MAL REJİMLERİ. Eşler arasında edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanması asıldır.

Transkript

1 1 MAL REJİMLERİ Ecem DOĞRU * A- Mal Rejiminin Tanımı Eşlerin evlilik öncesi ve sonrası edindikleri mallar üzerindeki hak ve yükümlülükleri ile evlilik sona erdiğindeki paylaşıma yönelik kurallar toplamı Eşler arasındaki mal rejimi olarak tanımlanabilir. 1 Mal rejimi, eşler arasındaki hukuki rejim ile sahip olunan malların yönetimini, mallar üzerindeki hakları ve borçlardan sorumluluğu düzenler. Eşler arasındaki mali ilişkilerin evlilik birliği süresince veya bu birliğin sonlanması halinde hukuken nasıl olacağı mal rejimi kurallarına göre belirlenir. B- Mal Rejiminin Düzenlenme Biçimi Türk Medeni Kanunu nda yasal mal rejimi yanı sıra seçilebilir mal rejimleri ( TMK. m. 202/1, ) olarak da üç mal rejimi ve ayrıca olağanüstü mal rejimi düzenlemesi getirilmiştir. Ülkemizde eşler arasında mal rejimi sözleşmesi yapılması çok sık rastlanan bir olay değildir. Bu bağlamda ifade etmek gerekir ki eşler, aralarında yapacakları bir sözleşme ile hiçbir mal rejimine bağlı olmadıklarını kararlaştıramazlar. 2 Ola ki böyle bir sözleşme yapsalar, aralarında böyle bir düzenlemeyi kararlaştırmış olsalar bile TMK. m. 202/1, Eşler arasında edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanması asıldır. hükmü gereği yasal mal rejimine bağlı sayılarak haklarında bu rejimin kuralları kendiliğinden uygulanır. C- Yürürlükten kalkan Türk Medeni Kanunu nda üç tür mal rejimi kabul edilmiş idi. Bunlar: a) Mal ayrılığı, b) Mal birliği, c) Mal ortaklığından İbaretti. * Avukat(Hatay Barosu), İstanbul Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi 1 Karşılaştırınız: SONSUZOĞLU, s. 8., ACABEY- Armağan, s ACAR, Aile Hukukumuzda Mal Rejimleri ve Eşin Yasal Miras Payı, Ankara

2 2 D- Yeni Türk Medeni Kanunu nda yer alan mal rejimleri şunlardır: 1- Yasal Mal Rejimi Edinilmiş mallara katılma rejimi (TMK 202/1, TMK ) 2- Seçilebilir Mal Rejimleri ( TMK 202/2) - Mal Ayrılığı ( TMK m ) - Paylaşmalı Mal Ayrılığı (TMK m ) - Mal Ortaklığı (TMK m ) E- Yasal Mal Rejimi Olarak Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi tarihinde yürürlüğe giren 4721 sayılı Medeni Kanun, eski Medeni Kanun da yer almayan edinilmiş mallara katılma rejimini yasal mal rejimi olarak kabul etmiştir. Medeni Kanun un 202/1. maddesi, Eşler arasında edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanması asıldır. hükmünü amirdir. Dolayısıyla eski Medeni Kanun döneminde evlenmiş eşler arasında tarihine kadar geçerli yasal mal rejimi mal ayrılığı, tarihinden sonra geçerli olan yasal mal rejimi ise edinilmiş mallara katılma rejimidir. Ancak eşlerin, edinilmiş mallara katılma rejimini bir mal rejimi sözleşmesi ile 4722 Sayılı Yürürlük Kanunu nun 10/3. maddesi hükmüne rağmen evlenme tarihine kadar uygulanabilir kılmaları mümkündür Sayılı Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun a göre yasal mal rejiminin başlangıcı 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunun yürürlüğünden önce ( 1 Ocak 2002 tarihinden önce) kurulmuş olan evliliklerde kanunun ileriye etkisi Türk Medeni Kanunu nun eşler arasındaki mal rejimini düzenleyen 202. vd. maddelerinde düzenlenmiş bulunan mal rejimlerinin Türk Medeni Kanununun yürürlüğe girmesinden sonra nasıl uygulama alanı bulacağı sorusu, 4722 sayılı Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkındaki Kanun da düzenlenmiştir. Edinilmiş mallara katılma rejiminin ne zamandan itibaren uygulanacağı ve geçmişe yürütülmesinin mümkün olup olmayacağına ilişkin sorunlar 10. madde hükmü ile çözüme kavuşmuştur.

