İşveren: Kısaca Bir hizmet sözleşmesi ile ücret karşılığında kişileri çalıştıran, işyerinin sahibi olarak tanımlanabilir. Hukuki olarak ise;

Transkript

1 TÜRKİYE VE DÜNYADA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İSG DE TEMEL KAVRAMLAR İşyeri: Bir işverenin maddi olan ve olmayan araçlarla belirli bir teknik amacı gerçekleştirmesine yarayan ve süreklilik gösteren organize bir bütündür. Bir başka deyişle çalışmanın (yani işin) yapıldığı yerdir. İşyerinin fiziki, kimyasal ve biyolojik koşulları çalışanı doğrudan etkilemektedir. İşyeri ve çalışma koşulları; çalışan üzerinde çeşitli yüklenmelere neden olmaktadır. İş verimi doğrudan doğruya bu yüklenmelerle ilgilidir. Çalışanların iş kazası geçirmesi, meslek hastalığına yakalanması da işyeri koşulları ile ilişkilidir. Çalışanın etkilenmesi iş ve üretim kalitesini de etkileyecektir. Ortaya çıkan hukuki sonuçlar da işvereni etkilemektedir. İşveren: Kısaca Bir hizmet sözleşmesi ile ücret karşılığında kişileri çalıştıran, işyerinin sahibi olarak tanımlanabilir. Hukuki olarak ise; İşyerinin ve üretim araçlarının sahibidir. İşveren Tüzel Kişi (1) veya Gerçek Kişi (2) olabilir. Hukuki düzenlemeler bakımından 2 tür kişilik bulunmaktadır. Gerçek kişi ve Tüzel kişi (Hükmî şahıs). Toplulukların niteliğine göre özel hukuk tüzel kişisi ve kamu hukuku tüzel kişisi şeklinde ikili ayrıma tabi tutulabilir. (1) = Tüzel kişi gerçekte kişilik sahibi olmayan ancak varsayımsal olarak kişilik sahibi olduğu kabul edilen kişi veya mal topluluklarıdır. Başka bir deyişle; Hukuk bakımından birçok kişinin veya malın topluluğundan doğan ve tek bir kişi sayılan varlık. (2) = Gerçek kişi, sağ ve tam doğmak şartı ile kişinin anne karnına düşmesinden ölümüne kadar süreçte hukuken kişiler için kullanılan terimdir. İşçi: Bir hizmet sözleşmesi ile ücret karşılığında işveren emrinde çalışan kişidir. Üretimin tartışmasız en önemli bileşenidir. Bir vardiya boyunca oluşan yüklenmeler sonucunda çalışanın verdiği psikolojik ve fizyolojik tepkiler değişik sonuçlar yaratmaktadır. İş kazasını yaşayan da, meslek hastalığına yakalanan da işçidir. İş: Bir hizmet sözleşmesi ile ücret karşılığında mal ve hizmet üretimi için yapılan eylem(ler)dir. Üretimin gerçekleştirilebilmesi için çalışanlar bir vardiya boyunca onlarca hatta yüzlerce değişik iş (eylem=çalışma) yapmaktadırlar. Sağlık: Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığı şöyle tanımlamaktadır; Sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil, bedenen ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir. 1

2 İş Sağlığı Bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerinin en üstün düzeyde tutulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi çalışmalarıdır. (Uluslararası Çalışma Örgütü-Dünya Sağlık Örgütü 1950) İş Hekimliği Çalışma hayatı ile ilgili sağlık sorunlarının hastalıkların tanı ve tedavisi ile bu hastalıklardan korunma konusundaki tıbbi etkinliklerdir. İş Hijyeni İşyerlerinde bulunan sağlık risklerinin saptanması, ölçümler yapılması, bu risklerin ortadan kaldırılması amacı ile teknik düzenlemeler yapılması gibi konuları kapsayan iş ve çevre sağlığı faaliyetleridir. Endüstriyel hijyen olarak da tanımlanmaktadır. İş Sağlığı ve Güvenliği İş Sağlığı ve Güvenliği; Tıbbi, Teknik, Ekonomik,Sosyal ve Hukuki yönleri olan bir kavram olarak kısaca; İşçilerin iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı korunmalarının sağlanması şeklinde tanımlanabilir. Dar anlamda iş sağlığı ve güvenliği kavramı, işçinin sağlık ve emniyetinin işyeri sınırlan ve iş dolayısıyla doğan tehlikeler karşısında korunmasını kapsamaktadır. Ancak, zaman içinde bunun yeterli olmadığı ortaya çıkmıştır. Geniş anlamda iş sağlığı ve güvenliği kavramı, işyeri ile sınırlı sağlık ve emniyet tedbirlerinin yeterli koruma sağlayamayacağını kabul eden, işçinin sağlığını, güvenliğini etkileyen, ilgilendiren ve işyeri dışından kaynaklanan riskleri de içeriğine dahil eden, bir kavramdır. İş Kazası Uluslararası Çalışma Örgütü ne göre iş kazası; Planlanmamış ve beklenmeyen bir olay sonucunda sakatlanmaya ve zarara neden olan durumdur. İşyeri ile ev arasında, İşyeri ile işçinin normal olarak yemek yediği yer arasında, İşyeri ile işçinin normal olarak ücretini aldığı yer arasında, oluşan kazalar, iş kazasıdır. (Uluslararası Çalışma Örgütü 121 Sayılı Tavsiye Kararı (1964)) Ülkemiz yasal düzenlemelerine (5510 sayılı yasa 13. Madde) göre iş kazası; Aşağıdaki hal ve durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedence veya ruhça arızaya uğratan olaydır. A-Sigortalı işyerinde bulunduğu sırada 2

3 B-İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla C-Sigortalı işveren tarafından başka bir yere görevli olarak gönderildiği sırada asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda D-Emzikli kadın için emzirme sırasında (gidiş dönüş dahil) E-İşverence sağlanan toplu taşıma sırasında Meslek Hastalıkları 5510 sayılı yasanın 14. Maddesine göre; Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleri. Ülkemiz mevzuatında İşe bağlı hastalıklar tanımlanmamıştır. Yükümlülük Süresi; Sigortalının meslek hastalıkları için Devletin sağladığı bazı haklardan yararlanmak için belirlenmiş bir kavramdır. Buradaki yükümlülük Devletin yükümlülüğüdür. Çalışanın işle ilgisi kesildikten itibaren meslek hastalığının ortaya çıkması arasındaki makul olan en uzun süredir. Her meslek hastalığı için ayrı bir süre belirlenmiştir. Maruziyet Süresi; Zararlı etkenin başlamasıyla hastalık belirtilerinin ortaya çıkması için gereken en az süre. MAK Değeri Müsaade Edilen Azami Konsantrasyon (Maximum Allowable Concentration); Çalışma süresi boyunca hiçbir zaman ulaşılmaması veya aşılmaması gereken düzey. Eşik Sınır Değeri ESD (Treshold Limit Value TLY); Günlük 8 saat veya haftalık 40 saat süren bir çalışma süresi boyunca değişik zamanlarda yapılan ölçümlerin ortalama değeri. (Kronik toksik etkili maddeler için) İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TÜRKİYE DEKİ VE DÜNYADAKİ TARİHSEL GELİŞİMİ İş Sağlığı ve Güvenliğinin Türkiye deki Tarihsel Gelişimi: 3 ayrı dönemde ele alınmaktadır. I.Tanzimat öncesi Lonca (Orta Sandığı Teavün Sandığı) II.Tanzimat ve Meşrutiyet dönemi 3

4 1865 Dilaver Paşa Nizamnamesi (Havza-i Fahmiye Teamülnamesi) 1869 Maadin Nizamnamesi 1871 Ameleperver Cemiyeti 1895 Osmanlı Amele Yardımlaşma Cemiyeti Dilaver Paşa Nizamnamesi nde, Ereğli ve Zonguldak kömür havzası işçilerinin dinlenme ve tatil zamanları, barındırma yerleri, çalışma saatleri ve onların sağlıkları ile ilgili çeşitli konuların ele alınmıştır. Dilaver Paşa Nizamnamesi Ülkemizdeki ilk yazılı belgedir. Maadin Nizamnamesi bütün madenlerde çalışanların güvenliği ile ilgili çeşitli hükümleri düzenleyen bir mevzuattır. III. Cumhuriyet dönemi Ereğli Havza-ı Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun (10 Eylül 1921) 1926 Borçlar Kanunu 1930 Umumi Hıfzıssıha Kanunu ( mdd.) Çalışma hayatının ilk önemli Yasası olan 3008 Sayılı İş Kanunu tarihinde yürürlüğe girmiştir tarihinde yürürlüğe giren 1475 sayılı İş Kanunu gereği İSG güvenliği yönünden birçok tüzük ve yönetmelik uygulamaya konulmuştur Yılında Fincancılar sözleşmesi imzalandı. Kütahya da imzalanan bu sözleşme ile seramik çalışanlarının iş tanımları ve haftalık çalışma süreleri ile alacakları maaşlar belirlenmiş oldu. Devlet hakemliğinde yapılan tarihteki ilk toplu sözleşme olarak tarihe geçmiştir tarihinde 4857 sayılı yeni İş Kanunu yürürlüğe girmiştir. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Dünyadaki Tarihsel Gelişimi : Bernardino Ramazzini nin 1700 lerin başında ilke olarak koyduğu; hastaya mesleğini sor ilkesi 1800 lerin sonunda Edwin Chadvick tarafından hastaya çevresini sor şekline dönüşmüştür. Çünkü çalışanın sağlığını etkileyen faktörler sadece işyerinde değil yaşamının bütünündedir. Aynı devrelerde, diğer Avrupa ülkelerinde de devletin çalışan insanı himaye etmeye başladığı görülür. Fransa da 1810 yılında yayınlanan İmparator Kararnamesi, yine aynı ülkede 1841 yılında yayınlanan İş Mevzuatı bu gayretlerin ilk ürünleridir. 4

5 Amerika Birleşik Devletlerinde ise, bu konuda, ancak bu ülkedeki sanayileşme hareketlerinin çok hızlandığı XX. Yüzyılın başında büyük bir çalışma görülmektedir. Meslek Hastalıkları (The Occupational Diseases) isimli etraflı ilk Amerikan kitabı, Cornell Üniversitesi iç hastalıkları profesörü Gillmann Thomson tarafından 1914 yılında yayınlanmıştır yılında Cenevre de, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kurulmuştur. Uluslar arası Çalışma Örgütü tarafından, 1919 yılından bugüne kadar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili birçok sözleşme çıkarılmıştır. Bunların önemli bir bölümü de, Türkiye Cumhuriyeti tarafından onaylanarak yürürlüğe konulmuştur. ILO 155, ILO 161, ILO SAYILI SÖZLEŞME İş Sağlığı ve Güvenliği Ve Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşme(1) Uluslararası Çalışma Örgütü Genel Konferansı, Uluslararası Çalışma Bürosu Yönetim Kurulu nun daveti üzerine, 3 Haziran 1981 tarihinde Cenevre de yaptığı altmışyedinci oturumunda; Oturum gündeminin 6 ıncı maddesini oluşturan sağlık, güvenlik ve çalışma ortamına ilişkin belirli önerilerin kabulüne ve bu önerilerin bir uluslararası sözleşme şeklini almasına karar vererek, İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi, 1981 olarak adlandırılacak olan aşağıdaki sözleşmeyi, bin dokuz yüz seksen bir yılı Haziran ayının yirmi ikinci günü kabul eder. BÖLÜM I KAPSAM VE TANIMLAR MADDE 1 1. Bu Sözleşme, bütün ekonomik faaliyet kollarına uygulanır. 2. Bu Sözleşmeyi onaylayan Üye, mümkün olan en erken safhada, ilgili işçi ve işverenlerin temsilcisi olan kuruluşlara danıştıktan sonra, işin gereği olarak önemli özel sorunlar yaratan deniz taşımacılığı veya balıkçılık gibi belirli ekonomik faaliyet kollarını, tamamen veya kısmen uygulama alanı dışında tutabilir. 3. Bu Sözleşmeyi onaylayan her Üye, Uluslararası Çalışma Örgütü Anayasası nın 22 inci maddesi uyarınca, Sözleşmenin uygulanmasına ilişkin vereceği ilk uygulama raporunda, bu maddenin 2 inci fıkrası gereği, uygulama alanı dışında tutulan her bir ekonomik faaliyet kolunu, kapsam dışında tutulma nedenleri verilerek ve bu kollarda çalışanların yeterli şekilde korunması için alınan önlemler tanımlanarak bir liste halinde verecek ve daha sonraki raporlarda uygulama kapsamının genişletilmesi yolunda kaydedilmiş gelişmeleri belirtecektir. MADDE 2 1. Bu Sözleşme, kapsanan ekonomik faaliyet kollarında çalışan bütün işçilere uygulanır. 2. Bu sözleşmeyi onaylayan Üye, mümkün olan en erken safhada, ilgili işçi ve işverenlerin temsilcisi olan kuruluşlara danıştıktan sonra, uygulanmasında özel güçlüklerin bulunduğu sınırlı işçi kategorilerini kısmen veya tamamen bu Sözleşmenin uygulanması dışında tutabilir. 5

6 3. Bu sözleşmeyi onaylayan her Üye, Uluslararası Çalışma Örgütü Anayasası nın 22 inci maddesi uyarınca Sözleşmenin uygulanmasına ilişkin vereceği ilk raporda, bu maddenin 2. fıkrası gereği, kapsam dışında tutulan sınırlı işçi kategorilerini, kapsam dışında tutulma nedenlerini belirterek liste halinde verecek ve daha sonraki raporlarında uygulama kapsamının genişletilmesi yolunda kaydedilmiş gelişmeleri belirtecektir. MADDE 3 Bu sözleşmenin amacı bakımından; a) Ekonomik faaliyet kolları terimi, kamu hizmetleri dahil olmak üzere, işçi çalıştırılan bütün kolları kapsar. b) İşçiler terimi, kamu çalışanları dahil olmak üzere istihdam edilen bütün kişileri kapsar: c) İşyeri terimi, işçilerin, işleri nedeniyle gitmeleri veya bulunmaları gereken ve işverenin doğrudan veya dolaylı kontrolü altında bulunan bütün yerleri kapsar; d) Düzenlemeler terimi, yetkili makam veya makamlarca kanun gücü verilen bütün hükümleri kapsar; e) Sağlık terimi, işle bağlantısı açısından, sadece hastalık veya sakatlığın bulunmaması halini değil, aynı zamanda, çalışma sırasındaki hijyen ve güvenlik ile doğrudan ilişkili olarak sağlığı etkileyen fiziksel ve zihinsel unsurları da kapsar. BÖLÜM II ULUSAL POLİTİKA İLKELERİ MADDE 4 1. Her üye, ulusal koşullar ve uygulamaya göre ve en fazla temsil kabiliyetine sahip işçi ve işveren kuruluşlarına danışarak iş güvenliği, iş sağlığı ve çalışma ortamına ilişkin tutarlı bir ulusal politika geliştirecek, uygulayacak ve periyodik olarak gözden geçirecektir. 2. Bu politikanın amacı, işle bağlantılı olan veya işin yürütümü sırasında ortaya çıkan kaza ve yaralanmaları, çalışma ortamında bulunan tehlike nedenlerini mümkün olduğu ölçüde asgariye indirerek önlemek olacaktır. MADDE 5 Sözleşmenin 4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politika, iş sağlığı ve güvenliği ve çalışma ortamını etkiledikleri ölçüde, aşağıdaki esas eylem alanlarını dikkate alacaktır : a) İşin maddi unsurlarının (işyerleri, çalışma ortamı, araçlar, makine ve teçhizat, kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddeler ve etkenler, çalışma yöntemlerinin) tasarımı, test edilmesi, seçimi, ikamesi, montajı, düzenlenmesi, kullanımı ve bakımı; b) İşin maddi unsurları ile işi yapan veya nezaret eden kişiler arasındaki ilişkiler ve makine teçhizat, çalışma süresi, işin düzenlenmesi ve iş usullerinin işçilerin fiziksel ve zihinsel kapasitelerine uyarlanması; c) Yeterli sağlık ve güvenlik düzeyine ulaşılması amacıyla bütün çalışanların ileri düzeyde eğitimini, kalifiyesini ve motivasyonunu kapsayan eğitimi; d) Çalışma grubu ve işletme düzeylerinde ve ulusal düzeyi de kapsayan uygun diğer bütün düzeylerde haberleşme ve işbirliği; e) Sözleşmenin 4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politikaya uygun olan eylemlerinde, işçilerin ve temsilcilerinin disiplin cezalarına karşı korunması; MADDE 6 Sözleşmenin 4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politikanın geliştirilmesi, kamu makamlarının, işverenlerin, işçilerin ve diğer kuruluşların iş sağlığı ve güvenliği ve çalışma ortamına ilişkin görev ve sorumlulukları, ulusal şartları ve uygulamaların tamamlayıcı karakterleri göz önüne alınarak belirtilecektir. MADDE 7 6

7 İş sağlığı ve güvenliği ve çalışma ortamı ile ilgili durum; sorunların tespiti, bunların çözümü için etkin metotların geliştirilmesi, öncelikler ve sonuçların değerlendirilmesi amacıyla, ya top yekun, ya da belirli alanlar itibariyle belirli aralıklarla gözden geçirilecektir. BÖLÜM III ULUSAL DÜZEYDE EYLEM MADDE 8 Her üye, yasa veya yönetmelik çıkarmak suretiyle veya ulusal şartlarına ve uygulamasına uygun diğer bir yöntemle, ilgili işçi ve işverenlerin temsilcisi olan kuruluşlara danışarak, Sözleşmenin 4 üncü maddesine etkinlik kazandırmak için gerekli önlemleri alacaktır.. MADDE 9 1. İş sağlığı ve güvenliği ve çalışma ortamına ilişkin ilgili mevzuatın uygulanması uygun ve yeterli bir denetim sistemi ile güvence altına alınacaktır. 2. Yürütme sistemi, mevzuat ihlallerine karşı yeterli cezalar öngörecektir.. MADDE 10 Yasal yükümlülüklere uymalarına yardım amacıyla, işverenler ve işçiler için yol gösterici tedbirler alınacaktır. MADDE 11 Sözleşmenin 4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politikaya etkinlik kazandırmak amacıyla, yetkili makam veya makamlar aşağıdaki işlevlerin aşamalı bir şekilde yerine getirilmesini sağlayacaklardır: a) Yetkili makamlar tarafından tayin edilen usullerinin uygulanmasının belirlenmesinde olduğu gibi, tehlikelerin niteliği ve derecesinin gerektirdiği yerlerde işyerlerinin tasarımı, inşası ve düzenlenmesi ve bunların faaliyetlerinin başlaması, onları etkileyen önemli değişiklikler ve amaçları doğrultusunda değişimler, işte kullanılan teknik donanımın güvenliği konularının belirlenmesi; b) Maruz kalınması yetkili makam veya makamların kontrolü veya iznine bağlanacak veya yasaklanacak, sınırlandırılacak maddelerin, etkenlerin ve çalışma usullerinin belirlenmesi; birden fazla madde veya etkenlere aynı anda maruz kalınmasından ortaya çıkan sağlık tehlikelerinin göz önüne alınması; c) İş kazaları ve meslek hastalıklarının, işverenlerce,uygun olduğu durumlarda, sigorta şirketlerince veya doğrudan ilgili diğer kişilerce bildirilmesi usullerinin oluşturulması ve uygulanması, iş kazaları ve meslek hastalıkları istatistiklerinin yıllık olarak hazırlanması; d) İş kazaları ile meslek hastalıkları ve diğer sağlığa aykırı durumların iş sırasında veya işle ilgili olarak ortaya çıktığı ve ciddiyet arz ettiği hallerde soruşturma yapılması; e) Sözleşmenin 4. Maddesinde atıfta bulunulan politika uyarınca alınılan önlemler ve işin icrası sırasında veya işle ilgili olarak ortaya çıkan diğer sağlığa aykırı durumlar dahil, iş kazaları, meslek hastalıkları veya diğer sağlık sorunları ile ilgili bilgilerin yıllık yayımı; f) Ulusal şartlar ve imkanlar göz önüne alınarak, işçilerin sağlığına verdikleri risklerle ilgili olarak, kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenlerin incelenmesi sisteminin oluşturulması veya genişletilmesi; MADDE 12 İşte kullanılacak makine, teçhizat ve maddeleri tasarlayan, üreten, ithal eden sağlayan veya transfer edenlerin aşağıdaki hususları sağlamaları konusunda, ulusal hukuk ve uygulamaya uygun olarak önlemler alınacaktır. a) Makine, teçhizat ve maddelerin, doğru bir şekilde kullanıldığında, kullananların sağlığı ve güvenliği için tehlike içermediğine kanaat getirmeleri; b) Makine ve teçhizatın doğru bir şekilde montajı ve kullanımı,maddelerin doğru kullanımı, makine ve teçhizatın arz ettiği tehlikeler ve kimyasal maddeler ve fiziksel ve biyolojik 7

8 etkenler ve ürünlerin tehlikeli özellikleri ile bu tehlikelerin nasıl bertaraf edileceğine dair bilgileri içeren talimatları hazırlamaları; c) Bu Maddenin (a) ve (b) paragraflarına uygun gerekli teknik ve bilimsel bilginin izlenmesi yada çalışma ve araştırmaların üstlenilmesi; MADDE 13 Sağlığı ve hayatı için ciddi ve yakında vaki olmasından korktuğu tehlike nedeniyle, haklı bir gerekçeyle, işinden uzaklaşan bir işçi, işinden uzaklaşması nedeniyle olabilecek uygunsuz sonuçlara karşı ulusal koşullar ve uygulama uygun bir şekilde korunacaktır. MADDE 14 Ulusal koşullar ve uygulamaya uygun bir şekilde, iş sağlığı ve güvenliği ve çalışma ortamına ilişkin sorunlara yönelik yüksek teknik, tıbbi ve mesleki eğitimini de kapsayan, tüm çalışanların eğitim ihtiyacını karşılayacak şekilde tüm seviyelerde eğitim ve öğretimin geliştirilmesi için önlemler alınacaktır. MADDE Sözleşmenin 4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politika ve uygulama önlemlerinin tutarlılığını sağlamak amacıyla, her Üye, mümkün olan en erken safhada, en fazla temsil yeteneğine haiz işçi ve işveren kuruluşları veya uygun diğer kurumlara danıştıktan sonra, bu Sözleşmenin II. veya III. Bölümlerini uygulamakla görevli çeşitli makamlar ve kurumlar arasında gerekli koordinasyonun sağlanması için ulusal şart ve uygulamaya uygun düzenlemeleri yapacaktır. 2. Şartların gerektirdiği ve ulusal koşullar ve uygulamanın izin verdiği hallerde bu düzenlemeler merkezi bir kurumun kurulmasını da içerecektir. BÖLÜM IV İŞLETME DÜZEYİNDE EYLEM MADDE Makul olduğu ölçüde, işverenlerden, kontrolleri altındaki işyerleri, makine, teçhizat ve usullerin güvenlik ve sağlık bakımından riskli olmamasını sağlamaları istenecektir. 2. Makul olduğu ölçüde, işverenlerden, kontrolleri altındaki kimyasal, fiziksel ve biyolojik madde ve etkenlerin, gerekli uygun önlemler alındığında, sağlık için risk oluşturmamasını sağlamaları istenecektir. 3. İşverenlerden, gerektiğinde, kaza riskinin veya sağlık üzerindeki ters etkilerin imkanlar ölçüsünde önlenmesi için, uygun koruyucu elbise ve donanımı sağlamaları istenecektir. MADDE 17 İki veya daha fazla işletmenin aynı işyerinde aynı anda faaliyette bulunduğu hallerde, söz konusu işletmeler, bu Sözleşmenin gereklerini yerine getirmek için işbirliği yapacaklardır. MADDE 18 İşverenlerden, gerektiğinde, yeterli ilk yardım düzenlemelerine de kapsayan kazalar ve olağanüstü durumlarla ilgili önlemleri sağlamaları istenecektir. MADDE 19 Aşağıda belirtilen hususların sağlanması için işletme düzeyinde düzenlemeler olacaktır. a) İşverenlerin üstlendikleri yükümlülüklerini yerine getirmeleri için, işçilerin, işlerini yaparken, işverenle işbirliği yapmaları; b) İşletmedeki işçi temsilcilerinin, iş sağlığı ve güvenliği alanında işverenle işbirliği yapmaları, c) İşletmedeki işçi temsilcilerine, iş sağlığını ve güvenliğini sağlamak için yeterli bilgi verilmesi ve ticari sırları açıklamamak şartıyla kendilerini temsil eden kuruluşlarla bu bilgilerin istişare edilmesi; d) İşletmedeki işçi ve temsilcilerine, iş güvenliği ve işçi sağlığı konusunda yeterli eğitim verilmesi, 8

9 e) İşletmedeki işçilerin veya temsilcilerinin ve bulunması durumunda, işletmedeki temsilci kuruluşların ulusal yasa ve uygulamaya uygun olarak, işleri ile ilgili iş sağlığı ve güvenliğinin bütün safhalarında incelemelere katılmasının ve bu konularda işverence onlara danışılmasının sağlanması, bu amaçla karşılıklı anlaşma halinde işletme dışından teknik danışmanlar getirebilmeleri; f) Bir İşçi, hayatı ve sağlığı için ciddi bir tehlike oluşturduğuna ve yakında vaki bulacağına haklı gerekçelerle inandığı herhangi bir durumu, derhal bir üstüne rapor eder; ve işveren bu durumun giderilmesi için gerekli önlemi alıncaya kadar yaşam ve sağlık için ciddi tehlike oluşturmaya devam eden çalışma alanına işçilerin dönmesini isteyemez. MADDE 20 İşletmedeki işçiler ve veya temsilcileri ile yönetim arasındaki işbirliği, bu Sözleşmenin maddeleri uyarınca alınacak örgütsel ve diğer önlemlerin asli unsuru olacaktır. MADDE 21 İş güvenliği ve sağlığına ilişkin önlemler, işçilere herhangi bir mali yük getirmeyecektir. BÖLÜM V GENEL HÜKÜMLER MADDE 22 Bu Sözleşme, herhangi bir çalışma Sözleşmesi veya Tavsiye Kararlarını değiştirmez. MADDE 23 Bu Sözleşme nin resmi onay belgeleri Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürüne tescil için gönderilecektir. MADDE Bu Sözleşme sadece, onay belgeleri Genel Müdür tarafından tescil edilen Uluslararası Çalışma Örgütü Üyeleri için bağlayıcı olacaktır. 2. Bu sözleşme, iki Üyenin onay belgelerinin Genel Müdür tarafından tescil edildiği tarihten on iki ay sonra yürürlüğe girecektir. 3. Daha sonra, bu Sözleşme, onu onaylayan her Üye için, onay belgesinin tescil edildiği tarihten on iki ay sonra yürürlüğe girecektir. MADDE Bu Sözleşmeyi onaylayan her üye, onu ilk yürürlüğe girdiği tarihten itibaren on yıllık bir süre sonunda, tescil için Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürüne gönderilecek bir işlem ile feshedebilir. Fesih, tescil tarihinden ancak bir yıl sonra geçerli olur. 2. Bu Sözleşmeyi onaylamış olup da, onu bundan önceki fıkrada sözü edilen on yıllık sürenin bitiminden itibaren bir yıl zarfında, bu Maddede öngörüldüğü şekilde feshetmeyen her üye, yeniden on yıllık bir müddet için bağlanmış olur ve bundan sonra bu Sözleşmeyi, her on yıllık süre bitiminde, bu maddede öngörülen şartlar içinde feshedebilir. MADDE Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürü, Örgüt üyeleri tarafından kendisine gönderilen bütün onay ve fesihlerin kaydedildiğini Uluslararası Çalışma Örgütünün bütün Üyelerine bildirecektir. 2. Genel Müdür, kendisine gönderilen Sözleşmenin ikinci onay belgesinin kaydedildiğini örgüt Üyelerine duyururken bu sözleşmenin yürürlüğe gireceği tarihe Örgüt Üyelerinin dikkatini çekecektir. MADDE 27 Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürü, yukarıdaki maddeler gereğince, tescil ettiği bütün onay ve fesihlere ilişkin tam bilgileri, Birleşmiş Milletler Antlaşmasının 102 inci maddesi uyarınca tescil edilmek üzere, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine ulaştıracaktır. MADDE 28 9

10 Uluslararası Çalışma Bürosu Yönetim Kurulu, gerekli gördüğü zaman bu Sözleşmenin uygulanması hakkındaki bir raporu Genel Konferansa sunacak ve Sözleşmenin tamamen veya kısmen değiştirilmesi konusunun Konferans gündemine alınması gereği hakkında karar verecektir. MADDE Konferansın bu Sözleşmeyi tamamen veya kısmen değiştiren yeni bir Sözleşme kabul etmesi halinde ve bu yeni Sözleşme aksini öngörmediği takdirde; a) Değiştirici yeni Sözleşmenin bir Üye tarafından onaylanması durumu, yukarıdaki 25 inci madde dikkate alınmaksızın ve değiştirici yeni Sözleşme yürürlüğe girmiş olmak kayıt ve şartıyla, bu Sözleşmenin derhal ve kendiliğinden feshini gerektirecektir. b) Değiştirici yeni Sözleşmenin yürürlüğe girmesi tarihinden itibaren, bu Sözleşme Üyelerin onaylamasına artık açık bulundurulmayacaktır. 2. Bu Sözleşme, onu onaylayıp da değiştirici Sözleşmeyi onaylamamış bulunan Üyeler için, her halükarda şimdiki şekil ve içeriği ile geçerli olmakta devam edecektir. MADDE 30 Bu sözleşmenin İngilizce ve Fransızca metinlerinin her ikisi de aynı şekilde geçerlidir. 161 SAYILI SÖZLEŞME İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin Sözleşme(2) Uluslararası Çalışma Bürosu Yönetim Kurulu nun daveti üzerine, 7 Haziran 1985 tarihinde Cenevre de yaptığı Yetmiş birinci Oturumunda, Uluslararası Çalışma Örgütü Genel Konferansı; İşçinin işinden kaynaklanan rahatsızlık, hastalık ve yaralanmaya karşı korunmasının, Anayasası gereğince, Uluslararası Çalışma Örgütü ne verilmiş görevlerden biri olduğunu işaret ederek, İlgili uluslararası çalışma Sözleşme ve Tavsiye Kararlarını, özellikle, ulusal düzeydeki politika ve eylem prensiplerini oluşturan 1953 tarihli İşçilerin Sağlığını Korumaya İlişkin Tavsiye Kararı, 1959 tarihli İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin Tavsiye Kararı, 1971 tarihli İşçi Temsilcileri Sözleşmesi ve 1981 tarihli İş Güvenliği ve Sağlığı Sözleşmesi ve Tavsiye Kararını dikkate alarak, Oturum gündeminin 4 üncü maddesini oluşturan İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin bazı tekliflerin kabulüne ve bu tekliflerin bir uluslararası sözleşme şeklini almasına karar vererek, Bin dokuz yüz seksen beş yılı Haziran ayının yirmi altıncı günü, İş Sağlığı Hizmetleri Sözleşmesi, 1985 olarak adlandırılacak olan aşağıdaki sözleşmeyi kabul eder. BÖLÜM I ULUSAL POLİTİKANIN PRENSİPLERİ MADDE 1 Bu sözleşmenin amacı bakımından: a) İş Sağlığı Hizmetleri terimi esas olarak önleyici işlevlere sahip olan ve işletmedeki işveren, işçiler ve onların temsilcilerine; i) İşle ilgili en uygun fiziksel ve zihinsel sağlık koşullarını karşılayacak düzeyde, güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı oluşturmak ve bunu sürdürmek için gereksinimler, ii) İşin, işçilerin fiziksel ve zihinsel sağlık durumlarını dikkate alacak şekilde, onların yeteneklerine uygun biçimde uyarlanması, konularında tavsiyede bulunma sorumluluğu olan hizmetlerdir. b) İşçilerin işyerindeki temsilcileri terimi, ulusal mevzuat veya uygulamaya göre bu şekilde tanımlanan kişileri ifade eder. MADDE 2 10

11 Her üye, ulusal şartları ve uygulamaları ışığında ve bulunmaları durumunda, en fazla temsil yetkisine sahip işçi ve işveren kuruluşlarına danışmak suretiyle, iş sağlığı hizmetleri konusunda uygun bir ulusal politika geliştirecek, uygulayacak ve periyodik olarak gözden geçirecektir. MADDE 3 1. Her Üye, bütün ekonomik faaliyet dallarında ve tüm işletmelerde, kamu sektörü ve üretim kooperatifleri üyelerini de kapsayan, bütün işçiler için, iş sağlığı hizmetlerini sürekli bir şekilde geliştirmeyi üstlenir. Sağlanan hizmet, işletmelerin kendine has risklerini karşılamaya yeterli ve uygun olmalıdır. 2. Eğer, tüm işletmeler için iş sağlığı hizmetleri hemen oluşturulamıyorsa, ilgili her üye, bulunmaları durumunda, en fazla temsil yetkisine sahip işçi ve işveren kuruluşlarına danışarak bu hizmetlerin oluşturulması için planlar hazırlayacaktır. 3. İlgili her Üye, Uluslararası Çalışma Örgütü Anayasası nın 22 inci maddesi uyarınca Sözleşmenin uygulanmasıyla ilgili olarak vermek durumunda olduğu ilk uygulama raporunda, bu Maddenin 2 inci paragrafı gereği hazırladığı planları belirtecek, daha sonraki raporlarında da, bunların uygulanması konusundaki gelişmeleri gösterecektir. MADDE 4 Yetkili makam, bu Sözleşme hükümlerinin yürürlüğe konulması için alınması gereken önlemler konusunda, bulunmaları durumunda, en fazla temsil yetkisine sahip işçi ve işveren kuruluşlarına danışacaktır. BÖLÜM II GÖREVLER MADDE 5 Her işverenin istihdam ettiği işçilerin sağlık ve güvenliği için sorumluluğu saklı kalmak kaydıyla ve işçilerin iş sağlığı ve güvenliği konusunda katılımının gerekliliği göz önüne alınarak, iş sağlığı hizmetleri, işletmedeki iş risklerine uygun ve yeterli olacak şekilde aşağıdaki görevleri kapsayacaktır. a) İşyerlerinde sağlığa zararlı risklerin tanımlanması ve değerlendirilmesi; b) Sağlık üniteleri, kantinler, yatakhaneler ve işveren tarafından bu tür hizmetlerin sunulduğu yerler dahil olmak üzere, işçinin sağlığını etkileyebilecek çalışma ortamında ve iş uygulamalarındaki faktörlerin gözetimi; c) İşyerlerinin tasarımı, makine ve diğer teçhizatın durumu, bakımı ve seçimi ve çalışma sırasında kullanılan maddeler dahil olmak üzere işin planlanması ve organizasyonu konusunda tavsiyede bulunma, 11

12 d) Yeni teçhizatın sağlık açısından değerlendirilmesi ve test edilmesi gibi iş uygulamalarının iyileştirilmesine yönelik programların geliştirilmesine katılım, e) İş sağlığı, güvenliği, hijyen ve ergonomi, kişisel ve müşterek koruyucu donanım konularında tavsiyede bulunma, f) İş ile ilişkisi bakımından, işçilerin sağlığının gözetimi, g) İşin işçiye uygunluğunun geliştirilmesi, h) Mesleki rehabilitasyon önlemlerine katkıda bulunma, i) İş sağlığı, hijyen ve ergonomi alanlarında bilgi, eğitim ve öğretim sağlamada işbirliği; j) İlk yardım ve acil durum tedavi hizmetlerini örgütleme; k) İş kazaları ve meslek hastalıklarının analizine katılma. BÖLÜM III ÖRGÜTLENME MADDE 6 İş sağlığı hizmetlerinin oluşturulması, a) Mevzuat ile; yada, b) Toplu sözleşmeler veya ilgili işçiler ve işverenlerin üzerinde anlaştığı başka bir şekilde; veya, c) Yetkili makamın ilgili işçi ve işverenlerin temsilcisi olan kuruluşlara danışarak belirlediği herhangi bir şekilde; yapılacaktır. MADDE 7 1. İş sağlığı hizmetleri, duruma göre, tek bir işletmeye hizmet biçiminde olacağı gibi, çok sayıda işletme için genel bir hizmet biçiminde de örgütlenebilir. 2. Ulusal şartlara ve uygulamaya göre, iş sağlığı hizmetleri; a) İşletmeler veya ilgili işletme grupları; b) Kamu otoriteleri veya resmi servisler; c) Sosyal güvenlik kurumları; d) Yetkili makamın görevlendirdiği diğer organlar; e) Yukarıdakilerin bir birleşimi; tarafından düzenlenebilir. MADDE 8 İşveren, işçiler ve bulunmaları durumunda onların temsilcileri, eşit şekilde iş sağlığı hizmetlerine ilişkin örgütsel ve diğer önlemlerin uygulanmasına katılacak ve işbirliği yapacaklardır. BÖLÜM IV ÇALIŞMA KOŞULLARI MADDE 9 1. Ulusal hukuk ve uygulamalara uygun olarak iş sağlığı hizmetleri çok disiplinli olmalıdır. Personelin katılımı, yerine getirilecek görevlerin niteliğine göre belirlenecektir. 2. İş sağlığı hizmetleri, işletmedeki diğer hizmetlerle eşgüdümlü bir şekilde yürütülecektir. 3. Ulusal hukuk ve uygulamalar çerçevesinde, iş sağlığı hizmetleri ile sağlık hizmetlerinin sağlanmasından sorumlu diğer organlar arasında yeterli işbirliği ve koordinasyonun sağlanmasına yönelik önlemler alınacaktır. MADDE 10 İş sağlığı hizmetlerini sunan personel, 5 inci Madde sıralanan görevlere ilişkin olarak, işveren, işçi ve bulunmaları durumunda bunların temsilcilerinden mesleki anlamda tam bir bağımsızlığa sahip olarak çalışacaklardır. MADDE 11 12

13 Yetkili makam, yerine getirilecek görevlerin niteliğine ve ulusal hukuk ve uygulamaya göre, iş sağlığı hizmetlerini sağlamakla görevli personelde aranan nitelikleri belirleyecektir. MADDE 12 İşçilerin işle ilgili sağlığının gözetimi, onların ücretlerinde herhangi bir azalmaya neden olmayacak, ücretsiz yapılacak ve mümkün olduğu ölçüde çalışma saatleri içerisinde yerine getirilecektir. MADDE 13 Bütün işçiler, yaptıkları işin ihtiva ettiği sağlık tehlikeleri hakkında bilgilendirileceklerdir. MADDE 14 İşveren ve işçiler, çalışma ortamında bulunan ve işçilerin sağlığını etkilediği bilinen ve etkileyebileceğinden şüphe edilen etkenler hakkında iş sağlığı hizmetlerini verenleri haberdar edeceklerdir. MADDE 15 Sağlık sorunları ve bu nedenle işe gelememe ile işyerinde var olabilecek sağlık tehlikeleri arasında herhangi bir ilişkinin olup olmadığının tespiti için, işçilerin sağlık sorunları ve bu nedenle işe gelememe durumları hakkında iş sağlığı hizmetlerine bilgi verilecektir. İşveren, İş sağlığı hizmeti veren personele işe gelememe nedenlerini incelemesi talebinde bulunamaz. BÖLÜM V GENEL HÜKÜMLER MADDE 16 İş sağlığı hizmetleri oluşturulduğunda, bu hizmetlerin hem denetlenmesi hem de yönlendirilmesinden sorumlu makam veya makamlar ulusal yasa ve yönetmeliklerle belirlenecektir. MADDE 17 Bu Sözleşme nin resmi onay belgeleri, tescili için Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürüne gönderilecektir. MADDE Bu Sözleşme sadece, onay belgeleri Genel Müdür tarafından tescil edilen Uluslararası Çalışma Örgütü üyelerini bağlayacaktır. 2. Bu sözleşme, iki Üyenin onayının Genel Müdür tarafından tescil edildiği tarihten on iki ay sonra yürürlüğe girecektir. 3. Bu sözleşme, daha sonra, sözleşmeyi onaylayan her üye için, onay belgesinin tescil edildiği tarihten on iki ay sonra yürürlüğe girecektir. MADDE Bu Sözleşmeyi onaylayan her üye, sözleşmeyi, ilk yürürlüğe girdiği tarihten itibaren on yıllık bir süre sonunda, tescil için Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürüne gönderilecek bir işlem ile feshedebilir. Fesih, tescil tarihinden ancak bir yıl sonra geçerli olacaktır. 2. Bu Sözleşmeyi onaylamış olup da, bundan önceki fıkrada sözü edilen on yıllık sürenin bitiminden itibaren bir yıl içerisinde bu maddede öngörüldüğü şekilde feshetmeyen her üye, yeniden on yıllık bir müddet için bağlanmış olacak ve bundan sonra bu Sözleşmeyi, her on yıllık süre bitiminde, bu maddede öngörülen şartlar içinde feshedebilecektir. MADDE Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürü, Örgüt üyeleri tarafından kendisine gönderilen bütün onay ve fesihlerin kaydedildiğini Uluslararası Çalışma Örgütünün bütün üyelerine bildirecektir. 13

14 2. Genel Müdür, kendisine gönderilen Sözleşmenin ikinci onay belgesinin kaydedildiğini örgüt üyelerine duyururken bu sözleşmenin yürürlüğe gireceği tarihe Örgüt Üyelerinin dikkatini çekecektir. MADDE 21 Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürü, yukarıdaki maddeler gereğince, tescil ettiği bütün onay ve fesihlere ilişkin tam bilgileri, Birleşmiş Milletler Antlaşmasının 102 nci maddesi uyarınca tescil edilmek üzere, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine ulaştıracaktır. MADDE 22 Uluslararası Çalışma Bürosu Yönetim Kurulu, gerekli gördüğü zaman bu Sözleşmenin uygulanması hakkında Genel Konferansa bir rapor sunacak ve bu Sözleşmenin tamamen veya kısmen değiştirilmesi konusunun Konferans gündemine alınması gereği hakkında karar verecektir. MADDE Konferans, bu Sözleşmeyi tamamen veya kısmen değiştiren yeni bir Sözleşmeyi kabul etmesi halinde ve bu yeni Sözleşme aksini öngörmediği takdirde; a) Değiştirici yeni Sözleşmenin bir üye tarafından onaylanması durumu, yukarıdaki 19 uncu madde dikkate alınmaksızın ve değiştirici yeni Sözleşme yürürlüğe girmiş olması kayıt ve şartıyla, bu Sözleşmenin derhal ve kendiliğinden feshini gerektirecektir. b) Değiştirici yeni Sözleşmenin yürürlüğe girmesi tarihinden itibaren, bu Sözleşme Üyelerin onaylamasına kapanmış olacaktır. 2. Bu Sözleşme, onu onaylayıp da değiştirici Sözleşmeyi onaylamamış üyeler için, her halükarda şimdiki şekil ve içeriği ile geçerli olmakta devam edecektir. MADDE 24 Bu sözleşmenin İngilizce ve Fransızca metinlerinin her ikisi de aynı şekilde geçerlidir. 187 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİ GELİŞTİRME ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ, ILO Kabul Tarihi: 15 Haziran 2006 Yürürlüğe Giriş Tarihi: 20 Şubat 2009 Uluslararası Çalışma Örgütü Genel Konferansı, Uluslararası Çalışma Bürosu Yönetim Kurulu nun daveti üzerine 31 Mayıs 2006 tarihinde Cenevre de yaptığı doksan beşinci oturumunda; İşkazalan, meslek hastalıkları ve bunlara bağlı ölümlerin küresel boyutunun farkında olarak ve bunları azaltmak için gerekli tedbirlerin alınmasının devam ettirilmesinin gerekliliğine inanarak ve İşçilerin genel hastalıkları veya işten kaynaklanan meslek hastalıkları ve kazalara karşı korunmalarının ILO Anayasası nda belirtildiği gibi Uluslararası Çalışma Örgütü nün amaçlan arasında olduğunu hatırlatarak ve İş kazaları, meslek hastalıkları ve bunlara bağlı ölümlerin verimlilik, ekonomik ve sosyal gelişme üzerindeki olumsuz etkilerinin farkında olarak ve 14

15 İşçilerin bütün mesleklerde yaşam ve sağlıklarının yeterli bir şekilde korunması hususunda Dünyanın çeşitli ülkelerinde uygulanan özgün programlann daha da geliştirilmesine ilişkin ILO nun yükümlülüğünü vurgulayan Filedelfiya Beyannamesinin III (g) fıkrasını göz önünde bulundurarak ve ILO nun 1998 tarihli Çalışmada Temel İlkeler ve Haklar Bildirgesi ve Bu Bildirgenin İzlenmesi enstrümanını göz önünde tutarak ve İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin 1981 tarihli 155 Sayılı Sözleşme yi, İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin 1981 tarihli 164 Sayılı Tavsiye Kararı nı ve iş sağlığı ve güvenliğini geliştirmeye yönelik Uluslararası Çalışma Örgütü nce kabul edilen diğer belgeleri not ederek ve İş sağlığı ve güvenliğinin geliştirilmesinin Uluslararası Çalışma Örgütü nün herkes için saygın iş gündeminin bir parçasını oluşturduğunu hatırlatarak ve 2003 tarihinde düzenlenen 91. Uluslararası Çalışma Konferansı tarafından benimsenen ve özellikle ülkelerin gündemlerinde yer alan iş sağlığı ve güvenliğine öncelik verilmesine ilişkin küresel stratejinin Sonuçlarını göz önünde bulundurarak ve Sağlık ve güvenlik bakımından ulusal düzeyde önleyici bir kültürün sürekli olarak geliştirilmesinin önemini vurgulayarak ve Oturum gündeminin dördüncü maddesini oluşturan iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin diğer bazı önerileri kabul etmeyi kararlaştırdıktan sonra ve Bu tekliflerin uluslararası bir sözleşme şeklini almasını belirledikten sonra ve İki bin altı yılı Haziran ayının on beşinci günü İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesi (2006) başlıklı aşağıdaki Sözleşmeyi kabul eder. I. TANIMLAR Madde 1 Bu Sözleşmede, amacı bakımından; (a) ulusal politika terimi 1981 tarihli ve 155 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesinin, 4 üncü maddesindeki ilkelere uygun olarak geliştirilen iş sağlığı ve güvenliği ve çalışma ortamı ile ilgili ulusal politikayı ifade eder; (b) iş sağlığı ve güvenliği ulusal sistemi ya da ulusal sistem terimi iş sağlığı ve güvenliği ulusal politika ve ulusal programları yürütmek için ana çerçeveyi sağlayan altyapıyı ifade 15

16 eder; (c) iş sağlığı ve güvenliği ulusal programı ya da ulusal program terimi önceden belirlenmiş bir takvime göre gerçekleştirilecek hedefleri, öncelikleri ve iş sağlığı ve güvenliğini geliştirmek için hazırlanan eylem planlarını ve bu konuda kaydedilen gelişmeleri değerlendirecek vasıtalan içeren her hangi bir ulusal programı ifade eder; (d) ulusal önleyici sağlık ve güvenlik kültürü terimi hükümet, işveren ve işçilerin; hakların, sorumlulukların ve görevlerin tanımlandığı bir sistem vasıtasıyla güvenli ve sağlıklı çalışma ortamı sağlanmasına aktif olarak katıldıkları ve önleme ilkesinin en öncelikli addedildiği sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı hakkının her düzeyde karşılanmasını gerektiren bir kültürü ifade eder. II. AMAÇ Madde 2 1. Bu Sözleşmeyi onaylayan her üye, en fazla temsil kabiliyetine sahip işçi ve işveren kuruluşlarının temsilcilerine danışarak, ulusal politika, ulusal sistem ve ulusal program geliştirme yoluyla iş kazalarım, meslek hastalıklarını ve ölümleri önlemek için iş sağlığı ve güvenliğinin sürekli geliştirilmesine katkıda bulunacaktır. 2. Her üye, Uluslararası Çalışma Örgütü nün (ILO) iş sağlığı ve güvenliğini geliştirme çerçevesi ile ilgili belgelerinde belirlenen ilkeleri dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği konusunda ulusal sistem ve ulusal programlar aracılığıyla, aşamalı olarak, güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı tesis etmeye yönelik etkin tedbirler alacaktır. 3. Her üye, en fazla temsil kabiliyetine sahip işçi ve işveren kuruluşları temsilcilerine danışarak, ILO nun iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin sözleşmelerini onaylamak için ne tür tedbirlerin alınabileceği hususunu periyodikolarak gözden geçirecektir. III. ULUSAL POLİTİKA Madde 3 1. Her üye, ulusal bir politika belirleyerek, güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı geliştirecektir. 2. Her üye, işçilerin güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı hakkım, ilgili her seviyede geliştirecek ve ilerletecektir. 3. Her üye, ulusal politikasını belirlerken, ulusal şartların ve uygulamanın ışığında ve en fazla 16

17 temsil kabiliyetine sahip işveren ve işçi kuruluşlanna danışarak, iş risklerini ya da tehlikelerini değerlendirmek; iş riskleri ya da tehlikeleri ile kaynağında mücadele etmek; bilgilendirme, danışma ve eğitimi içeren ulusal önleyici güvenlik ve sağlık kültürünü oluşturmak gibi temel ilkeleri geliştirecektir. IV. ULUSAL SİSTEM Madde 4 1. Her üye, en fazla temsil kabiliyetine sahip işveren ve işçi kuruluşlanna danışarak, iş sağlığı ve güvenliği için ulusal bir sistem kuracak, sürdürecek, sürekli geliştirecek ve belirli sürelerle gözden geçirecektir. 2. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ulusal sistem, aşağıdakileri de içerecektir: (a) İş sağlığı ve güvenliği konularındaki yasalar ve yönetmelikler, gerekli görülüyorsa, toplu sözleşmeler ve ilgili diğer her türlü belgeler; (b) Ulusal yasa ve uygulamaya uygun olarak belirlenmiş, iş sağlığı ve güvenliğinden sorumlu bir makam ya da kuruluş veya makamlar ya da kuruluşlar; (c) Teftiş sistemleri de dahil, ulusal yasalar ve yönetmeliklerle uyumu sağlamak üzere mekanizmalar; (d) İşletme seviyesinde, işyerinde önleyici tedbirlerin esas unsuru olarak yönetim, işçiler ve bunların temsilcileri arasındaki işbirliğini geliştirmeye yönelik düzenlemeler; 3. Ulusal iş sağlığı ve güvenliği sistemi, gerekli görülürse, aşağıdakileri de kapsayacaktır; (a) İş sağlığı ve güvenliği konularıyla ilgili ulusal bir üçlü danışma organı veya organları; (b) İş sağlığı ve güvenliği konularında bilgilendirme ve danışmanlık hizmetleri; (c) İş sağlığı ve güvenliği eğitiminin sağlanması; (d) Ulusal yasa ve uygulamaya uygun iş sağlığı hizmetleri; (e) İş sağlığı ve güvenliği konularında araştırma; (f) ILO nun ilgili belgeleri göz önünde bulundurularak, iş kazaları ve meslek hastalıkları konusunda veri toplanması ve analiz edilmesi için bir mekanizma; 17

18 (g) İş kazaları ve meslek hastalıklarını kapsayan ilgili sigorta veya sosyal güvenlik sistemleri ile işbirliği için hükümler; (h) Mikro-işletmelerde, küçük ve orta ölçekli işletmelerde ve kayıt dışı ekonomide, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin koşulların sürekli gelişimi için destek mekanizmaları. V. ULUSAL PROGRAM Madde 5 1. Her üye, en fazla temsil kabiliyetine sahip işveren ve İşçi kuruluşlarına danışarak, iş sağlığı ve güvenliği konusunda ulusal bir program düzenleyecek, uygulayacak, izleyecek, değerlendirecek ve belirli sürelerle gözden geçirecektir. 2. Ulusal program: (a) Sağlık ve güvenlik bakımından ulusal önleyici kültürün gelişmesini teşvik edecek; (b) Iş kazaları, meslek hastalıkları ve ölümleri önlemek ve işyerinde sağlık ve güvenliği geliştirmek amacıyla, ulusal yasa ve uygulamalara uygun olarak, makul ve uygulanabilirliği ölçüsünde, işle ilgili tehlikeleri ve riskleri ortadan kaldırarak ya da en aza indirerek işçilerin korunmasına katkıda bulunacak; (c) İş sağlığı ve güvenliği için, ulusal sisteminin anaiizini de kapsayacak şekilde, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin ulusal durum analizi yapılacak ve gözden geçirilecek; (d) Kaydedilen gelişmenin amaçlarını, hedeflerini ve göstergelerim içerecek; (e) Mümkün olduğu takdirde, güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamını aşamalı olarak gerçekleştirmeye yardımcı olacak diğer tamamlayıcı ulusal programlar ve planlar vasıtasıyla desteklenecektir. 3. Ulusal program kapsamlı bir şekilde tanıtılacak ve olabildiği ölçüde, en yüksek ulusal makamlarca onaylanacak ve yürürlüğe konulacaktır. VI. SON HÜKÜMLER Madde 6 Bu Sözleşme hiçbir Uluslararası Çalışma Sözleşmesi veya Tavsiye Kararım değiştirmez. 18

19 Madde 7 Bu Sözleşmenin resmi onay belgeleri, tescil edilmek üzere, Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürüne iletilecektir. Madde 8 1. Bu Sözleşme, sadece onay belgeleri Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürü tarafından tescil edilmiş olan Uluslararası Çalışma Örgütü üyeleri bakımından bağlayıcıdır. 2. Bu Sözleşme, iki üyenin onama belgesi Genel Müdür tarafından tescil edildiği tarihten itibaren on iki ay sonra yürürlüğe girer. 3. Bu Sözleşme, daha sonra, onu onaylayan her üye için onama belgesinin tescil edildiği tarihten itibaren on iki ay sonra yürürlüğe girer. Madde 9 1. Bu Sözleşmeyi onaylamış bulunan her üye, Sözleşmenin ilk yürürlüğe girdiği tarihten itibaren on yıllık bir süre geçtikten sonra, Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürüne tescil edilmek üzere göndereceği bir ihbarname ile Sözleşmeyi feshedebilir. Bu fesih, tescil tarihinden ancak bir yıl sonra geçerli olacaktır. 2. Bu Sözleşmeyi onaylayıp yukarıdaki fıkrada sözü edilen on yıllık sürenin bitiminden itibaren bir yıl içerisinde, bu madde gereğince, fesih hakkını kullanmayan her üye, yeni bir on yıllık süreye tabi olur ve bundan sonra bu Sözleşmeyi, her on yıllık süreyi takip eden ilk yıl içerisinde ve bu maddede öngörülen koşullar çerçevesinde feshedebilir. Madde Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürü, Uluslararası Çalışma Örgütü üyeleri tarafından kendisine tebliğ edilen bütün onama ve fesihlerin tescil edildiğini Uluslararası Çalışma Örgütü nün bütün üyelerine duyurur. 2. Genel Müdür, kendisine tebliğ edilen Sözleşmenin ikinci onama belgesinin tescil edildiğini Örgüt üyelerine bildirirken, bu Sözleşmenin yürürlüğe gireceği tarih hakkında örgüt üyelerinin dikkatini çeker. Madde 11 Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürü, kabul edilmiş onaylara ve fesihlere ilişkin bütün bilgileri, Birleşmiş Milletler Antlaşmasının 102 nci maddesi uyarınca, Birleşmiş Milletler 19

20 Genel Sekreterine iletir. Madde 12 Uluslararası Çalışma Bürosu Yönetim Kurulu, gerekli görürse, bu Sözleşmenin, işleyişi hakkında bir raporu Genel Konferansa sunar ve gerekirse gözden geçirilmesi hususunun Konferans gündemine alınması isteğini inceler. Madde Konferans, bu Sözleşmeyi değiştiren yeni bir Sözleşmeyi kabul etmesi halinde ve yeni Sözleşme aksini öngörmedikçe: a) Değiştirilmiş yeni Sözleşmenin bir üye tarafından onaylanması, yukarıdaki 9 uncu madde hükümleri dikkate alınmaksızın ve değiştirilmiş yeni Sözleşme yürürlüğe girmiş olması kayıt ve şartı ile, bu Sözleşmenin derhal feshini gerekecektir. b) Bu Sözleşme, değiştirilmiş yeni Sözleşmenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren, üyelerin onayına açık tutulamaz. 2. Bu Sözleşme, onu onaylamış olan ancak değiştirilmiş yeni Sözleşmeyi onaylamamış olan üyeler için her halükarda mevcut şekli ve içeriği ile yürürlükte kalmaya devam eder. Madde 14 Bu Sözleşmenin İngilizce ve Fransızca metinleri aynı şekilde geçerlidir. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMA İLKELERİ VE GÜVENLİK KÜLTÜRÜ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMA İLKELERİ Uygun İşe Yerleştirme Kişilerin yaş, cinsiyet, herhangi sağlık sorununun varlığı, eğitimi, alışkanlıkları vb. pek çok özelliğinin iş ve sağlık ilişkileri bakımından önemli olduğu bilinmektedir. Çalışmaya aday olan bir kişinin işe başlamadan önce bir değerlendirmeden geçirilerek niteliklerinin belirlenmesi ve bu niteliklerine uyan bir işe yerleştirilmesi, sağlıklı çalışan amacına ulaşmak bakımından çok temel bir uygulamadır. Bu amaçla yapılan muayeneye işe giriş muayenesi adı verilmektedir. Bu muayenelerde bazı sorularla, kişinin herhangi sağlık sorunu olup olmadığı değerlendirilmektedir. Daha sonra gerekirse kişinin hekim tarafından muayenesi ve 20

21 bazı laboratuar incelemeleri de yapılabilir. Bu incelemeler sonunda herhangi patolojik bulgu saptanırsa, kişinin bazı işlerde çalışmaktan alıkonması uygun olacaktır. Örneğin allerji öyküsü olan bir kişinin kontakt dermatit olasılığı bulunan bir işte (deterjan vb. temizlik maddelerinin çok kullanıldığı bir işte) çalışması önlenebilir. Benzeri şekilde akciğer rahatsızlığı olan bir kişinin tozlu ortamda veya karaciğer rahatsızlığı olan bir kişinin solventlerle, çok sigara içen bir kişinin de asbestle ilgili işte çalışmasının önüne geçilebilir. Böylelikle kişinin özellikleri ile işyeri koşulları bir arada düşünüldüğünde, olası bazı sağlık sorunlarının önüne geçilmiş olur. Bu durumda uygun işe yerleştirme ilkesi, koruyucu sağlık hizmetleri yaklaşımı bakımından birincil düzeyde koruma (primer korunma) anlamına gelmektedir. İşe giriş muayenesinin anlamı, bir kişinin bazı işlerde çalışmasını engellemekten çok, kişinin niteliklerine uygun bir işe yerleştirilmesini sağlamak şeklinde yorumlanmalıdır. Bu yerleştirmede bireysel özellikler ve işyerinde bulunan veya işin yürütümü sırasında ortaya çıkabilecek tehlikeler dikkate alınır. İşyeri Ortam Faktörlerinin Değerlendirilmesi İş ve sağlık arasındaki ilişkilerde belirleyici olan ikinci temel öğe, işyeri ortamında bulunan faktörlerdir. Çalışanın sağlığının korunması bakımından bu faktörlerin kontrol altına alınması gereklidir. Bunun için de öncelikle işyerinde hangi faktörlerin var olduğu bilinmelidir. İşin niteliğine göre bir işyerinde ne tür faktörlerin bulunabileceği tahmin edilebilir. Bu konuda uzman kişiler tarafından yapılan gözlem ve değerlendirmeler de yararlıdır. Hatta çalışanların bu konudaki ifadeleri de bir işyerinde bulunan sağlık tehlikeleri hakkında fikir verebilir. Ancak, işyeri ortamında bulunan faktörün ortamdaki düzeyi, ölçümlere dayalı olarak belirlenmelidir. Bu uğraşılar iş hijyeni çalışmalarının konularıdır. İş Sağlığı ve Güvenliği Risklerinin Değerlendirilmesi ve Kontrolü Sağlık risklerinin kontrolünde amaç, risk etkeni ile çalışan işçinin temasını kesmektir. Bunun için öncelikle yapılması gereken, riskin kaynağında kontrolüdür. Bu şekilde riskin işçiye ulaşması önlenmektedir. Bu amaçla yapılacak en etkili uygulama riskli maddenin hiç kullanılmaması ve yerine tehlikesiz veya az riskli bir başka maddenin kullanıma sokulmasıdır (ikame, substitüsyon). Kanserojen etkisi olan asbest yerine sentetik bazı maddeler veya benzen yerine toluen kullanılması bu uygulamanın örneklerindendir. Ancak bu tür bir korunma her zaman mümkün olmayabilir. Zira her durumda, bir maddenin yerine kullanılabilecek zararsız bir başka madde bulunamaz. Bu durumda, bir yandan tehlikeli olduğu bilinen maddenin kullanımı sürerken, bir yandan da bu maddenin, çalışanın sağlığına zarar vermemesi için bazı uygulamaların yapılması gerekir. Bu amaçla sık yapılan uygulamalar arasında havalandırma, kapatma, ayırma, üretimde kullanılan yöntemi değiştirme gibi zararlı etkenin çalışana ulaşmasını engellemeyi amaçlayan yöntem ve uygulamalar sayılabilir. 21

22 Risk Değerlendirme Çalışması ve Aşamaları; İşyerinde risk değerlendirme çalışmasına iş akış şeması hazırlanarak başlanmalıdır. Risk değerlendirilmesi, üretim bölümünde makine temelli, diğer bölümlerde saha temelli yapılmalıdır. Üretim bölümünde örnek bir ürün grubu seçilerek imalatına ait iş akışı takip edilmelidir. Firma içi genel ve alan temelli risk değerlendirmesi yapılmalıdır. Çalışmalarında Kinney Risk Analizi yöntemi kullanılabilir sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (20/6/2012 tarihli Sayı : 28339) Risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm ve araştırma MADDE 10 (1) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. Risk değerlendirmesi yapılırken aşağıdaki hususlar dikkate alınır: a) Belirli risklerden etkilenecek çalışanların durumu. b) Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde ve müstahzarların seçimi. c) İşyerinin tertip ve düzeni. ç) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu. (2) İşveren, yapılacak risk değerlendirmesi sonucu alınacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri ile kullanılması gereken koruyucu donanım veya ekipmanı belirler. (3) İşyerinde uygulanacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri, çalışma şekilleri ve üretim yöntemleri; çalışanların sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyini yükseltecek ve işyerinin idari yapılanmasının her kademesinde uygulanabilir nitelikte olmalıdır. (4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılmasını sağlar. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi: Sayı: Risklerin belirlenmesi ve analizi MADDE 9 (1) Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur. (2) Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya 22

23 da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir. (3) İşyerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır. (4) Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır. (5) Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir. Risk kontrol adımları MADDE 10 (1) Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır. a) Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır. b) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar uygulanır. 1) Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması. 2) Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi. 3) Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi. c) Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü, sorumlu kişi ya da işyeri bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur. ç) Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır. (2) Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır. (3) Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin hayata geçirilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni seviye, kabul edilebilir risk seviyesinin üzerinde ise bu maddedeki adımlar tekrarlanır. Dokümantasyon 23

24 MADDE 11 (1) Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir. a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı. b) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri. c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi. adı. ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin d) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler. e) Tespit edilen riskler. f) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler. g) Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları. ğ) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi. (2) Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır. (3) Risk değerlendirmesi dokümanı elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp arşivlenebilir. Risk değerlendirmesinin yenilenmesi MADDE 12 (1) Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir. (2) Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir. a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması. b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. c) Üretim yönteminde değişiklikler olması. ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. 24

25 d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması. Aralıklı Kontrol Muayenesi Aralıklı kontrol muayenelerinde çalışma koşullarına bağlı olarak ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarına yönelik değerlendirmeler yapılabildiği gibi, genel anlamda sağlık değerlendirmeleri de (hipertansiyon, diyabetes mellitus, beslenme alışkanlığı, koroner kalp hastalığı risk faktörleri vb.) yapılabilir. Aslında çalışanlar grubu bu anlamda erken tanı çalışmaları bakımından uygun bir gruptur. Hızla uygulanabilecek basit muayene yöntemleri ile hastalık yönünden kuşkulu olanlar ayrılır. Daha sonra bu kişiler ileri incelemelerde değerlendirilerek gerçekten hasta olanların, hastalığın erken döneminde bulunması sağlanmış olur. Bilindiği gibi bir hastalığın erken dönemde yakalanmış olması tedavinin başarısı artırmaktadır. TEMEL HUKUK VE İŞ HUKUKU Hukukun Kolları Hukuk temel olarak Kamu Hukuku ve Özel Hukuk olarak iki bölüme ayrılmaktadır. Hukukun bu şekilde iki bölüme ayrılması yeni bir anlayış olmayıp, eski bir tarihe kadar dayanmaktadır. 1. Kamu Hukuku Bir kamu tüzel kişisi olan devletin kuruluşunu, işleyişini, diğer devletlerle ve bireylerle olan ilişkilerini konu almaktadır. Kamu Hukukunun Dalları a) Anayasa Hukuku b) İdare Hukuku c) Ceza Hukuku d) Yargılama Hukuku e) Uluslararası Hukuk f) İcra İflas Hukuku g) Mali Hukuk 25

26 a)anayasa Hukuku: Devletin kuruluşunu, işleyişini, organlarını, devlet organlarının birbirleri ile olan ilişkilerini ve ayrıca bireylerin temel hak ve özgürlüklerini düzenler. b)idare Hukuku: Devletin yönetim örgütünü, bu örgütün görevlerini ve işleyişini düzenlemektedir. İdare Hukuku Anayasa Hukuku ile aynı konuları kapsar görünmektedir. Ancak Anayasa Hukuku sorunu normatif düzeyde ele almaktadır. Kuşkusuz bu konuda genel esasları koymak yeterli olamaz. Yürütme görevinin nasıl yerine getirileceğini ayrıntısıyla ele almak İdare Hukukuna düşmektedir. c)ceza Hukuku: Kişilere ve topluma karşı işlenen ve onların beden ve ruh sağlıklarını bozan, maddesel varlıklarını zarara uğratan eylemleri suç olarak niteler ve suç işleyenlere verilecek cezaların biçim ve derecelerini düzenler. d)yargılama Hukuku: Devletin yargılama işini yürüten yargı organlarının işleyişinin usül ve esasları ile ilgilidir. Yargılama hukuku ilgili bulunduğu hukuk alanının özelliklerine göre ayrılıklar göstermektedir. Bu nedenle hukuk yargısı, ceza yargısı, yönetimsel yargı, anayasal yargı gibi çeşitli yargı yolları ayrı ayrı düzenlenmiştir. Hukuk uyuşmazlıkları hukuk yargı organlarında, suç sayılan eylem ve işlemler ceza yargı organlarında, kamu kuruluşlarının eylem ve işlemleri idari yargı organlarında, anayasaya ilişkin işlemler ise anayasal yargı organlarında ayrı yöntem ve kurallara göre incelenir. e)uluslararası Hukuk: Egemenlik hakkına sahip bağımsız devletlerin karşılıklı ilişkilerini düzenler. f)icra İflas Hukuku: Hukuk devletinde bireyler eğer bir direnişle karşılaşırlarsa haklarını kendi kişisel güçlerine dayanarak değil, Devlete, ilgili teşkilatına başvurarak elde etmelidirler. Yargı organları tarafından verilen kararların nasıl yerine getirileceği icra iflas hukukunun alanına girmektedir. g)mali Hukuk: Devletin kamu harcamalarını karşılayabilmesi için ihtiyaç duyduğu kaynakları nasıl elde edeceğini,bu konudaki yükümlülüğün vatandaşlar arasında adil biçimde nasıl ve hangi araçlardan yararlanılarak dağıtılacağını; Devletin kamu harcamalarını ve kamu yatırımlarını hangi esasa göre gerçekleştireceğini, kısaca Devletin mali işlemleri ile ilgili konuları düzenler. 2. Özel Hukuk Bir toplumda eşit hak ve yetkilere sahip olan kişiler arasındaki ilişkileri düzenler. Özel Hukukun Dalları a)medeni Hukuk: Özel Hukukun büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Bireyleri doğumundan ölüme kadar ilgilendiren ve kişi, aile, miras, eşya ve borçlar hukuku isimlerini taşıyan hukuk alanını kapsamına almaktadır. 26

27 b)ticaret Hukuku: Ticaret hayatına ilişkin düzenlemelerle ilgilenen özel hukuk çeşididir. Ticarî İşletme Hukuku, Şirketler Hukuku, Kıymetli Evrak Hukuku, Sigorta Hukuku,Deniz Ticareti Hukuku dallarıdır. c)devletler Özel Hukuku:Devletler Özel Hukuku devletlerin değil, ayrı uyruklardan olan kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerinde uygulanacak esas ve ilkeleri gösterir. d)iş Hukuku:Toplumdaki çalışma yaşamına ilişkin kuralları ile ilgili düzenlemeleri inceler. e)sosyal Güvenlik Hukuku: Toplumda yaşayan bireylerin sosyal güvenliklerinin sağlanmasına çalışmaları kapsar. f)fikri Hukuk:Eser sahibi bir kişinin eseri üzerindeki sahip olduğu hakları düzenler. Hukuk kuralları Kişilerin hak ve menfaatlerini korumak, sorumluluklarını belirlemek, bireyin ve toplumun genel yararını sağlamak, kişiler ve kurumlar arasındaki ilişkileri düzenlemek amacıyla yetkili bir organ tarafından oluşturulmuş, devletin maddi yaptırımları ile desteklenmiş kurallar bütünüdür. Hukuk kurallarının işlevleri: Toplum düzenini sağlamak Toplumsal barışı sağlamak Kişilerin haklarını hukuki güvence altına almak Hürriyet ve eşitliği sağlamak Toplumsal ihtiyaçları karşılamak Adaleti gerçekleştirmek Hukuk kurallarının yaptırımı (MÜEYYİDESİ) Sosyal düzen kurallarının asıl amacı, toplum içindeki düzeni sağlamaktır. Kişiler bazen sosyal düzen kurallarına uyarlar; ancak bazen de bu kuralları şahsi ihtirasları ve bencillikleri yüzünden çiğnerler. İşte böyle bir ihlal durumunda, sosyal düzen kuralını çiğneyen kişilere, ihlal ile bozulan sosyal düzenin yeniden sağlanması için uygulanan hukuki kurumlara yaptırım denir. Kısaca yaptırım sosyal düzen kurallarının ihlali sonucunu doğuran kişiye uygulanan, ihlalin hukuki sonucudur. Yani yaptırım hukuki bir sonuçtur. Bilindiği gibi hukuk kurallarının yaptırımları ile diğer sosyal düzen kurallarının yaptırımları arasında fark vardır. Hukuk kurallarının yaptırımları maddidir; yani dünyevi sonuçları vardır (hapis, tazminata mahkûm olma gibi). Bir hukuk kuralına aykırı davranış sonucunda ortaya çıkan ve devlet gücü kullanılarak zorla yerine getirilen hukuki neticelerdir. Bu tanımın dört unsuru vardır; 27

28 a) Bir hukuk kuralı olacak b) Bu hukuk kuralının bir emri ve yasağı olacak c) Bu emir veya yasak ihlal edilecek. d) İhlal neticesinde ortaya çıkan sonuç zorla ve devlet gücü ile yerine getirilecek. a.cebri İcra Borçlarını ödemeyen borçlunun, borcunu devlet gücü ile zorla yerine getirmeye mecbur ettirilmesidir. Cebri icra için söz konusu olan borç; bir şeyin yapılması veya yapılmaması ile bir mal varlığı değerinin ödenmesidir. Bu noktada cebri icra, borçluyu bir işi yapmaya veya yapmamaya ve bir miktar mal varlığını ödemeye zorlar. Cebri İcra, ilamlı ve ilamsız olmak üzere ikiye ayrılır. İlamlı ve ilamsız icra, haciz ve iflas olmak üzere iki yolla gerçekleştirilir. b.tazminat Bir kimsenin bir hukuk kuralına veya sözleşmeye aykırı davranması sonucunda, başka bir kişinin zararının doğumuna sebebiyet vermesi halinde bu zararı ödemesini sağlayan yaptırım türüdür. Tazminat maddi ve manevi olmak üzere iki kısma ayrılır. c. Ceza Hukuk kurallarına uymamanın karşılığı olarak öngörülecek en ağır müeyyide ceza vermedir. Ceza verme, ceza hukuku alanında öngörülmüş bir yaptırım türüdür. d.iptal Hukuk kurallarına aykırı olarak yapılmış idari bir işlemin, bu işlem yüzünden menfaatleri zedelenmiş kişiler tarafından yetkili mahkemeye başvurulmak şartı ile yetkili mahkemenin bu 28

29 hukuka aykırı işlemi iptal etmesi sonucunu doğuran yaptırım türüdür. Kural olarak idarelerin yapmış oldukları işlemler hukuka uygun kabul edilir. Ancak çeşitli sebeplerle idarelere hukuka aykırı işlemler yapabilirler. İşte bu hukuka aykırı olan işlemler menfaatleri zedelenenler tarafından yetkili mahkemede dava açılırsa, yetkili mahkemenin verdiği yaptırım, iptal yaptırımıdır. İptal, idari işlemi geçmişe yönelik olarak etkiler. İptal ile işlem hiç yapılmamış sayılır. e. Hükümsüzlük (Geçersizlik) Yapılan bir işlem veya eylemin hukukun gerektirdiği temel şartlara uymaması sonucu geçersiz sayılmasıdır. Hükümsüzlük durumu kendi içinde 3 e ayrılır. 1. Yokluk:Yapılan bir işlemin hukuki açıdan hiç olmamış kabul edilmesi Örneğin: Evlendirme memuru huzurunda yapılmayan bir evlilik geçersiz sayılır. 2. Butlan:Ehliyet, şekil ve konu gibi kanunun aradığı zorunlu hallerden birinin eksikliği veya kanuna, kamu düzenine ve ahlâka aykırılığı halinde hukuken kendiliğinden geçersiz olmasıdır. Butlan mutlak ve nisbi olmak üzere 2 ye ayrılır. Mutlak Butlan: Yapılan hukuki işlemin baştan itibaren geçersiz olmasıdır. Örneğin:Evli birinin ikinci bir evlilik yapması veya bir evin satışının resmi bir antlaşmayla değil sözlü şekilde yapılması. Nisbi Butlan: Bir hukuki işlemin baştan itibaren geçersiz olmayıp, taraflardan birinin itirazı sonucu hakimin dikkate alacağı bir eksikliği ifade eder. Örneğin:Baskı ve zor altında alınan bir imzaya dayalı sözleşme normal koşullarda hukuka uygundur; ancak mağdur tarafın itirazı ile bu sözleşme geçersiz sayılır. 3. Tek Taraflı Bağlamazlık:Yapılan bir sözleşmenin taraflarından birinin fiil ehliyetine sahip olmaması nedeniyle işlemin geçersiz sayılmasıdır. Örneğin:16 yaşındaki birinin borç senediyle araba alıp borcunu ödememesi f. Müsadere (Zoralım): Ceza hukukunda uygulanan bir yaptırım türüdür. Kasıtlı bir suçun işlenmesinde kullanılan veya suçun işlenmesine tahsis edilen ya da suçtan meydana gelen eşyanın devlet tarafından zorla alınmasına müsadere denir. Müsadere eşya müsaderesi olabileceği gibi kazanç müsaderesi de olabilir. Eşya müsaderesinde suçta kullanılan veya sırf suçun işlenmesi için oluşturulmuş veya suçun sonucunda ortaya çıkan eşya müsadere edilir. Bu eşya eğer tüketilmiş ortadan kaldırılmış ise eşyanın değeri kadar malvarlığı değeri müsadere edilir. Kazanç müsaderesinde ise suç sonucunda elde edilen veya suçun konusunu oluşturan ya da suçun işlenmesi için sağlanan menfaatlerin müsadere edilmesi söz konusudur. Hukukun kaynakları 29

30 Asıl Kaynaklar Yazılı ve yazısız olmak üzere ikiye ayrılmıştır: a) Yazılı kaynaklar Anayasa Anayasa, devletin temel yapısını, organlarını ve bu organların birbirleri ile olan ilişkilerini ve aynı zamanda devlet karşısında bireyin temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen kuralların bütünüdür. Anayasa, bir ülkedeki en üstün ve önemli kanundur. Diğer kanunlar asla anayasaya aykırı olamaz. Milletlerarası Antlaşma Dış ilişkilerin hukuki çerçevesini belirleyen uluslararası antlaşmalar, TBMM de bir kanunla onaylanarak yürürlüğe girer. Usulünce onaylanmış ve yürürlüğe girmiş uluslararası antlaşmalar için anayasaya aykırılık iddiası ile dava açılamaz. Kanun Anayasanın yetkili kıldığı organ tarafından yazılı olarak çıkarılan genel, soyut ve sürekli hukuk kurallarıdır. Kanunların genel olması, onların bir ülkede yaşayan herkese uygulanması gerektiğini ifade eder. Soyut olması, kanunların somut olaylardan bahsetmeden ve fazla ayrıntıya girmeden genel hükümler taşımasını ifade eder. Sürekli olması ise yürürlüklüye girdiği andan itibaren sürekli uygulanması anlamına gelir. Kanunlar Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır ve 15 gün içinde Resmi Gazetede yayımlanır. Kanunlar, eğer yürürlük tarihleri ile bilgi vermiyorlarsa Resmi Gazete de yayınlandıktan 45 gün sonra yürürlüğe girerler. Kanunlar yürürlüğe girmelerinden önceki olaylara uygulanmazlar. Buna, kanunların geriye yürümemesi denir. Kanun Hükmünde Kararname (KHK) 30

31 Toplumun ihtiyaçları, günümüzde daha sık ve hızlı bir biçimde değişmektedir. Kanunlar ise bu değişime ayak uydurmayan bir mekanizmaya sahiptir. Çünkü kanun çıkarmak bazı özel usulleri gerektirmekte ve bu usuller de zaman kaybettirmektedir. İşte hız gerektiren işlemlerde düzenleme yapılması için TBMM nin bir yetki kanunu ile Bakanlar Kuruluna yetki vermesi, Bakanlar Kurulu nun da bu yetki çerçevesinde yaptığı düzenlemeye KHK denir. Yetki kanununda açıkça çıkacak olan kararnamenin amacı, hangi süre içinde kaç tane çıkacağı ve konusu düzenlenmelidir. KHK ler bir kanunu değiştirebilir, ortadan kaldırabilir veya o kanuna yeni bir hüküm ekleyebilir. KHK ler, cumhurbaşkanınca onaylanıp Resmi Gazete de yayımlandığı gün yürürlüğe girer aynı gün TBMM nin onayına sunulur. TBMM onayına sunulmayan KHK ler aynı gün yürürlükten kalkar. Eğer meclis KHK yi onaylarsa şekil ve içerik açısından kanun olur. Onaylamazsa iptal edilmiş olur ve yürüklükten kalkar. Tüzük Kanunların uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere kanunlara aykırı olmamak ve Danıştay ın incelemesinden geçirilmek şartı ile Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan idari düzenlemelerdir. Tüzükler Cumhurbaşkanı tarafından imzalanır ve Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girer. Tüzükler birer hukuk kuralıdır ama kanun değildir. Kanunları somutlaştırma işidir. Mutlaka bir kanuna dayanmak zorundadır. Kanun olmayan bir konuda tüzük çıkarılamaz. Yönetmelik Başbakanlık, Bakanlıklar valilikler ve Kamu Tüzel kişilerinin kendi iç işleyiş esaslarını, kanun ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere çıkardığı idari düzenlemelerdir. b) Yazısız Kaynak Örf adet Toplumların zaman içinde gelişen, sürekli uygulanarak devamlılık kazanan ve toplumda uyulması zorunlu olduğu kabul edilen yazılı olmayan kurallardır. Bir geleneğin örf-adet olarak kabul edilmesi için; Sürekli uygulama, Uyulması zorunlu olma inancı, Toplumun büyük bir kısmı tarafından benimsenmesi gerekir. Eğer bir örf-adet kuralı, hukuk kuralı halini almış ise mutlaka devlet gücü ile desteklenmeli ve bağlayıcı olmayan yol gösteren kaynaklardır. Yardımcı Kaynaklar 31

32 a)yargı İçtihatları: Mahkemelerin kendi önlerine gelen bir sorunda üretmiş oldukları çözümler, benzer problemler karşısında çözüm için bağlayıcı olmamakla beraber yardımcı olabilirler. Yargı içtihatlarının aksine, içtihadı birleştirme kararları, mahkemeleri kanun gibi bağlar. Bu anlamda mahkemeler üzerinde kanun etkisi yapar, uyulması mahkemeler için zorunludur. b) Öğreti (Doktrin - Bilimsel Görüş): Genellikle bir hukuk dalını sistematik olarak inceleyen veya hukuki olarak tartışmalı olan bir konuyu derinlemesine araştıran hukuk bilginlerinin düşünce ve kanaatleridir. Tebliğ Tebliğ kelimesi sözlük anlamı olarak duyurma bildirme haber verme anlamına gelmektedir Hukuk'ta tebliğ; Kanunların nasıl anlaşılması, uygulanması gerektiği konusunda ilgili Bakanlıkça yapılan genel açıklamalardır. Bazı tebliğler, Bakanlığa verilenusül/şekil konularında düzenlemeler de içerebilir. Genelge Tanım 1: Her kurum içerisinde belli bir konuda yapılacak mevzuat uygulamalarına açıklık getiren, uygulamada görülen eksiklik ve aksaklıkların düzeltilme yollarını gösteren, usulsüz uygulamaları. Tanım 2: Yasa ve kaldıran ayrıntılara ilişkin genel emirlerdir. Yönetmeliklerin uygulanmasında yol göstermek, herhangi bir konuda aydınlatmak, dikkat çekmek üzere ilgililere gönderilen yazı, tamim, sirkülerdir. Tanım 3 : Aynı konu üzerine bütün ilgililere gönderilen yazı, tamim. Yönerge Herhangi bir konuda tutulacak yol için üst makamlardan alt makamlara belli bir esasa dayanarak verilen buyruk, talimat, direktif. Bu buyrukların yazılı olduğu belge. Yönetmeliklerde değinilmeyen konulara açıklık getirmek için düzenlenen resmî belgedir. İŞVERENİN VE İŞVEREN VEKİLİNİN SORUMLULUK, HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (20/6/2012 tarihli Sayı : 28339) İşveren ile Çalışanların Görev, Yetki ve Yükümlülükleri İşverenin genel yükümlülüğü 32

33 MADDE 4 (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi içingerekli tedbirleri alır. (2) İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. (3) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez. (4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz. Risklerden korunma ilkeleri MADDE 5 (1) İşverenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulur: a) Risklerden kaçınmak. b) Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek. c) Risklerle kaynağında mücadele etmek. ç) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek. d) Teknik gelişmelere uyum sağlamak. e) Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek. f) Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek. g) Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek. ğ) Çalışanlara uygun talimatlar vermek. İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri MADDE 6 (1) Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren; a) Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak 33

34 yerine getirebilir. Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir. b) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar. c) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlar. ç) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirir. d) Çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel konular hakkında; görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşları, başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanları ve bunların işverenlerini bilgilendirir. (2) 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşları; iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini, Sağlık Bakanlığına ait döner sermayeli kuruluşlardan doğrudan alabileceği gibi 4734 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde de alabilir. (3) Tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen işyerlerinde, diğer sağlık personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin desteklenmesi MADDE 7 (1) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesi için, Bakanlıkça aşağıdaki şartlarla destek sağlanabilir: a) Kamu kurum ve kuruluşları hariç ondan az çalışanı bulunanlardan, çok tehlikeli ve tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri faydalanabilir. Ancak, Bakanlar Kurulu, ondan az çalışanı bulunanlardan az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinin de faydalanmasına karar verebilir. b) Giderler, iş kazası ve meslek hastalığı bakımından kısa vadeli sigorta kolları için toplanan primlerden kaynak aktarılmak suretiyle, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından finanse edilir. c) Uygulamada, Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları esas alınır. ç) Bu Kanun ve diğer mevzuat gereğince yapılan kontrol ve denetimlerde; istihdam ettiği kişilerin sigortalılık bildiriminde bulunmadığı tespit edilen işverenlerden, tespit tarihine kadar yapılan ödemeler yasal faizi ile birlikte Sosyal Güvenlik Kurumunca tahsil edilir ve bu durumdaki işverenler, sağlanan destekten üç yıl süreyle faydalanamaz. d) Uygulamaya ilişkin olarak ortaya çıkabilecek tereddütleri gidermeye, uygulamayı yönlendirmeye ve doğabilecek sorunları çözmeye Bakanlık yetkilidir. (2) Aşağıdaki konular ile bunlara ilişkin usul ve esaslar, Maliye Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlıkça çıkarılan yönetmelikle belirlenir: a) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesi için sağlanacak desteğin uygulanması. b) Destek sağlanacak ondan az çalışanı bulunan işyerlerinin özellikleri göz önünde bulundurularak; Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenecek iş sağlığı ve güvenliği hizmet bedellerinin tespiti, destek olunacak kısmı ve ödenme şekli. c) Destekten faydalanabilecek işyerlerinin taşıması gereken şartlar. ç) İş sağlığı ve güvenliği hizmeti verecek kuruluşların özellikleri. (3) Etkinlik ve sürekliliğin sağlanması amacıyla; Bakanlık tarafından Sağlık Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve ilgili meslek kuruluşlarıyla iş birliği yapılabilir. 34

35 İşyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları MADDE 8 (1) İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının hak ve yetkileri, görevlerini yerine getirmeleri nedeniyle kısıtlanamaz. Bu kişiler, görevlerini mesleğin gerektirdiği etik ilkeler ve mesleki bağımsızlık içerisinde yürütür. (2) İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları; görevlendirildikleri işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirir; bildirilen hususlardan hayati tehlike arz edenlerin işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, bu hususu Bakanlığın yetkili birimine bildirir. (3) Hizmet sunan kuruluşlar ile işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur. (4) Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali tespit edilen işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının yetki belgesi askıya alınır. (5) İş güvenliği uzmanlarının görev alabilmeleri için; çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmaları şartı aranır. Bakanlık, iş güvenliği uzmanlarının ve işyeri hekimlerinin görevlendirilmesi konusunda sektörel alanda özel düzenleme yapabilir. (6) Belirlenen çalışma süresi nedeniyle işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda; işveren, işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurar. Bu durumda, çalışanların tabi olduğu kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen haftalık çalışma süresi dikkate alınır. (7) Kamu kurum ve kuruluşlarında ilgili mevzuata göre çalıştırılan işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanı olma niteliğini haiz personel, gerekli belgeye sahip olmaları şartıyla asli görevlerinin yanında, belirlenen çalışma süresine riayet ederek çalışmakta oldukları kurumda veya ilgili personelin muvafakati ve üst yöneticinin onayı ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarında görevlendirilebilir. Bu şekilde görevlendirilecek personele, görev yaptığı her saat için (200) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı tutarında ilave ödeme, hizmet alan kurum tarafından yapılır. Bu ödemeden damga vergisi hariç herhangi bir kesinti yapılmaz. Bu durumdaki görevlendirmeye ilişkin ilave ödemelerde, günlük mesai saatlerine bağlı kalmak kaydıyla, aylık toplam seksen saatten fazla olan görevlendirmeler dikkate alınmaz. (8) Kamu sağlık hizmetlerinde tam süreli çalışmaya ilişkin mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, işyeri hekimlerinin ve diğer sağlık personelinin işyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinde görevlendirilmelerinde ve hizmet verilen işyerlerinde çalışanlarla sınırlı olmak üzere görevlerini yerine getirmelerinde, diğer kanunların kısıtlayıcı hükümleri uygulanmaz. Tehlike sınıfının belirlenmesi MADDE 9 (1) İşyeri tehlike sınıfları; 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 83 üncü maddesine göre belirlenen kısa vadeli sigorta kolları prim tarifesi de dikkate alınarak, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürünün 35

36 Başkanlığında ilgili taraflarca oluşturulan komisyonun görüşleri doğrultusunda, Bakanlıkça çıkarılacak tebliğ ile tespit edilir. (2) İşyeri tehlike sınıflarının tespitinde, o işyerinde yapılan asıl iş dikkate alınır. Risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm ve araştırma MADDE 10 (1) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. Risk değerlendirmesi yapılırken aşağıdaki hususlar dikkate alınır: a) Belirli risklerden etkilenecek çalışanların durumu. b) Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde ve müstahzarların seçimi. c) İşyerinin tertip ve düzeni. ç) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu. (2) İşveren, yapılacak risk değerlendirmesi sonucu alınacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri ile kullanılması gereken koruyucu donanım veya ekipmanı belirler. (3) İşyerinde uygulanacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri, çalışma şekilleri ve üretim yöntemleri; çalışanların sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyini yükseltecek ve işyerinin idari yapılanmasının her kademesinde uygulanabilir nitelikte olmalıdır. (4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılmasını sağlar. Acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardım MADDE 11 (1) İşveren; a) Çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek acil durumları önceden değerlendirerek, çalışanları ve çalışma çevresini etkilemesi mümkün ve muhtemel acil durumları belirler ve bunların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri alır. b) Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri yapar, acil durum planlarını hazırlar. c) Acil durumlarla mücadele için işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate alarak; önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda kişiyi görevlendirir, araç ve gereçleri sağlayarak eğitim ve tatbikatları yaptırır ve ekiplerin her zaman hazır bulunmalarını sağlar. ç) Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında, işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapar. Tahliye MADDE 12 (1) Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin meydana gelmesi durumunda işveren; a) Çalışanların işi bırakarak derhal çalışma yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebilmeleri için, önceden gerekli düzenlemeleri yapar ve çalışanlara gerekli talimatları verir. 36

