DRENAJ. 1. Drenaj nedir

Transkript

1 BÖLÜM 4 DRENAJ 1. Drenaj nedir Drenaj; suların toplanması, denetim altına alınması ve uzaklaştırılması sorunudur. Drenaj yüzey drenajı ve yer altı drenajı olmak üzere ikiye ayrılır.yüzey drenajında toprak üstündeki suların yönetimi, denetimi, yer değişimi, birikimi ve düzeni yer altı drenajında da toprak altındaki suların yönetimi, denetimi ve muhafazası söz konusudur. Yüzey drenajının ana amacı, yapılara ve alanlara suların yapacağı zararı yada sel oluşumunu önlemektir Drenajın Yararları Sel oluşumunu önler Doğal ve yapısal çevreye zarar verebilecek su toplanmalarını asgariye indirmek için bitkisel, yapısal materyaller ve drenaj sistemleri kullanılır. Erozyonun önlenmesi Erozyonda, taşıntı materyali: materyal tuzakları, çökeltme göletleri, bitki örtüsü ve uygun tesviye ile kaynağında tutulmalıdır. Toprak kabartması ve don zararlarının azaltılması Bazı hallerde tefsiye tabakası, kaplamalı yüzeyler ve yapıların altındaki topraklarda kabarmalar ve don zararlanmaları meydana gelebilir.bu zararlanmaları önlemek yada minimuma indirmek ancak doğru drenaj sistemlerinin kurulmasıyla mümkün olabilir. Su kalitesinin korunması Doğaya müdehaleler sonucunda meydana gelen doğal hidrolojik döngü içerisinde meydana gelebilecek bozulmalar drenaj sistemleri kullanılarak asgariye indirilebilir.yer altı yada yüzey su seviyesinin korunması buna örnektir. Yaban hayatının korunması Mevcut drenaj sistemlerinin korunmasının çevresel faydası yaban hayatı ortamının muhafazasıdır.doğal ortamlar gelişi güzel ve yetersiz bir şekilde yapılan yapılan gelişmeler sonucunda değişmekte ve bozulmaktadır. Toprağın Rahatlaması Değişimler ve müdehaleler sonucu toprak bünyesinde biriken fazla sular drene edilmelidir.böylece toprak üzerindeki bitkilerin ve yaban yaşamın fazla sudan görebileceği zararlar önlenmiş doğal döngü korunmuş olacaktır. Su kalitesinin korunması 1

2 Doğaya müdehaleler sonucunda meydana gelen doğal hidrolojik döngü içerisinde meydana gelebilecek bozulmalar drenaj sistemleri kullanılarak asgariye indirilebilir.yer altı yada yüzey su seviyesinin korunması buna örnektir. Yaban hayatının korunması Mevcut drenaj sistemlerinin korunmasının çevresel faydası yaban hayatı ortamının muhafazasıdır.doğal ortamlar gelişi güzel ve yetersiz bir şekilde yapılan yapılan gelişmeler sonucunda değişmekte ve bozulmaktadır. Toprağın Rahatlaması Değişimler ve müdehaleler sonucu toprak bünyesinde biriken fazla sular drene edilmelidir.böylece toprak üzerindeki bitkilerin ve yaban yaşamın fazla sudan görebileceği zararlar önlenmiş doğal döngü korunmuş olacaktır. Drenaj Sistemleri Açık sistemler (yüzey drenaj sistemleri) Kapalı sistemler (yer altı drenaj sistemleri) Açık ve kapalı sistemlerin kombinasyonu sonucunda oluşan sistemler (karma drenaj sistemleri) 2. Yüzey drenajı Yer yüzüne yağmur, kar,dolu vb. şekillerde düşen sular yağış adını alır.yeterli bir drenaj çözümü için: -Drene edilecek alanın aldığı yağış hakkında her türlü verinin toplanması -Yağışın ne kadarının yüzey akısına sebep olduğunun saptanması -Yağış ölçüm değerlerinin sağlanması ve bu verilere dayanarak geleceğe yönelik tahminlerde bulunulması gerekmektedir. Yağış suyunun ve yüzeysel akışın kontrol altına alınması ve zararsız hale getirilmesi için: -Doğal drenaj yatakları -Açık hendekler ve kanallar -Menfezler -Kapalı toprak altı borularından yararlanılır. Yüzeysel Akışın Yönlendirilmesi Oluşturan Ana Veriler - Yüzeysel akışın kaynağını tespit için gerekirse komşu arazileri de içine alan topografya analizi yapılmalı.(yüksek veya alçak yerler, sırtlar, vadiler, kuru ve sulu dereler, toplanma noktaları) - Arazide su geçirimi özelliği iyi olan çakıllı veya kumlu topraklar ile geçirgenliği zayıf olan kil ve tozlu topraklar gibi olağandışı topraklar belirlenmelidir. 2