3 Sayılı Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun un 10 uncu maddesi hükmüne göre Türk Medeni Kanununun yürürlüğe girdiği tarihten önce evlenmiş olan eşler arasında bu tarihe kadar tabi oldukları mal rejimi devam eder. Eşler Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak bir yıl içinde başka bir mal rejimi seçmedikleri takdirde, bu tarihten geçerli olmak üzere yasal mal rejimini seçmiş sayılırlar. Türk Medeni Kanununun yürürlüğe girmesinden önce açılmış olan boşanma veya iptal davaları sonuçlanıncaya kadar eşler arasında tabi oldukları mal rejimi devam eder. Dava boşanma veya iptal kararı ile sonuçlanırsa, bu mal rejiminin sona ermesine ilişkin hükümler uygulanır. Davanın red ile sonuçlanması halinde eşler, kararın kesinleşmesini izleyen bir yıl içinde başka bir mal rejimi seçmedikleri takdirde, Kanunun yürürlük tarihinden geçerli olmak üzere yasal mal rejimini seçmiş sayılırlar. Şu kadar ki eşler, yukarıdaki fıkralarda öngörülen bir yıllık süre içinde mal rejimi sözleşmesi ile yasal mal rejiminin evlenme tarihinden geçerli olacağını kabul edebilirler. Yukarıdaki hükümler uyarınca mal birliği veya mal ortaklığı rejiminin yasal mal rejimine dönüşmesi halinde, Türk Kanunu Medenisinin ilgili mal rejiminin sona ermesine ilişkin hükümleri uygulanır. Türk Medeni Kanununun yürürlüğe girdiği 1 Ocak 2002 tarihinden önce evlenmiş olan eşler, bu tarihe kadar hangi mal rejimine tabi iseler, o rejim devam edecektir. Yani eski Medeni Kanun döneminde eşler sözleşme ile başka bir mal rejimi seçmiş iseler, seçtikleri mal rejimi ( mal ayrılığı veya mal ortaklığı); seçmemiş iseler mal ayrılığı yasal mal rejimi olarak tarihine kadar aralarında geçerli mal rejimi olacaktır. Eşler tarihinden itibaren tarihine kadar olan bir yıllık geçiş döneminde Türk Medeni Kanununda belirtilen başka bir mal rejimini sözleşme ile seçmedikleri takdirde, aralarında Türk Medeni Kanununun yürürlük tarihi olan tarihinden itibaren edinilmiş mallara katılma rejimi, yasal mal rejimi olarak geçerli olacaktır. Taraflar, tarihinde evlenmişler, tarihinde açılan boşanma davasının kabulüne dair hükmün kesinleşmesiyle tarihinde boşanmışlardır. sözleşme ile başka mal rejimi seçilmediğinden evlenme tarihinden tarihine kadar 743 sayılı TMK' nın 170. maddesi uyarınca mal ayrılığı, 4721 sayılı TMK' nın yürürlüğe girdiği tarihinden boşanma davasının açıldığı tarihe kadar edinilmiş mallara katılma rejimi geçerlidir. ( TMK. m. 202, 4722 sayılı k. m.10 ) taraflar arasındaki mal rejimi TMK' nın 225/2. fıkrası uyarınca boşanma davasının açıldığı tarihte sona ermiştir 3 3 Y.8HD, T., 2012/11461 E., 2013/1758 K.

4 4 Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Yer Alan Mal Grupları ACABEY, evlilikte edinilen malları her iki eşin kader birliği ve hayat ortaklığı anlayışı içinde yaptıkları işbirliği ve görev paylaşımının ürünü kabul etmektedir. 4 Türk Medeni Kanun un 218. maddesi hükmüne göre, Edinilmiş mallara katılma rejimi, edinilmiş mallar ile eşlerden her birinin kişisel mallarını kapsar. Yasal mal rejiminde her eş, yasal sınırları içerisinde 5 kişisel malları ile edinilmiş mallarını yönetme, bunlardan yararlanma ve bunlar üzerinde tasarrufta bulunma hakkına sahip olduğu için yasal mal rejimi, rejim süresince bu bağlamda mal ayrılığı rejiminin özelliklerini taşır. Bu nedenle malların gruplandırılmasının rejim süresince kural olarak bir önemi bulunmamaktadır. 6 Bilindiği üzere katılma rejiminde iki grup mal bulunduğu kabul edilmiştir: -Edinilmiş Mallar ( TMK. m.219) -Kişisel Mallar ( TMK. m.220) Eşlerin evlilik öncesi ve evlilik sonrası edindikleri mallar üzerindeki hak ve yükümlülükleri ile evlilik sona erdiğindeki paylaşıma yönelik kurallar toplamı mal rejimi olarak tanımlandığına göre rejim sonlandığında paylaşımın hangi mallar üzerinden yapılacağına ilişkin düzenleme ancak mal grupları oluşturma ile olanaklıdır. 1- Edinilmiş Mallar TMK 218. maddesi, Edinilmiş mallara katılma rejimi, edinilmiş mallar ile eşlerin her birinin kişisel mallarını kapsar. hükmüne göre, yasal mal rejimi eşlerden her birinin kişisel mallarının yanı sıra eşlerden her birinin edinilmiş mallarını da kapsar. TMK 219/1 maddesi hükmü ile eşlerin edinilmiş mallarının çerçevesi çizilmiştir. 4 ACABEY-Armağan. 5 Aksine anlaşma olmadıkça, eşlerden biri diğerinin rızası olmadan paylı mülkiyet konusu maldaki payı üzerinde tasarrufta bulunamaz. 6 ACABEY, Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Mal Grupları-İspat Kuralları ve Eşlerin Paylı Mülkiyeti Altındaki Mallarına İlişkin Düzenlemeler, Dokuz Eylül Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:9 Özel Sayı 2007 s