37 b) Durumun devam etmesi hâlinde, zorunluluk olmadıkça, gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanlardan işlerine devam etmelerini isteyemez. (2) İşveren, çalışanların kendileri veya diğer kişilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıkları ve amirine hemen haber veremedikleri durumlarda; istenmeyen sonuçların önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik donanımları çerçevesinde müdahale edebilmelerine imkân sağlar. Böyle bir durumda çalışanlar, ihmal veya dikkatsiz davranışları olmadıkça yaptıkları müdahaleden dolayı sorumlu tutulamaz. Çalışmaktan kaçınma hakkı MADDE 13 (1) Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar kurula, kurulun bulunmadığı işyerlerinde ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kurul acilen toplanarak, işveren ise derhâl kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar, çalışana ve çalışan temsilcisine yazılı olarak bildirilir. (2) Kurul veya işverenin çalışanın talebi yönünde karar vermesi hâlinde çalışan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. Çalışanların çalışmaktan kaçındığı dönemdeki ücreti ile kanunlardan ve iş sözleşmesinden doğan diğer hakları saklıdır. (3) Çalışanlar ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda birinci fıkradaki usule uymak zorunda olmaksızın işyerini veya tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen güvenli yere gider. Çalışanların bu hareketlerinden dolayı hakları kısıtlanamaz. (4) İş sözleşmesiyle çalışanlar, talep etmelerine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı durumlarda, tabi oldukları kanun hükümlerine göre iş sözleşmelerini feshedebilir. Toplu sözleşme veya toplu iş sözleşmesi ile çalışan kamu personeli, bu maddeye göre çalışmadığı dönemde fiilen çalışmış sayılır. (5) Bu Kanunun 25 inci maddesine göre işyerinde işin durdurulması hâlinde, bu madde hükümleri uygulanmaz. İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi MADDE 14 (1) İşveren; a) Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler. b) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler. (2) İşveren, aşağıdaki hallerde belirtilen sürede Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bulunur: a) İş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde. b) Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde. (3) İşyeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları; meslek hastalığı ön tanısı koydukları vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder. 37

38 (4) Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir. (5) Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Sağlık Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir. Sağlık gözetimi MADDE 15 (1) İşveren; a) Çalışanların işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. b) Aşağıdaki hallerde çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorundadır: 1) İşe girişlerinde. 2) İş değişikliğinde. 3) İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde. 4) İşin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla. (2) Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacaklar, yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz. (3) Bu Kanun kapsamında alınması gereken sağlık raporları, işyeri sağlık ve güvenlik biriminde veya hizmet alınan ortak sağlık ve güvenlik biriminde görevli olan işyeri hekiminden alınır. Raporlara itirazlar Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen hakem hastanelere yapılır, verilen kararlar kesindir. (4) Sağlık gözetiminden doğan maliyet ve bu gözetimden kaynaklı her türlü ek maliyet işverence karşılanır, çalışana yansıtılamaz. (5) Sağlık muayenesi yaptırılan çalışanın özel hayatı ve itibarının korunması açısından sağlık bilgileri gizli tutulur. Çalışanların bilgilendirilmesi MADDE 16 (1) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürdürülebilmesi amacıyla işveren, çalışanları ve çalışan temsilcilerini işyerinin özelliklerini de dikkate alarak aşağıdaki konularda bilgilendirir: a) İşyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler. b) Kendileri ile ilgili yasal hak ve sorumluluklar. c) İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler. (2) İşveren; a) 12 nci maddede belirtilen ciddi ve yakın tehlikeye maruz kalan veya kalma riski olan bütün çalışanları, tehlikeler ile bunlardan doğan risklere karşı alınmış ve alınacak tedbirler hakkında derhal bilgilendirir. b) Başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanların birinci fıkrada belirtilen bilgileri almalarını sağlamak üzere, söz konusu çalışanların işverenlerine gerekli bilgileri verir. 38

39 c) Risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili koruyucu ve önleyici tedbirler, ölçüm, analiz, teknik kontrol, kayıtlar, raporlar ve teftişten elde edilen bilgilere, destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin ulaşmasını sağlar. Çalışanların eğitimi MADDE 17 (1) İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar. Bu eğitim özellikle; işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde verilir. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanır. (2) Çalışan temsilcileri özel olarak eğitilir. (3) Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamaz. (4) İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe başlamadan önce, söz konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilir. Ayrıca, herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilir. (5) Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; yapılacak işlerde karşılaşılacak sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatları içeren eğitimin alındığına dair belge olmaksızın, başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar işe başlatılamaz. (6) Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, iş sağlığı ve güvenliği risklerine karşı çalışana gerekli eğitimin verilmesini sağlar. (7) Bu madde kapsamında verilecek eğitimin maliyeti çalışanlara yansıtılamaz. Eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılır. Eğitim sürelerinin haftalık çalışma süresinin üzerinde olması hâlinde, bu süreler fazla sürelerle çalışma veya fazla çalışma olarak değerlendirilir. Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması MADDE 18 (1) İşveren, görüş alma ve katılımın sağlanması konusunda, çalışanlara veya iki ve daha fazla çalışan temsilcisinin bulunduğu işyerlerinde varsa işyeri yetkili sendika temsilcilerine yoksa çalışan temsilcilerine aşağıdaki imkânları sağlar: a) İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda görüşlerinin alınması, teklif getirme hakkının tanınması ve bu konulardaki görüşmelerde yer alma ve katılımlarının sağlanması. b) Yeni teknolojilerin uygulanması, seçilecek iş ekipmanı, çalışma ortamı ve şartlarının çalışanların sağlık ve güvenliğine etkisi konularında görüşlerinin alınması. (2) İşveren, destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin aşağıdaki konularda önceden görüşlerinin alınmasını sağlar: a) İşyerinden görevlendirilecek veya işyeri dışından hizmet alınacak işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer personel ile ilk yardım, yangınla mücadele ve tahliye işleri için kişilerin görevlendirilmesi. b) Risk değerlendirmesi yapılarak, alınması gereken koruyucu ve önleyici tedbirlerin ve kullanılması gereken koruyucu donanım ve ekipmanın belirlenmesi. c) Sağlık ve güvenlik risklerinin önlenmesi ve koruyucu hizmetlerin yürütülmesi. ç) Çalışanların bilgilendirilmesi. 39

40 d) Çalışanlara verilecek eğitimin planlanması. (3) Çalışanların veya çalışan temsilcilerinin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği için alınan önlemlerin yetersiz olduğu durumlarda veya teftiş sırasında, yetkili makama başvurmalarından dolayı hakları kısıtlanamaz. İşveren Vekilinin Sorumluluğu 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (20/6/2012 tarihli Sayı : 28339) MADDE 3 (1) Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. (2) İşveren adına hareket eden, işin ve işyerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri, bu Kanunun uygulanması bakımından işveren sayılır. ÇALIŞANLARIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği (R. G. Tarihi: 29 Aralık 2012 Sayı : 28512) Çalışanların hak ve yükümlülükleri MADDE 8 (1) Çalışanlar sağlık ve güvenliklerini etkileyebilecek tehlikeleri iş sağlığı ve güvenliği kuruluna, kurulun bulunmadığı işyerlerinde ise işverene bildirerek durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasını talep edebilir. (2) Çalışanlar ve temsilcileri, işyerinde yürütülecek iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin amaç ve usulleri konusunda haberdar edilir ve elde edilen verilerin kullanılması hakkında bilgilendirilirler. (3) Çalışanlar, işyerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının korunması ve geliştirilmesi için; a) İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı veya işveren tarafından verilen iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili mevzuata uygun talimatlara uyar. b) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yerine getirmek üzere işveren tarafından görevlendirilen kişi veya OSGB lerin yapacağı çalışmalarda işbirliği yapar. c) İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin çalışmalara, sağlık muayenelerine, bilgilendirme ve eğitim programlarına katılır. ç) Makine, tesisat ve kişisel koruyucu donanımı verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda ve amacına uygun olarak kullanır. 40

41 d) Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve ilgili mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile işbirliği yapar. e) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber verir. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN CEZA YAPTIRIMLARI 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (20/6/2012 tarihli Sayı : 28339) İdari para cezaları ve uygulanması MADDE 26 (1) Bu Kanunun; a) 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene her bir yükümlülük için ayrı ayrı ikibin Türk Lirası, b) 6 ncı maddesinin birinci fıkrası gereğince belirlenen nitelikte iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi görevlendirmeyen işverene görevlendirmediği her bir kişi için beşbin Türk Lirası, aykırılığın devam ettiği her ay için aynı miktar, diğer sağlık personeli görevlendirmeyen işverene ikibinbeşyüz Türk Lirası, aykırılığın devam ettiği her ay için aynı miktar, aynı fıkranın (b), (c) ve (d) bentlerinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene her bir ihlal için ayrı ayrı binbeşyüz Türk Lirası, (ç) bendine aykırı hareket eden işverene yerine getirilmeyen her bir tedbir için ayrı ayrı bin Türk Lirası, c) 8 inci maddesinin birinci ve altıncı fıkralarına aykırı hareket eden işverene her bir ihlal için ayrı ayrı binbeşyüz Türk Lirası, ç) 10 uncu maddesinin birinci fıkrasına göre risk değerlendirmesi yapmayan veya yaptırmayan işverene üçbin Türk Lirası, aykırılığın devam ettiği her ay için dörtbinbeşyüz Türk Lirası, dördüncü fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene binbeşyüz Türk Lirası, d) 11 ve 12 nci maddeleri hükümlerine aykırı hareket eden işverene, uyulmayan her bir yükümlülük için bin Türk Lirası, aykırılığın devam ettiği her ay için aynı miktar, e) 14 üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene her bir yükümlülük için ayrı ayrı binbeşyüz Türk Lirası, ikinci fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene ikibin Türk Lirası, dördüncü fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen sağlık hizmeti sunucuları veya yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına ikibin Türk Lirası, f) 15 inci maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene, sağlık gözetimine tabi tutulmayan veya sağlık raporu alınmayan her çalışan için bin Türk Lirası, 41

42 g) 16 ncı maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene, bilgilendirilmeyen her bir çalışan için bin Türk Lirası, ğ) 17 nci maddesinin bir ila yedinci fıkralarında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene her bir çalışan için bin Türk Lirası, h) 18 inci maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene, her bir aykırılık için ayrı ayrı bin Türk Lirası, ı) 20 nci maddesinin birinci ve dördüncü fıkralarında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene bin Türk Lirası, üçüncü fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene binbeşyüz Türk Lirası, i) 22 nci maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene her bir aykırılık için ayrı ayrı ikibin Türk Lirası, j) 23 üncü maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen bildirim yükümlülüklerini yerine getirmeyen yönetimlere beşbin Türk Lirası, k) 24 üncü maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda ölçüm, inceleme ve araştırma yapılmasına, numune alınmasına veya eğitim kurumları ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin kontrol ve denetiminin yapılmasına engel olan işverene beşbin Türk Lirası, 1) 25 inci maddesinde belirtilen yükümlülüklere göre işyerinin bir bölümünde veya tamamında verilen durdurma kararına uymayarak durdurulan işi yönetmelikte belirtilen şartları yerine getirmeden devam ettiren işverene fiil başka bir suç oluştursa dahi onbin Türk Lirası, altıncı fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene ihlale uğrayan her bir çalışan için bin Türk Lirası, aykırılığın devam ettiği her ay için aynı miktar, m) 29 uncu maddesinde belirtilen; büyük kaza önleme politika belgesi hazırlamayan işverene ellibin Türk Lirası, güvenlik raporunu hazırlayıp Bakanlığın değerlendirmesine sunmadan işyerini faaliyete geçiren, işletilmesine Bakanlıkça izin verilmeyen işyerini açan veya durdurulan işyerinde faaliyete devam eden işverene seksenbin Türk Lirası, n) 30 uncu maddesinde öngörülen yönetmeliklerde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene, uyulmayan her hüküm için tespit edildiği tarihten itibaren aylık olarak bin Türk Lirası, idari para cezası verilir. (2) Bu Kanunda belirtilen idari para cezaları gerekçesi belirtilmek suretiyle Çalışma ve İş Kurumu il müdürünce verilir. Verilen idari para cezaları tebliğinden itibaren otuz gün içinde ödenir. İdari para cezaları tüzel kişiliği bulunmayan kamu kurum ve kuruluşları adına da düzenlenebilir. 42

43 DİĞER SAĞLIK PERSONELİ, İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARI İLE İŞYERİ HEKİMLERİNİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ İŞYERİ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN GÖREV, YETKİ, SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi: Sayı: 28713) BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli işyeri hekimlerinin ve diğer sağlık personelinin nitelikleri, belgelendirilmeleri, eğitimleri, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında yer alan işyerleri ile eğitim kurumlarını kapsar. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik; 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun (Değişik ibare:rg-18/12/ ) 3 üncü, 24 üncü, 27 nci, 30 uncu ve 31 inci maddeleri ile, 9/1/1985 tarihli ve 3146 sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 2 ve 12 nci maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen: a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını, b) Diğer sağlık personeli: İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilmek üzere Bakanlıkça belgelendirilmiş hemşire, sağlık memuru, acil tıp teknisyeni ve çevre sağlığı teknisyeni diplomasına sahip olan kişiler ile Bakanlıkça verilen işyeri hemşireliği belgesine sahip kişileri, c) Eğiticilerin eğitimi belgesi: En az 40 saatlik eğitim sonunda kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler veya 8/2/2007 tarihli ve 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununa göre yetkilendirilen kurumlar tarafından tek bir program sonucunda verilen eğiticilerin eğitimi belgesini, ç) Eğitim kurumu: (Değişik ibare:rg-18/12/ ) İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler ve 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından kurulan müesseseleri, d) (Değişik:RG-18/12/ ) Eğitim programı: Uzaktan, yüz yüze ve uygulamalı eğitimlerin tarih ve saatleri, eğiticileri, katılımcıları ile eğitim verilen adres gibi unsurlardan ve bu unsurlara ilişkin her türlü bilgi ve belgeden oluşan programı, e) Genel Müdürlük: İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünü, f) İSG-KATİP: İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili iş ve işlemlerin Genel Müdürlükçe kayıt, takip ve izlenmesi amacıyla kullanılan İş Sağlığı ve Güvenliği Kayıt, Takip ve İzleme Programını, g) İşyeri hekimi: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş işyeri hekimliği belgesine sahip hekimi, ğ) Sorumlu müdür: İşyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip olan, tam süreli istihdam edilen ve eğitim kurumlarının iş ve işlemlerinden Bakanlığa karşı sorumlu olan kişiyi, 43

44 h) (Ek:RG-18/12/ ) İtiraz komisyonu: Bu Yönetmelik kapsamında hizmet veren kişi veya kurumların belgelerinin askıya alınma veya iptali ile ilgili itirazları değerlendirmek ve sonuçlandırmak üzere; İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün bağlı bulunduğu Müsteşar Yardımcısının başkanlığında, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü ve ilgili Genel Müdür Yardımcısı, ilgili Daire Başkanları ile iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarından üç üyeden oluşan komisyonu, ı) (Ek:RG-18/12/ ) Komisyon: İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü veya Yardımcısının başkanlığında Genel Müdürlükten üç üye ve İş Teftiş Kurulu Başkanlığından seçilecek bir üye ile gerek görüldüğünde üniversitelerin tıp, hukuk, eğitim, mühendislik ve iletişim fakültelerinden seçilecek öğretim üyelerinden oluşan Komisyonu, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM İşverenin Yükümlülükleri İşyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirme yükümlülüğü MADDE 5 (Mülga:RG-18/12/ ) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi kurma yükümlüğü MADDE 6 (Mülga:RG-18/12/ ) ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İşyeri Hekiminin Nitelikleri, Görev, Yetki ve Yükümlülükleri ile Çalışma Usûl ve Esasları İşyeri hekimlerinin nitelikleri ve görevlendirilmeleri MADDE 7 (1) İşverence işyeri hekimi olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe göre geçerli işyeri hekimliği belgesine sahip olmak zorundadır. (2) İşyeri hekimlerinin görevlendirilmesinde, bu Yönetmeliğe göre hesaplanan çalışma süreleri bölünerek birden fazla işyeri hekimine verilemez. (3) Vardiyalı çalışma yapılan işyerlerinde işveren tarafından vardiyalara uygun şekilde görevlendirme yapılır. İşyeri hekimliği belgesi MADDE 8 (1) İşyeri hekimliği belgesi; a) İşyeri hekimliği eğitim programını tamamlayan ve eğitim sonunda Bakanlıkça yapılacak veya yaptırılacak işyeri hekimliği sınavında başarılı olan hekimlere, b) İş sağlığı veya iş sağlığı ve güvenliği bilim uzmanı unvanına sahip olan Bakanlıkça yapılacak veya yaptırılacak işyeri hekimliği sınavında başarılı olan hekimlere, c) Hekimlik diplomasına sahip iş sağlığı, iş sağlığı ve güvenliği bilim doktorlarına, iş sağlığı ve güvenliği alanında yardımcılık süresi dahil en az sekiz yıl teftiş yapmış olan hekim iş müfettişlerine, Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde iş sağlığı ve güvenliği alanında en az sekiz yıl fiilen çalışmış hekimlere istekleri halinde, ç) (Ek:RG-18/12/ ) İş ve meslek hastalıkları yan dal uzmanlığını alan hekimlere istekleri halinde, EK-1 deki örneğine uygun olarak Genel Müdürlükçe verilir. İşyeri hekimlerinin görevleri MADDE 9 (1) İşyeri hekimi, işyerinde bulunması halinde diğer sağlık personeli ile birlikte çalışır. (2) İşyeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında aşağıdaki görevleri yapmakla yükümlüdür: a) Rehberlik; 44

45 1) İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında çalışanların sağlık gözetimi ve çalışma ortamının gözetimi ile ilgili işverene rehberlik yapmak. 2) İşyerinde yapılan çalışmalar ve yapılacak değişikliklerle ilgili olarak işyerinin tasarımı, kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere işin planlanması, organizasyonu ve uygulanması, kişisel koruyucu donanımların seçimi konularının iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iş sağlığı kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için işverene önerilerde bulunmak. 3) İşyerinde çalışanların sağlığının geliştirilmesi amacıyla gerekli aktiviteler konusunda işverene tavsiyelerde bulunmak. 4) İş sağlığı ve güvenliği alanında yapılacak araştırmalara katılmak, ayrıca işin yürütümünde ergonomik ve psikososyal riskler açısından çalışanların fiziksel ve zihinsel kapasitelerini dikkate alarak iş ile çalışanın uyumunun sağlanması ve çalışma ortamındaki stres faktörlerinden korunmaları için araştırmalar yapmak ve bu araştırma sonuçlarını rehberlik faaliyetlerinde dikkate almak. 5) Kantin, yemekhane, yatakhane, kreş ve emzirme odaları ile soyunma odaları, duş ve tuvaletler dahil olmak üzere işyeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarını sürekli izleyip denetleyerek, çalışanlara yürütülen işin gerektirdiği beslenme ihtiyacının ve uygun içme suyunun sağlanması konularında tavsiyelerde bulunmak. 6) İşyerinde meydana gelen iş kazası ve meslek hastalıklarının nedenlerinin araştırılması ve tekrarlanmaması için alınacak önlemler konusunda çalışmalar yaparak işverene önerilerde bulunmak. 7) İşyerinde meydana gelen ancak ölüm ya da yaralanmaya neden olmadığı halde çalışana, ekipmana veya işyerine zarar verme potansiyeli olan olayların nedenlerinin araştırılması konusunda çalışma yapmak ve işverene önerilerde bulunmak. 8) İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirmek. b) Risk değerlendirmesi; 1) İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapılmasıyla ilgili çalışmalara ve uygulanmasına katılmak, risk değerlendirmesi sonucunda alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmak. 2) Gebe veya emziren kadınlar, 18 yaşından küçükler, meslek hastalığı tanısı veya ön tanısı olanlar, kronik hastalığı olanlar, yaşlılar, malul ve engelliler, alkol, ilaç ve uyuşturucu bağımlılığı olanlar, birden fazla iş kazası geçirmiş olanlar gibi özel politika gerektiren grupları yakın takip ve koruma altına almak, bilgilendirmek ve yapılacak risk değerlendirmesinde özel olarak dikkate almak. c) Sağlık gözetimi; 1) Sağlık gözetimi kapsamında yapılacak işe giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler ile ilgili olarak çalışanları bilgilendirmek ve onların rızasını almak. 2) Gece postaları da dâhil olmak üzere çalışanların sağlık gözetimini yapmak. 3) (Değişik:RG-18/12/ ) Çalışanın kişisel özellikleri, işyerinin tehlike sınıfı ve işin niteliği öncelikli olarak göz önünde bulundurularak uluslararası standartlar ile işyerinde yapılan risk değerlendirmesi sonuçları doğrultusunda; az tehlikeli sınıftaki işlerde en geç beş yılda bir, tehlikeli sınıftaki işlerde en geç üç yılda bir, çok tehlikeli sınıftaki işlerde en geç yılda bir, özel politika gerektiren grupta yer alanlardan çocuk, genç ve gebe çalışanlar için en geç altı ayda bir defa olmak üzere periyodik muayene tekrarlanır. Ancak işyeri hekiminin gerek görmesi halinde bu süreler kısaltılır. 4) Çalışanların yapacakları işe uygun olduklarını belirten işe giriş ve periyodik sağlık muayenesi ile gerekli tetkiklerin sonuçlarını EK-2 de verilen örneğe uygun olarak düzenlemek ve işyerinde muhafaza etmek. 45

46 5) Özel politika gerektiren gruplar, meslek hastalığı tanısı veya ön tanısı alanlar, kronik hastalığı, madde bağımlılığı, birden fazla iş kazası geçirmiş olanlar gibi çalışanların, uygun işe yerleştirilmeleri için gerekli sağlık muayenelerini yaparak rapor düzenlemek, meslek hastalığı tanısı veya ön tanısı almış çalışanın olması durumunda kişinin çalıştığı ortamdaki diğer çalışanların sağlık muayenelerini tekrarlamak. 6) Sağlık sorunları nedeniyle işe devamsızlık durumları ile işyerinde olabilecek sağlık tehlikeleri arasında bir ilişkinin olup olmadığını tespit etmek, gerektiğinde çalışma ortamı ile ilgili ölçümler yapılmasını planlayarak işverenin onayına sunmak ve alınan sonuçların çalışanların sağlığı yönünden değerlendirmesini yapmak. 7) Çalışanların sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri halinde işe dönüş muayenesi yaparak eski görevinde çalışması sakıncalı bulunanlara mevcut sağlık durumlarına uygun bir görev verilmesini tavsiye ederek işverenin onayına sunmak. 8) Bulaşıcı hastalıkların kontrolü için yayılmayı önleme ve bağışıklama çalışmalarının yanı sıra gerekli hijyen eğitimlerini vermek, gerekli muayene ve tetkiklerinin yapılmasını sağlamak. 9) İşyerindeki sağlık gözetimi ile ilgili çalışmaları kaydetmek, iş güvenliği uzmanı ile işbirliği yaparak iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili değerlendirme yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araştırma yaparak gerekli önleyici faaliyet planlarını hazırlamak ve bu konuları da içerecek şekilde yıllık çalışma planını hazırlayarak işverenin onayına sunmak, uygulamaların takibini yapmak ve EK-3 te belirtilen örneğine uygun yıllık değerlendirme raporunu hazırlamak. 10) (Ek:RG-18/12/ ) Bir başka işverenden iş görmek için işyerine geçici olarak gönderilen çalışanlar ile alt işveren çalışanlarının yapacakları işe uygun olduğunu gösteren sağlık raporlarının süresinin dolup dolmadığını kontrol etmek. ç) Eğitim, bilgilendirme ve kayıt; 1) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin ilgili mevzuata uygun olarak planlanması konusunda çalışma yaparak işverenin onayına sunmak ve uygulamalarını yapmak veya kontrol etmek. 2) İşyerinde ilkyardım ve acil müdahale hizmetlerinin organizasyonu ve personelin eğitiminin sağlanması çalışmalarını ilgili mevzuat doğrultusunda yürütmek. 3) Yöneticilere, bulunması halinde iş sağlığı ve güvenliği kurulu üyelerine ve çalışanlara genel sağlık, iş sağlığı ve güvenliği, hijyen, bağımlılık yapan maddelerin kullanımının zararları, kişisel koruyucu donanımlar ve toplu korunma yöntemleri konularında eğitim vermek, eğitimin sürekliliğini sağlamak. 4) Çalışanları işyerindeki riskler, sağlık gözetimi, yapılan işe giriş ve periyodik muayeneler konusunda bilgilendirmek. 5) İş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ve sağlık gözetimi sonuçlarının kaydedildiği yıllık değerlendirme raporunu iş güvenliği uzmanı ile işbirliği halinde EK-3 teki örneğine uygun olarak hazırlamak. 6) (Ek:RG-18/12/ ) Bakanlıkça belirlenecek iş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren konularla ilgili bilgileri İSG KATİP sistemi üzerinden Genel Müdürlüğe bildirmek. d) İlgili birimlerle işbirliği; 1) Sağlık gözetimi sonuçlarına göre, iş güvenliği uzmanı ile işbirliği içinde çalışma ortamının gözetimi kapsamında gerekli ölçümlerin yapılmasını önermek, ölçüm sonuçlarını değerlendirmek. 2) Bulunması halinde üyesi olduğu iş sağlığı ve güvenliği kuruluyla işbirliği içinde çalışmak. 46

47 3) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi ve eğitim sağlanması için ilgili taraflarla işbirliği yapmak. 4) İş kazaları ve meslek hastalıklarının analizi, iş uygulamalarının iyileştirilmesine yönelik programlar ile yeni teknoloji ve donanımın sağlık açısından değerlendirilmesi ve test edilmesi gibi mevcut uygulamaların iyileştirilmesine yönelik programların geliştirilmesi çalışmalarına katılmak. 5) Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Yönetmeliğine göre meslek hastalığı ile ilgili sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye yetkili hastaneler ile işbirliği içinde çalışmak, iş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına yakalanan çalışanların rehabilitasyonu konusunda ilgili birimlerle işbirliği yapmak. 6) İş sağlığı ve güvenliği alanında yapılacak araştırmalara katılmak. 7) Gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile çalışma izin prosedürlerinin hazırlanmasında iş güvenliği uzmanına katkı vermek. 8) Bir sonraki yılda gerçekleştirilecek iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili faaliyetlerin yer aldığı yıllık çalışma planını iş güvenliği uzmanıyla birlikte hazırlamak. 9) İşyerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle işbirliği yapmak. İşyeri hekiminin yetkileri MADDE 10 (1) İşyeri hekiminin yetkileri aşağıda belirtilmiştir: a) (Mülga:RG-18/12/ ) b) İşyerinde belirlediği hayati tehlikenin ciddi ve önlenemez olması ve bu hususun acil müdahale gerektirmesi halinde işin durdurulması için işverene başvurmak. c) Görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek. ç) Görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla işyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak. (2) Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen işyeri hekimleri, çalıştıkları işyeri ile ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle işyeri hekiminin ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz. İşyeri hekiminin yükümlülükleri MADDE 11 (1) İşyeri hekimleri, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları hakkındaki bilgiler ile çalışanın kişisel sağlık dosyasındaki bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler. (2) İşyeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur. (3) (Değişik:RG-18/12/ ) İşyeri hekimleri, işverene yazılı olarak bildirdikleri iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirlerden acil durdurma gerektiren haller ile yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati tehlike arz edenleri, belirlenecek makul bir süre içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, işyerinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne yazılı olarak bildirmekle yükümlüdürler. (4) İşyeri hekimi, görevlendirildiği işyerinde yapılan çalışmalara ilişkin tespit ve tavsiyeleri ile işyeri hekiminin görevleri başlıklı dokuzuncu maddede belirtilen hususlara ait çalışmalarını, iş güvenliği uzmanı ile birlikte yapılan çalışmaları ve gerekli gördüğü diğer hususları onaylı deftere yazar. 47

48 (5) İşyeri hekimi, meslek hastalığı ön tanısı koyduğu vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder. İşyeri hekimlerinin çalışma süreleri MADDE 12 (1) (Değişik:RG-18/12/ ) İşyeri hekimleri, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar: a) Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 5 dakika. b) Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 10 dakika. c) Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 15 dakika. (2) Az tehlikeli sınıfta yer alan 2000 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 2000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir işyeri hekimi görevlendirilir. Çalışan sayısının 2000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar işyeri hekimi ek olarak görevlendirilir. (3) Tehlikeli sınıfta yer alan (Değişik ibare:rg-18/12/ ) 1000 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her (Değişik ibare:rg-18/12/ ) 1000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir işyeri hekimi görevlendirilir. Çalışan sayısının (Değişik ibare:rg-18/12/ ) 1000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar işyeri hekimi ek olarak görevlendirilir. (4) Çok tehlikeli sınıfta yer alan (Değişik ibare:rg-18/12/ ) 750 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her (Değişik ibare:rg-18/12/ ) 750 çalışan için tam gün çalışacak en az bir işyeri hekimi görevlendirilir. Çalışan sayısının (Değişik ibare:rg-18/12/ ) 750 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar işyeri hekimi ek olarak görevlendirilir. (5) İşyeri hekiminin görevlendirilmesinde sözleşmede belirtilen süre kadar işyerinde hizmet sunulur. Birden fazla işyeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi yapıldığı takdirde bu işyerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni çalışma süresinden sayılmaz. (6) (Ek:RG-18/12/ ) Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan ve yöneticilik görevi bulunmayan tabipler ile aile hekimleri hariç diğer işyerlerinde çalışan işyeri hekimleri tam gün çalıştığı işyeri dışında fazla çalışma yapamaz. İşyeri hekimlerinin belgelendirilmesi MADDE 13 (Mülga:RG-18/12/ ) DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Diğer Sağlık Personelinin Nitelikleri, Görev, Yetki ve Yükümlülükleri ile Çalışma Usûl ve Esasları Diğer sağlık personelinin nitelikleri ve görevlendirilmeleri MADDE 14 (1) İşverence diğer sağlık personeli olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe göre geçerli diğer sağlık personeli belgesine sahip olmak zorundadır. (2) Tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen işyerlerinde, diğer sağlık personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir. (3) Diğer sağlık personelinin görevlendirilmesinde, bu Yönetmeliğe göre hesaplanan çalışma süreleri bölünerek birden fazla kişiye verilemez. (4) Vardiyalı çalışma yapılan işyerlerinde işveren tarafından vardiyalara uygun şekilde görevlendirme yapılır. Diğer sağlık personeli belgesi MADDE 15 (1) Diğer sağlık personeli belgesi, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen unvana sahip kişilerden; 48

49 a) Diğer sağlık personeli eğitim programını tamamlayan ve eğitim sonunda Bakanlıkça yapılacak veya yaptırılacak diğer sağlık personeli sınavında başarılı olanlara, b) İş sağlığı veya iş sağlığı ve güvenliği programlarında lisansüstü eğitimini tamamlayanlara, c) Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde 5 yıl fiilen çalışmış olanlara, istekleri halinde EK-4 teki örneğine uygun olarak Genel Müdürlükçe verilir. Diğer sağlık personelinin görevleri MADDE 16 (1) Diğer sağlık personeli işyeri hekimi ile birlikte çalışır. (2) Diğer sağlık personelinin görevleri aşağıda belirtilmiştir: a) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin planlanması, değerlendirilmesi, izlenmesi ve yönlendirilmesinde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak, veri toplamak ve gerekli kayıtları tutmak. b) Çalışanların sağlık ve çalışma öykülerini işe giriş/periyodik muayene formuna yazmak ve işyeri hekimi tarafından yapılan muayene sırasında hekime yardımcı olmak. c) Özel politika gerektiren grupların takip edilmesi ve gerekli sağlık muayenelerinin yaptırılmasını sağlamak. ç) İlk yardım hizmetlerinin organizasyonu ve yürütümünde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak. d) Çalışanların sağlık eğitiminde görev almak. e) İşyeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarının sürekli izlenip denetlemesinde işyeri hekimiyle birlikte çalışmak. f) İşyeri hekimince verilecek iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili diğer görevleri yürütmek. g) İşyerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle işbirliği yapmak. Diğer sağlık personelinin yetkileri MADDE 17 (1) İşyerinde görevli diğer sağlık personelinin yetkileri aşağıda belirtilmiştir: a) Görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek. b) Görevinin gerektirdiği konularda işveren ve işyeri hekiminin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla işyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak. (2) Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen diğer sağlık personeli, çalıştığı işyeri ile ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle diğer sağlık personelinin ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz. Diğer sağlık personelinin yükümlülükleri MADDE 18 (1) İşyerinde görevli diğer sağlık personeli, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları hakkındaki bilgiler ile çalışanın kişisel sağlık dosyasındaki bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler. (2) İşyerinde görevli diğer sağlık personeli, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur. (3) Diğer sağlık personeli, görevlendirildiği işyerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tespit ve tavsiyelerini işyeri hekimine iletmekle yükümlüdür. Diğer sağlık personelinin çalışma süreleri MADDE 19 (1) Diğer sağlık personeli, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar: 49

50 a) (Değişik:RG-18/12/ ) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 10 ila 49 çalışanı olan işyerlerinde çalışan başına ayda en az 10 dakika. b) (Değişik:RG-18/12/ ) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 50 ila 249 çalışanı olan işyerlerinde çalışan başına ayda en az 15 dakika. c) (Ek:RG-18/12/ ) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 250 ve üzeri çalışanı olan işyerlerinde çalışan başına ayda en az 20 dakika. (2) Tam süreli işyeri hekiminin görevlendirildiği işyerlerinde, diğer sağlık personeli görevlendirilmesi şartı aranmaz. Ancak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin daha etkin sunulması amacıyla bu işyerlerinde, işyeri hekiminin talebi ve işverenin uygun görmesi halinde diğer sağlık personeli görevlendirilebilir. (3) Diğer sağlık personelinin görevlendirilmesinde sözleşmede belirtilen süre kadar işyerinde hizmet sunulur. Birden fazla işyeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi yapıldığı takdirde bu işyerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni çalışma süresinden sayılmaz. Diğer sağlık personelinin belgelendirilmesi MADDE 20 (Mülga:RG-18/12/ ) BEŞİNCİ BÖLÜM Eğitim Kurumlarına İlişkin Hükümler Eğitim kurumu başvuru işlemleri MADDE 21 (1) (Değişik cümleler:rg-18/12/ ) Eğitim kurumu yetki belgesi almak amacıyla, e-devlet sistemi üzerinden başvuru yapar. e-devlet sisteminin iki günden fazla çalışmadığı durumlarda doğrudan veya posta yoluyla başvuru yapılabilir. Başvuru dosyasında aşağıda belirtilen ekler bulunur: a) Ticari şirketler için tescil edildiğini gösteren Ticaret Sicil Gazetesi. b) Şirket adına imza yetkisi olanları gösteren imza sirküleri. c) Eğitim kurumunun sorumlu müdürünün eğitici belgesi ile; 1) Ticari şirketler için tam süreli iş sözleşmesi ve kabul şerhli görevlendirme yazısı, 2) Kamu kurum ve kuruluşları ve üniversiteler için tam süreli görevlendirme yazısı, 3) Şirket ortağı olanlar, sorumlu müdür olarak da görev yapacaklar ise bu görevi yapacaklarına dair taahhütname. ç) Tam süreli olarak görevlendirilen eğiticilerin iş sözleşmeleri ve eğitici belgeleri. d) Faaliyet gösterilecek yere ait yapı kullanma izni belgesi. e) (Değişik:RG-18/12/ ) Faaliyet gösterilecek yere ait tapu senedi ile birlikte kira sözleşmesi veya intifa hakkı belgesi. f) (Değişik:RG-18/12/ ) Faaliyet gösterilecek yere ait olan ve yetkili makamlarca verilen ada, pafta, parsel bilgilerinin yer aldığı numarataj veya adres tespit belgesi. g) (Değişik:RG-18/12/ ) Faaliyet gösterilecek yere ait olan ve bu Yönetmelikte belirtilen bütün bölümlerin yer aldığı inşaat teknikeri, mimar veya inşaat mühendisi tarafından onaylanmış 1/100 ölçekli plan. ğ) Tapu kütüğünde mesken olarak kayıtlı bir ana gayrimenkulün bağımsız bölümlerinde eğitim kurumunun faaliyet gösterebileceğine dair kat malikleri kurulunun oybirliğiyle aldığı karar örneği. h) (Mülga ibare:rg-18/12/ ) ( ) göre faaliyet gösterilecek yerde yangına karşı gerekli tedbirlerin alındığına ve bu yerde eğitim kurumu açılmasında sakınca olmadığına dair yetkili merciler tarafından verilen belge. (2) Kamu kurum ve kuruluşları için, yalnızca birinci fıkranın (c) bendinin (2) numaralı alt bendiyle (Değişik ibare:rg-18/12/ ) (ç), (g) ve (h) bentlerinde belirtilen 50

51 belgeler istenir. Ancak eğitim verilecek mekân kamu kurumuna ait değilse (a) ve (b) bentleri hariç diğer bentlerde belirtilen belgeler istenir. (3) Üniversitelerin eğitim kurumu olarak yetkilendirilme taleplerinde başvuru rektörlükçe yapılır. (4) (Mülga:RG-18/12/ ) Eğitim kurumu yeri ve yerleşim planında aranacak şartlar MADDE 22 (1) Eğitim kurumunun yer alacağı binada; meyhane, kahvehane, kıraathane, bar, elektronik oyun merkezleri gibi umuma açık yerler ile açık alkollü içki satılan yerler bulunamaz. (2) (Değişik:RG-18/12/ ) Eğitim kurumlarının; a) Faaliyet gösterecekleri mekânda bulunan derslik ve diğer tüm bölümlerinin arasındaki geçişlerin kurum içerisinden olması ve eğitim kurumunun bir bütünlük arz edecek şekilde düzenlenmesi, b) Eğitici veya sorumlu müdür odalarının diğer bölümlere geçiş için kullanılmaması, tuvalet ve lavabonun derslik içinde bulunmaması, c) Derslik kapılarının sadece koridor veya dinlenme yerine açılacak şekilde düzenlenmesi ve dersliklerin diğer bölümlere geçiş için kullanılmaması, gerekir. Kamu kurumları ve üniversitelerce kurulan eğitim kurumları için kurumun yerleşkesi içinde olmak koşuluyla bu Yönetmelikte belirtilen zorunlu mekânlar, birbirine uzaklığı en fazla 100 metre olan ayrı bölümlerden oluşabilir. (3) Genel Müdürlükten izin alınmadan, onaylanmış yerleşim planlarında herhangi bir değişiklik yapılamaz ve yerleşim planında belirtilen bölümler, amaçları dışında kullanılamaz. (4) Eğitim kurumlarınca, EK-5 teki örneğine uygun, kurum unvanına göre hazırlanan ve boy/en oranı 2/3 olan tabela asılır. Aynı binada, Genel Müdürlükçe yetkilendirilen birden fazla kurum bulunması durumunda, kullanılacak tabela için Genel Müdürlük onayı alınması şartıyla, tüm unvanları gösteren tek bir tabela kullanılabilir. Derslik ve diğer bölümlerde aranan şartlar MADDE 23 (1) Dersliklerde bulunması gereken şartlar aşağıda belirtilmiştir: a) Dersliklerde 25 ten fazla kursiyer bulunamaz. b) Dersliklerde kursiyer başına en az 10 metreküp hava hacmi bulunur ve derslikler ile diğer bölümlerin tavan yükseklikleri 2,40 metreden az olamaz. Dört metre üzerinde olan yükseklikler hacim hesabında dikkate alınmaz. c) Derslik ve diğer bölümlerde bulunan pencerelerde; doğal havalandırmaya müsaade edecek şekilde binanın dış cephesinde olması, pencere alanının bulunduğu bölümün taban alanının %10 undan az olmaması ve dersliklerde pencerenin yerden yüksekliğinin 90 santimetreden fazla olmaması şartları aranır. (Mülga cümle:rg-18/12/ ) ( ) ç) Derslik kapılarının genişliği 80 santimetreden az olamaz ve kapı kasasının içten içe ölçülmesiyle belirlenir. (Ek cümle:rg-18/12/ ) Derslik kapıları, sadece koridor veya dinlenme yerine açılacak şekilde düzenlenir ve derslikler diğer bölümlere geçiş için kullanılamaz. Derslik kapıları dışa doğru açılmalı ve çift taraflı derslik bulunan koridorlarda karşılıklı açılmamalıdır. (2) Diğer bölümlerde bulunması gereken şartlar aşağıda belirtilmiştir: a) Sorumlu müdür odası, en az 10 metrekare. b) Eğitici odası tek derslik için en az 15 metrekare, birden fazla dersliğin olması durumunda ise en az 25 metrekare. c) Büro hizmetleri, arşiv ve dosya odası, en az 15 metrekare; ayrı ayrı olmaları hâlinde toplamı en az 20 metrekare. ç) Her derslik için erkek ve kadın ayrı olmak üzere en az birer tuvalet ve lavabo. 51

52 (3) Dinlenme yeri, kurum içinde bağımsız bir bölüm hâlinde veya ayrı ayrı bölümlerden meydana gelebilir ve tek derslik için en az 20 metrekare, birden fazla dersliğin olması durumunda ise en az 35 metrekare olur. Alan hesabında yönetim ve eğitime ayrılan diğer bölümler ile balkon ve koridorlar dikkate alınmaz. (4) Eğitimlerde günün teknolojisine uygun araç ve gereçler kullanılır. (5) Bölümlerin, alan (metrekare) veya hacim (metreküp) ölçümü sonucu çıkan küsuratlı rakamlar ile kontenjanlar belirlenirken 0,5 ve daha büyük çıkan küsuratlı rakamlar bir üst tam sayıya yükseltilir. Aydınlatma, gürültü ve termal konfor şartları MADDE 24 (1) Eğitim kurumlarının bölümlerinde yeterli aydınlatma ve termal konfor şartları sağlanır, gürültüye karşı gerekli önlemler alınır. Genel Müdürlükçe gerekli görülmesi halinde, durumun tespitine yönelik ölçümlerin yaptırılması istenebilir. Eğitim kurumlarının eğitici kadrosu MADDE 25 (Değişik:RG-18/12/ ) (1) Eğitim kurumları, a) İşyeri hekimliği ve diğer sağlık personeli eğitimi için; bu Yönetmelikte belirtilen eğitici belgesine sahip olan biri işyeri hekimi olmak üzere en az iki eğiticiyle 60 günden az olmamak üzere tam süreli iş sözleşmesi yapar. Sözleşmenin 60 günden önce eğitici tarafından feshedilmesi halinde; eğiticinin başka bir eğitim programında görevlendirilmesi 60 gün tamamlanmadan önce onaylanmaz. Sözleşmenin eğitim kurumu tarafından feshedilmesi halinde ise tam süreli yeni eğiticinin görevlendirilmesi 60 gün tamamlanıncaya kadar onaylanmaz ve yürümekte olan eğitim programları askıya alınır. Bütün eğitim programlarında tam süreli eğiticilerin yer alması zorunludur. b) İş güvenliği uzmanlığı, işyeri hekimliği ve diğer sağlık personeli eğitimi için bu Yönetmelikte belirtilen eğitici belgesine sahip olan biri işyeri hekimi olmak üzere ikisi hekim, biri mühendis diğeri farklı meslek dalından olmak üzere en az dört eğiticiyle 60 günden az olmamak üzere tam süreli iş sözleşmesi yapar. Sözleşmenin 60 günden önce eğitici tarafından feshedilmesi halinde; eğiticinin başka bir eğitim programında görevlendirilmesi 60 gün tamamlanmadan önce onaylanmaz. Sözleşmenin eğitim kurumu tarafından feshedilmesi halinde ise tam süreli yeni eğiticinin görevlendirilmesi 60 gün tamamlanıncaya kadar onaylanmaz ve eğitim programı askıya alınır. Tam süreli eğiticiler eğitim programında yer almak zorundadır. Eğitim kurumlarının yetkilendirilmesi MADDE 26 (Değişik:RG-18/12/ ) (1) Eğitim kurumları tarafından yetki belgesi almak amacıyla yapılan başvuru Genel Müdürlükçe 10 iş günü içinde incelenir. 19/1/2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Elektronik Tebligat Yönetmeliği çerçevesinde kayıtlı elektronik posta sistemi üzerinden veya yazılı olarak bildirilen eksiklikler 45 gün içinde tamamlanır. Herhangi bir eksikliği bulunmayan başvurular için 20 iş günü içinde yerinde inceleme yapılır. Yerinde inceleme işlemlerinde tespit edilen eksikliklerin giderilmesi için 45 gün süre verilir. Belirlenen sürelerde eksiklikler giderilmez ise dosya iade edilir ve iade tarihinden itibaren bir yıl boyunca yapılan başvurular, bir yılın tamamlanmasına kadar askıya alınır. Dosya üzerinde ve yerinde incelemeleri tamamlanan başvuruların, bu Yönetmelikte belirtilen şartları taşımaları halinde, dosyasında belirtilen adres ve unvana münhasıran, 10 iş günü içinde Genel Müdürlükçe EK-4 teki örneğine uygun yetki belgesi düzenlenir. Başka bir adreste şube açılmak istendiği takdirde, aynı usul ve esaslar dâhilinde, bu bölümde belirtilen şartların yerine getirilmesi kaydıyla şube için ayrıca yetki belgesi düzenlenir. (2) Kanuna göre, işyeri hekimliği veya iş güvenliği uzmanlığı eğitimi için yetki alan eğitim kurumu, her iki eğitim için de yetki almak istediğinde başvurusu tek belge olarak 52

53 değerlendirilir ve İşyeri Hekimliği ve İş Güvenliği Uzmanlığı Eğitim Kurumu belgesi düzenlenir. (3) Bu Yönetmelikteki şartları yerine getirmeyen eğitim kurumlarına yetki belgesi düzenlenemez. (4) Eğitim kurumları, Genel Müdürlükçe düzenlenen yetki belgesini almadıkça eğitim için katılımcı kaydı yapamaz ve eğitime başlayamazlar. (5) Eğitim kurumları, aşağıda belirtilen hususlara uyarlar: a) Tabela ve basılı evrak, broşür, afiş ve internet ile diğer dijital ortamlarda herhangi bir amaçla kullanılan her türlü yazılı ve görsel dokümanda sadece yetki belgesinde belirtilen isim ve unvanlar kullanılır. b) Özel kuruluşlar tarafından, kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan isimler ticari isim olarak kullanılamaz. (6) Eğitim kurumlarında, eğitici olarak, sadece bu Yönetmelikte belirtilen eğitici belgesine sahip olanlar görev alabilirler. Eğitim kurumlarının belgelendirilmesi ve vize işlemleri MADDE 27 (1) (Değişik:RG-18/12/ ) Yetki belgelerinin, eğitim kurumu tarafından beş yılda bir vize ettirilmesi zorunludur. Belge almak veya vize işlemlerini yaptırmak isteyen kurumların; a) Bu Yönetmeliğin ilgili hükümlerine uygunluk sağlamaları, b) Bakanlıkça belirlenen belge veya vize bedelini ödemeleri, gereklidir. (2) (Değişik:RG-18/12/ ) Yetkilendirilen kurumlar beş yılın tamamlanmasına en fazla 60 gün kala vize işlemleri için Genel Müdürlüğe müracaat eder. Yukarıda belirtilen süre içinde müracaat etmeyen kurumların eğitim programları, vize işlemleri tamamlanıncaya kadar onaylanmaz. Vize süresinin bitiminden itibaren üç ay içinde vize işleminin tamamlanmaması durumunda yetki belgesi Genel Müdürlükçe doğrudan iptal edilir. (3) Eğitim kurumları, herhangi bir sebeple faaliyetlerini bırakmaları halinde 30 gün içinde yetki belgelerinin asıllarını Genel Müdürlüğe iade eder. (4) Belgelendirme ve vize aşamasında gerçeğe aykırı belge ibraz ettiği veya beyanda bulunduğu sonradan tespit edilenlere ait belgeler Genel Müdürlükçe iptal edilir ve yetkili yargı mercilerine suç duyurusunda bulunulur. (5) (Ek:RG-18/12/ ) Eğitim kurumlarında adres değişikliği yapmadan önce e-devlet sistemi kullanılarak Genel Müdürlüğe başvurulur. Yeni adresin Genel Müdürlükçe onaylanmasına müteakip işlemler ilk başvuru hükümlerine tabi olarak yürütülür. Adres değişikliği işlemi tamamlanıncaya kadar hizmet vermek isteyen eğitim kurumları yetki aldığı mevcut adreste faaliyetine devam eder. (6) (Ek:RG-18/12/ ) Eğitim kurumlarında unvan değişikliği yapılması halinde 30 gün içinde yetki belgesinin yenilenmesi talebiyle e-devlet sistemi kullanılarak başvurulur. Unvan değişikliği yapılması halinde yetki belgesinin yenilenmesi için Bakanlıkça belirlenen belge bedelinin ödenmesi gereklidir. Eğitim kurumlarının görev, yetki ve sorumlulukları MADDE 28 (1) Eğitim kurumları; a) Eğitim hizmetlerinin bir kısmını veya tamamını başka bir kişi veya kuruma devredemezler. b) (Değişik:RG-18/12/ ) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ile katılımcılar için verilen tekrar ve hazırlık eğitimleri hariç yetki belgesini veriliş amacı dışında kullanamazlar. 53

54 (2) Eğitim kurumlarında tam veya kısmi süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen eğiticilerle ilgili sosyal güvenlik mevzuatından doğan bildirim ve prim ödeme gibi yükümlülüklerin yerine getirilmesi eğitim kurumlarınca sağlanır. (3) (Değişik:RG-18/12/ ) Şirket ortaklarında değişiklik olması halinde, durum 30 gün içerisinde Genel Müdürlüğe bildirilir. Yeni şirket ortaklarının ilgili mevzuat hükümlerinde belirtilen şartlara uygun olmaması halinde durumun düzeltilmesi amacıyla Genel Müdürlükçe şirkete 30 gün süre verilir. (4) (Değişik:RG-18/12/ ) Eğitim kurumları, işyeri hekimi veya diğer sağlık personeli olma şartlarını taşımayan kişileri eğitim programlarına kayıt edemezler. (5) Eğitim kurumları, başvuru esnasında adaylardan katılacakları programın gerektirdiği şartları karşıladığını gösteren belgeleri istemek ve bu belgelerin sorumlu müdür tarafından onaylanmış bir örneğini beş yıl süreyle her bir aday için açılan dosyada saklamak zorundadır. (6) Tam süreli iş sözleşmesiyle görevlendirilen eğiticilerden biri, sorumlu müdür olarak atanır. (7) Eğitim programı süresince sorumlu müdür kurumda hazır bulunur. Sorumlu müdürün bu süre boyunca kurumda bulunmadığı durumlarda, tam süreli iş sözleşmesiyle görevlendirilen eğiticilerden birisinin sorumlu müdüre vekâlet amacıyla kurumda bulunması sağlanır. Vekâlet eden eğitici, sorumlu müdür tarafından yapılması gereken her türlü iş ve işlemin yapılmasını sağlar ve görevi süresince Genel Müdürlükçe sorumlu müdür olarak kabul edilir. Sorumlu müdür veya vekilinin mevzuat hükümlerine aykırı davranışlarından ve görev ve sorumluluklarını yerine getirmesinden eğitim kurumu tüzel kişiliği sorumludur. (8) Eğitim kurumunda sorumlu müdür olarak görevlendirilen kişinin değişmesi veya bu kişinin görevinden ayrılması durumunda, 30 iş günü içerisinde yeni sorumlu müdür atanır ve durum Genel Müdürlüğe yazıyla (Ek ibare:rg-18/12/ ) veya e-devlet sistemi üzerinden bildirilir. (9) Eğitim kurumlarında görev yapan eğiticilerin işten ayrılması halinde üç işgünü içinde durum İSG-KATİP üzerinden eğitim kurumu tarafından bildirilir. 30 gün içerisinde tam süreli görevlendirilme zorunluluğu bulunan eğiticilerin yerine aranan niteliklere sahip personel görevlendirilmesi ve İSG-KATİP üzerinden Genel Müdürlüğe bildirilmesi zorunludur. (10) Genel Müdürlüğe bildirilen eğitici sözleşmeleri, sözleşme hükümlerine aykırı olmayacak şekilde, eğitim kurumlarınca veya eğiticilerce tek taraflı feshedilene kadar, sözleşme süresince geçerlidir. Süresi dolan sözleşmelerin İSG-KATİP üzerinden yenilenmesi durumu yazılı bildirim olarak kabul edilir. (11) Eğiticiler, görev aldıkları kurumların eğitim programlarında, söz konusu kurumla düzenleyerek Genel Müdürlüğe bildirilmiş olan sözleşmede belirtilen toplam görev süresinden fazla görevlendirilemez. Bu hükmün uygulanması eğiticiler tarafından, takibi ise kurumun sorumlu müdürü tarafından yürütülür. (12) Eğitim kurumlarınca, adayların yüz yüze derslere devam durumunu gösteren çizelge EK-7 deki örneğine uygun şekilde günlük olarak düzenlenir ve ders başlangıcında derslikte hazır bulundurulur. (Mülga cümle:rg-18/12/ ) ( ) (Mülga cümle:rg-18/12/ ) ( ) Devam çizelgeleri eğitim kurumlarınca beş yıl süreyle saklanır ve istenmesi halinde kontrol ve denetime yetkili memurlara ibraz edilir. (13) Eğitimi tamamlayan adaylara eğitim kurumları tarafından, EK-8 deki örneğine uygun eğitim katılım belgesi düzenlenir. (14) Bu Yönetmelikte eğitim kurumlarınca düzenlenmesi gerektiği belirtilen her türlü belge ve bildirimin doğruluğundan eğitim kurumları sorumludur. 54

55 (15) Bu Yönetmelikte belirtilen tabela hariç olmak üzere, eğitim kurumunun hiçbir evrak ve dokümanında Bakanlık logosu veya unvanı kullanılamaz. Sorumlu müdürün görev ve sorumlulukları MADDE 29 (1) Eğitim kurumu sorumlu müdürünün görev ve sorumlulukları aşağıda belirtilmiştir: a) Bakanlığa elektronik ortam, e-posta, yazı veya faks gibi araçlar vasıtasıyla gönderilmesi gereken her türlü bilgi ve belgeyi hazırlamak ve göndermek. b) Eğitim programlarının onaylanmış şekliyle uygulanmasını (Değişik ibare:rg- 18/12/ ) takip etmek. c) Devam çizelgeleri ile eğitim katılım belgesinin usulüne uygun şekilde düzenlenmesini sağlamak. ç) (Ek:RG-18/12/ ) Günlük olarak, programa ait derslerin tamamının bitiminde katılımcı devam çizelgelerinin kontrolünü sağlamak ve imza altına almak. d) (Ek:RG-18/12/ ) Bu Yönetmelikte belirtilen diğer görevleri yapmak. (2) Eğitim kurumlarınca talep edilen veya bildirilen her türlü bilgi ve belgeye ilişkin iş ve işlemlerde Genel Müdürlük tarafından sadece sorumlu müdür muhatap kabul edilir. Eğitim programları MADDE 30 (Değişik:RG-18/12/ ) (1) Eğitim kurumları eğitime başlayabilmek için; Komisyonca belirlenen müfredat esas alınarak hazırlanan ve eğitim verilecek konulara uygun eğiticiler ile teorik eğitim programını ve eğitime katılacakların listesini eğitimin başlangıç tarihinden en az üç iş günü önce Genel Müdürlüğe elektronik ortamda bildirirler. Bildirimden sonra katılımcı bilgilerine müdahale edilemez ve düzeltmeye ilişkin talepte bulunulamaz. (2) Genel Müdürlükçe onaylanmamış programlarla eğitime başlanamaz. Onaylanmamış programla eğitime başlanması halinde doğacak hukuki sonuçlardan eğitim kurumları sorumludur. (3) Yetkilendirilmiş eğitim kurumlarının 25 inci maddede belirtilen zorunlu eğitici kadrosuna ilişkin hükümleri yerine getirmemeleri durumunda, ilgili kurumlara eksikliklerini gidermeleri için 30 gün süre verilir. Verilen süre içerisinde zorunlu eğitici kadrosunu tamamlamayan kurumların eğitim programları Genel Müdürlükçe onaylanmaz. (4) Eğitim Kurumları, eğitim programının unsurlarından olan uygulamalı eğitimlerin yapılacağı işyerlerinin listesini ve eğitim tarihlerini, teorik eğitimin bitişinden itibaren yapılacak ilk sınavdan önce Genel Müdürlükçe ilan edilecek tarihe kadar İSG-KATİP üzerinden bildirmekle yükümlüdür. (5) Adaylar, teorik eğitimde mazeretli veya mazeretsiz en fazla altı ders saati devamsızlık hakkına sahiptir. Ancak uygulamalı eğitimin tamamına katılım zorunludur. Katılım zorunluluğuna aykırılığın tespiti halinde kişi hakkında belge düzenlenmiş olsa dahi 39 uncu maddenin ikinci fıkrası hükümleri gereğince belgeleri iptal edilir. (6) Genel Müdürlükçe onaylanmış olan eğitim programının hiçbir unsurunda değişiklik yapılamaz. Ancak, sebebinin Genel Müdürlüğe e-devlet sistemi üzerinden aynı gün bildirilmesi ve yeni eğiticinin müfredatta belirlenen niteliklere uygun olması şartıyla sadece programda görevli eğiticilerde değişiklik yapılabilir. e-devlet sisteminin çalışmadığı durumlarda bildirimler faks yoluyla veya yazılı olarak yapılır. (7) Uzaktan eğitim tamamlanmadan yüz yüze eğitim başlatılamaz. İşyeri hekimleri için yüz yüze eğitim tamamlanmadan uygulamalı eğitim başlatılamaz ve uygulamalı eğitim dahil programın tümü tamamlanmadan adaylar sınava katılamazlar. Eğitim programlarına başvuru MADDE 31 (1) Eğitim programlarına katılmak isteyen adaylar eğitim kurumlarına aşağıdaki belgeler ile başvururlar: 55

56 a) Başvuru yapılan eğitim kurumuna hitaben yazılan, adayın hangi eğitim programına katılacağını belirten ve T.C. kimlik numarası ile iletişim bilgilerini içeren ıslak imzalı başvuru yazısı. b) Adayın katılacağı eğitim programına uygun alanda eğitime sahip olduğunu gösteren diploma veya geçici mezuniyet belgesi. c) (Mülga:RG-18/12/ ) ç) (Mülga:RG-18/12/ ) (2) Adayların eğitim programlarına katılabilmesi için, ilgili eğitim programının başlangıç tarihinden önce eğitimini tamamlamış ve bu eğitime ilişkin mezuniyet diploması alabilecek yeterliliğe sahip olmaları gerekmektedir. Bu duruma ilişkin gerekli inceleme, başvuru yapılan eğitim kurumu tarafından yapılır. (3) Yukarıda belirtilen belgelerin aslı ile birlikte örneğinin getirilmesi halinde eğitim kurumları tarafından tasdiki yapılır. Başvuru sırasında gerçeğe aykırı belge ve beyanda bulunduğu tespit edilenlerin başvuruları reddedilir. Bu durumun sonradan tespiti halinde eğitim, sınav ve belgeleri geçersiz sayılır. (4) Bu Yönetmelikte belirtilen çalışma sürelerinin tespitinde Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları, diploma veya mezuniyet belgelerinin doğruluğunun tespitinde Millî Eğitim Bakanlığı veya Yükseköğretim Kurulu kayıtları esas alınır. ALTINCI BÖLÜM (Değişik bölüm başlığı:rg-18/12/ ) İşyeri Hekimlerinin ve Diğer Sağlık Personelinin Eğitimleri, Sınavları ve Belgelendirilmeleri İşyeri hekimlerinin eğitimleri MADDE 32 (1) İşyeri hekimlerinin eğitim programları teorik ve uygulamalı olmak üzere iki bölümden oluşur ve programın içeriği ile programda görevli eğiticilerin nitelikleri Genel Müdürlükçe belirlenir. Eğitim programının süresi, teorik kısmı 180 saatten, uygulama kısmı 40 saatten ve toplamda 220 saatten az olamaz ve bu kısımlar ancak tek bir program dâhilinde uygulanabilir. Teorik eğitimin en fazla yarısı uzaktan eğitim ile verilebilir. Uygulamalı eğitimler, işyeri hekimleri için en az bir işyeri hekiminin görevlendirilmiş olduğu işyerlerinde yapılır. Diğer sağlık personelinin eğitimleri MADDE 33 (1) Diğer sağlık personelinin eğitim programları uzaktan ve yüz yüze eğitim şeklinde uygulanır ve programın içeriği ile programda görevli eğiticilerin nitelikleri (Değişik ibare:rg-18/12/ ) Komisyonca belirlenir. Eğitim programının süresi 90 saatten az olamaz. Teorik eğitimin en fazla yarısı uzaktan eğitim ile verilebilir. (2) (Ek:RG-18/12/ ) Diğer sağlık personeli eğitimlerini verebilecek kamu kurumlarının kendi kanunlarından doğan hakları saklıdır. Yenileme eğitimleri MADDE 34 (Mülga:RG-18/12/ ) Sınavlar MADDE 35 (1) (Değişik:RG-18/12/ ) Eğitim programlarını tamamlayan adayların sınavları Bakanlıkça yapılır veya yaptırılır. (2) (Değişik:RG-18/12/ ) Adaylardan 8 inci madde gereğince eğitim ve sınav şartı arananlar ancak eğitim programını tamamladıktan sonra düzenlenecek sınavlara katılabilirler. 56

57 (3) (Değişik:RG-18/12/ ) Doğrudan sınava girme hakkı tanınan adayların, sınavlara katılabilmeleri için Genel Müdürlüğe yapılacak son başvuru tarihinden önce mezun olmaları gereklidir. (4) Sınavlarda 100 puan üzerinden en az 70 puan alan adaylar başarılı sayılır, sınav sonuçlarına itirazlar sınavı düzenleyen kurum tarafından sonuçlandırılır. İşyeri hekimlerinin belgelendirilmesi MADDE 35/A (Ek:RG-18/12/ ) (1) İşyeri hekimliği belgesi almaya hak kazanan adayların belgeleri e-devlet sistemine geçildikten sonra Genel Müdürlükçe elektronik olarak düzenlenir. (2) Adaylar, belgelerinin düzenlenebilmesi için bu Yönetmelikteki şartları yerine getirdiklerine dair belge ve bilgileri elektronik ortamda Genel Müdürlüğe bildirmekle yükümlüdür. (3) Genel Müdürlüğe bildirilen belge ve bilgilerin doğruluğundan adaylar sorumludur. Diğer sağlık personelinin belgelendirilmesi MADDE 35/B (Ek:RG-18/12/ ) (1) Diğer sağlık personeli belgesi almaya hak kazanan adayların belgeleri e-devlet sistemine geçildikten sonra Genel Müdürlükçe elektronik olarak düzenlenir. (2) Adaylar, belgelerinin düzenlenebilmesi için bu Yönetmelikteki şartları yerine getirdiklerine dair belge ve bilgileri elektronik ortamda Genel Müdürlüğe bildirmekle yükümlüdür. (3) Genel Müdürlüğe bildirilen belge ve bilgilerin doğruluğundan adaylar sorumludur. YEDİNCİ BÖLÜM Eğiticiler ve Belgelendirme İşyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesi ile diğer sağlık personeli eğitici belgesi MADDE 36 (1) İşyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesi; a) Pedagojik formasyona veya eğiticilerin eğitimi belgesine sahip olan; 1) En az beş yıl işyeri hekimliği yaptığını belgeleyen işyeri hekimlerine, 2) En az 5 yıllık mesleki tecrübeye sahip iş sağlığı ve güvenliği veya iş sağlığı programında doktora yapmış hekimlere, 3) En az beş yıl teftiş yapmış hekim iş müfettişleri ile Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde en az beş yıl fiilen görev yapmış hekimlere, 4) İş ve meslek hastalıkları ya da işyeri hekimliği yan dal uzmanlarına veya meslek hastalıkları hastanelerinde üç yıl çalışmış olan hekimlere, b) (Değişik:RG-18/12/ ) Komisyonca belirlenen eğitim müfredatına göre üniversitelerde en az dört yarıyıl ders verdiğini belgeleyen ve bu belgeleri uygun görülen öğretim üyelerinden; hukuk fakültesi mezunları ile hekim, mühendis, mimar, fizikçi, kimyager, biyolog, teknik öğretmenlere, başvurmaları halinde, EK-9 daki örneğine uygun olarak düzenlenir. (2) Diğer sağlık personeli eğitici belgesi; a) Diğer sağlık personeli tanımında belirtilen unvanlara ve pedagojik formasyona veya eğiticilerin eğitimi belgesine sahip olanlardan; 1) En az beş yıllık mesleki tecrübeye sahip iş sağlığı ve güvenliği veya iş sağlığı programında doktora yapmış olanlara, 2) Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde en az beş yıl fiilen görev yapmış olanlara, 3) Meslek hastalıkları hastanelerinde en az üç yıl görev yapmış olanlara, b) Üniversitelerde Genel Müdürlükçe ilan edilen diğer sağlık personeli eğitim programına uygun, en az dört yarıyıl ders veren öğretim üyelerine 57

58 başvurmaları halinde, EK-10 daki örneğine uygun diğer sağlık personeli eğitici belgesi düzenlenir. (3) (Değişik:RG-18/12/ ) Bu Yönetmelik kapsamında işyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesi sahiplerinden, müfredatta belirtilen niteliklere uygun olanlar işyeri hekimliği, iş güvenliği uzmanlığı ve diğer sağlık personeli eğitim programlarında görev alabilir. Diğer sağlık personeli eğitici belgesi sahiplerinden, müfredatta belirtilen niteliklere uygun olanlar sadece diğer sağlık personeli eğitim programlarında görev alabilir. Eğiticilerin görev ve sorumlulukları MADDE 37 (1) 36 ncı maddeye göre eğitici belgesi almış olanlar, Genel Müdürlükçe belirlenecek eğitim müfredatında kendilerine verilen görevleri yerine getirir ve müfredatta belirtilen konu içeriklerinin tamamının derslerde ele alınmasını ve öğrenim hedeflerine ulaşılmasını sağlar. (2) Eğitim kurumlarında görevli olan eğiticiler, Bakanlığa bildirilen sözleşmelerde belirtilen sürelerden fazla görev alamaz. (3) Eğitim kurumunda tam süreli olarak görevlendirilen eğiticiler, işyerlerinde iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi veya diğer sağlık personeli unvanıyla veya başka bir eğitim kurumunda eğitici unvanıyla görev alamaz. (4)(Ek:RG-18/12/ ) Her dersin tamamlanmasının ardından, imza çizelgelerinin devamsızlık nedeniyle boş kalan kısımları dersin eğiticisi tarafından anlaşılır şekilde doldurulur ve imza altına alınır. Eğiticilerin belgelendirilmesi MADDE 38 (1) İşyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesi veya diğer sağlık personeli eğitici belgesi alma niteliklerine sahip olup, bu belgeyi almak isteyenlerin başvurularının değerlendirilebilmesi amacıyla; pedagojik formasyon veya eğiticilerin eğitimi belgesi ile (Değişik ibare:rg-18/12/ ) 36 ncı maddede belirtilen nitelikleri haiz olduklarını gösteren belgeleri, Genel Müdürlüğe hitaben yazılmış dilekçe ekinde şahsen veya posta yoluyla Genel Müdürlüğe teslim etmesi gerekmektedir. (2) Üniversitelerde Genel Müdürlükçe ilan edilen eğitim programlarına uygun alanlarda ders verenlerin bu durumlarını gösteren belgelerinde, rektör onayı şartı aranır. (3) Bu madde uyarınca ibraz edilmesi gereken belgelerin aslı ile birlikte bir örneğinin getirilmesi halinde Genel Müdürlükçe tasdiki yapılır ve şahsen ibraz edilmesi gereken belgelerin doğruluğundan belge sahipleri sorumludur. SEKİZİNCİ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Genel Müdürlüğün görev, yetki ve sorumlulukları MADDE 39 (1) Genel Müdürlük eğitimlerin etkin ve verimli bir şekilde verilip verilmediğinin izlenmesi amacıyla kendi görev ve yetki alanına giren konularda eğitim kurumlarını, eğiticileri ve sorumlu müdürleri, yetki alınan mekânı, İSG-KATİP ile diğer elektronik sistemler veya evrak üzerinden kontrol eder ve denetler. (2) Yetkilendirme ve belgelendirme aşamalarında gerçeğe aykırı belge ibraz edildiği veya beyanda bulunulduğunun bu aşamalarda veya daha sonradan tespiti halinde düzenlenen belgeler Genel Müdürlükçe doğrudan iptal edilir. (3) Eğitim kurumlarınca yürütülen her türlü iş ve işleme ilişkin takip, kontrol, izleme, onay verme, başvuru alma gibi faaliyetler, yazılı olarak gerçekleştirilebileceği gibi, elektronik sistemler vasıtasıyla da yürütülebilir. Bu konuda düzenleme yapmaya Genel Müdürlük yetkilidir. 58

59 (4) Belgesinin geçerliliği askıya alınanlar ve doğrudan iptal edilenlere Genel Müdürlükçe yazılı bildirim yapılır ve Genel Müdürlük internet sayfasında ilan edilir. Belgesinin geçerliliği askıya alınan kişi ve kurumların belgelerini tekrar kullanabilmeleri için Genel Müdürlük onayının alınması zorunludur. (5) (Mülga:RG-18/12/ ) (6) (Mülga:RG-18/12/ ) İhlaller ve ihtar puanı uygulanması MADDE 40 (1) (Değişik ibare:rg-18/12/ ) 41 inci maddede yer alan yetki belgesinin geçerliliğinin doğrudan iptalini gerektiren durumların dışındaki ihlallerde, EK-11 ve EK-12 de belirtilen ihtar puanları uygulanır. (2) Bir takvim yılı içinde hafif ihlallerin ihtar puanlarının toplamının 30 a, orta ihlallerin ihtar puanlarının toplamının 60 a ulaşması durumunda kişi ve kurumların o yıl içinde işleyecekleri diğer hafif ve orta ihlaller bir üst derecenin tavan puanı esas alınarak uygulanır. (3) Beş yıllık sürenin sonunda vize işlemini tamamlayan kişi ve kurumların; uygulanmasının üzerinden en az bir yıl geçmiş olan tüm ihtar puanları silinir. (4) (Ek:RG-18/12/ ) Bu Yönetmelik uyarınca kişi ve kurumlara uygulanan ihtar puanlarına ilişkin itirazlar, işlemin tebliğ tarihinden itibaren en geç 10 iş günü içinde Genel Müdürlüğe yapılır. Bu süreden sonra yapılacak itirazlar dikkate alınmaz. Yetkilerin askıya alınması, iptali ve itiraz MADDE 41 (Başlığı ile birlikte değişik:rg-18/12/ ) (1) Bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen veya belgelendirilen kişi ve kurumların belgelerinin geçerliliği ihtar puanları toplamının, kişiler için 100, kurumlar için 200 puana ulaşması durumunda altı ay süreyle askıya alınır. Sorumlu müdür ve eğiticilere verilen ihtar puanları kişinin sadece eğitici belgesine uygulanır. (2) Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali yargı kararı ile kesinleşen işyeri hekiminin belgesi altı ay süreyle askıya alınır. Belgesi askıya alınan işyeri hekiminin İSG-KATİP sistemi üzerindeki mevcut tüm sözleşmeleri, askıya alınma sürecinin başlangıcından itibaren herhangi bir işleme gerek kalmaksızın iptal edilir. (3) Yetki belgelerinin geçerliliği askıya alınan kişi ve kurumlar askıya alınma süresince bu Yönetmelik kapsamındaki yetkilerini kullanamazlar. Ancak, yetki belgesinin geçerliliği askıya alınan veya belgesi doğrudan iptal edilen eğitim kurumunun faaliyeti onaylanmış eğitim programları bitinceye kadar devam eder. Askıya alınma süresi, programın bitiminde başlar. Yetki belgesi doğrudan iptal edilen kurumlar taahhüt ettikleri hizmetleri herhangi bir ek ücret talep etmeden bir başka eğitim kurumundan temin etmek zorundadırlar. (4) Yetki belgesinin geçerliliğinin askıya alınması veya doğrudan iptali durumunda önceden yapılan aday kayıt işlemlerinden doğan hukuki sonuçlardan iptal edilen veya geçerliliği askıya alınan yetki belgesi sahipleri sorumludur. (5) Bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen kişi veya eğitim kurumlarında aşağıdaki durumlardan birinin varlığının tespiti halinde ilgili kişi, eğitim kurumu merkezi veya şubesine verilen yetki belgesinin geçerliliği; a) Bu Yönetmelik gereği düzenlenen evrakın gerçeğe aykırılığının tespiti halinde üç ay, b) Şirket ortaklarının uygunsuzluğunun ilgili kuruma bildirilmesine rağmen durumun 30 gün içerisinde düzeltilmemesi halinde üç ay, c) Yetki aldığı adres dışında hizmet vermeleri veya irtibat bürosu açmaları halinde altı ay, ç) Sunmakla yükümlü oldukları hizmetlerin tamamını veya bir kısmını devretmeleri halinde altı ay, 59

60 d) Genel Müdürlükten onay alınmadan adres değişikliği yapılması veya unvan değişikliği ile ilgili bildirim yükümlülüğünü 30 gün içinde yerine getirmemesi halinde bir yıl, süreyle askıya alınır. (6) Bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen kişi veya eğitim kurumlarında aşağıdaki durumlardan birinin varlığının tespiti halinde ilgili kişi, eğitim kurumu merkezi veya şubesine verilen yetki belgesinin geçerliliği; a) Bir vize döneminde eğitim kurumunun yetki belgesinin üç defa askıya alınması, b) Belgesi askıda olan kişi ve kurumların bu süre içinde faaliyetleri ile ilgili sözleşme yaptıklarının veya hizmet vermelerinin tespiti, c) 21 inci maddede istenen başvuru evraklarından herhangi birinin gerçeğe aykırılığının tespiti, halinde doğrudan iptal edilir. (7) Yetki belgesi iptal edilen kişiler ve eğitim kurumları ile bu kurumlarda kurucu veya ortak olanların başvuruları, iptal tarihinden itibaren iki yılın tamamlanmasına kadar askıya alınır. (8) Bu Yönetmelik uyarınca kişi ve kurumlara uygulanan yetki belgesinin askıya alınması veya iptaline ilişkin itirazlar, işlemin tebliğ tarihinden itibaren en geç 10 iş günü içinde Genel Müdürlüğe yapılır. Bu süreden sonra yapılacak itirazlar dikkate alınmaz. Kesinleşen yargı kararı ile belgesi askıya alınan işyeri hekimleri, (2) bu maddede belirtilen itiraz hakkından yararlanamazlar. İtiraz komisyonunun çalışma şekli MADDE 41/A (Ek:RG-18/12/ ) (1) İtiraz Komisyonu, bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen kişi veya kurumların belgelerinin askıya alınması veya iptali ile ilgili itirazları değerlendirerek karara bağlar. Komisyonun kararı, oy çokluğuyla alınır. Oyların eşitliği halinde Başkanın oyu belirleyicidir. Komisyon kararı, Genel Müdürlükçe uygulanır. Mesleki bağımsızlık ve etik ilkeler MADDE 42 (1) İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ve bu Yönetmelik kapsamındaki eğitimlerde görevlendirilenler; a) Sağlık ve güvenlik riskleri konusunda, işveren ve çalışanlara önerilerde bulunurken hiçbir etki altında kalmazlar. b) Hizmet sundukları kişilerle güven, gizlilik ve eşitliğe dayanan bir ilişki kurar ve ayrım gözetmeksizin tümünü eşit olarak değerlendirirler. c) Çalışma ortamı ve koşullarının düzenlenmesinde, kendi aralarında, yönetici ve çalışanlarla iletişime açık ve işbirliği içerisinde hareket ederler. (2) Mesleki bağımsızlığın sonuçları hiçbir şekilde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilenlerin aleyhine kullanılamaz ve yapılan sözleşmelere mesleki anlamda bağımsız çalışmayı kısıtlayabilecek şartlar konulamaz. (3) İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile bu Yönetmelik kapsamındaki eğitimlerde görevlendirilenlerin hak ve yetkileri, görevlerini yerine getirmeleri nedeniyle kısıtlanamaz. Bu kişiler, görevlerini ve uzmanlık bilgilerini mesleğin gerektirdiği etik ilkeler ve mesleki bağımsızlık içerisinde sürdürür. Tebligatların bildirimi ve elektronik tebligat MADDE 42/A (Ek:RG-18/12/ ) 1 (1) Genel Müdürlükçe kişi, kurum veya kuruluşlara yazılacak yazı ve yapılacak bildirimlerin tebliğinde, İSG-KATİP sisteminde veya Sosyal Güvenlik Kurumunda işyeri sicil sistemine beyan edilen adres ve/veya elektronik posta dikkate alınır. Adres ve/veya elektronik posta değişikliği olması halinde kişi, kurum veya kuruluşlar bu değişikliğin bir ay içinde İSG- KATİP sistemi üzerinden beyan edilmesi zorunludur. Değişikliği zamanında beyan 60

61 etmeyenlerin daha önce beyan ettiği adrese ve elektronik postaya yapılan yazışma ve bildirimler geçerlidir. (2) Elektronik Tebligat Yönetmeliği kapsamında kurumlar, 26 ncı maddeye göre yapılacak tebligata esas olmak üzere elektronik tebligat adresinin İSG-KATİP sistemine kayıt edilmesi zorunludur. 1 (3) Elektronik Tebligat Yönetmeliği kapsamı dışında bulunan kişi ve kurumlar ise 35/A, 35/B, 38, 39, 40 ve 41 inci maddeleri çerçevesinde kendilerine elektronik tebligat yapılmalarını istemeleri halinde elektronik tebligat adreslerinin İSG-KATİP sistemine kayıt edilmesi zorunludur. 1 Yürürlükten kaldırılan yönetmelik MADDE 43 (1) 27/11/2010 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İşyeri Hekimlerinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkındaki Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Mevcut eğitim kurumlarının durumu GEÇİCİ MADDE 1 (1) Mevcut eğitim kurumlarının onaylanmış yerleşim planında değişiklik olması halinde, fiziki şartların bu Yönetmelik hükümlerine uygun olması şartı aranır. (2) (Mülga:RG-18/12/ ) Diğer sağlık personelinin durumu GEÇİCİ MADDE 2 (1) Yönetmeliğin 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde sayılan unvanlara sahip olan ve diğer sağlık personeli olarak görevlendirilecek kişilerde; a) 1/1/2015 tarihine kadar EK-4 teki örneğine uygun belgeye sahip olma şartı aranmaz, ancak bu kişilerin 1/1/2016 tarihine kadar söz konusu belgeye sahip olması zorunludur. b) 1/1/2015 tarihinden sonra görevlendirileceklerde EK-4 teki örneğine uygun belgeye sahip olma şartı aranır. İşe giriş ve periyodik sağlık muayeneleri GEÇİCİ MADDE 3 (1) 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 38 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin bir ve ikinci kısımlarında belirtilen işyerlerinde, iş sağlığı ve güvenliği yönünden özellikli rapor niteliğinde olan işe giriş ve periyodik sağlık muayeneleri aynı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce olduğu gibi kamu sağlık hizmeti sunucuları tarafından düzenlenir. Sınava katılma hakkı GEÇİCİ MADDE 4 (1) Bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce eğitim alanlar girdiği sınav sayısına bakılmaksızın Yönetmeliğin yayımı tarihi itibariyle 1 yıl içinde ilgili sınavlara katılabilir. Elektronik ortamlarda başvuru işlemleri ve geçiş hükümleri GEÇİCİ MADDE 5 (Ek:RG-18/12/ ) (1) 21 inci maddeye göre eğitim kurumları yetki belgesi başvuru sistemi, e-devlet sistemi alt yapısı tamamlandığında Genel Müdürlük internet sayfasında duyurulur. İlgili duyuruya kadar yapılacak başvurular ve sonuçlandırılmasına ait iş ve işlemlerde mevcut hükümlerin uygulanmasına devam edilir. (2) Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce 21 inci maddeye göre yapılmış ve sonuçlandırılmamış eğitim kurumu başvurularında bu Yönetmelikte belirtilen şartlar aranır. (3) 27 nci maddenin beşinci fıkrasına göre yapılacak başvurular ile 30 uncu maddenin altıncı fıkrasına göre eğitici değişikliği ile ilgili bildirimler, e-devlet sistemi alt yapısı ile ilgili ilân yapılıncaya kadar, 28 inci maddenin sekizinci fıkrasına göre sorumlu müdür değişikliği ile ilgili bildirimler ise İSG-KATİP sistemindeki gerekli düzenlemeler tamamlanıp ilan edilinceye kadar Genel Müdürlüğe yazılı olarak yapılmaya devam edilir. 61

62 Yetki belgelerinin birleştirilmesi GEÇİCİ MADDE 6 (Ek:RG-18/12/ ) (1) İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı eğitimi için ayrı ayrı yetki alan eğitim kurumları yönetmeliğin yayımından itibaren bir ay içinde yetki belgelerini iade ederek birleştirilmiş belgelerini alacaklardır. Yetki belgesini yenilemeyen eğitim kurumlarının programları, yetki belgesi yenileninceye kadar onaylanmaz. İşyeri hemşiresi sertifikaları veya belgelerinin diğer sağlık personeli belgesi ile değiştirilmesi GEÇİCİ MADDE 7 (Ek:RG-18/12/ ) (1) Bakanlıkça 30/6/2012 tarihinden önce verilen işyeri hemşiresi sertifikası veya belgesi sahiplerinden bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren bir yıl içerisinde Genel Müdürlüğe müracaat edenlere EK- 4 te belirtilen Diğer Sağlık Personeli Belgesi düzenlenir. Çalışma sürelerinde geçiş hükümleri GEÇİCİ MADDE 8 (Ek:RG-18/12/ ) (1) 12 nci maddede belirlenen işyeri hekimlerinin çalışma süreleri ile tam gün çalıştırılmasına dair hükümler, 1/1/2016 tarihinde yürürlüğe girer. Bu tarihe kadar mevcut hükümlerin uygulanmasına devam edilir. Yürürlük MADDE 44 (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 45 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. BİREYSEL İŞ HUKUKU AÇISINDAN İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI İş kazasının genel olarak tanımı konusunda dört görüş bulunmaktadır. İş yapılırken veya işin yapılması dolayısıyla meydana gelen kaza iş kazasıdır. Bu görüş iş kazasını oldukça dar bir çerçeve içine sokmaktadır. İşçinin, iş sözleşmesinin yerine getirilmesi amacıyla günlük yaşantısı içinde bulunduğu sırada meydana gelen kazaların tümü iş kazasıdır. Bu görüş, iş kazasının çerçevesini aşırı derecede genişletmektedir. İşçinin, işverenin otoritesi altında bulunduğu süre içinde meydana gelen kazalar iş kazasıdır. İşverenin otoritesinin nerede başlayıp nerede bittiğinin tam olarak belirlenememesi bu görüşün zayıf noktasını oluşturmaktadır Örneğin, işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi durumunda geçen boş zamanında, lokantada yemek yerken bir kazada ölmesi olayında, işverenin ne gibi otoritesinin veya emir ve talimatının bulunduğu sorusu akla gelecektir. Bu bakımdan otorite kıstasını çok mutlak anlamda anlamamak yerinde olacaktır. 62

63 Kazaya uğranıldığı sırada görülmekte olan işin işverenin çıkarlarına hizmet ettiği hallerde sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğunu kabul etmek gerekir. İşin yarattığı risklerin neden olduğu tüm kazalar iş kazasıdır. İş kazasını tanımlayan bu görüş ise, iş kazasını genel olarak en iyi tanımlayan görüş olduğu söylenebilir. Bir olayın iş kazası olarak nitelendirilebilmesi için dört unsurun gerçekleşmesi gerekir: Kazaya uğrayanın sigortalı olması, Kazalının hemen veya sonradan bedenen veya ruhen özüre uğramış olması, Sigortalının yer ve zaman itibariyle 5510/13. maddede sayılan hususlardan birine göre kazaya uğraması, Kazada nedensellik illiyet bağının bulunması, Nedensellik Bağı Bir kazanın iş kazası sayılabilmesi için; Sigortalının gördüğü iş ile meydana gelen kaza olayı arasında, Kaza olayı ile uğranılan özür arasında uygun illiyet bağı bulunması gerekir. Çünkü, 5510 sayılı kanunun 13. maddesinin son fıkrası iş kazasını, sigortalıyı özüre uğratan olay biçiminde nitelendirmiş olması, nedensellik (illiyet) bağını iş kazasının bir unsuru konumuna sokmuştur. O halde, bir kaza olayının sadece varlığı yeterli değildir; Olay ile sigortalının uğramış bulunduğu bedenen veya ruhen özür arasında bir ilişkinin bulunması; ya da, olayın nedeni ile sonucu arasında bir bağın varlığı gereklidir. Dolayısıyla işçinin geçirmiş olduğu her kaza, iş kazası sayılmaz. Bir olayın iş kazası olarak değerlendirilebilmesi illiyet bağının da bulunmasına bağlıdır. Yargıtay verdiği birçok kararında bu anlamda uygun illiyet bağının varlığını aramıştır. Özetle, illiyet bağı, en basit tanımıyla iş kazası ile, meydana gelen zarar arasındaki neden - sonuç ilişkisidir. Bu varsa olay iş kazasıdır. İş Kazası olayında illiyet bağı üç halde kesilebilir. Bunlar, 63

64 1. mücbir sebep, 2. zarar görenin kusuru ve 3. üçüncü kişinin kusurudur. Bunlardan herhangi biri ile iş kazası ile fiilin işlenmesi ve zarar arasındaki bağlantı kopar. Bu nedenle, iş kazasına uğrayanın zararından işveren sorumlu tutulamadığından, zararın tazmini de kendisinden istenemez. Hukuk kitaplarında en çok verilen örnek; Arabayla bir adama çarpılır, adam yaralanır, ambulansla hastaneye götürülür, bu sırada ambulans yine bir kaza yapar ve adam ölür. adamın yaralanmasına sebep ilk kazayla, adamın ölümü arasındaki illiyet bağı kesilmiştir. ilk kazada adama çarpan kişi ölümden sorumlu tutulamaz. Ancak, ambulanstaki adamın ikinci kazayı yapmadan önce zaten ölmüş olduğu ispat edilirse, bu durumda illiyet bağı kesilmediğinden, ilk kazada adama çarpan kişi ölümden sorumlu tutulabilir. Meslek hastalıkları mevzuatı 5510 SAYILI KANUN, ÇALIŞMA GÜCÜ VE MESLEKTE KAZANMA GÜCÜ KAYBI ORANI TESPİT İŞLEMLERİ YÖNETMELİĞİ (RESMİ GAZETE TARİHİ: , SAYISI: 27021) BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre sigortalı sayılanlar ve bunların bakmakla yükümlü oldukları veya hak sahibi çocuklarının çalışma gücü veya meslekte kazanma gücü kayıp oranlarının tespitine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik; a) 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalıların iş kazası ile meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezlik hâllerinin meslekte kazanma gücünü ne oranda azaltacağına, b) Hangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağı ve bu hastalıkların işten ayrıldıktan en geç ne kadar süre sonra ortaya çıktığı takdirde o işten ileri gelmiş kabul edileceğine, c) 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalıların hangi hâllerde çalışma gücünün %60 ını yitirdiğine, 64

65 ç) 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaki sigortalıların hangi hâllerde çalışma gücünün en az %60 ını veya aynı kapsamdaki sigortalıların vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiğine, d) Sigortalıların hak sahibi veya bakmakla yükümlü olduğu çocuklarının hangi hâllerde çalışma gücünün %60 ını yitirdiğine, e) 5510 sayılı Kanuna göre sigortalı sayılanların özürlü çocuklarının hangi hâllerde başka birinin sürekli bakımına muhtaç durumda sayılacaklarına, f) 5510 sayılı Kanuna göre sigortalı sayılanların yaşlılık sigortası kapsamında çalışma gücü kaybı oranı tespitlerine, g) 5510 sayılı Kanuna göre sigortalı sayılanların hangi hâllerde erken yaşlanmış sayılacaklarının tespitine, ğ) Çalışma gücü ve meslekte kazanma gücü kaybı oranının tespitinde esas alınacak sağlık kurulu raporlarının düzenlenmesine, h) Malullük aylığı veya sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış sigortalılar ile çalışma gücünün en az %60 ını yitiren malul çocukların kontrol muayenelerine, ı) Sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış iken ölenlerin, ölümünün iş kazası veya meslek hastalığı sonucu olup olmadığının tespitine, ilişkin usul ve esasları kapsar. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik, 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Kanunun 107 nci maddesi hükmüne dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Arıza/Hastalık Listesi: Sigortalıların çalışma gücünün en az %60 ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kayıp ettiklerinin tespitine esas listeyi, b) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını, c) Balthazard Formülü: Birden fazla iş kazası veya meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezlik dereceleri veya birden fazla özürlülük derecelerinin birleştirilmesinde kullanılan hesaplama şeklini, ç) Cetveller: Hastalık ya da arızanın vücudun hangi uzvunu veya kısmını kapsadığı, çalışılan işin niteliği, sigortalının yaşı dikkate alınarak iş kazası veya meslek hastalığının tespitinde kullanılan listeleri, d) Genel Müdürlük: Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğünü, e) Hak sahibi: Sigortalının veya sürekli iş göremezlik geliri ile malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı almakta olanların ölümü hâlinde, gelir veya aylık bağlanmasına veya toptan ödeme yapılmasına hak kazanan eş, çocuk, ana ve babasını, f) İş kazası: Kanunun 13 üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen sigortalıyı hemen veya sonradan, bedenen ya da ruhenözüre uğratan olayları, g) Kanun: 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununu, ğ) Kontrol muayenesi: Kanunun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen hâllerde istenilen muayeneyi, h) Kurum: Sosyal Güvenlik Kurumunu, ı) Kurum Sağlık Kurulu: Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca düzenlenecek raporlardaki teşhis ve bu teşhise dayanak teşkil eden belgeleri 65

