinin yürütülmesi hem ergonomik risklerin azaltılabileceği gibi hem de dış cephede kullanılacak malzemelerin istenilen yüksekliğe çıkarılması, güvenli çalışma imkanı, hızlı kurulum gibi konularda avantaj sağlanmasına yardımcı olacaktır. 34

35 Sonuçlar Gelecek Çalışmalara Öneriler 35

36 Sonuç Çalışılan Konu Görev REBA OWAS Kalıp/Beton İşleri Kalıpların Çakılması / Sökülmesi Orta Risk Kategori 3 Hazır Betonun Kalıplara Dökülmesi Orta Risk Kategori 2 Demir İşleri Demir Çubukların Elle Taşınması Yüksek Risk Kategori 3 Demir Çubukların Bağlanması Orta Risk Kategori 2 Tuğla/ Sıva İşleri İskele İşleri Tuğlaların Örülmesi Çok Yüksek Risk Kategori 4 Sıvanın Yapılması Çok Yüksek Risk Kategori 4 İskele Malzemelerinin Elle Taşınması Yüksek Risk Kategori 3 İskelenin Kurulması/ Sökülmesi Yüksek Risk Kategori 3 Analizi yapılan 8 görevin araştırmada kullanılan 2 metodun verdiği sonuçlar bazında karşılaştırıldığında REBA metodunun %62, OWAS metodunu %75 oranında tehlikeli ve çok tehlikeli görev olarak tanımladığı görülmektedir. 36

37 Sonuç ve Gelecek Çalışmalar Riskleri en kısa zamanda ortadan kaldırmak için daha çok riskli sonucu veren metodun daha hassas olduğu düşüncesi doğrultusunda İnşaat sektöründeki ergonomik risk analizleri için OWAS metodunun REBA metoduna göre daha hassas sonuçlar verdiği söylenebilir. Gelecek çalışmalarda, inşaat sektörü için daha fazla görev bu iki yöntemle analiz edilerek yöntemler arasındaki hassasiyet daha net bir şekilde ortaya konulabilir. Bununla birlikte ilave yöntemler kullanılarak inşaat sektörü görevleri için daha uygun yöntem belirlenebilir. Farklı sektörlere yöntemler uygulanabilir 37

38 38