5 5 Kural olarak yasal mal rejiminin devamı süresince bir karşılık ödemek suretiyle ( ivazlı ) elde edilen malvarlığı değerleri edinilmiş mallardan sayılmaktadır. Karşılık, müdahale karakteri içeren hukuksal işlemin karşılığını ifade etmektedir. 7 TMK 219 maddesi hükmü, Edinilmiş mal, her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleridir. Bir eşin edinilmiş malları özellikle şunlardır: 1. Çalışmasının karşılığı olan edinimler, 2. Sosyal Güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler, 3. Çalışma gücünün kaybı nedeni ile ödenen tazminatlar, 4. Kişisel malların gelirleri, 5. Edinilmiş malların yerine geçen değerler. Şeklinde yapılan sayım sınırlayıcı bir sayım olmayıp, örnekleyici bir sayımdır. Nitekim TMK m. 219/2 de kullanılan özellikle ifadesi de bunun kanıtıdır. TMK m. 219/1 maddesi hükmünde yasal mal rejimi ile ilgili olarak iki ilke yer almaktadır: - Rejim süresince edinilen malların paylaşımı ilkesi, - Karşılığı verilerek edinilen malların paylaşımı ilkesi Kişisel malların gelirleri gibi hiçbir karşılık verilmeden elde edilen malvarlığı değerlerinin bile dinilmiş mal kabul edildiğini 8 düşünürsek edinilmiş mal grubunu karşılıklı/ ivazlı olarak tanımlamak yerine edinilmiş malları emek yoğun ağırlıklı olarak tanımlamak isabetli olandır. a- Çalışma Karşılığı Edinim (TMK. m. 219/2 b.1) Her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerlerine ilk örnek olarak çalışmasının karşılığı olan edinimler gösterilmiştir. Bir fabrika işçisinin aldığı ücret, bir bakkalın elde ettiği kazanç sonuçta çalışma karşılığı edinim olmakla edinilmiş mal sayılır. Çalışma karşılığı edinimler iki faaliyet sonucunda gerçekleşebilir: - Mesleki faaliyet - Meslek dışı faaliyet 7 ŞEKER, s.186, ACAR- Mal Rejimi, s. 41, ÖZTAN, s TMK. m 219 b.4

6 6 1- Mesleki Faaliyet Çalışma karşılığı edinim genellikle bir mesleki faaliyet olarak elde edilmektedir. Davalı koca adına kayıtlı bulunan Gölbaşındaki ev, şirket hissesi ve otomobil çalışmasının karşılığı bulunan edinim olmakla edinilmiş mal sayıldığından (TMK. m. 219 b.1) artık değer hesaplamasında aktif içerisinde yer alan bir unsurdur. 9 Mesleki faaliyet bir kamu görevi olarak gerçekleşebileceği gibi bir işverene bağlı olarak hizmet sözleşmesi şeklinde de gerçekleşebilir. Mesleki faaliyete konu çalışmanın şekli de farklılıklar göstermektedir. Mesleki faaliyete konu çalışma bedensel faaliyet şeklinde gerçekleşebilir. İşçinin fabrikada çalışması, futbolcunun sahada top koşturması bedensel faaliyetlere örneklenebilir. Mesleki faaliyete konu çalışma düşünsel faaliyet şeklinde de gerçekleşebilir. Maddi olmayan mallar insan aklının, iradesinin, zekasının, duygularının, düşüncesinin, yaratıcılığının ortaya çıkardığı şeyler/ ürünlerdir. TMK. m. 219/2 b.1 hükmüne göre eşlerden her birinin, çalışmasının (emeğinin) karşılığı olan edinimler edinilmiş mal sayılır. Bu edinimler her türlü iktisabı içermektedir: Maaş, ücret, kar, kar payı, ikramiye, kıdem tazminatı, kazanç, vizite ücreti, prim, vekalet ücreti, bahşiş, aylık 2- Meslek Dışı Faaliyet Çalışma karşılığı edinim mesleki olmayan faaliyet ile de elde edilebilir. Meslek dışı faaliyet olağan olabileceği gibi olağandışı da olabilir. Mesleki olmayan faaliyet ilgilisi tarafından olağan faaliyet şeklinde sergilenebilir. Asıl mesleği dişçilik olan bir kişinin yaz aylarında müzisyenlik yaparak elde ettiği gelir de edinilmiş mal sayılır. 10 Faaliyetin olağan olması asıl mesleğe ek olarak isteğe bağlı yapılmasından kaynaklanmakta oluşundandır. Mesleki olmayan faaliyetin ilgilisi tarafından olağan faaliyet şeklinde sergilenmesine kişinin katıldığı bilgi yarışmaları ve ödüllü yarışmaları örnekleyebiliriz. 11 Mesleki olmayan faaliyet ilgilisi tarafından olağan faaliyet şeklinde birçok şekilde sergilenebilir. İnsanın mesleği dışında hobisi olduğu bir alanda gösterdiği faaliyet olağan bir faaliyet olarak değerlendirilmelidir. Örneğin asıl mesleği dişçilik olan bir kişi 9 Y2HD, , GENÇCAN, s.208, Mal Rejimleri Hukuku 11 GENÇCAN, s.208, Mal Rejimleri Hukuku