66 incelemek suretiyle, çalışma gücü kaybı ve meslekte kazanma gücü kaybı oranlarını, erken yaşlanma hâlini, vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücü kaybını ve malullük derecelerini belirlemeye yetkili hekimlerden ve/veya diş hekimlerinden oluşan kurullarını, i) Meslek hastalığı: Sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük hâllerini, j) Sağlık kurulu raporu: Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca düzenlenen sağlık kurulu raporlarını, k) Sigortalı: Kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi gereken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişiyi, l) Tam teşekküllü hastane: 10/9/1982 tarihli ve 8/5319 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinde tanımlanan tam teşekküllü hastaneleri, m) Vazife ve harp malullüğü: Kanunun 47 nci maddesinde tanımlanan vazife ve/veya harp malullüğü hâllerini, n) Yükümlülük süresi: Sigortalının meslek hastalığına sebep olan işinden fiilen ayrıldığı tarih ile meslek hastalığının meydana çıktığı tarih arasında geçen en uzun süreyi, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM Sağlık Kurulu Raporlarının Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Sağlık hizmeti sunucuları MADDE 5 (1) Sigortalı ve hak sahiplerinin çalışma gücü kaybı oranları ile Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalıların iş kazası sonucu meslekte kazanma gücü kaybı oranları tespitinde esas alınacak sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye; a) Sağlık Bakanlığı eğitim ve araştırma hastaneleri, b) Devlet üniversitesi hastaneleri, c) Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı asker hastaneleri, ç) Sigortalıların ikamet ettikleri illerde (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilen hastanelerin bulunmaması durumunda Sağlık Bakanlığı tam teşekküllü hastaneleri, yetkilidir. (2) (Değişik:RG-22/1/ ) Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalıların meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücü kaybı oranları tespitinde esas alınacak sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye, Sağlık Bakanlığı meslek hastalıkları hastaneleri ile eğitim ve araştırma hastaneleri ve Devlet üniversitesi hastaneleri yetkilidir. (3) Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunan ülkelerde çalışan müşterek sigortalıların maluliyet değerlendirmelerinde, sosyal güvenlik sözleşmesi yapılan akit ülkenin sigorta kurumunun belirlediği sağlık hizmeti sunucusu tarafından düzenlenen sağlık kurulu raporları esas alınır. Sağlık kurulu raporlarının düzenlenmesi MADDE 6 (1) Sağlık hizmeti sunucusu tarafından düzenlenecek Sağlık Kurulu Raporlarında aşağıda belirtilen hususlara yer verilir. 66

67 a) Hastane adı. b) Sigortalı veya hak sahibinin adı, soyadı, sigorta sicil numarası, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, baba adı ve doğum tarihi. c) Raporun tarih ve sayısı. ç) Hastaneye giriş ve çıkış tarihleri. d) Sigortalı yada hak sahibinin son altı aylık mühürlü fotoğrafı. e) Sağlık kurulu raporunun düzenlenme nedeni. (2) Sağlık kurulu raporunun tıbbi değerlendirme bölümlerinde; a) Kimlik tespiti ile gerekli muayene yapılarak, muayeneye ilişkin test ve tetkik belgelerinde sigortalının adı, soyadı ve tetkik tarihi yazılır. b) Maluliyet talebine esas teşkil eden hastalık ya da arızalarının, ilgili branşlarca mevcut klinik durumunu açıklayan ayrıntılı muayenesi sonucu, muayene bulguları, dayanağı tetkikler, varsa tedavi protokolü yazılır. c) Tıbbi terimler kısaltılmaksızın yazılır. ç) Daha önce tedavi görülmüş ise, buna ilişkin işlem tarihinin de yer aldığı epikrizler, ameliyat notları, patoloji raporları, tetkikleri ve benzeri belgelerin aslı veya resmî onaylı fotokopileri eklenir. d) Hastalık ve araz tespit edilen branşlarca gerekli tetkikler yapılır, tetkik sonuçları sağlık kurulu raporuna yazılır, tetkik raporlarının aslı ya da onaylı fotokopileri eklenir. e) Sağlık Kurulu Raporu ve dayanağı tıbbi belgelerin üzerine, sigortalının sevk nedenine ilişkin kaşe basılır. f) Sağlık kurulu raporları bilgisayar ortamında düzenlenerek sağlık kuruluna katılan hekimler tarafından ıslak imza ile imzalanır ve kaşelenerek başhekim tarafından resmî mühür ile onaylanır. g) Sağlık kurulu raporlarının karar hanesinde çalışma gücü kayıp oranı belirtilmez, "Sosyal Güvenlik Kurumunca belirlenecektir." ibaresi yazılır. (3) Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalıların iş kazası sonucu meslekte kazanma gücü kayıp oranı tespitine ilişkin düzenlenecek Sağlık Kurulu Raporlarında 1 inci ve 2 nci fıkrada belirtilen hükümlere ek olarak; a) Arazların iş kazasına bağlı olup olmadığı, bağlı olması hâlinde bu durumun düzenlenecek Sağlık Kurulu Raporlarında net bir şekilde belirtilmiş ve bunlara ilişkin ayrıntılı muayene bulguları yazılmış, eğer sigortalıda kazaya bağlı olmayan sekeller varsa bunlara ait muayene bulguları ve tanı yazıldıktan sonra, "İş kazasına bağlı değildir." ibaresi yazılarak imzalanıp, kaşelenmiş, b) İş kazası sonrası yapılan tedavi farklı sağlık birimlerinde yapılmış ise ilgili epikrizler/raporlar ve benzeri belgeler, ilk sağlık kurulu raporuna eklenmiş, c) İş kazası nedeni ile yapılan tedavi tamamlanıp, bulguları sekel hâli aldıktan sonra sigortalının iş başı tarihi veya çalışamayacak duruma girdiği tarih; gün, ay ve yıl olarak belirtilmiş, ç) Sağlık kurulu raporlarının karar hanesinde iş kazasına ilişkin meslekte kazanma gücü azalma oranı belirtilmemiş, olmalıdır. (4) Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalıların, meslek hastalıkları sonucu meslekte kazanma gücü kayıp oranının tespiti 67

68 gereken hâllerde düzenlenen sağlık kurulu raporlarına 1 inci ve 2 nci fıkralarda belirtilen hükümlere ek olarak; a) Meslek hastalığı tespiti için başvuru yapmasına neden olan hastalık ya da arıza ile ilgili branş (Göğüs Hastalıkları ve/veya Alerji, KBB, İç Hastalıkları, Nöroloji, Psikiyatri, Dermatoloji, Ortopedi ve benzeri) tarafından çalışma ortamındaki faktör ya da faktörlere bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülen hastalık ya da arızaların mevcut klinik durumunu açıklayan, sekel bulguları gösteren detaylı bir tespit, b) Bu fıkranın (a) bendindeki tespitlere dayanak teşkil eden; 1) Göğüs hastalıkları ve/veya alerji muayenelerinde; pnömokonyoz vakalarında uygun teknikle çekilen P.A. akciğer grafisi, ayırıcı tanıda gerek olması hâlinde HRCT, tüberküloz mevcut ise ARB; meslekî astım hastalığı iddiası olduğunda bronş provokasyon ve benzeri testleri, tatil döneminde 15 gün, iş ortamında 20 gün süreyle günde dört kez belirlenen PEF değerleri, 2) KBB muayenelerinde; her iki kulağın işitme düzeyini gösteren odyogramlar, işe girmeden önce çekilmiş olan odyogramımevcut ise her ikisinin kıyaslanarak yapılacak değerlendirme, 3) İç hastalıkları muayenelerinde; anemi, trombositopeni, granülositopeni ve benzeri vakalarda periferik yayma ile gerekli diğer tetkikler; kurşun ve kurşun tozları ile etkilenme olduğu takdirde, idrarda ve kanda; kurşun, koproporfirin, deltaaminolevülinik asit ve benzeri düzeylerini gösteren tetkikler, 4) Nöroloji muayenelerinde EMG ve gerekli diğer tetkikler, 5) Ortopedi, Psikiyatri, Dermatoloji ve benzeri branşlarla ilgili muayenelerde ise; meslekî hastalık iddialarına dayanak teşkil edecek tetkikler, (Değişik ibare:rg-22/1/ ) ayrıntılı olarak raporun karar hanesi dışında ayrıca belirtilir. (5) Sigortalı, iş kazası/meslek hastalığı dolayısıyla tanı ve tedavi süresince hekimin bildirdiği tedbir ve tavsiyelere uymaması yüzünden tedavi süresinin uzamasına, meslekte kazanma gücü kayıp oranının artmasına veya malul kalmasına sebep olmuş ise bu durum, sağlık kurulu raporunda belirtilir. (6) (Mülga:RG-22/1/ ) (7) Bu maddede belirtilen hususların eksikliği veya yetersizliği durumunda sağlık kurulu raporunun verilecek karara esas teşkil edip edemeyeceği konusunda Kurum Sağlık Kurulu yetkilidir. (8) Kurum, sağlık kurulu raporlarını elektronik ortamda istemeye ve sağlık hizmeti sunucularını bu konuda zorunlu tutmaya yetkilidir. İş kazası ile meslek hastalığı sonucu düzenlenecek istirahat raporları MADDE 7 (1) Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalıların iş kazası ile meslek hastalığı sonucu geçici iş göremezlik ödeneklerinin verilmesine ilişkin istirahat raporlarında; a) Kontrol muayenesine gerek görüldüğü hâllerde ". istirahati sonunda kontrolü gerekir." kaydı konularak, kontrol muayene tarihi net olarak belirtilir. İstirahatın uzatılması gerektiği hâllerde ikinci istirahat raporunun başlama tarihi bir önceki raporda belirtilen istirahatın bitiş tarihi olacak şekilde yazılır. b) Tedavi tamamlanıp, bulgular sekel hâli aldıktan sonra sigortalının iş başı tarihi veya çalışamayacak duruma girdiği tarih; gün, ay ve yıl olarak belirtilir. 68

69 Raporların bağlayıcılığı MADDE 8 (1) Sağlık hizmeti sunucusu tarafından düzenlenen sağlık kurulu raporlarında yer alan çalışma gücü kaybı/maluliyet/özürlülük derecesi Kurum Sağlık Kurulu kararlarını bağlayıcı değildir. Usulüne uygun düzenlenmeyen raporlar MADDE 9 (1) Kurum Sağlık Kurulu tarafından usulüne uygun düzenlenmediği tespit edilen sağlık kurulu raporu bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesine göre yeniden düzenlenmek üzere ilgili sağlık hizmeti sunucusuna iade edilir. Yeni/Ek rapor düzenlenmesi MADDE 10 (1) Bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesine göre düzenlenmiş sağlık kurulu raporlarının Kurum Sağlık Kurulunca değerlendirilmesi sonucu gerekli görülmesi hâlinde, ek bilgi, belge ve/veya aynı ya da farklı sağlık hizmeti sunucusu tarafından yeniden muayenesiyle düzenlenecek rapor/sağlık kurulu raporu istenebilir. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Kontrol Muayeneleri Kontrol muayenesi ve değerlendirme MADDE 11 (1) Kanunun 94 üncü maddesine istinaden; sigortalılar ve hak sahibi çocukları, a) Kurumca yürütülen soruşturma sonucu, b) Kurum Sağlık Kurulunca verilecek karara göre, c) Sigortalının malullük durumunda artma veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç durumda olduğuna ilişkin talebi hâlinde, ç) Sigortalı veya hak sahipleri dışında yapılan itiraz, ihbar ve şikâyet hâlinde, kontrol muayenesine tabi tutulabilir. (2) Kontrol muayenesine istinaden düzenlenen sağlık kurulu raporunun Kurum Sağlık Kurulu tarafından değerlendirilmesi sonucu gerekli görüldüğü hâllerde sigortalı veya hak sahibi çocukları yeniden kontrol muayenesine tabi tutulabilir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Malul Sayılmaya İlişkin Usul ve Esaslar Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalıların çalışma gücü kaybı tespiti MADDE 12 (1) Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalıların sigortalılık süresi içinde; a) Arıza/Hastalık Listesinde (Ek-1) belirtilen hastalık veya arızaların meydana geldiği, b) Eski ve çalışmaya engel olmayan bir arızanın, Arıza/Hastalık Listesinde (Ek-1) belirtilen seviyelere yükseldiği, c) Çalışma gücünün en az %60 ını kaybetmiş hâliyle ilk defa çalışmaya başlayan, ancak daha sonra ortaya çıkan farklı bir hastalık veya arıza nedeniyle bu Yönetmelik hükümlerine göre çalışma gücünün en az %60 ını kaybettiği, ç) İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az %60 ını kaybettiği, Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalılar malul sayılır. 69

70 (2) Ancak, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce çalışma gücünün %60 ını kaybettiği önceden veya sonradan tespit edilen sigortalılar hakkında, bu hastalık veya özürleri sebebiyle malullük sigortasına ilişkin hükümler uygulanmaz. (3) Arıza/Hastalık Listesinde (Ek-1) belirtilen arıza/hastalıklardan birden fazlası mevcut ise çalışma gücünün en az %60 ını kaybedip kaybetmediğine dair değerlendirmede en ağır sekel bulgu dikkate alınır ve Balthazard Formülü uygulanmaz. Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendindeki sigortalıların çalışma gücü kaybı tespiti MADDE 13 (1) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları sağlık kurullarınca düzenlenen sağlık kurulu raporlarına istinaden, sigortalıların ilk defa çalışmaya başladığı tarihten sonra vücutlarında oluşan arızaları veya tedavi edilemeyen hastalıkları nedeniyle, çalışma gücünün en az %60 ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiğini Kurum Sağlık Kurulu tespit eder. (2) Söz konusu maluliyet kararı verilirken; a) Sigortalıların çalışma gücünün en az %60 ını kaybedip kaybetmediklerinin tespitinde Arıza/Hastalık Listesi (Ek-1), b) Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde çalışan askerî ve sivil personel ile askerlik görevi ile yükümlüleri için, 8/10/1986 tarihli ve 86/11092 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Yeteneği Yönetmeliği, c) İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde çalışan personel için, 4/8/2003 tarihli ve sayılı Resmî Gazete deyayımlanan Emniyet Teşkilatı Sağlık Şartları Yönetmeliği, ç) 10/6/2004 tarihli ve 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun kapsamında çalışan ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi Koruma Güvenlik Görevlileri için belirlenen ve 7/10/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelikte belirtilen sağlık şartları, esas alınır. (3) Vazife malullüğü hâlinde ise, 13/7/1953 tarihli ve 4/1053 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Vazife Malullüklerinin Nevileri ile Dereceleri Hakkında Nizamname esas alınır. (4) Ancak, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce çalışma gücünün %60 ını veya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği önceden veya sonradan tespit edilen sigortalılar ile yedek subay veya er olarak ya da talim, manevra, seferberlik veya harp dolayısıyla görevleri ile ilgileri kesilmeksizin silah altına alındıkları dönemde malul olup, bu malullükleri asıl görevlerini veya işlerini yapmaya mani olmayanlar hakkında, bu hastalık veya özürleri sebebiyle malullük sigortasına ilişkin hükümler uygulanmaz. Sigortalıların hak sahibi veya geçindirmekle yükümlü olduğu çocuklarının çalışma gücü kaybı tespiti MADDE 14 (1) Arıza/Hastalık Listesinde (Ek-1) belirtilen hastalık veya arızaların meydana geldiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalının hak sahibi veya bakmakla yükümlü olduğu çocuğu malul sayılır. Başka birinin sürekli bakımına muhtaç olma hâlleri MADDE 15 (1) Sigortalıların ve özürlü çocuklarının başka birinin sürekli bakımına muhtaç durumda sayılacağı hâller aşağıda gösterilmiştir. 70

71 a) Kuadripleji, parapleji, dipleji ve sigortalının yaşamını kendi başına yürütmesine engel hemipleji veya merkezi sinir sistemininsfinkter bozuklukları ile birlikte olan diğer hastalık ve arızalar. b) Süreli veya sürekli ruh sağlığı ve hastalıkları kliniğinde kalmayı gerektiren ve tedavi edilemeyen psikotik hastalıklar. c) İki gözde de yüzde yüz (tam) görme kaybı. ç) İki elin kaybı. d) Bir kolun omuzdan ve bir bacağın kalçadan kaybı. e) Her iki bacağın alttan en az 1/3 ünün kaybı. f) Tedavisi olanaksız bir hastalıktan ileri gelen ağır beslenme bozuklukları ve kaşeksiler. g) (Ek:RG-22/1/ ) Yukarıda tespit edilen hastalık ve arızalar dışında kaldığı halde tedavi edilemeyen, başka birinin sürekli bakımına muhtaç olan ağır hastalık ve arızalar. Yaşlılık sigortası kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücü kaybı oranlarının tespiti MADDE 16 (1) Kanunun 28 inci maddesinin dördüncü ve beşinci fıkralarında belirtilen sigortalıların Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücü kaybı tespitinde, 16/7/2006 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik esas alınır. (2) Birinci fıkrada belirtilen sigortalılar Kanunun 94 üncü maddesi hükümlerine göre kontrol muayenesine tabi tutulabilirler. BEŞİNCİ BÖLÜM Meslekte Kazanma Gücü Azalma Oranı Tespitine İlişkin Usul ve Esaslar Meslek hastalığı MADDE 17 (1) Hangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağı ve bu hastalıkların, işten fiilen ayrıldıktan en geç ne kadar zaman sonra meydana çıkması hâlinde sigortalının mesleğinden ileri geldiğinin kabul edileceği Meslek Hastalıkları Listesine (Ek-2) göre tespit ve tayin edilir. (2) Herhangi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuar bulgularıyla kesinleştiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin, işyeri incelenmesiyle kanıtlandığı hâllerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun kararı ile meslek hastalığı sayılabilir. Meslek hastalıkları listesi MADDE 18 (1) Meslek hastalıkları, Meslek Hastalıkları Listesinde (Ek-2); a) A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları, b) B Grubu: Meslekî cilt hastalıkları, c) C Grubu: Pnömokonyozlar ve diğer meslekî solunum sistemi hastalıkları, ç) D Grubu: Meslek bulaşıcı hastalıklar, d) E Grubu: Fizik etkenlerle olan meslek hastalıkları, olmak üzere beş grupta toplanmıştır. (2) Bu listenin sol sütununda zararlı ajanın meydana getirdiği başlıca hastalıklar ve belirtileri, orta sütununda yükümlülük süreleri, sağ sütununda hastalık tehlikesi olan başlıca işler yer almıştır. Meslekî bulaşıcı hastalıklar 71

72 MADDE 19 (1) Meslekî bulaşıcı hastalıklar Listesinin "D Grubu"nda yer alan bulaşıcı hastalıkların, görülen işin gereği olarak veya işyerinin özel koşullarının etkisiyle oluşması ve enfeksiyonun laboratuar bulguları ile de kanıtlanması gereklidir. (2) Bu listede yer almayan fakat görülen iş ve görev gereği olarak bulaştığı kesin olarak saptanan diğer bulaşıcı hastalıklar da meslek hastalığı sayılır. Bu husustaki teşhisin laboratuar deneyleriyle kanıtlanması gereklidir. Hastalığın en uzun kuluçka süresi yükümlülük süresi olarak alınır. Pnömokonyoz meslek hastalığı MADDE 20 (1) Pnömokonyozun meslek hastalığı sayılabilmesi için, sigortalının, havasında pnömokonyoz yapacak yoğunluk ve nitelikte toz bulunan yeraltı veya yerüstü işyerlerinde toplam olarak en az üç yıl çalışmış olması şarttır. (2) Ancak, havasında yüksek yoğunlukta ve pnömokonyoz yapacak nitelikte toz bulunan yeraltı ve yerüstü işyerlerinde meydana gelmiş, klinik veya radyolojik bulgular ve laboratuar muayeneleriyle süratli seyrettiği ve ağırlığı saptanmış olgularda Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun kararı ile üç yıllık süre indirilebilir. (3) Pnömokonyoz değerlendirmeleri, İLO standartları dikkate alınarak yapılır. Sigortalının mesleği MADDE 21 (1) İş kazasının meydana geldiği veya meslek hastalığının başladığı tarihte Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamında çalışmakta olanların yapmakta olduğu iş sigortalının mesleği sayılır. (2) Kurum, bu mesleğin tespitinde sigortalının çalıştığı iş yerinden alınacak belgeyi esas tutabileceği gibi, bu hususu Kurumun kontrol ve denetimle görevli memurları aracılığı ile inceletmeye ve buna göre karar vermeye yetkilidir. (3) Hizmet akdine göre, Meslekte Kazanma Gücü Kayıp Oranı Tespit Cetvellerinin (Ek- 3) "B Cetveli"nde gösterilen mesleklerden birden fazlasını yapmakta olan sigortalının, iş kazası veya meslek hastalığı yönünden sürekli iş göremezlik durumuna girmesi hâlinde, sürekli iş göremezlik derecesinin en yükseğine karşılık gelen meslek, "sigortalının mesleği" sayılır. İş kazası ile meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücü kayıp oranı tespitinde kullanılan cetveller MADDE 22 (1) İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meydana gelen arızalar sonucunda, sigortalının meslekte kazanma gücünün ne oranda azalacağına ilişkin hesaplama, Meslekte Kazanma Gücü Kayıp Oranı Tespit Cetvellerinde (Ek-3) yer alan A, B, C, D ve E cetvellerine göre yapılır. (2) A Cetveli, iş kazalarının neden olduğu hastalık ve arızalarla, meslek hastalıklarını ve bunların neden olduğu arızaları, vücuttaki yerlerine göre sınıflandıran ve başlıkları aşağıda gösterilen 14 listeden oluşur. Her liste üç sütundan oluşup bunlardan; birinci sütun arızanın sıra numarasını, ikinci sütun arızanın çeşidini, üçüncü sütun arızanın ağırlık ölçüsünü gösterir. a) I. Baş arızaları (Kafa Kemikleri, Nöroloji, Nöroşirurji, Psikiyatri arıza ve hastalıkları). b) II. Göz arızaları. c) III. Kulak arızaları. ç) IV. Yüz arızaları. d) V. Boyun arızaları. e) VI. Göğüs hastalıkları. 72

73 f) VII. Omuz ve kol arızaları. g) VIII. El bileği ve el arızaları. ğ) IX. El parmakları arızaları. h) X. Omurga arızaları. ı) XI. Karın hastalık ve arızaları. i) XII. Pelvis ve alt ekstremite arızaları. j) XIII. Endokrin, metabolizma, kollagen doku, periferik damar hastalıkları, hematolojik ve romatoid hastalıklar. k) XIV. Deri arızaları ve yanıklar. (3) "B Cetveli" sigortalının çalıştığı iş kolları ve meslek veya iş çeşidi listelerini içerir. Her listede iki sütun mevcut olup bunlardan; birinci sütun meslek veya iş çeşitlerini, ikinci sütun meslek grup numaralarını gösterir. (4) "C Cetveli", sürekli iş göremezlik simgelerini göstermekte olup, A Cetvelinin listelerine paralel olarak arızanın vücuttaki yerine göre 14 tabloyu ihtiva eder. Her tablo, A Cetvelinde yer alan 14 listeden birine karşılık gelir ve sol kenardaki sütunda arıza sıra numaraları, üstteki satırda 1 den 52 ye kadar meslek grup numaraları ve bunların kesişme noktalarında sürekli iş göremezlik simgeleri bulunur. (5) "D Cetveli", arızaların ağırlık ölçülerine ve sürekli iş göremezlik simgelerine göre meslekte kazanma gücünün azalma oranını bulmaya yarar. Bu cetvelin sol kenarındaki sütun 0 dan 65 e kadar arıza ağırlık ölçülerini üstteki satır A dan R ye kadar arızaların sürekli iş göremezlik simgelerini, bunların kesişme noktaları 1 den 100 e kadar meslekte kazanma gücünün azalma oranını gösterir. (6) Bu cetvele göre bulunan oran, yaşlarındaki bir sigortalının meslekte kazanma gücünün azalma oranıdır. (7) E cetveli, D cetveline göre bulunan orana ve sigortalının yaşına göre meslekte kazanma gücünün azalma oranını tespite yarar. (8) Sigortalının yaşına göre meslekte kazanma gücü azalma oranı tespitinde; sürekli iş göremezlik hâlinin oluştuğu ilk rapor tarihindeki yaş esas alınır. Ancak sigortalının sağlık durumunda sürekli iş göremezlik yönünden bir değişiklik olmuş ise, bu değişikliğin raporla saptandığı tarihteki yaşı esas alınır. (9) Bu cetvelin solundaki sütun yaşlara ait meslekte kazanma gücünün azalma oranını, üstteki satır 21 den 64 e kadar olan yaşları, bunların kesişme noktaları ise, meslekte kazanma gücündeki azalmanın yaşlara göre oranlarını gösterir. Meslekte kazanma gücü azalma oranının hesaplanması MADDE 23 (1) A Cetveli listelerinde yazılı arızalardan birinin meslekte kazanma gücünü ne oranda azaltacağı aşağıdaki şekilde hesaplanır. a) A Cetvelindeki vücudun çeşitli bölgelerine veya sistemlerine göre hazırlanmış olan 14 arıza listesinden sigortalının arızası bulunur. Bu arızanın solundaki arıza sıra numarası ile sağındaki arıza ağırlık ölçüsü bir tarafa kaydedilir. b) B cetveli listelerinde önce sigortalının iş kolu, sonra bu iş kolu içindeki meslek veya iş çeşidi bulunur. Bunun karşısındaki meslek grup numarası da bir yere yazılır. Sigortalının meslek veya iş çeşidi bu listelerde bulunmadığı takdirde meslek veya işinin benzeri veya en yakını esas alınır. 73

74 c) Sürekli iş göremezlik simgesini gösteren C cetvelinin arızaya uygun tablosunun sütundaki arıza sıra numarası ile satırdaki meslek grup numarasının kesiştiği noktadaki sürekli iş göremezlik simgesi bulunarak bir tarafa kaydedilir. ç) D cetvelinin sütununda yukarıda tespit edilen arıza ağırlık ölçüsü ile satırındaki meslek simgesinin kesiştiği noktadaki sayı, meslekte kazanma gücünün azalma oranına esas alınacak sayıdır. d) Tespit edilen bu meslekte kazanma gücü azalmasının sigortalının yaşına uygun oranını bulmak için E cetvelinden yararlanılır. Bu cetvelin sütununda bulunan meslekte kazanma gücünün azalma oranı ile üstteki satırında bulunan sigortalının sürekli iş göremezlik hâlinin tespiti tarihindeki yaşının kesiştiği yerdeki sayı, bu yaşa uyan sürekli iş göremezlik sebebiyle meslekte kazanma gücünün azalma oranıdır. e) Ancak birden fazla sistemi ilgilendiren sekel bulgu varsa, bu maddenin (a), (b), (c) ve (ç) bentlerinde belirtilen işlemler her bir sekel bulgu için ayrı ayrı uygulanır ve Balthazard Formülü kullanılarak birleştirilir. (2) İş kazası veya meslek hastalığı sayılmayacak bir olaydan veya doğuştan ileri gelmiş herhangi bir arızası bulunan sigortalının sonradan bir iş kazası veya meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezliğe uğraması hâlinde, meslekte kazanma gücü azalma oranı aşağıdaki şekilde hesaplanır. a) Sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı sayılacak veya sayılmayacak olaylardan veya doğuştan meydana gelmiş her türlü arızalarının sebep olduğu meslekte kazanma gücü toplam azalma oranı bulunur. b) Sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı sayılmayacak bir olaydan veya doğuştan ileri gelmiş arızalarının sebep olduğu meslekte kazanma gücü toplam azalma oranı, bu fıkranın (a) bendinde tespit edilen toplam orandan çıkarılır; kalan, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücü azalma oranıdır. (3) Ancak, sigortalının işe alınmadan önce mevcut olan veya işe alındıktan sonra iş kazası veya meslek hastalığı sonucu olmayarak meydana gelen arızaları, yapmakta olduğu işteki kazanma gücünü etkilememesi hâlinde, bu arızalar kazanma gücü toplam azalma oranının hesabında dikkate alınmaz. Balthazard Formülünün uygulanması MADDE 24 (1) A Cetveli listesinde yazılı arızalardan birkaçının bir arada bulunması veya eski bir arızaya yenisinin eklenmesi hâlinde meslekte kazanma gücünün ne oranda azalacağı, Balthazard Formülüne göre aşağıdaki biçimde hesaplanır. a) Sigortalıdaki arızaların meslekte kazanma gücünü azaltma oranları bu Yönetmeliğin 23 üncü maddesine göre ayrı ayrı tespit edilir. b) Bu oranlar, en yükseğinden başlanarak sıraya konur. c) En yüksek oran, sigortalının çalışma gücünün tümünü gösteren %100 den çıkarılır. ç) Bu çıkarmada kalan miktar, sırada ikinci gelen meslekte kazanma gücü azalma oranı ile çarpılarak l00 e bölünür, çıkan sonuca en yüksek meslekte kazanma gücü azalma oranı eklenir ve böylece birinci ve ikinci arızaların meslekte kazanma gücü toplam azalma oranı bulunmuş olur. d) Sigortalının arızası ikiden fazla ise birinci ve ikinci arızaların meslekte kazanma gücü toplam azalma oranı birinci sıraya ve üçüncü sıradaki arızanın meslekte kazanma gücü azalma oranı ikinci sıraya alınarak yukarıdaki işlem tekrarlanır. 74

75 e) Ancak, A Cetveli listelerinde ayrı ayrı gösterilen çeşitli arızalar, bu listelerde yer alan bir hastalık veya arızanın tabii sonucu iseler, bunlar, ayrı sebeplere bağlı arızalar gibi ele alınarak haklarında bu madde hükümlerine göre işlem yapılmaz. ALTINCI BÖLÜM Erken Yaşlanma Erken yaşlanma hâli MADDE 25 (1) Kanunda yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen yaş şartı dışındaki diğer şartları taşıyan ve 55 yaşını dolduran sigortalılardan biyolojik yönden, bu yaşı doldurmuş bir insan derecesinde yaşlanmış ve çalışma gücünün bu seviyeye düşmüş olduğu tayin ve tespit edilenler, erken yaşlanmış sayılırlar. (2) Erken yaşlanma hâlinin tespitine esas alınmak üzere Sağlık Hizmeti Sunucuları tarafından düzenlenen Raporlar esas alınarak erken yaşlanma hâlinin bulunup bulunmadığına Kurum Sağlık Kurulunca karar verilir. YEDİNCİ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Yönetmeliğin yürürlük tarihinden önceki talepler GEÇİCİ MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce çalışma gücü kaybı, iş kazası, meslek hastalığı, vazife malullüğü, harp malullüğü sonucu meslekte kazanma gücü kaybı ile erken yaşlanma durumlarının tespiti talebinde bulunan sigortalılar ve hak sahipleri için, yürürlükten kaldırılan ilgili sosyal güvenlik mevzuatının Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır. Meslek hastalığı raporu düzenlemeye yetkili sağlık hizmet sunucuları GEÇİCİ MADDE 2 (Mülga:RG-22/1/ ) Yürürlük MADDE 26 (1) Bu Yönetmelik 1/10/2008 tarihinden geçerli olmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 27 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanı yürütür (1) 3/8/2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Maluliyet İşlemleri Tespiti Yönetmeliğinin bu yönetmeliği ilgilendiren hükümleri aşağıdadır:. Atıflar MADDE 22 (1) 11/10/2008 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinin çalışma gücü kaybı, vazife malullüğü, harp malullüğü ile erken yaşlanma durumlarının tespiti hükümlerine yapılan atıflar bu Yönetmelik hükümlerine yapılmış sayılır. Yürürlükten kaldırılan hükümler MADDE 23 (1) Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinde yer alan; çalışma gücü kaybı, vazife malullüğü, harp malullüğü ile erken yaşlanma durumlarının tespiti ile ilgili tüm hükümler yürürlükten kaldırılmıştır. 75

76 Geçiş hükmü GEÇİCİ MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce çalışma gücü kaybı, vazife malullüğü, harp malullüğü ile erken yaşlanma durumlarının tespiti talebinde bulunan sigortalılar ile bunların hak sahibi veya bakmakla yükümlü olduğu çocukları için, yürürlükten kaldırılan ilgili sosyal güvenlik mevzuatının Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır. Yürürlük MADDE 24 (1) Bu Yönetmelik 1/9/2013 tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 25 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanı yürütür. SOSYAL SİGORTA YÜKSEK SAĞLIK KURULUNUN GÖREV, YETKİ, ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK ( Resmi Gazete Tarihi: 2 Temmuz 2013 Salı, Sayı : 28695) SOSYAL SİGORTA YÜKSEK SAĞLIK KURULUNUN GÖREV, YETKİ, ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK BİRİNCİ BÖLÜM Amaç ve Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç ve kapsam MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun, görev, yetki, çalışma usul ve esasları ile kurul üyelerinin hak ve yükümlülüklerini düzenlemektir. Dayanak MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 14 üncü maddesinin altıncı fıkrası ve 58 inci maddesi hükümlerine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 3 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını, b) Başkan: Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu Başkanını, 76

77 c) Daire Başkanlığı: Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun sekretarya görevini yürütmek üzere Sosyal Güvenlik Kurumu Yönetim Kurulunca yetkilendirilen Daire Başkanlığını, ç) Kanun: 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununu, d) Kontrol muayenesi: Kanunun 94 üncü maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen hallerde istenilen muayeneyi, e) Kurul: Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunu, f) Kurum: Sosyal Güvenlik Kurumunu, g) Kurum Başkanı : Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanını, ğ) Kurum Sağlık Kurulu: Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca düzenlenecek raporlardaki teşhis ve bu teşhise dayanak teşkil eden belgeleri incelemek suretiyle, çalışma gücü kaybı ve meslekte kazanma gücü kaybı oranlarını, erken yaşlanma halini, vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücü kaybını ve malullük derecelerini belirlemeye yetkili hekimlerden ve/veya diş hekimlerinden oluşan kurullarını, h) Sağlık kurulu raporu: Kurumca yetkilendirilmiş sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca düzenlenen sağlık kurulu raporlarını, ı) Sekretarya: Kurulun hizmetlerini yürütmek üzere Daire Başkanlığı bünyesinde oluşturulan birimi, i) Üyeler: Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu Üyelerini, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM Kurulun Oluşumu ve Görevleri Kurulun oluşumu MADDE 4 (1) Kurul; Milli Savunma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yüksek Öğretim Kurulu, en fazla üyeye sahip işveren, işçi ve kamu çalışanlarını temsil eden konfederasyonlar, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu, Türk Tabipleri Birliği, Türkiye Ziraat Odaları Birliği ve kurum tarafından görevlendirilecek birer uzman hekimden oluşur. (2) En fazla üyeye sahip işveren ve işçileri temsil eden konfederasyonların tespitinde, kurulun oluşturulduğu tarihten önceki yıl sonu itibariyle Bakanlık kayıtlarında yer alan üye sayıları, kamu çalışanlarını temsil eden konfederasyonların tespitinde ise kurulun 77

78 oluşturulduğu tarihten önceki ilgili mevzuatı gereği Resmî Gazete de yayımlanan en son kayıtlı üye sayıları dikkate alınır. (3) Birinci fıkrada sayılan kuruluşların hangi branşlarda uzman hekim görevlendireceği Kurum tarafından belirlenir. Belirlenecek üyeler için Kurum görüşü alınır. (4) Aynı usulle birden fazla kurul oluşturmaya Bakanlık yetkilidir. Başkanın seçilmesi MADDE 5 (1) Başkan, üyeler arasından üç yıllık süre için birinci toplantıda üye tam sayısının çoğunluğu ile seçilir. Birinci toplantıda üye tam sayısının sağlanamaması halinde ise en az yedi üyenin katılımıyla yapılacak ikinci toplantıda; katılanların çoğunluk oyu ile seçilir. İkinci toplantıda başkanın seçilememesi durumunda; öncelikle akademik kariyerde üstün olan, kariyerlerin eşit olması durumunda meslekte kıdemli olan aday başkan seçilir. İkinci toplantı en geç yedi gün içerisinde gerçekleştirilir. (2) Başkanın herhangi bir nedenle görevinin sona ermesi durumunda, kalan süreyi tamamlamak üzere üyeler arasından aynı usul ile yeni Başkan seçilir. (3) Başkanın seçildiği toplantıda, Başkan yokluğunda yerine bakacak üyeyi belirler. Üyelerin hizmet süreleri MADDE 6 (1) Kurulda üye olarak göreve başlayan hekimlerin hizmet süreleri üç yıldır. Süresi dolan üyeler yeniden görevlendirilebilir. (2) Daire Başkanlığı, üyelerin hizmet süresinin bitiminden en az üç ay önce durumu ilgili kurum ve kuruluşlara yazılı olarak bildirir. (3) Bir takvim yılı içerisinde mazereti olmaksızın birbirini izleyen beş veya toplam on toplantıya katılmayan üyelerin, üyelikleri kendiliğinden sona erer. Üyelikleri herhangi bir sebeple sona eren üyelerin yerine, üyeliği sona eren üyenin temsil ettiği kurum veya kuruluş tarafından bir başka üye görevlendirilir. Görevlendirilen yeni üye, yerini aldığı üyenin görev süresini tamamlar. Kurulun görevleri MADDE 7 (1) Kurulun görevleri şunlardır: a) Kanunun 58 inci maddesinin beşinci fıkrası uyarınca, Kurum Sağlık Kurulunca verilen kararlara karşı ilgililerin itirazlarını inceleyip karara bağlamak. b) Kanunun 14 üncü maddesi kapsamında, 11/10/2008 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinde tespit edilmiş olan hastalıklar dışında herhangi bir hastalığın meslek hastalığı sayılıp sayılmayacağına karar vermek. 78

79 c) Kanunun 14 üncü maddesi ve Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinin 17 nci maddesinde yazılı hallerde yükümlülük süresi aşılmış olsa bile söz konusu hastalığın meslek hastalığı sayılıp sayılmayacağını, aynı Yönetmeliğin 20 nci maddesinde yazılı hallerde üç yıllık çalışma (maruz kalma) süresinin indirilip indirilemeyeceğini karara bağlamak. ç) Kanunun 95 inci maddesine göre yurt dışında tedavi için yapılacak sevklere ilişkin usulüne uygun düzenlenmiş sağlık kurulu raporları ve diğer belgelere istinaden Kurumca verilen kararlara karşı ilgililerin itirazını karara bağlamak. d) Kurulun çalışma ve görevleri ile ilgili konularda verilen hizmetin daha iyi düzeye getirilmesi için Kuruma önerilerde bulunmak. e) Daire Başkanlığının talebi halinde, görev alanına giren konularda yazılı tıbbi görüş vermek. Kurulun bilirkişilik görevi MADDE 8 (1) Kurul, 7 nci maddede belirtilen konularla sınırlı olmak kaydıyla mahkemelerden intikal eden ve bilirkişi sıfatıyla rapor düzenlenmesi talep edilen dava dosyaları hakkında gerekli incelemeleri yaparak görüş bildirir. Başkanın görev ve yetkileri MADDE 9 (1) Başkanın görev ve yetkileri şunlardır: a) Kurul toplantılarına başkanlık etmek. b) Üyeler veya 13 üncü madde hükümlerine uygun olarak dışarıdan kurula iştirak eden uzman kişiler tarafından incelenerek görüş belirtilen dosyalar hakkında kurul kararı düzenlenmesini sağlamak. c) Kurul üyesi olarak görevini yerine getirmek. Üyelerin görev ve yetkileri MADDE 10 (1) Üyelerin görev ve yetkileri şunlardır: a) Kendilerine verilen dosyaları inceleyerek kurula görüş bildirmek. b) Kurul toplantılarına katılarak kararları ve toplantı katılım cetvelini imzalamak. c) Kayıt altına alınan kararları gününde imzalamak. ç) Başkan tarafından verilecek görevleri tıbbi ve mesleki yetkileri doğrultusunda yerine getirmek. d) Daire Başkanlığının talebi halinde, görev alanına giren konularda yazılı tıbbi görüş vermek. 79

80 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Kurulun Çalışma Usul ve Esasları Kurul toplantıları ve kararlar MADDE 11 (1) Kurul, haftada en az bir kez ve en az yedi üye ile toplanır. (2) Mazereti nedeni ile toplantıya katılamayacak olan üye, durumunu toplantı gününden en az bir gün önce Daire Başkanlığına bildirir. (3) Kurul tarafından değerlendirilen raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerde imzası bulunan hekimler kurul kararında yer alamazlar. Bu durumda kurul aynı branştaki bir başka uzman kişinin görüşünü alır. (4) Kararlar salt çoğunlukla alınır. Oyların eşitliği halinde, Başkanın kullandığı oy yönünde çoğunluk sağlanmış sayılır. Üyeler çekimser kalamaz. Kararlara muhalif kalan üyeler, muhalefet şerhi düşer. Karar suretleri, sekretarya tarafından yazılır. (5) Karar aslında herhangi bir düzeltme gerektiğinde kelimenin üstü okunacak şekilde çizilir, doğrusu yazılır ve Başkan tarafından paraflanır. Gönderilen karar suretlerinde silme, karalama veya kazıma suretiyle düzeltme yapılmaz. Eksik bilgi ve belgenin istenmesi MADDE 12 (1) Kurul, gönderilen dosyalarda eksiklik tespit ettiği veya ek bilgi ve belgeye ihtiyaç duyduğu takdirde, yazıyla veya kararla, eksikliğin giderilmesi veya ek bilgi ve belgenin tamamlanması için dosyaları iade eder. (2) Kurul, dosya içinde mevcut olan sağlık kurulu raporları ve dayanağı tıbbi belgelerde eksiklik görürse, eksikliklerin tamamlanması için sigortalının veya hak sahibinin, Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularından yeniden muayenesini, gerektiğinde yatırılarak müşahede altına alınmasını, bunun sonunda usulüne uygun düzenlenen sağlık kurulu raporu ve tıbbi dayanaklarının temin edilmesini isteyebilir. Uzman kişilerin görüşüne başvurulması MADDE 13 (1) Kurul gerekli gördüğü hallerde, değerlendirilen raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerde imzası olmamak şartıyla Kurum veya Kurum dışından uzman kişileri kurula davet eder, görüşlerini yazılı olarak alır. Kurulda hekim dinlenilmesi MADDE 14 (1) Kurul, sigortalı veya hak sahiplerinin yazılı olarak talep etmeleri halinde, her türlü masrafları sigortalıya/hak sahibine ait olmak üzere, sigortalı veya hak sahiplerinin belirlediği bir uzman hekimi, haklarında verilecek kararın görüşülmesinde dinler. (2) Sigortalı veya hak sahiplerine; dosyalarının görüşüleceği toplantı yeri ve tarihi 11/2/1959 tarihli ve 7201 sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine göre bildirilir. 80

81 (3) Sigortalı veya hak sahibi tarafından dinlenilmesi istenilen hekimin, konuya ilişkin yazılı ve imzalı beyanı alınarak ilgilinin dosyasına ve kurul arşiv belgelerine eklenir. Kontrol muayeneleri MADDE 15 (1) Kurum dosyalarında kontrol muayenesi gerektiği kararı verilmesi halinde, bu kontrol muayenesine ilişkin değerlendirme Kurum Sağlık Kurulunca yapılır. (2) Dava dosyalarında kontrol muayenesi gerektiği kararı verilmesi halinde, bu kontrol muayenesine ilişkin değerlendirme kurulca yapılır. Kurul dosyalarının incelenme süresi MADDE 16 (1) Kurulda incelenmek üzere gönderilen dosya ve evraklar en geç 60 gün içerisinde sonuçlandırılır. Daire Başkanlığının görevleri MADDE 17 (1) Daire Başkanlığının görevleri şunlardır; a) Kurulun işlerinin ve yazışmalarının düzenli olarak yürütülmesini teminen, Daire Başkanlığı bünyesinde yeteri kadar tabip ve idari personelden oluşan kurul sekretaryası oluşturmak. b) Haftada en az bir kez olmak üzere, kurulun iş yoğunluğunu da dikkate alarak toplantı gün ve sayısını belirlemek. (2) Sekretaryanın görevleri şunlardır; a) Kurula intikal eden dosyaların ön incelemesini yaparak özetini çıkarmak. b) Kurulda görüşülecek dosyaları geliş sırasına göre düzenlemek ve düzenlenmiş dosyaları kurula sunmak. c) Kurulda alınan kararları tarih sırasına göre kaydetmek ve kurul kararlarına esas ve karar numarası vermek. Kararları işlemler tamamlandıktan sonra ilgili yerlere göndermek. ç) Üyelerin kurul kararlarını usulüne uygun olarak imzalamalarını sağlamak. d) Kurula iştirak edenlerin toplantı katılım cetvellerini usulüne uygun olarak imzalamalarını sağlamak. e) Toplantı gününde kurula katılmayan Başkan veya üyenin toplantı katılım cetvelindeki imza hanesini kapatmak. f) Her ay sonunda toplantı katılım cetvellerini ve toplantı sayılarını huzur hakkı ödenmesine esas olmak üzere ilgili birime bildirmek. 81

82 g) Kararların ve bir suretinin arşivlenmesini sağlamak ve istatistiksel verileri hazırlamak. Kurulda muayene MADDE 18 (1) Yüksek Sağlık Kurulunca gerek görülmesi halinde sigortalı veya hak sahibi kurula davet edilerek üyelerce değerlendirilmesi sağlanır veya tıbbi olarak gelemeyecek durumda olanlar için sosyal güvenlik il müdürlüğünce görevlendirilmesi sağlanan bir hekim tarafından yerinde muayene edilerek durum tespit tutanağı düzenlenir ve imza altına alınır. Kurul giderleri MADDE 19 (1) Kurul çalışmaları ile ilgili her türlü gider Kurumca karşılanır. Huzur hakkı MADDE 20 (1) Kurulun bir ay içerisinde, yaptığı toplantı günü sayısı ile bu toplantıların her birine iştirak edenlerin isimleri ayrı ayrı belirtilerek tahakkuk işlemleri yaptırılır. Bir ay içerisinde en fazla sekiz toplantı günü sayısı ile sınırlı olmak üzere, Kanunda belirtilen huzur hakkı olarak tahakkuk ettirilecek meblağ, kurula iştirak eden üyelere ve 13 üncü madde dikkate alınmak suretiyle kurula iştirak eden kişilere ait hesaplara aktarılır. (2) Kurula iştirak edenlerin belirlenmesinde, toplantı katılım cetveli esas alınır. Maddi hata MADDE 21 (1) Kurul kararlarında maddi hata tespit edildiği takdirde kurulun kararını gönderdiği ilgili merci, düzeltilmesi istenen hususu açıklayıp gerekçesini belirten bir yazıyla sözü edilen işlem yönünden kararın düzeltilmesini Kuruldan isteyebilir. Kurul kararlarının yerine getirilmesi MADDE 22 (1) Yüksek Sağlık Kurulu tarafından, itiraz üzerine verilen kararların gereği, Kurumun ilgili birimince ve/veya Kurum Sağlık Kurulunca yerine getirilir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Yürürlükten kaldırılan yönetmelik MADDE 23 (1) 11/10/2008 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun Görev, Yetki, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Yürürlük MADDE 24 (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. 82

83 Yürütme MADDE 25 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanı yürütür. 11.KENDİ GÖREV ALANINA DAİR SONUÇLANMIŞ YARGI KARARLARI Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada kazaya uğraması Örnek ;Makina şefi ve yönetici olan sigortalının, işçilere gerekli talimatı verip kendisinin de ocağa doğru gittiği, ölüsünün, yaklaşık bir saat kadar sonra derede bulunduğu, ölümünün, başın alın bölgesine çekiçle vurulmuş iki darbenin sonucu beyin kanamasından öldüğü, ölmeden önce 25 metre uzaklıktaki dereye kadar yürüdüğü, otopsi raporunda üstün olasılığın, başka bir şahısça yapılmış olabileceği fenni kanı olarak tespit edilmiştir. Savcılık soruşturması, olayın intihar mı yoksa, cinayet mi olduğu konusuna açıklık getirememiştir. Varılan bu sonuca göre; sigortalının işyerinde iken, kendisini hemen veya sonradan beden veya ruhça arızaya uğratan bir olay, başkaca hiçbir koşul aranmaksızın Sosyal Sigortalar açısından iş kazası sayılacaktır. (Yargıtay 9.Hukuk Dairesi, 78/8413 E.) Sigortalının işveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla kazaya uğraması Sigortalının işverenden aldığı talimat uyarınca, bir müşterinin evinde elektrik arızasını gidermeye çalışırken, elektrik akımına kapılarak ölmesi halinde iş kazası sayılacaktır. Belirtmek gerekir ki, 5510/13-b hükmü uygulanırken, sigortalının işveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla hareket edip etmediğine dikkat edilmesi gerekir. Bunun dışında, nasıl işyerinde meydana gelen kazaların nedenleri üzerinde durulmuyorsa, işveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla işyerinin dışına çıkan işçi de, herhangi bir nedenle kazaya uğrarsa bu kazanın da iş kazası olarak nitelendirilmesi gerekir. (Yargıtay 21. Hukuk Dairesi, , 6443/6691) Sigortalının, işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda kazaya uğraması 83

84 İşveren sigortalıyı görevle başka bir yere göndermiştir. İşçi yolda parkta arkadaşlarıyla oturup konuşurken bir bombanın patlaması sonucunda ölmüştür. Yargıtay ın 10 HD., tarih ve 5024/5139 sayılı kararı ile... olayın sigortalının görev ile başka bir yere gönderildiği zaman süreci içinde ortaya çıktığı kuşkusuz olduğuna göre, kazayı iş kazası sayılmasının yasal zorunluluk olduğunu belirtmiştir. Yine aynı nedenle, malzeme almak üzere işverence toptancıya gönderilen sigortalının gerekli alış-verişi yaptıktan sonra yol üzerinde bulunan babasına ait dükkanda çay içerken silahlı saldırıya uğrayarak ölmesi de iş kazasıdır. (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, , 228/454) Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda kazaya uğraması İki saat emzirme (süt) izni verilen sigortalı, bu izin süresi içinde işyerine gelmek üzere yolda karşıdan karşıya geçerken davalının kullandığı motorlu taşıtın çarpması sonucu vefat etmiştir. İş Kanunu nun 62. maddesine göre, emzikli kadın işçilerin çocuklarına süt vermek için belirtilen süreler, iş süresinden sayılır ve iş süresinden sayılan zaman içerisinde işyerine gelirken oluşan kaza da iş kazasıdır. Yargıtay HGK., , 328/652 Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere götürülüp getirilmesi Yargıtay, işçilerin işverence sağlanan servis aracıyla iş elbisesi provası için Urfa dan Silvan a götürülürken yolda teröristlerce aracın durdurularak içindekilerin silahla taranması sonucu öldürülmesi olayını da haklı olarak iş kazası saymıştır. Ayrıca bu olayda, işverenden genel yol güvenliğinin sağlanmasının beklenemeyeceği açılarından işvereni olaydan sorumlu tutmamıştır. (Yargıtay 9HD., , 4294/7382) Nedensellik (İlliyet) Bağı 84

85 Bir olayda, sigortalı işyerinde sıva yaparken iskeleden ayağı kayması sonucu düşmüş ve ayağında bir sıyrılma meydana gelmiştir. Bu olaydan 8 gün sonra bu kişi septisemi şoku nedeniyle böbrek yetmezliğinden ölmüştür. Yargıtay, ayaktaki sıyrık olayı ile septisemi hastalığı ve akut böbrek yetmezliği arasında uygun neden-sonuç bağı var ise, olay SSK.11/A hükmü çerçevesinde iş kazası sayılacağına karar vermiştir. YHGK., tarihli, 10-40/147 sayılı KANUNLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANAYASA, İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU, İŞ KANUNU, UMUMİ HIFZISSIHHA KANUNU, BORÇLAR KANUNU, SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU Anayasa Devletin temel kuruluşunu ve vatandaşın haklarını, ödevlerini düzenleyen T.C anayasası, yasama kaynaklarının başında yer alır. Halkoyuna sunularak kabul edilen ve 2709 sayılı kanunla 1982 yılında yürürlüğe giren Anayasamızda, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümler, vatandaşların ekonomik ve sosyal hakları ve ödevlerini düzenleyen üçüncü bölümde bulunmaktadır. Anayasamızın bununla ilgili bazı maddeleri; 2. Maddesi: Türkiye Cumhuriyeti bir sosyal hukuk devletidir. 17. Maddesi: Herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. 18. Maddesi: Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır. 48. Maddesi: Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. 49. Maddesi: Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri 85

86 korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır. Devlet, işçiişveren ilişkilerinde çalışma barışının sağlanmasını kolaylaştırıcı ve koruyucu tedbirler alır. 50. Maddesi: Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir. 56. Maddesi: Herkesin sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı vardır ve devlet, herkesin hayatını beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak zorundadır. 90. Maddesi: Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz Sayılı İş Kanunu tarihinde kabul edilen, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 1475 sayılı İş Yasası uzun tartışmalardan sonra yürürlükten kaldırılmış ve yerine 4857 sayılı İş Yasası yürürlüğe konmuştur tarihinde kabul edilen, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Yasası 9 bölüm, 120 madde ve 6 geçici maddeden oluşmaktadır sayılı "İş Kanunda ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yasa ile 4857 sayılı İş Yasasının 3 üncü maddesinin ikinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve maddenin sonuna aşağıdaki fıkra eklenmiştir. "Bu Kanunun 2 nci maddesinin altıncı fıkrasına göre iş alan alt işveren; kendi işyerinin tescili için asıl işverenden aldığı yazılı alt işverenlik sözleşmesi ve gerekli belgelerle birlikte, birinci fıkra hükmüne göre bildirim yapmakla yükümlüdür. Bölge müdürlüğünce tescili yapılan bu işyerine ait belgeler gerektiğinde iş müfettişlerince incelenir. İnceleme sonucunda muvazaalı işlemin tespiti halinde, bu tespite ilişkin gerekçeli müfettiş raporu işverenlere tebliğ edilir. Bu rapora karşı tebliğ tarihinden itibaren altı işgünü içinde işverenlerce yetkili iş mahkemesine itiraz edilebilir. İtiraz üzerine verilen kararlar kesindir. Rapora altı iş günü içinde itiraz edilmemiş veya mahkeme muvazaalı işlemin tespitini onamış ise tescil işlemi iptal edilir ve alt işverenin işçileri başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçileri sayılır." 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu : R.G. tarihi: 30 Haziran 2012, Sayı :

87 İşveren ile Çalışanların Görev, Yetki ve Yükümlülükleri İşverenin genel yükümlülüğü MADDE 4 (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır. (2) İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. (3) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez. (4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz. Risklerden korunma ilkeleri MADDE 5 (1) İşverenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulur: a) Risklerden kaçınmak. b) Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek. c) Risklerle kaynağında mücadele etmek. ç) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek. d) Teknik gelişmelere uyum sağlamak. e) Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek. f) Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek. g) Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek. ğ) Çalışanlara uygun talimatlar vermek. İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri MADDE 6 (1) Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren; a) Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir. Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir. b) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar. 87

88 c) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlar. ç) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirir. d) Çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel konular hakkında; görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşları, başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanları ve bunların işverenlerini bilgilendirir. (2) 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşları; iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini, Sağlık Bakanlığına ait döner sermayeli kuruluşlardan doğrudan alabileceği gibi 4734 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde de alabilir. (3) Tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen işyerlerinde, diğer sağlık personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin desteklenmesi MADDE 7 (1) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesi için, Bakanlıkça aşağıdaki şartlarla destek sağlanabilir: a) Kamu kurum ve kuruluşları hariç ondan az çalışanı bulunanlardan, çok tehlikeli ve tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri faydalanabilir. Ancak, Bakanlar Kurulu, ondan az çalışanı bulunanlardan az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinin de faydalanmasına karar verebilir. b) Giderler, iş kazası ve meslek hastalığı bakımından kısa vadeli sigorta kolları için toplanan primlerden kaynak aktarılmak suretiyle, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından finanse edilir. c) Uygulamada, Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları esas alınır. ç) Bu Kanun ve diğer mevzuat gereğince yapılan kontrol ve denetimlerde; istihdam ettiği kişilerin sigortalılık bildiriminde bulunmadığı tespit edilen işverenlerden, tespit tarihine kadar yapılan ödemeler yasal faizi ile birlikte Sosyal Güvenlik Kurumunca tahsil edilir ve bu durumdaki işverenler, sağlanan destekten üç yıl süreyle faydalanamaz. d) Uygulamaya ilişkin olarak ortaya çıkabilecek tereddütleri gidermeye, uygulamayı yönlendirmeye ve doğabilecek sorunları çözmeye Bakanlık yetkilidir. (2) Aşağıdaki konular ile bunlara ilişkin usul ve esaslar, Maliye Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlıkça çıkarılan yönetmelikle belirlenir: a) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesi için sağlanacak desteğin uygulanması. b) Destek sağlanacak ondan az çalışanı bulunan işyerlerinin özellikleri göz önünde bulundurularak; Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenecek iş sağlığı ve güvenliği hizmet bedellerinin tespiti, destek olunacak kısmı ve ödenme şekli. c) Destekten faydalanabilecek işyerlerinin taşıması gereken şartlar. ç) İş sağlığı ve güvenliği hizmeti verecek kuruluşların özellikleri. (3) Etkinlik ve sürekliliğin sağlanması amacıyla; Bakanlık tarafından Sağlık Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve ilgili meslek kuruluşlarıyla iş birliği yapılabilir. İşyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları MADDE 8 (1) İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının hak ve yetkileri, görevlerini yerine getirmeleri nedeniyle kısıtlanamaz. Bu kişiler, görevlerini mesleğin gerektirdiği etik ilkeler ve mesleki bağımsızlık içerisinde yürütür. (2) İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları; görevlendirildikleri işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirir; bildirilen hususlardan hayati tehlike arz edenlerin işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, bu hususu Bakanlığın yetkili birimine bildirir. 88

89 (3) Hizmet sunan kuruluşlar ile işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur. (4) Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali tespit edilen işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının yetki belgesi askıya alınır. (5) İş güvenliği uzmanlarının görev alabilmeleri için; çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmaları şartı aranır. Bakanlık, iş güvenliği uzmanlarının ve işyeri hekimlerinin görevlendirilmesi konusunda sektörel alanda özel düzenleme yapabilir. (6) Belirlenen çalışma süresi nedeniyle işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda; işveren, işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurar. Bu durumda, çalışanların tabi olduğu kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen haftalık çalışma süresi dikkate alınır. (7) Kamu kurum ve kuruluşlarında ilgili mevzuata göre çalıştırılan işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanı olma niteliğini haiz personel, gerekli belgeye sahip olmaları şartıyla asli görevlerinin yanında, belirlenen çalışma süresine riayet ederek çalışmakta oldukları kurumda veya ilgili personelin muvafakati ve üst yöneticinin onayı ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarında görevlendirilebilir. Bu şekilde görevlendirilecek personele, görev yaptığı her saat için (200) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı tutarında ilave ödeme, hizmet alan kurum tarafından yapılır. Bu ödemeden damga vergisi hariç herhangi bir kesinti yapılmaz. Bu durumdaki görevlendirmeye ilişkin ilave ödemelerde, günlük mesai saatlerine bağlı kalmak kaydıyla, aylık toplam seksen saatten fazla olan görevlendirmeler dikkate alınmaz. (8) Kamu sağlık hizmetlerinde tam süreli çalışmaya ilişkin mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, işyeri hekimlerinin ve diğer sağlık personelinin işyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinde görevlendirilmelerinde ve hizmet verilen işyerlerinde çalışanlarla sınırlı olmak üzere görevlerini yerine getirmelerinde, diğer kanunların kısıtlayıcı hükümleri uygulanmaz. Tehlike sınıfının belirlenmesi MADDE 9 (1) İşyeri tehlike sınıfları; 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 83 üncü maddesine göre belirlenen kısa vadeli sigorta kolları prim tarifesi de dikkate alınarak, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürünün Başkanlığında ilgili taraflarca oluşturulan komisyonun görüşleri doğrultusunda, Bakanlıkça çıkarılacak tebliğ ile tespit edilir. (2) İşyeri tehlike sınıflarının tespitinde, o işyerinde yapılan asıl iş dikkate alınır. Risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm ve araştırma MADDE 10 (1) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. Risk değerlendirmesi yapılırken aşağıdaki hususlar dikkate alınır: a) Belirli risklerden etkilenecek çalışanların durumu. b) Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde ve müstahzarların seçimi. c) İşyerinin tertip ve düzeni. ç) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu. 89

90 (2) İşveren, yapılacak risk değerlendirmesi sonucu alınacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri ile kullanılması gereken koruyucu donanım veya ekipmanı belirler. (3) İşyerinde uygulanacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri, çalışma şekilleri ve üretim yöntemleri; çalışanların sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyini yükseltecek ve işyerinin idari yapılanmasının her kademesinde uygulanabilir nitelikte olmalıdır. (4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılmasını sağlar. Acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardım MADDE 11 (1) İşveren; a) Çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek acil durumları önceden değerlendirerek, çalışanları ve çalışma çevresini etkilemesi mümkün ve muhtemel acil durumları belirler ve bunların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri alır. b) Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri yapar, acil durum planlarını hazırlar. c) Acil durumlarla mücadele için işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate alarak; önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda kişiyi görevlendirir, araç ve gereçleri sağlayarak eğitim ve tatbikatları yaptırır ve ekiplerin her zaman hazır bulunmalarını sağlar. ç) Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında, işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapar. Tahliye MADDE 12 (1) Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin meydana gelmesi durumunda işveren; a) Çalışanların işi bırakarak derhal çalışma yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebilmeleri için, önceden gerekli düzenlemeleri yapar ve çalışanlara gerekli talimatları verir. b) Durumun devam etmesi hâlinde, zorunluluk olmadıkça, gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanlardan işlerine devam etmelerini isteyemez. (2) İşveren, çalışanların kendileri veya diğer kişilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıkları ve amirine hemen haber veremedikleri durumlarda; istenmeyen sonuçların önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik donanımları çerçevesinde müdahale edebilmelerine imkân sağlar. Böyle bir durumda çalışanlar, ihmal veya dikkatsiz davranışları olmadıkça yaptıkları müdahaleden dolayı sorumlu tutulamaz. Çalışmaktan kaçınma hakkı MADDE 13 (1) Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar kurula, kurulun bulunmadığı işyerlerinde ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kurul acilen toplanarak, işveren ise derhâl kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar, çalışana ve çalışan temsilcisine yazılı olarak bildirilir. (2) Kurul veya işverenin çalışanın talebi yönünde karar vermesi hâlinde çalışan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. Çalışanların çalışmaktan kaçındığı dönemdeki ücreti ile kanunlardan ve iş sözleşmesinden doğan diğer hakları saklıdır. 90

91 (3) Çalışanlar ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda birinci fıkradaki usule uymak zorunda olmaksızın işyerini veya tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen güvenli yere gider. Çalışanların bu hareketlerinden dolayı hakları kısıtlanamaz. (4) İş sözleşmesiyle çalışanlar, talep etmelerine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı durumlarda, tabi oldukları kanun hükümlerine göre iş sözleşmelerini feshedebilir. Toplu sözleşme veya toplu iş sözleşmesi ile çalışan kamu personeli, bu maddeye göre çalışmadığı dönemde fiilen çalışmış sayılır. (5) Bu Kanunun 25 inci maddesine göre işyerinde işin durdurulması hâlinde, bu madde hükümleri uygulanmaz. İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi MADDE 14 (1) İşveren; a) Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler. b) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler. (2) İşveren, aşağıdaki hallerde belirtilen sürede Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bulunur: a) İş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde. b) Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde. (3) İşyeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları; meslek hastalığı ön tanısı koydukları vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder. (4) Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir. (5) Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Sağlık Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir. Sağlık gözetimi MADDE 15 (1) İşveren; a) Çalışanların işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. b) Aşağıdaki hallerde çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorundadır: 1) İşe girişlerinde. 2) İş değişikliğinde. 3) İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde. 4) İşin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla. (2) Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacaklar, yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz. (3) Bu Kanun kapsamında alınması gereken sağlık raporları, işyeri sağlık ve güvenlik biriminde veya hizmet alınan ortak sağlık ve güvenlik biriminde görevli olan işyeri hekiminden alınır. Raporlara itirazlar Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen hakem hastanelere yapılır, verilen kararlar kesindir. 91

92 (4) Sağlık gözetiminden doğan maliyet ve bu gözetimden kaynaklı her türlü ek maliyet işverence karşılanır, çalışana yansıtılamaz. (5) Sağlık muayenesi yaptırılan çalışanın özel hayatı ve itibarının korunması açısından sağlık bilgileri gizli tutulur. Çalışanların bilgilendirilmesi MADDE 16 (1) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürdürülebilmesi amacıyla işveren, çalışanları ve çalışan temsilcilerini işyerinin özelliklerini de dikkate alarak aşağıdaki konularda bilgilendirir: a) İşyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler. b) Kendileri ile ilgili yasal hak ve sorumluluklar. c) İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler. (2) İşveren; a) 12 nci maddede belirtilen ciddi ve yakın tehlikeye maruz kalan veya kalma riski olan bütün çalışanları, tehlikeler ile bunlardan doğan risklere karşı alınmış ve alınacak tedbirler hakkında derhal bilgilendirir. b) Başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanların birinci fıkrada belirtilen bilgileri almalarını sağlamak üzere, söz konusu çalışanların işverenlerine gerekli bilgileri verir. c) Risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili koruyucu ve önleyici tedbirler, ölçüm, analiz, teknik kontrol, kayıtlar, raporlar ve teftişten elde edilen bilgilere, destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin ulaşmasını sağlar. Çalışanların eğitimi MADDE 17 (1) İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar. Bu eğitim özellikle; işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde verilir. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanır. (2) Çalışan temsilcileri özel olarak eğitilir. (3) Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamaz. (4) İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe başlamadan önce, söz konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilir. Ayrıca, herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilir. (5) Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; yapılacak işlerde karşılaşılacak sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatları içeren eğitimin alındığına dair belge olmaksızın, başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar işe başlatılamaz. (6) Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, iş sağlığı ve güvenliği risklerine karşı çalışana gerekli eğitimin verilmesini sağlar. (7) Bu madde kapsamında verilecek eğitimin maliyeti çalışanlara yansıtılamaz. Eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılır. Eğitim sürelerinin haftalık çalışma süresinin üzerinde olması hâlinde, bu süreler fazla sürelerle çalışma veya fazla çalışma olarak değerlendirilir. Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması 92

93 MADDE 18 (1) İşveren, görüş alma ve katılımın sağlanması konusunda, çalışanlara veya iki ve daha fazla çalışan temsilcisinin bulunduğu işyerlerinde varsa işyeri yetkili sendika temsilcilerine yoksa çalışan temsilcilerine aşağıdaki imkânları sağlar: a) İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda görüşlerinin alınması, teklif getirme hakkının tanınması ve bu konulardaki görüşmelerde yer alma ve katılımlarının sağlanması. b) Yeni teknolojilerin uygulanması, seçilecek iş ekipmanı, çalışma ortamı ve şartlarının çalışanların sağlık ve güvenliğine etkisi konularında görüşlerinin alınması. (2) İşveren, destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin aşağıdaki konularda önceden görüşlerinin alınmasını sağlar: a) İşyerinden görevlendirilecek veya işyeri dışından hizmet alınacak işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer personel ile ilk yardım, yangınla mücadele ve tahliye işleri için kişilerin görevlendirilmesi. b) Risk değerlendirmesi yapılarak, alınması gereken koruyucu ve önleyici tedbirlerin ve kullanılması gereken koruyucu donanım ve ekipmanın belirlenmesi. c) Sağlık ve güvenlik risklerinin önlenmesi ve koruyucu hizmetlerin yürütülmesi. ç) Çalışanların bilgilendirilmesi. d) Çalışanlara verilecek eğitimin planlanması. (3) Çalışanların veya çalışan temsilcilerinin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği için alınan önlemlerin yetersiz olduğu durumlarda veya teftiş sırasında, yetkili makama başvurmalarından dolayı hakları kısıtlanamaz. Çalışanların yükümlülükleri MADDE 19 (1) Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. (2) Çalışanların, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri şunlardır: a) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek. b) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak. c) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek. ç) Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak. d) Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak. Çalışan temsilcisi MADDE 20 (1) İşveren; işyerinin değişik bölümlerindeki riskler ve çalışan sayılarını göz önünde bulundurarak dengeli dağılıma özen göstermek kaydıyla, çalışanlar arasında yapılacak seçim veya seçimle belirlenemediği durumda atama yoluyla, aşağıda belirtilen sayılarda çalışan temsilcisini görevlendirir: a) İki ile elli arasında çalışanı bulunan işyerlerinde bir. b) Ellibir ile yüz arasında çalışanı bulunan işyerlerinde iki. c) Yüzbir ile beşyüz arasında çalışanı bulunan işyerlerinde üç. ç) Beşyüzbir ile bin arasında çalışanı bulunan işyerlerinde dört. d) Binbir ile ikibin arasında çalışanı bulunan işyerlerinde beş. 93

94 e) İkibinbir ve üzeri çalışanı bulunan işyerlerinde altı. (2) Birden fazla çalışan temsilcisinin bulunması durumunda baş temsilci, çalışan temsilcileri arasında yapılacak seçimle belirlenir. (3) Çalışan temsilcileri, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin azaltılması için, işverene öneride bulunma ve işverenden gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkına sahiptir. (4) Görevlerini yürütmeleri nedeniyle, çalışan temsilcileri ve destek elemanlarının hakları kısıtlanamaz ve görevlerini yerine getirebilmeleri için işveren tarafından gerekli imkânlar sağlanır. (5) İşyerinde yetkili sendika bulunması hâlinde, işyeri sendika temsilcileri çalışan temsilcisi olarak da görev yapar SAYILI UMUMİ HIFZISSIHHA KANUNU 1930 yılında yürürlüğe giren 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanununda çalışma hayatıyla, işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili yer alan hükümler, kanunun yedinci babı (İşçilerin Hıfzıssıhhası) Madde de yer almaktadır. Bu maddelere göre, 12 yaşından küçük çocukların saat den sonra gece çalışmasının yasak olduğu; gece hizmetleriyle yer altında icrası lazım gelen işler 24 saatte sekiz saatten fazla devam edemeyeceği; kahve, gazino vb. 18 yaşından aşağı çocukların istihdamının yasak olduğu; gebe hanımların doğumlarından önce 3 ay zarfında ağır hizmetlerde kullanılamayacağı ve emzikli hanımların ilk 6 ay zarfında mesai zamanlarında yarımşar saat izin verileceği; en az elli işçi çalıştıran iş yerlerinde (Madde ) ise sağlıklı olmayan iş yerlerine ait, izin alınması vb. gibi hükümler getirilmiştir. 818 SAYILI BORÇLAR KANUNU 1926 yılında yürürlüğe giren 818 sayılı Borçlar Kanununda işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili yer alan hükümler, Madde 45 - Bir adam öldüğü takdirde zarar ve ziyan, bilhassa defin masraflarını da ihtiva eder. Ölüm, derhal vuku bulmamış ise zarar ve ziyan tedavi masraflarını ve çalışmağa muktedir olamamaktan mütevellit zararı ihtiva eder. o Ölüm neticesi olarak diğer kimseler müteveffanın yardımından mahrum kaldıkları takdirde, onların bu zararını da tazmin etmek lazım gelir. Madde 46 - Cismani bir zarara düçar olan kimse külliyen veya kısmen çalışmağa muktedir olamamasından ve ileride iktisaden maruz kalacağı mahrumiyetten tevellüt eden zarar ve ziyanını ve bütün masraflarını isteyebilir. Eğer hükmün suduru esnasında, kafi derecede kanaat ile cismani zararın neticelerini tayin etmek mümkün değil ise; hükmün tefhimi tarihinden itibaren iki sene zarfında hakimin, tetkik salahiyetini muhafaza etmeğe hakkı vardır. 94

95 Madde 47 - Hakim, hususi halleri nazara alarak cismani zarara düçar olan kimseye yahut adam öldüğü takdirde ölünün ailesine manevi zarar namiyle adalete muvafık tazminat verilmesine karar verebilir. Madde İşçi, taahhüt ettiği şeyi ihtimam ile ifaya mecburdur. Kasıt veya ihmal ve dikkatsizlik ile iş sahibine iras ettiği zarardan mesuldür. İşçiye terettüp eden ihtimamın derecesi, akde göre tayin olunur ve işçinin o iş için muktazi olup iş sahibinin malümu olan veya olması icabeden malümatı derecesi ve mesleki vukufu kezalik istidat ve evsafı gözetebilir SAYILI SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU Madde 13: Aşağıdaki hal ve durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan, bedence veya ruhca arızaya uğratan olaydır. Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla sigortalının, işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanda, emziren kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanda, sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gelişi ve gidişi sırasında. Madde 14: Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir. İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK HİZMETLERİ 1.1. İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının görev, yetki ve sorumlulukları İŞYERİ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN GÖREV, YETKİ, SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK (R.G. Tarihi:20 Temmuz 2013 Cumartesi, Sayı : 28713) ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İşyeri Hekiminin Nitelikleri, Görev, Yetki ve Yükümlülükleri ile Çalışma Usûl ve Esasları İşyeri hekimlerinin nitelikleri ve görevlendirilmeleri MADDE 7 (1) İşverence işyeri hekimi olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe göre geçerli işyeri hekimliği belgesine sahip olmak zorundadır. 95

96 (2) İşyeri hekimlerinin görevlendirilmesinde, bu Yönetmeliğe göre hesaplanan çalışma süreleri bölünerek birden fazla işyeri hekimine verilemez. (3) Vardiyalı çalışma yapılan işyerlerinde işveren tarafından vardiyalara uygun şekilde görevlendirme yapılır. İşyeri hekimliği belgesi MADDE 8 (1) İşyeri hekimliği belgesi; a) İşyeri hekimliği eğitim programını tamamlayan ve eğitim sonunda Bakanlıkça yapılacak veya yaptırılacak işyeri hekimliği sınavında başarılı olan hekimlere, b) İş sağlığı veya iş sağlığı ve güvenliği bilim uzmanı unvanına sahip olan Bakanlıkça yapılacak veya yaptırılacak işyeri hekimliği sınavında başarılı olan hekimlere, c) Hekimlik diplomasına sahip iş sağlığı, iş sağlığı ve güvenliği bilim doktorlarına, iş sağlığı ve güvenliği alanında yardımcılık süresi dahil en az sekiz yıl teftiş yapmış olan hekim iş müfettişlerine, Genel Müdürlük ve bağlıbirimlerinde iş sağlığı ve güvenliği alanında en az sekiz yıl fiilen çalışmış hekimlere istekleri halinde, EK-1 deki örneğine uygun olarak Genel Müdürlükçe verilir. İşyeri hekimlerinin görevleri MADDE 9 (1) İşyeri hekimi, işyerinde bulunması halinde diğer sağlık personeli ile birlikte çalışır. (2) İşyeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında aşağıdaki görevleri yapmakla yükümlüdür: a) Rehberlik; 1) İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında çalışanların sağlık gözetimi ve çalışma ortamının gözetimi ile ilgili işverene rehberlik yapmak. 2) İşyerinde yapılan çalışmalar ve yapılacak değişikliklerle ilgili olarak işyerinin tasarımı, kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere işin planlanması, organizasyonu ve uygulanması, kişisel koruyucu donanımların seçimi konularının işsağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iş sağlığı kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için işvereneönerilerde bulunmak. 3) İşyerinde çalışanların sağlığının geliştirilmesi amacıyla gerekli aktiviteler konusunda işverene tavsiyelerde bulunmak. 4) İş sağlığı ve güvenliği alanında yapılacak araştırmalara katılmak, ayrıca işin yürütümünde ergonomik vepsikososyal riskler açısından çalışanların fiziksel ve zihinsel kapasitelerini dikkate alarak iş ile çalışanın uyumunun sağlanması ve çalışma ortamındaki 96

97 stres faktörlerinden korunmaları için araştırmalar yapmak ve bu araştırma sonuçlarınırehberlik faaliyetlerinde dikkate almak. 5) Kantin, yemekhane, yatakhane, kreş ve emzirme odaları ile soyunma odaları, duş ve tuvaletler dahil olmaküzere işyeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarını sürekli izleyip denetleyerek, çalışanlara yürütülen işin gerektirdiği beslenme ihtiyacının ve uygun içme suyunun sağlanması konularında tavsiyelerde bulunmak. 6) İşyerinde meydana gelen iş kazası ve meslek hastalıklarının nedenlerinin araştırılması ve tekrarlanmaması için alınacak önlemler konusunda çalışmalar yaparak işverene önerilerde bulunmak. 7) İşyerinde meydana gelen ancak ölüm ya da yaralanmaya neden olmadığı halde çalışana, ekipmana veya işyerine zarar verme potansiyeli olan olayların nedenlerinin araştırılması konusunda çalışma yapmak ve işvereneönerilerde bulunmak. 8) İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirmek. b) Risk değerlendirmesi; 1) İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapılmasıyla ilgili çalışmalara ve uygulanmasına katılmak, risk değerlendirmesi sonucunda alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmak. 2) Gebe veya emziren kadınlar, 18 yaşından küçükler, meslek hastalığı tanısı veya ön tanısı olanlar, kronik hastalığı olanlar, yaşlılar, malul ve engelliler, alkol, ilaç ve uyuşturucu bağımlılığı olanlar, birden fazla iş kazası geçirmişolanlar gibi özel politika gerektiren grupları yakın takip ve koruma altına almak, bilgilendirmek ve yapılacak risk değerlendirmesinde özel olarak dikkate almak. c) Sağlık gözetimi; 1) Sağlık gözetimi kapsamında yapılacak işe giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler ile ilgili olarak çalışanlarıbilgilendirmek ve onların rızasını almak. 2) Gece postaları da dâhil olmak üzere çalışanların sağlık gözetimini yapmak. 3) Çalışanın kişisel özellikleri, işyerinin tehlike sınıfı ve işin niteliği öncelikli olarak göz önünde bulundurularak uluslararası standartlar ile işyerinde yapılan risk değerlendirmesi sonuçları doğrultusunda; a) Az tehlikeli sınıftaki işyerlerinde en geç beş yılda bir, b) Tehlikeli sınıftaki işyerlerinde en geç üç yılda bir, c) Çok tehlikeli sınıftaki işyerlerinde en geç yılda bir, 97

98 defa olmak üzere periyodik muayene tekrarlanır. Ancak işyeri hekiminin gerek görmesi halinde bu süreler kısaltılır. 4) Çalışanların yapacakları işe uygun olduklarını belirten işe giriş ve periyodik sağlık muayenesi ile gerekli tetkiklerin sonuçlarını EK-2 de verilen örneğe uygun olarak düzenlemek ve işyerinde muhafaza etmek. 5) Özel politika gerektiren gruplar, meslek hastalığı tanısı veya ön tanısı alanlar, kronik hastalığı, madde bağımlılığı, birden fazla iş kazası geçirmiş olanlar gibi çalışanların, uygun işe yerleştirilmeleri için gerekli sağlık muayenelerini yaparak rapor düzenlemek, meslek hastalığı tanısı veya ön tanısı almış çalışanın olması durumunda kişininçalıştığı ortamdaki diğer çalışanların sağlık muayenelerini tekrarlamak. 6) Sağlık sorunları nedeniyle işe devamsızlık durumları ile işyerinde olabilecek sağlık tehlikeleri arasında bir ilişkinin olup olmadığını tespit etmek, gerektiğinde çalışma ortamı ile ilgili ölçümler yapılmasını planlayarak işverenin onayına sunmak ve alınan sonuçların çalışanların sağlığı yönünden değerlendirmesini yapmak. 7) Çalışanların sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri halinde işe dönüş muayenesi yaparak eski görevinde çalışması sakıncalı bulunanlara mevcut sağlık durumlarına uygun bir görev verilmesini tavsiye ederek işverenin onayına sunmak. 8) Bulaşıcı hastalıkların kontrolü için yayılmayı önleme ve bağışıklama çalışmalarının yanı sıra gerekli hijyeneğitimlerini vermek, gerekli muayene ve tetkiklerinin yapılmasını sağlamak. 9) İşyerindeki sağlık gözetimi ile ilgili çalışmaları kaydetmek, iş güvenliği uzmanı ile işbirliği yaparak iş kazalarıve meslek hastalıkları ile ilgili değerlendirme yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araştırma yaparak gerekli önleyici faaliyet planlarını hazırlamak ve bu konuları da içerecek şekilde yıllık çalışma planını hazırlayarak işverenin onayına sunmak, uygulamaların takibini yapmak ve EK-3 te belirtilen örneğine uygun yıllık değerlendirme raporunu hazırlamak. ç) Eğitim, bilgilendirme ve kayıt; 1) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin ilgili mevzuata uygun olarak planlanması konusunda çalışma yaparak işverenin onayına sunmak ve uygulamalarını yapmak veya kontrol etmek. 2) İşyerinde ilkyardım ve acil müdahale hizmetlerinin organizasyonu ve personelin eğitiminin sağlanmasıçalışmalarını ilgili mevzuat doğrultusunda yürütmek. 3) Yöneticilere, bulunması halinde iş sağlığı ve güvenliği kurulu üyelerine ve çalışanlara genel sağlık, iş sağlığıve güvenliği, hijyen, bağımlılık yapan maddelerin kullanımının zararları, kişisel koruyucu donanımlar ve toplu korunma yöntemleri konularında eğitim vermek, eğitimin sürekliliğini sağlamak. 98

99 4) Çalışanları işyerindeki riskler, sağlık gözetimi, yapılan işe giriş ve periyodik muayeneler konusunda bilgilendirmek. 5) İş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ve sağlık gözetimi sonuçlarının kaydedildiği yıllık değerlendirme raporunu iş güvenliği uzmanı ile işbirliği halinde EK-3 teki örneğine uygun olarak hazırlamak. d) İlgili birimlerle işbirliği; 1) Sağlık gözetimi sonuçlarına göre, iş güvenliği uzmanı ile işbirliği içinde çalışma ortamının gözetimi kapsamında gerekli ölçümlerin yapılmasını önermek, ölçüm sonuçlarını değerlendirmek. 2) Bulunması halinde üyesi olduğu iş sağlığı ve güvenliği kuruluyla işbirliği içinde çalışmak. 3) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi ve eğitim sağlanması için ilgili taraflarla işbirliği yapmak. 4) İş kazaları ve meslek hastalıklarının analizi, iş uygulamalarının iyileştirilmesine yönelik programlar ile yeni teknoloji ve donanımın sağlık açısından değerlendirilmesi ve test edilmesi gibi mevcut uygulamaların iyileştirilmesine yönelik programların geliştirilmesi çalışmalarına katılmak. 5) Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Yönetmeliğine göre meslek hastalığı ile ilgili sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye yetkili hastaneler ile işbirliği içinde çalışmak, iş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına yakalanan çalışanların rehabilitasyonu konusunda ilgili birimlerle işbirliği yapmak. 6) İş sağlığı ve güvenliği alanında yapılacak araştırmalara katılmak. 7) Gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile çalışma izin prosedürlerininhazırlanmasında iş güvenliği uzmanına katkı vermek. 8) Bir sonraki yılda gerçekleştirilecek iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili faaliyetlerin yer aldığı yıllık çalışma planınıiş güvenliği uzmanıyla birlikte hazırlamak. 9) İşyerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle işbirliği yapmak. İşyeri hekiminin yetkileri MADDE 10 (1) İşyeri hekiminin yetkileri aşağıda belirtilmiştir: a) İşverene yazılı olarak bildirilen iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirlerden hayati tehlike arz edenlerin, işyeri hekimi tarafından belirlenecek makul bir süre içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, bu hususu işyerinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne bildirmek. 99

100 b) İşyerinde belirlediği hayati tehlikenin ciddi ve önlenemez olması ve bu hususun acil müdahale gerektirmesi halinde işin durdurulması için işverene başvurmak. c) Görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek. ç) Görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla işyerinin içdüzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak. (2) Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen işyeri hekimleri, çalıştıkları işyeri ile ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle işyeri hekiminin ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz. İşyeri hekiminin yükümlülükleri MADDE 11 (1) İşyeri hekimleri, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları hakkındaki bilgiler ile çalışanın kişisel sağlık dosyasındaki bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler. (2) İşyeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur. (3) Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan işkazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali tespit edilen işyeri hekiminin yetki belgesinin geçerliliği altıay süreyle askıya alınır. Bu konudaki ihmalin tespitinde kesinleşmiş yargı kararı, malullüğün belirlenmesinde ise31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 25 inci maddesindeki kriterler esas alınır. (4) İşyeri hekimi, görevlendirildiği işyerinde yapılan çalışmalara ilişkin tespit ve tavsiyeleri ile işyeri hekiminin görevleri başlıklı dokuzuncu maddede belirtilen hususlara ait çalışmalarını, iş güvenliği uzmanı ile birlikte yapılançalışmaları ve gerekli gördüğü diğer hususları onaylı deftere yazar. (5) İşyeri hekimi, meslek hastalığı ön tanısı koyduğu vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder. İşyeri hekimlerinin çalışma süreleri MADDE 12 (1) İşyeri hekimleri, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar: a) 10 dan az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışan başına yılda en az 25 dakika. 100

101 b) Diğer işyerlerinden: 1) Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 4 dakika. 2) Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 6 dakika. 3) Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 8 dakika. (2) Az tehlikeli sınıfta yer alan 2000 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 2000 çalışan için tam günçalışacak en az bir işyeri hekimi görevlendirilir. Çalışan sayısının 2000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar işyeri hekimi ek olarak görevlendirilir. (3) Tehlikeli sınıfta yer alan 1500 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 1500 çalışan için tam gün çalışacak en az bir işyeri hekimi görevlendirilir. Çalışan sayısının 1500 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar işyeri hekimi ek olarak görevlendirilir. (4) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 1000 çalışan için tam günçalışacak en az bir işyeri hekimi görevlendirilir. Çalışan sayısının 1000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar işyeri hekimi ek olarak görevlendirilir. (5) İşyeri hekiminin görevlendirilmesinde sözleşmede belirtilen süre kadar işyerinde hizmet sunulur. Birden fazla işyeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi yapıldığı takdirde bu işyerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni çalışma süresinden sayılmaz. İşyeri hekimlerinin belgelendirilmesi MADDE 13 (1) İşyeri hekimliği belgesi almak isteyen ve işyeri hekimliği sınavında başarılı olan adayların belgelendirme başvurularının değerlendirilmesi amacıyla, her aday için açılacak dosyanın elektronik ortamda veya yazılıolarak eğitim kurumları tarafından, eğitim programlarına katılmadan doğrudan sınava girecek olan adayların ise Yönetmeliğin ilgili maddelerinde belirtilen niteliklere sahip olduklarını gösteren belgelerin şahsen veya posta yoluyla Genel Müdürlüğe ibraz edilmesi gerekmektedir. (2) Bu madde uyarınca ibraz edilmesi gereken belgelerin aslı ile birlikte bir örneğinin getirilmesi halinde Genel Müdürlükçe tasdiki yapılır. (3) Eğitim kurumlarınca ibraz edilen belgelerin doğruluğundan eğitim kurumları, şahsen ibraz edilmesi gereken belgelerin doğruluğundan ise şahıslar sorumludur. İŞYERİ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN GÖREV, YETKİ, SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK Resmi Gazete Tarihi:18 Aralık 2014 PERŞEMBE Sayı : 29209) 101

102 MADDE 5 Aynı Yönetmeliğin 11 inci maddesinin üçüncü fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. (3) İşyeri hekimleri, işverene yazılı olarak bildirdikleri iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirlerden acil durdurma gerektiren haller ile yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati tehlike arz edenleri, belirlenecek makul bir süre içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, işyerinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne yazılı olarak bildirmekle yükümlüdürler. MADDE 6 Aynı Yönetmeliğin 12 nci maddesinin birinci fıkrası aşağıdaki şekilde ve üçüncü fıkrada yer alan 1500 ibareleri 1000, dördüncü fıkrada yer alan 1000 ibareleri 750 olarak değiştirilmiş ve aynı maddeye aşağıdaki fıkra eklenmiştir. (1) İşyeri hekimleri, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar: a) Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 5 dakika. b) Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 10 dakika. c) Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 15 dakika. (6) Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan ve yöneticilik görevi bulunmayan tabipler ile aile hekimleri hariç diğer işyerlerinde çalışan işyeri hekimleri tam gün çalıştığı işyeri dışında fazla çalışma yapamaz. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ GÖREV, YETKİ, SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK BİRİNCİ BÖLÜM ( R.G. Tarihi: 29 Aralık 2012 Sayı : 28512) ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İş Güvenliği Uzmanlarının Nitelikleri, Görev, Yetki ve Yükümlülükleri ile Çalışma Usûl ve Esasları İş güvenliği uzmanlarının nitelikleri ve görevlendirilmeleri MADDE 7 (1) İşverence iş güvenliği uzmanı olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe göre geçerli işgüvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmak zorundadır. (2) İş güvenliği uzmanlarından; (C) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli sınıfta, (B) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli sınıflarda, (A) sınıfı belgeye sahip olanlar ise bütün tehlike sınıflarında yer alan işyerlerindeçalışabilirler. 102

103 (3) Birden fazla iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesinin gerektiği işyerlerinde, sadece tam süreli olarak görevlendirilen iş güvenliği uzmanının, işyerinin tehlike sınıfına uygun belgeye sahip olması yeterlidir. (4) İş güvenliği uzmanlarının görevlendirilmesinde, bu Yönetmeliğe göre hesaplanan çalışma süreleri bölünerek birden fazla iş güvenliği uzmanına verilemez. Ancak vardiyalı çalışma yapılan işyerlerinde işveren tarafından vardiyalara uygun şekilde görevlendirme yapılır. İş güvenliği uzmanlığı belgesi MADDE 8 (1) İş güvenliği uzmanlığı belgesinin sınıfları aşağıda belirtilmiştir: a) (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi; 1) (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığısözleşmesi ile belgeleyen ve (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendis, mimar veya teknik elemanlara, 2) Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde mühendis, mimar veya teknik eleman olarak en az on yıl görev yapmışolanlardan (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı için yapılacak sınavda başarılı olanlara, 3) İş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği programında doktora yapmış olan mühendis, mimar veya teknik elemanlara, 4) İş sağlığı ve güvenliği alanında müfettiş yardımcılığı süresi dâhil en az sekiz yıl teftiş yapmış mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişlerine, 5) Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde iş sağlığı ve güvenliği alanında uzman yardımcılığı süresi dâhil en az sekiz yıl fiilen görev yapmış mühendis, mimar veya teknik eleman olan Bakanlık iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarına, EK-1 deki örneğine uygun olarak Genel Müdürlükçe verilir. b) (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi; 1) (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendis, mimar veya teknik elemanlara, 2) İş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği alanında yüksek lisans yapmış olan mühendis, mimar veya teknik elemanlardan (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı için yapılacak sınavda başarılı olanlara, EK-1 deki örneğine uygun olarak Genel Müdürlükçe verilir. 103