3 - Suyun geldiği en yüksek ve gittiği en alçak noktalar belirlenmelidir. - Kuru kalması istenen bölgeler ve alandaki mevcut yapılar tespit edilmelidir. Tipik bir yağış suyu drenaj sistemine örnek Yağış sonucunda bir bina çatısından drene olan sular yağmur oluklarına toplanır,sular yağmur suyu iniş boruları vasıtasıyla teras,koruma betonu yada çim yüzeye ulaşır.bu yüzeylerin binadan dışarı doğru eğimli yapılmış olması gerekir.yerçekimi etkisiyle suyun eğim yönünde hareketi sağlanır.suyun çim alan üzerindeki hareketi sırasında bir kısım su kaybı meydana gelir.su çim alandan bir yola buradan yol boyunca belli aralıklarla yapılmış olan rögarlara,buradan da giderek artan kesitlere sahip olan menfezler vasıtasıyla bir akarsuya,göle yada denize boşaltılır.söz konusu çatıdan inen sular doğrudan bir kanalizasyona da verilebilir.ülkemizde çok kullanılan bu uygulamanın bir çok sakıncası bulunması nedeniyle kentlerde bu tür drenaj sistemlerini kullanılması doğru değildir. Genel olarak yağış drenaj sistemleri ikiye ayrılır. - Özel drenaj sistemleri: Belirli arazilerden gelen suların yollara(drenaj oluğu yada rögarlara yöneltilmesi için uygulanan sistemlerdir. - Genel drenaj sistemleri: Yağış sonucunda akışa gecen suları meydanlardan,caddelerden ve yollardan toplayarak kontrollü bir şekilde bir akarsuya ulaştırılmasını sağlamak üzere planlanmış sistemlerdir. 3. Yüzeysel Drenajda Kullanılan Yapılar yada Tesisler Kenar Hendekleri Yüzeydeki suyun toplanıp uzaklaştırılması kenar hendekleriyle sağlanır.kenar hendekleri hendek iç yüzeyleri genelde toprak olarak bırakılır.eğim çoksa ve akış hızlıysa hendek yüzeyleri kaplanır.hendek derinliği yağış durumuna göre cm arasında değişir. Kenar hendekleri üçgen ve yamuk kesitli kenar hendekleri olmak üzere ikiye ayrılır. Çatı süzgeçleri çatı drenaj elemanlarıdır ve doğru olarak tasarlanmış bir izolasyon ile birlikte yağmur suyunun güvenli bir şekilde drenajını sağlar. Çatı süzgeçlerinin seçimi yağış tesisatına, iklim koşullarına ve uygulama alanına göre yapılmalıdır. 3

4 Kaplanmis hendek örnekleri Şekil 1: Kaplanmış hendek 4

5 500mm mm Üçgen Kesitli kenar Hendegi 300 mm 300 mm 300 mm Şekil 2 : Kenar ve yağmur hendeği Yamuk Kesitli Kenar Yer Süzgeçleri Konut ve ticari yapı ve yenileme endüstrisinde bir çok sebep döşenecek yer süzgeci tipini etkileyebilir. Kafa Hendekleri Erozyona müsait arazilerde yamaçlardan gelen yağış ve sızıntı sularının,yamaç yüzeyine zarar vermeden uzaklaştırılması amacıyla bir kazı yada yarma şevinin üst çizgisine 4-10 m mesafede olmak üzere şev boyunca açılır.kafa hendekleri genellikle yamuk kesitli ve kaplamalıdır. 5

6 Dogal arazi > 6 m mm Sev orani 3/2 1/1 Sev kazigi Kazý sevi mm Kafa Hendegi Şekil 3 : Kafa hendeği Menfezler Sürekli olarak akan veya yağış sonucu oluşan küçük akarsuları yol gövdesinin bir tarafından diğer tarafına geçmek yada birbiri ile çapraz olarak birleşen yollarda bağlantı kesimlerinde kenar hendeklerinin kesintisiz devamını sağlamak için kullanılan yapılarıdır. -Boru menfezler -Tebliyeli menfezler -Kemer menfezler 6

7 -Kutu menfezler gibi çeşitleri bulunur. Menfez seçiminde akış miktarı göz önünde bulunarak karar verilir. Şekil 4 : Yüzey drenajı ve rögar. 7