7 7 hobisi/yeteneği olduğu için yaz aylarında müzisyenlik yaparak çalışabilir. İşte müzisyenlik yapılarak elde edilen gelir de edinilmiş mal sayılır. Mesleki olmayan faaliyet ilgilisi tarafından olağandışı faaliyet şeklinde de sergilenebilir. Faaliyetin olağandışı olması yapılan işlemin istisnai olarak yapılmasından kaynaklanmakta oluşundandır. Olağandışı faaliyet; - Emek gerektiren, - Beceri gerektiren, - Yetenek gerektiren faaliyet olabilir. Mesleki olmayan faaliyet ilgilisi tarafından emek gerektiren olağan dışı faaliyet şeklinde sergilenebilir. Örneğin zorda kalan komşusunun çimlerini biçme sonucu emek verilerek elde edilen gelir karşılıksız bir kazanma olmadığından edinilmiş mal sayılır. Ve katılma alacağı hesaplamasında aktif kalemde yer alır. Aynı sebeple ölünceye kadar bakma sözleşmesi sebebiyle edinilen malvarlığı değeri de edinilmiş mal sayılır. Bu malvarlığı karşılığı verilerek edinilmiş olmakla kişisel mal sayılması mümkün değildir. Mesleki olmayan faaliyet ilgilisi tarafından beceri gerektiren olağandışı bir faaliyet şeklinde gerçekleşebilir. Örneğin survivor yarışmasına katılma bir kişi için olağandışı bir faaliyet sayılır. Bu faaliyet aynı zamanda beceri gerektiren olağandışı bir faaliyet sayılacağından bu yarışma programından elde edilecek olan para veya malvarlığı katılma alacağı hesaplamasında edinilmiş mal olarak aktif kalemde yer alır. 12 Mesleki olmayan faaliyet ilgilisi tarafından yetenek gerektiren olağandışı bir faaliyet şeklinde sergilenebilir. Bu faaliyet sonucu elde edilecek olan para ya da malvarlığı katılma alacağı hesaplamasında edinilmiş mal olarak aktif kalemde yer alır. Örneğin; katıldığı ses yarışmasında dereceye giren eşin kazandığı para veya malvarlığı edinilmiş mal sayılır. b- Sosyal Güvenlik ve Yardım Ödemeleri ( TMK m. 219/2 b.2 ) TMK m. 219/2 b. 2 hükmüne göre sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler edinilmiş mal sayılmaktadır İlgili kuruluşlarca yapılan bu ödemeler, emekli maaşı, emekli ikramiyesi, kıdem tazminatı, yaşlılık, maluliyet, işsizlik ve ölüm tazminatı olarak nitelendirilebilir. 13 Sayılan ödemelerin edinilmiş mal sayılması için ödemeyi yapan kurum ve kuruluşlarının kamu kurum ve kuruluşu olması gerekir tarihinde 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu yürürlüğe girmiş, edinilmiş mallara katılma rejimi, yasal mal rejimi olarak kabul edilmiştir. (TMK. 202.md.) Yasal 12 GENÇCAN, s.210, Mal Rejimleri Hukuku 13 ZEYTİN, a.g.e., s

8 8 mal rejimi boşanma davasının açıldığı tarihte ( ) sona ermiştir. (TMK.225/son) Davalı koca tarihinde emekli olmuş, OYAK ve Emekli Sandığı tarafından kendisine toplu ödeme yapılmıştır. Davaya konu plakalı araç ise, davalı koca tarafından tarihinde alınmış ve tarihinde koca adına tescil edilmiştir. Kocanın aracın emekli ikramiyesi ile alındığı hakkındaki savunmasının aksi de kanıtlanmamıştır. Alınan emekli ikramiyesi edinilmiş mallardandır. Dava konusu araçta edinilmiş malla (emekli ikramiyesi ile) alınmıştır. Mahkemece; kocaya sosyal yardım kurumunca uygulanan usule göre ömür boyunca irat bağlanmış olsaydı, mal rejiminin sona erdiği tarihte (boşanmanın dava tarihinde TMK. 225.md.) bundan sonraki döneme ait iradın peşin sermayeye çevrilmiş değerinin hesaplanması, aracın ise edinilmiş mallardan kabul edilmesi, tasfiye hesabının bu esaslar çerçevesinde değerlendirilmesi, gerektiğinde bilirkişiden de görüş alınması ve sonucu uyarınca karar verilmesi gerekir. (TMK.m.228/2) 14 c- Çalışma gücünün kaybı nedeni ile ödenen tazminatlar (TMK m. 219/2 b.3 ) TMK m. 219/2 b.3 hükmüne göre çalışma gücünün kaybı nedeni ile ödenen tazminatlar edinilmiş mallardan sayılacaktır. TMK m. 228/2 hükmü örneksendiğinde iş kazası veya trafik kazası sonucu çalışma gücünü kaybeden eşe ödenen tazminatların yasal mal rejiminin devam ettiği dönemle sınırlı bir bölümü edinilmiş mallardan kabul edilmelidir. Çalışma gücünün kaybı nedeniyle kazanılan tazminatın edinilmiş mal olarak kabul edilebilmesi için ya mahkeme kararı ile ya da sorumlu kişi ile kayba uğrayan eş arasında varılan bir anlaşma ile elde edilmiş olması gerekir. Tazminat borcu nedeniyle ortaya çıkan faiz de, edinilmiş mal sayılır. 15 Eşlerden birine sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurumlarınca yapılmış olan toptan ödemeler veya iş gücünün kaybı nedeni ile ödenmiş olan tazminat, toptan ödeme veya tazminat yerine ilgili sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurumunca uygulanan usule göre ömür boyunca irat bağlanmış olsaydı, mal rejiminin sona erdiği tarihte bundan sonraki döneme ait iradın peşin sermayeye çevrilmiş değeri ne olacak idiyse, tasfiyede o miktarda kişisel mal olarak hesaba katılır. SUNGURBEY, eşlerden birinin kolunun bacağının kopması, gözlerinin kör olması durumunda çalışma gücünü kaybetmesi dolayısı ile aldığı tazminatın edinilmiş mal olarak kabul edilmesini bu rejimin sağduyuya, akıl ve mantığa uygun olmadığının bir göstergesi olarak görmektedir. 16 ACABEY ise trafik kazasında bacaklarını kaybedip sakat kalan kişinin eşinin onunla bu sebeple boşandığında ( örneğin özürlü eş tarafından açılan terk sebebiyle boşanma davası sonucu ) çalışma gücünün kaybı nedeni ile ödenen tazminatın edinilmiş mallardan sayılıp 14 Y2HD E:2006/6845 K:2006/ SARI,Evlilik Birliğinde Yasal Mal Rejimi Olarak Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi, İstanbul, 2007, s SUNGURBEY, s. 247.