104 c) (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi; (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendis, mimar veya teknik elemanlara EK-1 deki örneğine uygun olarak Genel Müdürlükçe verilir. (2) Birinci fıkranın (a) bendinin (4) ve (5) numaralı alt bentlerinde sayılanlar, (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığısınavına doğrudan katılabilirler. Bakanlıkta geçen çalışma süreleri fiilen iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi süresinden sayılır ve bu durumda olanlar Bakanlıktaki görevlerinden ayrıldıkları takdirde hak ettiği belgenin sınavına doğrudan katılabilir. İş güvenliği uzmanlarının görevleri MADDE 9 (1) İş güvenliği uzmanları, aşağıda belirtilen görevleri yerine getirmekle yükümlüdür: a) Rehberlik; 1) İşyerinde yapılan çalışmalar ve yapılacak değişikliklerle ilgili olarak tasarım, makine ve diğer teçhizatın durumu, bakımı, seçimi ve kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere işin planlanması, organizasyonu ve uygulanması, kişisel koruyucu donanımların seçimi, temini, kullanımı, bakımı, muhafazası ve test edilmesi konularının, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iş güvenliği kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için işverene önerilerde bulunmak. 2) İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirmek. 3) İşyerinde meydana gelen iş kazası ve meslek hastalıklarının nedenlerinin araştırılması ve tekrarlanmaması için alınacak önlemler konusunda çalışmalar yaparak işverene önerilerde bulunmak. 4) İşyerinde meydana gelen ancak ölüm ya da yaralanmaya neden olmayan, ancak çalışana, ekipmana veya işyerine zarar verme potansiyeli olan olayların nedenlerinin araştırılması konusunda çalışma yapmak ve işvereneönerilerde bulunmak. b) Risk değerlendirmesi; 1) İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapılmasıyla ilgili çalışmalara ve uygulanmasına katılmak, risk değerlendirmesi sonucunda alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmak. c) Çalışma ortamı gözetimi; 1) Çalışma ortamının gözetiminin yapılması, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı gereği yapılması gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulamalarını kontrol etmek. 2) İşyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için yapılan çalışmalara katılmak, bu konuda işvereneönerilerde bulunmak, uygulamaları takip etmek; doğal afet, kaza, yangın veya patlama gibi durumlar için acil durum planlarının 104

105 hazırlanması çalışmalarına katılmak, bu konuyla ilgili periyodik eğitimlerin ve tatbikatların yapılmasını ve acil durum planı doğrultusunda hareket edilmesini izlemek ve kontrol etmek. ç) Eğitim, bilgilendirme ve kayıt; 1) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin ilgili mevzuata uygun olarak planlanması konusunda çalışma yaparak işverenin onayına sunmak ve uygulamalarını yapmak veya kontrol etmek. 2) Çalışma ortamıyla ilgili iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ve çalışma ortamı gözetim sonuçlarının kaydedildiği yıllık değerlendirme raporunu işyeri hekimi ile işbirliği halinde EK- 2 deki örneğine uygun olarak hazırlamak. 3) Çalışanlara yönelik bilgilendirme faaliyetlerini düzenleyerek işverenin onayına sunmak ve uygulamasınıkontrol etmek. 4) Gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile çalışma izin prosedürlerinihazırlayarak işverenin onayına sunmak ve uygulamasını kontrol etmek. d) İlgili birimlerle işbirliği; 1) İşyeri hekimiyle birlikte iş kazaları ve meslek hastalıklarıyla ilgili değerlendirme yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araştırma yaparak gerekli önleyici faaliyet planlarını hazırlamak ve uygulamaların takibini yapmak. 2) Bir sonraki yılda gerçekleştirilecek iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili faaliyetlerin yer aldığı yıllık çalışma planınıişyeri hekimiyle birlikte hazırlamak. 3) Bulunması halinde üyesi olduğu iş sağlığı ve güvenliği kuruluyla işbirliği içinde çalışmak, 4) Çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle işbirliği yapmak. İş güvenliği uzmanlarının yetkileri MADDE 10 (1) İş güvenliği uzmanının yetkileri aşağıda belirtilmiştir: a) İşverene yazılı olarak bildirilen iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirlerden hayati tehlike arz edenlerin, iş güvenliği uzmanı tarafından belirlenecek makul bir süre içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, bu hususu işyerinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne bildirmek. b) İşyerinde belirlediği hayati tehlikenin ciddi ve önlenemez olması ve bu hususun acil müdahale gerektirmesi halinde işin durdurulması için işverene başvurmak. c) Görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek. 105

106 ç) Görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla işyerinin içdüzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak. (2) Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen iş güvenliği uzmanları, çalıştıkları işyeri ile ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle iş güvenliği uzmanının ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz. İş güvenliği uzmanlarının yükümlülükleri MADDE 11 (1) İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin normal akışınımümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları ile ilgili bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler. (2) İş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur. (3) Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan işkazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali tespit edilen iş güvenliği uzmanının yetki belgesinin geçerliliği altı ay süreyle askıya alınır. Bu konudaki ihmalin tespitinde kesinleşmiş yargı kararı, malullüğün belirlenmesinde ise 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 25 inci maddesindeki kriterleresas alınır. (4) İş güvenliği uzmanı, görevlendirildiği işyerinde yapılan çalışmalara ilişkin tespit ve tavsiyeleri ile 9 uncu maddede belirtilen hususlara ait faaliyetlerini, işyeri hekimi ile birlikte yapılan çalışmaları ve gerekli gördüğü diğer hususları onaylı deftere yazar. İş güvenliği uzmanlarının çalışma süreleri MADDE 12 (1) İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar: a) 10 dan az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışan başına yılda en az 60 dakika. b) Diğer işyerlerinden: 1) Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 10 dakika. 2) Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 15 dakika. 3) Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 20 dakika. (2) Az tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 1000 çalışan için tam günçalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. Çalışan sayısının 1000 sayısının tam katlarından fazla olmasıdurumunda geriye kalan çalışan 106

107 sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir. (3) Tehlikeli sınıfta yer alan 750 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 750 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. Çalışan sayısının 750 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanıek olarak görevlendirilir. (4) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 500 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 500 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. Çalışan sayısının 500 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir. (5) İş güvenliği uzmanları sözleşmede belirtilen süre kadar işyerinde hizmet sunar. Birden fazla işyeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi yapıldığı takdirde bu işyerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni çalışma süresinden düşülür. İş güvenliği uzmanlarının belgelendirilmesi MADDE 13 (1) İş güvenliği uzmanlığı belgesi almak isteyen ve sınavda başarılı olan adayların belgelendirme başvurularının değerlendirilmesi amacıyla, her aday için açılacak dosyanın elektronik ortamda veya yazılı olarak eğitim kurumları tarafından, eğitim programlarına katılmadan doğrudan sınava girecek olan adayların ise bu Yönetmeliğin ilgili maddelerinde belirtilen nitelikleri haiz olduklarını gösteren belgelerin şahsen veya posta yoluyla Genel Müdürlüğe ibraz edilmesi gerekmektedir. (2) Bu madde uyarınca ibraz edilmesi gereken belgelerin aslı ile birlikte bir örneğinin getirilmesi halinde Genel Müdürlükçe tasdiki yapılır. (3) Eğitim kurumlarınca ibraz edilen belgelerin doğruluğundan eğitim kurumları, şahsen ibraz edilmesi gereken belgelerin doğruluğundan ise şahıslar sorumludur Diğer sağlık personellerinin görev, yetki ve sorumlulukları İŞYERİ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN GÖREV, YETKİ, SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK (R.G. Tarihi:20 Temmuz 2013 Cumartesi, Sayı : 28713) DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Diğer Sağlık Personelinin Nitelikleri, Görev, Yetki ve Yükümlülükleri ile Çalışma Usûl ve Esasları Diğer sağlık personelinin nitelikleri ve görevlendirilmeleri 107

108 MADDE 14 (1) İşverence diğer sağlık personeli olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe göre geçerli diğer sağlık personeli belgesine sahip olmak zorundadır. (2) Tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen işyerlerinde, diğer sağlık personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir. (3) Diğer sağlık personelinin görevlendirilmesinde, bu Yönetmeliğe göre hesaplanan çalışma süreleri bölünerek birden fazla kişiye verilemez. (4) Vardiyalı çalışma yapılan işyerlerinde işveren tarafından vardiyalara uygun şekilde görevlendirme yapılır. Diğer sağlık personeli belgesi MADDE 15 (1) Diğer sağlık personeli belgesi, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen unvana sahip kişilerden; a) Diğer sağlık personeli eğitim programını tamamlayan ve eğitim sonunda Bakanlıkça yapılacak veya yaptırılacak diğer sağlık personeli sınavında başarılı olanlara, b) İş sağlığı veya iş sağlığı ve güvenliği programlarında lisansüstü eğitimini tamamlayanlara, c) Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde 5 yıl fiilen çalışmış olanlara, istekleri halinde EK-4 teki örneğine uygun olarak Genel Müdürlükçe verilir. Diğer sağlık personelinin görevleri MADDE 16 (1) Diğer sağlık personeli işyeri hekimi ile birlikte çalışır. (2) Diğer sağlık personelinin görevleri aşağıda belirtilmiştir: a) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin planlanması, değerlendirilmesi, izlenmesi ve yönlendirilmesinde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak, veri toplamak ve gerekli kayıtları tutmak. b) Çalışanların sağlık ve çalışma öykülerini işe giriş/periyodik muayene formuna yazmak ve işyeri hekimi tarafından yapılan muayene sırasında hekime yardımcı olmak. c) Özel politika gerektiren grupların takip edilmesi ve gerekli sağlık muayenelerinin yaptırılmasını sağlamak. ç) İlk yardım hizmetlerinin organizasyonu ve yürütümünde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak. d) Çalışanların sağlık eğitiminde görev almak. 108

109 e) İşyeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarının sürekli izlenip denetlemesinde işyeri hekimiyle birlikteçalışmak. f) İşyeri hekimince verilecek iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili diğer görevleri yürütmek. g) İşyerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle işbirliği yapmak. Diğer sağlık personelinin yetkileri MADDE 17 (1) İşyerinde görevli diğer sağlık personelinin yetkileri aşağıda belirtilmiştir: a) Görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek. b) Görevinin gerektirdiği konularda işveren ve işyeri hekiminin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla işyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak. (2) Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen diğer sağlık personeli, çalıştığı işyeri ile ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle diğer sağlık personelinin ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz. Diğer sağlık personelinin yükümlülükleri MADDE 18 (1) İşyerinde görevli diğer sağlık personeli, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları hakkındaki bilgiler ile çalışanın kişisel sağlık dosyasındaki bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler. (2) İşyerinde görevli diğer sağlık personeli, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur. (3) Diğer sağlık personeli, görevlendirildiği işyerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tespit ve tavsiyelerini işyeri hekimine iletmekle yükümlüdür. Diğer sağlık personelinin çalışma süreleri MADDE 19 (1) Diğer sağlık personeli, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar: a) 10 dan az çalışanı olan ve az tehlikeli veya tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışan başına yılda en az 35 dakika. b) Diğer işyerlerinden; 109

110 1) Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 6 dakika. 2) Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 9 dakika. 3) Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 12 dakika. (2) Tam süreli işyeri hekiminin görevlendirildiği işyerlerinde, diğer sağlık personeli görevlendirilmesi şartıaranmaz. Ancak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin daha etkin sunulması amacıyla bu işyerlerinde, işyeri hekiminin talebi ve işverenin uygun görmesi halinde diğer sağlık personeli görevlendirilebilir. (3) Diğer sağlık personelinin görevlendirilmesinde sözleşmede belirtilen süre kadar işyerinde hizmet sunulur. Birden fazla işyeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi yapıldığı takdirde bu işyerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni çalışma süresinden sayılmaz. Diğer sağlık personelinin belgelendirilmesi MADDE 20 (1) Diğer sağlık personeli belgesi almak isteyen ve diğer sağlık personeli sınavında başarılı olan adayların belgelendirme başvurularının değerlendirilmesi amacıyla, her aday için açılacak dosyanın elektronik ortamda veya yazılı olarak eğitim kurumları tarafından, eğitim programlarına katılmadan doğrudan sınava girecek olan adayların ise bu Yönetmeliğin ilgili maddelerinde belirtilen niteliklere sahip olduklarını gösteren belgelerin şahsen veya posta yoluyla Genel Müdürlüğe ibraz edilmesi gerekmektedir. (2) Bu madde uyarınca ibraz edilmesi gereken belgelerin aslı ile birlikte bir örneğinin getirilmesi halinde Genel Müdürlükçe tasdiki yapılır. (3) Eğitim kurumlarınca ibraz edilen belgelerin doğruluğundan eğitim kurumları, şahsen ibraz edilmesi gereken belgelerin doğruluğundan ise şahıslar sorumludur İSGB, TSM ve OSGB tarafından iş sağlığı hizmet sunumu İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİ YÖNETMELİĞİ (R.G. Tarihi 29 Aralık 2012 CUMARTESİ, Sayı: 28512) Ortak sağlık ve güvenlik birimi MADDE 12 (1) OSGB kurulabilmesi ve hizmet sunabilmesi için tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan en az bir; a) İşyeri hekimi, b) İş güvenliği uzmanı, c) Diğer sağlık personeli, 110

111 istihdamı zorunludur. (2) OSGB lerde tam süreli görevlendirilenler, başka bir OSGB de veya işyerinde aynı unvanla veya Bakanlıkça yetkilendirilen eğitim kurumlarında eğitici unvanıyla görev alamaz. (3) OSGB ler, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesine ve personel sayısına yetecek asgari büyüklükte; işyeri hekimi tarafından kullanılmak üzere en az 10 metrekarelik bir muayene odası, 15 metrekarelik ilkyardım ve acil müdahale, 10 metrekarelik iş güvenliği uzmanı odaları ile 12 metrekarelik bekleme yeri, uygun büyüklükte arşiv odası ve en az bir tuvalet ve lavabodan oluşur. (4) OSGB ler, sözleşme yaptıkları işyerlerine sunulacak iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini, işyerinin tehlike sınıfı ve çalışan sayısına göre belirlenen sürelerden az olmamak kaydı ile yürütür. (5) OSGB lerin yetki aldıkları adresin bulunduğu il sınırları dışında hizmet verebilmeleri için o ilde şube açmalarızorunludur. Şube açmak istediklerinde bu Yönetmelikte belirtilen şartları sağlarlar. Ancak niteliği gereği birden fazla ilde yürütülmesi gereken raylı sistem, yol ve nakil hattı inşası veya bakımı ve onarımı gibi işlerde hizmet alınan OSGB ninişin yapıldığı illerden herhangi birisinde yetkilendirilmiş olması yeterlidir. (6) OSGB ler yetkilendirildikleri il sınırı içerisinde izinsiz şube açamayacağı gibi herhangi bir şekilde irtibat bürosu da açamazlar. Şube açmak istediklerinde bu Yönetmelikte belirtilen şartları sağlarlar. (7) OSGB lerin, işyerlerine hizmet verdikleri sürece yetki aldıkları adreste, açık ve faaliyette bulunması esastır. Günlük çalışma süresi içinde verilen hizmet ve faaliyetler konusunda yetkili bir kişinin OSGB de hazır bulunmasısağlanır. (8) OSGB, 10/2/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelikte belirtilen niteliklere uygun şekilde oluşturulur ve Ek-1 de belirtilen araç ve gereçlerle donatılır. OSGB lerin iş merkezi, iş hanı ve alışveriş merkezleri gibi binalarda kuruluyor ise binaların,işyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmeliğin acil çıkış düzenlemesine ilişkin hükümlerine uygunluğu yeterli kabul edilir. (9) OSGB ler tapu kütüğüne işyeri olarak kayıtlı bölümleri hariç mesken olarak kullanılan çok katlı binalarda ve işyeri olarak kayıtlı olsa dahi bodrum katlarda kurulamaz. OSGB lerin zemin katta veya müstakil binalarda kurulmasıesastır. (10) OSGB lerde adres veya unvan değişikliği yapılması halinde 30 gün içinde yetki belgesinin yenilenmesi talebiyle Genel Müdürlüğe başvuru yapılır. Bu başvurular ilk başvuru işlemlerine tabidir. (11) Şirket ortaklarında değişiklik olması halinde, durum 30 gün içerisinde Genel Müdürlüğe bildirilir. Yenişirket ortaklarının ilgili mevzuat hükümlerinde belirtilen şartlara uygun olmaması halinde durumun düzeltilmesi amacıyla Genel Müdürlükçe şirkete 30 gün süre verilir. 111

112 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Biriminin Çalışma Usul ve Esasları İSGB ve OSGB lerin görev, yetki ve sorumlulukları MADDE 13 (1) İSGB ve OSGB ler, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturulmasına katkıda bulunulması amacıyla; a) İşyerinde sağlık ve güvenlik risklerine karşı yürütülecek her türlü koruyucu, önleyici ve düzeltici faaliyeti kapsayacak şekilde, çalışma ortamı gözetimi konusunda işverene rehberlik yapılmasından ve öneriler hazırlayarak onayına sunulmasından, b) Çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile yapılacak sağlık gözetiminin uygulanmasından, c) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ve bilgilendirilmeleri konusunda planlama yapılarak işverenin onayına sunulmasından, ç) İşyerinde kaza, yangın, doğal afet ve bunun gibi acil müdahale gerektiren durumların belirlenmesi, acil durum planının hazırlanması, ilkyardım ve acil müdahale bakımından yapılması gereken uygulamaların organizasyonu ile ilgili diğer birim, kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılmasından, d) Yıllık çalışma planı, yıllık değerlendirme raporu, çalışma ortamının gözetimi, çalışanların sağlık gözetimi, işkazası ve meslek hastalığı ile iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin bilgilerin ve çalışma sonuçlarının kayıt altına alınmasından, e) Çalışanların yürüttüğü işler, işyerinde yapılan risk değerlendirmesi sonuçları ve maruziyet bilgileri ile işe girişve periyodik sağlık muayenesi sonuçları, iş kazaları ile meslek hastalıkları kayıtlarının, işyerindeki kişisel sağlık dosyalarında gizlilik ilkesine uyularak saklanmasından, f) İşyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin görev, yetki, sorumluluk ve eğitimleri ile ilgili yönetmelik ile İşGüvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik kapsamında hizmet verdikleri alanlarda belirtilen görevlerin yerine getirilip getirilmediğinin izlenmesinden, sorumludurlar. (2) İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunmak üzere OSGB lerce görevlendirilen işyeri hekimi ve işgüvenliği uzmanı tarafından saklanması gereken onaylı defter suretleri, OSGB arşivinde tutulur ve istenmesi halinde denetime yetkili memurlara gösterilir. Kendilerinden talep edilmese dahi, sözleşme süresi sonunda bütün kayıt ve dosyalar OSGB lerce işverene teslim edilir. 112

113 (3) İSGB ve OSGB ler iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması sırasında işin normal akışını aksatmamayaözen gösterirler. (4) OSGB ler, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin tamamını veya bir kısmını başka bir kişi veya kuruma devredemezler. (5) OSGB lerce istihdam edilen kişilere ilişkin sözleşmeler İSG-KATİP üzerinden beş işgünü içerisinde Genel Müdürlüğe bildirilir. (6) OSGB ler herhangi bir sebeple faaliyetlerini bırakmaları veya belgelerinin Genel Müdürlükçe iptal edilmesi halinde 30 gün içinde yetki belgelerinin asıllarını Genel Müdürlüğe iade ederler. Görevlendirme belgesi ve sözleşme MADDE 14 (1) İşyerinde çalışanlar arasından işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi durumunda bu kişilerle işveren arasında; OSGB lerden hizmet alınması durumunda OSGB ile işveren arasında sözleşme imzalanır. (2) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması amacıyla işyerlerinde görevlendirilen kişilerin, doğum, hastalık ve yıllık izin gibi zorunlu nedenler sebebiyle değiştirilmesi ve değişiklik süresinin 30 günü geçmesi halinde, durum Genel Müdürlüğe bildirilir. İş Kanunundaki çalışma süreleri saklı kalmak kaydıyla, işyerine hizmetin sunulmasıiçin hesaplanan zorunlu süre bölünmek suretiyle birden fazla kişi görevlendirilemez. (3) Sözleşme ve görevlendirme belgeleri üç nüsha halinde ve Yönetmelikteki eklerine uygun olarak aşağıda belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde düzenlenir. a) OSGB ile işveren arasında Ek-3 teki örneğine uygun sözleşme düzenlenir ve nüshalardan biri işveren tarafından, biri OSGB tarafından saklanır. Son nüsha beş işgünü içinde işveren veya OSGB tarafından Genel Müdürlüğe bildirilir. OSGB, sözleşme yaptığı işyerine hizmet verecek işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personelini, bu konuda ayrıca bilgilendirir. b) İşyerinde çalışanlar arasından görevlendirme yapılması durumunda, işyeri hekimi ile Ek-4a, iş güvenliği uzmanı ile Ek-4b, diğer sağlık personeli ile Ek-4c deki örneğine uygun sözleşme veya görevlendirme belgesi düzenlenir ve bu belgenin bir nüshası işveren tarafından, biri sözleşme yapılan kişiler tarafından saklanır. Son nüsha işveren tarafından beş işgünü içinde Genel Müdürlüğe bildirilir. c) Kamuya ait işyerlerinde 657 sayılı Kanuna tabi çalışanlar arasından görevlendirme yapılması durumunda, görevlendirme yapılan kurum tarafından işyeri hekimi ile Ek-5a, iş güvenliği uzmanı ile Ek-5b, diğer sağlık personeli ile Ek-5c deki örneğine uygun görevlendirme belgesi düzenlenir ve bu belgenin bir nüshası kurum tarafından, biri sözleşme yapılan kişiler tarafından saklanır. Son nüsha kurum tarafından beş işgünü içinde Genel Müdürlüğe bildirilir. 113

114 (4) İşverenin, işyeri hekimliği, iş güvenliği uzmanlığı veya diğer sağlık personeli görevini kendisinin üstlenmesi durumunda, işveren tarafından Ek-6 daki örneğine uygun çalışma taahhütnamesi iki nüsha halinde düzenlenir ve bu belgenin bir nüshası beş işgünü içinde Genel Müdürlüğe bildirilir. (5) Gerekli şartları taşıması halinde, İSG-KATİP üzerinden bildirilen sözleşme veya görevlendirme belgeleri üçişgünü içinde, yazılı olarak bildirilenler ise 15 işgünü içinde Genel Müdürlükçe onaylanır ve durum ilgili taraflara bildirilir. (6) Sözleşme veya görevlendirilmeleri Genel Müdürlükçe onaylanmayan işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki görevlerine başlatılamaz ve yetkilerini kullanamazlar. (7) İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeline, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarıyaptığı süre içinde başka görev verilemez. (8) Bu maddede belirtilen sözleşme veya görevlendirme belgelerinin fesih veya başka bir nedenle geçerliliğini yitirmesi halinde, çalışanlar arasından işyerinde görevlendirme yapılmış olması halinde işveren; işyeri dışından hizmet alınmış olması halinde OSGB tarafından durum beş işgünü içinde Genel Müdürlüğe bildirilir. (9) İSGB ve OSGB lerde görevlendirme zorunluluğu bulunanların görevlerinden ayrılması durumunda yerine 30 gün içerisinde aranan niteliklere sahip personel görevlendirilir ve Genel Müdürlüğe bildirilir. (10) Bu maddede belirtilen sözleşme ve görevlendirme belgeleri ile bu belgelere ilişkin fesih işlemlerinin tamamıveya bir kısmı İSG-KATİP üzerinden Genel Müdürlüğe bildirilebilir. Bu konuda düzenleme yapmaya Genel Müdürlük yetkilidir. İşbirliği ve koordinasyon MADDE 15 (1) İSGB veya OSGB personeli, görevlerinin yürütümünde ve iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında öngörülen tedbirlerin uygulanmasında işbirliği ve koordinasyon içinde çalışır. (2) İSGB veya OSGB ler işverenle, işyerinde çalışanlarla, çalışan temsilcileriyle ve bulunması halinde İş Sağlığıve Güvenliği Kanununun 22 nci maddesinde belirtilen iş sağlığı ve güvenliği kuruluyla işbirliği içinde çalışır. (3) İşletme içinden veya dışından iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilenler arasında koordinasyon işveren tarafından sağlanır. BEŞİNCİ BÖLÜM Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinin Başvuruları ve Yetkilendirilmesi Ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin başvuru işlemleri 114

115 MADDE 16 (1) OSGB yetki belgesi almak amacıyla Genel Müdürlüğe bir dilekçe ve aşağıda belirtilen ekleri ile başvurulur. a) Ticari şirketler için tescil edildiğini gösteren Ticaret Sicil Gazetesi ve imza yetkisi olanları gösteren imza sirküleri. b) Tam süreli görevlendirilen kişilerin iş sözleşmeleri veya görevlendirme belgeleri ile bu kişilere ait işyeri hekimliği, iş güvenliği uzmanlığı, diğer sağlık personeli belgeleri bu kişiler OSGB sahibi veya ortağı ise tam süreliçalışacaklarına dair taahhütname. c) OSGB nin sorumlu müdürünün kabul şerhli görevlendirme yazısı, bu kişi şirket sahibi veya ortağı ise sorumlu müdürlük taahhütnamesi. ç) Faaliyet gösterilecek yere ait olan yapı kullanma izin belgesi. d) Faaliyet gösterilecek yere ait olan ve yetkili makamlarca verilen numarataj veya adres tespit belgesi. e) Faaliyet gösterilecek yere ait olan kira sözleşmesi veya tapu senedi veya intifa hakkı belgesi. f) Faaliyet gösterilecek yere ait olan ve bütün bölümlerin ve kullanım amacının belirtildiği, yetkili teknik eleman tarafından onaylanmış olan 1/50 ölçekli plan. g) İlgili mevzuata göre faaliyet gösterilecek yerde yangına karşı gerekli tedbirlerin alındığına ve bu yerde OSGB açılmasında sakınca olmadığına dair yetkili merciler tarafından verilen belge. (2) Kamu kurum ve kuruluşları için, yalnızca birinci fıkranın (b), (c), (f) ve (g) bentlerinde belirtilen belgeler istenir. Ancak mekân kamu kurumuna ait değilse (a) bendi hariç diğer bentlerde belirtilen belgeler istenir. (3) Organize sanayi bölgelerince kurulacak OSGB ler için, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının ilgili biriminden alınmış organize sanayi bölgesine sicil numarası verildiğine dair yazı, müteşebbis heyeti veya genel kurulunca alınmış; ilgili adreste OSGB kurulmasına dair karar ile birinci fıkranın (a) ve (d) bentleri hariç diğer bentlerde belirtilen belgeler istenir. (4) Bu madde uyarınca istenen belgelerin aslı ile birlikte bir örneğinin getirilmesi halinde Genel Müdürlükçe tasdiki yapılır. Posta yoluyla yapılan başvurularda belgelerin noter onaylı sureti gerekir. Ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin yetkilendirilmesi MADDE 17 (1) OSGB tarafından hazırlanan başvuru dosyası Genel Müdürlükçe incelenir, posta yoluyla yapılan başvurularda eksiklikler yazılı olarak, şahsen yapılan müracaatlarda ise derhal bildirilir. Dosya üzerinde incelemesi tamamlanan başvurular için yerinde inceleme yapılır. İnceleme işlemlerinde tespit edilen eksikliklerin giderilmesi için her defasında 30 günden fazla olmamak üzere en fazla iki defa süre verilir. Belirlenen sürelerde 115

116 eksiklikler giderilmez ise dosya iade edilir ve iadeden itibaren bir yıl boyunca yapılan başvurular, bir yılın tamamlanmasına kadar askıya alınır. (2) OSGB nin bu Yönetmelikte belirtilen şartları taşıması halinde, başvuru dosyasında bildirilen tam süreliçalışanlara ait Sosyal Güvenlik Kurumu işe giriş bildirgesinin Genel Müdürlüğe gönderilmesini takiben başvuru dosyasında belirtilen adres ve unvana münhasıran, en geç on iş günü içerisinde Genel Müdürlükçe Ek-2 deki örneğine uygun yetki belgesi düzenlenir. Başka bir adreste şube açılması istendiği takdirde, aynı usul ve esaslar dâhilinde işlem yapılır. (3) Yetki belgeleri, OSGB tarafından beş yılda bir vize ettirilir. Vize başvuru işlemleri ilk başvuruda istenen belgelerle yapılır ve inceleme dosya üzerinden tamamlanır. Genel Müdürlükçe gerekli görülmesi halinde yerinde inceleme yapılır. (4) OSGB ler yetki belgesi almadan veya süresi içerisinde vize işlemini tamamlamadan bu Yönetmelik kapsamında belirtilen faaliyetleri yapamazlar. (5) OSGB ler, aşağıda belirtilen hususlara uymak zorundadır. a) İsim ve unvanlar Türkçe olarak tescil ettirilir, tabela ve basılı evrak, broşür, afiş ve diğer elektronik ortamlarda herhangi bir amaçla kullanılan her türlü yazılı ve görsel dokümanda sadece yetki belgesinde belirtilen isim ve unvanlar yazılır. İsim ve unvanların incelenmesinde Türk Dil Kurumunca yayınlanan Büyük Türkçe Sözlük esas alınır ve kısaltmalar isim ve unvan olarak kullanılamaz. b) OSGB ler tarafından, EK-8 deki örneğine uygun, kurum unvanına göre hazırlanan ve en/boy oranı 2/3 olan tabela, OSGB nin bulunduğu binanın uygun bir kısmına veya girişine asılır. Aynı binada, Genel Müdürlükçe yetkilendirilen birden fazla kurum bulunması durumunda, kullanılacak tabela için Genel Müdürlük onayı alınmasışartıyla, tüm unvanları gösteren tek bir tabela kullanılabilir. Bakanlık logosu, bu tabela haricinde hiçbir yazılı veya görsel doküman veya ortamda kullanılamaz. c) Özel kuruluşlar tarafından, kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan isimler ticari isim veya unvan olarak kullanılamaz. (6) OSGB tarafından başvuru dosyasında beyan edilen yerleşim planı, bina ve donanımda Genel Müdürlük onayı alınmadan hiçbir şekilde değişiklik yapılamaz. ALTINCI BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Sorumlu müdürün görev, yetki ve sorumlulukları MADDE 18 (1) OSGB sorumlu müdürü; a) OSGB personelinin görevlendirilmesinin takibinden, b) OSGB kayıtlarının tutulması ve düzenli olarak arşivlenmesinden, 116

117 c) Genel Müdürlük tarafından istenen belgelerin hazırlanmasından, ç) OSGB lerin başvuru, yetkilendirme, vize işlemlerinin takibinden, sorumludur. (2) OSGB lerde tam zamanlı görevli bulunan işyeri hekimleri veya iş güvenliği uzmanları aynı zamanda sorumlu müdürlük görevini de yürütebilir. (3) OSGB lerce talep edilen veya bildirilen her türlü bilgi ve belgeye ilişkin iş ve işlemlerde, Genel Müdürlük tarafından sadece sorumlu müdür muhatap kabul edilir. (4) OSGB de sorumlu müdür olarak görevlendirilen kişinin değişmesi veya bu kişinin görevinden ayrılmasıdurumunda, 30 iş günü içerisinde yeni sorumlu müdür atanır ve durum Genel Müdürlüğe yazıyla bildirilir. OSGB lerin faaliyet alanları MADDE 19 (1) OSGB ler, yetki aldıkları adreste ve başvuru dosyasında yer alan planda belirtilen bölümlerde Genel Müdürlükçe yetkilendirilmedikleri konularda hizmet veremez ve faaliyette bulunamazlar. (2) Ancak, ilgili kurum ve kuruluşların izinlerini almak ve Genel Müdürlükten onay almak şartıyla, OSGB lerhizmet verdikleri işyerlerindeki çalışanlar ve işyeri ile sınırlı kalmak şartı ile iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili her türlüölçüm ve analiz için gerekli donanımı OSGB nin faaliyet gösterdiği adreste bulundurabilir ve ilgili personeli bünyesindeçalıştırabilirler. Bu amaçla kullanılacak bölümler 12 nci maddede belirtilen bölümler içerisinde olamaz ve görevlendirilecek personel mezkûr maddede belirtilen kişiler arasından atanamaz. Vize işlemleri MADDE 20 (1) Vize işlemlerini yaptırmak isteyen kurumların; a) Bu Yönetmeliğin ilgili hükümlerine uygunluk sağlamaları, b) Bakanlıkça belirlenen bedeli ödemeleri, gereklidir. (2) OSGB ler yetki belgelerinin düzenlenmesinden itibaren beş yılın tamamlanmasına en fazla 60, en az 45 gün kala vize işlemleri için 16 ncı maddede belirtilen belgelerle Genel Müdürlüğe müracaat eder. Eksikliği bulunmayan kurumların vize işlemleri, vize süresinin bitiminden önce Genel Müdürlükçe sonuçlandırılır. Yukarıda belirtilen süreler içinde müracaat etmeyen ve vize süresi sona erdikten sonra vize işlemlerini tamamlamamış olanların yetki belgelerinin geçerliliği altı ay süreyle askıya alınır. Bu altı aylık süre boyunca vize işleminin tamamlanmaması durumunda yetki belgesi Genel Müdürlükçe doğrudan iptal edilir. İhtarlar 117

118 MADDE 21 (1) Yetki belgesinin doğrudan iptalini gerektiren durumların dışındaki ihlallerde, OSGB lere Ek-7 de belirtilen ihtar puanları uygulanır. (2) Bir takvim yılı içinde hafif ihlallerin ihtar puanlarının toplamının 30 a, orta ihlallerin ihtar puanlarının toplamının 60 a ulaşması durumunda OSGB nin o yıl içinde işleyecekleri diğer hafif ve orta ihlaller bir üst derecenin taban puanı esas alınarak uygulanır. (3) Beş yıllık sürenin sonunda vize işlemini tamamlayan kişi ve kurumların; uygulanmasının üzerinden en az bir yıl geçmiş olan tüm ihtar puanları silinir. Yetkilerin askıya alınması ve iptali MADDE 22 (1) Bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen OSGB lerin yetki belgelerinin geçerliliği; a) İhtarlar puanlarının toplamının 200 e ulaşması, b) Denetim veya kontrollerde tespit edilen noksanlıkların giderilmesi için verilen en fazla 30 günlük süre sonunda noksanlıkların devam etmesi, hallerinden birinin gerçekleşmesi durumunda altı ay süreyle askıya alınır. (2) Yetki belgesi askıya alınan OSGB ler, askıya alınma süresince bu Yönetmelik kapsamındaki yetkilerini kullanamazlar. (3) Bu Yönetmelik uyarınca OSGB lere verilen yetki belgesinin geçerliliği; a) Bakanlıkça belirlenen esaslara aykırı şekilde şube açmaları, yetki aldığı adres veya il sınırları dışında hizmet vermeleri, b) Sunmakla yükümlü oldukları hizmetlerin tamamını veya bir kısmını devretmeleri, c) Şirket ortaklarında yapılan değişikliğin zamanında bildirilmemesi veya uygunsuzluğun bildirilmesine rağmen durumun 30 gün içerisinde düzeltilmemesi ve gerekli bildirimlerin zamanında yapılmaması, hallerinden birinin varlığı halinde doğrudan iptal edilir. (4) Bu Yönetmelik uyarınca OSGB nin ilgili birimine verilen yetki belgesinin geçerliliği; a) Askıya alınma işlemini gerektiren durumların aynı vize dönemi içinde tekrarı, b) Yetki belgesinin amacı dışında kullanıldığının tespiti, c) Belgesinin geçerliliğinin askıda olduğu süre içinde sözleşme yaptığının veya hizmet verdiğinin tespiti, 118

119 ç) Bu Yönetmelik gereği düzenlenen evrakın gerçeğe aykırılığının tespiti, hallerinden birinin varlığı, halinde doğrudan iptal edilir. (5) Yetki belgesi iptal edilen OSGB ve şubelerinin kurucu veya ortakları başka bir ticari işletmenin bünyesinde yer aldıkları takdirde bu ticari işletmenin iptal tarihinden itibaren iki yıl içerisinde yaptığı başvurular, iki yılın tamamlanmasına kadar askıya alınır. Bahsi geçen kurucu veya ortakların yetkili bir OSGB ye ortak olmaları halinde, buosgb nin yetki belgesi birinci cümlede belirtilen sürenin sonuna kadar askıya alınır. (6) Kendi isteği ile yetki belgesini iptal eden OSGB ler, aynı şirket veya kurucular ile altı ay içerisinde OSGB başvurusunda bulunduğu takdirde başvuru bu sürenin tamamlanmasına kadar askıya alınır. (7) Belgelendirme ve vize aşamasında gerçeğe aykırı belge ibraz ettiği veya beyanda bulunduğu sonradan tespit edilenlere ait belgeler Genel Müdürlükçe iptal edilir. (8) Belgesinin geçerliliği askıya alınanlar veya iptal edilenlere Genel Müdürlükçe yazılı bildirim yapılır ve internet sayfasında ilan edilir. (9) Yetki belgesinin iptali veya geçerliliğinin askıya alınması durumunda önceden yapılan hizmet ve işsözleşmelerinden doğan hukuki sonuçlardan OSGB ler sorumludur. Yürürlükten kaldırılan yönetmelik MADDE 23 (1) 27/11/2010 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır. Yetkilendirilmiş toplum sağlığı merkezleri GEÇİCİ MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce Genel Müdürlükçe yetkilendirilen toplum sağlığı merkezleri bir yıl içerisinde 12 nci ve 16 ncı maddelerde belirtilen şartları yerine getirmeleri halinde mevcut belgeleri OSGB belgesi ile bedelsiz olarak değiştirilir. 50 den fazla çalışanı bulunan kamu kurumları GEÇİCİ MADDE 2 (1) 27/11/2010 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliğine göre iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri sunmak zorunda olan ve İş Kanununa tabi 50 den fazla çalışanı bulunan kamu kurumları söz konusu hizmetleri 1/7/2014 tarihine kadar sürdürür. Yürürlük MADDE 24 (1) Bu Yönetmelik 30/12/2012 tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme 119

120 MADDE 25 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZLERİNİN KURULMASI VE ÇALIŞTIRILMASINA DAİR YÖNERGE BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Hukukî Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde 1- (1) Bu Yönergenin amacı, aile hekimliği uygulamasının yürütüldüğü illerde kurulacak toplum sağlığı merkezlerinin organizasyonu, kadroları, görevleri ile çalışma usul ve esaslarını belirlemektir. Kapsam Madde 2- (1) Bu Yönerge aile hekimliği uygulaması bulunan illerdeki toplum sağlığı merkezlerinin tiplerinin, fiziki yapısının, personel kadro ve görevlerinin düzenlenmesi, idari görevlerinin yürütülmesi; toplumla ilişkili hastalıkların kontrolü, çevre sağlığı, gerektiğinde adli tıp hizmetleri, okul sağlığı, iş sağlığı ve güvenliği, acil sağlık hizmetleri, sağlık eğitimi, laboratuvar hizmetleri gibi hizmetlerin sunumu ve gerekli kurumlarla işbirliği içinde koruyucu ve tedavi edici hizmetlerden herkesin en iyi şekilde yararlanması için bölgedeki nüfusun sağlık düzeyini yükseltici planların yapılması ve bu hizmetlerin yapılmasına destek verilmesini içeren hizmetler ile bu hizmetleri sunan kurum ve kuruluşları kapsar. Hukukî dayanak Madde 3- (1) Bu Yönerge, 09/12/2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 5258 sayılı Kanun un 8 inci maddesine istinaden çıkarılan, 25/05/2010 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği ile 14/12/1983 tarih ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 181 sayılı Sağlık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 43 üncü maddesine dayanılarak hazırlanmıştır. Toplum sağlığı merkezi: Bölgesinde yaşayan toplumun sağlığını geliştirmeyi ve korumayı ön plana alarak sağlıkla ilgili risk ve sorunları belirleyen, bu sorunları gidermek için planlama yapan ve bu planları uygulayan, uygulatan; birinci basamak koruyucu, iyileştirici ve rehabilite edici 120

121 sağlık hizmetlerini müdürlüğün sevk ve idaresinde organize eden, bu hizmetlerin verimli şekilde sunulmasını izleyen, değerlendiren ve destekleyen, bölgesinde bulunan sağlık kuruluşları ile diğer kurum ve kuruluşlar arasındaki koordinasyonu sağlayan sağlık kuruluşunu, Toplum sağlığı merkezi birimi: Toplum sağlığı merkezinin diğer görevleri ile birlikte belli hizmet alanında yoğunlaşmış toplum sağlığı merkezlerine bağlı yapıyı, Aile hekimi: Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile birinci basamak teşhis, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini yaş, cinsiyet ve hastalık ayrımı yapmaksızın her kişiye kapsamlı ve devamlı olarak belli bir mekânda vermekle yükümlü, gerektiği ölçüde gezici sağlık hizmeti veren ve tam gün esasına göre çalışan aile hekimliği uzmanı veya Bakanlığın öngördüğü eğitimleri alan uzman tabip veya tabipleri, Aile sağlığı elemanı: Aile hekimi ile birlikte hizmet veren, sözleşmeli çalıştırılan veya Bakanlıkça görevlendirilen, ebe, hemşire, sağlık memurunu (toplum sağlığı), Aile sağlığı merkezi: Bir veya daha fazla aile hekimi ile aile sağlığı elemanınca aile hekimliği hizmetinin verildiği sağlık kuruluşunu, Sorumlu hekim: Toplum sağlığı merkezinin idari ve tıbbi tüm işlerini ilgili mevzuat hükümlerine uygun olarak yürüten ve denetleyen toplum sağlığı merkezinin amirini, Entegre ilçe hastanesi: Birinci ve ikinci basamak sağlık hizmetlerinin beraberce verildiği entegre sağlık kuruluşunu, Gezici sağlık hizmeti: Aile hekimi ve/veya aile sağlığı elemanının, müdürlükçe tespit edilen uzak mahalle, belde, köy, mezra ve benzeri yerleşim yerlerine, Bakanlıkça belirlenen aralıklarla giderek yerinde vereceği sağlık hizmetini ifade eder. Personel yapısı Madde 6- (1) Toplum sağlığı merkezlerinde görev yapacak personelin niteliği ve sayısı Sağlık Bakanlığı Taşra Teşkilatı Yatak ve Kadro Standartları Yönetmeliği ne göre belirlenir. 121

122 (2) Toplum sağlığı merkezi sorumlu hekimliğine müdürlüğün teklifi valiliğin onayı ile aşağıdaki kişiler arasından görevlendirme yapılır: a) Halk sağlığı uzmanı ya da epidemiyoloji uzmanı hekimler, b) Halk sağlığı ya da epidemiyoloji alanında doktora yapmış olan hekimler, c) Halk sağlığı ya da epidemiyoloji alanında yüksek lisans yapmış olan hekimler, ç) Yönetimle ilgili alanlarda doktora ya da yüksek lisans yapmış olan hekimler, d) Bakanlıkça onaylanmış toplum sağlığı ile ilgili alanlarda sertifikalı eğitim alan hekimler öncelikli olmak üzere diğer hekimler. Görevlendirmede öncelik sırasına göre yukarıdaki sıralamaya uyulur. Görevlendirmede yukarıdaki sıralama işlemi öncelikle A tipi toplum sağlığı merkezlerinden başlanarak uygulanır. (3) İlçelerdeki toplum sağlığı merkezi sorumlu hekimi aynı zamanda sağlık grup başkanıdır. (4) Ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezleri, verem savaş dispanserleri, sıtma savaş dispanserleri gibi birinci basamak sağlık kuruluşları ile halk sağlığı laboratuvarları müdürlüğün uygun göreceği toplum sağlığı merkezine bağlı birer birim olarak görev yaparlar. Kanser erken teşhis ve tarama merkezleri kendi mevzuatlarına göre hizmetlerine devam eder. (5) Entegre ilçe hastanelerinin bulunduğu ilçelerde hastane başhekimi aynı zamanda toplum sağlığı merkezi sorumlu hekimliği ve grup başkanlığı görevini beraberce yürütür. Bu tip ilçelerde toplum sağlığı merkezi hastane bünyesi içinde yer alır. Görev ve yetkileri Madde 8- (1) Bölgesinde sağlık hizmetlerini yürütür. Sağlık hizmetini bir bütün olarak değerlendirir. Sağlık kuruluşları ile koordinasyonu sağlamak, gerektiğinde diğer kuruluşlarla işbirliği yapmak suretiyle toplumun ve bireylerin sağlığını korumak ve sağlık düzeylerini yükseltmekten sorumludur. Bunun için aşağıda sayılan hizmetleri sunar veya sunulmasını sağlar. a) İdari ve mali işler b) Kayıt ve istatistik c) Plan ve program yapma ç) Üniversitelerle işbirliği d) İzleme ve değerlendirme e) Bulaşıcı hastalıkların kontrolü 122

123 f) Bulaşıcı olmayan hastalıkların kontrolü g) Üreme sağlığı hizmetleri ğ) Ulusal programlar h) Adli tıp hizmetleri ı) Acil sağlık hizmetleri i) Kaza ve yaralanmalardan korunma hizmetleri j) Görüntüleme ve laboratuvar hizmetleri k) Çevre sağlığı hizmetleri l) İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri m) Afet hizmetleri n) Sağlığın geliştirilmesi ve teşviki o) Sağlık eğitimi hizmetleri ö) Toplu yaşam alanları ve okul sağlığı hizmetleri p) Sosyal hizmet çalışmaları r) Diğer görevler 1.4. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde ekip çalışmasının önemi İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği (Resmi Gazete Tarihi: 29 Aralık 2012 Sayı : 28512) İşbirliği ve koordinasyon MADDE 15 (1) İSGB veya OSGB personeli, görevlerinin yürütümünde ve iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında öngörülen tedbirlerin uygulanmasında işbirliği ve koordinasyon içinde çalışır. (2) İSGB veya OSGB ler işverenle, işyerinde çalışanlarla, çalışan temsilcileriyle ve bulunması halinde İş Sağlığıve Güvenliği Kanununun 22 nci maddesinde belirtilen iş sağlığı ve güvenliği kuruluyla işbirliği içinde çalışır. (3) İşletme içinden veya dışından iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilenler arasında koordinasyon işveren tarafından sağlanır. 1.5.İSG Mevzuatı kapsamında diğer sağlık personelinin görev, yetki ve sorumlulukları 123

124 İŞYERİ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN GÖREV, YETKİ, SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK (R.G. Tarihi:20 Temmuz 2013 Cumartesi, Sayı : 28713) Diğer sağlık personelinin görevleri MADDE 16 (1) Diğer sağlık personeli işyeri hekimi ile birlikte çalışır. (2) Diğer sağlık personelinin görevleri aşağıda belirtilmiştir: a) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin planlanması, değerlendirilmesi, izlenmesi ve yönlendirilmesinde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak, veri toplamak ve gerekli kayıtları tutmak. b) Çalışanların sağlık ve çalışma öykülerini işe giriş/periyodik muayene formuna yazmak ve işyeri hekimi tarafından yapılan muayene sırasında hekime yardımcı olmak. c) Özel politika gerektiren grupların takip edilmesi ve gerekli sağlık muayenelerinin yaptırılmasını sağlamak. ç) İlk yardım hizmetlerinin organizasyonu ve yürütümünde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak. d) Çalışanların sağlık eğitiminde görev almak. e) İşyeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarının sürekli izlenip denetlemesinde işyeri hekimiyle birlikteçalışmak. f) İşyeri hekimince verilecek iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili diğer görevleri yürütmek. g) İşyerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle işbirliği yapmak. Diğer sağlık personelinin yetkileri MADDE 17 (1) İşyerinde görevli diğer sağlık personelinin yetkileri aşağıda belirtilmiştir: a) Görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek. b) Görevinin gerektirdiği konularda işveren ve işyeri hekiminin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla işyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak. (2) Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen diğer sağlık personeli, çalıştığı işyeri ile ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle diğer sağlık personelinin ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz. 124

125 Diğer sağlık personelinin yükümlülükleri MADDE 18 (1) İşyerinde görevli diğer sağlık personeli, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları hakkındaki bilgiler ile çalışanın kişisel sağlık dosyasındaki bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler. (2) İşyerinde görevli diğer sağlık personeli, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur. (3) Diğer sağlık personeli, görevlendirildiği işyerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tespit ve tavsiyelerini işyeri hekimine iletmekle yükümlüdür. Diğer sağlık personelinin çalışma süreleri MADDE 19 (1) Diğer sağlık personeli, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar: a) 10 dan az çalışanı olan ve az tehlikeli veya tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışan başına yılda en az 35 dakika. b) Diğer işyerlerinden; 1) Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 6 dakika. 2) Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 9 dakika. 3) Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 12 dakika. (2) Tam süreli işyeri hekiminin görevlendirildiği işyerlerinde, diğer sağlık personeli görevlendirilmesi şartıaranmaz. Ancak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin daha etkin sunulması amacıyla bu işyerlerinde, işyeri hekiminin talebi ve işverenin uygun görmesi halinde diğer sağlık personeli görevlendirilebilir. (3) Diğer sağlık personelinin görevlendirilmesinde sözleşmede belirtilen süre kadar işyerinde hizmet sunulur. Birden fazla işyeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi yapıldığı takdirde bu işyerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni çalışma süresinden sayılmaz. İŞYERİ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN GÖREV, YETKİ, SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK Resmi Gazete Tarihi:18 Aralık 2014 PERŞEMBE Sayı : 29209) MADDE 7 Aynı Yönetmeliğin 19 uncu maddesinin; birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve aşağıdaki (c) bendi eklenmiştir. 125

126 a) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 10 ila 49 çalışanı olan işyerlerinde çalışan başına ayda en az 10 dakika. b) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 50 ila 249 çalışanı olan işyerlerinde çalışan başına ayda en az 15 dakika. c) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 250 ve üzeri çalışanı olan işyerlerinde çalışan başına ayda en az 20 dakika. İŞYERİ TEHLİKE SINIFLARI VE İSG-KATİP UYGULAMALARI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN İŞYERİ TEHLİKE SINIFLARI TEBLİĞİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN İŞYERİ TEHLİKE SINIFLARI TEBLİĞİ (R.G. Tarihi: 26 Aralık 2012, Sayı : 28509) MADDE 1 (1) 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 9 uncu maddesi uyarınca işyerlerinin iş sağlığı ve güvenliği açısından yer aldığı tehlike sınıfları Ek-1 de yer alan İşyeri Tehlike SınıflarıListesinde belirtilmiştir. MADDE 2 (1) Tehlike sınıfının tespitinde bir işyerinde yürütülen asıl işin tehlike sınıfı dikkate alınır. (2) İşveren asıl iş faaliyet değişikliğini en geç bir ay içerisinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bildirir. (3) Asıl işin tayininde tereddüde düşülmesi halinde işyerinin kuruluş amacına bakılır. İşyerinde birden fazla asıl iş tanımına uygun faaliyetin yürütülmesi halinde, bu işlerden tehlike sınıfı yüksek olan iş esas alınır sayılı Kanunun işyeri tanımına giren işyerlerinde yapılan asıl işin yanında veya devamı niteliğinde faaliyet alanının genişletilmesi halinde o işyerinde bu fıkrada esas alınan kurala göre belirlenir. MADDE 3 (1) İşyeri tehlike sınıfına yapılan itirazlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca değerlendirilir. Değerlendirme, Bakanlık tescil kayıtları üzerinden ve işyerinin tesciline esas alınan asıl iş dikkate alınarak sonuçlandırılır. (2) Gerekli görülmedikçe işyerlerinde yapılan asıl işe ilişkin inceleme yapılmaz. (3) Bakanlıkça yapılan denetim ve incelemelerde işyerinde yapılan asıl işin tescil kayıtlarından farklı olması halinde, denetim ve incelemeye ilişkin kayıtlar dikkate alınarak işyeri tehlike sınıfı yeniden belirlenebilir. (4) Alınan karar işyerine tebliğ edilir. Kararın işyerinin tehlike sınıfı değişikliğine neden olması halinde tehlike sınıfının gerektirdiği iş ve işlemleri, işverenler 90 gün içinde yerine getirmek ve İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüne bildirmek zorundadır. 126

127 (5) İşyeri Tehlike Sınıfları Listesindeki faaliyet kodunun tehlike sınıfına ait itirazlardan, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından oluşturulacak Komisyonda alınacak karar sonucunda, itiraza ilişkin faaliyet kodunun tehlike sınıfının değişmesi halinde bu Tebliğde gerekli değişiklik yapılır. MADDE 4 (1) 25/11/2009 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliğineİlişkin Tehlike Sınıfları Listesi Tebliği yürürlükten kaldırılmıştır. MADDE 5 (1) Bu Tebliğ yayımı tarihinde yürürlüğe girer. MADDE 6 (1) Bu Tebliğ hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN İŞYERİ TEHLİKE SINIFLARI TEBLİĞİNDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR TEBLİĞ (R.G. Tarihi:18 Nisan 2014, Sayı : 28976) MADDE 1 26/12/2012 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkinİşyeri Tehlike Sınıfları Tebliğinin ekinde yer alan ek-1 ekteki şekilde değiştirilmiştir. MADDE 2 Bu Tebliğ yayımı tarihinde yürürlüğe girer. MADDE 3 Bu Tebliğ hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. İSG-KATİP YAZILIMI İSG-Katip, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği kanununda yer alan İSG hizmetlerinin elektronik ortamda sunulabilmesine ve istatistiksel olarak raporlanabilmesine imkan sağlayan, kullanıcı yetki rollerine bağlı olarak etkileşimli ve bütünleşik veri tabanı anlayışıyla, ilgili kurumların veri tabanları ile entegre edilen ve KPS (Mernis) ye bağlı olarak gerçek kişilerin bilgileriyle eş zamanlı çalışan yazılım projesidir. İSG hizmetlerinde yer alan paydaşlardan firma ve kurum (OSGB, Eğitim Kurumu, Toplum Sağlığı Merkezi) ve kişilerin (İş Güvenliği Uzmanı (İGU), İşyeri Hekimi (İH), Diğer Sağlık Personeli (DSP), eğitici yetkilendirilmeleri, görevlendirme ve sözleşmeleri ile eğitim programlarının sistem üzerinden oluşturulması işlemlerinin kontrol, onay ve iptal süreçleri sistem üzerinden yapılır. İSG hizmetlerinde görevlendirilen iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, DSP, eğitici vb. sertifikalandırılması, görevlendirme ve sözleşmelerinin takibi, kontrolü, onay ve iptal süreçleri sistem üzerinden sağlanır. İSG-Katip; içeriğinde yer alan modüllerin ve iş süreçlerinin oluşturulmasına ve geliştirilmesine yönelik sabitlerde (parametreler) gerekli değişikliklerin sistem yöneticisi tarafından yapılabilmesi için dinamik bir yapıda kurulmuştur. Bu kapsamda; projenin mevzuat ve değişiklikler karşısında kodlarda herhangi bir değişiklik yapılmadan kendini yenileyebilmesine imkân sağlanmıştır. Kullanıcı yetkilerine bağlı olarak görüntülenebilen modüller; pilot ve saha testlerinden alınan geri dönüşler ışığında; kullanıcının yapmak istediği işlemi en kısa zamanda ve en 127

128 uygun ara yüz tasarımı ile yapabilmesini sağlayacak şekilde kullanıcı dostu bir yapıda tasarlanmıştır. Proje orta vadede İş Sağlığı ve Güvenliği ne ait tüm iş ve işlemlerin evraksız olarak gerçekleştirilmesine imkân sağlamayı hedefler. Ayrıca çalışma hayatını yakından ilgilendiren ve tarihli Resmi Gazete de yayımlanan İş Hijyeni Ölçüm, Test Ve Analizi Yapan Laboratuarlar Hakkında Yönetmelik e bağlı olarak yetkilendirilmiş laboratuarların iş ve işlemlerine evraksız imkân sağlayan yapının oluşturulmasını da amaçlamaktadır. Bu duruma ilave olarak Türkiye de meydana gelen ve Sosyal Güvenlik Kurumu veri tabanlarında kaydı tutulan iş kazası ve meslek hastalıkları verilerinin kapsamlı bir şekilde tüm işyerleri ile ilişkilendirilerek detaylı bir raporlama modülü oluşturulması ve meydana gelebilecek iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesine yönelik çalışmalara kaynak oluşturulması sağlanacaktır. Aynı zamanda sistem üzerinde yer alan eğiticilerin, işyeri hekimlerinin, iş güvenliği uzmanlarının sözleşme kayıtları SGK ile paylaşılarak kayıt dışı istihdamın kontrolü sağlanacaktır. Yine aynı şekilde eğitim kurumlarında eğitim alan İSG profesyonellerinin veri paylaşımı Maliye Bakanlığı ile paylaşılarak bu kişilere ait vergilendirme işlemleri de online olarak denetime tabi olabilecektir. Proje ile uzun vadede İSG-Katip in Coğrafi Bilgi Sistemlerine (CBS) entegre edilerek Türkiye de faaliyet gösteren işyerlerine ait detaylı bilgilere mobil sistemler üzerinden de ulaşılmasına imkan sağlanması hedefleniyor. Projenin en uzun vadeli hedefinde ise, İş Sağlığı ve Güvenliği hizmetlerine kolay, hızlı ve gereksiz bürokratik işlemlerden arındırılmış bir yapıyla ulaşılmasını sağlamak yer alıyor. Bu hedef sayesinde, ülkemizde oldukça acı hatıralar bırakan iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi çalışmalarına katkı sağlanmış olacaktır. Projeyle, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ne iş sağlığı ve güvenliği hizmetleriyle ilgili iş ve işlemlerin kişilerden, mekanlardan ve evraktan bağımsız olarak sürdürülmesi imkânı sağlanmıştır. Bu kapsamda, ülkemizdeki e yakın kamu ve özel sektöre ait işyeri ile e yakın iş sağlığı ve güvenliği profesyonelinin tek bir sistem bünyesinde biraraya getirilmesiyle başta insan kaynakları ve zamanın verimli kullanılması sonucunda, kamu kaynaklarında oldukça büyük oranda tasarruf sağlanmıştır. Eğitim kurumlarınca oluşturulan eğitim programlarında 49 ders ve bu dersleri veren nitelikli eğiticiler yer alır. Bu eğiticilerin Türkiye genelinde eğitim vermesi ve aynı zamanlarda farklı yerlerde olmaması göz önüne alındığında aylık ortalama 100 programın denetimini sağlamak ve görevlendirmelerini ona göre oluşturmak, insan gücüyle yapılması neredeyse imkansıza yakın bir yapı oluşturur. İSG-Katip sayesinde gerekli tüm kontroller yapılarak herhangi bir eğiticinin aynı saat diliminde farklı yerde olmaması ve işin uygunluğunun takibi, yönetim açısından muazzam bir kolaylık sağlar. Ayrıca, ülkemizde yer alan işyerlerinin İSG Kanunu nun yürürlük maddeleri doğrultusunda en geç 2016 yılında iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirme yükümlülüğü kapsamına girecek olması ve bu kişilerle işverenler arasında, her birisi en az üç nüsha olan görevlendirme sözleşmesi göz önüne alındığında, a yakın dosyanın düzenlenmesi, imzalanması, bakanlığa bildirilmesi ve tüm bu 128

129 işlemlerin gereken durumlarda yenilenmesi gibi tüm bürokratik ve zaman alıcı işlemlerin önüne geçilmiş olacaktır yılı mart ayı itibariyle faaliyete başlayan İSG-Katip ile ilk olarak işyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitimleri veren eğitim kurumlarının iş ve işlemleri elektronik ortama taşınmıştır. Aynı yılın mayıs ayında sistem, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini kurumsal olarak sunan ve Bakanlığımızca yetkilendirilen ortak sağlık ve güvenlik birimleri tarafından da kullanılacak şekilde revize edilmiş, 2013 yılının mart ayında ise iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden satın almak yerine, kendi bünyesinden görevlendirme yaparak sunmak isteyen işverenlerin kullanımına hazır hale getirilmiştir. İSG-KATİP: İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili iş ve işlemlerin Genel Müdürlükçe kayıt, takip ve izlenmesi amacıyla kullanılan İş Sağlığı ve Güvenliği Kayıt, Takip ve İzleme Programını ifade eder. İl bazında A,B ve C sınıfı uzmanları sorgulamak için; adresinden faydalanabilirsiniz. T.C. Kimlik numaranız ile havuza kendinizi eklemek için ise; adresini kullanabilirsiniz. Bunun dışında veri eklemek için, e-devlet portalı üzerinden e-devlet şifresi, mobil imza veya elektronik imza ile giriş yaptıktan sonra isg-katip üzerinde kayıtlı bilgilerinizi düzenlemek için aşağıdaki adresi kullanabilirsiniz; Bilindiği üzere; 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu gereğince işverenlerce görevlendirilmesi gereken iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimlerine ilişkin sözleşme bildirimleri, ilgili Yönetmeliklerde yer alan sözleşme örneklerine göre yapılmaktaydı. Bugün gelinen süreçte ve İSG Kanununun kapsamı dikkate alındığında, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi sözleşme bildirimlerine ilişkin iş ve işlemlerin daha etkin ve hızlı şekilde yürütülmesi amacıyla Genel Müdürlüğümüzce?İSG-KATİP? programı hazırlanmış ve bugün itibariyle tüm işyerlerinin kullanımına açılmıştır. Sistemin kullanılabilmesi ve iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirebilmesi amacıyla; Görevlendirme yapılacak işyerinin?ortak, yönetici, işveren, muhasebe, işveren vekili? unvanlı çalışanlardan en az birisinin SGK kayıtlarında işyeri yetkilisi olarak tanımlanmış olması, 129

130 Bu kişilerin e-devlet şifreleri aracılığıyla adresinden İSG- KATİP sistemine giriş yaparak, görevlendirilecek iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimini T.C. Kimlik numaraları vasıtasıyla sistem havuzundan seçmeleri, Sistem üzerinden seçilen iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin, yine aynı sistem üzerinden e-devlet şifreleri ile sisteme giriş yapıp uygun bulmaları halindesözleşmelerini onaylamaları gerekmektedir. Ayrıca, daha önce onayı alınmış ve geçerliliği deva eden sözleşmelerin de "İSG-KATİP" sistemi üzerinden bildirilmesi ve yenilenmesi gerekmektedir. Yukarıda yer alan işlemlerin yapılmış olması, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirme bildirimlerinin Genel Müdürlüğümüze bildirilmiş olması olarak kabul edilecek olup, bu işlemden sonra herhangi bir evrak işlemi yapılmasına ihtiyaç bulunmamaktadır. Ancak, daha önceden onay alınmış sözleşme veya görevlendirme belgelerinin fesih veya başka bir nedenle geçerliliğini yitirmesi halinde işveren tarafından durumun beş iş günü içinde Genel Müdürlüğümüze yazılı olarak bildirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, işlemlere gerekli özenin gösterilmesi ve tamamlanan işlemlere ilişkin olarak Bakanlık yetkililerine ilave soru yöneltilmemesi ve sistemin kullanımıyla ilgili yaşanabilecek sorunların çözümü için, öncelikle sistemde yer alan kullanma kılavuzundaki?hizmet alan işyerleri modülü?nün incelenmesi uygun olacaktır. Ayrıca, görevlendirme yapılamaması durumunun, ilgili işyerlerinin Tehlike Sınıfları Tebliğine uygun bir tehlike sınıfı seçilmemiş olması ya da görevlendirilen iş güvenliği uzmanının işyerlerinin tehlike sınıfına uygun sertifikasının olmamasından kaynaklanacağı bilinmelidir. NOT: Uygulamanın çalışabilmesi için aşağıdaki hususlara ayrıca dikkat edilmesi gerekmektedir: 1. Uygulamanın çalışabilmesi için; Mozilla Firefox 14+, Google Chrome 21+, Safari 5+, Internet Explorer 9+, Opera 12+ internet tarayıcılarına (web browser) ihtiyaç duyulmaktadır. 2. Tehlike sınıfı bildirimlerinin, e-bildirge yoluyla ve?iş SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN İŞYERİ TEHLİKE SINIFLARI TEBLİĞİ? uygun şekilde Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılmış olması gerekmektedir. Bildirim yapmayan işyerlerinin sistem üzerinden işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanı görevlendirmesi mümkün değildir. 130

131 İŞYERİNDE SAĞLIK GÖZETİMİ VE BİYOLOJİK İZLEME SAĞLIK GÖZETİMİ TANIMI VE UYGULAMA ADIMLARI İşyeri sağlık gözetimi kapsamında, çalışanın işe başlamadan önce temel sağlık verilerinin saptanması amacıyla işe giriş muayenelerinin yapılması gerekmektedir. Bu muayeneler ile kişilerin güncel sağlık durumlarını ve işe uygunluklarını değerlendirmek mümkün olmaktadır. Bu muayenenin amacı kişinin niteliklerine uygun bir işe yerleştirilmesidir. Bu yaklaşım, meslek hastalıklarından korunma bakımından birincil korunma ilkesine uymaktadır. Meslek hastalığı olasılığı yüksek olan başlıca işlerde işe giriş muayenesinde hangi noktalara dikkat edilmesi gerektiği ilgili mevzuatta belirtilmiştir. Çalışanların sağlığını korumak için uygun işe yerleştirmek ve işyeri ortamındaki risklerin kontrolü çok önemlidir. İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMLERİ İLE ORTAK SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK (R.G. Tarihi:15 Ağustos 2009 CUMARTESİ, Sayı : 27320) İSGB ile OSGB nin Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Madde 18 (1) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimleri, sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak üzere işin normal akışını aksatmamak şartıyla ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak amacıyla; İşçilerin sağlık gözetimi, Çalışma ortamının gözetimi, Eğitim, danışmanlık ve bilgilendirme, İlkyardım ve acil müdahale, Kayıt ve istatistik, görevleri ile benzeri diğer görevleri yerine getirmekle yükümlüdür. MADDE 19 1) İşçilerin sağlık gözetimi, işçilerin sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile işçilere verilecek her türlü sağlık hizmetini kapsar. 2) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimi, birinci fıkra kapsamındaki görevlerini yürütürken 32 nci maddede sayılan hususları yerine getirir MADDE 20 1) Çalışma ortamının gözetimi, işyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik biriminin işyerinde sağlık ve güvenlik tehlikelerine karşı yürüteceği her türlü önleyici ve düzeltici faaliyeti kapsar. 2) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimi, birinci fıkra kapsamındaki görevlerini yürütürken 37 nci maddede sayılan hususları yerine getirir. MADDE 21 1) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimi; işçilerin iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini ve bilgilendirilmelerini sağlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili her türlü konuda danışmanlık yapar. MADDE 22 1) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimi; 131

132 2) a) İşyerinde kaza, yangın, doğal afet ve bunun gibi acil müdahale gerektiren durumları belirler. Acil durum planının hazırlanmasını, ilkyardım ve acil müdahale bakımından yapılması gerekenleri ve uygulamaları organize eder, yürütür ve ilgili diğer birim, kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapar. b) İşyerinde, ilkyardımcı olarak görevlendirilecek kişilerin gerekli eğitimleri almasını sağlayacak organizasyonu yapar. 3-) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi, işyerindeki çalışma süresince açık bulundurulur. Bu süre içerisinde, yeterli sayıda ilkyardımcı görevlendirilir. 4-) İş sağlığı ve güvenliği hizmetinin ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden sağlanması, işyerlerinde İlkyardım Yönetmeliğine göre yeterli sayıda ilkyardımcı bulundurulması zorunluluğunu ortadan kaldırmaz. Madde 14 İşveren, işçilerin işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerine uygun olarak sağlık gözetimine tabi tutmakla yükümlüdür. a) İşçilerin işe girişlerinde sağlık durumlarının yapacakları işe uygun olduğunu belirten sağlık raporu alınır. b) Yapılan işin özelliğine göre, işin devamı süresince sağlık muayeneleri düzenli aralıklarla yapılır. Risk Grupları : Madde 15 Kadınlar, çocuklar, yaşlılar, özürlüler ve diğer hassas risk grupları, özellikle bunları etkileyen tehlikelere karşı korunurlar. «Sağlık yalnızca hastalık ya da sakatlığın bulunmaması demek olmayıp; aynı zamanda bedensel, ruhsal ve sosyal yönden de tam bir iyilik halidir.» İnsan genetik, ailesel-psişik ve çevresel özelliklerinin oluşturduğu alt yapı ile, hem biyolojik hem de ruhsal açıdan bulunduğu çevre ile sürekli bir etkileşim içindedir. İnsan bu etkileşimden zarar görmediği oranda sağlıklıdır. İŞYERİ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN GÖREV, YETKİ, SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi: , Sayısı: 28713) Diğer sağlık personelinin görevleri MADDE 16 (1) Diğer sağlık personeli işyeri hekimi ile birlikte çalışır. (2) Diğer sağlık personelinin görevleri aşağıda belirtilmiştir: a) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin planlanması, değerlendirilmesi, izlenmesi ve yönlendirilmesinde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak, veri toplamak ve gerekli kayıtları tutmak. b) Çalışanların sağlık ve çalışma öykülerini işe giriş/periyodik muayene formuna yazmak ve işyeri hekimi tarafından yapılan muayene sırasında hekime yardımcı olmak. c) Özel politika gerektiren grupların takip edilmesi ve gerekli sağlık muayenelerinin yaptırılmasını sağlamak. ç) İlk yardım hizmetlerinin organizasyonu ve yürütümünde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak. d) Çalışanların sağlık eğitiminde görev almak. e) İşyeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarının sürekli izlenip denetlemesinde işyeri hekimiyle birlikte çalışmak. f) İşyeri hekimince verilecek iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili diğer görevleri yürütmek. g) İşyerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle işbirliği yapmak. 132

133 İşe giriş ve periyodik sağlık muayeneleri GEÇİCİ MADDE 3 (1) 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 38 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin bir ve ikinci kısımlarında belirtilen işyerlerinde, iş sağlığı ve güvenliği yönünden özellikli rapor niteliğinde olan işe giriş ve periyodik sağlık muayeneleri aynı Kanunun yü ÖZEL POLİTİKA GEREKTİREN GRUPLARIN BELİRLENMESİ VE KORUNMASI İşyeri ortamındaki sağlık risklerinin yanı sıra, çalışan kişinin yaşı, cinsiyeti, genel sağlık durumu, eğitimi, alışkanlıkları, genetik yapısı, beslenme durumu gibi bireysel (kişisel) özellikleri de iş ve sağlık ilişkileri üzerinde belirleyicidir. Bu iki temel öğe, çalışan kişinin sağlık sorununu veya sağlıklı olup olmama durumunu belirler. Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi:24 Temmuz 2013 Sayı : 2871) Sağlık gözetimi MADDE 7 (1) Kadın çalışanların gece postalarında çalıştırılabilmeleri için, işe başlamadan önce, gece postalarında çalıştırılmalarında sakınca olmadığına ilişkin sağlık raporu işyerinde görevli işyeri hekiminden alınır. (2) Ayrıca işveren, işin devamı süresince, çalışanın özel durumunu, işyerinde maruz kalınan sağlık ve güvenlik risklerini de dikkate alarak işyeri hekimince belirlenen düzenli aralıklarla çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlar. Çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma usul ve esasları hakkında yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi: Sayısı: 25425) İşverenin Eğitim ve Diğer Yükümlülükleri Madde 13 İşveren, çocuk ve genç işçilere, çalıştırmaya başlamadan önce işyerindeki riskler, işe uyum ve kanuni hakları ile işin niteliğine göre gerekli iş başı eğitimlerini verir. İşveren, çocuk ve genç işçinin işe başlamasından önce veya çalışma esnasında, çalışma koşullarında değişiklik olması gerektiği hallerde, bu değişikliği yapabilmesi için aşağıdaki hususları göz önünde bulundurmalıdır; a) İşyeri ve işin yapıldığı yerin uygunluğu ve tanzimi, b) Kullanılan iş ekipmanlarının şekli, sırası ve bunların kullanılış biçimleri, c) İş organizasyonları, d) Çocuk ve genç işçilere verilen eğitimin ve talimatların düzeyi. 133

134 Değerlendirmeye göre çocuk ve genç işçilerin fiziki veya zihinsel gelişmeleri ile güvenlikleri yönünden risk tespit edilirse, en kısa sürede gerekli tıbbi kontrollerin yapılması gerekmektedir. İnceleme-Araştırma Madde 15 Bakanlık, çocuk çalıştırılan işyerlerinde ve işlerde, çocuk ve genç işçilerin sağlık durumları, fiziksel, zihinsel, sosyal ve mesleki gelişimleri, iş sağlığı ve güvenliği koşulları ve çalışma ilişkileri konularında inceleme ve araştırmalar yapar. İnceleme ve araştırmalar ile elde edilen bulguları, sorunları ve çözüm yollarını içeren bilgileri yayınlar. Özürlü, eski hükümlü ve terör mağduru istihdamı hakkında yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi: Sayısı: 25412) İşyerinin Özürlülerin Çalışma Şartlarına Göre Hazırlanması Madde 14 - İşverenler, işyerlerini imkanları ölçüsünde, özürlülerin çalışmalarını kolaylaştırabilecek şekilde hazırlamak, sağlıkları için gerekli tedbirleri almak, mesleklerinde veya mesleklerine yakın işlerde çalıştırmak, işleriyle ilgili bilgi ve yeteneklerini geliştirmek, çalışmaları için gerekli araç ve gereçleri sağlamak zorundadırlar. Özürlüler, yapabilecekleri işler dışında sağlıklarına zarar verecek diğer işlerde çalıştırılamaz. Uygun koşulların varlığı halinde çalışma sürelerinin başlangıç ve bitiş saatleri, özürlünün durumuna göre belirlenebilir. ÇALIŞANLARA VERİLECEK SAĞLIK EĞİTİMİ ÇALIŞANLARIN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ EĞİTİMLERİNİN USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK (15 Mayıs 2013 Çarşamba, Sayı : 28648) İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri MADDE 6 (1) İşveren, çalışanlarına asgari Ek-1 de belirtilen konuları içerecek şekilde iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesini sağlar. (2) İşveren, çalışan fiilen çalışmaya başlamadan önce, çalışanın yapacağı iş ve işyerine özgü riskler ile korunma tedbirlerini içeren konularda öncelikli olarak eğitilmesini sağlar. (3) Çalışma yeri veya iş değişikliği, iş ekipmanının değişmesi, yeni teknoloji uygulanması gibi durumlar nedeniyle ortaya çıkacak risklerle ilgili eğitimler ayrıca verilir. (4) Birinci fıkraya göre verilen eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni riskler de dikkate alınarak aşağıda belirtilen düzenli aralıklarla tekrarlanır: 134

135 a) Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde yılda en az bir defa. b) Tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde iki yılda en az bir defa. c) Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde üç yılda en az bir defa. (5) İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe dönüşünde çalışmaya başlamadan önce, kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilir. (6) Herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilir. Çalışanların yükümlülükleri MADDE 9 (1) Çalışanlar, uygulamaya konulan eğitim programları çerçevesinde iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine katılır, eğitimlerde edindiği bilgileri yaptığı iş ve işlemlerde uygular ve bu konudaki talimatlara uyarlar. Eğitim süreleri ve konuları MADDE 11 (1) Çalışanlara verilecek eğitimler, çalışanların işe girişlerinde ve işin devamı süresince belirlenenperiyotlar içinde; a) Az tehlikeli işyerleri için en az sekiz saat, b) Tehlikeli işyerleri için en az on iki saat, c) Çok tehlikeli işyerleri için en az on altı saat olarak her çalışan için düzenlenir. (2) Birinci fıkrada belirtilen eğitim sürelerinin Ek-1 de yer alan konulara göre dağıtımında işyerinde yürütülen faaliyetler esas alınır. (3) Eğitim sürelerinin bütün olarak değerlendirilmesi esas olmakla birlikte dört saat ve katları şeklinde işyerindeki vardiya ve benzeri iş programları da dikkate alınarak farklı zaman dilimlerinde de değerlendirilebilir. Eğitimin temel prensipleri MADDE 12 (1) Eğitimin verimli olması için, eğitime katılacakların ihtiyacı olan konuların seçilmesine özen gösterilir. Eğitim, çalışanların kolayca anlayabileceği şekilde teorik ve uygulamalı olarak düzenlenir. (2) Eğitimler çalışanlara bireysel ya da gruplar halinde uygulanabilir. (3) Çalışanların, iş sağlığı ve güvenliği konusunda sahip olması gereken bilgi, beceri, davranış ve tutumlarının ayrı ayrı ve ölçülebilir bir biçimde ortaya konması esastır. 135

136 (4) İşverenin kendi belirleyeceği bir yöntem ile bireysel seviye tespiti yapılarak çalışanların eğitim öncesi seviyesi ve Ek-1 de yer alan konular dışında almaları gereken eğitimler belirlenir. (5) İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri; çalışanlarda iş sağlığı ve güvenliğine yönelik davranış değişikliği sağlamayıve eğitimlerde aktarılan bilgilerin öneminin çalışanlarca kavranmasını amaçlar. (6) Verilen eğitimin sonunda ölçme ve değerlendirme yapılır. Değerlendirme sonuçlarına göre eğitimin etkin olup olmadığı belirlenerek ihtiyaç duyulması halinde, eğitim programında veya eğiticilerde değişiklik yapılır veya eğitim tekrarlanır. (7) Çalışanlara işe başlamadan önce verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri hariç olmak üzere, Ek-1 de birinci bölümde belirtilen genel konular işverence gerekli ve yeterli sistemin kurulması halinde uzaktan eğitim şeklinde verilebilir. RİSK DEĞERLENDİRMESİ VE YÖNETİMİ TEHLİKE, RİSK VE RAMAK KALA KAVRAMLARI Tehlike İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeli. Sağlığın Bozulması Bir iş faaliyetinin veya işle ilgili durumun yol açtığı ve/veya kötüleştirdiği belirlenebilir, olumsuz fiziksel veya ruhsal durum. Olay Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan işle ilgili olaylar. 136

137 Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olmadan gerçekleşen olaylara Hasarsız olay- Ramak kaldı denilmektedir. Kaza Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan olaydır. Önleme İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü. Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olay, Risk Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali. Risk Değerlendirmesi İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalar. Kabul Edilebilir Risk: Kuruluşun Yasal zorunluluklara ve kendi İSG politikasına göre, tahammül edebileceği düzeye indirilmiş risk. Güvenlik 137

138 İşin yapılması ve yürütümü sırasında oluşan risk yada risklerin, tanımlanmış bir zaman aralığı süresince, kabul edilemez düzeyin dışında kalma yeteneği. Tehlike ve Risk Algılaması Riskin nasıl algılandığını anlamak için; insanların riski nasıl tanımladıklarına bakmak gereklidir. Risk insanlarca oldukça farklı şekilde tanımlanmaktadır. Risk muhtemel kaybın miktarıdır. Risk bir fonksiyondur ve ihtimal ve kayıp seviyesinin çarpımı olarak ifade edilir. Risk belirli bir tehlike karşısında kişinin şahsi varlıklarından bir kısmının veya tamamının kaybedilme ihtimalidir. Üzerinde uzlaşılan manada risk, güvenliğin zıddı bir durumdur ve güvenlikle ters orantılı olarak değişir (Kumamoto ve Henley 1996). Deneysel Psikoloji alanında yapılan çalışmalarla risk algılanmasını etkileyen faktörler belirlenmeye çalışılmaktadır. Üzerinde durulan konulardan biriside ; Riskler kişiler tarafından nasıl algılanır, Riskler toplum tarafından nasıl algılanır, konusudur. Risk Algılamasını Etkileyen Faktörler Korkutuculuk düzeyi Anlaşılabilirlik düzeyi Etkilenecek kişi sayısı Tehlikenin ve riskin ne ölçüde anlaşılabildiği, 138

139 Riskin ne derece eşit dağıldığı, Riski ne derece önleyebileceği, Riskin kişisel olarak kabullenilip kabullenilmediği. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ (Resmi Gazete Tarihi: , Sayısı: 28512) İKİNCİ BÖLÜM İşveren Yükümlülüğü ve Risk Değerlendirmesi Ekibi İşveren yükümlülüğü MADDE 5 (1) İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. (2) Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması; işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. (3) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilere risk değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgi ve belgeyi temin eder. Risk değerlendirmesi ekibi MADDE 6 (1) Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur. a) İşveren veya işveren vekili. b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri. c) İşyerindeki çalışan temsilcileri. ç) İşyerindeki destek elemanları. d) İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar. (2) İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir. (3) Risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren tarafından ekip içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da sağlanabilir. 139

140 (4) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini kısıtlayamaz. (5) Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişiler işveren tarafından sağlanan bilgi ve belgeleri korur ve gizli tutar. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Risk Değerlendirmesi Aşamaları Risk değerlendirmesi MADDE 7 (1) Risk değerlendirmesi; tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir. (2) Çalışanların risk değerlendirmesi çalışması yapılırken ihtiyaç duyulan her aşamada sürece katılarak görüşlerinin alınması sağlanır Tehlikelerin tanımlanması MADDE 8 (1) Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin ilgisine göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır. a) İşyeri bina ve eklentileri. b) İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler. c) Üretim süreç ve teknikleri. ç) İş ekipmanları. d) Kullanılan maddeler. e) Artık ve atıklarla ilgili işlemler. f) Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar. g) Çalışanların tecrübe ve düşünceleri. ğ) İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri. h) Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları. ı) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu. 140

141 i) İşyerinin teftiş sonuçları. j) Meslek hastalığı kayıtları. k) İş kazası kayıtları. l) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar. m) Ramak kala olay kayıtları. n) Malzeme güvenlik bilgi formları. o) Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları. ö) Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları. p) Acil durum planları. r) Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar. (2) Tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken aynı üretim, yöntem ve teknikleri ile üretim yapan benzer işyerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıkları da değerlendirilebilir. (3) Toplanan bilgiler ışığında; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak, çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır. Bu belirleme yapılırken aşağıdaki hususlar, bu hususlardan etkilenecekler ve ne şekilde etkilenebilecekleri göz önünde bulundurulur. a) İşletmenin yeri nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikeler. b) Seçilen alanda, işyeri bina ve eklentilerinin plana uygun yerleştirilmemesi veya planda olmayan ilavelerin yapılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler. c) İşyeri bina ve eklentilerinin yapı ve yapım tarzı ile seçilen yapı malzemelerinden kaynaklanabilecek tehlikeler. ç) Bakım ve onarım işleri de dahil işyerinde yürütülecek her türlü faaliyet esnasında çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalışması, organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik düzen, ziyaretçi veya işyeri çalışanı olmayan diğer kişiler gibi faktörlerden kaynaklanabilecek tehlikeler. d) İşin yürütümü, üretim teknikleri, kullanılan maddeler, makine ve ekipman, araç ve gereçler ile bunların çalışanların fiziksel özelliklerine uygun tasarlanmaması veya kullanılmamasından kaynaklanabilecek tehlikeler. 141

142 e) Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, topraklama gibi elektrik tesisatının bileşenleri ile ısıtma, havalandırma, atmosferik ve çevresel şartlardan korunma, drenaj, arıtma, yangın önleme ve mücadele ekipmanı ile benzeri yardımcı tesisat ve donanımlardan kaynaklanabilecek tehlikeler. f) İşyerinde yanma, parlama veya patlama ihtimali olan maddelerin işlenmesi, kullanılması, taşınması, depolanması ya da imha edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler. g) Çalışma ortamına ilişkin hijyen koşulları ile çalışanların kişisel hijyen alışkanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler. ğ) Çalışanın, işyeri içerisindeki ulaşım yollarının kullanımından kaynaklanabilecek tehlikeler. h) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yeterli eğitim almaması, bilgilendirilmemesi, çalışanlara uygun talimat verilmemesi veya çalışma izni prosedürü gereken durumlarda bu izin olmaksızın çalışılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler. (4) Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili işyerinde daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır Risklerin belirlenmesi ve analizi MADDE 9 (1) Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur. (2) Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir. (3) İşyerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır. (4) Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır. (5) Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir Risk kontrol adımları 142

143 MADDE 10 (1) Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır. a) Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır. b) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar uygulanır. 1) Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması. 2) Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi. 3) Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi. c) Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü, sorumlu kişi ya da işyeri bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur. ç) Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır. (2) Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır. (3) Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin hayata geçirilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni seviye, kabul edilebilir risk seviyesinin üzerinde ise bu maddedeki adımlar tekrarlanır. Dokümantasyon MADDE 11 (1) Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir. a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı. b) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri. c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi. adı. ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin d) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler. e) Tespit edilen riskler. 143

144 f) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler. g) Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları. ğ) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi. (2) Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır. (3) Risk değerlendirmesi dokümanı elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp arşivlenebilir. Risk değerlendirmesinin yenilenmesi MADDE 12 (1) Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir. (2) Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir. a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması. b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. c) Üretim yönteminde değişiklikler olması. ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması Risk yönetiminde diğer sağlık personelinin görev ve sorumlulukları b) Risk değerlendirmesi; 1) İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapılmasıyla ilgili çalışmalara ve uygulanmasına katılmak, risk değerlendirmesi sonucunda alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmak. 2) Gebe veya emziren kadınlar, 18 yaşından küçükler, meslek hastalığı tanısı veya ön tanısı olanlar, kronik hastalığı olanlar, yaşlılar, malul ve engelliler, alkol, ilaç ve uyuşturucu bağımlılığı olanlar, birden fazla iş kazası geçirmiş olanlar gibi özel politika gerektiren grupları 144

145 yakın takip ve koruma altına almak, bilgilendirmek ve yapılacak risk değerlendirmesinde özel olarak dikkate almak. Diğer sağlık personelinin görevleri MADDE 16 (1) Diğer sağlık personeli işyeri hekimi ile birlikte çalışır. (2) Diğer sağlık personelinin görevleri aşağıda belirtilmiştir: a) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin planlanması, değerlendirilmesi, izlenmesi ve yönlendirilmesinde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak, veri toplamak ve gerekli kayıtları tutmak. b) Çalışanların sağlık ve çalışma öykülerini işe giriş/periyodik muayene formuna yazmak ve işyeri hekimi tarafından yapılan muayene sırasında hekime yardımcı olmak. c) Özel politika gerektiren grupların takip edilmesi ve gerekli sağlık muayenelerinin yaptırılmasını sağlamak. ç) İlk yardım hizmetlerinin organizasyonu ve yürütümünde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak. d) Çalışanların sağlık eğitiminde görev almak. e) İşyeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarının sürekli izlenip denetlemesinde işyeri hekimiyle birlikte çalışmak. f) İşyeri hekimince verilecek iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili diğer görevleri yürütmek. g) İşyerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle işbirliği yapmak. PSİKOSOSYAL RİSK ETMENLERİ Yönetsel ve çalışanlarla ilgili faktörler Otoriter ve baskıcı yönetim Yönetim ve çalışanlar arasında karşılıklı güven sorunu Karar alma mekanizmaları içinde az yer alma Aşırı iş yükünün kontrolsüz olması, iş değişikliği Zayıf iletişim, kişisel gelişime az destek Adaletsizlik, problem çözümünde destek eksikliği. Sosyal ve psikolojik izolasyon, Üstlerle zayıf ilişki Kişiler arası çatışma, zayıf sosyal destek. Aşırı zaman baskısı Makine adımları, Sürekli deadline baskısı, Çalışma ortamı 145

146 Çalışma, işçinin kendi çalışma yöntemini ve hızını etkileyebilecek şekilde düzenlenmelidir. Çalışma, işçinin ürünün tamamını bir bütün olarak algılamasını sağlamalıdır. Çalışma düzeni bireylerin becerilerini ve kaynaklarını kullanmasına ve geliştirmesine olanak tanımalıdır. Çalışma düzeni, işçinin çalışma sırasında insan ilişkileri ve yardımlaşma olanaklarına açık olmalıdır. Çalışma, işçinin iş dışındaki sorumluluk ve rollerini (aile, sosyal ve politik) yerine getirebilecek şekilde düzenlenmelidir. Yetersiz alt yapı-cihaz, bakım-onarım yetersizliği, elverişsiz çevre çalışma koşulları olumsuz etkenlerdir. Çalışma Süresi Düzensiz çalışma süreleri Uzun mesailer Keyfi çalışma saat düzeni. Uygunsuz vardiya düzenleri Sürekli gece çalışma Kısıtlı izin kullanımı Ücret Yetersiz ücret İş yükü -Ücret uyumsuzluğu Ödeme belirsizliği Kıdem Tazminatı Aşırı Sağlık giderleri Sendikalaşma Örgütlenme hakkı Toplu pazarlık hakkı Sağlık hizmetine ulaşma, eğitim, çocuk bakımı gibi sosyal destek hakkı Güvensiz işi reddetme hakkı İSİG kurulları ve diğer temsil mekanizmaları yoluyla katılım hakkı İşle ilgili olası tehlikeleri bilme hakkı 146

147 İşyerindeki yanlış yapılan işleri bildiren kişiler için korunma hakkı Stres İş gereksinimleri ile kaynaklar, yetenekler ve çalışanın gereksinimlerinin örtüşmemesi durumunda ortaya çıkan yıkıcı fiziksel ve psikolojik tepki stres - ağır sağlık sorunları mental-kardiyovasküler ve muskulosketal hastalıklardır. Stres Yönetimi Örgütsel Stres Yönetimi: 1. Denetim (işçinin işini denetleyebilmesi) 2. Katılım (Çalışanların örgüt içi bilgi akışına katılımları) 3. Özerklik (hiyerarşik yapı yerine çalışma ekiplerine sorumluluk) 4. Esnek çalışma programları (işverenler için de çekici işçilere de yüksek iş doyumu sağlayabilir) 1.3.Ayrımcılık, baskı Cinsiyet ayrımı Irk ayrımı Etnik ayrımcılık Dinsel ayrımcılık Siyasal ayrımcılık vb. 1.4.Mobbing (taciz, şiddet, kabadayılık) Mobbing Nedir? Basit anlatımıyla, "bir veya birkaç kişinin bir diğer kişiye uyguladığı, düşmanca ve ahlaka, etiğe aykırı yöntemlerle sistematiksel olarak yaptıkları psikolojik bir baskıdır". Dr. Heinz Leymann, 1980 li yıllarda mobbing terimini iş hayatındaki baskı, şiddet ve yıldırma hareketlerini tanımlamak için kullanmıştır. Leymann mobing uygulayan kişileri, aşırı kontrolcü, korkak, nevrotik ve iktidar açlığı olan kişiler olarak tanımlanıyor. 147