8 Şekil 5.: Yüzey drenajı için rögar tipleri. 8

9 Kil topraklar için çakil dolgu (granuler malzeme) Toprak Çakil dolgu Temel Barbakan Doseme Dren borusu Istinat Duvari Drenaji Şekil 6: İstinat duvarı için drenaj 30 cm DÖKÜM IZGARA. HARÇ 40 cm yağmursuyu drenaj borusu. HARÇ 20 cm ACCMP HARÇ MIN 2.5 cm 15 BETON TEMEL SIKIŞTIRILMIŞ ZEMİN Şekil 7: Döküm ızgara kapaklı rögar 9

10 CAMPBELL DÖKÜM cm DIA. BİTİŞ TABAKASI DIA. DELİKLİ KİL KİREMİT (30cm DIA.) TÜM MALZEME? KIRMA TAŞ 15cm EK YERLERİNDE BETON TASMA 15cm PLASTIK BORU BETON ZEMİN DRENAJ GİRİŞİ 60cm DIA. Şekil 8: Drenaj rögarı kesiti (Otoparklarda yüzey drenajı) 30 cm DÖKÜM DRENAJ ELEMANI IZGARASI 30 cm SQ HARÇLA ÇEVRELENMİŞ KAPAK ÇERÇEVESİ MIN 2 SIRA TUĞLA ÖRGÜ TUĞLA YA DA BETON SİLİNDİR BLOK 8 BETON 15 DRENAJ RÖGARI 100 SQ Şekil 9: Drenaj rögar örneği. 1 0

11 BETON ZEMİN 30cm 52,5cm BETON BLOK DUVAR WATERBURY DÖKÜM 4111 plan BİTİŞ TABAKASI TÜM MALZEME 15cmX15cm 6 TEL GEÇİDİ 15cm 7,5cm 20cm 15cm 20cm 7,5cm 15cm 80cm DRENAJ GİRİŞİ KESİT FLANŞ IZGARA 60.93cm. PREKAST BETON DUVAR BETON ZEMİN plan 20cm 20cm BİTİŞ KATMANI 90cm-0cm HARÇ YATAĞININ İÇİNE YERLEŞTİRİLMİŞ DÜZENLEYİCİ ÇERÇEVE TUĞLA TESVİYE YATAKLARI PREKAST BETON DUVAR EĞİMLE KAYAN TUĞLALAR 10cm. ALT DRENAJ (MIN. 3YATAYLAR 300 cm UZUNLUK) SIKIŞTIRILMIŞ ZEMİN ÖRNEK KESİT ÖRTÜLMESİ İÇİN ÇIKIŞ BORUSU ÇAPLARI 60cm-0cm 120cm-0cm DIA 20cm 5cm 7.5cm # cm ÜST ALT HER İKİ YÖNDE MERKEZLER SIKIŞTIRILMIŞ ZEMİN Şekil 10-11: Karayollarında yüzey drenajı 1 1

12 YOL DRENAJ EĞİM DÜZLENMİŞ BİSİKLET YOLU EĞİM BORDÜRÜ YOL Şekil 12: Yaya yolu için drenaj örneği Yağmursuyu drenajı ve giriş yerleri Etkili bir trafik güvenliği ve yollardaki yıkımın önlenerek servis ömürlerinin uzatılması için yağmursuyu drenajının önemi çok büyüktür. Yağmur sularını drenaj sistemine alan giriş yerleri, cadde arkındaki akımı, yayalara ve motorlu trafiğe en az zarar verecek şekilde en az masrafla toplayıp uzaklaştırmak üzere hesap edilir ve projelendirilir. Yağmursuyu giriş yerlerinin dört ana tipi mevcuttur. Eğimi fazla olan karayolları için yüzeyden akan yağmur sularının daha hızlı bir şekilde drene edilebilmesi için şekil 13 de örnekler verilmiştir. 1 2

13 CADDE ARKINA KONAN IZGARALI GIRIS ARK VE BORDÜR GIRISININ BIRLIKTE CALISTIGI BIRLESIK GIRIS BORDÜR TASINA BIRAKILAN GIRIS CADDE BOYUNA YERLESTIRILMIS IZGARALI GIRIS 1 3

14 Şekil 13 : Yağmur suyu giriş yerlerinin dört ana tipi. Kaynakça SEÇKİN,Öznur Bülend,1997 Peyzaj Yapıları II, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları No:447 Ambose, James, m.s Simplifield Site Enginering Professionel Architecture Universty of Southearn California Prof.Dr.Güngör Uzun, Adana 1999 Peyzaj Konstrüksiyonu II,Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Avcuoğlu.M.B Meskun Bölge Yollarında Yağmursuyu Drenajı. İTÜ. Fen Bilimleri Ens. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. 1 4