9 9 yarısını kendisini terk eden eşe ödemek zorunda kalması adalet duygusunu zedelemektedir. 17 d- Kişisel malların gelirleri (TMK m. 219/2 b.4 ) TMK m. 219/1 hükmüne göre edinilmiş mal, her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleridir. Davalı adına kayıtlı olan ticarethane, taraflar arasında mal ayrılığının geçerli olduğu dönemde alınmış olup, bu ticari işletme edinilmiş mallara katılma rejiminde davalının kişisel malıdır. Bu işletmenin den sonraki geliri ise edinilmiş maldır. (TMK. 219/3) Boşanma davası tarihinde açılmış olup, boşanma ile sonuçlanmıştır. O halde, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu nun yürürlüğe girdiği tarihinden edinilmiş mallara katılma rejiminin sona erdiği tarihleri arasındaki davalıya ait ticarethanenin gelirinin gerektiğinde bu konuda bilirkişi incelemesi yaptırılmak suretiyle tespiti ve taraflar arasında Türk Medeni Kanunu nun 221. maddesi gereğince yapılmış olan bir sözleşme olup olmadığı da araştırılıp sonucu uyarınca bir karar vermek gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi usul ve yasaya aykırıdır. 18 Taraflar tarihinde evlenmiş, tarihinde açılan boşanma davası sonucu boşanmalarına karar verilmiş, bu karar tarihinde kesinleşmiştir. Eşler arasındaki mal rejimi boşanma davasının açıldığı tarihinde sona ermiştir. Taraflar arasında evlilik tarihinden tarihine kadar mal ayrılığı (TKM m.170) bu tarihten rejimin sona erdiği tarihine kadar ise edinilmiş mallara katılma rejimi geçerlidir. ( 4722 s.k m 10/1, 4721 s.k m 202/1) Davacı evlilik birliği içerisinde tarihinden önce edinilen ve davalı koca adına kayıtlı ola şirket hissesinin edinilmesine yine kocanın ortağı olduğu şirket adına alınan otomobile ve kocanın üçüncü kişiden alım suretiyle iktisap ettiği 14 parselde kayıtlı taşınmazın alımına katkıda bulunduğunu ileri sürerek bu katkılarına karşılık fazlaya ilişkin hakları saklı kalmak kaydıyla dava dilekçesi ile YTL nin tahsilini istemiş 19 ACAR, kişisel malların gelir getirmesinin genellikle diğer eşin emek vermesi ile oluştuğu düşüncesindedir. 20 Bu düşünce her türlü gelire ilişkin sayılamaz. Örneğin eşimin piyangodan çıkan parasını bankaya yatırması sonucu alınan faiz geliri diğer eş olarak benim emek vermem ile mi gerçekleşmektedir? Eşimin kişisel malı olan evinin kirasını alması diğer eş olarak benim emek vermem ile mi gerçekleşmektedir? 21 Kişisel mallarının gelirleri kapsamına her türlü semere dahildir. 17 ACABEY- Armağan, s Y8HD, , Y2HD, , ACAR, s GENÇCAN, Mal Rejimleri Hukuku s, 219