148 Mobbing Durumu Nasıl Ortaya Çıkar? Mesleki yeterliliğin sorgulanması Kişiye güvenilmediğinin hissettirilmesi Kasten, verilen süre içinde bitirilemeyecek görevler verilmesi Kişiden bilgi saklanması Kişinin görmezden gelinmesi, gruptan izole edilmesi Yetkilerinin azaltılması gibi durumlar olabilir. Bunun dışında, kişi aniden yetersizmiş gibi gösterilebilir, daha önce sorun olmayan küçük hatalar çok büyük hatalarmış gibi gösterilebilir ve kişiyi utandırma eylemleri yapılabilir. Bu yapılan şeyler sadece işveren değil diğer çalışanlar tarafından da yapılabilir. Yani yöneticiler tarafından bazı çalışanlar mobbing uygulamak için azmettirilebilir. Özellikle, çalışanlar tarafından yapılan bu gibi şeyler için kişi kurumun yetkili kişilerine başvurduğunda, bu kişiler tarafından da olumsuz bir tavır alır ve başvurusu reddedilir. Sonuçta kişi istifa etmeye mecbur olur ve sanki bu kendi isteğiymiş gibi gösterilir. Mobbing in Etkileri Mobbing, insanın mesleki bütünlük ve benlik duygusunu zedeler Paranoyaya ve kafa karışıklığına neden olur Maruz kalan kişi kendine güven duygusunu yitirir, toplumdan soyutlanabilir Huzursuzluk, korku, utanç, öfke ve endişe duygularını yoğun bir şekilde yaşar. Mobbing, ağlama, uyku bozuklukları, depresyon, yüksek tansiyon, panik atak, kalp krizine kadar giden sağlık sorunları ve travma sonrası stres bozukluğu yaratabilir. Türkiye de Mobbing Türk çalışma hayatında yeni bir kavram olmasına karşın iş hayatında sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Son yıllarda artan mağdurların, mobbing uygulandığına dair açtığı davalar emsal teşkil etmekte ve bu konuda yürütülen farkındalık çalışmaları sebebiyle insanlar daha da bilinçlendirilmektedir. Türkiye de genel olarak mobbing uygulayan işverenler, İş Kanunlarının işçiyi koruyan tazminat ve işe iade hükümlerinden kurtulmak ve işçiyi istifaya zorlamak için uygular ve bu süreçte mobing e maruz kalan işçi çoğu zaman psikolojik açıdan ciddi zararlar görerek istifa edip ayrılır. Mobbing'e Maruz Kalan Kişinin Yapması Gerekenler Nelerdir? Hukuksal olarak tanınan haklar İş sözleşmesinin haklı nedene dayanarak feshedebilme hakkı vardır. Belli şartlarda ayrımcılık tazminatı isteyebilme hakkı vardır. 148

149 Borçlar Kanunu ve Türk Medeni Kanunu na göre tazminat isteme hakkı bulunmaktadır. Mobing e uğrayan işçi, mobbing yapan yöneticiyi dava edebilir ve manevi tazminat talebinde bulunabilir. Koşulları sözkonusu ise işçi, kötü niyet tazminatı hükümlerine de başvurabilir. Bunun dışında yapılabilecekler Mobing yapan kişiye açıkça duruma itiraz ettiğinizi söyleyin, taciz edici söz ve davranışlarını durdurmasını isteyin. Yanınızda güvendiğiniz ve gerekirse tanıklık edebilecek bir iş arkadaşınız bulunsun. Olayları, verilen anlamsız emirleri ve uygulamaları yazılı olarak kaydedin. İlk fırsatta zorbayı yetkili birine rapor edin, eşitiniz ise üstünüze, üstünüz ise yönetim kurulu ve insan kaynaklarına durumu açıkça ve kanıtlarıyla bildirin. Gerekiyorsa, tıbbi ve psikolojik yardım alın. Hem yardımcı olacaktır, hem de kanıt oluşturacaktır. Şikâyetiniz hakkında kuruluşunuz içinde ne yapıldığını araştırın. İş arkadaşlarınızla durumunuzu paylaşın, onlar da aynı şekilde rahatsız olabilirler, grupça başvurmanız daha etkili olabilir. FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ Gürültü-titreşim A- Gürültü İstenmeyen ve rahatsız eden sestir. İşyerlerinde gürültü; Çalışanların üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve iş verimini olumsuz yönde etkileyen sesler olarak tanımlanabilir. Gürültünün insan üzerinde etkileri; Gürültüyü meydana getiren sesin şiddeti, frekans dağılımı, gürültüden etkilenme süresi, gürültüye karşı kişisel duyarlılık, gürültüye maruz kalanın yaşı ve cinsiyeti gibi faktörlerin etkilerine fizyolojik ( işitme kaybı ) etkiler denir. Gürültü ölçüm birimi desibeldir. Sağlıklı bir insan kulağı 0 db ile 140 db arasında ses şiddetine duyarlıdır. Genç ve sağlıklı bir insanın kulağı 16 Hz. İle Hz. arasındaki seslere duyarlıdır. 0 db şiddetindeki sese işitme eşiği, 140 db şiddetindeki sese de ağrı eşiği denir. 149

150 Gürültülü ortamda yaşayan ve çalışan insanlarda, konsantrasyon, dikkat, reaksiyon zayıflığı, yorgunluk, uyku bozuklukları, merkezi sinir sistemi bozuklukları, baş ağrıları, stres, metabolik ve hormonal bozuklar meydana gelir. Birden bire şiddetli bir gürültünün etkisinde, tansiyon yükselmesi, dolaşım bozukluğu, solunum hızının değişmesi, terlemenin artması görülebilir. Ayrıca gürültü, konuşurken bağırma, sinirli olma hali, karşılıklı anlaşma zorluğu, kişiler arası ilişkilerde olumsuzluklar ve iş kazası artışlarında etkin bir rol oynar. Gürültüyü Meydana Getiren Sesler Subsonik sesler; Frekansı 20 Hz. den düşük, İşitilebilen sesler; Frekansı 20 Hz,ile 20kHz. Ultrasonik sesler; Frekansı 20 khz. den yüksek. Endüstride gürültü kaynakları; vurucu tipten dövme, perçinleme, çakma, kesici, ezici, ve biçim verici makineler ile pompaların, kompresörlerin, türbinlerin, jet motorlarının ve vanaların sesleri, vb.dir. İşitme kaybı İletim tipi; Dış ve orta kulakta oluşan işitme kaybıdır. Ani ve yüksek bir patlamanın dış kulak zarını zedelemesi sonucu görülür. Algı tipi; İç kulakta görülen bir işitme kaybıdır. Bu işitme kaybı tipi daha çok yüksek şiddette ve yüksek frekanslı seslerin oluşturduğu işitme kaybıdır. Yüksek gürültüden uzun süre etkilenen kişilerde kalıcı algı tipi işitme kaybı olur kulak kaybettiği yeteneğini geri kazanamaz. Gürültü zararlarının meslek hastalığı sayılabilmesi için; Gürültülü işte en az iki ( 2 )yıl, gürültü şiddeti sürekli olarak 85 db. lin üstünde olan işlerde en az otuz ( 30)gün çalışılmış olması gerekiyor. Bir iş yerinde, sekiz saatlik çalışma süresince toplam gürültü düzeyi ölçümleri yapılmalıdır. Gürültü düzeyi ölçümleri, gürültü kaynağının 1 mt. uzağında ve çalışanların kulak seviyelerine eşdeğer noktalarda yapılmalıdır. 150

151 Gürültü ölçümleri ortam dozimetreleri ve kişisel dozimetreler ile yapılmaktadır. İşitme kayıpları göz önüne alınarak, gürültü ölçmeleri yapılacaksa, gürültü ölçme cihazları ( dozimetreler ) db ( A ) ya kalibre edilmelidir. Gürültü ölçme cihazları Gürültü ölçümleri ortam dozimetreleri ve kişisel dozimetreler ile yapılmaktadır. Gürültü ölçme cihazları olan dozimetrelerde A, B, C ve Lineer ölçme konumları vardır. A skalası insan kulağının duyma eğrisine göre kalibre edilmiştir. Yani A skalası insan kulağının duyduğu değerdir. İşitme kayıpları göz önüne alınarak, gürültü ölçmeleri yapılacaksa, gürültü ölçme cihazları ( dozimetreler ) db ( A ) ya kalibre edilmelidir B skalası, telefon şirketleri tarafından kullanılır. C skalası, ise tüm seslerin ölçmesinde kullanılan bir skaladır. Lineer skalası da, frekans analizi yapılmak istendiğinde kullanılan skaladır. En düşük maruziyet etkin değeri. 80 db En yüksek maruziyet etkin değeri. 85 db Maruziyet sınır değeri. 87 db dir. Gürültüye karşı alınacak koruma yöntemleri; Gürültü kaynağında alınması gereken önlemler: - Kullanılan çok gürültülü makinelerin, gürültü düzeyi düşük makineler ile değiştirilmesi, - Gürültülü yapılması gereken işlemin, daha az gürültü gerektiren işlemle değiştirilmesi, - Gürültü kaynağının ayrı bir bölmeye alınması. Gürültülü ortamda alınması gereken önlemler: - Makinelerin yerleştiği zeminde önlem almak, - Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalan kişi arasına gürültüyü önleyici engel koymak veya uzaklığı arttırmak, 151

152 - Sesin geçebileceği ve yansıyabileceği duvar, tavan-taban gibi yerleri ses emici malzeme ile kaplamak. Gürültünün etkisinde bulunan kişide alınması gereken önlemler - Gürültüye maruz kalan kişinin, sese karşı iyi izole edilmiş bir bölme içine alınması - Gürültülü ortamdaki çalışma süresinin kısaltılması, - Gürültüye karşı etkin kişisel koruyucular kullanılması, - Her 6 ayda bir kulak odyogramları alınmalı. Kulak koruyucularının gürültü engelleme değerleri: - Pamuk 5 16 db - Parafinli pamuk Cam pamuğu 7, Kulak tıkacı Kulaklık Gürültülü işlerde çalışanlarda her 6 ayda bir kulak odyogramları alınmalı ve gürültülü işlerde doğuştan sağır ve dilsizler çalıştırılmalı. ÇALIŞANLARIN GÜRÜLTÜ İLE İLGİLİ RİSKLERDEN KORUNMALARINA DAİR YÖNETMELİK (28 Temmuz 2013 Sayı : 28721) BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, çalışanların gürültüye maruz kalmaları sonucu oluşabilecek sağlık ve güvenlik risklerinden, özellikle işitme ile ilgili risklerden korunmaları için asgari gereklilikleri belirlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki işyerlerinde uygulanır. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik, 6331 sayılı Kanunun 30 uncu maddesine ve 9/1/1985 tarihli ve 3146 sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilat ve 152

153 Görevleri Hakkında Kanuna dayanılarak ve 6/2/2003 tarihli ve 2003/10/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifine paralel olarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) En yüksek ses basıncı (P tepe ): C-frekans ağırlıklı anlık gürültü basıncının tepe değerini, b) Günlük gürültü maruziyet düzeyi (L EX, 8saat ) [db(a) re. 20 µpa]: TS 2607 ISO 1999 standardında tanımlandığı gibi en yüksek ses basıncının ve anlık darbeli gürültünün de dahil olduğu A-ağırlıklı bütün gürültümaruziyet düzeylerinin, sekiz saatlik bir iş günü için zaman ağırlıklı ortalamasını, c) Haftalık gürültü maruziyet düzeyi (L EX, 8saat ): TS 2607 ISO 1999 standardında tanımlandığı gibi A-ağırlıklı günlük gürültü maruziyet düzeylerinin, sekiz saatlik beş iş gününden oluşan bir hafta için zaman ağırlıklı ortalamasını, d) Kanun: 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununu, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM Maruziyet Değerleri ve İşverenlerin Yükümlülükleri Maruziyet eylem değerleri ve maruziyet sınır değerleri MADDE 5 (1) Bu Yönetmeliğin uygulanması bakımından, maruziyet eylem değerleri ve maruziyet sınır değerleri aşağıda verilmiştir: a) En düşük maruziyet eylem değerleri: (L EX, 8saat ) = 80 db(a) veya (P tepe ) = 112 Pa [135 db(c) re. 20 µpa](20 µpa referans alındığında 135 db (C) olarak hesaplanan değer). b) En yüksek maruziyet eylem değerleri: (L EX, 8saat ) = 85 db(a) veya (P tepe ) = 140 Pa [137 db(c) re. 20 µpa]. c) Maruziyet sınır değerleri: (L EX, 8saat ) = 87 db(a) veya (P tepe ) = 200 Pa [140 db(c) re. 20 µpa]. (2) Maruziyet sınır değerleri uygulanırken, çalışanların maruziyetinin tespitinde, çalışanın kullandığı kişisel kulak koruyucu donanımların koruyucu etkisi de dikkate alınır. (3) Maruziyet eylem değerlerinde kulak koruyucularının etkisi dikkate alınmaz. (4) Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edildiği işlerde, maruziyet sınır değerleri ile maruziyet eylem değerlerinin 153

154 uygulanmasında günlük gürültü maruziyet düzeyi yerine, haftalık gürültü maruziyet düzeyi kullanılabilir. Bu işlerde; a) Yeterli ölçümle tespit edilen haftalık gürültü maruziyet düzeyi, 87 db(a) maruziyet sınır değerini aşamaz. b) Bu işlerle ilgili risklerin en aza indirilmesi için uygun tedbirler alınır. Maruziyetin belirlenmesi MADDE 6 (1) İşveren, çalışanların maruz kaldığı gürültü düzeyini, işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesinde ele alır ve risk değerlendirmesi sonuçlarına göre gereken durumlarda gürültü ölçümleri yaptırarak maruziyeti belirler. (2) Gürültü ölçümünde kullanılacak yöntem ve cihazlar; a) Özellikle ölçülecek olan gürültünün niteliği, maruziyet süresi, çevresel faktörler ve ölçüm cihazının nitelikleri dikkate alınarak mevcut şartlara uygun olur. b) Gürültü maruziyet düzeyi ve ses basıncı gibi parametrelerin tespit edilebilmesi ile 5 inci maddede belirtilenmaruziyet sınır değerleri ve maruziyet eylem değerlerinin aşılıp aşılmadığına karar verilebilmesine imkan sağlar. c) Çalışanın kişisel maruziyetini gösterir. (3) Değerlendirme ve ölçüm sonuçları, gerektiğinde kullanılmak ve iş müfettişlerinin denetimlerinde istenildiğinde gösterilmek üzere uygun bir şekilde saklanır. Risklerin değerlendirilmesi MADDE 7 (1) İşveren; 29/12/2012 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği uyarınca işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesinde, gürültüden kaynaklanabilecek riskleri değerlendirirken; a) Anlık darbeli gürültüye maruziyet dahil maruziyetin türü, düzeyi ve süresine, b) Maruziyet sınır değerleri ile maruziyet eylem değerlerine, c) Başta özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanlar olmak üzere tüm çalışanların sağlık ve güvenliklerine olan etkilerine, ç) Teknik olarak elde edilebildiği durumlarda, işle ilgili ototoksik maddeler ile gürültü arasındaki ve titreşim ile gürültü arasındaki etkileşimlerin, çalışanların sağlık ve güvenliğine olan etkisine, d) Kaza riskini azaltmak için kullanılan ve çalışanlar tarafından algılanması gereken uyarı sinyalleri ve diğer seslerin gürültü ile etkileşiminin, çalışanların sağlık ve güvenliğine olan dolaylı etkisine, 154

155 e) İş ekipmanlarının gürültü emisyonu hakkında, ilgili mevzuat uyarınca imalatçılardan sağlanan bilgilerine, f) Gürültü emisyonunu azaltan alternatif bir iş ekipmanının bulunup bulunmadığına, g) Gürültüye maruziyetin, işverenin sorumluluğundaki normal çalışma saatleri dışında da devam edip etmediğine, ğ) Sağlık gözetiminde elde edinilen güncel bilgilere, h) Yeterli korumayı sağlayabilecek kulak koruyucularının bulunup bulunmadığına, özel önem verir. Maruziyetin önlenmesi ve azaltılması MADDE 8 (1) İşveren, risklerin kaynağında kontrol edilebilirliğini ve teknik gelişmeleri dikkate alarak, gürültüye maruziyetten kaynaklanan risklerin kaynağında yok edilmesini veya en aza indirilmesini sağlar ve 8, 9, 10 ve 11 inci maddelere göre hangi tedbirlerin alınacağını belirler. (2) İşveren, maruziyetin önlenmesi veya azaltılmasında, Kanunun 5 inci maddesinde yer alan risklerden korunma ilkelerine uyar ve özellikle; a) Gürültüye maruziyetin daha az olduğu başka çalışma yöntemlerinin seçilmesi, b) Yapılan işe göre mümkün olan en düşük düzeyde gürültü yayan uygun iş ekipmanının seçilmesi, c) İşyerinin ve çalışılan yerlerin uygun şekilde tasarlanması ve düzenlenmesi, ç) İş ekipmanını doğru ve güvenli bir şekilde kullanmaları için çalışanlara gerekli bilgi ve eğitimin verilmesi, d) Gürültünün teknik yollarla azaltılması ve bu amaçla; 1) Hava yoluyla yayılan gürültünün; perdeleme, kapatma, gürültü emici örtüler ve benzeri yöntemlerle azaltılması, 2) Yapı elemanları yoluyla iletilen gürültünün; yalıtım, sönümleme ve benzeri yöntemlerle azaltılması, e) İşyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları için uygun bakım programlarının uygulanması, f) Gürültünün, iş organizasyonu ile azaltılması ve bu amaçla; 1) Maruziyet süresi ve düzeyinin sınırlandırılması, 155

156 2) Yeterli dinlenme aralarıyla çalışma sürelerinin düzenlenmesi, hususlarını göz önünde bulundurur. (3) İşyerinde en yüksek maruziyet eylem değerlerinin aşıldığının tespiti halinde, işveren; a) Bu maddede belirtilen önlemleri de dikkate alarak, gürültüye maruziyeti azaltmak için teknik veya iş organizasyonuna yönelik önlemleri içeren bir eylem planı oluşturur ve uygulamaya koyar. b) Gürültüye maruz kalınan çalışma yerlerini uygun şekilde işaretler. İşaretlenen alanların sınırlarını belirleyerek teknik olarak mümkün ise bu alanlara girişlerin kontrollü yapılmasını sağlar. (4) İşveren, çalışanların dinlenmesi için ayrılan yerlerdeki gürültü düzeyinin, bu yerlerin kullanım şartları ve amacına uygun olmasını sağlar. (5) İşveren, bu Yönetmeliğe göre alınacak tedbirlerin, Kanunun 10 uncu maddesi uyarınca özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumlarına uygun olmasını sağlar. Kişisel korunma MADDE 9 (1) Gürültüye maruziyetten kaynaklanabilecek riskler, 8 inci maddede belirtilen tedbirler ile önlenemiyor ise işveren; a) Çalışanın gürültüye maruziyeti 5 inci maddede belirtilen en düşük maruziyet eylem değerlerini aştığında, kulak koruyucu donanımları çalışanların kullanımına hazır halde bulundurur. b) Çalışanın gürültüye maruziyeti 5 inci maddede belirtilen en yüksek maruziyet eylem değerlerine ulaştığında ya da bu değerleri aştığında, kulak koruyucu donanımların çalışanlar tarafından kullanılmasını sağlar ve denetler. c) Kulak koruyucu donanımların kullanılmasını sağlamak için her türlü çabayı gösterir ve bu madde gereğince alınan kişisel korunma tedbirlerinin etkinliğini kontrol eder. (2) İşveren tarafından sağlanan kulak koruyucu donanımlar; a) 2/7/2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik ve 29/11/2006 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği hükümlerine uygun olur. b) İşitme ile ilgili riski ortadan kaldıracak veya en aza indirecek şekilde seçilir. c) Çalışanlar tarafından doğru kullanılır ve korunur. 156

157 ç) Çalışana tam olarak uyar. d) Hijyenik şartların gerektirdiği durumlarda çalışana özel olarak sağlanır. Maruziyetin sınırlandırılması MADDE 10 (1) Çalışanın maruziyeti, hiçbir durumda maruziyet sınır değerlerini aşamaz. Bu Yönetmelikte belirtilen bütün kontrol tedbirlerinin alınmasına rağmen, 5 inci maddede belirtilen maruziyet sınır değerlerinin aşıldığının tespit edildiği durumlarda, işveren; a) Maruziyeti, sınır değerlerin altına indirmek amacıyla gerekli tedbirleri derhal alır. b) Maruziyet sınır değerlerinin aşılmasının nedenlerini belirler ve bunun tekrarını önlemek amacıyla, koruma ve önlemeye yönelik tedbirleri gözden geçirerek yeniden düzenler. Çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi MADDE 11 (1) İşveren, işyerinde 5 inci maddede belirtilen en düşük maruziyet eylem değerlerine eşit veya bu değerlerin üzerindeki gürültüye maruz kalan çalışanların veya temsilcilerinin gürültü maruziyeti ile ilgili olarak ve özellikle; a) Gürültüden kaynaklanabilecek riskler, b) Gürültüden kaynaklanabilecek riskleri önlemek veya en aza indirmek amacıyla alınan tedbirler ve bu tedbirlerin uygulanacağı şartlar, c) 5 inci maddede belirtilen maruziyet sınır değerleri ve maruziyet eylem değerleri, ç) Gürültüden kaynaklanabilecek risklerin değerlendirilmesi ve gürültü ölçümünün sonuçları ile bunların önemi, d) Kulak koruyucularının doğru kullanılması, e) İşyerinde gürültüye bağlı işitme kaybı belirtisinin tespit ve bildiriminin nasıl ve neden yapılacağı, f) Bakanlıkça sağlık gözetimine ilişkin çıkarılacak ilgili mevzuat hükümlerine ve 13 üncü maddeye göre, çalışanların hangi şartlarda sağlık gözetimine tabi tutulacağı ve sağlık gözetiminin amacı, g) Gürültü maruziyetini en aza indirecek güvenli çalışma uygulamaları, hususlarında bilgilendirilmelerini ve eğitilmelerini sağlar. Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması MADDE 12 (1) İşveren, bu Yönetmeliğin kapsadığı konularda ve özellikle; 157

158 a) 7 nci maddeye göre gerçekleştirilecek olan risk değerlendirmesi, b) 8 inci maddeye göre risklerin ortadan kaldırılması veya azaltılması için alınacak önlemlerin belirlenmesi ve uygulanacak tedbirler, c) 9 uncu maddede belirtilen kulak koruyucularının seçilmesi, hususlarında çalışanların veya temsilcilerinin görüşlerini alır ve katılımlarını sağlar. Sağlık gözetimi MADDE 13 (1) Gürültüye bağlı olan herhangi bir işitme kaybında erken tanı konulması ve çalışanların işitme kabiliyetinin korunması amacıyla; a) İşveren; 1) Kanunun 15 inci maddesine göre gereken durumlarda, 2) İşyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonuçlarına göre gerekli görüldüğü hallerde, 3) İşyeri hekimince belirlenecek düzenli aralıklarla, çalışanların sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. b) 5 inci maddede belirtilen en yüksek maruziyet eylem değerlerini aşan gürültüye maruz kalan çalışanlar için, işitme testleri işverence yaptırılır. c) Risk değerlendirmesi ve ölçüm sonuçlarının bir sağlık riski olduğunu gösterdiği yerlerde, 5 inci maddede belirtilen en düşük maruziyet eylem değerlerini aşan gürültüye maruz kalan çalışanlar için de işitme testleri yaptırılabilir. (2) İşitme ile ilgili sağlık gözetimi sonucunda, çalışanda tespit edilen işitme kaybının işe bağlı gürültü nedeniyle oluştuğunun tespiti halinde; a) Çalışan, işyeri hekimi tarafından, kendisi ile ilgili sonuçlar hakkında bilgilendirilir. b) İşveren; 1) İşyerinde yapılan risk değerlendirmesini gözden geçirir. 2) Riskleri önlemek veya azaltmak için alınan önlemleri gözden geçirir. 3) Riskleri önlemek veya azaltmak için çalışanın gürültüye maruz kalmayacağı başka bir işte görevlendirilmesi gibi gerekli görülen tedbirleri uygular. 4) Benzer biçimde gürültüye maruz kalan diğer çalışanların, sağlık durumunun gözden geçirilmesini ve düzenli bir sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar 158

159 B- Titreşim ( Vibrasyon ) Potansiyel enerjinin kinetik enerjiye, kinetik enerjinin potansiyel enerjiye dönüştüğü mekanik bir sistemle meydana getirilen salınım hareketidir. Titreşimin insan vücudu üzerindeki etkileri: A) Fiziksel ve Biyomekanik B) Psikolojik C) Fizyolojik D) Patolojik etkiler şeklindedir ve birbirleri ile sıkı ilişkilidirler. İnsanlar, 1HZ. İle 1000 Hz. Arasındaki titreşimleri algılarlar. Titreşimin klinik olarak etkileri Titreşim enerjisi el aletlerinde elden kola ve koldan omuza geçerek bazı doku yapılarının deformasyonuna sebep olur, omuz başlarında ağrı ve yorgunluk yaratır. Vücutta bazı doku deformasyonlarına, solunum hızının artmasına, kalp atış sayısının artmasına ve kan basıncının artmasına neden olduğu bilinmektedir. Uçak, otomobil, gemi gibi araçlardaki titreşimler bulantı, kusma, soğuk terleme ve sinir sistemi bozukluklarına sebep olurlar. Bütün vücudu titreşime maruz kalan bazı işçilerde disk kayması denilen bel ağrıları olduğu gibi parmaklarda ve avuç içlerinde beyazlaşmalar görülür. Tüm vücudun veya el ve kolların titreşime maruziyeti sonucunda oluşan etki, titreşimin frekansına, şiddetine, yönüne, maruz kalınan süreye, uygulandığı bölgeye ve bölgenin büyüklüğüne, titreşime maruz kalan kişinin yaşına, cinsiyetine ve kişisel duyarlılığı ile genel sağlık durumuna bağlıdır. Titreşim, vibrasyon detektörü ile ölçülür. Titreşim yüksekliği ( şiddeti ) W/Cm2 olarak ifade edilir. Titreşimin denetim yöntemleri ve yasal düzenlemeler Titreşimin denetimi her şeyden önce, işçi ve işverenin titreşimin olumsuz etkilerini en iyi şekilde bilmesi ile başlar. Titreşimin olumsuz etkilerine karşı eğitimli bir işveren, kuracağı işyerinde kullanacağı makinanın konulacağı zemini, titreşimi yok edecek veya iletmeyecek şekilde düzenler. 159

160 Makinaların bakımını zamanında yapar. İşçileri işe alırken, titreşime hassasiyeti olmayanlardan seçer. Ülkemizde, işyerlerindeki denetimlerde titreşim üzerinde pek durulmaz. Nedeni ise, titreşimin çok iyi bilinmemesinden ve çalışanların işyerlerinde titreşimden şikayetçi olmamalarından kaynaklanır. Titreşim konusunda, ülkemizde yeterli araştırma da yapılmamaktadır. Bir veya iki üniversitenin dışında, titreşim ölçmesi yapan ve değerlendiren kurum ve kuruluşta yoktur. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı olarak da bu konuda ciddi çalışmalar yapılmamıştır. Her ne kadar, Titreşim sonucu kemik ve eklem bozukluklar olarak, Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğünde belirtilmiş ise de; SSK yıllık istatistiklerinde, titreşimden ileri gelen meslek hastalıklarına rastlanılmamaktadır. Titreşimden oluşan meslek hastalığının yükümlülük süresi 2 yıldır. Titreşim yapan makinelerde alınacak tedbirler: Bilindiği gibi İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nün 79. maddesinde, titreşim (vibrasyon) yapan aletlerle yapılan çalışmalarda alınacak tedbirler; Titreşimden korunmanın temel hedefi, titreşimi kaynağında azaltmaya yönelik olmalıdır. 1 Titreşim yapan aletlerle çalışacak işçilerin, işe alınırken, genel sağlık muayeneleri yapılacak, özellikle kemik, eklem ve damar sistemleri incelenecek ve bu sistemlerle ilgili bir hastalığı veya arızası olanlar, bu işlere alınmayacaktır. 2 Titreşim yapan aletlerle çalışacak işçilerin, periyodik olarak, sağlık muayeneleri yapılacaktır. Kemik, eklem ve damar sistemleri ile ilgili bir hastalığı veya arızası görülenler, çalıştıkları işlerden ayrılacak, kontrol ve tedavi altına alınacaktır. denilmektedir. Titreşimin Ölçülmesi 1- Titreşim ölçümlerinde, titreşim düzgün ise; etkin değer ivme (m/sn2) cinsinden oktav bantları ile ölçülür. 2- Titreşim, insan vücudunun titreşimle temasta olduğu noktalardan ölçülür. 3- Lokal titreşimde ölçüm, elle tutulan veya aletin çalışan kısmı üzerinden, tüm vücut titreşiminde oturulan veya ayakta durulan noktalardan ölçülür. 160

161 4- Titreşim, vücuda yayıldığı nokta veya bölgeye en yakın yerden ölçülür. Eğer iletim esnasında bir engel veya diğer faktörler etkili ise bunlar ölçüm esnasında göz önünde bulundurulur. 5- Ölçüm cihazı üreten firmalar, alıcıya bunlarla ilgili her türlü bilgiyi sağlayacaktır (kullanım, kalibrasyon, bakım, hassasiyet, yardımcı parçalar). 6- Ölçen ve analiz eden cihazlar her ölçümden önce uygun şekilde kalibre edilecektir. Ayrıca, bu cihazlar belli aralıklarla test edilmeli ve kalifiye elemanlarca kalibre edilip saklanmalıdır. Eğitim Çalışan işçilerin, titreşim kaynakları ile yaptıkları çalışmalar konusunda eğitilmeleri sağlanacak, titreşimin zararlı etkileri ve korunma yöntemleri hakkında bilgi verilecektir. Tıbbi muayeneler neticesinde istatistikler çıkarılacak, böylece koruma önlemlerinin etkinliği hesaplanacaktır. Tıbbi kayıtlar, araştırma amaçlı epidemiolojik çalışmalarda kullanılacaktır. ÇALIŞANLARIN TİTREŞİMLE İLGİLİ RİSKLERDEN KORUNMALARINA DAİR YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi : 22 Ağustos 2013 Sayısı : 28743) BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, çalışanların mekanik titreşime maruz kalmaları sonucu oluşabilecek sağlık ve güvenlik risklerinden korunmalarını sağlamak için asgari gereklilikleri belirlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki işyerlerinde uygulanır. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik, a) 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 30 uncu maddesine dayanılarak, 161

162 b) 25/6/2002 tarihli ve 2002/44/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifine paralel olarak, hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Bütün vücut titreşimi: Vücudun tümüne aktarıldığında, çalışanın sağlık ve güvenliği için risk oluşturan,özellikle de bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol açan mekanik titreşimi, b) El-kol titreşimi: İnsanda el-kol sistemine aktarıldığında, çalışanın sağlık ve güvenliği için risk oluşturan veözellikle de damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol açan mekanik titreşimi, c) Maruziyet eylem değeri: Aşıldığı durumda, çalışanın titreşime maruziyetinden kaynaklanabilecek risklerin kontrol altına alınmasını gerektiren değeri, ç) Maruziyet sınır değeri: Çalışanların bu değer üzerinde bir titreşime kesinlikle maruz kalmaması gereken değeri, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM Maruziyet Sınır Değerleri ve Maruziyet Eylem Değerleri Maruziyet sınır değerleri ve maruziyet eylem değerleri MADDE 5 (1) Bu Yönetmeliğin uygulanması bakımından, maruziyet sınır değerleri ve maruziyet eylem değerleri aşağıda verilmiştir: a) El-kol titreşimi için; 1) Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri: 5 m/s2. 2) Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet eylem değeri: 2,5 m/s2. b) Bütün vücut titreşimi için; 1) Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri: 1,15 m/s2. 2) Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet eylem değeri: 0,5 m/s2. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 162

163 İşverenin Yükümlülükleri Maruziyetin belirlenmesi MADDE 6 (1) İşveren, çalışanların maruz kaldığı mekanik titreşim düzeyini, işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesinde ele alır, gerekiyor ise ölçümler yaptırarak mekanik titreşime maruziyeti belirler. Bu ölçümler,20/08/2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi YapanLaboratuvarlar Hakkında Yönetmeliğe göre yapılır. (2) Çalışanın el-kol titreşimine maruziyetinin ölçümü, Ek-1 deki ve bütün vücut titreşimine maruziyetininölçümü Ek-2 deki 2 nci maddeye uygun olarak yapılır. (3) Mekanik titreşime maruziyet düzeyi değerlendirilirken aşağıdakiler dikkate alınır: a) Kullanılan ekipmanla yapılan çalışmalardan elde edilen gözlem sonuçları. b) Ekipmanın üreticisinden elde edilecek bilgi de dahil olmak üzere, ekipmanda veya ekipmanın kullanıldığı özel koşullarda oluşabilecek titreşimin büyüklüğü hakkındaki bilgiler. (4) Üçüncü fıkradaki değerlendirme özel aygıt ve uygun yöntem kullanılarak yapılacak ölçüm yerine geçmez. (5) Değerlendirme ve ölçüm sonuçları, gerektiğinde kullanılmak ve denetimlerde gösterilmek üzere uygun birşekilde saklanır. Risk değerlendirmesi MADDE 7 (1) İşveren; 29/12/2012 tarihli ve sayılı Resmî Gazete`de yayımlanarak yürürlüğe giren İşSağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği uyarınca işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesinde, mekanik titreşimden kaynaklanabilecek riskleri değerlendirirken aşağıda belirtilen hususlara özel önem verir; a) Aralıklı titreşim veya tekrarlanan şoklara maruziyet de dahil maruziyetin türü, düzeyi ve süresine, b) Maruziyet sınır değerleri ve maruziyet eylem değerlerine, c) Başta özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanlar olmak üzere tüm çalışanların sağlık ve güvenliklerine olan etkilerine, ç) Mekanik titreşim ile çalışma ortamı arasındaki veya mekanik titreşim ile diğer iş ekipmanları arasındaki etkileşimlerin, çalışanların sağlık ve güvenliğine olan dolaylı etkisine, d) İş ekipmanlarının mekanik titreşim düzeyi hakkında, ilgili mevzuat uyarınca imalatçılardan sağlanan bilgilere, 163

164 e) Mekanik titreşime maruziyet düzeyini azaltacak şekilde tasarlanmış alternatif bir iş ekipmanının bulunup bulunmadığına, f) Bütün vücut titreşimine maruziyetin, işverenin sorumluluğundaki normal çalışma saatleri dışında da devam edip etmediğine, g) Düşük sıcaklık gibi özel çalışma koşullarına, ğ) Sağlık gözetiminden elde edilen uygun en güncel bilgilere. Maruziyetin önlenmesi veya azaltılması MADDE 8 (1) Riskler ile kaynağında mücadelenin uygulanabilirliği ve teknik gelişmeler dikkate alınarak, mekanik titreşime maruziyetten kaynaklanabilecek riskler kaynağında yok edilir veya en aza indirilir. (2) Maruziyetin önlenmesi veya azaltılmasında 6331 sayılı Kanunun 5 inci maddesinde yer alan risklerden korunma ilkelerine uyulur. (3) Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinde belirtilen maruziyet eylem değerlerinin aşıldığının tespit edilmesi halinde; işveren, mekanik titreşime ve yol açabileceği risklere maruziyeti en aza indirmek için özellikle aşağıdaki hususları dikkate alarak teknik ve organizasyona yönelik önlemleri içeren bir eylem planı oluşturur ve uygulamaya koyar: a) Mekanik titreşime maruziyeti azaltan başka çalışma yöntemlerini seçmek. b) Yapılan iş göz önünde bulundurularak, mümkün olan en düşük düzeyde titreşim oluşturan, ergonomik tasarlanmış uygun iş ekipmanını seçmek. c) Titreşime maruziyeti azaltmak için bütün vücut titreşimini etkili bir biçimde azaltan oturma yerleri, el-kol sistemine aktarılan titreşimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yardımcı ekipman sağlamak. ç) İşyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları için uygun bakım programları uygulamak. d) İşyerini ve çalışma ortamını uygun şekilde tasarlamak ve düzenlemek. e) Mekanik titreşime maruziyetlerini azaltmak amacıyla, iş ekipmanını doğru ve güvenli bir şekilde kullanmalarıiçin çalışanlara gerekli bilgi ve eğitimi vermek. f) Maruziyet süresi ve düzeyini sınırlandırmak. g) Yeterli dinlenme aralarıyla çalışma sürelerini düzenlemek. ğ) Mekanik titreşime maruz kalan çalışana soğuktan ve nemden koruyacak giysi sağlamak. 164

165 (4) İşveren; bu Yönetmeliğe göre alınacak önlemlerin, 6331 sayılı Kanunun 10 uncu maddesi uyarınca özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumlarına uygun olmasını sağlar. Maruziyetin sınırlandırılması MADDE 9 (1) Çalışanın maruziyeti, hiçbir koşulda bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinde belirtilen maruziyetsınır değerlerini aşmayacaktır. Bu Yönetmelikte belirtilen tüm kontrol tedbirlerinin alınmasına rağmen, maruziyet sınır değerinin aşıldığının tespit edildiği durumlarda, işveren; a) Maruziyeti, maruziyet sınır değerinin altına indirmek üzere gerekli olan tedbirleri derhal alır. b) Maruziyet sınır değerinin aşılmasının nedenlerini belirler ve bunun tekrarını önlemek amacıyla, koruma veönlemeye yönelik gerekli tedbirleri alır. Çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi MADDE 10 (1) İşveren; işyerinde mekanik titreşime maruz kalan çalışanların veya temsilcilerinin, işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonuçları ve özellikle de aşağıdaki konularda bilgilendirilmelerini ve eğitilmelerini sağlar; a) Mekanik titreşimden kaynaklanabilecek riskleri önlemek veya en aza indirmek amacıyla alınan önlemler, b) Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinde belirtilen maruziyet sınır değerleri ve maruziyet eylem değerleri, c) Mekanik titreşimden kaynaklanabilecek risklerin değerlendirilmesi ve ölçüm sonuçları ile kullanılan işekipmanlarından kaynaklanabilecek yaralanmalar, ç) Mekanik titreşime bağlı yaralanma belirtilerinin niçin ve nasıl tespit edileceği ve bildirileceği, d) İlgili mevzuata göre, çalışanların hangi şartlarda sağlık gözetimine tabi tutulacağı, e) Mekanik titreşime maruziyeti en aza indirecek güvenli çalışma uygulamaları. Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması MADDE 11 (1) İşveren, 6331 sayılı Kanuna göre bu Yönetmeliğin kapsadığı konular ile ilgili çalışanların veya temsilcilerinin görüşlerini alır ve katılımlarını sağlar. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Sağlık Gözetimi ve Özel Koşullar Sağlık gözetimi 165

166 MADDE 12 (1) Mekanik titreşime maruziyet sonucu ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarının önlenmesi ve erken tanı amacıyla, işveren; a) Çalışanların aşağıdaki koşullarda sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar: 1) 6331 sayılı Kanunun 15 inci maddesi ve ilgili mevzuat hükümlerine göre gereken durumlarda. 2) İşyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonuçlarına göre gerektirmesi halinde. 3) Bu Yönetmelikte belirtilen maruziyet eylem değerlerini aşan mekanik titreşime maruziyetin olduğu her durumda. b) Sağlık gözetimi sonuçlarını dikkate alarak, gerekli koruyucu önlemleri alır. (2) Sağlık gözetimi, aşağıdakilere uygun olarak yürütülür; a) Sağlığa zararlı bir etki ya da belirli bir hastalık ile maruziyet arasında bir ilişki olduğu tespit edilebildiği durumlarda çalışanların titreşime maruziyeti, b) Hastalığın veya etkilenmenin çalışanın özel çalışma koşullarından ortaya çıkma ihtimalinin olması, c) Hastalık veya etkilenmenin saptanması için geçerli yöntemlerin bulunduğu durumlar. (3) Sağlık gözetimi sonucunda, çalışanda mekanik titreşime maruz kalmanın sonucu olarak tanımlanabilir bir hastalık veya olumsuz bir sağlık etkisi saptanması halinde: a) Çalışan, işyeri hekimi tarafından kendisi ile ilgili sonuçlar hakkında bilgilendirilir. Çalışanların özellikle,maruziyetin sona ermesinin ardından yapılacak sağlık gözetimi ile ilgili bilgi ve önerileri alması sağlanır. b) İşveren, tıbbi gizlilik dikkate alınarak, sağlık gözetiminde saptanan dikkate değer bulgular hakkında bilgilendirilir. c) İşveren; 1) İşyerinde yapılan risk değerlendirmesini gözden geçirir, 2) Riskleri önlemek veya azaltmak için alınan önlemleri gözden geçirir, 3) Çalışanın titreşime maruz kalmayacağı başka bir işte görevlendirilmesi de dahil, riskleri önlemek veya azaltmak için gerekli tüm tedbirleri alır, 4) Benzer biçimde maruz kalan çalışanların sağlık durumunun gözden geçirilmesi için düzenli bir sağlık gözetiminin uygulanmasını sağlar. Böyle durumlarda işyeri hekimi, maruz kalan çalışanlar için tıbbi muayene isteyebilir. Özel koşullar 166

167 MADDE 13 (1) Bu Yönetmeliğin uygulanması bakımından özel koşullar aşağıda belirtilmiştir: a) Deniz ve hava taşımacılığında; çalışanların sağlık ve güvenliğinin korunmasıyla ilgili genel ilkelere uyulmasıkoşuluyla, bütün vücut titreşimi bakımından, işin ve işyerinin özellikleri açısından, alınan tüm teknik ve idari önlemlere rağmen maruziyet sınır değerlerine uyulmasının mümkün olmadığı koşullarda, bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesi uygulanmaz. b) Çalışanın mekanik titreşim maruziyetinin genellikle 5 inci maddede belirtilen maruziyet eylem değerlerinin altında olduğu ama zaman zaman belirgin değişiklikler gösterdiği ve maruziyet sınır değerini aştığı durumlarda, bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesi uygulanmaz. Bu durumda; 40 saatlik ortalama maruziyet değeri, maruziyet sınır değerinden düşük olmalı ve çalışma ortamındaki farklı kaynakların neden olacağı toplam riskin, maruziyet sınır değerine ulaşıldığında oluşabilecek riskten daha az olduğu kanıtlanmalıdır. c) Yukarıda (a) ve (b) bentlerinde belirtilen uygulamaya, özel koşullar dikkate alınarak ortaya çıkan risklerin en aza indirildiğinin ve ilgili çalışanların uygun sağlık gözetimine tabi tutulduklarının Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıiş müfettişlerince tespit edilmesi halinde dört yıl için izin verilebilir. Mevcut durum, iyileştirici koşullar en kısa sürede sağlanarak ortadan kaldırılır. BEŞİNCİ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Yürürlükten kaldırılan yönetmelik MADDE 14 (1) 23/12/2003 tarihli ve sayılı Resmî Gazete`de yayımlanan Titreşim Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır. Yürürlük MADDE 15 (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 16 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. EK 1 EL KOL TİTREŞİMİ 167

168 1. Maruziyetin değerlendirilmesi El-kol titreşiminde maruziyet düzeyinin değerlendirilmesi sekiz saatlik bir referans döneme A(8) normalizeedilen günlük maruziyet değerinin hesaplanmasına dayalı olarak, frekans ağırlıklı ivme değerlerinin karelerinin toplamının (rms) (toplam değer) kare kökü olarak ifade edilen, TS EN ISO Mekanik Titreşim Kişilerin Maruz Kaldığı Elle İletilen Titreşimin Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi-Bölüm 1: Genel Kurallar ile TS EN ISO Mekanik Titreşim Kişilerin Maruz Kaldığı, Elden Vücuda İletilen Titreşimin Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi Bölüm 2: İşyerlerinde Ölçme Yapmak için Pratik Kılavuz standartlarına ve bu standartların en güncel hallerine göre yapılır. 2. Ölçüm Bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesine göre yapılan ölçümde aşağıdaki hususlar dikkate alınır: a) Kullanılan yöntemler mekanik titreşime maruz kalan çalışanların kişisel maruziyetini belirleyebilecek nitelikte olacaktır. b) TS EN ISO ve 2 standartlarına ve bu standartların en güncel hallerine göre, kullanılan cihazlar ve yöntemler, ölçülecek mekanik titreşimin karakteristiğine, çevresel etkilere ve ölçüm aygıtlarının özelliklerine uyumlu olacaktır. c) Çift elle kullanılan aygıtlarda, ölçümler her el için ayrı ayrı yapılacaktır. Maruziyet, her iki eldeki en yüksek değer esas alınarak belirlenecek ve diğer el ile ilgili bilgiler de verilecektir. 3. Etkileşim Mekanik titreşim, elle yapılan ölçümleri veya göstergelerin okunmasını etkiliyor ise bu Yönetmeliğin 7 ncimaddesi birinci fıkrasının (ç) bendi dikkate alınacaktır. 4. Dolaylı riskler Mekanik titreşim özellikle yapıların dayanıklılığını veya bağlantı yerlerinin güvenliğini etkiliyor ise bu Yönetmeliğin 7 nci maddesi birinci fıkrasının (ç) bendi dikkate alınacaktır. 5. Kişisel koruyucular El-kol titreşimine karşı kullanılan kişisel koruyucu donanım, bu Yönetmeliğin 8 inci maddesinin üçüncüfıkrasında belirtilen önlemler ile ilgili eylem planına dahil edilebilir. 168

169 EK 2 BÜTÜN VÜCUT TİTREŞİMİ 1. Maruziyet değerlendirmesi Bütün vücut titreşiminde maruziyet düzeyinin değerlendirilmesi, günlük maruziyet değerinin hesaplanmasına dayalı olarak sekiz saatlik dönemde A(8) sürekli ivme eşdeğeri cinsinden tanımlanan en yüksek (rms) değeri olarak hesaplanan, TS EN 1032+A1:2011 Mekanik Titreşim Titreşim Emisyon Değerinin Belirlenmesi Amacıyla Hareketli Makinelerin Deneye Tabi Tutulması ile TS ISO Mekanik Titreşim ve Şok-Tüm Vücut Titreşime Maruz Kalma Değerlendirilmesi-Bölüm 1:Genel Kurallar standartlarına ve bu standartların en güncel hallerine göre yapılır. Deniz taşımacılığında, 1 Hz`in üzerindeki titreşimler değerlendirmeye alınacaktır. 2. Ölçüm Bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesine göre yapılan ölçümde kullanılan yöntemler, söz konusu mekanik titreşime maruz kalan çalışanların kişisel maruziyetini belirleyebilecek nitelikte olacaktır. Kullanılan yöntemler; ölçülecek mekanik titreşimin özelliklerine, çevresel etkilere ve ölçüm aygıtlarının özelliklerine uygun olacaktır. 3. Etkileşim Mekanik titreşim, elle yapılan ölçümleri veya göstergelerin okunmasını etkiliyor ise bu Yönetmeliğin 7 ncimaddesi birinci fıkrasının (ç) bendi dikkate alınacaktır. 4. Dolaylı riskler Mekanik titreşim özellikle yapıların dayanıklılığını veya bağlantı yerlerinin güvenliğini etkiliyor ise bu Yönetmeliğin 7 nci maddesi birinci fıkrasının (ç) bendi dikkate alınacaktır. 5. Maruziyetin kapsamı Özellikle, yapılan işin doğası gereği çalışanın, işverenin gözetimindeki dinlenme tesislerinden yararlandığıyerlerde, bu Yönetmeliğin 7 nci maddesi birinci fıkrasının (f) bendi uygulanacaktır. Bu tesislerdeki bütün vücut titreşimi, "zorunlu haller" dışında kullanım amaçlarına ve koşullarına uygun düzeye indirilecektir. 1.2.Termal konfor Genel olarak bir işyerinde çalışanların büyük çoğunluğunun sıcaklık, nem, hava akımı gibi iklim koşulları açısından gerek bedensel, gerekse zihinsel faaliyetlerini sürdürürken belirli bir rahatlık içinde bulunmalarını ifade eder. Bir işyerinde termal konfor denilince; O işyerinin atmosferinin sıcaklığı, nemi, hava akım hızı ve radyant ısı akla gelmektedir.çalışma ortamlarındaki ısı etkilenmeleri ve konforsuz ortam 169

170 şartları, iş kazalarının artmasına ve üretimin azalmasına bir başka değişle verimin düşmesine sebep olmaktadır. İnsanın ortamla ısı alış verişine etki eden dört ayrı faktör vardır. Hava sıcaklığı, Havanın nem yoğunluğu, Hava akım hızı, Radyant ısı. Termal konfor; - Ortam sıcaklığı, - Ortamın nem durumu, - Ortamdaki hava akımı, - Yapılan işin niteliği (hafif iş, orta iş, ağır iş), - İşçinin giyim durumu, - İşçinin yaşı ve cinsiyeti, - İşçinin beslenmesi, - İşçinin fiziki durumu, - İşçinin genel sağlık durumu vb.nin yani çalışma ortamının uygun olduğu durumdur. Isı Tanımı ve Türleri: Çalışma hayatında, çalışanları olumsuz yönde etkileyen fiziksel faktörlerden birisi de, işyeri ortamının sıcaklığıdır. Sıcaklık kuru termometreler ile ölçülür. Birimi ise; Santigrat, Fahrenhayt veya Kelvin olarak ifade edilir. Sıcaklık: Bir standarda göre, bir cismin ne kadar soğuk, serin ve ılık olduğunu ifade eden niceliğe denir. Örneğin, insan vücudunun sıcaklığı 36,5-37 oc arasında değişmezlik gösterir. Bu durum vücut ile çevre arasındaki ısı alışverişi ile sağlanır.. Isı alış verişinin insan üzerindeki etkileri İnsanın ısısı çok küçük limitler içerisinde kendi kendine kontrol edilebilir. Vücut sıcaklığındaki artış, çalışma yüküne veya çalışma sırasında harcanan kaloriye bağlı olarak değişmektedir. Uyku ve oturma halinde Kcal/Saat, Hafif işlerde (Oturma, ayakta makinaları kontrol etme, hafif el ve 170

171 ayak çalışması) Kcal/Saat, Orta ağır işlerde (Oturarak ağır el ve ayak hareketi, ayakta makina kullanmak, orta derecede bir ağırlık taşımak) Kcal/Saat, Ağır işlerde (Ağır bir malzemeyi taşımak veya itmek) Kcal/Saat. Hafif ve orta ağır işlerde, vücudun ısı alış verişi, çalışmanın ıncı dakikalarında dengeye ulaşır. Oluşan bu yeni ısı dengesi kişiden kişiye değişmekle birlikte, temel olarak kişinin maksimal O2 alım düzeyine bağlıdır. Yüksek sıcaklığın sebep olduğu rahatsızlıklar: Vücut sıcaklık regülasyonunun bozulması ile, vücut sıcaklığının 41Cº dereceye kadar ulaşması sonucu, ISI ÇARPMASI olur. Aşırı terleme nedeni ile kaslarda ani kasılmalar şeklinde ISI KIRAMPLARI olabilir. Aşırı yükleme sonucu tansiyon düşüklüğüne, baş dönmesine yol açan ISI YORGUNLUKLARI olabilir. Ayrıca, yüksek sıcaklık kaşıntılı kırmızı lekeler şeklinde deri bozukluklarına, moral bozukluklarına, konsantrasyon bozukluklarına ve aşırı duyarlılık ile endişeye sebep olabilir. Endüstride düşük sıcaklığa daha az rastlanır. Soğuk işyeri ortamları, daha çok soğuk hava depolarında yapılan çalışmalarda ve kışın açıkta yapılan işlerde görülür. Düşük sıcaklık yani soğuk, insan üzerinde olumsuz etkiler yapar. Uyuşukluk, uyku hali, organlarda hissizlik ve donma gibi haller de aşırı soğuğun insanlar üzerindeki olumsuz etkileridir. Isının değerlendirilmesi; İşyeri ortamlarında, sıcaklıktan etkilenmede, ana faktör hava sıcaklığı ise de; termal radyasyon, nem ve hava akım hızlarının da bilinmesi ve değerlendirilmesi gerekir Havanın sıcaklığı kuru termometreler ile ölçülür. Havanın nemi (psikometre) veya higrometreler ile ölçülür. Psikometre, birisinin haznesine ıslak bez yerleştirilmiş bir çift termometreden oluşur. Hava akım hızı ise, kata termometreler veya anemometreler ile ölçülür. İnsanların bulundukları ortamlardaki hissettikleri sıcaklık, kuru termometre ile ölçülen sıcaklık değil, fizyolojik olarak hissettikleri sıcaklıktır İçinde bulunulan ortamdaki kuru termometre ile ölçülen sıcaklık, ortamdaki hava akım hızı ve havanın nemine bağlı olarak oluşan sıcaklıktır. Bu üç faktörün etkisi altında duyulan sıcaklığa efektif sıcaklık denir. Mutlak nem; Birim havadaki su buharı miktarıdır. Bağıl nem ise; Aynı sıcaklıkta doymuş havadaki mutlak nemin yüzde kaçını ifade ettiğini gösterir. 171

172 Hava akım hızı: İşyerinde termal konforu sağlamak ve sağlığa zararlı olan gaz ve tozları işyeri ortamından uzaklaştırmak için uygun bir hava akım hızıdır., hava akım hızının saniyede 0,3 ile 0,5 metreyi aşmamasına dikkat edilmelidir. 1.3.Aydınlatma İşyerlerinin öncelikle gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esası bulunmaktadır. Ancak, işin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından yeterince yararlanılamayan hallerde ya da gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli aydınlatma sağlanmalıdır. Ayrıca, aydınlatma sistemindeki herhangi bir arızanın çalışanlar için risk oluşturabileceği yerlerde acil ve yeterli aydınlatmayı sağlayacak yedek aydınlatma sistemi bulunması gerekmektedir. Aydınlatmanın uygun ve yeterli olması, çalışanları psikolojik olarak etkilediği gibi, iş veriminin artmasına da vesile olur. İş kazalarının önlenmesi açısından aydınlatma çok ehemmiyetlidir. Tabii (Doğal) Aydınlatma Aydınlatma mümkün mertebe doğal olarak, güneş ışığı ile yapılması esastır. Bu sebeple İşçi sağlığı ve İş güvenliği Tüzüğünün 13. Maddesinde, işyeri taban yüzeyinin en az 1/10 u oranında ışık almaya yarayan pencerelerin olması şartı getirilmiştir. Suni (Yapay) Aydınlatma Gün ışığının yeterli olmadığı veya gece çalışmaları gibi hiç olmadığı durumlarda suni aydınlatma yapılması gerekmektedir. Gerek tabii ve gerekse suni ışıkların homojen bir şekilde dağılması sağlanmalıdır. Suni aydınlatma mümkün mertebe elektrik ile yapılacaktır. Başka aydınlatma araçları kullanıldığında, ortamın havasının bozulmamasına, yangına ve patlamalara sebep olmamasına dikkat edilmesi gereklidir. Asgari aydınlatma şiddetleri: Genel aydınlatma 50 lüx Özel 100 lüx Mutfak 100 lüx Yemekhane 125 lüx Az kul. genel depo 25 lüx Çok kul. genel depo 50 lüx Büyük mlz. depo 50 lüx Küçük mlz. depo 200 lüx Dükkanlar 150 lüx Teknik isyeri 400 lüx 172

173 Satıs salonları 500 lüx Laboratuarlarda 500 lüx Fabrikalarda 500 lüx İşyerlerinde çalışılan parça büyüklüğüne göre aydınlatma değerleri: İşlenen parça Müsaade edilen minimum Önerilen büyüklüğü aydınlatma aydınlatma 0,2 mm den küçük 200 lüx 280 lüx 0,2 mm-1 mm mm -10 mm mm -100mm mm den büyük İri ve hacimce büyük İyonizan ve non-iyonizan radyasyon Radyasyonun tanımı, Radyasyon Latince bir kelime olup dilimizde ışıma olarak kullanılır. Atomlardan, Güneş ten ve diğer yıldızlardan yayılan enerjiye, radyasyon enerji denir. Radyasyon enerji ya dalga biçiminde ya da parçacık modeli ile yayılırlar. Radyo aktif maddelerin saldığı alfa ve beta ışınları ile yıldızlardan savrulan kozmik ışınlar parçacık biçiminde yayılan radyasyonlardır. Dalga biçimindeki radyasyona en iyi örnek elektro manyetik dalgalardır. Gamma ışınları, x-ışınları, morötesi (ultraviyole) ışınlar, görünür ışık, kızılötesi (enfraruj) ışınlar, radarlarda kullanılan mikrodalgalar ve radyo dalgaları elektromanyetik radyasyon biçimleridir Radyasyonun türleri, Alfa ışınları veya alfa partikülü, Beta ışınları, Nötron ışınları, Proton ışınları, Gamma ışınlar, X-ışınları, Morötesi ışınlar (ultraviole ışınlar), Görünür ışık, Kızılötesi ışınlar(infrared ışınlar) ve Radyo dalgalarıdır. Radyasyonun insan üzerindeki etkileri; Radyasyon vücuda yüksek dozda girdiğinde insan sağlığı için zararlıdır; bütün dokulardan kolayca geçerek derine işleyen ışınlar ise en tehlikeli olanlarıdır. Alfa ışınları, ağır parçacıklar olup çok uzağa gidemezler. Havada yaklaşık 5 cm lik mesafedeki bir kağıt tabakasını veya alüminyum levhayı geçemezler. Solundukları veya yutuldukları takdirde zararlıdırlar. Beta ışınları, madde içine fazla nüfuz etmezler. Bu ışınlar, cilt üzerinde yanık etkisi meydana getirirler. Beta ışınlarının yutulması ve solunması ise, tehlikeli olabilir. 173

174 Nötron ışınları, oldukça tehlikelidir. Vücudun derinliklerine girebilirler. Doku hücrelerinin, otom çekirdekleri içersine nüfuz edebilirler. Bu nedenle dokulara zarar verirler. Proton ışınları da vücudun derinliklerine girebilir ve dokulara hafif derecede nüfuz edebilir. Bu nedenle vücuda zararlıdırlar. Gamma ışınları nitelik bakımından x-ışınlarına benzerler. Bu ışınlar canlılar için zararlıdır. Dokulara derinliğine girerler ve tahrip ederler. X-ışınları, vücuda derinlemesine kolayca girebilir ve dokulara nüfuz ederek tahrip edici etki gösterir. X-ışını tıpta iç organların incelenmesinde ya da bir kemikte kırık olup olmadığının araştırılmasında çok sık kullanılır. İyonizan ışınların biyolojik tesirleri çok çeşitlidir. Dışarıdan gelebilecek ışınların zararları, ışının cinsine, enerji miktarına ve etkiye maruz kalan yere bağlı olarak değişir. Morötesi ışınlar (ultraviole ışınlar), derinin yüzey hücreleri ve gözün kornea tabakası üzerine etki yapar. Kızılötesi ışınlar (infrared ışınlar), bu ışınlar vücuda kolayca girer ve aşırı ısı verirler. Bu ışınlara uzun süre maruziyet halinde katarakt görülebilir. 1.5.Elektrik ve manyetik alanlar Manyetik alan hareketli ve elektrik yüklü zerrelerin, güç etkisinde kaldığı boşluk olup atomların içindeki elektronların çekirdek etrafında ve kendi etraflarında dönmeleri sonucu oluşur. Manyetik alan doğrudan gözle görülemeyen veya kolayca hissedilemeyen fakat sonuçları görülebilen veya hissedilebilen bir olgudur. Günümüzde teknolojinin gelişmesi ile birlikte cihazlar kanalıyla ölçümü de mümkün hale gelmiştir. Tüm maddeler canlı veya cansız zayıf ya da güçlü manyetik alanları vardır. Her madde gibi insanında bir manyetik alanı bulunmaktadır. İnsanlar kendi manyetik alanları yanında doğal olarak yaşadıkları çevrenin de manyetik alanları etkisi altındadırlar. Bu manyetik alanın faydaları yanında dengenin bozulması ile birlikte zararları da olabilmektedir. Elektromanyetik radyasyonlar: Gama (Y) ve X ışınları elektromanyetik radyasyonlardır. Bunlar yüksek frekanslı görünen ışık ve radyo dalgaları gibi elektromanyetik dalgalardır ve dalga boyları çok küçük olmasına rağmen enerjileri yüksektir. Gama (Y) IĢınları: Manyetik alanda sapmadıkları için belirli bir elektrikle yüklü değillerdir. Gama ışınları elektromanyetik dalgalardan meydana gelmiştir. Radyoaktif bozunmalar ya da nükleer reaksiyonlar sonucu oluşan kararsız atom çekirdeklerinden yayılan bir çeşit elektromanyetik ışınlardır. X IĢınları: Hızlandırılmış yüksek atom numaralı elektronlar hedef seçilen atomların çekirdeklerine yaklaştıklarında, yavaşlamalar olur. Bu yavaşlamalar sonucu x ışınları oluşur. 1.6.Alçak ve yüksek basınç 174

175 Basınç: Birim alana yapılan kuvvete basınç denir. Birimi Bar veya Newton/cm2 dir. İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda basınç ise; normal hava basıncının daha fazla veya daha az olması gereken veya olan işyerlerindeki basınçtır. Normal şartlarda hava basıncı deniz seviyesindeki 76 cm cıva basıncına eşittir. Yükseklere çıkıldıkça basınç azalır, aşağılara inildikçe basınç artar. Basıncın insan üzerindeki etkileri Normalde 4. 5 N/ cm2 kadar basınç değişimi organizmada rahatsızlık hissi dışında sağlık sorunu yaratmaz. Yükseklere çıkılması halinde, doğal olarak atmosfer basıncının düşmesi nedeniyle, normal atmosfer basıncı altında dokularda erimiş olan gazların serbest hale gelmesi ile karıncalanma, kol ve bacaklarda ağrılar ile bulanık görme ve kulaklarının iç ve dış tarafındaki basınç farkından dolayı kulak ağrıları gibi belirtiler meydana gelir. Atmosfer basıncından daha yüksek ya da daha düşük basınçlı yerlerde çalışan işçilerde, kalp, dolaşım, solunum rahatsızlıkları görülebilir. Deniz dibine inildikçe vücut üzerindeki basınç artması olur. Bu basıncın 4 atmosferi aşması halinde, kişi solunum ile fazla azot alacağından, azot narkozu içine düşebilir. Karar verme, düşünme ve istemli hareketler kötüleşebilir ve su üstüne çıkılmazsa, şuur çekilmesi baş gösterebilir. Kişi normal basınca döndüğü takdirde bu belirtiler hemen kaybolur. Soluma apareyi içine verilen basınçlı havanın bileşimindeki azot yerine helyum ikame edilirse azot narkozunun ortaya çıkması önlenmiş olur. Düşük ve Yüksek Basıncın Etkilerinden Korunma Yöntemleri Düşük ve yüksek basıncın gerektirdiği işlerde, çalışanlar mümkünse genç ve tecrübeli isçilerden seçilmelidir. Ayrıca, bu işlerde çalışacakların şişman, alkolik ve solunum sistemine ilişkin kronik hastalıkları olmamalıdır. Bu işlerde çalışmanın devamı süresince periyodik muayeneler, oldukça hassas yapılmalı, kulak, burun, boğaz ve solunum sistemine ilişkin akut yakınması olanlar iyileşinceye kadar işten uzaklaştırılmalıdırlar. İşe giriş muayenelerinde tam sistemik muayene yapılmalı, akciğer ve sinüs grafisi çekilmelidir. Büyük eklemlerde işe girişte, her yıl ki periyodik muayenede radyolojik olarak incelenmelidir. Bu inceleme işçi işten ayrıldıktan sonra da 2 yıl tekrarlanmalıdır. Basınç altında kazaya uğrayanlarla, hastalananlar yeniden işe döndürülmemelidirler. Basınç altında çalışırken uyulması gereken kurallar ve alınması gereken önlemler, basıncın insan vücudundaki etkileri konusunda eğitilmelidirler. 175

176 Basıncın etkisine bağlı bulguların 2 yıl sonra bile ortaya çıkabileceği düşünülerek, ilk yardımın ve acil müdahalenin yapılabilmesine olanak sağlayan bilgiler işçinin sürekli taşıyabileceği biçimde üzerinde bulundurulmalıdır. Yüksek basınç altında yürütülen çalışmaların yapıldığı işyerinde dekompresyon odası bulunmalıdır. Basınç altında yürütülen işlerde çalışma sırasında sigara ve içki içilmesi, gazlı içeceklerin içilmesi yasaklanmalıdır. KİMYASAL RİSK ETMENLERİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI Maddelerin Ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi: 11 Aralık 2013 Sayı : (Mükerrer)) Zararlı maddelerin ve karışımların sınıflandırılması, etiketlenmesi ve ambalajlanmasına ilişkin genel ilkeler MADDE 6 (1) Bu Yönetmeliğin, sınıflandırma, etiketleme ve ambalajlama hükümlerinin uygulanmasında aşağıdaki ilkelere uyulur: a) İmalatçılar, ithalatçılar ve alt kullanıcılar, maddeleri veya karışımları piyasaya arz etmeden önce Üçüncü Bölümde yer alan hükümlere uygun olarak sınıflandırır. b) İmalatçılar, ithalatçılar ve eşya üreticileri, (a) bendinde belirtilen hükme halel getirmeksizin, ek-8 de belirtilen ve piyasaya arz edilmemiş olan maddeleri de Üçüncü Bölümde yer alan hükümlere uygun olarak sınıflandırır. c) Bir madde, Altıncı Bölümde yer alan hükümler kapsamında uyumlaştırılmış sınıflandırması ve etiketlemesi yapılmış ve ek-6 nın üçüncü bölümünde yer alıyorsa, bu madde için ek-6 nın üçüncü bölümünde belirtilen sınıflandırma bilgileri kullanılır. Söz konusu maddeye ait zararlılık sınıfları veya farklılaşmalar için Üçüncü Bölüm hükümleri kapsamında bir sınıflandırma yapılmaz. Ancak söz konusu maddenin, ek-6 nın üçüncü bölümünde yer almayan bir veya daha fazla zararlılık sınıfı veya farklılaşma kapsamına girmesi halinde, söz konusu bu zararlılık sınıfları veya farklılaşmalar için Üçüncü Bölüm kapsamında bir sınıflandırma yapılır. ç) Bir madde veya karışımın zararlı olarak sınıflandırılması halinde, tedarikçiler piyasaya arz etmeden önce söz konusu madde veya karışımın Dördüncü ve Beşinci bölümlerde yer alan hükümlere göre etiketlenmesini ve ambalajlanmasını sağlar. d) Dağıtıcılar, (ç) bendinde yer alan sorumluluklarını yerine getirirken, bir madde veya karışım için tedarik zinciri dahilindeki bir aktör tarafından Üçüncü Bölüm hükümleri kapsamında yapılmış olan sınıflandırmayı kullanabilir. 176

177 e) Alt kullanıcılar, (a) ve (ç) bentlerinde yer alan sorumluluklarını yerine getirirken, söz konusu madde veya karışımın içeriğini değiştirmemeleri şartıyla, bir madde veya karışım için tedarik zinciri dahilindeki bir aktör tarafından Üçüncü Bölümde yer alan hükümler kapsamında yapılmış olan sınıflandırmayı kullanabilir. f) Ek-2 nin ikinci bölümünde belirtilen ve zararlı olarak sınıflandırılan bir maddeyi içeren bir karışım, Dördüncü Bölüm hükümlerine uygun olarak etiketlenmediği sürece, piyasaya arz edilemez. g) Bu Yönetmeliğin amaçları bakımından, ek-1 in ikinci bölümünün 2.1 numaralı başlığında bahsi geçen eşyalar, piyasaya arz edilmeden önce madde ve karışımlara dair kurallara göre sınıflandırılır, etiketlenir ve ambalajlanır. ğ) Bir tedarik zincirindeki tedarikçiler, bu Yönetmelikte yer alan sınıflandırma, etiketleme ve ambalajlama hükümlerini yerine getirmek üzere işbirliği yapar. h) Maddeler ve karışımlar, bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak sınıflandırılmadıkları, ambalajlanmadıkları ve etiketlenmedikleri sürece piyasaya arz edilemez. ı) Bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak sınıflandırılmış, etiketlenmiş ve ambalajlanmış olan madde ve karışımların piyasaya arzı, sınıflandırma, etiketleme ve ambalajlama nedeniyle yasaklanamaz, kısıtlanamaz veya engellenemez. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Zararlılık Sınıflandırması Maddelere ilişkin mevcut bilgilerin tanımlanması ve incelenmesi MADDE 7 (1) Maddenin imalatçıları, ithalatçıları ve alt kullanıcıları; maddenin ek- 1 de öngörüldüğü şekilde fiziksel, insan sağlığına veya çevreye yönelik bir zararlılık arz edip etmediğini belirlemek amacıyla, maddenin piyasaya arz edilen ve öngörülen kullanımına ilişkin fiziksel hal ve formlarına ait mevcut bilgileri ve aşağıda belirtilen verileri tanımlar: a) 10 uncu maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen yöntemlerin uygulanması sonucunda oluşturulmuş veriler. b) Mesleğe ilişkin veriler ve kaza veri tabanlarından gelen veriler gibi, insan sağlığı üzerindeki etkilere ilişkin epidemiyolojik veriler ve deneyimler. c) Ek-9 un birinci bölümü uyarınca oluşturulmuş diğer tüm bilgiler. ç) Her türlü yeni bilimsel bilgi. d) Uluslararası tanınmış kimyasal programlar kapsamında oluşturulan diğer her türlü bilgi. 177

178 (2) İmalatçılar, ithalatçılar ve alt kullanıcılar, birinci fıkrada yer alan bilgileri, 11 ila 18 inci maddelerde yer alan hükümlere göre değerlendirmek amacıyla, yeterli, güvenilir ve bilimsel olarak geçerli olup olmadıklarından emin olmak üzere inceler. Karışımlara ilişkin mevcut bilgilerin tanımlanması ve incelenmesi MADDE 8 (1) Karışımın imalatçıları, ithalatçıları ve alt kullanıcıları, karışımın ek- 1 de öngörüldüğü şekilde fiziksel, insan sağlığına veya çevreye yönelik bir zararlılık arz edip etmediğini belirlemek amacıyla, karışımın veya karışımın içerdiği maddenin piyasaya arz edilen ve öngörülen kullanımına ilişkin, fiziksel hal ve formlarına ait mevcut bilgileri ve aşağıda belirtilen verileri tanımlar: a) 10 uncu maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen yöntemlerin uygulanması sonucunda oluşturulmuş karışıma veya içerdiği maddelere ait veriler. b) Mesleğe ilişkin veriler ve kaza veri tabanlarından gelen veriler gibi, karışımın veya içerdiği maddelerin insan sağlığı üzerindeki etkilere ilişkin epidemiyolojik veriler ve deneyimler. c) Karışıma veya içerdiği maddelere ait, ek-9 un birinci bölümü uyarınca oluşturulmuş diğer tüm bilgiler. ç) Her türlü yeni bilimsel bilgi. d) Uluslararası tanınmış kimyasal programlar kapsamında karışıma veya içerdiği maddelere dair oluşturulan diğer her türlü bilgi. (2) Üçüncü ve dördüncü fıkrada yer alan hükümler kapsamında birinci fıkrada yer alan bilgilerin, karışıma ait mevcut bilgiler olduğu ve imalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcıların bu bilgilerin yeterli, güvenilir, uygulanabilir ve bilimsel olarak geçerli olduğundan emin oldukları durumlarda, bu bilgiler Üçüncü Bölümde yer alan hükümlere göre değerlendirmek amacıyla kullanılır. (3) İmalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcılar, 11 ila 18 inci maddelerde belirtilen hükümlere göre, karışımları, ek-1 in üçüncü bölümünün , ve numaralı başlıklarında yer alan mutajen, kanserojen ve üreme sistemine toksik şeklindeki zararlılık sınıflarına ilişkin olarak değerlendirirken sadece karışım içindeki maddeler için birinci fıkrada belirtilen mevcut verileri kullanır. Karışıma dair mevcut test verilerinin mutajen, kanserojen ve üreme sistemine toksik etkiler gösterdiği ancak bu etkilerin karışımın içeriğindeki maddelere dair bilgilerden tanımlanamadığı durumlarda, bu test verileri de dikkate alınır. (4) İmalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcılar, 11 ila 18 inci maddelerde belirtilen hükümlere göre, karışımları, ek-1 in dördüncü bölümünün ve numaralı başlıklarında yer alan biyobirikim veya biyolojik bozunma özellikleri, sucul ortam için zararlı şeklindeki zararlılık sınıflarına ilişkin olarak değerlendirirken sadece karışım içindeki maddeler için birinci fıkrada belirtilen mevcut verileri kullanır. (5) Karışımın kendisine dair birinci fıkrada bahsedilen verilerin olmadığı veya mevcut verilerin yetersiz olduğu durumlarda, imalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcı, 11 inci maddenin 178

179 dördüncü fıkrasına göre yapılacak değerlendirme için; karışımın içindeki her bir maddeye, test edilmiş benzer karışımlara ve karışımın zararlı olup olmadığının belirlenmesine ilişkin yeterli ve güvenilir diğer mevcut verileri kullanır. Hayvanlar ve insanlar üzerindeki testler MADDE 9 (1) Bu Yönetmeliğin amacı bakımından yeni testlerin yapılması durumunda, 13/12/2011 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Hayvanların Refah ve Korunmasına Dair Yönetmelik kapsamında hayvanlar üzerinde uygulanacak olan testler, yalnızca veri güvenilirliğini ve kalitesini sağlayan başka bir alternatif yöntemin olmaması durumunda gerçekleştirilir. (2) Bu Yönetmeliğin amacı bakımından, insan dışındaki primatlar üzerinde de test yapılmaz. (3) Bu Yönetmeliğin amacı bakımından, insanlar üzerinde test yapılmaz. Ancak, klinik çalışmalar gibi, diğer kaynaklardan elde edilen veriler bu Yönetmeliğin amacı doğrultusunda kullanılabilir. Madde ve karışımlar için yeni bilgiler oluşturulması MADDE 10 (1) Ek-1 de öngörüldüğü şekilde, madde veya karışımın insan sağlığına veya çevreye zararlı olup olmadığının belirlenmesi amacıyla, imalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcı, ek-9 da belirtilen kuralları uygulamak dahilolmak üzere bilgi oluşturmaya yönelik yeni testler yapabilir. (2) Madde veya karışımın ek-1 in ikinci bölümünde öngörüldüğü şekilde fiziksel zararlılık arz edip etmediğinin belirlenmesinde yeterli ve güvenilir bilgilerin mevcut olmadığı durumda, imalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcı, ek-1 in ikinci bölümünde belirtilen testleri yapar. (3) Birinci fıkrada bahsedilen testler aşağıdaki yöntemlerden birine uygun şekilde gerçekleştirilir: a) Maddelerin ve Karışımların Fiziko- Kimyasal, Toksikolojik ve Ekotoksikolojik Özelliklerinin Belirlenmesinde Uygulanacak Test Yöntemleri Hakkında Yönetmelikte belirtilen test yöntemleri. b) Uluslararası tanınmış bilimsel ilkelerle veya uluslararası prosedürlere uygun olarak doğrulanmış yöntemler. (4) İmalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcının yeni ekotoksikolojik veya toksikolojik test ve analizler yapması halinde, bu analizleri 9/3/2010 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İyi Laboratuvar Uygulamaları Prensipleri, Test Birimlerinin Uyumlaştırılması, İyi Laboratuvar Uygulamalarının ve Çalışmaların Denetlenmesi Hakkında Yönetmeliğe veya aynı Yönetmeliğe eşdeğer kabul edilen diğer uluslararası standartlara uygun olarak gerçekleştirir. 179

180 (5) Bu Yönetmeliğin amacı bakımından, fiziksel zararlara dair yeni testler, akredite edilmiş veya İyiLaboratuvar Uygulamaları Prensipleri, Test Birimlerinin Uyumlaştırılması, İyi Laboratuvar Uygulamalarının ve Çalışmaların Denetlenmesi Hakkında Yönetmeliğe veya aynı Yönetmeliğe eşdeğer kabul edilen diğer uluslararası standartlara uygun olarak belgelendirilmiş laboratuvarlar tarafından gerçekleştirilir. (6) Bu Yönetmeliğin amacı doğrultusunda yapılan testler, madde veya karışımın piyasaya arz edilen ve öngörülen kullanımına ilişkin, fiziksel hal ve formlarına uygulanır. Maddelere ve karışımlara ilişkin zararlılık bilgilerinin değerlendirilmesi MADDE 11 (1) İmalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcılar, madde veya karışımla ilgili zararları tespit etmek üzere ek-1 in ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümlerinde belirtilen her bir zararlılık sınıfına veya farklılığa dair sınıflandırma kriterlerini uygulamak suretiyle, 7 ila 10 uncu maddelerde yer alan bilgileri değerlendirir. (2) İmalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcılar, madde ve karışıma dair 10 uncu maddenin üçüncü fıkrasında belirtilenin dışında bir yöntemle elde edilmiş olan mevcut test verilerini değerlendirirken, bu test yöntemlerinin kullanılmasının birinci fıkrada bahsedilen değerlendirmeyi etkileyip etkilemediğini belirlemek üzere, 10 uncu maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen test yöntemleri ile karşılaştırır. (3) Sınıflandırma kriterlerinin mevcut tanımlanmış bilgilere doğrudan uygulanamadığı durumda, imalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcılar, madde veya karışımın zararlarının belirlenmesi üzerinde etkisi olan mevcut tüm bilgileri, ek-1 in birinci bölümünün numaralı başlığında belirtilen uzman kararını ve delil ağırlığını dikkate alarak, ek-9 a uygun şekilde değerlendirir. (4) İmalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcılar, sadece 8 inci maddenin beşinci fıkrasında yer alan bilgilerin mevcut olduğu durumda, değerlendirme amacıyla, ek-1 in birinci bölümünün numaralı başlığında ve üçüncü ve dördüncü bölümlerinde bahsedilen bağlantı kurma ilkelerini uygular. Ancak bilgilerin, bağlantı kurma ilkelerinin uygulanmasında ve ek-1 in birinci bölümünde bahsedilen uzman kararı ve delillerin ağırlığı değerlendirmesinde kullanılamaması durumunda, imalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcılar, ek-1 in üçüncü ve dördüncü bölümünde bahsedilen yöntem veya yöntemleri uygulayarak bilgileri değerlendirir. (5) İmalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcılar, mevcut bilgileri sınıflandırma amacı ile değerlendirirken, madde veya karışımın piyasaya arz edilen ve öngörülen kullanımına ilişkin fiziksel hal ve formlarını dikkate alır. Maddelerin ve karışımların sınıflandırılmasına dair konsantrasyon sınır değerleri ve M-katsayıları MADDE 12 (1) İmalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcılar, maddenin, herhangi bir zararlılık sınıfı için ek-1 in ikinci bölümde belirlenmiş konsantrasyon değerinin veya ek-1 in üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümlerinde belirlenmiş genel konsantrasyon sınır değerinin altındaki bir seviyede zararlı olduğunu yeterli ve güvenilir bilimsel verilerle kanıtlaması halinde, özel konsantrasyon sınır değerini belirler. İstisnai durumlarda, imalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcının elinde zararlı olarak sınıflandırılmış bir maddeye ilişkin zararın, ilgili zararlılık sınıfı için ek-1 in ikinci bölümünde belirlenmiş konsantrasyon değerinin veya ek- 180

181 1 in üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümlerinde belirlenmiş genel konsantrasyon sınır değerinin üzerinde olmadığına dair yeterli, güvenilir ve inandırıcı bilimsel bilgiler bulunduğunda, özel konsantrasyon sınır değerleri imalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcı tarafından belirlenebilir. (2) Sucul ortam için zararlı, akut kategori 1 veya kronik kategori 1 olarak sınıflandırılan maddeler için M-katsayıları, imalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcılar tarafından belirlenir. (3) Birinci fıkra hükümlerine bakılmaksızın, ek-6 nın üçüncü bölümünde yer alan maddelere dair uyumlaştırılmış zararlılık sınıfları veya farklılaşmalar için özel konsantrasyon sınır değerleri belirlenmez. (4) İkinci fıkra hükümlerine bakılmaksızın, ek-6 nın üçüncü bölümünde yer alan ve kendilerine bu bölümde bir M-katsayısı tahsis edilmiş olan maddelere dair uyumlaştırılmış zararlılık sınıfları veya farklılaşmalar için var olan M-katsayıları kullanılır. Ancak sucul ortam için zararlı, akut kategori 1 veya kronik kategori 1 olarak sınıflandırılan maddeler için, ek- 6 nın üçüncü bölümünde bir M-katsayısı tahsis edilmemişse imalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcı tarafından maddeye ilişkin mevcut bilgilere dayanan bir M-katsayısı belirlenir ve maddeyi içeren bir karışımın toplama yöntemi kullanılmak suretiyle sınıflandırıldığı durumlarda kullanılır. (5) İmalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcılar maddeye ilişkin özel konsantrasyon sınır değerlerini veya M-katsayılarını belirlerken, sınıflandırma ve etiketleme envanterine dahil edilmiş olan özel konsantrasyon sınır değerini veya M-katsayısını dikkate alır. (6) Birinci fıkra uyarınca belirlenmiş olan özel konsantrasyon sınır değerleri, ek-1 in ikinci bölümündeki ilgili bölümlerde belirtilen konsantrasyon değerlerine veya ek-1 in ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümlerindeki ilgili bölümlerde belirtilen genel konsantrasyon sınır değerlerine göre önceliklidir. Eşik değerler MADDE 13 (1) Zararlı olarak sınıflandırılan bir maddenin tanımlanmış bir safsızlık, katkı veya bileşen halinde bir başka maddeyi içerdiği durumlarda, tanımlanmış safsızlık, katkı veya bileşenin konsantrasyonu, ek-1 in birinci bölümünün numaralı başlığında belirtilen eşik değerine eşit veya fazla ise, sınıflandırma amacıyla bu durum göz önüne alınır. (2) Zararlı olarak sınıflandırılan maddeyi, bileşen, tanımlanmış bir safsızlık veya katkı maddesi olarak içeren karışımın sınıflandırılmasında, konsantrasyonu ek-1 in birinci bölümünün numaralı başlığında belirtilen eşik değerine eşit veya fazla olan maddeler dikkate alınır. İlave değerlendirme gerektiren özel durumlar MADDE 14 (1) 11 inci madde gereğince yapılan değerlendirmenin sonucunda, aşağıda belirtilen özellik veya etkilerin tespit edilmesi halinde, imalatçılar, ithalatçılar ve alt kullanıcılar bunları sınıflandırma amacıyla dikkate alır: 181

182 a) Yeterli ve güvenilir bilgilerin, pratikte bir madde veya karışımın fiziksel zararlarının, test sonuçlarındakinden farklı olduğunu göstermesi. b) Madde veya karışımların biyo kullanımının olmadığını gösteren yeterli ve güvenilir bilimsel verilerin olması. c) Yeterli ve güvenilir bilimsel bilgilerin, içinde bulunan maddeler bazında değerlendirmeye karar verilmiş bir karışımın, içinde bulunan maddeler arasında potansiyel olarak sinerjik ve antagonistik etkiler oluştuğunu göstermesi. Maddelerin ve karışımların sınıflandırılmasına dair karar verme MADDE 15 (1) 11 inci ve 14 üncü maddeler gereğince yapılan değerlendirmenin, madde veya karışıma ait zararların ek-1 in ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümlerinde belirtilen sınıflandırma veya farklılaşma kriterlerinikarşıladığını göstermesi halinde, imalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcılar, maddeyi veya karışımı, (a) ve (b) bentlerine uygun olarak zararlılık sınıflarına veya farklılaşmalara ilişkin sınıflandırır. a) Zararlılık sınıfı veya farklılaşma için bir veya daha fazla zararlılık kategorisi, b) 23 üncü maddeye tabi olarak, (a) bendi uyarınca tahsis edilen zararlılık kategorisine karşılık gelen bir veya daha fazla zararlılık ifadesi. Karışımların sınıflandırılmasına dair özel kurallar MADDE 16 (1) Bilgilerin değerlendirmesi sırasında aşağıdaki durumlardan herhangi birinin mevcut olması halinde, karışımın sınıflandırması etkilenmez: a) Karışım içindeki maddelerin atmosferik gazlarla, özellikle oksijen, karbon dioksit, su buharı ile düşükkonsantrasyonlarda farklı maddeler oluşturmak üzere yavaş reaksiyona girdiği durumlar. b) Karışım içindeki maddelerin karışım içindeki diğer maddelerle düşük konsantrasyonlarda farklı maddeler oluşturmak üzere çok yavaş reaksiyona girdiği durumlar. c) Karışım içindeki maddelerin düşük konsantrasyonlarda oligomer veya polimer oluşturmak üzere kendi kendilerine polimerize oldukları durumlar. (2) Aşağıdaki şartların herhangi birinin karşılanması kaydıyla, karışımın ek-1 ikinci bölüme göre patlayıcı, oksitleyici veya alevlenir olarak sınıflandırılması gerekmez: a) Mevcut bilgilere göre karışımda bulunan maddelerin hiçbirinin bu tip zararlılık özelliklerini taşımaması. b) İçeriği bilinen bir karışımın, içeriğinde bir değişiklik olması halinde, maddenin zararlılık özelliklerinin yeniden değerlendirilmesinin, karışımın sınıflandırılmasında bir değişikliğe yol açmayacağına dair bilimsel kanıt bulunması. 182

183 c) Aerosol kap içinde piyasa arz edilen karışımın, 30/11/2000 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Aerosol Kaplar Yönetmeliği hükümlerini yerine getirmesi. Maddeler ve karışımlara ilişkin sınıflandırmanın gözden geçirilmesi MADDE 17 (1) İmalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcılar, piyasaya arz ettikleri madde veya karışımların sınıflandırılmalarını etkileyebilecek yeni bilimsel ve teknik gelişmelerden haberdar olmaları için gereken tüm çabayı göstermekle ve bu Bölüm hükümlerine uygun şekilde yeni değerlendirmeleri yapmakla yükümlüdür. (2) Zararlı olarak sınıflandırılmış bir karışımda aşağıda bahsedilen değişikliklerin olması halinde, imalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcılar, bu Bölüm hükümlerine uygun şekilde yeni bir değerlendirme yapar: a) Bir veya birden fazla zararlı bileşeninin başlangıç konsantrasyonunun, ek-1 in birinci bölümün 1.2 numaralı tablosunda müsaade edilen değerde veya bu değerin üzerinde değişmesi, b) Bir veya birden fazla bileşenin ikame edilmesi veya eklenmesi suretiyle bileşen konsantrasyonunun, 13 üncü maddede bahsedilen eşik değerinde veya bu değerin üzerinde değişmesi. (3) Sınıflandırmada herhangi bir değişikliğe yol açmayacağına dair bilimsel gerekçelerin bulunduğu hallerde, birinci ve ikinci fıkra hükümleri uyarınca yeni bir değerlendirme yapılmasına gerek yoktur. (4) İmalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcılar, ek-6 nın üçüncü bölümünde yer alan maddelere ilişkin uyumlaştırılmış zararlılık sınıfları veya farklılaşmaların bulunduğu durumlar dışında, madde veya karışıma ilişkin sınıflandırmayı, yeni değerlendirmenin sonuçlarına uygun şekilde yapmakla yükümlüdür. (5) Birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü fıkralarda yer alan hükümlere tabi madde veya karışımın 25/3/2011tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Bitki Koruma Ürünlerinin Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik ile 31/12/2009 tarihli ve dördüncü mükerrer sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Biyosidal Ürünler Yönetmeliği kapsamında olması halinde, bu Yönetmeliklerde öngörülen şartlar da ayrıca geçerli olur. Sınıflandırma ve etiketleme envanterinde yer alan maddelerin sınıflandırılması MADDE 18 (1) İmalatçılar ve ithalatçılar, 41 inci madde uyarınca yapmaları gereken bildirimle birlikte sınıflandırmaya dair gerekçelerini Yetkili Mercie sunmaları kaydı ile bir maddeyi sınıflandırma ve etiketlemeenvanterinde yer alan sınıflandırmadan farklı şekilde sınıflandırabilir. (2) Sınıflandırma ve etiketleme envanterinde yer alan sınıflandırmanın ek-6 nın üçüncü bölümü kapsamında uyumlaştırılmış sınıflandırma olması halinde, birinci fıkra hükmü uygulanmaz. 183

184 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Etiket Uygulamaları ve Zararlılık İletişimi Etiketin içeriği MADDE 19 (1) Zararlı olarak sınıflandırılan ve ambalaj içinde bulunan madde veya karışım, aşağıdaki bilgileri içeren etiketi taşır: a) Tedarikçinin adı, adresi ve telefon numarası. b) Ambalaj üzerindeki miktar başka bir yerde belirtilmediği sürece, halka sunulan ambalaj içindeki madde veya karışımın nominal miktarı. c) 20 nci maddede belirtilen maddenin veya karışımın kimliği. ç) Uygulanabilir durumlarda, 21 inci maddeye uygun zararlılık işaretleri. d) Uygulanabilir durumlarda, 22 nci maddeye uygun uyarı kelimeleri. e) Uygulanabilir durumlarda, 23 üncü maddeye uygun zararlılık ifadeleri. f) Uygulanabilir durumlarda, 24 üncü maddeye uygun önlem ifadeleri. g) Uygulanabilir durumlarda, 27 nci maddeye uygun ilave bilgi bölümü. (2) Türkiye de piyasaya arz edilecek zararlı madde ve karışımların etiketleri Türkçe hazırlanır. Tedarikçiler, kullanılan tüm dillerde aynı detayların yer alması kaydıyla, etiketlerinde Türkçenin yanında farklı diller de kullanabilir. Maddenin ve karışımın kimliği MADDE 20 (1) Etiket, madde veya karışımın tanınmasını veya tanımlanmasını sağlayan detayları içerir. Madde veya karışımın kimliği, 19 uncu maddenin ikinci fıkrasına halel gelmeksizin, 26/12/2008 tarihli ve mükerrer sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik kapsamında hazırlanan güvenlik bilgi formunda kullanılan terimlerle aynı olur. (2) Bir maddenin kimliği, aşağıdaki bilgilerden en az birini içerir: a) Maddenin ek-6 nın üçüncü bölümünde yer alması halinde, ek-6 nın üçüncü bölümünde verilen adını ve EC veya CAS numarasını. b) Maddenin ek-6 nın üçüncü bölümü kapsamında olmaması, ancak sınıflandırma ve etiketleme envanterindebulunması halinde, sınıflandırma ve etiketleme envanterinde verilen adı ve EC veya CAS numarası. 184