10 10 Toplanan delillerden; tarafların te evlendikleri, tarihinde boşanma davasının açıldığı, tasfiyenin de istenildiği, boşanmanın te kesinleştiği, mal rejiminin te sona erdiği ( MK m. 225/2 ) davanın konusunu oluşturan şirket in de kurulduğu, dava konusu şirkete ve otomobile davacı tarafından maddi bir katkıda bulunmadığı anlaşılmaktadır. Şirket hissesi kocanın kişisel malıdır. Kişisel malın yerine geçen değerler de kişisel maldır. ( MK 220/2-4 ) Kişisel malın geliri ise aksine sözleşme yapılmadığı sürece kişisel maldır. ( MK 219/4, 221/2 ) Mahkemece yapılacak iş; 4721 sayılı Medeni Kanunun yürürlüğe girdiği ile mal rejiminin sona erdiği tarihleri arasında şirket tarafından davalıya payı dikkate alınarak bir temettü verilmiş ise bunun tespiti, kar payı verilmemiş ancak şirketin ayın olarak ilave yapılmış ise bunun da belirlenmesi ( MK m. 221), mal rejiminin sona erdiği sırada ( ) mevcut olan edinilmiş malların tasfiyede dikkate alınacağının gözetilmesi ( MK m 235 ) buna göre katılma alacağı hesaplanması yoluna gidilmelidir. Yukarıda belirtilen esaslar dikkate alınmadan hazırlanan rapora itibar edilerek verilen karar usul ve yasaya aykırı bulunmuştur. 22 TBMM de kişisel malların gelirlerinin edinilmiş mal olarak yer alması bu rejimin kıstaslarına uymamaktadır; çünkü, bu rejimin temeli, evlilik süresince ortaya konan emektir. görüşü ileri sürülmüştür. 23 TÜRK, TMK m. 219/2 b.4 hükmünün edinilmiş malları biraz güçlendirmek için konulan bir hüküm olduğunu, bir rejimi alıyorsak bunu olduğu gibi almamız gerektiğini, kaynakta da böyle olduğunu, bu hükümlerin birbirleriyle bağlı olduğunu biriyle oynarsak diğer hükümleri bozacağımızı ifade etmiştir. 24 KILIÇOĞLU, TMK m 219/2 b.4 hükmünün emeği gerektiren kazanım olduğunu eşin, bu malın gelir getirmesi için emek harcayacağı, o buna emek ve zaman sarf ederken, diğer eşin de eve ya da edinilmiş mala emek harcayacağı ifadesi ile açıklamaktadır. 25 Katılma rejiminin ilkelerinden birisi de yasal mal rejimini değiştirme ilkesidir. Bu kapsamda TMK m. 221 hükmüne göre edinilmiş malların kapsamı daraltılabilir. TMK m. 221/2 Eşler, mal rejimi sözleşmesi ile kişisel malların gelirlerinin edinilmiş mallara dahil olmayacağını da kararlaştırabilirler. hükmü ile kişisel malların gelirlerine ilişkin daraltma olanağı getirilmiştir. e- Edinilmiş Malların Yerine Geçen Değerler ( TMK 219/2 b.5 ) TMK m. 219/2 b.5 hükmüne göre edinilmiş malların yerine geçen değerler edinilmiş mallardan sayılacaktır. 22 Y2HD, , Ayfer YILMAZ, Tutanaklarla Türk Medeni Kanunu, s Hikmet Sami TÜRK, Tutanaklarla Türk Medeni Kanunu, s, 672, KILIÇOĞLU, s. 22.

11 11 Başka bir anlatımla ikame ilkesi gereği edinilmiş malların yerine ikame edilen değerler de edinilmiş mallardan sayılacaktır. 26 Yerine geçmenin hukuki sebebinin ne olduğu önemli değildir. Eşlerden birinin tasarrufu sonucu olabileceği gibi üçüncü bir kişinin fiili sonucunda veya doğal sebeplerle de gerçekleşebilir. Edinilmiş mal bir bedel karşılığında elden çıkarılmış ancak bu bedel ile yeni bir şey alınmamış ise bu bedel edinilmiş mal sayılacaktır. Ayrıca alınan emekli ikramiyesi edinilmiş mallardandır. Dava konusu araçta edinilmiş malla alınmıştır. Mahkemece; kocaya sosyal yardım kurumunca uygulanan usule göre ömür boyunca irat bağlanmış olsaydı, mal rejiminin sona erdiği tarihte bundan sonraki döneme ait iradın peşin sermayeye çevrilmiş değerinin hesaplanması, aracın ise edinilmiş mallardan kabul edilmesi, tasfiye hesabının bu esaslar çerçevesinde değerlendirilmesi gerekir 27 f- Diğerleri Açıkladığımız üzere TMK m. 219/2 kapsamında yapılan sayım sınırlayıcı bir sayım olmayıp örnekleyici bir sayımdır. Nitekim TMK m. 219/2 de kullanılan özellikle ifadesi de bunun kanıtıdır. Kural olarak yasal mal rejiminin devamı süresince bir karşılık ödemek suretiyle elde edilen tüm malvarlığı değerleri edinilmiş mallardan sayıldığına göre karşılığı verilen ve kişisel mal kabul edilmeyen her değer edinilmiş mal sayılır. Yasal mal rejiminde edinilmiş malın hatırı kişisel maldan fazladır. Katılma rejiminde türü belirlenemeyen mala edinilmiş mal karinesi uygulanır. TMK m.222/2 ye göre eşlerden hangisine ait olduğu ispat edilemeyen mallar, onların paylı mülkiyetinde sayılır. TMK m.222/3 hükmüne göre ise bir eşin bütün malları, aksi kanıtlanıncaya kadar edinilmiş mal kabul edilir. 28 Taraflar tarihinde evlenmişler, tarihinde açılan dava da Bursa Üçüncü Aile Mahkemesi''nin tarihinde kesinleşen hükmüyle boşanmışlardır. Dava konusu yapılan 4 nolu bağımsız bölüm edinilmiş mallara katılma rejiminin geçerli olduğu dönemde davalı tarafından satın alınmıştır. Taraflar TMK''nın 6 ve 222. maddeleri gereğince iddiasını kanıtlamakla yükümlüdürler. TMK''nın 222/son fıkrası uyarınca, bir eşin bütün malları, aksi ispat edilinceye kadar edinilmiş mal kabul edilir. Her iki taraf da; 4 nolu bağımsız bölümü kendi kişisel mallarıyla aldıklarını kanıtlamadıklarına göre edinilmiş mal sayılır ZEYTİN, s Y2HD E: 2006/928 K: 2007/ GENÇCAN, s Y8HD E:2010/953 K: 2010/

12 12 Ahlaki olduğu için ve karşılık ödemek suretiyle elde edilen malvarlığı değerinden söz edilemeyeceği için eşe ödenen nafakalar kişisel mal sayılmalıdır. 30 ACAR, nafakayı edinilmiş mal kabul ederken 31 DURAL/ÖĞÜZ/GÜMÜŞ ise tasarruf edildiği oranda edinilmiş mal saymaktadır. 32 E- Mal Rejimi Sözleşmesi Türk Medeni Kanunu m 203; Mal rejimi sözleşmesi, evlenmeden önce veya sonra yapılabilir. Taraflar, istedikleri mal rejimini ancak kanunda yazılı sınırlar içinde seçebilir, kaldırabilir veya değiştirebilirler. Mal rejimi sözleşmeleri, eşlerin yasada yer alan rejimlerden birini ya tamamen ya da yasanın izin verdiği değişikliklerle seçebilecekleri ve yine yasa gereği belirli şekle bağlı tutulmuş bir aile hukuku sözleşmesidir. Maddenin birinci cümlesi gereğince, taraflar ( eşler ve nişanlılar), evlenmeden önce veya sonra istedikleri bir zamanda mal rejimi sözleşmesi yapabilirler. Eşlerin seçebilecekleri mal rejimleri tipleri kanunda sınırlı sayıda ( numerus clausus) mal ayrılığı, paylaşmalı mal ayrılığı, mal ortaklığı olarak düzenlenmiştir. Ancak eşler arasında geçerli olan bir sözleşmesel rejim varsa, eşler daha sonra bu rejimden dönerek edinilmiş mallara katılma rejimini de seçebilirler. 33 a- Mal Rejimi Sözleşmesi nin Özellikleri Mal rejimi sözleşmesi kanunda yer alan emredici düzenlemelerle çatışmayacak şekilde süreye bağlı olarak yapılabileceği gibi şarta bağlı olarak da yapılabilir. 34 O halde mal rejimi sözleşmesi kanunda yer alan emredici düzenlemelerle çatışmayacak şekilde ileriye etkili şekilde süreye bağlı olarak yapılabileceği gibi geciktirici şarta bağlı olarak da yapılabilir. 35 Buna karşılık ACAR mal rejimi sözleşmesi bozucu şarta bağlanamaz görüşündedir. 36 Öğretide mal rejimi sözleşmesinin şarta bağlanamayacağı yönünde görüşler de vardır. 37 GENÇCAN ın düşüncesine göre mal rejimi sözleşmesi şarta bağlanabileceği gibi vadeye de bağlanabilir. 38 Mal rejimi sözleşmesi muvazaalı ise BK m. 18 gereğince batıl sayılacaktır ZEYTİN, s ACAR, s DURAL/ÖĞÜZ/GÜMÜŞ, s ŞIPKA, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Uygulamalara İlişkin Sorunlar, s DURAL/ÖĞÜZ/GÜMÜŞ, s DURAL/ÖĞÜZ/GÜMÜŞ, s. 303, ACAR- Mal Rejimi, s.191, ZEYTİN, s. 42, ACAR- Mal Rejimi, s ÖZTAN, s.235, KILIÇOĞLU, s GENÇCAN, s.94