185 c) Maddenin ek-6 nın üçüncü bölümünde ve sınıflandırma ve etiketleme envanteri kapsamında olmaması halinde, IUPAC tarafından sağlanan isimler dizininde yer alan adıyla birlikte CAS numarası veya CAS numarası ile birlikte bir diğer uluslararası kimyasal adı. ç) CAS numarasının mevcut olmadığı hallerde, IUPAC adı veya bir diğer uluslararası kimyasal adı. IUPAC İsimler Dizininde yer alan ad 100 karakteri geçerse, 41 inci madde uyarınca yapılacak bildirimde, IUPAC adı ile birlikte genel adı, ticari adı ve kısaltmalar gibi diğer adların belirtilmesi kaydı ile bu diğer adlardan biri kullanılabilir. (3) Bir karışımın kimliği, aşağıdaki bilgileri içerir: a) Karışımın ticari adı veya adlandırması. b) Karışım içinde bulunan ve karışımın akut toksisite, deri aşınması veya ciddi göz hasarı, eşey hücremutajenitesi, kanserojen, üreme sistemine toksik, solunum veya deri hassasiyeti, belirli hedef organ toksisitesi veya solunum için zararlı olarak sınıflandırılmasına katkıda bulunan tüm maddelerin kimlikleri. (4) Üçüncü fıkranın (b) bendinde bahsedilen durumda, karışımın zararlı olarak sınıflandırılmasında ve ilgili zararlılık ifadelerinin seçiminde etkili olan ve insan sağlığına yönelik önemli zararlara neden olan maddelerden en fazla dört maddenin adının yazılması yeterlidir; gerekirse dörtten fazla kimyasal ad kullanılabilir. Zararlılık işaretleri MADDE 21 (1) Etiket, söz konusu zarara ilişkin bilgileri sağlamak amacıyla ilgili zararlılık işareti veya işaretlerini içerir. (2) 35 inci madde kapsamında, zararlılık işaretleri ek-1 in numaralı başlığında ve ek-5 te öngörülen şartları karşılar. (3) Her bir sınıflandırmaya ilişkin zararlılık işaretleri ek-1 de yer alan ve her bir zararlılık sınıfı için gerekli olan etiket bilgilerini gösteren tablolarda belirtilmiştir. Uyarı kelimeleri MADDE 22 (1) Etiket, zararlı madde veya karışıma ait sınıflandırmaya uygun olan ilgili uyarı kelimesini içerir. (2) Her bir sınıflandırmaya ilişkin uyarı kelimesi, ek-1 in ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümlerinde zararlılık sınıfı için gereken etiket bilgilerini gösteren tablolarda belirtilmiştir. (3) Etiket üzerinde Tehlike uyarı kelimesinin kullanılması halinde, Dikkat uyarı kelimesi bulunmaz. Zararlılık ifadeleri 185

186 MADDE 23 (1) Etiket, zararlı madde veya karışıma ait sınıflandırmaya uygun olan ilgili zararlılık ifadelerini içerir. (2) Her sınıflandırmaya ilişkin zararlılık ifadeleri, ek-1 in ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümlerinde her zararlılık sınıfı için gereken etiket bilgilerini gösteren tablolarda belirtilmiştir. (3) Maddenin ek-6 nın üçüncü bölümünde yer alması halinde, burada yer alan her bir sınıflandırmaya ilişkin zararlılık ifadesi, ek-6 nın üçüncü bölümünde yer almayan diğer tüm sınıflandırmalara dair ikinci fıkrada bahsedilen zararlılık ifadeleriyle birlikte etiket üzerinde kullanılır. (4) Zararlılık ifadelerinde yer alacak olan açıklamaların ek-3 te yer alan hükümlere uygun olması zorunludur. Önlem ifadeleri MADDE 24 (1) Etikette ilgili önlem ifadeleri bulunur. (2) Önlem ifadeleri, ek-1 in ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümlerinde her zararlılık sınıfı için gereken etiket bilgilerini gösteren tablolardan seçilir. (3) Önlem ifadeleri, ek-4 ün birinci bölümünde öngörülen ve madde veya karışıma ilişkin zararlılık ifadelerini ve tanımlanmış veya öngörülen kullanımları dikkate alınarak seçilir. (4) Önlem ifadelerinde yer alacak olan açıklamaların ek-4 ün ikinci bölümüne uygun olması zorunludur. Özel durumlarda etiketleme şartlarındaki istisnalar MADDE 25 (1) Ek-1 in 1.3 numaralı başlığında yer alan etiketlemeye ilişkin özel hükümler, aşağıdakilere uygulanır: a) Taşınabilir gaz tüpleri. b) Propan, bütan ve sıvılaştırılmış petrol gazı için yapılmış gaz tüpleri. c) Spreyleme aparatı ile donatılmış ve soluma yoluyla zararlı olarak sınıflandırılan madde ve karışımlar içeren aerosoller ve konteynerler. ç) Kütle halindeki metaller, alaşımlar, polimer içeren karışımlar, elastomer içeren karışımlar. d) Ek-1 in 2.1 numaralı başlığında belirtilen, patlayıcı veya piroteknik bir etki elde etme amacıyla piyasaya arz edilen patlayıcılar. Alternatif kimyasal ad kullanmaya dair talepler 186

187 MADDE 26 (1) Maddenin veya karışımın imalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcısı, söz konusu maddenin ek-1 in birinci bölümünde belirtilen kriterleri karşıladığını ve maddenin kimliğinin etiket üzerinde veya güvenlik bilgi formunda yer almasının kendi fikri mülkiyet haklarının açıklanması bakımından sakıncalı olabilecek gizli bilgileri içerdiğini düşünüyorsa, söz konusu maddeyi en önemli fonksiyonel kimyasal grup adı veya alternatif bir ad ile kullanmak için İlgili Kuruluşa talepte bulunabilir. (2) Birinci fıkrada bahsedilen tüm talepler, Yetkili Merciinin internet sayfasında bulunan formata uygun olarak İlgili Kuruluşa iletilir. (3) İlgili Kuruluş, gerekli olması halinde, imalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcıdan ilave bilgi talep edebilir. İlgili Kuruluşun talebi almasından ve ilave bilgi istemesinden itibaren altı haftalık bir süre içinde görüş bildirmemesi halinde, talep edilen kimyasal ad kullanılır. (4) İlgili Kuruluşun talebi kabul etmemesi durumunda, imalatçı, ithalatçı ve alt kullanıcı Yetkili Mercie itirazda bulunabilir. (5) İlgili Kuruluş, üçüncü ve dördüncü fıkralarda yer alan hükümler uyarınca yapılan talebin sonucunu Yetkili Mercie bildirecek ve imalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcı tarafından kendisine sunulmuş olan bilgileri Yetkili Mercie sağlar. (6) Yeni bir bilginin; kullanılan alternatif kimyasal adın, işyerinde alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri ve karışımla işlem yapmaya dair risklerin kontrol edilmesi için yeterli olmadığını göstermesi halinde, İlgili Kuruluş söz konusu alternatif kimyasal adın kullanılmasına dair vermiş olduğu kararı gözden geçirir. İlgili Kuruluş, kararını geri alabilir veya başka alternatif kimyasal adın kullanılmasına izin verebilir. İlgili Kuruluşun kararı iptal ettiği veya tadil ettiği tarihten itibaren dört hafta içerisinde kararını gerekçeleri ile birlikte Yetkili Mercie bildirir. (7) Karışım içinde yer alan ve alternatif bir ad kullanılmasına izin verilmiş olan maddeye ait sınıflandırmanın, ek-1 in numaralı başlığında yer alan kriterleri karşılamaması halinde, söz konusu karışım içindeki maddenin tedarikçisi, 20 nci madde uyarınca etiket ve güvenlik bilgi formunda maddeye ait kimliği kullanır ve alternatif kimyasal adı kullanamaz. (8) İmalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcı belirlediği, İlgili Kuruluşun onayladığı alternatif ismi altı yıllık bir süre boyunca etiket ve güvenlik bilgi formlarında kullanabilir. İlgili Kuruluş karışım içerisinde veya eşya içerisinde bulunan maddelere ilişkin mevcut bilgilerden ek-10 un birinci ve ikinci bölümlerinde belirtilen bilgileri, internet üzerinden ücretsiz olarak kamunun erişimine açabilir. (9) İmalatçı, ithalatçı veya alt kullanıcı, birinci ve ikinci fıkralara uygun olarak sunduğu alternatif ad kullanma talep dosyası için Yetkili Merciin internet sitesinde yayımlanan ücreti ilgili kuruluşa öder. Etiket üzerindeki ilave bilgiler MADDE 27 (1) Zararlı olarak sınıflandırılan maddenin veya karışımın ek-2 nin birinci bölümünün 1.1 ve 1.2 numaralı başlıklarında yer alan fiziksel veya insan sağlığına 187

188 zararlı özellik gösterdiği durumlarda, ilgili zararlılık ifadeleri, etiket üzerindeki ilave bilgilere ayrılan bölümde yer alır. Zararlılık ifadelerinin, ek-2 nin birinci bölümünün 1.1 ve 1.2 numaralı başlıklarına ve ek-3 ün ikinci bölümüne uygun şekilde olması zorunludur. Maddenin ek-6 nın üçüncü bölümünde yer alması halinde, maddeye ilişkin ilave zararlılık ifadeleri etiket üzerindeki ilave bilgiler bölümünde yer alır. (2) Zararlı olarak sınıflandırılan bir maddenin veya karışımın Bitki Koruma Ürünlerinin Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik kapsamına girmesi halinde, etiket üzerindeki ilave bilgiler bölümünde ek-2 nin dördüncü bölümü ve ek-3 ün üçüncü bölümüne uygun bir ifade yer alır. (3) Tedarikçi, söz konusu bilgilerin 19 uncu maddenin birinci fıkrasının (a) bendinden (f) bendine kadar yer alan etiket bilgilerinin tanımlanmasını zorlaştırmaması, daha fazla detay sağlaması ve etiket bilgileriyle çelişmemesi veya bunlar hakkında şüpheye yol açmaması şartıyla, etiket üzerinde ilave bilgiler için ayrılan bölümde birinci ve ikinci fıkrada belirtilenlerden farklı ilave bilgilere yer verebilir. (4) Toksik değildir, Zararsızdır, Kirletici değildir, Ekolojiktir gibi maddenin veya karışımın zararlı olmadığını göstermeyi amaçlayan veya ilgili sınıflandırmalarla tutarsızlık gösterebilecek diğer ifadeler, bu Yönetmelik kapsamındaki herhangi bir maddenin veya karışımın etiketi veya ambalajı üzerinde yer alamaz. (5) Karışımın, zararlı olarak sınıflandırılan herhangi bir madde içermesi halinde, ek- 2 nin ikinci bölümünde yer alan hükümler doğrultusunda etiketlenir. Zararlılık ifadeleri, ek- 3 ün üçüncü bölümü uyarınca düzenlenir ve etiketin ilave bilgiler için ayrılan bölümünde yer alır. Etikette ayrıca, 20 nci maddede belirtilen karışımın kimliği ve karışımın tedarikçisinin adı, adresi ve telefon numarası da bulunur. Zararlılık işaretleri için öncelik ilkeleri MADDE 28 (1) Maddenin veya karışımın sınıflandırılması sonucunda etiket üzerinde birden fazla zararlılık işaretleri kullanılması gerektiğinde, gerekli olan zararlılık işaretleri sayısının azaltılmasına yönelik aşağıda belirtilen öncelik ilkeleri geçerlidir: a) GHS01 zararlılık işaretinin olması halinde, GHS02 ve GHS03 zararlılık işaretinin kullanılması, bu zararlılık işaretlerinin birden fazlasının kullanılmasının mecburi olduğu durumlar haricinde, isteğe bağlıdır. b) GHS06 zararlılık işaretinin olması halinde, GHS07 zararlılık işaretinin kullanılmasına gerek yoktur. c) GHS05 zararlılık işaretinin olması halinde, deri ve göz tahrişi için GHS07 zararlılık işaretinin kullanılmasına gerek yoktur. ç) GHS08 zararlılık işaretinin solunum hassasiyeti için geçerli olması halinde, deri hassasiyeti ve deri ve göz tahrişi için GHS07 zararlılık işaretinin kullanılmasına gerek yoktur. 188

189 d) Zararlılık işareti GHS02 veya GHS06 uygulanıyorsa GHS04 ün uygulaması olmayabilir. (2) Maddeye veya karışıma ilişkin zararlılık sınıflandırması sonucunda, aynı zararlılık sınıfına ait birden fazla zararlılık işaretinin olması durumunda, etikette söz konusu her bir zararlılık sınıfındaki en ciddi zararlılık kategorisine karşılık gelen zararlılık işareti yer alır. (3) Ek-6 nın üçüncü bölümünde yer alan ve aynı zamanda Üçüncü Bölüm gereğince sınıflandırılmaya tabi olan maddeler için, etikette söz konusu her bir zararlılık sınıfındaki en ciddi zararlılık kategorisine karşılık gelen zararlılık işareti yer alır. Zararlılık ifadeleri için öncelik ilkeleri MADDE 29 (1) Maddenin veya karışımın birden fazla zararlılık sınıfında veya bir zararlılık sınıfının birden fazla farklılaşma ile sınıflandırılması halinde, belirgin tekrarlar veya fazlalıklar olmadığı sürece, sınıflandırmaya ait tüm zararlılık ifadeleri etiket üzerinde yer alır. Önlem ifadeleri için öncelik ilkeleri MADDE 30 (1) Madde, karışım veya ambalaja ilişkin seçilen önlem ifadelerinden açık bir şekilde fazla veya gereksiz olanlar etikette yer almaz. (2) Halka arz edilen madde veya karışımın ve ilgili ambalajın bertarafına ilişkin bir önlem ifadesi, 24 üncü maddede aksi belirtilmedikçe etikette yer alır. Maddenin veya karışımın veya ambalajın bertarafının insan sağlığına veya çevreye yönelik herhangi bir zarar oluşturmadığı açık ve net olan durumlarda, bertarafa yönelik bir önlem ifadesi şartı aranmaz. (3) Zararların ciddiyetini ve niteliğini belirtmek için gerekli olmadığı sürece, etiket üzerinde altıdan fazla önlem ifadesi yer almaz. Etiketleme ve ambalajlama koşullarından istisnalar MADDE 31 (1) Piyasaya arz edilen maddenin veya karışımın ambalajının, 33 üncü maddede yer alan etiketleme kurallarını karşılayamayacak bir formda, şekilde veya küçüklükte olması halinde, etiket bilgileri 19 uncu maddenin ikinci fıkrasına uygun olarak, ek-1 in birinci bölümünün numaralı başlığına göre sağlanır. (2) Etiket bilgilerinin tamamının birinci fıkrada belirtilen şekilde sağlanamaması halinde, söz konusu etiket bilgileri ek-1 in birinci bölümünün numaralı başlığı hükümlerine uygun şekilde azaltılabilir. (3) Halka ambalajsız olarak sunulan ek-2 nin beşinci bölümünde belirtilen zararlı madde veya karışım ile birlikte 19 uncu maddede belirtilen etiket bilgilerinin bir kopyası verilir. Etiket bilgilerinin güncellenmesi MADDE 32 (1) Maddenin veya karışımın sınıflandırılması ve etiketlenmesine ilişkin zararlılık sınıfında değişikliğin olduğu ve bu zararların daha ciddi olduğu veya 27 nci madde 189

190 kapsamında yeni ilave etiket bilgilerini gerektirdiği durumlarda tedarikçi, değişikliğin niteliğini insan sağlığının ve çevrenin korunması bakımından dikkate alarak, etiketin geciktirilmeden güncellenmesini sağlar. Tedarikçiler, yapılan değişikliklerin vakit geçirilmeksizin eksiksiz bir şekilde etikette yer alması için 6 ncı maddenin birinci fıkrasının (ğ) bendi uyarınca birbirileri ile işbirliği yapar. (2) Tedarikçi, birinci fıkrada belirtilen değişiklikler haricinde etikette değişiklikler yapılması gerektiğinde, etiketin 18 ay içinde güncellenmesini sağlar. (3) Tedarikçi, Bitki Koruma Ürünlerinin Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik ile Biyosidal Ürünler Yönetmeliği kapsamındaki bir maddenin veya karışımın etiketlerini aynı yönetmelikleri de dikkate alarak günceller. Etiketlemeye dair genel kurallar MADDE 33 (1) Etiket, ambalaj normal konumdayken üzerindeki bilgiler yatay olarak okunabilecek şekilde ambalajın bir veya birkaç yüzeyine sıkıca yapıştırılır. olur. (2) Etiketin rengi ve sunumu, zararlılık işaretlerinin net olarak görünebileceği şekilde (3) 19 uncu maddenin birinci fıkrasında yer alan etiket bilgileri açık ve silinemez biçimde yazılır. Bunlar arka plandan net şekilde görülebilecek ve kolaylıkla okunabilecek boyut ve aralıkta olur. (4) Zararlılık işaretinin şekli, rengi ve büyüklüğü ve ayrıca etiketin boyutları, ek-1 in birinci bölümünün numaralı başlığında belirtildiği şekilde olur. (5) 19 uncu maddenin birinci fıkrasında yer alan etiket bilgileri ambalaj üzerinde açıkça yer alıyorsa, ayrıca etiket yapıştırılması gerekmez. Bu gibi durumlarda, bu Bölümde yer alan ve etiketler için geçerli olan şartlar, ambalaj üzerinde gösterilen bilgiler üzerinde uygulanır. Etiket üzerindeki bilgilerin konumu MADDE 34 (1) Zararlılık işaretleri, zararlılık ifadeleri, önlem ifadeleri ve uyarı kelimesi etiket üzerinde bir arada bulunur. (2) Tedarikçi, etiket üzerindeki zararlılık ifadelerinin ve önlem ifadelerinin sırasına karar verebilir. Ancak dördüncü fıkra hükümlerine tabi olarak tüm zararlılık ifadeleri ve önlem ifadeleri, etiket üzerinde dil bazında gruplandırılır. (3) İkinci fıkrada belirtilen zararlılık ifadesi grupları ve önlem ifadesi grupları, etiket üzerinde dil bazında birlikte yer alır. (4) İlave bilgiler, 27 nci maddede belirtilen ilave bilgiler bölümünde ve 19 uncu maddenin birinci fıkrasının (a) bendinden (f) bendine kadar belirtilen diğer etiket bilgileri ile bir arada etiket üzerinde yer alır. 190

191 (5) Renkler, zararlılık işaretlerinde kullanılmalarına ek olarak, özel etiketleme şartlarının uygulanması için etiketin diğer alanlarında da kullanılabilir. (6) Diğer mevzuatta öngörülen şartlardan kaynaklanan etiket bilgileri, 27 nci maddede belirtilen ilave bilgiler bölümünde yer alır. KİMYASAL MADDELERLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK (12 Ağustos 2013 PAZARTESİ, Sayı : 28733) Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda alınması gereken önlemler MADDE 7 (1) Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden riskler aşağıdaki önlemlerle ortadan kaldırılır veya en az düzeye indirilir: a) İşyerinde uygun düzenleme ve iş organizasyonu yapılır. b) Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalar, en az sayıda çalışan ile yapılır. c) Çalışanların maruz kalacakları madde miktarlarının ve maruziyet sürelerinin mümkün olan en az düzeyde olması sağlanır. ç) İşyerinde kullanılması gereken kimyasal madde miktarı en az düzeyde tutulur. d) İşyeri bina ve eklentileri her zaman düzenli ve temiz tutulur. e) Çalışanların kişisel temizlikleri için uygun ve yeterli şartlar sağlanır. f) Tehlikeli kimyasal maddelerin, atık ve artıkların işyerinde en uygun şekilde işlenmesi, kullanılması, taşınmasıve depolanması için gerekli düzenlemeler yapılır. g) İkame yöntemi uygulanarak, tehlikeli kimyasal madde yerine çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan kimyasal madde kullanılır. Yapılan işin özelliği nedeniyle ikame yöntemi kullanılamıyorsa, risk değerlendirmesi sonucuna göre ve öncelik sırasıyla aşağıdaki tedbirler alınarak risk azaltılır: 1) Çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek bakım onarım işleri de dahil tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda ve teknolojik gelişmeler de dikkate alınarak uygun proses ve mühendislik kontrol sistemleri seçilir ve uygun makine, malzeme ve ekipman kullanılır. 2) Riski kaynağında önlemek üzere; uygun iş organizasyonu ve yeterli havalandırma sistemi kurulması gibi toplu koruma önlemleri uygulanır. 3) Tehlikeli kimyasal maddelerin olumsuz etkilerinden çalışanların toplu olarak korunması için alınan önlemlerin yeterli olmadığı hallerde bu önlemlerle birlikte kişisel korunma yöntemleri uygulanır. 191

192 ğ) Alınan önlemlerin etkinliğini ve sürekliliğini sağlamak üzere yeterli kontrol, denetim ve gözetim sağlanır. h) İşveren, çalışanların sağlığı için risk oluşturabilecek kimyasal maddelerin düzenli olarak ölçümünün ve analizinin yapılmasını sağlar. İşyerinde çalışanların kimyasal maddelere maruziyetini etkileyebilecek koşullarda herhangi bir değişiklik olduğunda bu ölçümler tekrarlanır. Ölçüm sonuçları, bu Yönetmelik eklerinde belirtilen mesleki maruziyetsınır değerleri dikkate alınarak değerlendirilir. ı) İşveren, 6 ncı maddede belirtilen yükümlülükleri yerine getirirken, bu maddenin birinci fıkrasının (h) bendinde belirtilen ölçüm sonuçlarını da göz önünde bulundurur. Mesleki maruziyet sınır değerlerinin aşıldığı her durumda, işveren bu durumun en kısa sürede giderilmesi için koruyucu ve önleyici tedbirleri alır. i) 30/4/2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik hükümleri saklı kalmak kaydıyla işveren, risk değerlendirmesi sonuçlarını ve risk önleme prensiplerini temel alarak, çalışanları kimyasal maddelerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinden kaynaklanan tehlikelerden korumak için, bu maddelerin işlenmesi, depolanması, taşınması ve birbirini etkileyebilecek kimyasal maddelerin birbirleriyle temasının önlenmesi de dâhil olmak üzere, yapılan işin özelliğine uygun olarak aşağıda belirtilen öncelik sırasına göre teknik önlemleri alır ve idari düzenlemeleri yapar: 1) İşyerinde parlayıcı ve patlayıcı maddelerin tehlikeli konsantrasyonlara ulaşması ve kimyasal olarak kararsız maddelerin tehlikeli miktarlarda bulunması önlenir. Bu mümkün değilse, 2) İşyerinde yangın veya patlamaya sebep olabilecek tutuşturucu kaynakların bulunması önlenir. Kimyasal olarak kararsız madde ve karışımların zararlı etki göstermesine sebep olabilecek şartlar ortadan kaldırılır. Bu da mümkün değilse, 3) Parlayıcı ve/veya patlayıcı maddelerden kaynaklanan yangın veya patlama halinde veya kimyasal olarak kararsız madde ve karışımlarının zararlı fiziksel etkilerinden çalışanların zarar görmesini önlemek veya en aza indirmek için gerekli önlemler alınır. j) İş ekipmanı ve çalışanların korunması için sağlanan koruyucu sistemlerin tasarımı, imali ve temini, sağlık ve güvenlik yönünden yürürlükteki mevzuata uygun şekilde yapılır. İşveren, patlayıcı ortamlarda kullanılacak bütün donanım ve koruyucu sistemlerin 30/12/2006 tarihli ve üncü Mükerrer sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmelik (94/9/AT) hükümlerine uygun olmasını sağlar. k) Patlama basıncının etkisini azaltacak düzenlemeler yapılır. l) Tesis, makine ve ekipmanın sürekli kontrol altında tutulması sağlanır. m) İşyerlerinde, sıvı oksijen, sıvı argon ve sıvı azot bulunan depolama tanklarının yerleştirilmesinde Ek-4 te belirtilen asgari güvenlik mesafelerine uyulur. 192

193 KANSEROJEN VEYA MUTAJEN MADDELERLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi: 6 Ağustos 2013 Sayı : 28730) Maruziyetin önlenmesi ve azaltılması MADDE 7 (1) Kanserojen veya mutajen maddelerle yapılan çalışmalardamaruziyetin önlenmesi ve azaltılması için; a) İşyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonucunda çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk bulunduğunun ortaya çıkması hâlinde çalışanların tehlikeli maddelere maruziyeti önlenir. b) Kanserojen veya mutajen maddelerin tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarıyla değiştirilmesinin teknik olarak mümkün olmadığı hâllerde, bu maddelerinüretiminde ve kullanılmasında teknik imkânlara göre kapalı sistemler kullanılır. c) Kapalı sistemle çalışmanın teknik olarak mümkün olmadığı hâllerde, çalışanlarınmaruziyeti mümkün olan en az düzeye indirilir. ç) Çalışanların kanserojen veya mutajen maddelere maruziyeti, Ek-2 de verilen sınır değerleri aşamaz. d) İşveren kanserojen veya mutajen maddelerin kullanıldığı işlerde; 1) İşyerinde kullanılacak kanserojen veya mutajen madde miktarını belirler ve yapılan iş için gereken miktardan fazla madde bulunmasını önler. 2) Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalan veya kalabilecek çalışan sayısının mümkün olan en az sayıda olmasını sağlar. 3) Kanserojen veya mutajen maddelerin çalışma ortamına yayılmasını önlemek veya en aza indirmek için işlem tasarımını uygun şekilde yapar ve gerekli mühendislik kontrol önlemlerinin alınmasını sağlar. 4) Kanserojen veya mutajen maddelerin kaynağından lokal veya genel havalandırma sistemi veya diğer yöntemlerle, halk sağlığı ve çevreye zarar vermeyecek şekilde çalışılan ortamdan dışarı atılmasını sağlar. 5) Herhangi bir kaza sonucunda veya beklenmeyen bir şekilde kanserojen veyamutajen maddelerin ortama yayılması hâlinde, bu durumun erken tespiti için uygunölçüm sistemleri bulunmasını sağlar. 6) Uygun çalışma yöntemleri ve işlemlerin kullanılmasını sağlar. 7) Alınan diğer önlemlerle toplu korumanın sağlanamadığı veya maruziyetinönlenemediği durumlarda uygun kişisel korunma yöntemleri ve kişisel koruyucu donanımların kullanılmasını sağlar. 8) Özellikle çalışma ortam zemini, duvarlar ve diğer yüzeylerin düzenli olarak temizlenmesini ve hijyen şartlarını sağlar. 9) Çalışanları bilgilendirir. 10) Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalınan veya maruz kalma riski bulunan yerleri uygun ikaz levhaları ve güvenlik işaretleri ile belirler. Bu yerlerde sigara kullanılmasının ve yeme, içmenin yasak olduğunu belirten ikaz levhalarını bulundurur. 11) İlgili mevzuat gereği hazırlanacak acil durum planında, yüksek düzeydemaruziyete neden olabilecek durumlara yönelik eylemler de planlanır. 12) Kanserojen veya mutajen maddelerin güvenli şekilde depolanması, taşınmasıveya işlem görmesi için bu maddelerin açıkça ve görünür şekilde etiketlenmiş, sızdırmaz kapalı kaplarda bulundurulmasını sağlar. Bu maddelerin kullanıldığı ve depolandığı alanlara görevli olmayanların giriş ve çıkışlarını kontrol altında tutar. 193

194 13) Atıkların çalışanlar tarafından güvenli bir şekilde toplanması, depolanmasıve uzaklaştırılıp zararsız hale getirilmesinde açıkça ve görünür şekilde etiketlenmiş, sızdırmaz kapalı kaplar kullanılmasını sağlar. (2) Kanserojen veya mutajen maddeler, 31/3/2007 tarihli ve sayılı ResmîGazete`de yayımlanan Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik ve 8/9/2009 tarihli ve 2009/15454 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR) hükümlerine uygun olarak taşınır. Yetkili makama bilgi verilmesi MADDE 8 (1) İşyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonucundaçalışanların sağlığı ve güvenliği yönünden risk bulunduğu saptanan işlerde, Bakanlıkça istendiğinde, işveren aşağıdaki konularda yeterli bilgileri verir. a) İşyerinde kanserojen veya mutajen maddelerin kullanıldığı işlemler ile bu maddelerin kullanılma nedeni. b) Kanserojen veya mutajen maddelerin işyerinde üretilen ve kullanılan miktarı. c) Maruz kalan çalışan sayısı. ç) Alınan koruyucu önlemler. d) Kullanılan koruyucu araç ve gerecin türü. e) Maruziyetin türü ve düzeyi. f) İkame yapılıp yapılamadığı. Öngörülemeyen maruziyet MADDE 9 (1) Çalışanların yüksek düzeyde maruziyetine neden olabilecek beklenmedik bir olay veya kaza hâlinde; a) İşveren, çalışanlara durum hakkında derhal bilgi verir. b) Yüksek düzeydeki maruziyet nedeni ortadan kaldırılıp, durum normale dönünceye kadar; 1) Etkilenmiş alana, sadece onarım ve diğer zorunlu işleri yapacak çalışanların girmesine izin verilir. 2) Etkilenmiş alana girecek çalışanların koruyucu giysi ve solunum koruyucuekipman kullanmaları sağlanarak, her bir çalışan etkilenmiş alanda mümkün olduğunca kısa süreli çalıştırılır ve bu durumun süreklilik arz etmesi engellenir. 3) Koruma sağlanmayanların etkilenmiş alanda çalışmasına izin verilmez. Öngörülebilir maruziyet MADDE 10 (1) İşveren; çalışanların maruziyetinin önemli ölçüde artma ihtimali olan ve çalışanların maruziyetini azaltıcı tüm teknik koruyucu önlemlerin hâlihazırda alınmış olduğu bakım, onarım gibi işlerde; a) Genel sorumlulukları devam etmek şartıyla, çalışanlar ve/veya temsilcilerine danıştıktan sonra, bu işlerde çalışanların korunmasını sağlamak vemaruziyetlerini asgari süreye indirmek için gerekli önlemleri belirler ve alır. b) Yüksek düzeyde maruziyete neden olabilecek koşulların devamı süresince,çalışanların koruyucu giysi ve solunum koruyucu ekipman kullanmalarını sağlar. Bu koşullardaki çalışmaların mümkün olduğunca kısa süreli olmasını sağlayarak bu koşulların süreklilik arz etmesini engeller. c) Bu işlerin yapıldığı alanları belirleyerek açık bir şekilde işaretler ve yetkili olmayan kişilerin bu alanlara girmesini önler. Riskli alanlara giriş MADDE 11 (1) İşveren; işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesine göre sağlık ve güvenlik yönünden risk bulunan alanlara, sadece işi veya görevi gereği bu alana girmesi gereken çalışanlara izin verir, bunların dışındakilerin girmemesi için gerekli önlemleri alır. 194

195 Hijyen ve kişisel korunma MADDE 12 (1) İşveren kanserojen veya mutajen maddelerle kirlenme ihtimali olan işlerde aşağıdaki önlemleri alır. a) Bu işlerin yapıldığı yerlerde çalışanların yemeleri, içmeleri ve sigara kullanmaları önlenir. b) Çalışanlara, koruyucu giysi veya uygun özel giysi verilir ve bunların günlük kıyafetlerinden ayrı yerlerde saklanabilmesi için birbirinden ayrı elbise dolapları bulundurulur. c) Çalışanlara uygun ve yeterli yıkanma yeri, tuvalet ve temizlik malzemesi sağlanır. ç) Kişisel koruyucu donanımların özel yerlerde ve uygun şartlarda saklanmasısağlanır ve her kullanımdan sonra ve mümkünse kullanmadan önce kontrol edilerek temizlenir, tamir edilir veya değiştirilir. (2) İşveren bu maddede belirtilen tedbirlerin maliyetini çalışanlara yansıtamaz. Çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi MADDE 13 (1) İşveren; çalışanların ve/veya temsilcilerinin, çalışanların işsağlığı ve güvenliği eğitimlerine ilişkin mevzuat hükümlerini de dikkate alarak yeterli ve uygun eğitim almalarını sağlar ve özellikle aşağıdaki konulardaçalışanlara gerekli bilgi ve talimatı verir. a) İşyerinde kullanılan kanserojen veya mutajen maddelerin riskleri ve etkileri. b) Tütün kullanımının getirebileceği ek riskler de dâhil sağlığı etkileyebilecek riskler. c) Maruziyeti önlemek için alınan ve alınacak önlemler. ç) Hijyen kuralları. d) Kişisel koruyucu donanımların kullanılması. e) Kazaların önlenmesi ve kaza halinde kurtarma çalışmaları da dâhil yapılmasıgereken işler. f) Kanserojen veya mutajen madde içeren tesis ve kapların üzerinde bulunmasıgereken anlaşılır ve okunaklı etiketler ile açıkça görülebilir uyarı ve tehlike işaretleri. (2) Yeni bir risk ortaya çıktığında veya mevcut risklerde değişiklik olduğunda eğitim yenilenir ve gerektiği durumlarda belirli aralıklarla tekrarlanır. Çalışanların bilgi alma hakkı MADDE 14 (1) Çalışanlar ve/veya temsilcileri, bu Yönetmelik hükümlerinin işyerinde uygulanmasını izleme ve özellikle aşağıdaki konularda uygulamalara katılma hakkına sahiptir. a) İşverenin kişisel koruyucu donanımı belirleme sorumluluğu saklı kalmak kaydıyla, koruyucu donanımın seçimi ve kullanılmasının çalışanların sağlık ve güvenliğine etkilerinin belirlenmesinde. b) İşverenin sorumluluğu saklı kalmak kaydıyla, 10 uncu maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen işlerde alınacak önlemlerin belirlenmesinde. (2) 10 uncu maddede belirtilen işler de dâhil olmak üzere maruziyetin yüksek olabileceği durumlar hakkında, çalışanlar ve/veya temsilcileri en kısa sürede bilgilendirilir. Olayın nedenleri, alınması gerekli koruyucu ve önleyici tedbirler ve durumun düzeltilmesi için yapılması gereken işler hakkında bilgi verilir. (3) İşyerinde kullanılan kanserojen veya mutajen maddelerin malzeme güvenlik bilgi formları temin edilip, ilgili çalışan ve/veya temsilcilerinin bunlara kolayca ulaşabilmeleri sağlanır. (4) İşveren, risk değerlendirmesine göre, çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden riskli olan işlerde çalışanların güncellenmiş listesini ve bunlarınmaruziyet durumlarını belirten kayıtları tutar. (5) Yukarıda belirtilen liste ve kayıtları; işyeri hekimi, işyerinde sağlık ve güvenlikten sorumlu kişiler ve/veya yetkili merciler inceleme hakkına sahiptirler. 195

196 (6) Her çalışan kendisi ile ilgili listedeki kişisel bilgileri alma hakkına sahiptir. (7) Çalışanlar ve/veya temsilcileri bilgilerin tümünü isimsiz olarak alma hakkına sahiptir. Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda alınması gereken önlemler: Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi : 12 Ağustos 2013 Sayı : 28733) MADDE 7 (1) Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden riskler aşağıdaki önlemlerle ortadan kaldırılır veya en az düzeye indirilir: a) İşyerinde uygun düzenleme ve iş organizasyonu yapılır. b) Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalar, en az sayıda çalışan ile yapılır. c) Çalışanların maruz kalacakları madde miktarlarının ve maruziyet sürelerinin mümkün olan en az düzeyde olması sağlanır. ç) İşyerinde kullanılması gereken kimyasal madde miktarı en az düzeyde tutulur. d) İşyeri bina ve eklentileri her zaman düzenli ve temiz tutulur. e) Çalışanların kişisel temizlikleri için uygun ve yeterli şartlar sağlanır. f) Tehlikeli kimyasal maddelerin, atık ve artıkların işyerinde en uygun şekilde işlenmesi, kullanılması, taşınması ve depolanması için gerekli düzenlemeler yapılır. g) İkame yöntemi uygulanarak, tehlikeli kimyasal madde yerine çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan kimyasal madde kullanılır. Yapılan işin özelliği nedeniyle ikame yöntemi kullanılamıyorsa, risk değerlendirmesi sonucuna göre ve öncelik sırasıyla aşağıdaki tedbirler alınarak risk azaltılır: 1) Çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek bakım onarım işleri de dahil tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda ve teknolojik gelişmeler de dikkate alınarak uygun proses ve mühendislik kontrol sistemleri seçilir ve uygun makine, malzeme ve ekipman kullanılır. 2) Riski kaynağında önlemek üzere; uygun iş organizasyonu ve yeterli havalandırma sistemi kurulması gibi toplu koruma önlemleri uygulanır. 3) Tehlikeli kimyasal maddelerin olumsuz etkilerinden çalışanların toplu olarak korunması için alınan önlemlerin yeterli olmadığı hallerde bu önlemlerle birlikte kişisel korunma yöntemleri uygulanır. ğ) Alınan önlemlerin etkinliğini ve sürekliliğini sağlamak üzere yeterli kontrol, denetim ve gözetim sağlanır. 196

197 h) İşveren, çalışanların sağlığı için risk oluşturabilecek kimyasal maddelerin düzenli olarak ölçümünün ve analizinin yapılmasını sağlar. İşyerinde çalışanların kimyasal maddelere maruziyetini etkileyebilecek koşullarda herhangi bir değişiklik olduğunda bu ölçümler tekrarlanır. Ölçüm sonuçları, bu Yönetmelik eklerinde belirtilen meslekimaruziyet sınır değerleri dikkate alınarak değerlendirilir. ı) İşveren, 6 ncı maddede belirtilen yükümlülükleri yerine getirirken, bu maddenin birinci fıkrasının (h) bendinde belirtilen ölçüm sonuçlarını da göz önünde bulundurur. Mesleki maruziyet sınır değerlerinin aşıldığı her durumda, işveren bu durumun en kısa sürede giderilmesi için koruyucu ve önleyici tedbirleri alır. i) 30/4/2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik hükümleri saklı kalmak kaydıyla işveren, risk değerlendirmesi sonuçlarını ve risk önleme prensiplerini temel alarak, çalışanları kimyasal maddelerin fiziksel ve kimyasalözelliklerinden kaynaklanan tehlikelerden korumak için, bu maddelerin işlenmesi, depolanması, taşınması ve birbirini etkileyebilecek kimyasal maddelerin birbirleriyle temasının önlenmesi de dâhil olmak üzere, yapılan işin özelliğine uygun olarak aşağıda belirtilen öncelik sırasına göre teknik önlemleri alır ve idari düzenlemeleri yapar: 1) İşyerinde parlayıcı ve patlayıcı maddelerin tehlikeli konsantrasyonlara ulaşması ve kimyasal olarak kararsız maddelerin tehlikeli miktarlarda bulunması önlenir. Bu mümkün değilse, 2) İşyerinde yangın veya patlamaya sebep olabilecek tutuşturucu kaynakların bulunması önlenir. Kimyasal olarak kararsız madde ve karışımların zararlı etki göstermesine sebep olabilecek şartlar ortadan kaldırılır. Bu da mümkün değilse, 3) Parlayıcı ve/veya patlayıcı maddelerden kaynaklanan yangın veya patlama halinde veya kimyasal olarak kararsız madde ve karışımlarının zararlı fiziksel etkilerinden çalışanların zarar görmesini önlemek veya en aza indirmek için gerekli önlemler alınır. j) İş ekipmanı ve çalışanların korunması için sağlanan koruyucu sistemlerin tasarımı, imali ve temini, sağlık ve güvenlik yönünden yürürlükteki mevzuata uygun şekilde yapılır. İşveren, patlayıcı ortamlarda kullanılacak bütün donanım ve koruyucu sistemlerin 30/12/2006 tarihli ve üncü Mükerrer sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmelik (94/9/AT) hükümlerine uygun olmasını sağlar. k) Patlama basıncının etkisini azaltacak düzenlemeler yapılır. l) Tesis, makine ve ekipmanın sürekli kontrol altında tutulması sağlanır. m) İşyerlerinde, sıvı oksijen, sıvı argon ve sıvı azot bulunan depolama tanklarının yerleştirilmesinde Ek-4 te belirtilen asgari güvenlik mesafelerine uyulur. KANSEROJEN, MUTAJEN VE TOKSİK MADDELER 197

198 Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi: 6 Ağustos 2013 Sayı : 28730) BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; çalışanların kanserojen veya mutajenmaddelere maruziyetinden kaynaklanabilecek sağlık ve güvenlik risklerinden korunması için bu maddelere maruziyetin önlenmesi ve sınır değerler de dâhil olmaküzere asgari gerekliliklerin belirlenmesidir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamına giren ve çalışanların kanserojen ve mutajen maddelere maruz kalma riski bulunan işlerin yapıldığı işyerlerinde uygulanır. (2) Asbest ile çalışmalarda, 25/1/2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelikte belirtilen hükümlerle birlikte bu Yönetmelik hükümleri de uygulanır. (3) Radyasyonla birlikte farklı kanserojen veya mutajen maddeleremaruziyetin olduğu işlerde, radyasyonla ilgili özel mevzuatla birlikte bu Yönetmelik hükümleri de uygulanır. Yalnızca radyasyona maruziyetin söz konusu olduğu işlerde bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik; a) 6331 sayılı Kanunun 30 uncu maddesine dayanılarak, b) Avrupa Birliğinin 29/4/2004 tarihli ve 2004/37/EC sayılı Konsey Direktifine paralel olarak, hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını, b) Kanserojen madde; 1) Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olabilecek veya kanser oluşumunu hızlandırabilecek madde veya müstahzarları, 2) Ek-1 de belirtilen maddeler, işlemler ve bu işlemler sırasında ortaya çıkan madde veya müstahzarı, 198

199 c) Mutajen madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilecek veya bu etkinin oluşumunu hızlandırabilecek madde veya müstahzarları, ç) Sınır değer: Aksi belirtilmedikçe kanserojen veya mutajen maddenin,çalışanın solunum bölgesinde bulunan havadaki, Ek-2 de belirlenen referans zaman aralığındaki, zaman ağırlıklı ortalama konsantrasyonunu, d) Solunum bölgesi: Merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta noktası olan 30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında kalan yarısını, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM İşverenlerin Yükümlülükleri Risklerin değerlendirilmesi MADDE 5 (1) İşveren, 29/12/2012 tarihli ve sayılı Resmî Gazete`de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği uyarınca işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesinde; kanserojen veya mutajen maddeleremaruziyet riski bulunan işlerde çalışanların; bu maddelere maruziyet türü,maruziyet düzeyi ve maruziyet süresini belirleyerek riskleri değerlendirir ve alınması gerekli sağlık ve güvenlik önlemlerini belirler. (2) Risk değerlendirmesinde kanserojen veya mutajen maddelerin, deri yolu da dâhil olmak üzere vücuda giriş yollarının tümü dikkate alınır. (3) Risk değerlendirmesi gerçekleştirilirken, belirli risklerden etkilenecekçalışanların sağlık ve güvenlikleri ile kanserojen veya mutajen maddelerle çalışmak istemeyenlerin bu istekleri özel olarak dikkate alınır. Kullanımın azaltılması MADDE 6 (1) İşverenler; a) Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak amacıyla teknik olarak mümkün olduğu hâllerde, tehlikesiz veya daha az tehlikeli madde, müstahzar veya işlem kullanarak işyerindeki kanserojen veya mutajen maddelerin kullanımını azaltır. b) Kanserojen veya mutajen maddelerin değiştirilmesi konusunda yapılan araştırma sonuçlarını, istenmesi hâlinde Bakanlığa verir Maruziyetin önlenmesi ve azaltılması MADDE 7 (1) Kanserojen veya mutajen maddelerle yapılan çalışmalardamaruziyetin önlenmesi ve azaltılması için; a) İşyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonucunda çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk bulunduğunun ortaya çıkması hâlinde çalışanların tehlikeli maddelere maruziyeti önlenir. 199

200 b) Kanserojen veya mutajen maddelerin tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarıyla değiştirilmesinin teknik olarak mümkün olmadığı hâllerde, bu maddelerinüretiminde ve kullanılmasında teknik imkânlara göre kapalı sistemler kullanılır. c) Kapalı sistemle çalışmanın teknik olarak mümkün olmadığı hâllerde, çalışanlarınmaruziyeti mümkün olan en az düzeye indirilir. ç) Çalışanların kanserojen veya mutajen maddelere maruziyeti, Ek-2 de verilen sınır değerleri aşamaz. d) İşveren kanserojen veya mutajen maddelerin kullanıldığı işlerde; 1) İşyerinde kullanılacak kanserojen veya mutajen madde miktarını belirler ve yapılan iş için gereken miktardan fazla madde bulunmasını önler. 2) Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalan veya kalabilecek çalışan sayısının mümkün olan en az sayıda olmasını sağlar. 3) Kanserojen veya mutajen maddelerin çalışma ortamına yayılmasını önlemek veya en aza indirmek için işlem tasarımını uygun şekilde yapar ve gerekli mühendislik kontrol önlemlerinin alınmasını sağlar. 4) Kanserojen veya mutajen maddelerin kaynağından lokal veya genel havalandırma sistemi veya diğer yöntemlerle, halk sağlığı ve çevreye zarar vermeyecek şekilde çalışılan ortamdan dışarı atılmasını sağlar. 5) Herhangi bir kaza sonucunda veya beklenmeyen bir şekilde kanserojen veyamutajen maddelerin ortama yayılması hâlinde, bu durumun erken tespiti için uygunölçüm sistemleri bulunmasını sağlar. 6) Uygun çalışma yöntemleri ve işlemlerin kullanılmasını sağlar. 7) Alınan diğer önlemlerle toplu korumanın sağlanamadığı veya maruziyetinönlenemediği durumlarda uygun kişisel korunma yöntemleri ve kişisel koruyucu donanımların kullanılmasını sağlar. 8) Özellikle çalışma ortam zemini, duvarlar ve diğer yüzeylerin düzenli olarak temizlenmesini ve hijyen şartlarını sağlar. 9) Çalışanları bilgilendirir. 10) Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalınan veya maruz kalma riski bulunan yerleri uygun ikaz levhaları ve güvenlik işaretleri ile belirler. Bu yerlerde sigara kullanılmasının ve yeme, içmenin yasak olduğunu belirten ikaz levhalarını bulundurur. 11) İlgili mevzuat gereği hazırlanacak acil durum planında, yüksek düzeydemaruziyete neden olabilecek durumlara yönelik eylemler de planlanır. 12) Kanserojen veya mutajen maddelerin güvenli şekilde depolanması, taşınmasıveya işlem görmesi için bu maddelerin açıkça ve görünür şekilde etiketlenmiş, sızdırmaz kapalı kaplarda bulundurulmasını sağlar. Bu maddelerin kullanıldığı ve depolandığı alanlara görevli olmayanların giriş ve çıkışlarını kontrol altında tutar. 200

201 13) Atıkların çalışanlar tarafından güvenli bir şekilde toplanması, depolanmasıve uzaklaştırılıp zararsız hale getirilmesinde açıkça ve görünür şekilde etiketlenmiş, sızdırmaz kapalı kaplar kullanılmasını sağlar. (2) Kanserojen veya mutajen maddeler, 31/3/2007 tarihli ve sayılı ResmîGazete`de yayımlanan Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik ve 8/9/2009 tarihli ve 2009/15454 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması(ADR) hükümlerine uygun olarak taşınır. Yetkili makama bilgi verilmesi MADDE 8 (1) İşyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonucundaçalışanların sağlığı ve güvenliği yönünden risk bulunduğu saptanan işlerde, Bakanlıkça istendiğinde, işveren aşağıdaki konularda yeterli bilgileri verir. a) İşyerinde kanserojen veya mutajen maddelerin kullanıldığı işlemler ile bu maddelerin kullanılma nedeni. b) Kanserojen veya mutajen maddelerin işyerinde üretilen ve kullanılan miktarı. c) Maruz kalan çalışan sayısı. ç) Alınan koruyucu önlemler. d) Kullanılan koruyucu araç ve gerecin türü. e) Maruziyetin türü ve düzeyi. f) İkame yapılıp yapılamadığı. Öngörülemeyen maruziyet MADDE 9 (1) Çalışanların yüksek düzeyde maruziyetine neden olabilecek beklenmedik bir olay veya kaza hâlinde; a) İşveren, çalışanlara durum hakkında derhal bilgi verir. b) Yüksek düzeydeki maruziyet nedeni ortadan kaldırılıp, durum normale dönünceye kadar; 1) Etkilenmiş alana, sadece onarım ve diğer zorunlu işleri yapacak çalışanların girmesine izin verilir. 2) Etkilenmiş alana girecek çalışanların koruyucu giysi ve solunum koruyucuekipman kullanmaları sağlanarak, her bir çalışan etkilenmiş alanda mümkün olduğunca kısa süreli çalıştırılır ve bu durumun süreklilik arz etmesi engellenir. 3) Koruma sağlanmayanların etkilenmiş alanda çalışmasına izin verilmez. Öngörülebilir maruziyet 201

202 MADDE 10 (1) İşveren; çalışanların maruziyetinin önemli ölçüde artma ihtimali olan ve çalışanların maruziyetini azaltıcı tüm teknik koruyucu önlemlerin hâlihazırda alınmış olduğu bakım, onarım gibi işlerde; a) Genel sorumlulukları devam etmek şartıyla, çalışanlar ve/veya temsilcilerine danıştıktan sonra, bu işlerde çalışanların korunmasını sağlamak vemaruziyetlerini asgari süreye indirmek için gerekli önlemleri belirler ve alır. b) Yüksek düzeyde maruziyete neden olabilecek koşulların devamı süresince,çalışanların koruyucu giysi ve solunum koruyucu ekipman kullanmalarını sağlar. Bu koşullardaki çalışmaların mümkün olduğunca kısa süreli olmasını sağlayarak bu koşulların süreklilik arz etmesini engeller. c) Bu işlerin yapıldığı alanları belirleyerek açık bir şekilde işaretler ve yetkili olmayan kişilerin bu alanlara girmesini önler. Riskli alanlara giriş MADDE 11 (1) İşveren; işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesine göre sağlık ve güvenlik yönünden risk bulunan alanlara, sadece işi veya görevi gereği bu alana girmesi gereken çalışanlara izin verir, bunların dışındakilerin girmemesi için gerekli önlemleri alır. Hijyen ve kişisel korunma MADDE 12 (1) İşveren kanserojen veya mutajen maddelerle kirlenme ihtimali olan işlerde aşağıdaki önlemleri alır. a) Bu işlerin yapıldığı yerlerde çalışanların yemeleri, içmeleri ve sigara kullanmaları önlenir. b) Çalışanlara, koruyucu giysi veya uygun özel giysi verilir ve bunların günlük kıyafetlerinden ayrı yerlerde saklanabilmesi için birbirinden ayrı elbise dolapları bulundurulur. c) Çalışanlara uygun ve yeterli yıkanma yeri, tuvalet ve temizlik malzemesi sağlanır. ç) Kişisel koruyucu donanımların özel yerlerde ve uygun şartlarda saklanmasısağlanır ve her kullanımdan sonra ve mümkünse kullanmadan önce kontrol edilerek temizlenir, tamir edilir veya değiştirilir. (2) İşveren bu maddede belirtilen tedbirlerin maliyetini çalışanlara yansıtamaz. Çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi MADDE 13 (1) İşveren; çalışanların ve/veya temsilcilerinin, çalışanların işsağlığı ve güvenliği eğitimlerine ilişkin mevzuat hükümlerini de dikkate alarak yeterli ve uygun eğitim almalarını sağlar ve özellikle aşağıdaki konulardaçalışanlara gerekli bilgi ve talimatı verir. a) İşyerinde kullanılan kanserojen veya mutajen maddelerin riskleri ve etkileri. b) Tütün kullanımının getirebileceği ek riskler de dâhil sağlığı etkileyebilecek riskler. c) Maruziyeti önlemek için alınan ve alınacak önlemler. 202

203 ç) Hijyen kuralları. d) Kişisel koruyucu donanımların kullanılması. işler. e) Kazaların önlenmesi ve kaza halinde kurtarma çalışmaları da dâhil yapılmasıgereken f) Kanserojen veya mutajen madde içeren tesis ve kapların üzerinde bulunmasıgereken anlaşılır ve okunaklı etiketler ile açıkça görülebilir uyarı ve tehlike işaretleri. (2) Yeni bir risk ortaya çıktığında veya mevcut risklerde değişiklik olduğunda eğitim yenilenir ve gerektiği durumlarda belirli aralıklarla tekrarlanır. Çalışanların bilgi alma hakkı MADDE 14 (1) Çalışanlar ve/veya temsilcileri, bu Yönetmelik hükümlerinin işyerinde uygulanmasını izleme ve özellikle aşağıdaki konularda uygulamalara katılma hakkına sahiptir. a) İşverenin kişisel koruyucu donanımı belirleme sorumluluğu saklı kalmak kaydıyla, koruyucu donanımın seçimi ve kullanılmasının çalışanların sağlık ve güvenliğine etkilerinin belirlenmesinde. b) İşverenin sorumluluğu saklı kalmak kaydıyla, 10 uncu maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen işlerde alınacak önlemlerin belirlenmesinde. (2) 10 uncu maddede belirtilen işler de dâhil olmak üzere maruziyetin yüksek olabileceği durumlar hakkında, çalışanlar ve/veya temsilcileri en kısa sürede bilgilendirilir. Olayın nedenleri, alınması gerekli koruyucu ve önleyici tedbirler ve durumun düzeltilmesi için yapılması gereken işler hakkında bilgi verilir. (3) İşyerinde kullanılan kanserojen veya mutajen maddelerin malzeme güvenlik bilgi formları temin edilip, ilgili çalışan ve/veya temsilcilerinin bunlara kolayca ulaşabilmeleri sağlanır. (4) İşveren, risk değerlendirmesine göre, çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden riskli olan işlerde çalışanların güncellenmiş listesini ve bunlarınmaruziyet durumlarını belirten kayıtları tutar. (5) Yukarıda belirtilen liste ve kayıtları; işyeri hekimi, işyerinde sağlık ve güvenlikten sorumlu kişiler ve/veya yetkili merciler inceleme hakkına sahiptirler. (6) Her çalışan kendisi ile ilgili listedeki kişisel bilgileri alma hakkına sahiptir. (7) Çalışanlar ve/veya temsilcileri bilgilerin tümünü isimsiz olarak alma hakkına sahiptir. Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması MADDE 15 (1) İşveren, bu Yönetmelikte belirtilen konularda çalışanların ve/veya temsilcilerinin 6331 sayılı Kanunun 18 inci maddesine uygun olarak; görüşlerini alır, teklif getirme hakkını tanır ve bu konulardaki görüşmelerde yer almalarını ve katılımlarını sağlar. 203

204 (2) Çalışanların ve/veya temsilcilerinin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için alınan önlemlerin yetersiz olduğu durumlarda veya teftiş sırasında, yetkili makama başvurmalarından dolayı hakları kısıtlanamaz. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Sağlık gözetimi MADDE 16 (1) İşveren; kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet sonucu oluşabilecek sağlık sorunlarına erken tanı konulması ve çalışanların bu maddeleremaruziyetinden kaynaklanabilecek sağlık ve güvenlik risklerinden korunmalarıamacıyla maruziyet öncesinde ve daha sonra da düzenli aralıklarla; a) Çalışanların aşağıdaki durumlarda sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. 1) 6331 sayılı Kanunun 15 inci maddesi kapsamında. 2) İşyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonuçlarına göre gerektirmesi hâlinde. b) İşyerinde kişisel ve mesleki hijyen önlemlerinin derhal alınabilmesi mümkün olacak şekilde gerekli düzenlemeleri yapar. (2) Yapılan sağlık gözetimi sonucunda, çalışanda saptanan sağlık sorununun kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet nedeniyle oluştuğunun tespiti halinde; a) Çalışanların sağlık gözetimine yönelik kişisel sağlık kayıtları tutulur ve işyeri hekimi tarafından çalışanlara yönelik alınması gereken koruyucu veya önleyici tedbirler önerilir. b) Çalışana, maruziyet sonrasında takip edilmesi gereken sağlık gözetimi ile ilgili bilgi ve tavsiyeler verilir. c) İşveren; 1) İşyerinde yapılan risk değerlendirmesini gözden geçirir. 2) Riskleri önlemek veya azaltmak için alınan önlemleri gözden geçirir. 3) Riskleri önlemek veya azaltmak için gerekli görülen ve çalışanın kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalmayacağı başka bir işte görevlendirilmesi de dâhil benzeri önlemleri uygular. 4) İşyeri hekiminin gerekli gördüğü durumlarda; benzer biçimde maruz kalançalışanların da düzenli bir şekilde sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. (3) Çalışanın kendisi veya işveren, sağlık gözetimi sonuçlarının yeniden değerlendirilmesini isteyebilir. Çalışanlar, kendilerine ait sağlık gözetimi sonuçlarına ait bilgileri alma hakkına sahiptir. (4) Çalışanların sağlık gözetiminde dikkat edilmesi gereken hususlar Ek-3 te verilmiştir. 204

205 (5) İşyerinde, sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet nedeniyle oluştuğu ön tanısı konulan tüm kanser vakaları 6331 sayılı Kanunun 14 üncü maddesi uyarınca ilgili kurum ve kuruluşlara bildirilir. Kayıtların saklanması MADDE 17 (1) 14 üncü ve 16 ncı maddelerde belirtilen kayıtlar maruziyetinsona ermesinden sonra en az 40 yıl süre ile saklanır. (2) İşyerinde faaliyetin sona ermesi halinde işveren bu kayıtları Sosyal Güvenlik Kurumu İl Müdürlüğüne teslim eder. Kanserojen veya mutajen maddeler ve sınır değerleri MADDE 18 (1) Bu Yönetmeliğin uygulamasında; kanserojen veya mutajen madde olarak, 26/12/2008 tarihli ve Mükerrer sayılı Resmî Gazete`de yayımlanan Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmeliğin ekinde yer alan Ek-2`deki sınıflandırma dikkate alınır. Ayrıca Dünya Sağlık Örgütü tarafından yayımlanmış olan listeler de dikkate alınabilir. (2) Kanserojen veya mutajen maddelerin sınır değerleri Ek-2`de verilmiştir. Yürürlükten kaldırılan yönetmelik MADDE 19 (1) 26/12/2003 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Yürürlük MADDE 20 (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 21 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanıyürütür. EK-1 Bu Yönetmeliğin 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin (2) numaralı alt bendinde atıf yapılan maddeler ve işlemler: 1. Üreamin üretimi. 2. Kömür kurumu, kömür katranı ve ziftinde bulunan polisiklik aromatik hidrokarbonlara maruziyete neden olan işler. 3. Bakır-nikel cevherinin kavrulması ve elektro rafinasyonu işleminde açığa çıkan toz, serpinti ve dumanamaruziyete neden olan işler. 4. Kuvvetli asit işlemi ile isopropil alkol üretimi. 205

206 5. Sert odun tozuna maruziyete neden olan işler. EK-2 MESLEKİ MARUZİYET SINIR DEĞERLERİ Maddenin adı EINECS (1) CAS (2) Sınır Değerler mg/ m 3(3) ppm (4) Açıklama Benzen (5) 1 (5) Deri (6) Vinilklorür monomeri (5) 3 (5) Sert ağaç tozları 5.0 (5)(7) (1) EINECS: Mevcut kimyasal maddelerin Avrupa envanteri. (2) CAS: Kimyasal abstrakt servis numarası. (3) mg/m 3 : Bir metre küp havadaki maddenin miligram olarak değeri (20 C sıcaklıkta ve 760 mm Cıva basıncında). (4) ppm: Bir metre küp havadaki maddenin mililitre olarak değeri (mililitre/metreküp). (5) Sekiz saatlik referans zamanına göre hesaplanan veya ölçülen değer. (6) Deri yoluyla da maruziyetin olabildiği durumlar. (7) Sert ağaç tozu diğer ağaç tozları ile karışık ise karışımın tümü için bu değer uygulanır. EK-3 Çalışanların sağlık gözetiminde dikkat edilmesi gereken hususlar: 1. Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalan çalışanların sağlık gözetiminden sorumlu işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli, çalışanların sağlık durumlarını ve maruziyet koşullarını bilmelidir. 2. Çalışanların sağlık gözetimi, 6331 sayılı Kanunun 15 inci maddesi hükümlerine uygun olarak yürütülmeli ve aşağıdaki hususları içermelidir: a) Çalışanların mesleki ve tıbbi öz geçmişleri ile ilgili kayıtların tutulması. b) Çalışanların sağlık muayenelerinin yapılması. c) Çalışanlarda, ilk ve geri döndürülebilir etkilerinin tespitinin yanı sıra mümkün olduğu hallerde biyolojik izlemenin yapılması. 206

207 d) Sağlık gözetimi kapsamında, çalışanlara iş sağlığı alanında en son geliştirilen testlerin uygulanması. ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi: 30 Nisan 2013 Sayı : 28633) ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, çalışanları sağlık ve güvenlik yönünden işyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden korumak için alınması gereken önlemlere ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamına giren ve patlayıcı ortam oluşma ihtimali bulunan işyerlerinde uygulanır. (2) Ancak; a) Hastalara tıbbi tedavi uygulamak için ayrılan yerler ve tıbbi tedavi uygulanması, b) 1/4/2011 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik (2009/142/AT) kapsamında yer alan cihazların kullanılması, c) Patlayıcı maddelerin ve kimyasal olarak kararsız halde bulunan maddelerin üretilmesi, işlemlerden geçmesi, kullanımı, depolanması ve nakledilmesi, ç) Sondaj yöntemiyle maden çıkarma işleri ile yeraltı ve yerüstü maden çıkarma işleri, d) Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerde kullanılan her türlü taşıma aracı hariç, uluslararası antlaşmaların ilgili hükümlerinin uygulandığı kara, hava ve su yolu taşıma araçlarının kullanılması, bu Yönetmelik kapsamı dışındadır. 207

208 Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik; a) 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 30 uncu maddesine dayanılarak, b) 16/12/1999 tarihli ve 1999/92/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifine paralel olarak, hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Kanun: 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununu, b) Patlamadan korunma dokümanı: İşyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak amacıyla hazırlanan dokümanı, c) Patlayıcı ortam: Yanıcı maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarının atmosferik şartlar altında hava ile oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında tümüyle yanabilen karışımı, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM İşverenin Yükümlülükleri Patlamaların önlenmesi ve patlamadan korunma MADDE 5 (1) İşveren, patlamaların önlenmesi ve bunlardan korunmayı sağlamak amacıyla, yapılan işlemlerin doğasına uygun olan teknik ve organizasyona yönelik önlemleri alır. Bu önlemler alınırken aşağıda belirtilen temel ilkelere ve verilen öncelik sırasına uyulur; a) Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek, b) Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek, c) Çalışanların sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde patlamanın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak. (2) Birinci fıkrada belirtilen önlemler, gerektiğinde patlamanın yayılmasını önleyecek tedbirlerle birlikte alınır. Alınan bu tedbirler düzenli aralıklarla ve işyerindeki önemli değişikliklerden sonra yeniden gözden geçirilir. 208

209 Patlama riskinin değerlendirilmesi MADDE 6 (1) İşveren, 29/12/2012 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğine uygun risk değerlendirmesi çalışmalarını yaparken, patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin değerlendirmesinde aşağıdaki hususları da dikkate alır: a) Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı, b) Statik elektrik de dâhil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri, c) İşyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler, prosesler ile bunların muhtemel karşılıklı etkileşimleri, ç) Olabilecek patlama etkisinin büyüklüğü. (2) Parlama veya patlama riski değerlendirilirken patlayıcı ortamların oluşabileceği yerlere açık olan veya açılabilen yerler de dikkate alınarak bir bütün olarak değerlendirilir. İşyerinin güvenli hale getirilmesi MADDE 7 (1) Kanunun 5 inci maddesinde yer alan risklerden korunma ilkelerine ve bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinde belirtilen hususlara uygun olarak çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için işveren: a) Çalışanların ve diğer kişilerin sağlık ve güvenliği için tehlike arz eden patlayıcı ortam oluşma ihtimali olan yerlerde güvenli çalışma şartlarını sağlar. b) Yapılan risk değerlendirmesi sonucuna göre, çalışanların sağlık ve güvenliği için tehlike arz eden patlayıcı ortam oluşma ihtimali bulunan yerlerde, çalışma süresince uygun teknik önlemleri aldırarak, bu kısımların gözetim altında tutulmasını sağlar. Koordinasyon görevi MADDE 8 (1) Bir işyerinde birden fazla işverene ait çalışan bulunması durumunda, her işveren kendi kontrol alanına giren tüm hususlardan sorumlu olur. (2) Asıl işveren alt işveren ilişkisinin bulunduğu işyerlerinde işverenlerin Kanunda ve diğer kanunlarda belirtilen sorumlulukları saklı kalmak kaydı ile asıl işveren, çalışanların sağlık ve güvenliklerine ilişkin tedbirlerin uygulanmasını koordine eder ve 10 uncu maddede belirtilen Patlamadan Korunma Dokümanında bu koordinasyonun amacı ve uygulanması için gerekli usul ve tedbirleri belirtir. (3) Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya siteleri gibi yerlerde, işyerlerinin bu Yönetmeliğin uygulanması ile ilgili koordinasyon yönetim tarafından sağlanır. Yönetim, işyerlerinde patlayıcı ortamlarla ilgili diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirleri almaları için işverenleri uyarır. Bu uyarılara uymayan işverenleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bildirir. 209

210 Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin sınıflandırılması MADDE 9 (1) İşveren; a) Patlayıcı ortam oluşması ihtimali olan yerleri Ek-1 de belirtildiği şekilde sınıflandırır. b) Bu fıkranın (a) bendine göre sınıflandırılmış olan bölgelerde Ek-2 ve Ek-3 te verilen asgari gereklerin uygulanmasını sağlar. c) Çalışanların sağlık ve güvenliğini tehlikeye atabilecek miktarda patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin girişine Ek-4 te verilen işaretleri yerleştirir. İşyerleri ve iş ekipmanları için özel gerekler MADDE 11 (1) Patlayıcı ortam oluşma ihtimali bulunan işyerlerinde, işverenler aşağıda belirtilen hususlara uymakla yükümlüdür: a) Patlayıcı ortam oluşma ihtimali bulunan yerlerde 26/12/2003 tarihinden önce kullanılmak üzere üretilen veya işyerinde kullanılan iş ekipmanları Ek-2 de belirtilen asgari gerekleri karşılamak zorundadır. b) Patlayıcı ortam oluşabilecek kısımları bulunan işyerleri bu Yönetmelikte belirtilen şartlara uygun olarak kurulur. c) Patlayıcı ortam oluşabilecek kısımları bulunan işyerlerinde herhangi bir değişiklik, eklenti veya tadilat yapıldığı hallerde, işveren bu Yönetmelik hükümlerine uyumun devam etmesini sağlar. EK-3 EKİPMANLARIN VE KORUYUCU SİSTEMLERİN SEÇİMİNDE UYULACAK KRİTERLER Risk değerlendirmesine göre hazırlanan patlamadan korunma dokümanında aksi belirtilmemesi halinde patlayıcı ortam oluşabilecek tüm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler, Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmelikte (94/9/AT) belirtilen kategorilere göre seçilir. Özellikle gazlar, buharlar, sisler ve tozlar için aşağıda belirtilen bölgelerde, karşılarında verilen kategoridekiekipman kullanılır. Bölge 0 veya Bölge 20: Kategori 1 ekipman, 210

211 Bölge 1 veya Bölge 21: Kategori 1 veya 2 ekipman, Bölge 2 veya Bölge 22: Kategori 1, 2 veya 3 ekipman. Not: Patlayıcı ortam oluşma ihtimali bulunan yerlerde 26/12/2003 tarihinden sonra üretilen veya işyerinde kullanılan iş ekipmanları Ek-2 de belirtilen asgari gerekleri ve bu ekte belirtilen kriterleri karşılamak zorundadır. EK 4 PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK YERLER İÇİN UYARI İŞARETİ Patlayıcı ortam oluşabilecek yerler için uyarı işareti; üçgen şeklinde, siyah kenarlı, sarı zemin üzerine siyah yazılı ve sarı zeminin işaret alanının en az %50 si olacak şekilde aşağıda belirtilen şekil ve renklerde olur. 7.PATLAYICI ORTAMLAR VE BU ORTAMLARDA ÇALIŞMA ŞARTLARI ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi: 30 Nisan 2013 Sayı : 28633) EK 1 PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK YERLERİN SINIFLANDIRILMASI Bu Yönetmeliğin 5, 6, 9 ve 10 uncu maddelerine göre önlem alınması gereken yerlerde aşağıda belirtilen sınıflandırma sistemi uygulanır. 1 Patlayıcı ortam oluşabilecek yerler 211

212 Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için özel önlem alınmasını gerektirecek miktarda patlayıcı ortam oluşabilecek yerler, bu Yönetmeliğe göre tehlikeli kabul edilir. Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için özel önlem alınmasını gerektirecek miktarda patlayıcı ortam oluşma ihtimali bulunmayan yerler bu Yönetmeliğe göre tehlikesiz kabul edilir. Parlayıcı ve/veya yanıcı maddelerin hava ile yaptıkları karışımların, bağımsız olarak bir patlama meydana getirmeyecekleri yapılacak araştırmalarla kanıtlanmadıkça, bu maddeler patlayıcı ortam oluşturabilecek maddeler olarak kabul edilir. 2 Tehlikeli yerlerin sınıflandırılması Tehlikeli yerler, patlayıcı ortam oluşma sıklığı ve bu ortamın devam etme süresi esas alınarak, bölgeler halinde sınıflandırılır. Ek-2 ye göre alınacak önlemler, yapılan bu sınıflandırmaya göre belirlenir. Bölge 0 Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık oluştuğu yerler. Bölge 1 Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler. Bölge 2 Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler. Bölge 20 Havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler. Bölge 21 Normal çalışma şartlarında, havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler. Bölge

213 Normal çalışma şartlarında, havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler. Not: Tabaka, tortu veya yığın halinde tutuşabilir tozların bulunduğu yerler, patlayıcı ortam oluşturabilecek diğer bir kaynak olarak dikkate alınmalıdır. EK 2 ÇALIŞANLARIN SAĞLIK VE GÜVENLİKLERİNİN PATLAYICI ORTAM RİSKLERİNDEN KORUNMASI İÇİN ASGARİ GEREKLER Bu ekte belirtilen gereklilikler aşağıdakilere uygulanır; a) İşyerlerinin, işyeri birimlerinin, iş ekipmanları veya kullanılan maddelerin özellikleri ya da patlayıcı ortam riskine neden olabilecek faaliyetlerden kaynaklanan tehlikeler uyarınca Ek-1 e göre tehlikeli olarak tanımlanabilecek yerler. b) Tehlikeli olarak sınıflandırılan yerlerde bulunan ekipmanın, güvenli bir şekilde çalışması için gerekli olan veya bu ekipmanların güvenli çalışmasına yardımcı olan ancak kendisi tehlikeli bölgede bulunmayan ekipmanlar. 1. Organizasyon önlemleri 1.1. Çalışanların eğitimi İşveren, patlayıcı ortam oluşabilen yerlerde çalışanlara, patlamadan korunma konusunda yeterli ve uygun eğitimi sağlar Yazılı talimatlar ve çalışma izni Patlamadan Korunma Dokümanında gerekli görülmesi halinde; a) Tehlikeli yerlerdeki çalışma, işveren tarafından düzenlenen yazılı talimatlara uygun yapılır. b) Gerek tehlikeli işlerin yapılmasında, gerekse başka çalışmaları etkileyerek tehlikeye neden olabilecek diğer işlerin yapılmasında, çalışma izin sistemi uygulanır. 213

214 Çalışma izni, bu konuda yetkili ve sorumlu olan bir kişi tarafından işe başlamadan önce yazılı olarak verilir. 2. Patlamadan Korunma Önlemleri 2.1. Patlama tehlikesine neden olabilecek yanıcı gazlar, buharlar, sisler veya tutuşabilir tozların isteyerek veya istemeyerek ortaya çıkması halinde, bunların güvenli bir yere uygun şekilde yönlendirilmesi veya uzaklaştırılması sağlanır, bunun yapılması pratik olarak mümkün değilse yayılmalarını önleyecek başka uygun önlemler alınır Eğer patlayıcı ortam birkaç çeşit parlayıcı ve/veya yanıcı gazlar, buharlar, sisler veya tozlardan oluşuyorsa, alınacak koruyucu önlem en yüksek riske uygun olur Özellikle, çalışanların ve çalışma ortamının statik elektrik taşıyıcısı veya üreticisi olabileceği durumlarda, bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinde belirtilen tutuşturma tehlikesinin önlenmesinde, statik elektrik boşalmaları da dikkate alınır. Patlayıcı ortamı tutuşturabilen statik elektrik oluşumunu önlemek için çalışanlara uygun malzemeden yapılmış kişisel koruyucu donanımlar verilir Tesis, ekipman, koruyucu sistemler ve bunlarla bağlantılı cihazların patlayıcı ortamda güvenle kullanılabileceğinin, Patlamadan Korunma Dokümanında belirtilmesi halinde bunlar hizmete sokulabilir. Bu kural 30/12/2006 tarihli ve sayılı Resmî Gazete nin 4 üncü mükerrerinde yayımlanan Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmeliğe (94/9/AT) göre ekipman veya koruyucu sistem sayılmayan ancak tesiste yerleştirildikleri yerlerde kendileri bir tutuşturma tehlikesi oluşturan iş ekipmanları ve bağlantı elemanları için de geçerlidir. Bağlantı elemanlarında herhangi bir karışıklığa meydan vermemek için gerekli önlem alınır Patlama riskini en aza indirmek ve olası bir patlamada, patlamayı kontrol altına almak, işyerine ve işekipmanlarına yayılmasını en aza indirebilmek için; işyerleri, iş ekipmanları ve bunlarla bağlantılı tüm cihazların tasarımı, inşası, montajı ve yerleştirilmesi, bakım, onarım ve işletilmesinde gerekli tüm önlemler alınır. Her bakım ve onarım sonrasında tesisin, ekipmanların veya koruyucu sistemlerin Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmeliğe (94/9/AT) uygunluğunun devam edip etmediği, bağlantılarının ve montajlarının durumu kontrol edilir. İşyerlerinde patlamanın fiziksel tesirlerinden çalışanların etkilenme riskini en aza indirmek için uygun önlemler alınır Gereken durumlarda, patlama şartları oluşmadan önce, çalışanların sesli ve/veya görsel işaretlerle uyarılması ve ortamdan uzaklaşması sağlanır Patlamadan Korunma Dokümanında belirtildiği takdirde; bir tehlike durumunda çalışanların tehlikeli bölgeden anında ve güvenli bir şekilde uzaklaşabilmeleri için tahliye sistemi kurulur ve her an işler durumda bulunması sağlanır Patlayıcı ortam oluşabilecek bölümleri bulunan işyerlerinde; faaliyete başlanılmadan önce bütün işyerinin patlama yönünden güvenliğinin sağlandığı kanıtlanacaktır. Patlamadan korunmayı sağlamak için bütün koşullar yerine getirilir. Patlama yönünden güvenliğin sağlandığının kanıtlanması, patlamadan korunma konusunda eğitim almış ve/veya deneyimli ehil kişilerce yapılır. 214

215 2.9. Yapılan risk değerlendirmesinin gerektirmesi halinde; a) Her hangi bir güç kesilmesinin ilave risklere neden olabileceği durumlarda, bu durumda kullanılacak ekipmanınve güvenlik sistemlerinin, tesisin diğer kısımlarından bağımsız olarak güvenli bir şekilde çalışmasını sürdürmesi mümkün olmalıdır. b) Otomatik proseslerde amaçlanan çalışma koşullarından her hangi bir sapma meydana geldiğinde, otomatik sistemle bağlantılı ekipmana ve koruyucu sistemlere güvenliği tehlikeye atmamak şartıyla el ile müdahale yapılabilir. Bu müdahale sadece bu işte yetkili çalışanlar tarafından yapılır. c) Sistemin acil durdurulması halinde, biriken enerji mümkün olduğu kadar çabuk ve güvenli bir şekilde boşaltılır veya tehlike oluşturmayacak şekilde izole edilir. ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi: 30 Nisan 2013 Sayı : 28633) Patlamadan korunma dokümanı MADDE 10 (1) İşveren, 6 ncı maddede belirtilen yükümlülüğünü yerine getirirken, ikinci fıkrada belirtilen hususların yer aldığı Patlamadan Korunma Dokümanını hazırlar. (2) Patlamadan Korunma Dokümanında; a) Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği hususu, b) Bu Yönetmelikte belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınacak önlemler, c) İşyerinde Ek-1 e göre sınıflandırılmış yerler, ç) Ek-2 ve Ek-3 te verilen asgari gereklerin uygulanacağı yerler, d) Çalışma yerleri ve uyarı cihazları da dahil olmak üzere iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrolü ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı, e) İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın 25/4/2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğine uygunluğu, yazılı olarak yer alır. (3) Patlamadan korunma dokümanı, işin başlamasından önce hazırlanır ve işyerinde, iş ekipmanında veya iş organizasyonunda önemli değişiklik, genişleme veya tadilat yapıldığı hallerde yeniden gözden geçirilerek güncellenir. 215

216 (4) İşveren, yürürlükteki mevzuata göre hazırladığı patlama riskini de içeren risk değerlendirmesini, dokümanları ve benzeri diğer raporları birlikte ele alabilir. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ BİYOLOJİK ETKENLERE MARUZİYET RİSKLERİNİN ÖNLENMESİ HAKKINDA YÖNETMELİK (R.G.Tarihi:15 Haziran 2013, Sayı : 28678) Risk Düzeyi ve Risklerin Belirlenmesi Risk düzeyi MADDE 5 (1) 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde tanımlanan biyolojik etkenler, enfeksiyon risk düzeyine göre aşağıdaki 4 risk grubunda sınıflandırılır: a) Grup 1 biyolojik etkenler: İnsanda hastalığa yol açma ihtimali bulunmayan biyolojik etkenler. b) Grup 2 biyolojik etkenler: İnsanda hastalığa neden olabilen, çalışanlara zarar verebilecek, ancak topluma yayılma olasılığı olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi imkânı bulunan biyolojik etkenler. c) Grup 3 biyolojik etkenler: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski bulunabilen ancak genellikle etkili korunma veya tedavi imkânı olan biyolojik etkenler. ç) Grup 4 biyolojik etkenler: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski yüksek olan ancak etkili korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan biyolojik etkenler. Risklerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi MADDE 6 (1) Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan herhangi bir çalışmada, çalışanın sağlık ve güvenliğine yönelik herhangi bir riski değerlendirmek ve alınması gereken önlemleri belirlemek için, çalışanın maruziyetinin türü, düzeyi ve süresi belirlenir. (2) Birden fazla grupta yer alan biyolojik etkenlere maruziyetin söz konusu olduğu işlerde risk değerlendirmesi, zararlı biyolojik etkenlerin tümünün oluşturduğu tehlike dikkate alınarak yapılır. (3) Risk değerlendirmesi, çalışanın biyolojik etkenlere maruziyet koşullarını etkileyebilecek herhangi bir değişiklik olduğunda yenilenir. 216

217 (4) Birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında belirtilen risk değerlendirmesinde, 29/12/2012 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğinde yer alan hükümler ile aşağıda sayılan hususlar dikkate alınarak risk değerlendirmesi yapılır: a) İnsan sağlığına zararlı olan veya olabilecek biyolojik etkenlerin sınıflandırılması. b) Yetkili makamların, çalışanların sağlığını korumak için biyolojik etkenlerin denetim altına alınması hakkındakiönerileri. c) Çalışanların yaptıkları işler sonucunda ortaya çıkabilecek hastalıklarla ilgili bilgiler. ç) Çalışanların yaptıkları işler sonucunda ortaya çıkabilecek alerjik veya toksik etkiler. d) Yaptıkları işle doğrudan bağlantılı olarak çalışanların yakalandığı hastalıklar ile ilgili bilgiler. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İşverenlerin Yükümlülükleri Biyolojik etkenlere maruz kalan çalışanların listesi MADDE 13 (1) İşverenler, grup 3 ve/veya grup 4 biyolojik etkenlere maruz kalan çalışanların listesini, yapılan işin türünü, mümkünse hangi biyolojik etkene maruz kaldıklarını ve maruziyetler, kazalar ve olaylarla ilgili kayıtları, uygun bir şekilde tutar. (2) Bu liste ve kayıtlar, maruziyet sona erdikten sonra en az onbeş yıl saklanır; ancak aşağıda belirtilen enfeksiyonlara neden olabilecek biyolojik etkenlere maruziyet söz konusu olduğunda, bu liste, bilinen son maruziyettensonra en az kırk yıl boyunca saklanır: a) Kalıcı veya gizli enfeksiyona neden olduğu bilinen biyolojik etkenlere maruziyet. b) Eldeki bilgi ve verilere göre, seneler sonra hastalığın ortaya çıkmasına kadar teşhis edilemeyen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyet. c) Hastalığın gelişmesinden önce uzun kuluçka dönemi olan enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenleremaruziyet. ç) Tedaviye rağmen uzun süreler boyunca tekrarlayan hastalıklarla sonuçlanan biyolojik etkenlere maruziyet. d) Uzun süreli ciddi hasar bırakabilen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyet. 217

218 (3) İşyerinde görevli işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı veya bu konuyla ilgili diğer sorumlu kişilerin birinci fıkrada belirtilen listeye ulaşabilmeleri sağlanır. Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımının sağlanması MADDE 14 (1) İşveren, bu Yönetmelikte belirtilen konularda 6331 sayılı Kanunun 18 inci maddesine uygun olarak, çalışanların ve/veya temsilcilerinin görüşlerini alır ve katılımlarını sağlar. Bakanlığa bildirim MADDE 15 (1) İşverenler, aşağıdaki biyolojik etkenlerin ilk kez kullanımında çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne ön bildirimde bulunur: a) Grup 2 biyolojik etkenler. b) Grup 3 biyolojik etkenler. c) Grup 4 biyolojik etkenler. (2) Bu bildirim işin başlamasından en az otuz gün önce yapılır. Üçüncü fıkrasında belirtilen hususlar saklıkalmak kaydı ile işveren, grup 4 te yer alan her bir biyolojik etkeni veya geçici olarak kendisinin yaptığı sınıflandırmaya göre grup 3 te yer alan yeni bir biyolojik etkeni ilk defa kullandığında da ön bildirimde bulunur. (3) Grup 4 biyolojik etkenlerle ilgili tanı hizmeti veren laboratuvarlar için, hizmetin içeriği hakkında başlangıçta bildirimde bulunulur. (4) İşyerinde bildirimi geçersiz kılan, proses ve/veya işlemlerde sağlık veya güvenliği önemli ölçüde etkileyecek büyük değişiklikler olduğunda, bildirim yeniden yapılır. (5) Birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarda sözü edilen bildirim; a) İşyerinin unvan ve adresini, b) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunan iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin adı, soyadı, unvanı ve bu konudaki yeterliliğini, c) Risk değerlendirmesinin sonucunu, ç) Biyolojik etken türlerini, d) Öngörülen korunma ve önleme tedbirlerini, içerir. 218

219 Sağlık gözetimi MADDE 16 (1) Biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda işveren çalışanların, çalışmalara başlamadan önce ve işin devamı süresince düzenli aralıklarla sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. (2) Yapılan risk değerlendirmesi, özel koruma önlemleri alınması gereken çalışanları tanımlar. (3) Maruz kaldıkları veya kalmış olabilecekleri biyolojik etkene karşı henüz bağışıklığı olmayan çalışanlar için gerektiğinde, Sağlık Bakanlığının işyerinin bulunduğu ildeki yetkili birimleri ile işbirliği içinde uygun aşılar yapılır.işverenler, aşı bulundurduklarında Ek-VII de belirtilen hususları dikkate alır. (4) Bir çalışanın, maruziyete bağlı olduğundan kuşkulanılan bir enfeksiyona ve/veya hastalığa yakalandığısaptandığında, işyeri hekimi, benzer biçimde maruz kalmış diğer çalışanların da aynı şekilde sağlık gözetimine tabi tutulmasını sağlar. Bu durumda maruziyet riski yeniden değerlendirilir. (5) Sağlık gözetiminin yapıldığı bu durumlarda, kişisel tıbbi kayıtlar, maruziyetin son bulmasından sonra en azonbeş yıl süre ile saklanır. 13 üncü maddenin ikinci fıkrasında belirtilen özel durumlarda kişisel tıbbi kayıtlar bilinen sonmaruziyetten itibaren kırk yıl süre ile saklanır. (6) İşyeri hekimi her bir çalışan için alınması gerekli koruyucu ve önleyici tedbirler ile ilgili olarak önerilerde bulunur. (7) Maruziyetin sona ermesinden sonra yapılacak herhangi bir sağlık gözetimi ile ilgili olarak çalışanlara gerekli bilgi ve tavsiyeler verilir. (8) Çalışanlar, kendileriyle ilgili sağlık gözetimi sonuçları hakkında bilgi edinebilir ve ilgili çalışanlar veya işveren, sağlık gözetimi sonuçlarının gözden geçirilmesini isteyebilir. (9) Çalışanların sağlık gözetimi ile ilgili hususlar Ek-IV te verilmiştir. (10) Biyolojik etkenlere mesleki maruziyet sonucu meydana gelen her hastalık veya ölüm vakaları Bakanlığa bildirilir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Özel Hükümler Tanı laboratuvarları dışında kalan insan sağlığı ve veterinerlikle ilgili hizmetler 219

220 MADDE 17 (1) Tanı laboratuvarları dışında kalan, insan sağlığı ve veterinerlik hizmeti verilen işyerlerinde risk değerlendirmesi yapılırken, aşağıdaki hususlara özellikle dikkat edilir: a) Hasta insanlarda veya hayvanlarda ve onlardan alınan maddelerde ve örneklerde biyolojik etkenlerin varlığıhakkındaki belirsizlikler. b) Hasta insanlarda veya hayvanlarda ve onlardan alınan maddelerde ve örneklerde var olduğu bilinen veya var olduğundan şüphe edilen biyolojik etkenlerin oluşturduğu tehlike. c) İşin doğasından kaynaklanan riskler. (2) Çalışanları sağlık ve güvenlik yönünden korumak için aşağıdaki hususları da içeren uygun önlemler alınır: a) Uygun dekontaminasyon ve dezenfeksiyon yöntemlerinin belirlenmesi. b) Biyolojik etkenlerin bulaştığı atıkların risksiz bir şekilde işlenmesini ve ortadan kaldırılmasını sağlayacak uygun yöntemlerin kullanılması. (3) Grup 3 veya grup 4 biyolojik etkenlerle enfekte olan veya olduğundan şüphelenilen hasta insanların veya hayvanların bulunduğu izolasyon yerlerinde, enfeksiyon riskini en aza indirmek için, Ek-V in (A) sütununda belirtilenönlemler alınır. Endüstriyel işlemler, laboratuvarlar ve hayvan barınakları için özel önlemler MADDE 18 (1) Teşhis laboratuvarları da dahil, laboratuvarlarda ve grup 2, grup 3 ve grup 4 biyolojik etkenlerle bilhassa enfekte edilmiş veya bunları taşıyan veya taşıdıklarından şüphe edilen laboratuvar hayvanlarının barınaklarında aşağıdaki önlemler alınır: a) Araştırma, geliştirme, öğretim veya tanı amacıyla grup 2, grup 3 ve grup 4 biyolojik etkenlerle çalışmaların yürütüldüğü laboratuvarlarda, enfeksiyon riskini asgariye indirmek için Ek-V te belirtilen önlemler alınır. b) Risk değerlendirmesini takiben biyolojik etkenin risk derecesine göre fiziksel koruma düzeyi tespit edilir ve Ek-V te belirtilen önlemler alınır. Aşağıda belirtilen biyolojik etkenlerle çalışmalar; 1) Grup 2 biyolojik etkenler için koruma düzeyi en az 2 olan, 2) Grup 3 biyolojik etkenler için koruma düzeyi en az 3 olan, 3) Grup 4 biyolojik etkenler için koruma düzeyi en az 4 olan, 220

221 çalışma alanlarında yürütülür. c) İnsanda hastalığa yol açabilecek fakat asıl amaçları kültür veya onların konsantre halinde bulunmaları gibi biyolojik etkenlerle çalışmak olmayan, biyolojik etkenleri içerip içermediği belirsiz olan maddelerle yapılan laboratuvarçalışmalarında koruma düzeyi en az 2 olan önlemler uygulanır. Bakanlıkça daha alt düzeydeki koruma önlemlerinin yeterli olduğu belirtilmedikçe, gerekli olduğu bilinen ya da şüphelenilen durumlarda koruma düzeyi 3 veya 4 olanönlemler uygulanır. (2) Grup 2, grup 3 veya grup 4 te yer alan biyolojik etkenlerin kullanıldığı sanayi proseslerinde aşağıdakiönlemler alınır; a) Birinci fıkranın (b) bendinde tanımlanan koruma ilkeleri, Ek-VI da belirtilen uygulamaya yönelik önlemler ve uygun prosedürler esas alınarak sanayi proseslerine de uygulanır. b) Grup 2, grup 3 veya grup 4 te yer alan biyolojik etkenlerin kullanılması ile ilgili risk değerlendirmesine göre, bu etkenlerin sanayide kullanılmasında alınması gereken önlemlerin neler olduğuna karar vermeye Bakanlık yetkilidir. (3) Çalışanlar için ciddi sağlık riski oluşturabilecek, ancak kesin bir değerlendirme yapılamayan biyolojik etkenlerle çalışmaların yapıldığı tüm işyerlerinde koruma düzeyi en az 3 olan önlemler alınır. BEŞİNCİ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Yürürlükten kaldırılan yönetmelik MADDE 19 (1) 10/6/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Biyolojik EtkenlereMaruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Yürürlük MADDE 20 (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 21 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. 221

222 BİYOLOJİK ETKENLERİN ENFEKSİYON RİSK DERECESİNE GÖRE GRUPLARI Risk düzeyi MADDE 5 (1) 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde tanımlanan biyolojik etkenler, enfeksiyon risk düzeyine göre aşağıdaki 4 risk grubunda sınıflandırılır: a) Grup 1 biyolojik etkenler: İnsanda hastalığa yol açma ihtimali bulunmayan biyolojik etkenler. b) Grup 2 biyolojik etkenler: İnsanda hastalığa neden olabilen, çalışanlara zarar verebilecek, ancak topluma yayılma olasılığı olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi imkânı bulunan biyolojik etkenler. c) Grup 3 biyolojik etkenler: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski bulunabilen ancak genellikle etkili korunma veya tedavi imkânı olan biyolojik etkenler. ç) Grup 4 biyolojik etkenler: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski yüksek olan ancak etkili korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan biyolojik etkenler. BİYOLOJİK RİSKLERE MARUZİYETİN ÖNLENMESİ VE KORUNMA TEDBİRLERİ İkâme MADDE 7 (1) İşveren, yapılan işin özelliğine göre zararlı biyolojik etkenleri kullanmaktan kaçınır ve mevcut bilgiler ışığında, biyolojik etkenleri kullanım şartlarında durumuna uygun olarak çalışanların sağlığı için tehlikeli olmayan veya daha az tehlikeli olanlar ile ikame eder. Risklerin azaltılması MADDE 8 (1) İşveren, işyerinde biyolojik etkenlere maruziyet riskinin azaltılması için aşağıdaki önlemleri alır: a) Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda, çalışanların sağlık ve güvenliği için risk olduğu ortaya çıkarsa,çalışanların maruziyetini önler. b) Bunun teknik olarak mümkün olmadığı hallerde, yapılan iş ve risk değerlendirmesi dikkate alınarak, sağlık ve güvenlik yönünden yeterli 222

223 korumayı sağlayacak şekilde, çalışanların maruziyet düzeyinin en aza indirilmesi içinözellikle aşağıdaki önlemleri alır: 1) Maruz kalan veya kalabilecek çalışan sayısı, mümkün olan en az sayıda tutulur. 2) Çalışma prosesleri ve teknik kontrol önlemleri, biyolojik etkenlerin ortama yayılmasını önleyecek veya ortamda en az düzeyde bulunmasını sağlayacak şekilde düzenlenir. 3) Öncelikle toplu koruma önlemleri alınır veya maruziyetin başka yollarla önlenemediği durumlarda kişisel korunma yöntemleri uygulanır. 4) Hijyen önlemleri, biyolojik etkenlerin çalışma yerlerinden kazara dışarıya taşınması veya sızmasınınönlenmesi veya azaltılmasını sağlamaya uygun olur. 5) Ek II de verilen biyolojik risk işareti ile birlikte 23/12/2003 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliğinde yer alan ilgili diğer uyarı işaretleri de kullanılır. 6) Biyolojik etkenleri içeren kazaların önlenmesine yönelik plan hazırlanır. 7) Gerektiğinde, kullanılan biyolojik etkenlerin muhafaza edildikleri ortam dışında bulunup bulunmadığının belirlenmesi için 6331 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendine göre yürürlüğe konulan Yönetmeliğe uygun ölçümler yapılır. 8) Atıkların, gerektiğinde uygun işlemlerden geçirildikten sonra çalışanlar tarafından güvenli bir biçimde toplanması, depolanması ve işyerinden uzaklaştırılması, güvenli ve özel kapların kullanılması da dâhil uygun yöntemlerle yapılır. 9) Biyolojik etkenlerin işyeri içinde güvenli bir şekilde kullanılması ve taşınması için gerekli düzenlemeler yapılır. Bakanlığın bilgilendirilmesi MADDE 9 (1) Risk değerlendirmesi sonuçları, çalışanların sağlığı ve güvenliği yönünden risk bulunduğunu ortaya koyuyorsa, Bakanlıkça istenmesi halinde, işveren aşağıdaki konularda gerekli bilgileri çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne verir: a) Risk değerlendirmesinin sonuçları. b) Çalışanların biyolojik etkenlere maruz kaldığı veya kalma ihtimali bulunan işler. c) Maruz kalan çalışan sayısı. 223

224 ç) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunan iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin adı, soyadı, unvanı ve bu konudaki yeterliliği. d) Çalışma şekli ve yöntemleri de dâhil olmak üzere alınan koruyucu ve önleyici tedbirler. e) Çalışanların, grup 3 veya grup 4 te biyolojik etkenlere ait fiziksel korumalarının ortadan kalkması sonucu oluşacak maruziyetten korunması için yapılan acil eylem planı. (2) İşveren, biyolojik etkenin ortama yayılmasına ve insanda ciddi enfeksiyona veya hastalığa sebep olabilecek herhangi bir kaza veya olayı derhal Bakanlığa ve Sağlık Bakanlığına bildirir. (3) İşletmenin faaliyeti sona erdiğinde, 13 üncü maddesine göre düzenlenen biyolojik etkene maruz kalançalışanların listesi ile 16 ncı maddeye göre tutulan tüm tıbbi kayıtlar çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne verilir. BİYOLOJİK ETMENLERİN BULUNDUĞU İŞYERLERİNDE ÇALIŞANLARA YÖNELİK HİJYEN VE KİŞİSEL KORUNMA TEDBİRLERİ Hijyen ve kişisel korunma MADDE 10 (1) İşverenler, çalışanların biyolojik etkenlerle çalışmaya bağlı sağlık veya güvenlik riskleriyle karşılaştıkları bütün işlerde, aşağıdaki önlemleri alırlar: a) Çalışanların, biyolojik etkenlerin bulaşma riskinin olduğu çalışma alanlarında yiyip içmeleri engellenir. b) Çalışanlara uygun koruyucu giysi veya diğer uygun özel giysi sağlanır. c) Çalışanlara, göz yıkama sıvıları ve/veya cilt antiseptikleri de dahil, uygun ve yeterli temizlik malzemeleri bulunan yıkanma ve tuvalet imkanları sağlanır. ç) Gerekli koruyucu donanım ve ekipman, belirlenmiş bir yerde uygun olarak muhafaza edilir. Her kullanımdan sonra ve mümkünse kullanımdan önce kontrol edilip temizlenir. Koruyucu donanım ve ekipman, kullanımından önce bozuksa tamir edilir veya değiştirilir. d) İnsan ve hayvan kaynaklı numunelerin alınması, işlem yapılması ve incelenmesi yöntemleri belirlenir. (2) Birinci fıkrada belirtilen koruyucu giysiler de dahil, biyolojik etkenlerle kirlenmiş olabilecek iş giysileri ve koruyucu ekipman, çalışma alanından ayrılmadan önce çıkarılır ve diğer giysilerden ayrı bir yerde muhafaza edilir.işverence, kirlenmiş bu giysilerin ve koruyucu ekipmanın dekontaminasyonu ve temizliği sağlanır, gerektiğinde imha edilir. 224

225 (3) Birinci ve ikinci fıkralara göre alınan önlemlerin maliyeti çalışanlara yansıtılmaz. Çalışanların eğitimi ve bilgilendirilmesi MADDE 11 (1) İşveren, işyerinde çalışanların ve/veya çalışan temsilcilerinin uygun ve yeterli eğitim almalarını sağlar ve özellikle aşağıda belirtilen konularda gerekli bilgi ve talimatları verir: a) Olası sağlık riskleri. b) Maruziyeti önlemek için alınacak önlemler. c) Hijyen gerekleri. ç) Koruyucu donanım ve giysilerin kullanımı ve giyilmesi. d) Herhangi bir olay anında ve/veya olayların önlenmesinde çalışanlarca yapılması gereken adımlar. (2) Eğitim, biyolojik etkenlerle teması içeren çalışmalara başlanmadan önce verilir. Değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir. Gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanır. Özel durumlarda çalışanın bilgilendirilmesi MADDE 12 (1) İşveren; biyolojik etkenlerle çalışma sırasında oluşan ciddi bir kaza veya olay durumunda veya grup 4 biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda, işyerinde asgari takip edilecek prosedürleri içeren yazılıtalimatları sağlar ve mümkün olduğu yerlerde uyarıları görünür şekilde asar. (2) Çalışanlar, biyolojik etkenlerin kullanımı sırasında meydana gelen herhangi bir kaza veya olayı, işyerinde görevli iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi veya işveren veya işveren vekiline derhal bildirir. (3) İşverenler, biyolojik etkenlerin ortama yayılmasından doğan ve insanda ciddi enfeksiyona ve/veya hastalığa neden olabilecek kaza veya olayı, çalışanlara ve/veya çalışan temsilcilerine derhal bildirir. İşverenler, kazanın sebeplerini ve durumu düzeltmek için alınan önlemleri de en kısa zamanda çalışanlara ve/veya çalışan temsilcilerine bildirir. (4) Her çalışan, 13 üncü maddede belirtilen ve kişisel olarak kendisini ilgilendiren bilgilere ulaşma hakkına sahiptir. (5) Çalışanların ve/veya çalışan temsilcilerinin, çalıştıkları konu ile ilgili ortak bilgilere ulaşabilmeleri sağlanır. 225

226 (6) İşverenler, 9 uncu maddenin birinci fıkrasında belirtilen bilgileri istemeleri halinde çalışanlara ve/veya çalışan temsilcilerine verir. ERGONOMİ ÇALIŞMA YAŞAMI VE ERGONOMİ Ergonominin Tanımı ve Amacı Ergonomi; insanın fiziksel ve psikolojik özelliklerini inceleyerek insanın makine ve çevre ile olan uyumunu doğal ve teknik olarak araştırma ve geliştirme çalışmaları topluluğudur. Günümüzün gelişen teknolojisi ile her alanda bir değişim gözlenmektedir. Söz konusu değişim, bu alanlarda çalışan insanların yeteneklerini bedensel ve düşünsel açıdan çeşitlendirmekte ve zorlamaktadır. Buna karşılık insanların bazı belirli yapısal (anatomik), boyutsal (antropometri) ve psikolojik özellikleri vardır. İnsan iskelet ve kas sisteminin belirli bir hareket yeteneği ve gücü, kasların enerji yaratma şekli, çevreyi algılayabilme ve gerektiğinde ondan korunma özellikleri bulunmaktadır. Bu nedenle, işyerlerinde insandan yapması beklenenler ile insanın temel özellikleri arasında bir uyum olması gerekir. Aksi yöndeki gelişmeler insanı yorar, iş verimi ve kalitesini düşürür, iş güvenliği ve personel sorunlarına neden olur. İnsanın fiziksel ve düşünsel yeteneklerini daha etkin ve verimli olarak kullanabilmesini sağlamak amacıyla sürekli olarak makina, takım, aparat ve cihazlar geliştirilmektedir. Bu araç ve gerecin insanın özellik ve yeteneklerini dikkate alarak geliştirilmiş olması iş verimini de arttıracaktır. İnsanların Kullandıkları Eşya Araç-Gereç ve Çevresi ile İlişkisi Ergonominin başlangıç noktası, insan hayatının çeşitli dönemlerinde kişilerin kullandıkları eşya, araç-gereç ve çevrenin tasarımında çeşitli ölçü ve yeteneklerinin dikkate alınmasıdır. Ergonomide temel yaklaşım, anatomik, fizyolojik ve psikolojik özelliklerine ilişkin veri ve bilgilerin, çeşitli araç-gereç ve fiziki çevre tasarımında, kişilerin konforunu, sağlığını ve üretkenliğini arttıracak şekilde kullanılmasıdır. İnsanların kullandıkları eşya, makina ve fiziksel çevreyi üç grupta toplamak mümkündür. 1.) İnsan-makina sistemleri 2.) Fiziksel çevre 226

227 3.) Kişisel ve Koruyucu Sistemler İnsan Makina Sistemleri İnsan-makina sistemleri, verilen girdileri arzu edilen çıktılara dönüştürmede kullanılan ve birbirleriyle karşılıklı olarak etkileşebilme özelliklerine sahip bir veya daha çok insanla bir veya daha çok makinadan oluşur. Bu açıdan, makina sistemleri, insanların yaşamlarını kolaylaştıran her türlü eşya, araç-gereç, makina ve donanımı ifade etmektedir. Bir insan-makina sistemi, elinde makas ile kağıt kesen bir kişi, makina onarımı yapan bir kişi vb. şeklinde basite indirgenebileceği gibi, montaj hatları, şişeleme makinaları, bir veya daha çok operatör ile çalışan uçaklar, meşrubat dolum tesisleri de karmaşık sistemler olmalarına rağmen birer insan makina sistemleridir. Fiziksel Çevre İnsanların kullandıkları fiziksel çevre, iki başlık altında incelenebilir. Bunlardan birincisi ; yakın çevre ve genel çevrelerden oluşur. Yakın çevre içerisinde, iş istasyonu, oturma masası, büro ortamı yer alırken, genel çevre içerisinde, işyerinin bulunduğu semt, cadde, parklar yer almaktadır. İkincisi ise, aydınlatma, gürültü, nem, sıcaklık, ortam kirliliği gibi çevre faktörlerinin yer aldığı ortam koşullarıdır. Kişisel ve Koruyucu Eşyalar İnsanın yapısı eşyalar arasında, anahtarlık, tarak, diş fırçası gibi kişisel eşyaların yanısıra, eldiven, gözlük, ayakkabı, giysi vb. gibi koruyucu eşyaları saymak mümkündür. Bu eşyalarla ilgili olarak da kişilerin davranışları belli ölçülerde pasiftir. Buna karşın, kişisel ve koruyucu eşyalar kişinin davranışını belirli ölçüde sınırlar veya önceden belirler. İnsan Makina Sistemlerinin Özellikleri Her sistem gibi, insan-makina sistemleri de gerek varoluş amaçlarına, gerek işlevlerine, gerek girdi, çıktı ve bilgi aktarma kanallarına ve çalıştırma talimatlarına ilişkin çeşitli özellikler gösterirler. Her sistemin bir amacı vardır ve bu amaç, yazılı olarak açıkça bildirilmelidir. Her türlü eşya, araç-gereç, donanımın amacına en uygun şekilde hizmet verebilmesi için, hızı, sürekli çalışabileceği süre, çalışma aralığı, manevra yeteneği gibi bazı özellikler açık olarak 227

228 belirtilmek zorundadır. Bu özelliklerin bir kısmı mühendislik, bir kısmı da insan faktörü ile ilgilidir. Bir sistemin varoluş amacını gerçekleştirebilmesi, bir takım fonksiyonları yerine getirebilmesi ile mümkündür. Örneğin bir posta sisteminde mektupların toplanması, belirli bölge ve adreslere göre ayrılması ve alıcıya ulaştırılması gibi fonksiyonlar yerine getirilir. Bu fonksiyonların her biri ya bir insan ya da çeşitli insan makina kombinasyonları ile gerçekleştirilir. Bu gerçekleştirme süreci, genelde birbiri ardına gelen dört temel fonksiyon içerir. Bunlar; 1.) Algılama 2.) Bilgi Depolama 3.) Bilgi İşleme ve Karar Verme 4.) Eylem Bilgi depolama fonksiyonu, tüm diğer fonksiyonlarla doğrudan etkileşimli olduğundan, diğer fonksiyonların üzerinde yer almaktadır. 1.) Algılama ; Sistem elemanlarına ya da bireylere bilgi ulaşımını sağlayan olay, algılama fonksiyonudur. Algılama fonksiyonu ile, algılanan bilgilerin bir bölümü sistem dışındaki kaynaklarda üretilmektedir. Örneğin, bir ürün için gelen siparişler otomatik alarm sistemini harekete geçen görüntüler sisteme dışarıdan bilgi ulaştıran kaynaklardır. Bununla birlikte, bazı bilgiler sistemin kendisi tarafından üretilir. Geri besleme veya bellekte tutulacak bilgiler, bu türden bilgilerdir. Birey düzeyindeki algılama, duyu organlarının çeşitli şekillerde uyarılması sonucu gerçekleşen algılamadır. Bu anlamada göz, kulak, burun, dil ve deri hepsi birer algılama merkezleridir. Makina düzeyinde algılama ise sensörler, elektronik, mekanik veya hidrolik olarak çalışan algılama cihazlarıdır. Bazı durumlarda bireysel algılama organları, bazı durumlarda da sensörler birbirine göre üstündürler. Duyu organları çabuk uyum sağladıkları 228

229 için özellikle değişken ortamlarda daha iyi algılama yaparlar. Çok sayıda tekrar gerektiren işlemlerde ise yorulmaya karşı duyarsız olmaları nedeniyle sensörler daha uygundur. 2. Bilgi Depolama ; Bireysel düzeyde yapılan bilgi depolama, kişinin belleğinde gerçekleşir. Öğrenilen bilgiler gerekli olması halinde sonra kullanılmak üzere bellekte saklanır. Bellekte saklanan bilginin anımsanması bazen çok kısa sürede gerçekleşebileceği gibi oldukça uzun süreler de alabilir. Makinalardaki bilgi depolama için çeşitli mekanik, elektrik ya da elektronik cihazlardan yararlanılır. Örneğin, bir çok bilgi depolama işlemlerinde bilgisayarlar kullanılmaktadır. 3.Bilgi İşleme ve Karar Verme Bilgi işleme, algılanan ve daha önce depolanmış bilgiler ile gerçekleştirilen çeşitli işlemlerdir. Bireysel düzeyde basit veya karmaşık olsun, her bilgi işleme etkinliği sonucunda bir karar verilir. Bu kararlar bilgi girişine karşın verilen tepkilerdir. 4. Eylem Eylem, verilen kararın uygulamaya konulması işlemidir. Eylem, fiziksel, bilgi akışı yada ikisinin bir arada olabileceği bir etkinlik şeklinde olabilir. Hareket halindeki bir aracın frenine basıldığı takdirde, arabanın durması fiziksel bir eylem iken, bilgisayarda yüklü veriyi ekranda görüntüleme bilgi akışı, bir aracın hız göstergesinden aracın hızının okunması fiziksel olaya ait bilgi akışını gösteren hem fiziksel hem de bilgi akışı şeklinde görülen bir eylemdir. ERGONOMİK RİSKLERİN VE ÖNLEYİCİ TEDBİRLERİ BELİRLENMESİ Biyolojik etmenler: Vücut boyutları, vücut yetenekleri, fizyolojik süreçler, çalışan insanların fiziksel rahatlıkları ve beden yeteneklerini maksimum düzeyde kullanabilmeleri, kullandıkları malzemeler, çalışma yüzeyleri ve hacimlerinin kendi boyutları ile uygun olmasına bağlıdır. Antropometrik verilerden yararlanılmaz ise: Kas iskelet sistemi rahatsızlıkları ve yorgunluk sorunları ortaya çıkar. Psikolojik etmenler: 229

230 Mental iş yükü, bilgi işleme, eğitim, güdülenme, çalışanın kendisini tekdüze bir çalışmada uyaracak, değişiklik olanağı sağlayacak ve çok genel olarak onun motivasyonunu artıracak rahat bir çevre olmalıdır. İş Etmenleri: İş gereksinimleri (zaman, hız), iş tasarımı; işyeri gözlemi, ölçümler, video kayıtları değerlendirilerek stresler belirlenir ( işçi değerlendirmesi), sıralanır ve ağırlıklandırılır. Her saatte ya da vardiyadaki çalışma sayısı iş standardı ve yöntem analizleri ile belirlenir. Zorlu çalışma Çalışma yönteminin basamaklarının gözlenmesiyle kuvvetler belirlenebilir. Kuvvetler, çalışma döngüsünün başlangıcından uygulamanın sonuna kadar değişir. Kuvvet gereksiniminin değerlendirilmesinde aşağıdaki faktörler göz önüne alınmalıdır; Ağırlık, direnç ve reaksiyon kuvvetlerinin boyutu, Sürtünme etkisi, Denge, Tempo, Eldivenler Birikimsel zedelenme hastalıkları Ergonomik risk etmenleri sonucunda aşağıdaki hastalıklar görülür: Kümülatif travma hastalıkları Travma hastalıkları İşle ilgili kas-iskelet sistemi hastalıkları Repetitif zorlanma zedelenmeleri, Aşırı zorlanma zedelenmeleri, Aşırı kullanım sendromları Zorlanmanın en aza indirilmesi amacıyla işlerin planlanması aşamasında dikkat edilmesi gereken hususlar bulunmaktadır. Bunlar: 230

231 1. İşyerinin Düzenlenmesi Kaldırma ve taşıma işleri planlanırken, yeterli bir hareket alanının bırakılmasına dikkat edilmelidir. Özellikle hareket alanı içerisinde taşımayı güçleştirici engeller ortadan kaldırılmalıdır. Hareket alanı, yükün büyüklüğüne, taşınacak nesnenin şekline, yapısına, tutma yerlerine ve yapılacak hareketlere uygun olmalıdır. 2. Yükün Büyüklüğü Kaldırılacak veya taşınacak bir yükün sadece ağırlığı değil, aynı zamanda boyutları, uygun tutacak yerlerinin bulunup bulunmaması, kolay zarar görebilmesi, iş güvenliği açısından tehlikeli olması ve ağırlık merkezinin durumu iş görenin zorlanması etkilemektedir. Kaldırma sırasında yükün ağırlık merkezi vücuda mümkün olduğu kadar yakın olmalıdır. 3. Görüş Sahası Bir çalışanın taşınacak yükün boyutlarını etkileyebilmesi ve değiştirebilmesi genellikle olanaksızdır. Bu nedenle büyük hacimli yüklerin taşınmasında ve yere bırakılması sırasında görüşü engellememesine dikkat edilmelidir. 4. Hareketlerin Uygunluğu Kaldırılacak veya taşınacak yükler doğru kasların uygun şekilde kullanımı ile çalışanın tüm gücünü sarf etmeden hareket ettirilmelidir. Hareketler dengeli ve yumuşak olmalı, ani ve sert hareketlerden kaçınılmalıdır. 5. Tutma Yerleri Büyük hacimli ve elin erişme mesafesine uymayan yüklerin taşınmasında uygun tutma yerleri bulunmalıdır. şayet böyle tutma yerleri bulunmuyorsa, bu takdirde yüklenmeyi azaltıcı başka önlemler araştırılmalıdır. Tutma yerlerinde keskin köşelerin bulunmamasına ve yükün güvenli bir şekilde taşınabilmesi için tutma yerlerinin tüm parmakları içine alacak şekilde düzenlenmesine dikkat edilmelidir. 6. Ergonominin Çalışanların Verimliliği Üzerindeki Etkileri Verimlilik mevcut kaynaklarla üretimi, niteliksel ve niceliksel olarak maksimuma çıkarma olarak tanımlanabilir. Örgütsel girdilerin ne kadarının ürüne dönüştüğünü, ne kadarının ise 231

232 sistemde emildiğini gösteren verimlilik, bir örgütün elindeki kaynakları kullandığının bir göstergesidir. ne denli iyi Genel olarak verimliliği etkileyen faktörleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: litesi, Güvenlik Tekniğine Dayalı Ergonomik Düzenlemeler : Kontroller ve Aletlerin Tasarımı : Kontrol anahtarlarının ve farklı şekillerdeki kontrol kolu başlarının, normal oturma ya da ayakta duruş pozisyonlarındaki operatörlerin kolay ulaşabileceği birer konumda olması önemlidir. Sıklıkla, torna tezgahı ya da benzer makinelerin kontrolleri bel yüksekliğinden aşağıda ve operatörün kol boyundan daha uzakta bulunmaktadır. Sık kullanılan kontrol anahtarlarının konumu birincil öneme sahiptir. Uygun kontrol araçlarının seçimi gereklidir. Örneğin, yüksek hızdaki işlemlerin doğruluğu için el kontrolleri ve daha fazla güç gerektiren işlemler için pedal gibi ayak kontrolleri kullanılması ve operatör başına birden fazla pedal düşmemesi gereklidir. Normal operasyonlarda kullanılan kontroller ile acil durum kontrollerinin ayrılması gereklidir. (Boşluk bırakarak, renklendirme ile, açık etiketleme ya da siperler kullanılması) Kontrollerin kazara etkinleşmesinin önlenmesi gereklidir. (Uygun boşluklar bırakarak, yeterli dirençte tesis ederek, girinti içerisinde konumlandırarak ya da siperler ile muhafaza ederek) Kontrollerin etkinleştiğini açıkça gösteren göstergelerin bulunması gereklidir. Operasyon prosedürlerinin anlaşılır ve sağduyuya uygun olması gereklidir. (Örneğin ekipman üzerindeki kontrollerin saat yönünde açılan ya da artan, vanaların ise ters saat yönünde açılır olmasına dikkat edilmelidir.) Sağduyuya dayanan operasyon prosedürleri çok önemlidir. İnsanlar, telaşlı ya da acil bir durumda önemli kontrol düğmelerine normal tepkileri şeklinde müdahale ederler. Sağduyuya bağlı tepkiler farklı ülkeler arasında farklılık gösterebilir. Bazen, anahtarların açık ve kapalı konumları dahi ters olabilir. Eğer, yerel geleneğe zıt harekete sahip bir ekipman alındıysa, açık ve kapalı pozisyonlarının açıkça işaretlenmesi gereklidir. 232

233 ÇALIŞMA ORTAMI GÖZETİMİ VE İŞ HİJYENİ 1. ÇALIŞMA ORTAMININ GÖZETİMİNİN KAPSAMI VE UYGULAMA ADIMLARI Ortam gözetimi; işyerinde sağlık ve güvenlik risklerine karşı yürütülecek her türlü koruyucu, önleyici ve düzeltici faaliyetlerin tümüdür. İlk olarak işyerindeki tehlikeler ve riskler belirlenecek, daha sonra risk değerlendirmesi yapılacak, bu değerlendirmeye göre plan yapılacak, bu planda yer alan öneriler işverene sunulacak ve yerine getirilip getirilmediği izlenecektir. ORTAM A. İşyeri bina ve eklentileri B. İşyerinde bulunan iş ekipmanları, C. İşyerinde kullanılan ve üretilen maddeler, D. İşyerinde çalışanlar A.İşyeri İşyeri bina ve eklentileri: Binaların yapısı, tavan yüksekliği, alan olarak genişliği, dayanıklılığı yapılan işe uygun mudur? Elektrik tesisatı: Elektrik İç Tesisat Yönetmeliğine uygun yapılmış mıdır? Acil çıkış yolları: Acil çıkış yolları ve kapıları dışarıya doğru açılacak, acil çıkış kapısı olarak raylı ve döner kapı kullanılmayacaktır. Acil çıkış yolları Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği ne uygun şekilde işaretlenmiş olacaktır. Acil çıkış kapıları kilitli veya bağlı olmayacaktır. Acil çıkış yolları yedek aydınlatma sistemi ile aydınlatılacaktır. Yangınla mücadele: İşyerinin büyüklüğüne ve yapılan işin özelliğine göre yeter sayıda etkili yangın söndürme ekipmanı veya tesisatı olacak ve bunlar yangın detektörleri ve alarmlarla desteklenecektir. Havalandırma: Yeterli temiz hava olacak, gerektiğinde genel ve cebri çekişli lokal havalandırmalar bulunacak ve çalışır durumda olacaktır. Ortam sıcaklığı: Çalışma şekline uygun olacak, dinlenme, duş, tuvalet, soyunma yerleri ve ilk yardım odaları uygun sıcaklıkta olacaktır. Aydınlatma: Pencereler ve çatı aydınlatmaları güneş ışığını alacak şekilde olacak, gün ışığı yetersiz ise uygun suni aydınlatma olacaktır. 233

234 İşyeri tabanı, duvarı, çatısı: İşyeri taban döşemesi; düz, kaymaz olacak, yapılan işe göre uygun bölümlere ayrılacak, temizlemeye elverişli olacaktır. Pencereler, kapılar: yeterli sayıda, uygun boyutlarda ve uygun malzemeden yapılmış olacaktır. Ulaşım yolları - tehlikeli alanlar: Merdivenler, yükleme rampaları, bütün yollar; araçlar ve yayaların güvenli hareketini sağlayacaktır. Malzeme taşınan yollarda yayalar için güvenli mesafe bırakılacak, araçların geçiş yolları açıkça işaretlenecektir. Tehlikeli alanlar belirlenecek ve bu alanlara sadece izni olanlar girecektir. Dinlenme, soyunma, emzikli kadınların dinlenme yerleri, duş, tuvaletler bulunacaktır. İlk yardım odaları: Yeterli büyüklükte, yeterli ilk yardım malzemesi ve ekipmanı ve sedyeler bulunacaktır. B. İş Ekipmanları: İşin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet, ve tesisi ifade eder. İş ekipmanı işyerindeki özel çalışma şartlarını, sağlık ve güvenlik göz önünde bulundurularak seçilecek, tamamen tehlikesiz olamıyorsa riski en aza indirecek uygun önlemler alınacaktır. İş ekipmanlarının kontrolu: İş ekipmanlarının güvenliği kurulum şartlarına bağlı olduğu durumlarda, ekipmanın kurulmasından sonra, ilk defa kullanılmadan önce, her yer değiştirdiğinde uzman kişilerce kontrol edilecek, güvenli olduğuna ilişkin belge düzenlenecektir. Daha sonra periyodik kontrolleri 6 ve testleri yapılacak ve belge düzenlenecek. Vinçler buna en bariz örnektir. Kaldırma araçları 3 ayda bir kaldıracağı en büyük yükün 1. 5 katı ile test edilecek ve onaylı deftere kaydedilecektir. Basınçlı kaplar, elektrik, topraklama, havalandırma tesisatı, paratoner yılda bir kontrol edilecek ve onaylı deftere kaydedilecektir. Örnek: İşyerinde gürültü varsa ve ölçümler de en yüksek maruziyet etkin değeri (LEX 8 saat) 85 db(a)yı geçerse önlemlerin alınması gereklidir. Titreşim: İşyerinde titreşim var ise ölçüm sonucu el-kol ve bütün vücut için farklıdır. El-Kol titreşimi; 1. Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri 5 m/s2, 2. Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet etkin değeri 2. 5 m/s2 dir. Bütün vücut titreşimi: 1. Sekiz saat çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri m/s2, 2. Sekiz saat çalışma süresi için günlük maruziyet etkin sınır değeri 0. 5 m/s2 dir. Bu sınırlar aşıldığında önlem alınması gereklidir. 234

235 Kimyasalların ölçümleri de (gaz, toz, buhar, ) Kimyasal maddelerle çalışmalarda sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik eklerine göre değerlendirilecektir. Ayrıca, Kanserojen ve Mutajen Mad. Çalış. Sağ. Güv. Önlemler Hakkında Yönetmelikte verilen değerler izlenecek ve ona göre önlemler alınacaktır. Ayrıca işyerinde kaza, yangın veya patlamalara karşı önlem almak, patlamadan korunma dokümanı hazırlamak, periyodik olarak tatbikatları yapmak eğitimler vermek gibi. Çalışanların sağlık gözetimi: İşe ilk giriş muayeneleri, periyodik muayeneleri, diğer gerekli tetkikleri yaptırmak ve kayıtlarını tutmak ve özlük dosyalarında saklamak. Normal koşullarda bu belgeler en az 10 yıl saklanır, kanserojen maddelerle çalışmalarda 40 yıl saklanır. İşyeri hekimi ile yıllık değerlendirme raporu hazırlamak, yine işyeri hekimi ile bir sonraki yılın çalışma planlarını hazırlamak, işverenin onayından sonra işyerinde ilan etmektir. Tüm teknik önlemlere rağmen riskler yok edilemiyorsa çalışanlara kişisel koruyucu donanımlar verilecektir. KKD ler CE uygunluk işaretini taşıyacaktır. Bu işaret KKD lerin KKD Yönetmeliğine uygun üretildiğini gösterir. KKD nin kendi dilimizde kullanma kılavuzu istenecektir. Orada hangi riske karşı kullanıldığı, nasıl ve ne kadar süre için etkili olacağı belirtilmiş olmalıdır. C. İşyerinde kullanılan ve üretilen maddeler: Bunların depolanması, üretilmesi esnasında malzeme güvenlik belgelerinden yararlanılarak ve yanıcı, patlayıcı, toksik olmalarına göre önlemler alınmalıdır. Oksitleyici ve yanıcıların ayrı ayrı depolanması, yangın söndürme tertibatının ona göre olması, ortam ölçümlerinin yapılması ve yasaların öngördüğü maruziyet limitlerinin aşılmaması gerekir. D. İşyerinde Çalışanlar: Özel iş ekipmanlarını kullananların operatör belgesinin bulunması(vinç operatörü, kaloriferci, iş makinesi operatörü gibi) bulunması gereklidir. Ayrıca periyodik olarak iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri verilecek, bu husus belgelendirilecek, işçiler riskler konusunda bilgilendirilecektir. ÇALIŞMA ORTAMI GÖZETİMİNE YÖNELİK KONTROL YÖNTEMLERİ İşveren Çalışma ortamında çalışanların sağlık ve güvenliğini olumsuz etkilemesini önlemek üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri yapmakla ve ideal bir çalışma ortamı oluşturmakla yükümlüdür. İş yeri ortamında işin gerektirdiği riskler değerlendirilerek; gürültü, titreşim, toz ve gaz gibi fiziksel ve kimyasal faktörlerle, kişisel maruziyet acısından gurultu, toz, gaz, 235

236 titreşim ölçümleri, işyeri aydınlatılması, termal konfor koşullarının (sıcaklık, nem oranı, hava akım hızı vb.) ölçülmesi gereklidir. İşyeri Ölçümleri İşyeri Gürültü Ölçümü ve Gürültü Haritası çıkarılması İşyeri Toz Ölçümü İşyeri Aydınlatma (Işık Şiddeti) Ölçümü İşyeri Termal Konfor Olcumu (Nem, Isı, hava akım hızı vb.) Kimyasal Maddelerin Ortam Ölçümü (Organik Buhar, Gaz Buhar ) Genel vibrasyon ölçümleri ve el, kol, bacak vibrasyon ölçümleri Dış ortam ve çevresel ölçümler: Baca Gazı (Emisyon) Analizleri Uçucu Organik Bileşenler (VOC) Hava kalitesi ölçümü ve Modellemesi MAKİNE TEZGAH VE TESİSLERİN KONTROL VE DENEYLERİ Asansörün kontrolü: Asansörler, yetkili teknik elemanlar tarafından belli periyotlarla kontrol edilecek ve kontrol belgesi düzenlenecektir. Kaldırma araçlarının kontrolü: Kaldırma makineleri ve araçları her çalışmaya başlamadan önce, operatörleri tarafından kontrol edilecek, çelik halatlar, zincirler, sapanlar, kasnaklar, frenler, otomatik durdurucular yetkili teknik bir eleman tarafından kontrol edilecek ve kontrol belgesi düzenlenerek işyerindeki özel dosyasında saklanacaktır. Kazanların kontrolü: Kazanlar (Her türlü kazan, sıcak su kazanı, buhar kazanı v.s.) imalatının bitiminde, montajı yapılıp kullanılmaya başlamadan önce, kazanlarda yapılan değişiklik onarım ve revizyonlardan sonra, yılda bir periyodik olarak ve en az üç ay kullanılmayıp yeniden servise girmeden önce, kontrol ve deneyleri Hükümet veya Mahalli İdarelerce kabul edilen yetkili teknik elemanlar tarafından yaptırılarak sonuçları sicil kartına veya defterine işlenecektir. Vülkanızatör ve devülkanizatörlerin kontrolü: 236

237 Vülkanizatör ve devülkanizatörler, üç ayı geçmemek üzere, periyodik olarak, yetkili teknik elemanlar tarafından kontrol edilecek; kontrol sonuçları sicil kartına veya defterine işlenecektir. Asetilen tüplerinin kontrolü: Asetilen tüpleri belirli periyotlarla aşağıda belirtilen muayene ve deneylere tabi tutulacaktır: -Genel dış muayene, -Tüpün absorbsiyon malzemesi ile yeteri kadar dolu olup olmadığının kontrolü, -Tüpü absorbsiyon malzemesi ve asetonla beraber tartma, -Basınç deneyi(bu deney ya 60 kg/cm2 basınçla su ile veya tüpte bulunan absorbsiyon malzemesinin boşaltılamadığı hallerde yine 60 kg/cm2 basınçlı aseton veya argon ile yapılacaktır) Havalandırma tesisatının kontrolü: Havalandırma tesisatları çok sık kirlenen, kanalları dolan ve kısa zamanda görev yapmaz duruma gelen tesisatlardır. Bu sebeple havalandırma tesisatının sık sık temizlenmesi ve bakımı gerekmektedir. Havalandırma tesisatları günlük ve haftalık bakımlardan başka, yetkili teknik elemanlar tarafından üç ayda bir kere kontrol edilmesi ve çalışır durumda olduğunun belgelenmesi gereklidir. Marangoz makinelerinin kontrolü: Şerit testere ve bıçkı makineleri testerelerinin, bağlantılarının en az ayda bir kere kontrol edilmesi gerekmektedir. Basınçlı kaplardaki emniyet supaplarının kontrolü: Emniyet supapları her vardiyada veya günde en az bir kere denenecektir. Fırın ve ocakların kontrolü: Fırın ve ocaklar malzemesi, yapısı ve teçhizatı bakımından fenne ve tekniğe uygun olacak, ateşlemeden önce bunların bağlantıları ve cihazları kontrol edilecektir. Elektrikli el aletlerinin kontrolü: Elektrikli el aletleri aletlerinin kullanılmasında, elektriğe çarpılma şeklinde ölümcül kazalara çok sık rastlanmaktadır. Bu sebeple elektrikli el aletleri kullanılmadan önce yetkili elemanlar tarafından özellikle, topraklama durumu, motorun kıvılcım durumu, fiş piriz sistemleri kontrol edilmelidir. Tam yalıtılmış elektrik cihazlarının kontrolü: (EX) Tam yalıtılmış elektrikli cihazların uygunluğu yetkili makamlar tarafından onaylandıktan sonra cihazın güvenli durumunu bozacak herhangi bir değişiklik yapılmamalıdır. Elektrik tesisatının (Aydınlatma dahil) kontrolü: 237

238 Par.Pat.Zar.ve Teh.İşler Tüz. Kapsamındaki İşyerindeki bütün elektrik tesisat(aydınlatma tesisatı dahi) senede bir kere yetkili teknik elemanlar tarafından kontrol ettirilerek uygun olduğuna dair belge alınması gereklidir. Paratöner tesisatının kontrolü: Paratöner her sene yetkili teknik elemanlar tarafından kontrol edilerek, kontrol belgesi düzenlenmelidir. Topraklama tesisatının kontrolü: Bütün topraklama tesisatı (Statik elektrik topraklamaları dahil) her sene yetkili teknik elemanlar tarafından kontrol edilmeli, kontrol değerleri belirtilerek bir rapor düzenlenmelidir. Boru tesisatının kontrolü: İşyerindeki boru tesisatının periyodik olarak kontrol edilerek, kusurlu, hatalı, aşınmış ve bozulmuş yerlerin değiştirilmesi gereklidir. İçinde tehlikeli sıvı bulunan tank ve depoların kontrolü: İçinde tehlikeli sıvıların bulunduğu tank ve depolar en geç yılda bir defa kontrol edilecektir. Taban ve asma kat döşemelerinin kontrolü: Taban ve asma katların döşemeleri, üzerine konacak malzemeye dayanıklı olmalı, metrekare hesabı ile taşıyabilecekleri azami ağırlık miktarı yetkili teknik elemanlar tarafından tespit edilmelidir. Azami yükten fazla yüklenmemelidir. Kişisel koruyucuların kontrolü: Kişisel koruyucular bakımlı olmalı, koruma özelliği devam etmelidir. Özellikle emniyet kemerlerinin, kesik veya kusurlu olup olmadığı, perçin ve dikişlerinin sağlam olup olmadığı kontrol edilmeli, arızalar giderilmeli, kusurlar düzeltilmelidir. İSGB ve OSGB lerin Çalışma Ortamı Gözetimi Yönünden Görevleri (1) İSGB ve OSGB ler, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturulmasına katkıda bulunulması amacıyla; a) İşyerinde sağlık ve güvenlik risklerine karşı yürütülecek her türlü koruyucu, önleyici ve düzeltici faaliyeti kapsayacak şekilde, çalışma ortamı gözetimi konusunda işverene rehberlik yapılmasından ve öneriler hazırlayarak onayına sunulmasından, b) Çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile yapılacak sağlık gözetiminin uygulanmasından, 238

239 c) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ve bilgilendirilmeleri konusunda planlama yapılarak işverenin onayına sunulmasından, ç) İşyerinde kaza, yangın, doğal afet ve bunun gibi acil müdahale gerektiren durumların belirlenmesi, acil durum planının hazırlanması, ilkyardım ve acil müdahale bakımından yapılması gereken uygulamaların organizasyonu ile ilgili diğer birim, kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılmasından, d) Yıllık çalışma planı, yıllık değerlendirme raporu, çalışma ortamının gözetimi, çalışanların sağlık gözetimi, işkazası ve meslek hastalığı ile iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin bilgilerin ve çalışma sonuçlarının kayıt altına alınmasından, e) Çalışanların yürüttüğü işler, işyerinde yapılan risk değerlendirmesi sonuçları ve maruziyet bilgileri ile işe girişve periyodik sağlık muayenesi sonuçları, iş kazaları ile meslek hastalıkları kayıtlarının, işyerindeki kişisel sağlık dosyalarında gizlilik ilkesine uyularak saklanmasından, f) İşyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin görev, yetki, sorumluluk ve eğitimleri ile ilgili yönetmelik ile İşGüvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik kapsamında hizmet verdikleri alanlarda belirtilen görevlerin yerine getirilip getirilmediğinin izlenmesinden, sorumludurlar. İş Güvenliği Uzmanının Çalışma Ortamı Gözetimi Yönünden Görevleri Çalışma ortamının gözetimini yapmak, İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılması gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulanmasını kontrol etmek, İşyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için mevzuata uygun çalışmalar yapmak ve uygulamaları takip etmek, Periyodik olarak eğitimleri ve tatbikatları yaptırmak. Eğitim, bilgilendirme ve kayıt; Çalışma ortamının gözetimi ile ilgili çalışmaları kaydetmek ve yıllık değerlendirme raporunu işyeri hekimi ile işbirliği yaparak hazırlamak. İşyeri hekimlerinin Çalışma Ortamı Gözetimi Yönünden Görevleri İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında çalışanların sağlık gözetimi ve çalışma ortamının gözetimi ile ilgili işverene rehberlik yapmak. İş sağlığı ve güvenliği alanında yapılacak araştırmalara katılmak, ayrıca işin yürütümünde ergonomik ve psikososyal riskler açısından çalışanların fiziksel ve zihinsel kapasitelerini dikkate alarak iş ile çalışanın uyumunun sağlanması ve çalışma ortamındaki stres faktörlerinden korunmaları için araştırmalar yapmak ve bu araştırma sonuçlarınırehberlik faaliyetlerinde dikkate almak. 239

240 Sağlık sorunları nedeniyle işe devamsızlık durumları ile işyerinde olabilecek sağlık tehlikeleri arasında bir ilişkinin olup olmadığını tespit etmek, gerektiğinde çalışma ortamı ile ilgili ölçümler yapılmasını planlayarak işverenin onayına sunmak ve alınan sonuçların çalışanların sağlığı yönünden değerlendirmesini yapmak. Sağlık gözetimi sonuçlarına göre, iş güvenliği uzmanı ile işbirliği içinde çalışma ortamının gözetimi kapsamında gerekli ölçümlerin yapılmasını önermek, ölçüm sonuçlarını değerlendirmekle yükümlüdür. İŞ HİJYENİ TANIMI, KAPSAMI Sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalar ve alınacak temizlik önlemlerinin tümü hijyen olarak tanımlanır. Amerikan endüstri hijyenistleri birliğinin ( AIHA ) yaptığı tanımlamaya göre de iş hijyeni, işyerlerinde görülen ve endüstri toplumunda hastalığa, sağlığın bozulmasına ve huzursuzluğa neden olan çevresel faktörleri, stresleri saptayan, değerlendiren ve onları kontrol eden bilim ve sanattır. Genellikle iş hijyeninin konularını oluşturan çevresel zararlı etkenler, "meslek hastalıklarına, neden olan veya işçinin sağlığını iş görmezlik yapacak ve zaman kaybına neden olacak derecede bozan veya işçinin tam kapasite ile çalışmasını engelleyen koşullardır", diye tanımlanabilir. İş yeri uygulamalarında çoğu defa kişisel hijyen ile iş hijyeninin birebir örtüştüğü aynı şeyi ifade ettiği sanılmaktadır. Oysa bunlar farklıdır. Kişisel hijyen bir kimsenin kendi sağlığını korumak amacıyla kendisi için yapacağı uygulamalar, alacağı önlemlerdir. Örneğin temiz içme suyu kullanma, el vücut temizliği, diş sağlığına dikkat etme, kişisel koruyucular kullanma, bunların temizliğine dikkat etme vb. Oysa iş hijyeni kavramı, bir iş yerinin ve risk faktörlerinin ve yine korunma faktörlerinin genel anlamda incelenmesini ve çözüm için yapılacakları kapsamaktadır. İŞ HİJYENİ ÖLÇÜM, TEST VE ANALİZİ YAPAN LABORATUVARLAR HAKKINDA YÖNETMELİK 20 Ağustos 2013 Tarihli Resmi Gazete Sayı: BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı kapsamında çalışma ortamındaki kişiselmaruziyetlere veya çalışma ortamına yönelik fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlerle ilgili iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri yapacak özel veya kamuya ait kurum ve kuruluş laboratuvarlarının yetkilendirilmesine ilişkin usul ve esaslarıdüzenlemektir. 240

241 Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmeliğin uygulanmasında; a) Akreditasyon: Laboratuvarların, muayene ve belgelendirme kuruluşlarının ulusal ve uluslararası kabul görmüşteknik kriterlere göre değerlendirilmesi, yeterliliğinin onaylanması ve düzenli aralıklarla denetlenmesini, b) Akreditasyon Kurumu: Türk Akreditasyon Kurumunu (TÜRKAK) veya Avrupa Akreditasyon Birliği, Uluslararası Laboratuvar Akreditasyon Birliği ve Uluslararası Akreditasyon Forumu ile karşılıklı tanınma anlaşmasıimzalanmış akreditasyon kurumlarından birisini, c) Akreditasyon standardı: TS EN ISO/IEC Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar standardını, ç) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını, d) Deney personeli: İş hijyeni ölçüm, analiz, test, numune alma işlemlerini gerçekleştiren laboratuvar tarafından yetkilendirilmiş kişiyi, e) Genel Müdürlük: İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünü, f) İş hijyeni ölçüm, test ve analizi: Çalışma ortamında bulunan, çalışanların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü fiziksel (gürültü, titreşim, aydınlatma, iyonlaştırıcı olmayan radyasyon, vb.), kimyasal (toz, gaz, buhar vb.) ve biyolojik, (virüs, bakteri, mantar, vb.) etkenlerin nicelik ve nitelik tayininin yapılmasını, g) Kalite yöneticisi: En az dört yıllık lisans eğitimi veren Mühendislik, Fen, Tıp, Veteriner, Ziraat, Eczacılık, SuÜrünleri Fakülteleri ile Fen Edebiyat Fakültelerinin Fizik, Kimya ve Biyoloji Bölümleri veya bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul edilen yurtiçindeki veya yurtdışındaki öğretim kurumlarından mezun olmuş velaboratuvar yönetim sistemi kurulmasından, uygulanmasından, iyileştirilmesinden, tespit edilen eksik ve/veya uygunsuzlukların yönetime bildiriminden sorumlu kişiyi, ğ) Laboratuvar: İş hijyeni ölçüm, test ve analizi yapmak üzere kurulmuş, özel veya kamu kurum ve kuruluşlaboratuvarını, h) Laboratuvar yöneticisi: En az dört yıllık lisans eğitimi veren Mühendislik, Fen, Tıp, Veteriner, Ziraat, Eczacılık, Su Ürünleri Fakülteleri ile Fen Edebiyat Fakültelerinin Fizik, Kimya ve Biyoloji Bölümleri veya bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul edilen yurtiçindeki veya yurtdışındaki öğretim kurumlarından mezun olmuş, işhijyeni ölçüm, test ve analiz sonuçlarından ve laboratuvarın yönetiminden sorumlu kişiyi, ı) Ön yeterlik belgesi: İş hijyeni ölçüm, test ve analizi kapsamına giren metotlardan henüz akreditasyonu bulunmayan ve Yönetmeliğin öngördüğü ilgili diğer şartları yerine getiren laboratuvara Genel Müdürlük tarafından verilen İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Ön Yeterlik Belgesi ni, 241

242 i) Yerinde inceleme: Genel Müdürlükçe ön yeterlik veya yeterlik belgesi alacak laboratuvarın, bu Yönetmelik hükümlerini yerine getirip getirmediğini belirlemek amacıyla, laboratuvarın değerlendirilme ve raporlanmasını, j) Yeterlik belgesi: Bu Yönetmelik hükümlerini yerine getiren laboratuvara Genel Müdürlük tarafından verilen İşHijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Yeterlik Belgesi ni, k) Yeterlik yoklaması: Genel Müdürlükçe ön yeterlik veya yeterlik belgesi verilmiş laboratuvarın, bu Yönetmeliğin hükümlerine uygun çalışıp çalışmadığının tespiti amacıyla yapılan her türlü ani, programlı veya şikâyete bağlı olarak yerinde ve/veya hizmet verilen işyeri ortamında takip edilmesini, ifade eder. İşverenlerin yükümlülükleri İKİNCİ BÖLÜM Yükümlülükler ve Uyulması Gereken Kurallar MADDE 5 (1) İşveren, işyerinde bulunan, kullanılan veya herhangi bir şekilde işlem gören maddelerin veçalışma ortam koşullarının tehlikelerinden, zararlı etkilerinden çalışanları korumak zorundadır. Güvenli bir çalışma ortamısağlamak amacıyla çalışma ortamındaki kişisel maruziyetlere veya çalışma ortamına yönelik fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlere yönelik ölçüm, test, analiz ve değerlendirmeleri, ön yeterlik veya yeterlik belgesini haiz laboratuvarlarayaptırmakla yükümlüdür. (2) İşveren, iş hijyeni ölçüm, test ve analizlerini risk değerlendirmesine bağlı olarak yaptırır. İşyeri ortamının veya işin gereği olarak kişisel maruziyetlerde farklılık oluştuğunda, işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının gerekli görmesi halinde iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri tekrarlanır. (3) İşveren laboratuvarlardan işyerine iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri yapmak üzere gelen laboratuvar personelinin işverenine aşağıdaki hususlarda bilgilendirme yapar: a) İşyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler. b) İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler. (4) İşveren, laboratuvar personeline iş yerinde yürüttüğü faaliyetler süresince eşlik edecek, işin yürütülmesi hakkında bilgi sahibi olan bir kişiyi görevlendirir. (5) İşveren, yaptıracağı iş hijyeni ölçüm, test ve analizlerinin yapılması sırasında doğru sonuçları almak için: a) İş hijyeni ölçüm, test veya analizi gerçekleştirecek deney personeline işyerinde kullanılan teknolojiler hakkında gerekli bilgileri verir ve personelin çalışanlarla görüşmelerini sağlar. 242

243 b) Laboratuvar tarafından hazırlanan plana göre iş hijyeni ölçüm, test ve analizlerinin yapılmasını sağlar. c) Normal çalışma şartlarında ve üretim kapasitesinde herhangi bir değişiklik yapmadan, gerçek sonuçları verecekşekilde çalışmanın sürdürülmesini sağlar. ç) İşyerinde ölçümü yapılacak fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenler hakkında her türlü bilgi, belge ve dokümanı, malzeme güvenlik bilgi formlarını da içerecek şekilde laboratuvarlara verir. d) Bu Yönetmelik hükümleri uyarınca yapılan bütün iş hijyeni ölçüm, test, analiz ve değerlendirme sonuçları ile ilgili kayıtlar, denetimlerde istenildiğinde gösterilmek üzere işyerinde saklanır. e) İşyerinde iş hijyeni ölçüm, test ve analiz kayıtlarının saklanmasında mevzuatla belirlenen süreler esastır. Ancak mevzuatta belirlenmeyenler için saklama süresi 10 yıldır. (6) İşveren, mevzuat gereği işyerinde yapılacak iş hijyeni ölçüm, test ve analizlere ilişkin çalışanların veya temsilcilerinin görüşlerini alır. Laboratuvarın yükümlülükleri MADDE 6 (1) İşyerinde iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri, bu Yönetmeliğin 2 nci maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen istisnalar hariç, bu konuda ön yeterlik veya yeterlik belgesine sahip laboratuvar tarafından yapılır. (2) Laboratuvar, yetki alacağı parametrelerle ilgili konularda akreditasyon standardına uygun kalite yönetim sistemi kurar, uygular ve iyileştirir. (3) Laboratuvar, sunduğu iş hijyeni ölçüm, test ve analiz hizmetleri kapsamında Ek-1 de belirtilen parametrelerden herhangi birini bulunduruyorsa, bu parametreye dair kullandığı metotlardan, Türk Akreditasyon Kurumu tarafından akreditasyon standardına göre akredite olur. Ek-1 de belirtilen parametrelerden herhangi biriyle ilgili iş hijyeni ölçüm, test veya analizi yapmıyorsa, uyguladığı iş hijyeni ölçüm, test ve analizi kapsamına giren metotların en az birinden, Türk Akreditasyon Kurumu tarafından akreditasyon standardına göre akredite olur. (4) Bu maddenin üçüncü fıkrasına göre akredite olması zorunlu olmayan parametreleri ölçen ve bu parametrelerden akredite olmamış olan laboratuvarın ilgili parametreler için sağlayacağı şartlar aşağıda belirtilmiştir: a) Kalite yönetim sistemini, iş hijyeni ölçüm, test ve analiz sonuçlarının doğruluğunu güvenceye alacak seviyededokümante eder. b) Sistem dokümantasyonu, ilgili personele iletilir ve bu personel tarafından anlaşılır, ulaşılabilir ve uygulanabilir olur. 243

244 c) Talep, teklif veya sözleşmelerin gözden geçirilmesi için bir prosedür oluşturur ve bunların sürekliliğini sağlar. ç) İş hijyeni ölçüm, test ve analizlerinin kalitesini etkileyen gerekli hizmetlerin, malzemelerin seçilmesi ve satın alınması için bir politikaya ve prosedürlere sahip olur. Alınan malzemelerin amaca uygunluğu kontrol edilir. d) Uygun olmayan iş hijyeni ölçüm, test veya analiz işlemleri için sorumlular ve yetkililer belirlenir ve uygunsuzluğun tekrarını önlemek için gerekli bütün tedbirler alınır. Raporlanan iş hijyeni ölçüm, test ve analiz sonuçlarında herhangi bir hata tespit edildiğinde, hatanın önemi değerlendirilir, ilgili raporda yapılan değerlendirmeye göre revizyon veya geri çekme işlemi yapılır. e) Her deney için bir prosedür oluşturularak sadece yetkinliği sağlanmış ve yetkilendirilmiş personelin deneyi yapması sağlanır. f) Deney personeli, kullandığı cihazlarla ilgili temel eğitimleri alır. Eğitimler, ilgili cihaz konusunda yetkin başka bir kurumun verdiği eğitim sertifikası veya bu tip sertifikaya sahip bir kişinin verdiği kurum içi eğitimle kayıt altına alınır g) Deney personeli kullandığı metoda uygun çalışır ve bu metodun bütün şartlarını yerine getirir. ğ) Çevre ve yerleşim şartlarının deney sonuçlarını olumsuz etkilememesi için gerekli her türlü tedbir alınır. Numune alma veya deney, laboratuvarın tesisleri dışında gerçekleşiyorsa, sonuçları etkileyebilecek ortam şartlarıdeğerlendirilir ve kayıt altına alınır. h) Metotların ve prosedürlerin gerektirdiği şekilde veya çevre şartlarının sonuçların kalitesini etkileyebileceği yerlerde, çevre şartlarını izler, kontrol ve kayıt eder. ı) Ölçüm belirsizliği tayini için prosedür oluşturulur ve uygulanır. Deneyin doğası gereği ölçüm belirsizliği hesaplanamıyorsa, en azından bütün belirsizlik bileşenleri tanımlanmaya çalışılır. i) Metodun uygulanabilmesi için gerekli bütün cihazlara sahip olur. j) İlgili standartlara, üreticinin sağladığı bilgiler ve kullanım kılavuzu ile kullanım sıklığına göre cihazların bakım vekalibrasyon periyotları belirlenir. Belirlenen periyotlara göre bakım ve kalibrasyonları yaptırılır, kayıtları saklanır. k) Kalibrasyonlar akredite kalibrasyon laboratuvarlarına yaptırılır. Eğer ihtiyaç duyulan kalibrasyonlarıgerçekleştirecek akredite kuruluş bulunmaması halinde uluslararası izlenebilirliği olan kalibrasyon laboratuvarlarındayaptırılır. l) Deneylerin geçerliliğinin izlenebilmesi için iç ve dış kalite kontrol prosedürlerine sahip olmalıdır. Düzenli olarak sertifikalı referans malzemeler kullanılır ve/veya ikincil referans malzemeleri kullanılarak iç kalite kontrolü yapılır. Yeterlilik deneyleri ve laboratuvarlar arası karşılaştırma programlarına iştirak edilir. 244

245 m) Kalite kontrol verileri laboratuvar tarafından analiz edilir. Önceden tanımlanmış olan kriterlerin dışında olduğu tespit edilmesi durumunda problemi düzeltmek ve yanlış sonuçların elde edilmesini önlemek için planlanmış önlemler uygulanır. (5) Laboratuvar aşağıdaki hususlara uymakla yükümlüdür: a) İşyerinde, iş hijyeni ölçüm, test ve analizini yapacak personelin, işyeri kurallarına ve çalışma talimatlarına uymasını sağlar. b) İş hijyeni ölçüm, test ve analizi yapılan işyerine ait üretim teknolojileri, kullanılan hammaddeler gibi işverenin ve işyerinin meslek sırları ile çalışanlara ait sağlık gözetimi bilgileri, personel bilgileri gibi gördükleri ve öğrendikleri hususlarıtamamen gizli tutar. (6) Bütün kalite yönetim sistemi kayıtları, konularına ilişkin ilgili mevzuatın öngördüğü süreler göz önünde bulundurularak saklanır. Mevzuatta ölçülen parametrelerle ilgili bir süre belirtilmiyorsa, söz konusu kayıtlar en az on yıl süre ile saklanır. (7) Laboratuvarın başka adreste faaliyet gösteren şubeleri de ayrı ayrı bu Yönetmelik şartlarını haiz olmak ve ön yeterlik veya yeterlik belgesi almak zorundadır. Metot seçimi MADDE 7 (1) Laboratuvar, metot seçiminde aşağıdaki hususlara uymak zorundadır: a) Elde edilen sonuçların iş sağlığı ve güvenliği mevzuatındaki veya ilgili standartlardaki sınır değerler ile karşılaştırılmasına imkân tanıyan iş hijyeni ölçüm, test ve analiz metotlarını kullanmak. b) Yetki alınan metotların güncel hallerini kullanmak ve bulundurmak. c) Seçtiği standart metotları uygulayabildiğini teyit etmek. ç) Standart olmayan, laboratuvarda geliştirilmiş ve ilavelerle takviye edilmiş veya değiştirilmiş standart metotların amaçlanan kullanıma uygun olduklarını teyit etmek için bu metotları geçerli kılmak. Numune alma ve taşıma MADDE 8 (1) Numune alma işlemi ulusal ve/veya uluslararası standartlara ve kullanılan metoda göre yapılır. (2) İşyerinde solunum yoluyla maruz kalınan etkenler ile ilgili olarak numune alma ve değerlendirme stratejileri belirlenirken, TS EN 689 İşyeri Havası-Solunumla Maruz Kalınan Kimyasal Maddelerin Sınır Değerler ile Karşılaştırılması ve Ölçme Stratejisinin Değerlendirilmesi İçin Kılavuz ve benzeri standartların güncel halleri dikkate alınır. (3) Numune alma işlemi, kullanılan metotta belirtilen şartlara göre yapılır. Numune alma süresi ve numune sayısı, yapılan iş sırasındaki maruziyeti temsil edecek şekilde düzenlenir. 245

246 (4) Kimyasal maddelere maruziyetin tespiti amaçlı iş hijyeni ölçüm, test veya analiz sonuçlarının değerlendirilmesine yönelik, uzun süreçli referans süresi bir vardiya 8 saat, kısa süreçli referans süresi 15 dakikadır. (5) İşyerinde çalışanların kişisel maruziyet düzeyleri ölçülürken numune alma cihazı veya pasif örnekleyici, çalışan kişinin üzerinde ve solunum bölgesinden numune alacak şekilde kullanılır. (6) Sabit nokta ölçümleri, gerekiyorsa çalışanların işyerinde maruziyetlerinin değerlendirilmesi için kullanılabilir.işin sürekli yapılmadığı çalışma ortamlarında, maruziyetin en yüksek olabileceği nokta ölçüm noktası olarak alınır. (7) Numuneler kullanılan metoda uygun şekilde taşınır. Numune kabul MADDE 9 (1) Laboratuvar tarafından kabul edilen numuneler laboratuvarca bir kayıt kodu ile tanımlanır. Numunenin laboratuvar içerisinde sadece bu kayıt kodu ile tanınması ve birbirinden farklı iki numunenin aynı kodu almaması sağlanır. (2) Numuneler kullanılan metoda uygun şekilde saklanır. (3) Kullanılan metodun öngördüğü şartları taşımayan numuneler, analize alınmaz. Rapor hazırlama MADDE 10 (1) Laboratuvar tarafından yapılan her bir iş hijyeni ölçüm, test ve analizine ait sonuçlar, doğru, açık, kesin, tarafsız ve iş hijyeni ölçüm, test ve analiz metotlarında belirtilen bütün özel talimatlara uygun bir şekilde rapor haline getirilir. (2) Düzenlenen raporlarda, akreditasyon standardının şartlarına uyulur. (3) İşyerinin iş hijyeni ölçüm, test ve analizi yapılan bölümleri ve buralarda yapılan işler raporlarda açıkça belirtilir. Kişisel maruziyet tespitlerinde tespitin yapıldığı kişinin adı, unvanı ve yaptığı iş raporlarda yer alır. Laboratuvar bölümleri ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Laboratuvarın Genel Özellikleri ve İlkeleri MADDE 11 (1) Laboratuvarda aşağıda belirtilen hizmet bölümlerinin bulunması zorunludur; a) En az 15 m2 lik ofis alanı, 246

247 b) Analiz yapan kurumlar için en az 5 m2 lik numunelerin teslim alındığı numune kabul bölümü, c) Tartım işleminin yapıldığı laboratuvarda, sonuçların çevre şartlarından olumsuz şekilde etkilenmesini engelleyecek en az 5 m2 lik ayrı bir tartım bölümü, ç) Enstrümantal analiz cihazlarında çalışılıyorsa, her bir cihaz için en az 5 m2 lik bir alan, d) Kimyasal maddeler varsa, bunların depolanması için en az 6 m2 lik ayrı bir bölüm ve bu bölümde kimyasal maddelerin, yapısına, risk gruplarına ve saklama koşullarına göre muhafaza edecek, gerekiyorsa havalandırma sistemli, kilitlenebilir bir dolap. (2) Analiz yapılan laboratuvarlarda çalışma konularına göre fiziksel, kimyasal ve biyolojik etken analizlerinin deney sonuçlarının kalitesini olumsuz etkileme ihtimalini ortadan kaldıracak şekilde yapılmasını sağlayacak her bir deney için ayrıhizmet bölümleri bulunur. Asgari özellikler MADDE 12 (1) Laboratuvar, aşağıda yer alan asgari özellik ve nitelikleri taşımak zorundadır: a) Kullanılan parlayıcı, patlayıcı, boğucu ve zehirli gaz içeren gaz tüpleri bina içinde veya dışında, kimyasalözelliklerine göre tehlike oluşturmayacak şekilde; boş ve dolu gaz tüpleri ayrı ayrı yerlerde, tamamı düşmeye karşıkelepçeli veya zincirle bağlı, dik bir şekilde, her türlü ısı kaynağından, açık alev ve kıvılcımlardan, aşındırıcı kimyasallardan uzak, serin ve kuru yerde muhafaza edilir. b) Yedek yardımcı malzemelerin ve kimyasal maddelerin, yapısına, risk gruplarına ve saklama koşullarına göre muhafaza edecek havalandırma sistemli, bir depo veya uygun düzenlenmiş dolaplar bulunur. c) Laboratuvarda acil çıkış kapıları bulunur. (2) Laboratuvar personeli; laboratuvar yöneticisi, kalite yöneticisi ve deney personeli olmak üzere en az üç kişiden oluşur. (3) Laboratuvara ait tıbbi ve tehlikeli atıklar ile ilgili işlemler, tıbbî atıkların kontrolü ve tehlikeli atıkların kontrolü ile ilgili hazırlanmış olan ulusal mevzuata uygun olarak yürütülür. Laboratuvarlar arası işbirliği MADDE 13 (1) Laboratuvar, iş yoğunluğu, daha fazla uzmanlığa ihtiyaç duyma veya geçici kapasite düşmesi gibi önceden tahmin edilemeyen sebeplerden dolayı hizmet veremediğinde, kendi kapsamındaki parametreler için bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak yeterlik belgesi almış ve kapsamında ilgili parametrelerin yer aldığı laboratuvarıkullanabilir. Bu durumda hizmeti yaptıran laboratuvar: a) Yapamadığı iş hijyeni ölçüm, test ve analiz hizmetine ilişkin hizmet yaptırdığı laboratuvarın yaptığı işlerden Bakanlığa ve hizmeti alan işverene karşı sorumludur. 247

248 b) Hizmet yaptırdığı laboratuvarların listesini ve yapılan sözleşme örneğini Genel Müdürlüğe bildirir. c) Hizmet yaptırılan laboratuvarlara ait yeterlik belgesi örneklerini bulundurur. ç) Farklı laboratuvardan iş hijyeni ölçüm, test ve analiz hizmeti alıyor ise, hizmet verilmeye başlamadan önce, müşteriye konuya ilişkin yazılı bilgilendirme yapar. Gizlilik MADDE 14 (1) İşyerine ait iş hijyeni ölçüm, test ve analiz sonuçlarına ilişkin bilgiler, yargı organları veya bu konuda yetkili Bakanlık görevlileri dışında üçüncü şahıslara verilmez. Personel sağlık ve güvenliği MADDE 15 (1) Laboratuvarda görevli personelin sağlık ve güvenliği için 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki yükümlülüklere ek olarak aşağıdaki şartlar sağlanır: a) Çalışan bütün personelin gerekli sağlık kontrolleri işe başlamadan ve çalışma süresi boyunca ilgili mevzuatınöngördüğü periyotlarda yaptırılır. b) Laboratuvarda görev alacak personele, yapılan işe uygun kişisel koruyucu donanım ve diğer yardımcımalzemeler verilerek kullanımı sağlanır. c) Analiz yapılan bölümlere, o bölümde görevli personel haricindeki kişilerin girişlerini engelleyici önlemler alınır. ç) Laboratuvarda, ilk yardım malzemelerinin yer aldığı ecza dolabı bulundurulur. d) Kimyasal maddelerle çalışma yapılan bölümlerde göz duşu ve acil vücut duşu bulundurulur. e) Uçucu kimyasal maddelerin kullanıldığı alanlarda uygun havalandırma sistemi kurulur. f) Olası laboratuvar kazaları ile ilgili alınacak tedbirler ile ilgili talimatları da içeren acil durum planları hazır bulundurulur. g) Laboratuvarda yangın planlaması yapılarak uygun yerlerde yangın söndürme tüpleri ve güvenlik ve sağlık işaretleri bulundurulur. ğ) Laboratuvarda kullanılan kimyasal maddelerin malzeme güvenlik bilgi formları bulundurulur ve kolay ulaşılabilir yerlerde saklanır. (2) Ölçüm yapılacak işyerinde görev alacak personele, laboratuvar tarafından işe uygun kişisel koruyucu donanım ve diğer yardımcı malzemeler verilerek kullanımı işverenin işbirliğinde sağlanır. 248

249 (3) Yapılan yerinde incelemelerde ve yeterlik yoklamalarında, birinci ve ikinci fıkrada yer alan personel sağlık ve güvenliği hakkındaki hükümler incelenir ve değerlendirilir. Bildirim zorunluluğu MADDE 16 (1) Ön yeterlik veya yeterlik belgesi almış laboratuvar; kapatılması, adres bilgilerinin değişmesi, akreditasyon kurumu tarafından akreditasyon belgelerinin geçerliliğinin askıya alınması veya iptali gibi durumlar ve bu durumların gerekçesini on iş günü içerisinde Genel Müdürlüğe bildirmek zorundadır. (2) Laboratuvar, iş hijyeni ölçüm, test ve analiz hizmetleri sonucunda elde ettiği sonuçları, Genel Müdürlüğün internet sitesinde açıklayacağı biçim ve zaman aralıklarıyla Genel Müdürlüğe bildirir. (3) Laboratuvar personelinde veya deney personelinin yetkilendirildiği iş hijyeni ölçüm, test ve analizlerinde herhangi bir değişiklik olduğunda, bu durum on iş günü içinde Genel Müdürlüğe bildirilir. (4) Laboratuvar, katıldığı yeterlik deneyleri ve karşılaştırma ölçümlerinin sonuçlarını kendilerine ulaştıktan sonra on iş günü içinde Genel Müdürlüğe bildirir. Belgelendirme yetkisi DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Başvuru ve Belgelendirme ile İlgili Usul ve Esaslar MADDE 17 (1) Laboratuvarın belgelendirilmesi, kapsam genişletilmesi, belgenin geçerliliğinin askıya alınmasıveya iptal edilmesi yetkisi Genel Müdürlüğe aittir. (2) Laboratuvarlar belgelendirme ve kapsam genişletme ücretleri Genel Müdürlük Döner Sermaye İşletmesi bütçesinde belirlenir. Başvuru dosyası MADDE 18 (1) Yeterlik belgesi veya ön yeterlik belgesi almak isteyen laboratuar, Ek- 2 de örneği verilen dilekçe ile Genel Müdürlüğe başvurur. Başvuru dosyasında bulunacak belgeler; a) Başvuru dilekçesi Ek-2, b) İşyeri bilgi formu Ek-3, c) Yeterlik belgesi başvurusunda, laboratuvarın akreditasyon kurumu tarafından verilmiş akreditasyon sertifikasıve kapsamı, ç) Ön yeterlik belgesi başvurusunda, laboratuvarın akreditasyon kurumu tarafından onaylanmış akreditasyon başvurusunu ve parametre/metot listesini gösterir belge, 249

250 d) Ölçüm belirsizliği hesapları, validasyon ve/veya doğrulama raporları, e) Analiz raporlarına imza atmaya yetkili personelin isimlerini ve unvanlarını içeren, laboratuvar yöneticisi tarafından onaylanmış imza sirküleri, f) Personel bildirim listesi Ek-4, g) Laboratuvar sorumlusu ve kalite yöneticisinin onaylı diploma örneği, ğ) İş hijyeni ölçüm, test ve analiz hizmeti verilecek parametre listesi ve kullanılan metot/standart listesi Ek-5, h) İş hijyeni ölçüm, test ve analizinde kullanılacak cihaz, alet ve ekipman listesi (Ek-6), ı) İş hijyeni ölçüm, test ve analizinde kullanılacak cihaz, alet ve ekipmanlara ait kalibrasyon çizelgesi Ek-7, i) İş hijyeni ölçüm, test ve analizini yapacak personelin ilgili oldukları konularda aldıkları eğitim sertifikaları, j) Özel laboratuvarların ticaret odasından alınan ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi nde yayımlanmış olan tüzel kişiliğini gösteren belge, k) Özel laboratuvarlardan, bildirilen adreste laboratuvar faaliyetlerinin yürütülebileceğine dair "İşyeri Açma veçalışma Ruhsatı ile laboratuvar yerinin tapusu veya kira sözleşmesinin bir örneğidir. (2) Laboratuvar, kullandığı iş hijyeni ölçüm, test ve analiz metotlarına ait Türkçe olarak hazırlanmış deney talimatları ile gerektiğinde metotların tam metnini Genel Müdürlüğe bildirir. (3) Başvuru dosyası Genel Müdürlüğe elden verilebileceği gibi posta veya kargo yoluyla da iletilebilir. Başvuru dosyasının posta veya kargo yoluyla Genel Müdürlüğe ulaştığı tarih, başvuru tarihi olarak kabul edilir. Belge yenileme MADDE 19 (1) Yeterlik belgesine sahip olan ve süre sonunda belgesini yeniletmek isteyen laboratuvar, Ek-2 de örneği verilen başvuru dilekçesi ile belge süresinin bitiminden en az yüz yirmi gün önce aşağıdaki belgelerle birlikte Genel Müdürlüğe müracaat eder: a) Bu Yönetmeliğin 18 inci maddesinin birinci fıkrasında istenenlerden değişiklik olan ve eklenen belgeleri. b) Yeterlik belgesi sürecinde katılım sağlanan yeterlilik deneyleri ve karşılaştırma ölçümlerinin sonuçları. (2) Yeterlik belgesi süre bitiminden en az 120 gün öncesinden belge yenilemeye müracaat etmeyen laboratuvar, belge yenileme haklarını kaybeder ve Bu Yönetmeliğin 18 inci 250

251 maddesinin birinci fıkrasında belirtilen hükümler çerçevesinde tekrar yeterlik belgesi için başvurabilir. Kapsam genişletme MADDE 20 (1) Hizmet verdiği parametrelerde kapsam genişletmek isteyen laboratuvar, Ek-2 de örneği verilen dilekçe ile Genel Müdürlüğe başvurur. Başvuru dosyasında bulunacak belgeler: a) Kapsam genişletilen parametrelerden dolayı bu Yönetmeliğin 18 inci maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında istenenlerden değişiklik olan ve eklenen belgeleri. b) Kapsam genişletilen parametrelerin varsa Akreditasyon Kurumu tarafından onaylanmış akreditasyon başvurusu ve parametre/metot listesini gösterir belge veya akreditasyon belgesi ve ekleri. c) Kapsam genişletilen parametrelerde katılım sağlanan yeterlilik deneyleri ve karşılaştırma ölçümlerinin sonuçları. Başvuru kabulü MADDE 21 (1) Belge başvuru dosyaları Genel Müdürlük tarafından değerlendirilerek eksik belge tespit edilmesi halinde başvuru yapan laboratuvara, inceleme işlemlerinde tespit edilen eksikliklerin giderilmesi için bir termin (iştamamlama) planı hazırlatılır. Termin planının hazırlanmasından sonra bir aydan üç aya kadar süre verilerek eksiklikler giderilir. Belirlenen sürelerde eksiklikler giderilmez ise başvuru ücreti iade edilmeksizin dosya iade edilir. Bu laboratuvar, yetki almak için tekrar başvurabilir. (2) Başvuru dosyası tam olan veya tespit edilen eksiklikleri tamamlamış olan laboratuvara en geç 30 iş günüiçerisinde yerinde incelemeye gidilir. Yerinde inceleme MADDE 22 (1) Başvuru yapan laboratuvara yerinde incelemenin tarihi en az on iş günü önceden bildirilir. (2) Yerinde incelemelerde; laboratuvar yöneticisi, kalite yöneticisi, deney personeli ve başvuru dosyasında bildirilen personelin hazır bulunması gereklidir. (3) Laboratuvar yöneticisi, yerinde inceleme heyetine her türlü bilgi ve belgeyi vermek ve/veya göstermek zorundadır. (4) Yerinde incelemelerde bu Yönetmeliğin ikinci ve üçüncü bölümlerinde belirtilen hususların uygunluğunun kontrolü yapılır. (5) Yerinde inceleme yapan yetkililer, başvurusu yapılan parametrelerin tamamının veya gerekli gördüklerinin işhijyeni ölçüm, test veya analizlerinin uygulanmasını ister. 251

252 (6) Yerinde incelemenin tamamlanmasını takiben örneği Ek-8 de verilen Yerinde İnceleme Tutanağı, inceleme heyeti tarafından iki nüsha olarak hazırlanır, inceleme heyeti ve laboratuvar yöneticisi tarafından imzalanır ve bir kopyasılaboratuvar yöneticisine verilir. Belgelendirme süreci MADDE 23 (1) Yerinde inceleme sırasında tespit edilen eksiklikler ve uygunsuzluklar raporlanır. Yerinde incelemenin bitiş tarihini takip eden on iş günü içerisinde laboratuvara bildirilir. Başvuru yapan laboratuvara, bu eksiklikleri ve uygunsuzlukları gidermesi için eksiklik ve/veya uygunsuzluk bildirim tarihinden itibaren en fazla iki ay süre verilir. Bu süre uzatılmaz. (2) Eksiklik ve/veya uygunsuzlukların verilen süre içinde giderilmesini takiben laboratuvar belge almaya hak kazanır. (3) Eksiklik ve/veya uygunsuzlukların laboratuvar tarafından giderildiğinin bildirilmesinden sonra gerek görülmesi halinde ikinci kez yerinde inceleme yapılabilir. Yerinde yapılan ikinci incelemede eksikliğin devam ettiğinin tespit edilmesi veya birinci incelemeden sonra iki ay içerisinde eksiklik ve/veya uygunsuzlukların giderilmemesi durumunda: a) Eksiklik ve/veya uygunsuzluklar, 6 ncı maddenin üçüncü fıkrası, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15 ve 16 ncı maddelerle ilgili ise başvuru dosyası iptal edilir. b) Tespit edilen eksiklik ve/veya uygunsuzluklar başvuru kapsamındaki parametreler ile ilgili ise, ilgili parametreler kapsam dışı bırakılarak, diğer parametreler için belge düzenlenir. Ön yeterlik MADDE 24 (1) İlk defa yeterlik belgesi alacak olan laboratuvara; 6 ncı maddenin dördüncü, beşinci ve altıncıfıkralarında ve 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15 ve 16 ncı maddelerinde belirtilen hükümleri yerine getirmeleri halinde ve yerinde inceleme sonucu ön yeterlik belgesi Genel Müdürlük tarafından, Ek-9 a, Ek 9 b, verilir. (2) Laboratuvara ön yeterlik belgesi bir kereye mahsus ve bir yıl süreli olmak üzere verilir. (3) Ön yeterlik belgesi başvuruda belirtilen adres ve unvana verilir. (4) Ön yeterlik belgesine sahip laboratuvar, bu Yönetmeliğin öngördüğü bütün şartları yerine getirdiğinde, yeterlik belgesini almak için başvuruda bulunabilir. (5) Ön yeterlik belgesi almış laboratuvar, akreditasyon kurumu tarafından yapılan denetim sonuçlarını Genel Müdürlüğe bildirir. (6) Ön yeterlik belgesi almış bir laboratuvar, bir yıl sonunda yeterlik belgesi almamışsa ön yeterlik belgesi iptal edilir. Ön yeterlik belgesi iptal edilen laboratuvarın kurucu veya ortakları başka bir laboratuvar bünyesinde yer aldıkları takdirde bu laboratuvar, ön yeterlik başvurusu yapamaz veya varsa ön yeterlik belgesi iptal edilir. İş hijyeni ölçüm, test ve analizleri yeterlik belgesi 252

253 MADDE 25 (1) Akreditasyon standardına göre akreditasyon kurumu tarafından iş hijyeniyle ilgili en az bir metottan akreditasyon belgesi almış ve bu Yönetmeliğin bütün şartlarını sağlayan laboratuvara, başvurduğu parametrelerden uygun bulunanları için yeterlik belgesi Ek-10 a ve Ek-10 b Genel Müdürlük tarafından verilir. (2) Yeterlik belgesi başvuruda belirtilen adres ve unvana verilir. (3) Yeterlik belgesinin geçerlilik süresi dört yıldır. (4) Yeterlik belgesinin geçerlilik süresi sona erdiğinde, bu Yönetmeliğin 19 uncu maddenin birinci fıkrasına göre yapılan müracaata istinaden yerinde inceleme neticesinde yeterlik belgesinin verildiği şartların devamı durumunda belge yenilenir. (5) Yeterlik belgesi almış laboratuvar, akreditasyon kurumu tarafından yapılan denetime ait uygunsuzlukları ve raporları Genel Müdürlüğe bildirir. İş hijyeni ölçüm, test ve analiz parametrelerinde kapsam genişletme MADDE 26 (1) Laboratuvar, yeterlik belgesinin geçerli olduğu süre içinde hizmet verdikleri parametrelerde kapsam genişletme yapabilir. (2) Akreditasyon kapsamındaki parametrelerde yerinde inceleme yapılmadan her zaman kapsam genişletme talebi yapılabilir. Yapılan kapsam genişletmenin geçerlilik süresi yeterlik belgesi bitimine kadardır. (3) Akreditasyon kapsamında olmayan parametrelerde kapsam genişletme başvurusu yapıldığında, Genel Müdürlük tarafından yapılan yerinde inceleme sonucuna göre, laboratuvarın yeterlik belgesinin kapsamı genişletilir. Yapılan kapsam genişletmenin geçerlilik süresi, yeterlik belgesi bitimine kadardır. (4) Yeterlik belgesinin geçerlilik süresinin son yılında akreditasyon kapsamında olmayan parametrelerde kapsam genişletme yapılmaz. (5) Yeterlik belgesi kapsam genişletme içeriğine uygun olarak yeniden düzenlenir. (6) Ön yeterlik belgesi almış laboratuvar yeterlik belgesi alana kadar kapsam genişletme başvurusunda bulunamaz. (7) Kapsam genişletme için başvuruda bulunan laboratuvarın başvurusu, dosya üzerinden veya gerek görülürse yerinde inceleme ile değerlendirilir. Dosyasında ya da yerinde yapılan incelemelerde eksiklik tespit edildiği takdirde, eksikliklerin giderilmesi için iki ay süre verilir. Laboratuvar eksikliği bu süre içerisinde giderir ve eksikliklerin giderildiğine dair belgeleri Genel Müdürlüğe bildirir. Laboratuvarın; a) Kapsam genişletme dosyası ile ilgili bildirilen eksikliğin verilen sürede giderilmemesi halinde kapsam genişletmeücreti iade edilmeksizin kapsam genişletme başvurusu iptal edilir, 253

254 b) Tespit edilen eksiklik ve/veya uygunsuzlukların giderilmesinden sonra başvuru dosyasında yapılan inceleme sonucunda uygun görülen parametrelerde kapsam genişletmesi yapılır, c) Kapsam genişletme başvurularında ikinci kez yerinde inceleme yapılmaz. Uygun görülmeyen parametreler kapsama dâhil edilmez. Bu işlem için verilen kapsam genişletme ücreti de iade edilmez. İŞ HİJYENİ KONUSUNDA DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN SORUMLULUKLARI İşyeri Hekimi Ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi 20 Temmuz 2013 Sayısı : 28713) Diğer sağlık personelinin görevleri MADDE 16 (1) Diğer sağlık personeli işyeri hekimi ile birlikte çalışır. (2) Diğer sağlık personelinin görevleri aşağıda belirtilmiştir: a) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin planlanması, değerlendirilmesi, izlenmesi ve yönlendirilmesinde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak, veri toplamak ve gerekli kayıtları tutmak. b) Çalışanların sağlık ve çalışma öykülerini işe giriş/periyodik muayene formuna yazmak ve işyeri hekimi tarafından yapılan muayene sırasında hekime yardımcı olmak. c) Özel politika gerektiren grupların takip edilmesi ve gerekli sağlık muayenelerinin yaptırılmasını sağlamak. ç) İlk yardım hizmetlerinin organizasyonu ve yürütümünde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak. d) Çalışanların sağlık eğitiminde görev almak. e) İşyeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarının sürekli izlenip denetlemesinde işyeri hekimiyle birlikte çalışmak. f) İşyeri hekimince verilecek iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili diğer görevleri yürütmek. g) İşyerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle işbirliği yapmak. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINDA YÖNETİM SİSTEMİ YAKLAŞIMININ MEVZUAT KARŞILAŞTIRILMASI İşçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin ülkemizde oluşturulan mevzuat düzenlemelerinin kaynaklarını başta Anayasa olmak üzere, ulusal kanunlar ve uluslararası sözleşmelere dayanmaktadır. Bu amaç bir çok kanun, tüzük ve yönetmelikte de vücut bulmaktadır. İşçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin ülkemizde düzenlenmiş olan mevzuat hükümleri uluslararası sözleşmelere uyumlu olarak düzenlenmektedir. Nitekim ülkemizin onaylayıp iç hukukumuza aktarmış olduğu 77, 115, 119, 127 ve 138 sayılı ILO sözleşmeleri, bu alana yönelik mevzuatımızın bir bölümünü oluşturmaktadır. İç mevzuatımızda ise başta 818 sayılı Borçlar Kanunu, 1539 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu, 1475 sayılı İş Kanunu ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu na dayanılarak 254

255 çıkarılmış bulunan, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, Parlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük, İşyerlerinde İşin Durdurulmasına veya İşyerlerinin Kapatılmasına Dair Tüzük, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları Hakkında Tüzük, Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü, Sağlık Kurulları Bakımından Günde Ancak Yedi buçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Tüzük ve Gebe veya Emzikli Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Tüzük ile İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulüne Dair Kanun gibi değişik kanun ve çeşitli yönetmeliklerde işçi sağlığı ve iş güvenliği alanına yönelik mevzuat düzenlemelerimizi oluşturmaktadır. Ülkemizde işçi sağlığı ve iş güvenliği alanında çok çeşitli ve kapsamlı düzenleme bulunmaktadır. Ancak mevzuatımızın varolan bu görüntüsü, işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili faaliyetlerin aynı zamanda ne kadar dağınık, görev ayrılığına dayanan, koordinasyon eksikliği ve eleman yetersizliği gibi birtakım olumsuz koşullar içinde yürütüldüğünü de göstermektedir. İşçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin olarak genelde Devlet, mevzuat yapma, teşkilatlanma ve denetim, işveren önlem alma ve eğitim, işçinin ise alınan önlemlere fiilen uymakla yükümlü tutulmuşlardır. ILO OHS 2001, TS OHSAS 18001, BS 8800 Yönetim Sistemi Nedir? Yönetim sistemleri; kuruluşların faaliyetlerinin genel stratejileri ile uyumlu olarak sistematik bir şekilde ele alınıp sürekli iyileştirme yaklaşımı çerçevesinde çözümlenmesini amaçlar. OHSAS 18001:İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DEĞERLENDİRME SERİSİ-İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMİ SPESİFİKASYONU & OHSAS 18002:İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİ-OHSAS UYGULAMA REHBERİ ILO OHS 2001 Güvenli bir çalışma ortamı üretkenlik ve ekonomik gelişme açısından olumlu bir faktördür. İşletme düzeyinde "İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi" oluşturulması da risklerin azaltılması, güvenli bir çalışma ortamı yaratılması ve üretkenlik bakımından çok önemlidir. ILO nun bu amaca yönelik olarak hazırladığı çeşitli rehberler vardır. Rehberler, çalışma yaşamındaki tarafları bir araya getirmeyi ve sorunların çözümünde "üçlü yaklaşım" ilkesini göz önününde bulundurarak hazırlanmaktadır. İşyerinde sağlık ve güvenlikle ilgili gerekli önlemlerin alınması konusunda asıl sorumluluk işverene aittir. Bu genel çerçeveye yönelik olarak hazırlanmış olan bu rehber 255

256 de, çalışanların işyerindeki risklerden korunması yolu ile işe bağlı hastalık ve kazaların ve ölümlerin azaltılmasını amaçlamaktadır. Bu rehber ulusal mevzuat ile uyumlu olmalıdır, ancak ulusal mevzuatın yerine geçemez. İşveren, ulusal mevzuat ile uyum içinde işletmedeki sağlık ve güvenlik önlemlerinin alınması konusunda sorumludur ve bu konuda gerekli düzenlemelerin yapılması ve "İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi; İSGYN" oluşturulması bakımından önderlik yapmak durumundadır. Bu yönetim sistemi şu başlıklardan oluşur: 1. Politika 2. Organizasyon 3. Planlama ve uygulama 4. Değerlendirme 5. Geliştirme çabaları Bu çalışmalarla birlikte sürekli olarak izleme ve denetim yapılmalıdır. BS 8800 standardı Bu Standart, iş sağlığı ve güvenliği yönetiminin, işletme yönetimine entegre edilmesi gerektiği ve genel yönetimin ayrılmaz bir parçası olduğu gerçeği düşünülerek hazırlanmıştır. BS 8800 bir rehber standarttır ve işletme yönetimine rehberlik edecek önerileri içermektedir. Halen yürürlükte olan yasal çerçeveye uygun olarak, iş kazalarını ve hastalıkları en aza indirmek ve hatta önlemek için iş sağlığı ve iş güvenliği aktivitelerini yönetimin ve organizasyonun bir parçası olarak ele almak amaçlanmaktadır. Bunu sağlamak üzere oluşturulan rehber standart; Çalışanların ve diğerlerinin maruz kaldıkları riskleri minimize etmek; İşin performansını arttırmak; Diğer işletmeler ya da müşterilere karşı duyarlı, sorumlu bir imaj yaratmayı amaçlamaktadır. Bu standart, BS EN ISO / BS 7750 "Çevre Yönetimi" ve BS EN IŞO 9000 "Kalite Yönetimi", HS(G)65 "Başarılı Sağlık ve Güvenlik Yönetimi" standartlarındaki yönetim sistemleri ile aynı prensipleri paylaşmaktadır. Bunu sağlamak üzere, BS 8800, iş sağlığı ve güvenliği yönetimini geliştirmekle beraber; diğer yönetim sistemleri ile bağlantıları kurmaktadır. Bu rehber etkin bir İSİG Yönetim Sistemi için temel olan başlıkları kapsamaktadır. 256