13 13 Eşler mal rejimi sözleşmesi ile kanunda belirlenen diğer rejimlerden birini kademeli olarak da kabul edebilir. Örneklemek gerekirse, bir yıl süre ile mal ayrılığı rejimi daha sonra mal ortaklığı rejiminin uygulanması kararlaştırılabilir. 40 b- Geçmişe Etkili Mal Rejimi Sözleşmesi Medeni Kanunun 203. Maddesinin ikinci cümlesinden çıkan bir başka yorum da mal rejimi sözleşmelerinin, sözleşmenin kurulduğu ( ya da geciktirici şartın gerçekleştiği) tarihten, yeni evlenecekler için ise evlilik tarihinden sonra etkili olacağıdır. 41 Başka bir deyimle, eşler mal rejimi sözleşmesinin başlangıcını sözleşmeden önceye etkili kılamazlar. 42 Zira madde metninde geçen taraflar istedikleri mal rejimini ancak kanunda yazılı sınırlar içinde seçebilir, kaldırabilir veya değiştirebilirler şeklindeki düzenlemeden ve Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun un madde 10/1 de yer alan ifadesinden bu sonuca varılmak gerekir. 43 Zira, Yürürrlük Kanunu m. 10/1 ve 3 gereği, eşlere tanına 1 yıllık süre içinde ( 1 Ocak Aralık 2002 ) tarihleri arasında ( 4722 sayılı Kanunun 10. maddesinin, birinci fıkrası; Türk Medeni Kanununun yürürlüğe girdiği tarihten önce evlenmiş olan eşler arasında bu tarihe kadar tabi oldukları mal rejimi devam eder. Eşler Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak bir yıl içinde başka bir mal rejimi seçmedikleri takdirde, bu tarihten itibaren geçerli olmak üzere yasal mal rejimini seçmiş sayılırlar. Böyle bir geçmişe etkili sözleşme yapılmamışsa, bu süre geçtikten sonra artık eşler evliliklerinin başından itibaren geçerli olacak şekilde bir mal rejimi sözleşmesi yapamazlar. 44 Mal rejimi sözleşmelerinin ancak ileriye yürürlü olarak kurulabileceği yönündeki yorum gereğince- bu kural, emredici niteliktedir ve yukarıda da belirttiğimiz gibi, hukuki işlem güvenliği için getirilmiştir. Boşanma vaya iptal davasının TMK yürürlük tarihinden sonra açılması halinde, eşler TMKYürHK 10/1 e göre öngörülen seçimlik haklarını kullanmadılar ise aralarında her halde TMK yürürlük tarihinden itibaren edinilmiş mallara katılma rejimi yasal rejim olarak geçerli olacaktır. 39 DURAL/ÖĞÜZ/GÜMÜŞ, s GENÇCAN, s ACAR, 2. Bası, s. 19, Karş. SARI, s. 38 vd 42 ŞIPKA,s.22 aksi fikirde GÜMÜŞ; s. 225 vd. 43 ZEYTİN, 2. Bası, s.43, N.61, ACAR, 2.bası, s.19. eleştirisi GENÇCAN, Mal Rejimleri, 2010, s.95-96, d.n.119; SARI, s ŞIPKA,s.23; KILIÇOĞLU, 2. Bası, s ; ACAR, s ; SARI, s ; ZEYTİN, s.37 ve 77; KIRCA/KIRCA, s.549, dn.12; GENÇCAN, Mal Rejimleri, 2010, s.95-96

14 14 KAYNAKÇA ACABEY, M. Beşir: Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Mal Grupları ve Eşlerin Paylı Mülkiyeti Altındaki Mallara İlişkin Düzenlemeler, Dokuz Eylül Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Özel Sayı, 2007 ACABEY, M. Beşir: Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Mülkiyet Türleri, İspat Kuralları ile Karineler, T.C. İstanbul Ticaret Üniversitesi Yayınları,, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Uygulama Sorunları, İstanbul, 2007(Kısaltma: Mülkiyet Türleri). ACAR, Faruk: Aile Hukukumuzda Mal Rejimleri ve Eşin Yasal Miras Payı, Ankara, 2007 DURAL, Mustafa/ ÖĞÜZ Tufan/ GÜMÜŞ Mustafa Alper: Türk Özel Hukuku Cilt III- Aile Hukuku, 2.bası, İstanbul, 2008 GENÇCAN, Ömer Uğur: Mal Rejimleri Hukuku, Ankara, 2007 KILIÇOĞLU, Ahmet Mithat: Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi, 2. Bası, Ankara, 2002 ÖZTAN, Bilge: Evlilikte Mal Rejimleri, Türk Hukuku ve Toplumu Üzerine İncelemeler, Türkiye Kalkınma Vakfı Yayınları, Ankara-1974 SARI, Suat: Evlilik Birliğinde Yasal Mal Rejimi Olarak Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi, İstanbul, 2007 SONSUZOĞLU, Elif: Mal Rejimi Düzenlemeleri ve Vergi Hukukundaki Etkileri, İstanbul, 2006 SUNGURBEY, Ali İhsan: Mal Rejimleri, Yasal Mal Rejimi, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi, Akdi Mal Rejimleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 3. Bası, 2006 ŞEKER, Muzaffer: Eşin Ölümü Halinde Malların Miras ve Yasal Mal rejimi Kapsamında Birbirinden Bağımsız Olarak Tasfiye Edilmesi ve Özellikle Sağ Kalan Eşin Aile Konutu ve Ev Eşyası Üzerinde Miras ve Yasal Mal Rejimi Hükümlerinden Kaynaklanan Hakları, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2007, (Kısaltma:Yasal Mal Rejimi) ŞIPKA, Şükran: Türk Hukuku nda Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Uygulamaya İlişkin Sorunlar, On İki Levha Yayınevi, 3. Bası, 2013( Kısaltma: Uygulamaya ilişkin Sorunlar) ŞIPKA Şükran/DEMİR Pınar Özlem: İsviçre Federal Mahkemesi nin Edinilmiş Malların Tasfiyesi ne İlişkin Bir Kararın İncelenmesi, Prof. Dr. Necip Kocayusufpaşaoğlu için Armağan, Ankara, 2004 TÜRK, Hikmet Sami: Tutanaklarla Türk Medeni Kanunu YILMAZ, Ayfer: Tutanaklarla Türk Medeni Kanunu

15 15 ZEYTİN, Zafer: ZEYTİN Zafer, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Tasfiyesi, 2. bası, Ankara, 2008 ZEYTİN, Zafer: Değer Artış Payı, Eklenecek Değerler ve Denkleştirme Alacağı, T.C. İstanbul Ticaret Üniversitesi Yayınları, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Uygulama Sorunları, İstanbul, 2007 (Kısaltma: Değer Artış Payı)