257 Toplumların kültürel ve diğer insani farklılıkları bu rehberin uygulanmasını olumlu veya olumsuz şekilde etkileyebilir. Bu nedenle adaptasyon ve uygulama aşamasında bu farklılıkları göz önüne almak gerekmektedir. Bu standart ; İSİG Yönetim Sistemi Geliştirme ve diğer yönetim sistemleri ile bağlantı kurma, konularında rehberlik etmektedir. TS 18001(OHSAS) Standardı OHSAS 18001, BSI (British standarts Institute) tarafından yayınlanmış olan "İş Sağlığı ve Güvenliği" standardıdır. OHSAS 18001; ISO 9000 ve ISO gibi bir ISO standardı değildir. OHSAS diğer uluslararası standartlardan farklı olarak bazı ulusal standart kuruluşları ve belgelendirme kuruluşlarının birlikte çalışmasıyla gerçekleştirilmiştir da BS 8800 Mesleki Sağlık Ve Güvenlik Yönetim Sistemi Rehberi 1997 de Technical report NPR da BS tarafından (İngiltere de) 2004 de TS olarak yayınlandı TANIMLAR İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMİ: Kuruluşun faaliyetleri ile ilgili İSG riskleri yönetimin kolaylaştıran, tüm yönetim sisteminin bir parçasıdır. Bu kuruluş yapısını, faaliyet planlarını, sorumlulukları, deneyimleri, prosesleri,prosedürleri ve kuruluşun İSG politikasının geliştirilmesi, uygulanması, iyileştirilmesi, başarılması, gözden geçirilmesi ve sürdürülmesi için kaynakları kapsar. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ: Çalışanların, geçici işçilerin, müteahhid personelin, ziyaretçilerin ve çalışma alanındaki diğer insanların refahını etkileyen faktörler ve şartlar. KAZA: Ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer kayıplara sebebiyet veren istenmeyen olay. ZARAR: İnsanların yaralanması, hastalanması, malın, çalışılan yerin zarar görmesi veya bunların birlikte gerçekleşmesine neden olabilecek potansiyel kaynak ve durum. RİSK DEGERLENDİRMESİ: Tüm proseslerde, riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve riske tahammül edilip edilemeyeceğine karak vermek. FAYDALARI Karlılığı arttırmak İSG çalışmalarını diğer faaliyetlere entegre ederek kaynakların korunmasını sağlamak Yönetimin taahhüdünün sağlandığını göstermek 257

258 Motivasyon ve katılımı arttırmak Ulusal yasa ve dünya standardlarına uyum süresini ve maliyetini azaltmak Paydaşların istek ve beklentilerini karşılayarak rekabeti arttırmak Kuruluşlar tarafından sürdürülmekte olan İSG faaliyetlerinin sistematik olarak yayılımını sağlamak BÖLÜMLERİ 1.KAPSAM 2.ATIF YAPILAN STANDARDLAR 3.TERİMLER VE TARİFLER 4.İSG YÖNETİM SİSTEMİ UNSURLARI 4.1 GENEL ŞARTLAR 4.2 ISG POLİTİKASI 4.3 PLANLAMA 4.4.UYGULAMA VE ÇALIŞTIRMA 4.5. KONTROL VE DÜZELTİCİ FAALİYET 4.6.YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ 4.1. GENEL ŞARTLAR Kuruluş bu standardın şartlarına uygun olarak bir İSG Yönetim sistemi oluşturmalı, dokümante etmeli, uygulamalı, devamlılığını sağlamalı ve sürekli iyileştirmeli ve bu şartları nasıl karşıladığını belirlemelidir. Kuruluş kendi İSG yönetim sistemi kapsamını tarif etmeli ve dokümante etmelidir İSG POLİTİKASI (TS 18001:2008) Politika; Kuruluşun İSG risklerinin yapısına ve büyüklüğüne uygun olmalı, Yaralanmaların ve sağlık bozulmalarının önlenmesi ve İSG yönetiminin ve performansının sürekli iyileştirilmesi için taahhüt içermeli, En azından yürürlükteki İSG mevzuatına ve üyesi olduğu kuruluşların şartlarına uyulacağına dair taahhüt içermeli, İSG hedeflerinin belirlenmesi ve gözden geçirilmesi için bir çerçeve sağlamalı, Dokümante edilmeli, uygulanmalı, sürdürülmeli, Çalışanların kendi bireysel İSG sorumluluklarının farkında olmaları amacıyla kuruluşun kontrolü altındaki tüm çalışanlara duyurulmalı, 258

259 İlgili taraflar için ulaşılabilir olmalı, Kuruluşa uygun olarak kalması için periyodik olarak gözden geçirilmeli. İSG politikası, kuruluşun tüm İSG performansı ile ilgili niyet ve İSG yönetim sisteminin yönünü gösterir. Faaliyetler ve daha spesifik İSG amaç ve hedeflerinin gelişmesi için çerçeve görevi görür. İSG Politikasında, Kazaların Azaltılması Güvenli Çalışma Ortamı Risklerin Azaltılması Çalışanların Eğitimi, Katılımı Yasalara Uyum Sürekli Gelişme bulunabilir PLANLAMA (TS 18001:2008) Tehlike Tanımlaması, Risk Değerlendirme ve Kontrollerin Belirlenmesi Kuruluş bunun için bir prosedür oluşturmalıdır ve bu prosedürde; Rutin ve rutin olmayan faaliyetler, acil durumlar, Taşeronlar ve ziyaretçilerin faaliyetleri, İnsan davranışları, kabiliyetleri, İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini tehdit eden tehlikeler, İşyeri civarında ve kuruluşun kontrolü altındaki faaliyetlerden kaynaklanan tehlikeler, İşyerindeki altyapı, teçhizat ve malzemeler, Faaliyetler, malzemeler veya sistemde yapılan/ yapılması önerilen değişiklikler, Yasal yükümlülükler, Proses, tesis, makina, ürün tasarımı dikkate alınmalıdır. Risk Değerlendirme Kuruluşun risk değerlendirme metodolojisi düzenleyici değil, önleyici olmalıdır. Risklerin tanımlanması, önceliğinin belirlenmesi ve kontrollerin uygulanmasını sağlamalıdır. Risklerin azaltılmasında aşağıdaki hiyerarşiye uygun hareket edilmelidir: Ortadan kaldırma (kaynakta yok etme) 259

260 Yerine koyma (daha az tehlikeli olanla değiştirme) Mühendislik kontrolleri (maruziyet süresini kısaltma, maruz kalan kişileri azaltma vb) İşaretler, uyarılar, idari kontroller ve eğitim Kişisel koruyucu donanım Risk Değerlendirme Yöntemleri (Hatırlatma) FMEA (Hata Türü ve Etkileri Analizi) Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis) Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis) Karar Matrisi (Decision Matrix) Neden Sonuç Analizi (Cause-Consequence) Checklist Kullanarak Birincil Risk Analizi İş Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis) Eğer- İse Yöntemi Yasal ve Diğer Şartlar Kuruluş kendisine uygulanabilen yasal yasal ve diğer İSG şartlarını (uymayı taahhüt ettiği diğer şartlar) belirlemek ve bunlara ulaşmak için prosedür oluşturmalıdır. Bu bilgiler güncel tutulmalıdır. İlgili taraflara yasal ve diğer şartlar hakkında ilgili bilgiler iletilmelidir. Yasal ve diğer şartlar: Türk İş Hukuku mevzuatı Ürünün ihraç edildiği ülkenin mevzuatları Organize sanayi bölgelerinde bulunan işletmeler için OSB yönetiminin kendi kuralları Genelgeler Kamu ve sivil toplum kuruluşlarıyla yapılan anlaşmalar, Bağlı olunan üst kuruluşun kamuya karşı taahhütleri, Topluluk şirketlerinin, müşterilerin şartları Hedefler ve Programlar Uygun fonksiyon ve seviyelerde İSG hedefleri oluşturulmalı, uygulanmalı ve devamlılığı sağlanmalıdır. Hedefler ölçülebilir olmalı, yasal ve diğer şartlara uyma, sürekli iyileşme ve yaralanma ve sağlığın bozulmasının önlenmesi taahhütlerini içermeli, İSG politikasıyla tutarlı olmalı, 260

261 Önemli İSG risklerinin yanı sıra teknolojik seçenekler, mali, işletme ve iş hayatının gerekleri ile ilgili tarafların görüşleri dikkate alınmalıdır. Hedefleri gerçekleştirmek için kaynaklar, sorumluk, yöntem ve terminin belirtildiği programlar oluşturulup, uygulanmalı, sürekliliği sağlanmalıdır. Programlar düzenli olarak gözden geçirilmeli ve gerektiğinde yeniden düzenlenmelidir UYGULAMA VE İŞLETME (TS 18001:2008) Kaynaklar, görevler, sorumluluk, hesap verme ve yetki İSG ve İSG Yönetim Sisteminin nihai sorumluluğu üst yönetimindir. Üst yönetim İSG yönetim sisteminin oluşturulması, uygulanması ve sürekliliğinin sağlanması ve iyileştirilmesi için gerekli kaynakları sağlamalıdır. Bunlar; a) İnsan kaynağı (yetkinlik ve yeterliliğe sahip) b) Uzmanlık becerileri (ehliyet gerektiren durumlar için özel yetenekler) c) Kurumsal altyapı (makina, teçhizat, bina, tesis, donanım, destek hizmetler vb) d) Teknolojik kaynaklar (kuruluşun imkanları ve yasalar çerçevesinde) e) Mali kaynaklar (özellikle de yatırım gerektiren çalışmalar için) Görev, sorumluluk ve hesap verme durumları belirlenmeli, dokümante edilmeli ve ilgililere duyurulmalıdır. Yönetim temsilcisi atanmalı ve kimliği çalışanlara ve taşeronlara bildirilmelidir. Yönetim temsilcisi; İSG Yönetim Sisteminin kurulması, uygulanması ve devam ettirilmesini sağlar. Gözden geçirme faaliyetleri sonunda iyileştirme önerileri ile sistemin performansı hakkında üst yönetime rapor sunar Eğitim, bilinç ve yeterlilik Kuruluş kendisi için veya kendisi adına, İSG performansını etkileyebilecek görevleri yerine getiren kişilerin eğitim, öğretim veya tecrübe bakımından yeterli olmalarını sağlamalı, bununla ilgili kayıtları muhafaza etmelidir. Kendi İSG riskleri ve yönetim sistemi ile ilgili eğitim ihtiyaçlarını belirlemeli, eğitim alınması sağlamalı, etkinliğini değerlendirmelidir. Öncelikle önemli İSG risklerinin hangi işler/ görevler sırasında oluştuğu tespit edilmeli, bu işleri/ görevleri yapan çalışanların, tedarikçilerin veya yan sanayilerin eğitim/deneyim yönünden yetkin olması sağlanmalıdır. İSG risklerinin ortaya çıktığı noktalarda çalışacak personelin öğrenim/ eğitim ve deneyimleri belirlenmelidir. Tüm çalışanlar Riskler ve Risk Yönetimi konusunda bilgilendirilmelidir İletişim, Katılım ve Danışma 261

262 İletişim Kuruluş İSG tehlikeleri ve İSG yönetim sistemi ile ilgili olarak; Çeşitli seviye ve fonksiyonlardaki iç iletişim, Taşeronlar ve ziyaretçilerle iletişim Dış kurumlardan ilgili iletişimin alınması, dokümante edilmesi ve cevap verilmesi hususları için prosedürler oluşturmalıdır Katılım ve Danışma a) Kuruluş çalışanların aşağıdaki faaliyetlere katılması için; - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve kontrolleri belirleme, - Olay araştırması, - Politika ve hedeflerin geliştirilmesi ve gözden geçirilmesi, - İSG yi etkileyen değişiklikler ve - İSG konuları b) İSG yi etkileyen değişikliklerin yüklenicilerle paylaşılması için, c) Kuruluş dışındaki ilgili taraflarla uygun hallerde danışılması için prosedürler oluşturmalıdır. İletişim metotları Eğitim Sistem Dokümanı Toplantı Yazışma İlan panoları Yüz yüze görüşme Telefon, Faks İnternet, intranet Hangi durumlar için hangi metot tercih edilecek, kim tarafından nasıl uygulanacağı ve dış kuruluşlar (Holding, Topluluk şirketleri, OSB, komşu fabrikalar, Tedarikçiler, Taşeron firma, Çalışma İl Müd., Çalışma Bakanlığı vs) ile iletişim metotları tanımlı olmalı Dokümantasyon Kuruluş, faaliyetlerinin niteliğine ve ölçeğine uygun İSG yönetim sisteminin dokümantasyonunu sağlamalı ve muhafaza etmelidir. İSG politikası, amaçlar ve hedefler İSG Yönetim Sisteminin kapsamının tarifi 262

263 Yönetim sisteminin ana unsurlarının ve bunlar arasındaki ilişkilerin tarifi ve ilgili dokümanlara yapılan atıf Kayıtlar ve standardın istediği prosedürler Kuruluş tarafından belirlenen kayıtlar, kuruluşun önemli İSG risklerinin yönetilmesine ilişkin süreçlerin etkin planlamasını, işletilmesini ve kontrolünü sağlamak için gerekli dokümanlar Doküman Kontrolü Yayınlanmadan önce dokümanların yeterliliği onaylanmalı, Gerektiğinde dokümanlar gözden geçirilmeli, güncellenmeli, yeniden onaylanmalı, Dokümanlardaki değişikliklerin ve güncel revizyon durumlarının anlaşılır olması sağlanmalı, Kullanım noktalarında geçerli dokümanların ilgili sürümleri bulunmalı, Dokümanlar okunaklı ve kolay tanınabilir olmalı, Dış kaynaklı dokümanlar tanımlanmalı ve kontrol edilmeli, Güncelliğini yitirmiş dokümanın kullanımı önlenmeli, uygun şekilde işaretlenmeli İşletme kontrolü Kuruluş belirlenmiş tehlikelerle ilgili olan ve İSG risklerinin yönetilmesi için kontrol tedbirlerinin uygulanması gereken işlemleri ve faaliyetleri belirlemelidir. Kuruluş; Uygulanabilir işletme kontrolleri Satın alınan mal ve hizmetlerle ilgili kontroller Taşeron ve ziyaretçilerle ilgili kontroller yapmalı, Prosedür olmaması halinde İSG politika ve hedeflerinden sapmanın meydan gelmesi söz konusu durumları kapsayan prosedürler oluşturmalı ve böyle durumlar için yapılması hükme bağlanmış kriterleri uygulamalıdır Acil durum hazırlığı Potansiyel acil durumlar tanımlanmalı ve bunlara nasıl müdahale edileceği belirlenmelidir. Gerekli müdahale yapılmalı ve olumsuz İSG sonuçları önlenmeli veya hafifletilmelidir. Acil durumlarda yapılacak işlemler planlanırken ilgili tarafların (komşular, acil servis vb) ihtiyaçları dikkate alınmalıdır. Özellikle olay veya acil durum meydana geldikten sonra, acil durumlara hazırlıkları ve müdahale prosedürleri gözden geçirilmelidir. Belirli periyotlarda da bu prosedürlerin denemesi (tatbikatlar) yapılmalı ve tatbikatlardan sonra plan ve prosedürler gözden geçirilmelidir. ACİL DURUM PLANLARI 263

264 Acil durum tanımı Görev alacak personelin tanımı Görev alacak personelin sorumluluk ve yetkileri Acil durumlarda tehlikeli malzemelere ne olacağı İç ve dış iletişim Hayati ekipmanların korunması Acil durum ekipmanları Acil durum dokümanları Acil hal mahallinin tahliyesi ACİL DURUM EKİPMANLARI Alarm sistemleri Acil durum aydınlatması, Kaçış yolları Kritik izolasyon valfleri, anahtar ve kesiciler Yangın ekipmanları İlk Yardım Malzemeleri İletişim araçları ACİL DURUM TATBİKATLARI Tatbikatlar programlı yapılmalı, Dışardan yardım alınması teşvik edilmeli, Acil durum planlarının işlerliği test edilmeli. Aksaklıklar tespit edilmeli. Acil durum ekipmanı kontrol edilmeli KONTROL ETME (TS EN ISO 14001:2005) Performans ölçümü ve izleme İSG performansını düzenli bir temelde izlemek ve ölçmek için prosedürler oluşturulmalı ve uygulanmalıdır. Performans kriterleri ölçülebilir olmalı, SMART/BÖREK İSG hedeflerine ulaşma derecesi izlenmeli, Kontrollerin etkinlik derecesi izlenmeli, İSG programları, işetme kriterleri ve yasal mevzuat şartlarına uygunluk izlenmeli, Kaza, hastalık, olay (hasarsız olaylar dahil) ve yetersiz İSG performansı izlenmeli, Düzeltici ve önleyici faaliyetlerin analizini kolaylaştırmak için yeterli izleme ve ölçme sonuçları ve verileri kaydedilmelidir. 264

265 Kalibre edilmiş, doğrulanmış ve bakımı yapılmış izleme ve ölçme donanımının kullanılması ve sürdürülmesi sağlamalıdır. Kalibrasyon ve bakım kayıtları muhafaza edilmelidir. Performans Ölçümü ve İzleme Yöntemleri Risk değerlendirme sonuçları Soru listeleri kullanımı Gözlemleme sonuçları (Gözlem Formları) Kişisel ölçümler (odiometri, göz muayenesi, periyodik sağlık kontrolleri) Ekipman kontrolleri (yükleme-kaldırma araçları, paratoner, basınçlı sistemler, yangın ekipmanları vb) Çalışma ortamı kontrolleri (aydınlık, titreşim, gürültü vb) Kayıtlar (iş kazası formları, risk bildirim formları vb) Uygunluğun değerlendirilmesi Kuruluş uygunluk la ilgili taahhüdü ile tutarlı olarak uygulanabilir yasal şartlara uymayı taahhüt ettiği diğer şartlara uygunluğun periyodik olarak değerlendirilmesi için prosedürler oluşturmalıdır ve değerlendirme sonuçları kayıt altına alınmalıdır. Uygunluk değerlendirmesinin kim tarafından, hangi periyotlarda ve nasıl yapılacağı prosedürde anlatılmalıdır Kazalar, olaylar, uygunsuzluklar, düzeltici ve önleyici faaliyetler Kuruluş; Olayların meydana gelmesine sebep olabilen İSG eksikliklerini ve diğer faktörleri belirlemek, Düzeltici faaliyet ihtiyaçlarını belirlemek, Önleyici faaliyet ihtiyaçlarını belirlemek, Sürekli iyileştirme fırsatlarını tespit etmek, Tüm bu araştırmaların sonuçlarını yayınlamak üzere olayları kaydetmek, araştırmak ve analiz etmek için prosedürler oluşturulmalıdır Uygunsuzluk, düzeltici faaliyet, önleyici faaliyet Gerçek ve potansiyel uygunsuzlukların ele alınması, düzeltici ve önleyici faaliyetlerin yapılması için prosedürler oluşturulmalıdır. 265

266 Uygunsuzlukların belirlenmesi ve bunların İSG üzerindeki etkisini azaltmak için tedbirler alınmalı, Uygunsuzlukların araştırılması ve tekrarının önlenmesi için tedbirler alınmalı, Alınan tedbirlerinin değerlendirilmesi ve sebeplerinin belirlenerek ortadan kaldırılması için uygun tedbirler uygulamalıdır. Faaliyet sonuçları kaydedilmeli ve etkinlikleri gözden geçirilmelidir Kayıtların Kontrolü Kuruluş kendi İSG sisteminin, bu standardın şartlarıyla ve elde edilen sonuçlarla uyumlu olduğunu göstermek için gerekli kayıtları tutmalıdır. Kayıtların oluşturulması, muhafaza edilmesi, korunması, düzeltilmesi, bekletilme süresi ve bertaraf edilmesi için prosedür oluşturulmalıdır. Kayıtlar okunaklı olmalı, kolay tanımlanabilir ve izlenebilir olmalıdır. İSG ile ilgili kayıtlar; Tehlike belirleme ve risk değerlendirme kayıtları Sağlık gözetim raporları Kaza/ Olay raporları Muayene, bakım, kalibrasyon kayıtları Tatbikat raporları Süreç izleme kayıtları Eğitim kayıtları Tetkik sonuçları YGG sonuçları, toplantı notları Yürürlükteki yasal şartlara ve yasalara uygunluk kayıtları Kuruluş dışı iletişimlere ilişkin kayıtlar, İSG performansına dair bilgi İç Tetkik İSG Yönetim sisteminin bu standardın şartları ile planlanan düzenlemelere uygunluğunu, Gereğince uygulandığının ve sürekliliğinin sağlandığını tayin etmek Politika ve hedefleri karşılama etkinliğini takip etmek ve Yönetime performans ile ilgili bilgi sağlamak için planlanan aralıklarla iç tetkik yapmalıdır. İç Tetkikte; 266

267 Tetkiklerin planlanması, uygulanması, sonuçlarının bildirilmesi, kayıtlarının tutulması ile ilgili sorumluluk ve yetkiler ile şartlar tanımlanmalıdır. İç tetkik programı hazırlanmalıdır. Tetkik kriterlerinin; kapsamı, sıklığı ve metodu belirlenmelidir. Seçilen tetkikçiler tetkik edilecek prosesten bağımsız olmalıdır YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ (TS 18001:2008) Yönetimin Gözden Geçirmesi Üst yönetim, planlanan aralıklarla, İSG Yönetim Sisteminin uygunluğunun, yeterliliğinin ve etkinliğinin sürekliliğini sağlamalıdır. Gözden geçirmeler, İSG politikası, ve hedefleri de dahil olmak üzere İSG ye ilişkin değişiklik ihtiyacı ve iyileştirme fırsatlarını da içermelidir. Kayıtlar muhafaza edilmelidir. YGG de görüşülecek konular: I. İç tetkik sonuçları ile kuruluşun uymakla yükümlü olduğu yasal ve diğer şartlara uygunluğun değerlendirilmesi, II. Katılım ve danışma sonuçları, III. İlgili taraflarla yapılan iletişim (şikayetler dahil) IV. Kuruluşun İSG performansı V. Hedeflere ulaşma derecesi, VI. Olayların araştırılmasının, düzeltici ve önleyici faaliyetlerin durumu, VII. Önceki YGG ye ait faaliyetlerin izlenmesi, VIII. İSG ile ilgili yasal ve diğer şartlardaki gelişmeler ve değişen durumlar, IX. İyileştirme ile ilgili tavsiyeler. TS ISO EN 9000, TS ISO EN TS ISO EN 9000 TS-EN-ISO 9000 Kalite Standartları Serisi, etkili bir yönetim sisteminin nasıl kurulabileceğini, dokümante edilebileceğini ve sürdürebileceğini göz önüne sermektedir. Günümüzde Kalite Yönetim Sistemi konusunda ISO 9000 Kalite Sistem Standartları 1987 yılında yayımlandığı tarihten itibaren en fazla ilgiyi ve uygulama alanını bulan milletlerarası Standartlar haline gelmiştir Kalitenin tanımı Kalite, bir ürün veya hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları karşılama kabiliyetine dayanan özelliklerin toplamıdır. Yapısal özellikler takımının şartları yerine getirme derecesi. 267

268 Kullanıma uygunluktur.(dr.j.m.juran) Şartlara uygunluktur.(p.b.crosby) Proses Girdileri çıktılara dönüştüren birbirleriyle ilgili veya etkileşimli faaliyetler takımı Ürün Bir prosesin sonucu Sistem Birbirleriyle ilişkili veya etkileşimli elemanlar takımı Yönetim Sistemi Politika ve hedefleri oluşturma ve bu hedefleri başarma sistemi Kalite Politikası Bir kuruluşun yönetimi tarafından resmi olarak ifade edilen kalite ile ilgili bütün amaçları ve idaresi Kalite Yönetimi Bir kuruluşun kalite bakımından idare ve kontrolu için koordine edilmiş faaliyetler Sürekli İyileştirme Şartların yerine getirilmesi yeteneğini arttırmak için tekrar edilen faaliyet Verimlilik Elde edilen sonuç ile kullanılan kaynaklar arasındaki ilişki Toplam Kalite Yönetimi Toplam Kalite Yönetimi, tamamen müşteriye odaklanmış bir işletme kültürünü oluşturan tam bir yönetim sistemidir. TKY evrensel bir süreçtir. TKY bir grup etkinliğidir ve bireysel olarak gerçekleştirilemez. 268

269 TKY de hataları önlemek ve kaliteye ulaşmak, üst yönetimden, işçilere, tedarikçilerden üretim sürecinde görev alan tüm çalışanların sorumluluğudur. Kuruluşlarda büyük bir rekabet gücü ve üstünlük sağlayan TKY, ancak tüm ilkeleri Müşteri odaklılık Üst yönetim liderliği Sürekli gelişme Tam katılım ile Benimsenip uygulanırsa kuruluşun dinamizmini ve yapısını geliştirmekte başarılı olur Kalite Yönetim Prensipleri TS-EN-ISO 9001 standardı Uluslararası Standard Organizasyonu(ISO) tarafından ululararası Standard olarak yayınlanan ve halen Avrupa Topluluğu ülkeleri ile birlikte birçok ülkede Belgelendirme modeli olarak uygulanmakta olan bir uluslar arası Kalite Yönetim Standardıdır ve 8 Kalite Prensibine dayanmaktadır Müşteri odaklılık Kuruluşlar müşterilerine bağlıdırlar, bu nedenle müşterinin şimdiki ve gelecekteki ihtiyaçlarını anlamalı, müşteri şartlarını yerine getirmeli ve müşteri beklentilerini de aşmaya istekli olmalıdırlar Liderlik Liderler, kuruluşun amaç ve idare birliğini sağlar. Liderler, kişilerin, kuruluşun hedeflerinin başarılmasına tam olarak katılımı olduğu iç ortamı oluşturmalı ve sürdürmelidir Kişilerin katılımı Her seviyedeki kişiler bir kuruluşun özüdür ve bunların tam katılımı yeteneklerinin kuruluşun yararına kullanılmasını sağlar Proses yaklaşımı Arzulanan sonuç, faaliyetler ve ilgili kaynaklar bir proses olarak yönetildiği zaman daha verimli olarak elde edilir Yönetimde sistem yaklaşımı 269

270 Birbirleri ile ilgili proseslerin bir sistem olarak tanımlanması, anlaşılması ve yönetilmesi, hedeflerin başarılmasında kuruluşun etkinliğine ve verimliliğine katkı yapar Sürekli iyileştirme Kuruluşun toplam performansının sürekli iyileştirilmesi, kuruluşun kalıcı hedefi olmalıdır Karar vermede gerçekçi yaklaşım Etkin kararlar, verilerin analizine ve bilgiye dayanır Karşılıklı Yarara Dayalı Tedarikçi İlişkileri Bir kuruluş ve tedarikçileri birbirlerinden bağımsızdır ve karşılıklı yarar ilişkisi, her ikisinin artı değer yaratması yeteneğini takviye eder Neden TS-EN-ISO 9000 Kuruluşta kalite anlayışının gelişimini, Karın, verimliliğin ve Pazar payının artmasını, Etkin bir yönetimi, Maliyetin azalmasını, Çalışanların tatminini, Kuruluş içi iletişimde iyileşmeyi, Tüm faaliyetlerde geniş izleme ve kontrolü, İadelerin azalmasını, Müşteri şikayetinin azalması, memnuniyetin artmasını sağlayan, Ulusal ve uluslararası düzeyde uygulanabilen bir yönetim sistemi modeli olduğu için 2.5. TS-EN-ISO 9000:2000 SERİSİ TS-EN-ISO 9000 standardları dört temel standardtan oluşmaktadır. Bunlar; TS-EN-ISO 9000:2000 Kalite yönetim sistemleri-temel kavramlar,terimler TS-EN-ISO 9001:2000 kalite yönetim sistemleri-şartlar 270

271 TS-EN-ISO 9004:2000 Kalite yön.sis.-performansının iyileştirilmesi için kılavuz EN-ISO 19011:2000 KALİTE VE ÇEVRE TETKİKİ İÇİN Kılavuz dur TS-EN-ISO 9001:2000 standardı şu bölümlerden oluşmaktadır: 1.Kapsam 2.Atıf yapılan standartlar 3.Terimler ve tarifler 4.Kalite yönetim sistemi 4.1 Genel şartlar 4.2 Dokümantasyon şartları 5.Yönetim sorumluluğu 5.1 yönetimin taahhüdü 5.2 müşteri odaklılık 5.3 kalite politikası 5.4 planlama 5.5 Sorumluluk, yetki ve iletişim 5.6 Yönetimin gözden geçirmesi 6.Kaynak yönetimi 6.1 Kaynakların sağlanması 6.2 İnsan kaynakları 6.3 Alt yapı 6.4 Çalışma ortamı 7.Ürün gerçekleştirme 7.1 Ürün gerçekleştirmenin planlanması 7.2 Müşteri ile ilişkili prosesler 7.3 Tasrım ve geliştirme 7.4 Satın alma 271

272 7.5 Üretim ve hizmetin sağlanması 7.6 İzleme ve ölçme cihazlarının kontrolü 8.Ölçme, analiz ve iyileştirme 8.1 Genel 8.2 İzleme ve ölçme 8.3 Uygun olmayan ürünün kontrolü 8.4 Veri analizi 8.5 İyileştirme TS ISO EN Sürekli gelişme Kuruluşun, çevre politikasına uygun olarak genel çevre icraatında gelişmeler sağlamak çin kuruluş çevre yönetim sisteminin sürekli olarak iyileştirilmesidir Çevre Bir kuruluşun faaliyetlerini içinde yürüttüğü, hava, su, toprak, tabii kaynaklar, bitki topluluğu (flora) hayvan topluluğu (fauna), insanlar ve bunlar arasındaki ilişkileri içinde alan ortamdır Çevre boyutu Kuruluşun, faaliyetlerinin, ürünlerinin veya hizmetlerinin çevre ile etkileşime giren unsurlarıdır Çevre etkisi Çevrede, kısmen veya tamamen kuruluşun faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan, olumlu veya olumsuz her türlü değişikliktir Çevre politikası Kuruluşun, genel çevre icraatı ile ilgili niyet ve prensiplerini açıklamak,faaliyet, çevre amaç ve hedeflerle çerçeve teşkil etmek üzere yaptığı beyandır Kirlenmenin önlenmesi Kirlenmeyi önlemek, azaltmak veya kontrol altında tutmak amacıyla yeniden devreye sokmayı, başka işleme tabi tutmayı, işlemde değişiklik yapmayı, kontrol mekanizmalarını, kaynakların etkin kullanımını, malzeme ikamesini içine alabilen her türlü işlem ve uygulamaya başvurulması, malzeme veya ürün kullanılmasıdır. 272

273 2.1.7 Sürdürülebilir kalkınma Kısaca, mevcut ihtiyaçları gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmelerine engel olmadan karşılayarak kalkınmaktır Hayat boyu değerlendirme Bir mal ve hizmet sisteminde belirli bir malzeme ve enerjiden elde edilen mal ve hizmetlerle bu sistemin hayat dönemince ortaya çıkan ve doğrudan doğruya sisteme atfedilebilen çevre etkilerine ait bilgilerin toplanması ve gözden geçirilmesiyle ilgili bir usuller dizisidir TS- EN-ISO Standart prensipleri Yükümlülük altına girme ve politika Kuruluş çevre politikasını tayin etmeli ve çevre yönetim sistemine bağlılık taahhüdünde bulunmalıdır Planlama Kuruluş faaliyet, ürün ve hizmetlerinin çevre boyutlarını belirlemeli, bunların önemli olanlarını seçmelidir. Taahhütlerini gerçekleştirmek için amaç ve hedefler tespit etmeli, bu amaç ve hedeflere ulaşmak için gerçekleştireceği faaliyetleri programlamalıdır Uygulama ve işlem Kuruluş, çevre politikasını gerçekleştirmek, amaç ve hedeflerine ulaşabilmek maksadıyla etkin bir uygulamada bulunabilmek için gerekli yetenek ve imkanlarla birlikte bir destek mekanizması geliştirmelidir Kontrol ve düzeltici faaliyet Kuruluş, çevre icraatını ve bu icraattaki başarı derecesini ölçmeli, izleyip değerlendirmelidir Gözden geçirme ve geliştirme Kuruluş, genel çevre icraatını ve bu icraattaki genel başarı derecesini geliştirmek amacıyla, çevre yönetim sistemini gözden geçirmeli ve sürekli olarak geliştirmelidir Neden TS- EN-ISO 14001? 273

274 Kuruluş faaliyet, ürün ve hizmetlerinin çevre boyutlarını belirlemeli, bunların önemli olanlarını seçmelidir. Çevre Yönetim Sistemi tüm dünyada ISO standardı ile bilinmektedir ve ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi Standardından sonra Uluslararası kuruluşlarda tanınması ve uygulanması çok hızlı olmuştur. ÇYS nin kuruluşlarda geliştirilmesinin amacı; Ulusal ve/veya uluslararası mevzuatlara uyumun artırılması Çevresel performansın artırılması Pazarda kabul edilirliğin sağlanması, Market Stratejileri: Uluslar arası rekabette avantaj sağlaması Firma itibar ve Pazar payının artırılması Maliyet kontrolünün geliştirilmesiyle masrafların azaltılması ve verimliliğin artırılması Acil durumlara (deprem,yangın, sel vb.) ve kazalara karşı hazırlıklı bulunarak mesuliyetle sonuçlanan kaza vb olayların azaltılması Kirliliğin kaynaktan başlayarak kontrol altına alınması ve azaltılması Girdi malzemeleri ve enerji tasarrufu sağlanması İzin ve yetki belgelerinin alınmasının kolaylaştırılması ISO tüm dünyaca bilinen ve kullanılan ortak bir dil olduğundan global pazarda kabul edilirliğin sağlanması TS- EN-ISO standart maddeleri 4. Çevre Yönetim Sisteminin Şartları 4.1 Genel Şartlar 4.2 Çevre Politikası 4.3 Planlama Çevre Boyutları Yasal Ve Diğer Şartlar 274

275 4.3.3 Amaçlar, Hedefler Ve Program/Programlar 4.4 Uygulama Ve Faaliyetler Kaynaklar, Görevler, Sorumluluk Ve Yetki Uzmanlık, Eğitim Ve Farkında Olma İletişim Dokümante Etme Dokümanların Kontrolü Faaliyetlerin Kontrolü Acil Durum Hazırlığı Ve Müdahale 4.5 Kontrol Etme İzleme Ve Ölçme Uygunluğun Değerlendirilmesi Uygunsuzluk, Düzeltici Faaliyet Ve Önleyici Faaliyet Kayıtların Kontrolü İç Tetkik 4.6 Yönetimin Gözden Geçirmesi İŞYERİNDE KAYNAĞA VE ORTAMA YÖNELİK KORUNMA YAKLAŞIMLARI KORUMA DÜZEYLERİ (TEMEL, BİRİNCİL, İKİNCİL, ÜÇÜNCÜL) Temel koruma; toplumun sağlık düzeyini, gönenç düzeyi ve yaşam kalitesini iyileştirerek yükseltmektir. Fizik, biyolojik ve sosyal çevrenin kalitesini yükseltme çalışmalarını kapsar. Özellikle eğitim, gelir, çalışma koşulları, demokrasi ve insanlar arası ilişkiler ile su, hava, besin, konut, atık, sanayi ve kent sağlığı gibi konularla ilgilenir. Birincil koruma; hastalıklara özgü koruma çalışmalarıdır ve başlıca dört yöntemi vardır; 1) Çevredeki hastalık etkenlerini yok etmek, 2) Etkenleri insandan uzaklaştırmak, ayırmak, onların insana ulaşmasını engellemek, 3) Etkenlere karşı insanları güçlü kılmak, 4) Etkenlere karşı insanları duyarsız kılmak. İkincil koruma; kişilerin yakalandığı hastalıkları en az hasarla geçirmesini sağlama çalışmalarıdır. Bu amaçla; Erken tanı ve uygun tedavi programları geliştirmek ve uygulamak, Tanı ve tedavide ekonomik ve etkili yöntemler geliştirmek, 275

276 Klinik ve polikliniklerde etkin ve ekonomik tedavi yöntemlerinin uygulanmasını yaygınlaştırmak. Üçüncül koruma; daha çok tamamen iyileştirilemeyen hastalıklarla ilgili hizmetleri kapsar. Bu hizmetler; 1) Prognozu kontrol altına alarak, komplikasyonları önleme/azaltma, 2) Tıbbi esenlendirme, 3) Sosyal esenlendirme başlıkları altında toplanır. Bu tanım, yaklaşım ve işlevlerden de anlaşılacağı üzere; aslında Halk Sağlığı" afet tıbbı ya da afetlerde yürütülecek sağlık hizmetleri alanına giren, tedavi edici hizmetler de dahil, tüm sağlık hizmetlerini kapsar. Ancak bu hizmetlerin tamamını bütüncül ve koruyucu bir anlayışla yorumlar ve adlandırır. Özetle "afetlerde halk sağlığı hizmetlerinin" amaç ve kapsamı, afet süreçlerinde (sessizalarm-isolasyon-dış yardım-rehabilitasyon dönemleri) yürütülecek olan tüm tıbbi hizmet ve uygulmalardır. RİSKLERDEN KORUNMA İLKELERİ 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanun un İkinci Bölüm ünde İşveren ile Çalışanların Görev, Yetki ve Yükümlülükleri başlığı altında 5. maddede Risklerden Korunma İlkeleri sayılmıştır. Kanun un düzenlemesi göre; işveren, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin yükümlülüklerini yerine getirirken bu ilkeleri göz önünde bulundurur, madde metnine göre bu ilkeler; - Risklerden kaçınmak, - Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek, - Risklerle kaynağında mücadele etmek, - İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek, - Teknik gelişmelere uyum sağlamak, - Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek, - Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek, - Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek, - Çalışanlara uygun talimatlar vermektir.6331 sayılı Kanun un gerekçesinde bu ilkelerin Avrupa Birliğinin 89/391 EEC sayılı Direktifine paralel olarak ulusal gereklilikler göz önünde bulundurularak belirlendiği belirtilmiştir. Madde düzenlemesi ile amaçlanan, işveren tarafından işyerlerinde alınması gereken tüm önlemlerin sistemli bir şekilde planlanmasını sağlamaktır. Bu ilkelerle genel olarak; risklerle mücadele edilmesi, tehlikelerin riske dönüşmeden ortadan kaldırılması, bireysel korunmadan önce toplu korunma yöntemlerine yer verilmesi hüküm altına alınarak uygulamalar 276

277 standardize edilmek istenmiştir. Etkin korunma sağlanması ile işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasına ilişkin talimat ve politikaların yerleştirilmesi amaçlanmıştır. KAYNAĞINDA ÖNLEME UYGULAMALARI (MAKİNE KORUYUCULARI, TASARIM, HAVALANDIRMA, KAYNAKTA KAPATMA/İZOLE ETME VB.) Kaynağına yönelik koruma tedbirleri (Tehlike kaynağına) kapsamında yapılacak faaliyetleri beş ana başlık altında toplayabiliriz. Bu faaliyetlerin işletme kuruluş fikrinin başlangıcı olan fizibilite etütleri ve kurul aşamasında başlayarak süreçlerde devam eden ve işletmenin hurdaya çıkartılması olan son evreye kadar devam etmesi gereken ardışık faaliyetler bütünüdür. Bu aşamalar sırasıyla şu şekilde gerçekleşecektir. 1. aşama: Fizibilite sürecinden başlayarak İşyerinin planlanması, projelendirilmesinde ve kurulması sürecinde, uyulması gereken esaslar kurma izni ve işletme belgesi alınması ile ilgili yönetmelikte izah edilen hususlara uyulması gerekmektedir. ( İşyeri Kurma İzni ve İşletme Belgesi Alınması Hakkında Yönetmelik :Resmi Gazete: 17 Aralık 2004, Cuma, Sayı: : Madde 1 Bu Yönetmelik, işyerlerinin sağlık ve güvenlik mevzuatına ve kabul edilmiş normlara uygun kurulması ve işletilmesini sağlamak için alınması gerekli işyeri kurma izni ve işletme belgesi ile ilgili usul ve esasları belirler. Bu yönetmelik; a) 28/2/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Sanayi, Ticaret, Tarım ve Orman İşlerinden Sayılan İşlere İlişkin Yönetmelikte belirtilen sanayiden sayılan işlerde 10 ve daha fazla kişinin çalıştığı işyerlerini, b) Çalışan sayısına bakılmaksızın, 26/12/2003 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde tanımlanan tehlikeli kimyasal maddelerin üretildiği, kullanıldığı ve depolandığı işyerlerini, c) İnşaat ve maden işyerleri ile taş ocaklarının sabit tesislerini, kapsar. 2. aşama: İşyerinin binalarında, sabit tesislerinde ve müştemilatında alınması gereken ususlar; İş Kanununun 77. Maddesi gereğince İşveren İşçi sağlığı ve iş güvenliği için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, İşçilerde İSİG konusunda alınan önlemlere uymakla yükümlüdürler. 3. aşama: Makine tezgah ve tesislerde güvenlik; Endüstriyel iş ortamlarında çalışan veya konuyla ilgili alanda atölye eğitimi gören binlerce kişi, yanlış uygulamalardan, bilgisizlikten veya gerekli iş güvenliği kurallarına riayet etmemekten dolayı kaza riski altında bulunmaktadır. Bu amaçla atölye eğitimi sırasında adaylara, çalışma ortamında karşılaşabilecekleri tehlikeli durumlar ve bu tehlikeli durumlara karşı alabilecekleri önlemler hakkında ciddi düzeyde bilgi verilmelidir. Bu konuda yapılacak faaliyetler ekstra bir iş olarak görülmemelidir. Bilinmelidir ki iş güvenliği üretimde öncelikli konuma sahiptir ve onun ön koşuludur. İş yeri, üretim yapan bir atölye, fabrika veya bir inşaat alanı yani insanların çalıştığı her yer olabilir. Bundan dolayı meydana gelecek tehlikeler her zaman aynı olmayabilir. Çünkü her makine ve ekipman parçasının kendi özel kural ve işlemleri bulunur. Dolayısıyla kullanılan malzeme ve ekipmanların işletme talimatlarına uyulması iş güvenliğinin en önemli kuralıdır. Berteraf etme 277

278 Tesis içerisinde yüksek risk taşıyan materyalin, makinanın veya prosesin elimine edilmesidir. Örneğin; Teknolojisi eski olan ve çift el kumanda yada fotosel tertibatı yapılamayan presin kullanımdan kaldırılması. İkame Etme Eğer tehlike elimine edilemiyorsa, yüksek risk taşıyan materyal, makina veya proses daha az risk taşıyan ile değiştirilmelidir. Örneğin; proses içerisinde kullanılan toksik veya çabuk yanıcı bir çözücünün, toksik olmayan ve parlama noktası yüksek bir çözücü ile değiştirilmesi. 119 SAYILI İLO SÖZLEŞMESİ MADDE 11 Bir muhafaza tertibatı ile mücehhez olmayan bir makineyi hiç bir işçi kullanamaz. Hiç bir işçiden bahis konusu muhafaza tertibatı bulunmayan bir makinayı kullanması istenemez. Hiç bir işçi kullandığı bir makinanın mücehhez olduğu muhafaza tertibatını tesirsiz hale getiremez. Keza, işçiler tarafından kullanılacak olan herhangi bir makinanın muhafaza tertibatı tesirsiz hale getirilemez. Teknik Tedbirler Torna Tezgahlarında Güvenlik Operasyon noktası uygun şekilde korunacak, Kayış kasnağa elle tutularak fren yapılmayacak, Talaş fırlamasına karşı tedbir alınacak, Çubuk halinde dönen uzun malzeme koruyucu içine alınacak, İş parçasının gevşeyip fırlamaması için tedbir alınacak, Etrafındaki boşluklar 60 cm. den az olmayacaktır. Pres Tezgahlarında Güvenlik Kalıp bağlarken motor durdurulacak, başlık ile tabla arasında takozlar yerleştirilecek, Açık kalıpla yapılan çalışmalarda çift el kumanda tertibatı veya fotosel tertibatı olacak, Ağır preslerde ve enjeksiyon preslerinde sürgülü kapak veya mekanik engelli kapakla parça fırlamasına karşı tedbir alınacak Hidrolik ve pnömatik preslerde manometre ve emniyet supabı olacak Pres kalıplarının köşeleri ve kenarları keskin olmayacak Malzeme koyma ve almada mümkün mertebe maşa kullanılacak Düzenli olarak bakımı yapılacak Taşlama Tezgahlarında Güvenlik Zımpara taşları, işin ve tezgahın özelliğine uygun olacak Uygun taş mahfazaları olacak, Mahfazaların toz emme sistemi olacak, Fırlayan çapaklar için uygun siper veya gözlük kullanılacak, Gözlük veya maske için ikaz levhası olacak, Taşlama ağzı açıklığı uygun olacak. En çok 120 derece, takım bileme tezgahlarında 60 derece, seyyar taşlarda 180 derece olacak, İş mesnetleri ayarlanacak, açıklık 3mm den fazla olmayacak, Taşın yan yüzeyleri kullanılmayacak, 278

279 Taş yeni takıldığında ve soğuk zamanlarda fazla zorlanmayacaktır. Matkap ve Freze Tezgahlarında Güvenlik İşlenecek parça uygun şekilde bağlanacak, Döner tablaya bağlanan parçaların çıkıntılı kısımları koruyucu içine alınacak, Parça işlenirken talaş takım ağızlarında talaş temizliği yapılmayacak, Soğutma suyunun sıçramasına karşı tedbir alınacak, Çıkan talaşlar elle süpürülmeyecektir. Demir Testere Tezgahlarında Güvenlik Soğutma suyunun sıçramasına karşı tedbir alınacak, Testerenin uygun koruyucusu olacak, Kesilecek parça sağlam olarak bağlanacak, Sıçrayabilecek kıvılcımlara karşı tedbir alınacaktır. Silindir, Merdane ve Hadde Tezgahlarında Güvenlik Malzeme beslemesi, besleme bandı ile yapılmalıdır. Silindirler arasında kapmayı önleyecek koruyucu olmalıdır. Uygun yerlerde acil durdurma düğmeleri veya Emniyet halatı olacaktır. Bazı tezgahlarda çift el kumanda tertibatı veya fotosel koruma tertibatı yapılabilir. Konkasör, Değirmen ve Öğütücülerde Güvenlik Kuru ve yanıcı malzeme işleyen makinelerde, öğütücü kısımlar kıvılcım çıkarmayan malzemeden yapılmalıdır. Konkasörde taş fırlamalarına karşı tedbir alınmalıdır. Açık ağızlı döner konkasörlerin üzerinde çalışan işçilerin emniyet kemeri kullanmaları gereklidir. Döner konkasörlerde parça sıkışması durumunda makine durdurulmalı ve uygun çubuklarla sıkışma giderilmelidir. Elle besleme yapılan helezon dişli öğütücülerde, dar boğazlı bir besleme hunisi yapılmalı, bu huninin boğaz çapı 5cm. den fazla olmamalı, Tehlikeli bölgeye elin girmemesi için besleme ağızları yapılmalıdır. Makas Tezgahlarında Güvenlik Verilen malzemenin kalınlığına göre ayarlanabilen lamalar konmalı, Çift el kumanda veya fotosel emniyet sistemi olmalı, Malzeme fırlamalarına karşı tedbir alınmalı, İki tarafta da çalışma olması durumunda bıçağın iki tarafında da koruyucu olmalıdır. Ağaç İşleme Tezgahlarında Güvenlik Toz ve talaşa karşı uygun aspirasyon tertibatı olmalı, Planya tezgahlarında bıçağın takıldığı kanal 13mm. den, planya ile bıçak merdanesi arasındaki boşluk 3mm. den fazla olmamalıdır. Bıçak merdanesinin üzerine enine ve yüksekliğine ayarlanabilen koruyucular konmalı, Madeni koruyucuların bıçağa yakın yüzleri ahşap ile kaplanmalı, Katrakların kumanda ve stop tertibatı operatörün bulunduğu platformda olmalı, platformun 120cm yüksekliğinde korkuluğu olmalı, İşlenen malzemeler çalışma ortamından uzaklaştırılmalıdır. Şerit Testere Tezgahlarında Güvenlik Alt ve üst kasnak arasındaki kısımlar menteşeli kapaklarla kapatılmalı, Şerit testere sürekli gergin tutulmalı, bağlantıları en az ayda bir kere kontrol edilmeli, çatlak testereler kullanılmamalı, Arıza durumunda tezgâh durdurularak müdahale edilmeli. 279

280 ORTAMA YÖNELİK ÖNLEME TEDBİRLERİ İşletmelerde iş güvenliği ve işçi sağlığı açısından eğer tehlike elimine edilemiyor yada ikame edilemiyorsa tehlike kaynağı materyal, makine, ekipman veya proses izole edilmelidir. Tehlike kaynağını izole etmek mümkün değil ise kontrolünün sağlanması için tehlikeli durumdan etkilenen insan sayısının azaltılması, etkilenme süresinin azaltılması, miktarının azaltılması sağlanmalıdır. Örneğin; boyahanede kullanılan boyaların daha az tehlikeli (su bazlı gibi) boyalarla değiştirilmesi mümkün olmuyor ise kapalı sistem boya kabini kullanılarak tehlike izole edilebilir, bir hastanede çalışan ve röntgen çeken bir sağlık elemanının çalışma saati azaltılabilir. Tehlikenin kaynağından ortamdan yada kişisel korumayla önüne geçilememesi durumunda ölümler, yaralanmalar ve ciddi meslek hastalıkları oluşabilecektir. Meslek hastalığı; İşçinin, çalıştırıldığı işin niteliğine göre, tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları içinde uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir. Meslek hastalığının sebeplerini; o Fiziksel faktörler o Kimyasal faktörler o Biyolojik Faktörler şeklinde tasnif etmek mümkündür. Bu faktörler çoğu zaman havayı kirleterek, kirli havanın insanlar tarafından solunması sonucunda kötü etkilerini gösterirler, Meslek hastalıklarına ve çeşitli rahatsızlıklara sebep olurlar. 1.Havalandırma Hava her birey için birincil derecede yaşamsal öneme sahip olan çok önemli ve vazgeçilemez bir yaşam kaynağıdır. Sadece çalışma ortamlarında değil normal yaşam ortamlarında da temiz hava teneffüs etmek çok önemlidir. Kirli hava insan sağlığını ve hayatını kötü etkileyen önemli faktörlerdendir. Meslek hastalıklarına sebep olabilecek kirli hava ile ilgili faktörler 3 ana başlık altında toplanabilir. Bunlar; 1. 1) Termal Konfor 1.2 ) Toz 1.3 ) Gaz şeklinde sayılabilecektir. 1.1) Termal Konfor Termal konfor deyimi, çalışma ortamında, çalışanların büyük çoğunluğunun Isı, Nem, Hava Akımı gibi iklim şartları açısından, gerek bedensel ve gerekse Zihinsel Faaliyetlerini sürdürürken, belli bir rahatlık içinde bulunmasını ifade eder. Eğer çalışma ortamında termal konfor şartları yok ise, önce sıkıntı hissedilir daha sonra rahatsızlık duyulmaya başlanır. Hava sıcaklığı, nem, hava akım hızı, termal radyasyon, çalışma ortamında termal konforu etkileyen sebeplerdir. Bu faktörlerin insanın bünyesine uygun halde olmaması, insanın çalışma kapasitesini, iş verimini düşürür. Termal konfor şartlarını etkileyen faktörler şunlardır: i. Isı ii. Nem 280

281 iii.hava Akım Hızı iv.termal Radyasyon i) Isı (Hava Sıcaklığı): İnsan vücudunda ısı, tuz, asit, baz, şeker v.s. gibi bazı fiziksel ve kimyasal değerlerin belli sınırlar içinde kalması gerekmektedir. İnsan vücudunda, yapısında, bu değerlerin belli aralıklarda kalmasını sağlayan, ayarlayan mekanizmalar mevcuttur. İnsan bu mekanizmalar ile olumsuz çevre şartlarına karşı kendini savunur ve olumsuz şartlarda dahi hayatiyetini devam ettirme imkanını sağlar. İnsan vücudunda mevcut olan bu dengelerden biri de ısı (Sıcaklık) tır. Hasta olmayan normal bir insan vücudunun sıcaklığı 36 derece santigrattır. Halbuki insan çevresi ile devamlı iletişim halindedir. Çevresindeki şartlardan devamlı etkilenmektedir. İnsanın çevre şartlarından biri de, hava sıcaklığıdır. Ortamdaki hava sıcaklığı fazla olursa, sıcak ortamdan soğuk ortama ısı geçişi (Isı transferi) sebebiyle insanın vücudu ısınmaya başlar. Halbuki insan vücudunun ısısı 36 derece santigrat civarında kalması gerekmektedir. Aksi halde ateşimiz yükselir, yataklara düşeriz. Hakeza, ortam sıcaklığı çok düşük olursa, yine ısı transferi ile vücudun ısısı düşmeye ve donmaya başlarız. İnsan vücudu, ortamdaki havanın soğuması durumunda büzülerek, titreyerek, havanın ısınması durumunda açılarak, terleyerek detayını çok fazla bilmediğimiz savunma sistemleri ile vücut ısısını sabit tutmaya çalışır. Fakat bu savunma mekanizmaları çalışırken insan sıkılır rahatsız olur, iş verimi düşer. Çevre şartları çok aşırı bir şekilde bozulmuş ise, vücut artık kendini savunamaz hale gelir, savunma mekanizmaları iflas eder veya yetmez duruma gelir, insanın dengesi bozulur, vücut kimyası bozulur ve hastalanır. Çalışanların, sıkılmaması, rahatsız olmaması, hastalanmaması, vücut kimyalarının bozulmaması için ortam şartlarını ve konumuz olan ısıyı uygun hale getirmek gerekmektedir. Uygun ısı (Hava sıcaklığı) belirlemede de çeşitli faktörler göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu faktörler; Yapılan işin niteliği (Ağır veya hafif iş olması) Çalışanın fiziki ve ruhi yapısı (Zayıf, şişman, sakin, heyecanlı, tez canlı, v.s.) Kişinin sağlık durumu (Hasta veya sağlıklı olması) Çalışanın giyim durumu (Kalın veya ince giymiş olması) Çalışanın beslenme durumu (Yapılan işe uygun veya uygun olmayan beslenme) şeklinde sıralanabilir. Hava sıcaklığının artması veya eksilmesi, çalışan kişilerin işe uyumunu olumsuz etkiler. Aşırı ısınma yorgunluk ve uyku hali meydana getirir. Aşırı soğuma ise dikkatin azalmasına, zihinsel çalışmanın olumuz etkilenmesine yol açar. Endüstride genellikle yüksek sıcaklık problemi vardır. sıcaklık yönünden işyerleri nemli ve kuru sıcaklık olmak üzere iki grupta incelenir. Nemli sıcaklık; Kağıt, Kumaş, Konserve ve yeraltı maden işletmeleri gibi yerlerde oluşmaktadır. Kuru sıcaklık ise, Demir-çelik, cam ve çimento sanayiinde, rastlanmaktadır. iv) Termal Radyasyon: Termal radyasyon; cisim ve çevresini saran sıcaklığın fonksiyonu olan termal radyasyon olarak tanımlanabilir. Termal radyasyon ile belirlenen ortamın termal durumu, insan organizmasındaki ısı değişikliğini olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilir (vücut ısı verir veya alır). Buna ortamın termal etkisi denebilir. Ortamın termal durumunu oluşturan dört bileşenin değişik oranlardaki bileşimleri aynı termal etkiyi oluşturabilir. Bu nedenle etkiyi tek bir sayısal değerle göstermeye gidilmemelidir. 281

282 Endüstride daha çok yüksek sıcaklıklara maruz kalmaktan sorunlar doğar. Vücut kendi metabolik prosesi ile sürekli olarak ısı üretir. Vücut prosesi öyle dizayn edilmiştir ki sıcaklığın çok dar bir limitinde çalışır (35 C - 38 C). Isının üretilir üretilmez kaybedilmesi gerekir ki vücut fonksiyonunu etkin ve iyi bir şekilde yapabilsin. Vücuttaki çok hassas ve çok hızlı hareket edebilir bir dizi termostatik araç aynı zamanda sıcaklık düzenleyici prosesin hızını kontrol eder. Terleme en önemli sıcaklık düzenleyici ve ısı kaybedici prosestir. Dinlenen ve stres altında olmayan bir insanda terleme hızı yaklaşık (~ ) günde bir litredir. Bu oluşur oluşmaz kaybolur. Ağır işin stresi altında veya yüksek sıcaklıkta terleme hızı 4 saat' de 4 litreye yükselir. Ayrıca günde gram tuz su ile birlikte kaybolur. İnsan vücudu C ortam sıcaklığında vücut sıcaklığını (36,8 C) zorlanmadan sağlar ve sabit tutar. Sıcaklık bu aralığın altına yada üstüne çıkarsa doğal olarak ısı streslerine sebep olur. Uygun olmayan sıcaklık şartlarında vücudun ısısını sabit tutma çabasına ısı stresi denilmektedir. Ortam stresleri karşısında bu iç ısıyı koruyabilecek bir dizi organik reaksiyonlar da vardır. Ancak her cisim gibi insan bedeni de çevresindeki ısı düzeyinden etkilenir. Çalışma ortamındaki sıcaklık beden iç sıcaklığından yüksek ise ısı iletim yoluyla dokulara (konveksiyon) geçebildiği gibi beden ısısı yüksek olursa çevreye beden ısısı yayılır (radyasyon). İnsanların deri üzerinde ısı stresine bağlı ter salgısı buharlaşırsa (evaporasyon) deriyi soğutarak beden iç ısısını dengelemeye yardımcı olur. Endüstride çalışanlar işlerini kolayca bırakamadıkları için soğuk stresinden kolayca etkilenirler. Çalışanları bu etkilerden korunmalarının temel yaklaşımları; koruyucu giyim kullanmak ya da ortam sıcaklık faktörlerini zararsız düzeyde tutacak ısıtma ve havalandırma önlemlerini almaktır. Çalışanların fiziksel aktiviteleri arttıkça, çalışma ortamının sıcaklığını düşürmek gereği ortaya çıkar. Ağır endüstriyel işlerde çalışanların kendilerini rahat hissettikleri sıcaklık dereceleri 12,8-15,6 olarak saptanmıştır. Isı Çarpması:Vücudun ısı regülasyonunun bozulması ile vücut sıcaklığının 41 C dereceye kadar yükselmesi halidir. Isı Krampları: Aşırı terleme sebebiyle kaslarda meydana gelen ani kasılmalar. Isı Yorgunluğu: Aşırı ısı yüklemesi sonucu tansiyon düşüklüğü ve baş dönmesi şeklinde ortaya çıkan belirtiler. Ayrıca; kaşıntı, kırmızı lekeler şeklinde deri bozuklukları, aşırı duyarlılık, endişe ve konsantrasyon bozuklukları da yüksek ısının diğer etkileridir. 1.2) Toz Toz, çeşitli büyüklükteki katı tanecikler için kullanılan genel bir sözcüktür. Daima hava veya başka bir gaz içinde karışım halinde bulunur. Bunların tane büyüklüğü genellikle 300 mikronun altındadır. Özgül ağırlığı az olan maddelerde bu büyüklük 1 mm ye kadar çıkabilir. Görüş sahasını azaltmakta, çalışanları rahatsız etmekte iş randımanını düşürmekte, meslek hastalıklarına sebep olmaktadır. Toz, tarih boyunca insan sağlığını olumsuz etkilemeye devam etmektedir. İnsanlar da uzun yıllardan beri bunun farkında bulunmakta ve toz ile mücadele etmektedirler. Bu arada büyük tıp bilgini İbni Sina'nın eğer toz olmasaydı insan ömrünün 1000 sene olmaması için hiçbir sebep yoktu sözünü hatırlamak yerinde olur. Ülkemizde, işyerlerinde, tozdan sık sık şikâyet edilmektedir. İlk fark edilen meslek hastalığı sebeplerinden biri de tozdur. Çeşitli iş kollarında toz problemi ile karşılaşılmaktadır. Toza sebep olan işler çok çeşitlidir. Daha doğrusu toza sebep olmayan iş yoktur. Az toz çıkaran ve çok toz çıkaran yerler diye düşünmek daha doğru olur. Toz, insanlara, solunum sistemi ile 282

283 akciğerlere yerleşerek ve kana karışarak olumsuz olarak etkilemekte, meslek hastalıklarına sebep olmaktadır. Solunum sistemimiz 4 ana kısımdan oluşmaktadır. Burun ve ağız Nefes borusu Bronşlar Bronşiyol ve alveoller Burun ve ağız, havanın vücuda giriş yoludur. Burunda bulunan kıllar ve burun mukozası, solunan tozun büyük bir kısmını tutar. Burun iyi bir filtrasyon mekanizmasına sahiptir. Solunan tozların tane büyüklüğü genellikle 60 mikronun altındadır. Solunum yoluyla akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşan ve orada birikerek pnömokonyoz denilen toz hastalığını yapan tozların tane büyüklükleri 0,5-5 mikron arasındadır. 5 mikron tane büyüklüğünden daha büyük olan tozlar üst solunum yollarında tutulur, alveollere kadar gidemez, çok küçük tozlar ise (0,5 mikrondan küçük) alveollere girse dahi öksürme ve aksırmalarla, akciğerlerin kendini temizleme metotlarıyla dışarı atılırlar. 1.3) Gaz Boğucu, zehirli ve tahriş edici gaz ve duman meydana gelen işyerlerinde, işçilerin hayat ve sağlıklarının tehlikeye girmemesi için, havalandırma tesisatı yapılacak ve işçilere ayrıca işin özelliğine göre maske ve diğer koruyucu araç ve gereç verilecektir. Madde 191) İşyerlerindeki cihaz, alet, tezgah, makine ve tesislerden çıkan toz, duman, buğu, ısı, gaz ve konu çalışılan ortama yayılmadan, uygun aspirasyon tesisatı ile çıktığı yerden emilerek dışarı atılacaktır. Gaz Patlaması: Gaz patlaması iki şekilde meydana gelir: Ortama parlayıcı gazın yayılması sonucu patlama Alevin geri tepmesi sonucu tüp patlaması Gaz Patlaması Olmaması İçin Alınacak Tedbirler Tüpler cinslerine göre ayrı ayrı depolanmalı. Depolarda ateş yasağı uygulanmalı. Tüpler güneşin dik ışınlarından ve yağmurdan korunmalı. Tüplerin devrilmemesi için tedbir alınmalı. Depolar etrafı muhkem duvarla çevrilmeli, üstü hafif çatılı olmalı. Uygun havalandırması olmalı. Yangına karşı tedbir alınmalı. Kişisel Koruyucular KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLARIN İŞYERLERİNDE KULLANILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK 283

284 (R.G. 2 Temmuz 2013 Sayı : 28695) BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, işyerindeki risklerin önlenmesinin veya yeterli derecede azaltılmasının, teknik tedbirlere dayalı toplu korunma ya da iş organizasyonu veya çalışma yöntemleri ile sağlanamadığı durumlarda kullanılacak kişisel koruyucu donanımların özellikleri, temini, kullanımı ve diğer hususlarla ilgili usul ve esasları belirlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında yer alan işyerlerini kapsar. (2) Bu Yönetmelik, aşağıda belirtilen kişisel koruyucu donanımları kapsamaz. a) Özel olarak çalışanın sağlığını ve güvenliğini korumak üzere yapılmamış sıradan iş elbiseleri ve üniformalar, b) Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetlerinde kullandıkları ekipman, c) Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı gibi kamu düzeninin sağlanmasına yönelik kurumların faaliyetlerinde kullandıkları kişisel koruyucular, ç) Kara taşımacılığında kullanılan kişisel koruyucular, d) Spor ekipmanı, e) Nefsi müdafaayı veya caydırmayı hedefleyen ekipman, f) Riskleri ve istenmeyen durumları saptayan ve ikaz eden taşınabilir cihazlar. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik; a) 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 30 uncu maddesine dayanılarak, b) 30/11/1989 tarihli ve 89/656/EEC sayılı Avrupa Birliği Konsey Direktifi ve 21/12/1989 tarihli ve 89/686/EEC sayılı Avrupa Birliği Konsey Direktifine paralel olarak, hazırlanmıştır. 284

285 Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını, b) Kişisel koruyucu donanım: 29/11/2006 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği esas alınmak üzere; 1) Çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen bir veya birden fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu amaca uygun olarak tasarımı yapılmış tüm alet, araç, gereç ve cihazları, 2) Kişiyi bir veya birden fazla riske karşı korumak amacıyla üretici tarafından bir bütün haline getirilmiş cihaz, alet veya malzemeden oluşmuş donanımı, 3) Belirli bir faaliyette bulunmak için korunma amacı olmaksızın taşınan veya giyilen donanımla birlikte kullanılan, ayrılabilir veya ayrılamaz nitelikteki koruyucu cihaz, alet veya malzemeyi, 4) Kişisel koruyucu donanımın rahat ve işlevsel bir şekilde çalışması için gerekli olan ve sadece bu tür donanımlarla kullanılan değiştirilebilir parçalarını, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM İşverenin Yükümlülükleri Genel kural MADDE 5 (1) Kişisel koruyucu donanım, risklerin, toplu korunmayı sağlayacak teknik önlemlerle veya iş organizasyonu ve çalışma yöntemleriyle önlenemediği, tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılır. Kişisel koruyucu donanım, iş kazası ya da meslek hastalığının önlenmesi, çalışanların sağlık ve güvenlik risklerinden korunması, sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi amacıyla kullanılır. İşveren, toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik verir. Genel hükümler MADDE 6 (1) Kişisel koruyucu donanımların işyerlerinde kullanımı ile ilgili olarak aşağıdaki hususlara uyulur; a) İşyerinde kullanılan kişisel koruyucu donanım, Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak tasarlanır ve üretilir. Tüm kişisel koruyucu donanımlar; 1) Kendisi ek risk oluşturmadan ilgili riski önlemeye uygun olur. 285

286 2) İşyerinde var olan koşullara uygun olur. 3) Kullananın ergonomik gereksinimlerine ve sağlık durumuna uygun olur. 4) Gerekli ayarlamalar yapıldığında kullanana tam uyar. 5) Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği kapsamına giren ürünlerde uygun şekilde CE işareti ve Türkçe kullanım kılavuzu bulundurur. b) Birden fazla riskin bulunduğu ve çalışanın bu risklere karşı aynı anda birden fazla kişisel koruyucu donanımı kullanmasını gerektiren durumlarda, bir arada kullanılmaya uygun olan ve bir arada kullanıldığında söz konusu risklere karşı koruyuculuğu etkilenmeyen kişisel koruyucu donanımlar seçilir. c) Kişisel koruyucu donanımların kullanım şartları ve özellikle kullanılma süreleri; riskin derecesi, maruziyetsıklığı, her bir çalışanın iş yaptığı yerin özellikleri ve kişisel koruyucu donanımın performansı dikkate alınarak belirlenir. ç) Tek kişi tarafından kullanılması esas olan kişisel koruyucu donanımların, zorunlu hallerde birden fazla kişi tarafından kullanılmasını gerektiren durumlarda, bu kullanımdan dolayı sağlık ve hijyen problemi doğmaması için her türlü önlem alınır. d) İşyerinde, her bir kişisel koruyucu donanım için, bu maddenin (a) ve (b) bentlerinde belirtilen hususlarla ilgili yeterli bilgi bulunur ve bu bilgilere kolayca ulaşılabilir. e) Kişisel koruyucu donanımlar, işveren tarafından ücretsiz verilir, imalatçı tarafından sağlanacak kullanım kılavuzuna uygun olarak bakım, onarım ve periyodik kontrolleri yapılır, ihtiyaç duyulan parçaları değiştirilir, hijyenikşartlarda muhafaza edilir ve kullanıma hazır bulundurulur. f) İşveren, kişisel koruyucu donanımları hangi risklere karşı kullanacağı konusunda çalışanı bilgilendirir. g) İşveren, kişisel koruyucu donanımların kullanımı konusunda uygulamalı olarak eğitim verilmesini sağlar. ğ) Kişisel koruyucu donanımlar, istisnai ve özel koşullar hariç, sadece amacına uygun olarak kullanılır. h) Kişisel koruyucu donanımlar çalışanların kolayca erişebilecekleri yerlerde ve yeterli miktarlarda bulundurulur. (2) Kişisel koruyucu donanımlar talimatlara uygun olarak kullanılır, bakımı ve temizliği yapılır. Talimatlar çalışanlar tarafından anlaşılır olmak zorundadır. Kişisel koruyucu donanımların değerlendirilmesi ve seçimi MADDE 7 (1) İşveren, yapılacak risk değerlendirmesi sonucu alınacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri ile kullanılması gereken kişisel koruyucu donanımı belirler. 286

287 (2) İşyerinde kullanılacak kişisel koruyucu donanımlar aşağıda belirtilen hususlar göz önünde bulundurularak değerlendirilir; a) İşveren, kişisel koruyucu donanımları seçmeden önce, koruyucuların bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesinin (a) ve (b) bentlerindeki şartlara uygun olup olmadığını değerlendirir. Bu değerlendirme aşağıdaki hususları içerir; 1) Diğer yöntemlerle önlenemeyen risklerin analiz ve değerlendirmesi, 2) Kişisel Koruyucu Donanımın kendisinden kaynaklanabilecek riskler göz önünde bulundurularak, bu maddenin (a) bendinin (1) numaralı alt bendinde belirtilen risklere karşı etkili olabilecek özelliklerinin tanımlanması, 3) Seçilecek kişisel koruyucu donanımın özellikleri ile bu maddenin (a) bendinin (2) numaralı alt bendine göre belirlenen özelliklerin karşılaştırılması. b) Kişisel koruyucu donanımın herhangi bir parçasında değişiklik yapıldığı takdirde bu maddenin (a) bendindeki değerlendirme yeniden yapılır. Kullanım kuralları MADDE 8 (1) 5, 6 ve 7 nci maddelerde belirtilen koşulları sağlayan kişisel koruyucu donanımlar, Ek-3 te belirtilen işlerde ve benzeri işlerde, toplu korunma yöntemleri ile risklerin önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılır. Ek-1 de örneği verilen tabloya göre riskler değerlendirilir ve çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden kişisel koruyucu donanım kullanılması gereken durumlar belirlenir. İşveren Ek-2 de belirtilen kişisel koruyucu donanımlardan gerekli olanları sağlar. Çalışanların bu kişisel koruyucu donanımları uygun şekilde kullanmaları için her türlü önlemi alır. (2) Çalışanlar, 6331 sayılı Kanunun 19 uncu maddesine uygun olarak, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımları doğru kullanmakla, korumakla, uygun yerlerde ve uygun şekilde muhafaza etmekle yükümlüdür. (3) Çalışanlar kişisel koruyucu donanımda gördükleri herhangi bir arıza veya eksikliği işverene bildirirler. Arızalı bulunan kişisel koruyucu donanımlar arızalar giderilmeden ve gerekli kontrolleri yapılmadan kullanılmaz. Çalışanlara verilen kişisel koruyucu donanımlar her zaman etkili şekilde çalışır durumda olur, temizlik ve bakımı yapılır ve gerektiğinde yenileri ile değiştirilir. Kişisel koruyucu donanımlar her kullanımdan önce kontrol edilir. Çalışanların bilgilendirilmesi MADDE 9 (1) İşveren, kişisel koruyucu donanımların kullanımı esnasında alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında çalışanlara ve temsilcilerine bilgi verir. Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımının sağlanması 287

288 MADDE 10 (1) İşveren, bu Yönetmelik ve eklerinde belirtilen konularda 6331 sayılı Kanunun 18 inci maddesi hükümleri gereğince çalışanların veya temsilcilerinin görüşlerini alır ve katılımlarını sağlar. (2) İşveren, destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin, kullanılması gereken kişisel koruyucu donanımların belirlenmesi konularında önceden görüşlerinin alınmasını sağlar. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Yürürlükten kaldırılan yönetmelik MADDE 11 (1) 11/2/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete`de yayımlanan Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Yürürlük MADDE 12 (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 13 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. CE Uygunluk İşareti: (Conformite Eureope ene) Üreticinin, KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM YÖNETMELİĞİNDEN kaynaklanan bütün yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve KKD'nin ilgili tüm uygunluk değerlendirme işlemlerine tabi tutulduğunu gösteren işareti, İfade eder. İŞYERİNDE KORUNMAYA YÖNELİK YÖNETSEL YAKLAŞIMLAR VE UYGULAMALAR İŞYERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ORGANİZASYONU AB 89/391 AET sayılı Çerçeve Yönergesi nde işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması, etkinliklerinin denetlenmesi ve gerekli hallerde değişim ve uyarlanma sürecini garanti altına alan bir iş güvenliği organizasyonu oluşturmakla yükümlü kılınmıştır. İş sağlığı ve güvenliği sisteminin kurulmasıyla ortaya çıkan organizasyon, işverene; işyeri ve işletmenin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili gerekli önlem ve denetimlerin alınması için büyük bir yükümlülük ve sorumluluk getirmektedir. İşverenden, ayrıca aldırdığı bu önlemlerin uygulanması ve uygulamaların denetlenerek, gerektiğinde yeniden yapılandırılması ve yeni teknolojilere yeniden uyarlama yükümlülüğünü de yerine getirmesi beklenir. İş hukuku yönünden bu yükümlülük, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tüm yükümlülüklerin; iş bölümü 288

289 şartlarına uygun bir biçimde yerine getirilmesinde, tamamlayıcı bir işlev ya da araçsal bir yöntem olarak kabul edilebilir. İş güvenliği yönetim sistemi ve organizasyonel yapılandırmanın genel kuralı, iş sağlığı ve güvenliği organizasyonunun işyeri ve işletmenin somut şartlarına uygun olmasıdır. İşverenin genel organizasyon yükümlülüğü ise alınan önleyici tedbirler ile seçilen çalışma şekli ve üretim yöntemlerinin işyeri ve işletmenin idari yapılanmasının her kademesinde ve tüm faaliyetlerinde uygulanabilir olmasını sağlayacak şekilde bir iş sağlığı ve güvenliği bütünleşmesini kapsamaktadır. Bir iş sisteminin temel görevlerini en yüksek etkinlikle başarabilmesi bakımından, teknik ve sosyal alt sistemlerinin ortaklaşa en iyi bi- çimde kullanılması gerekirken, bu ortak optimizasyonun en önemli kriteri, kaynaklardaki değişikliği kontrol etme konusundaki sistemin yeteneğine ihtiyaç duyulmasıdır. Sistem yeteneğine olan ihtiyacın en büyük nedenlerinden biri; iş sağlığı ve güvenliği organizasyonunda, güvenlik yönetiminin genel ilkelerini desteklemekte ve örneğin nicelik, kalite ve üretim güvenliği açısından sistemin başlıca görevlerini tanımlayarak verimlilik ve güvenlik amaçları arasındaki çatışmaların öngörülü çözümüne yönelmesidir. İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin yönlendirilmesi bağlamında organizasyon, bir faaliyet veya bir süreç olup bununla çalışma düzeni sağlanır. Organizasyon bir işletmenin sürekli ve kesintisiz kontrol sistemi olarak işlev görür. Organizasyon, organizasyon üyesi kişilerle ortak bir amaca ulaşabilmek için sürece yayılmış bir kontrol sisteminin planlı bir şekilde yürütülmesidir. ARA DİNLENMELERİ, VARDİYALI/GECE ÇALIŞMA Vardiyalı Çalışma: Nitelikleri dolayısıyla devamlı çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına işçi postaları çalıştırılarak işletilen yahut nöbetleşe işçi postaları ile yapılan işlerde, çalışma sürelerine, hafta tatillerine ve gece çalışmalarına ve çalışma ortasındaki zorunlu dinlenmelere dair özel usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak yönetmeliklerle düzenlenir. Bu nedenle Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik düzenlenmiştir. Gece Çalışması Çalışma hayatında "gece" en geç saat 20.00'de başlayarak en erken saat 06.00'ya kadar geçen ve her halde en fazla on bir saat süren dönemdir. Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik 289

290 (Resmi Gazete Tarihi : 07/04/2004 Sayısı : 25426) BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam ve Dayanak Amaç ve Kapsam Madde 1 Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak işletilen veya nöbetleşe işçi postaları ile yapılan işlerde, çalışma sürelerine, gece çalışmalarına, hafta tatillerine ve ara dinlenmesine ilişkin özel usul ve esaslar bu Yönetmelikle düzenlenmektedir. Dayanak Madde 2 Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 76 ncı maddesinin ikinci fıkrasına dayanılarak hazırlanmıştır. İKİNCİ BÖLÜM Usul ve Esaslar Düzenleme ve İlan Yükümlülüğü Madde 3 İşveren veya işveren vekilleri, posta sayısı ile her postanın işe başlama ve bitirme saatlerini, postalar halinde çalıştırdıkları işçilerin ad ve soyadlarını, ara dinlenmelerini, hafta tatillerini ve bunlara ilişkin değişiklikleri düzenleyerek işyerinde işçilerin kolayca görüp okuyabilecekleri şekilde ilan etmekle yükümlüdür. İşçi Postaları Sayısının Düzenlenmesi Madde 4 İşçi postaları; a) Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde posta sayısı 24 saatlik süre içinde en az üç işçi postası çalıştırılacak şekilde düzenlenir. b) Bu maddenin (a) bendi dışında kalan ve işçi postaları ile yürütülen diğer işlerde 24 saatlik süre içinde çalıştırılacak işçi postaları sayısı, her bir işçi postasının çalışma süresi, 4857 sayılı İş Kanununun 63 üncü maddesinin üçüncü fıkrasında öngörülen Yönetmelikte belirtilen günlük çalışma süresini aşmayacak şekilde düzenlenir. c) Sağlık kuralları bakımından günde 7,5 saat ya da daha az çalışılması gereken işlerde işçi postaları sayısı, her bir postanın çalışma süresi, 4857 sayılı İş Kanununun 63 üncü maddesinin son fıkrasında öngörülen Yönetmelikte belirtilen günlük çalışma sürelerini aşmayacak şekilde düzenlenir. 290

291 d) İşçi postaları sayısının düzenlenmesinde, 10/9/1960 tarihli ve 79 sayılı Milli Korunma Suçlarının Affına, Milli Korunma Teşkilat, Sermaye ve Fon Hesaplarının Tasfiyesine ve Bazı Hükümler İhdasına Dair Kanunun 6 ncı maddesi ile 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 43 üncü maddesi hükümleri gözönünde tutulur. Gece Çalıştırılma Yasağı Madde sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinin birinci fıkrasında tanımlanan gece dönemine denk düşen saatleri arasındaki işçi postalarında, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmaları yasaktır. Ücretten İndirim Yapılamayacağı Madde 6 Bir işçi postası ile yürütülen işlerde, ikili ya da daha çok posta sayısının artırılması ya da üç posta halinde çalışılan işyerlerinde günlük çalışma süresinin 7,5 saatin altında saptanması sonucunda, çalışma sürelerindeki azalma nedeniyle, işçilerin ücretlerinden her ne şekilde olursa olsun, indirim yapılamaz. Gece Çalışma Süresi Madde 7 Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, İş Kanununun 42 ve 43 üncü maddeleri ve 79 sayılı Milli Korunma Suçlarının Affına, Milli Korunma Teşkilat, Sermaye ve Fon Hesaplarının Tasfiyesine ve Bazı Hükümler İhdasına Dair Kanunun 6 ncı maddesi ile 4857 sayılı İş Kanununun 70 inci maddesinde öngörülen Yönetmelikte belirtilen haller dışında, işçilerin gece postalarında 7,5 saatten çok çalıştırılmaları yasaktır. Çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışması, gece çalışması sayılır. İşçi Postalarının Değişme Süresi Madde 8 Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılarak yürütülen işlerde postalar; en fazla bir iş haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci iş haftasında gündüz çalıştırılmaları suretiyle ve postalar birbirlerinin yerini alacak şekilde düzenlenir. Zorunluluk olmadıkça işçilerin postaları değiştirilemez. Ancak 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesi uyarınca, gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, olanakların elverdiği ölçüde gündüz postasında durumuna uygun bir iş verir. İşin niteliği ve yürütümü, iş sağlığı ve güvenliği gözönünde tutularak, gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir. Posta Değişiminde Dinlenme Süresi 291

292 Madde 9 Posta değişiminde işçiler sürekli olarak en az onbir saat dinlendirilmeden çalıştırılamaz. Bu hüküm, postası değiştirilen işçilere de uygulanır. Ara Dinlenmesi Madde 10 Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, işçilere, 4857 sayılı İş Kanununun 68 inci maddesindeki esaslar uyarınca ara dinlenmesi verilir. İşin niteliği, bir işyerinin aynı bölümündeki bütün işçilere aynı saatte ara dinlenmesi verilmesine olanak bırakmıyorsa, bu dinlenme, işçilere, gruplar halinde arka arkaya çalışma süresinin ortalarından başlayarak İş Kanunu ve bu Yönetmelikteki esaslara göre verilir. Hafta Tatili Madde 11 Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, işçilere, haftanın bir gününde 24 saatten az olmamak üzere ve nöbetleşme yolu ile hafta tatili verilmesi zorunludur. İsim Listeleri Madde 12 İşveren veya işveren vekilleri, postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, her postada çalışan işçilerin ad ve soyadlarını kapsayan listeler ile bu işçiler için işe başlamadan önce alınan periyodik sağlık raporlarının bir nüshasını ilgili bölge müdürlüğüne vermekle yükümlüdür. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Yürürlük ve Yürütme Yürürlük Madde 13 Bu Yönetmelik, yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 14 Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. İŞ KAZALARI İŞ KAZASININ VE RAMAK KALANIN TANIMI VE NEDENLERİ İş Kazası Tanımları: A. ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ (ILO ) : Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınmamış olan, etrafa zarar verecek nitelikteki olaylar olarak tanımlamaktadır. B. DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ (WHO) : 292

293 Önceden planlanmamış, çoğu kişisel yaralanmalara, makinelerin ve araç gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olay olarak tanımlamaktadır SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU MADDE 13 e göre İş kazası; a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında, c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır. İş kazasının 4 üncü maddenin birinci fıkrasının; Bir Olayın İş Kazası Olabilmesi İçin: 1- İş İle İlgili Olması, 2- İşyerinde veya Kanunda Sıralanan Yerlerin Birinde Meydana Gelmesi, 3-Kişiyi Hemen veya Sonradan Bedenen veya ruhsal olarak Hasara Uğratması, Gerekmektedir. Bir kazanın iş kazası olarak nitelenmesi, kazaya uğrayanın haklarının iş yasaları çerçevesinde değerlendirilmesini sağlar. Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen, çalışan, işyeri ya da ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olaydır. İstatistiklere göre her 300 ramak kala olayında 29 yaralanmalı kaza, her 29 yaralanmalı kazada 1 ölümlü veya ağır 293

294 yaralanmalı kaza gerçekleşmektedir. Bu bakımdan ramak kala kayıtlarının tutulması işyerinde iş kazalarını önlemek için hayati önem taşımaktadır. Meslek Hastalığı : 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 14. maddesine göre, meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir. İş kazası ya da meslek hastalığı sonucunda, meslekte kazanma gücü kaybının oranı ne olursa olsun, beden tamlığının korunması ilkesi nedeniyle, sigortalının işvereni hakkında maddi ve manevi tazminat davası açması hakkı mevcuttur. Açılacak davanın, Borçlar Kanunu hükümlerine göre, akde muhalefetten doğan davalarda olduğu gibi, 10 yıllık zaman aşımı süresi içinde, İş Mahkemelerine başvurularak açılması gerekmektedir. Bundan başka, işveren hakkında, işçinin tazminat davası açma hakkı mevcut olduğu gibi, Manevi Tazminat : İşçinin, işverenden isteyebileceği manevi tazminat, 818 sayılı Borçlar Kanununun 47. maddesine göre, cismani zarara uğrayan kişiye veya bu nedenle vefat eden kişinin ailesine, çekilen acı, elem ve ıstırapları hafifletmek amacıyla, hakimin takdir edeceği uygun bir miktar paradan ibaret olup, matematiksel yönden herhangi bir hesabı gerektirmemektedir. Maddi Tazminat : İşçinin, işverenden isteyebileceği maddi tazminat ise, daima matematiksel yönden hesaplamayı gerektiren ve zararın gerçek miktarını bulmaya ve karşılamaya yönelik bir tazminat çeşididir. Maddi tazminat üç çeşittir: 1- Rücu Tazminatı : Sosyal Güvenlik Kurumunun da, işveren ve üçüncü şahıslar hakkında, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 21. ve 23.maddelerine göre rücu tazminatı davası açma hakkı bulunmaktadır. 294

295 2- İş Göremezlik Tazminatı : Bu tazminat, Borçlar Kanununun 46. maddesi ile tanımlanmıştır. Buna göre, cismani bir zarara uğrayan kimsenin, iş göremezliği ölçüsünde çalışmasının aksayacağı ve bu nedenle maruz kalacağı zarar ve ziyanın, kendisini çalıştırandan isteyebileceği prensip olarak kabul edilmiştir. Buna göre, iş kazası veya meslek hastalığı sonucunda, meslekte kazanma gücünü az veya çok kaybeden bir işçinin, kaybı ile ilgili gerçek zararını, kendisinin olayda tam kusurlu olması dışında, işverenden talep etmeye hakkı bulunmaktadır. 3- Destekten Yoksunluk Tazminatı : Bu tazminat, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölümlerde, ölen kimsenin destek olduğu kişiler tarafından işverenden istenebilecek bir tazminat türüdür. Bu kişiler tarafından, işverenden tazminat istenebilmesi için, destek durumundaki işçinin ölümü ile yardım gören kişilerin para ile ölçülebilecek bir zarara uğramış olmaları gerekmektedir. Bu durum, Borçlar Kanununun 45. maddesinin 2. fıkrasındaki, Ölüm neticesi olarak, diğer kimseler müteveffanın yardımından mahrum kaldıkları takdirde, onların bu zararını da tazmin etmek lazım gelir hükmü ile düzenlenmiştir. İŞ KAZASI KAYIT VE BİLDİRİMLERİ İŞ KAZASI İNCELEMESİ VE RAMAK KALA RAPORLAMASI 6331 sayılı İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi MADDE 14 (1) İşveren; a) Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler. b) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler. (2) İşveren, aşağıdaki hallerde belirtilen sürede Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bulunur: a) İş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde. b) Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde. (3) İşyeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları; meslek hastalığı ön tanısı koydukları vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder. 295

296 (4) Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir. (5) Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Sağlık Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir. Kazanın İncelenmesi, Rapor Ve İstatistik Düzenlenmesi Kaza incelemesi niçin yapılır? Kaza incelemesi; Kazanın nedenini, nasıl olduğunu tespit etmek ve tekrarını önleyici tedbirler geliştirmek, Güvenlik kurallarının ne düzeyde uygulandığını belirlemek, Kazanın verdiği zararı tespit etmek, amacıyla yapılmaktadır. İşyerinde kaza incelemesi yapılırken inceleme prosedürünün uygulanmasından çok, kazanın gerçek nedenlerini bulmak için çaba sarfedilmelidir. İş kazası nerelere bildirilir? İş kazası bildirimi, kaza meydana geldiğinde, vakit geçirmeden, iki iş günü içinde derhal en yakın mülki amirliğe (polis veya jandarma karakoluna), bağlı bulunulan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlüğüne ve SGK İl Müdürlüğüne, İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile yapılır. İş kazalarını kim / kimler incelemelidir? İşveren veya vekili, resmi makamlara bildirimde bulunmak ve kazaları inceleyip iş kazası raporu hazırlamaktan sorumludur. İdeal olanı, kaza incelemesinin işyeri ortamını ve endüstriyel ilişkileri, iş akış şemalarını, üretim prosedürlerini iyi bilen, inceleme teknikleri konusunda deneyimli, kaza nedenlerini araştırmada uzman bir kişi tarafından yapılmasıdır. Ancak, küçük ve orta ölçekli işletmelerde kaza incelemesi, işveren veya iş sağlığı ve güvenliği uzmanları tarafından yapılmalıdır. İş kazası olduğunda izlenecek prosedür nedir? 296

297 İş kazası incelemesi; Kazanın işletme içinde ilgili kişiye bildirilmesi, Yaralı kişi ya da kişilere tıbbi bakım ve ilk yardım sağlanması, Kazanın incelenmesi, Bulguların rapor edilmesi, Kazanın tekrarını önleyici tedbirleri içeren bir plan geliştirilmesi, Bu planın uygulanması, Kazanın tekrarını önleyici tedbirlerin alınması, Sürekli iyileştirmenin sağlanması, adımlarından oluşmalıdır. İş kazası olduğunda neler yapılır? Kazazedenin tıbbi tedavisi ve olay yeri güvenliği sağlanır. Mümkünse kaza yeri sınırlandırılmalı, tehlike yoksa araştırma sona erene kadar muhafaza edilir. Mümkünse fotoğrafı çekilir, olay yeri ve olayla ilgili her şeyin kroki ile gösterimi yapılır. Kazazede, şahitler ve olaylar hakkında bilgi sahibi olan herkesin görüşleri yazılı veya mümkünse teyple kayıt ederek alınmalıdır. Rapor nasıl yazılır? Önceden hazırlanmış standart bir kaza inceleme raporu formu varsa, bu form kullanılmalıdır. Ancak bazı hususlara dikkat edilmesi önerilmektedir; Sorunun cevabı için kısıtlı bir yer ayrılmışsa, gerekirse formun arka sayfasını kullanın uyarısına rağmen genel eğilim sadece ayrılan bölümün kullanılması yönünde olur. Kaza İncelemesi Raporu nun Konu bölümünde kazanın nasıl olduğu anlatılırken, okuyucuların konu hakkında hiçbirşey bilmediklerinin dikkate alınması ve olay sıralamasının yanısıra konu ile ilgili detaylı fotoğraf ve diyagramların ilave edilmesi, sadece kelimelerin kullanılmasından daha uygun olabilir. Tespit Edilen Hususlar bölümünde kaza nedenleri anlatılırken esas kaza nedeni ile kazanın meydana gelmesini kolaylaştıran faktörlerin karıştırılmamasına özen gösterilmelidir. Kaza incelemesi raporuna bütün delillerin ve tanıkların ifadelerinin olduğu gibi yazılması önerilmektedir. Kararlarınızın nedenleri belirtilmeli ve bunu önerileriniz izlemelidir. Kazanın tam olarak anlaşılması için gerekli olmayan materyal (fotoğraf, diyagram, ifade) rapordan çıkarılmalıdır. İyi bir kaza inceleme raporu kısa, öz ve anlaşılabilir olmalıdır. 297

298 TBMM kabul tarihli 6331 sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği kanununa istinaden her türlü ramak kala olayların kayıt altına alınması gerekli kılınmıştır. Bu tip olayların kayıt altına alınarak raporlanması iş kazalarını önlemek için hayati önem taşımaktadır. Kazaların gerçekleşmesinden önce meydana gelen ramak kala olaylar alınacak dersleri bize anlatan en mühim araçlardan biridir. Ramak kala formunun raporlanması; Tarih, saat ve ramak kala olayının tespit edildiği yer yazılır. Ramak kalanın açıklanması kısmına, tespit edilen ramak kala olayının meydana getirebileceği ya da öngörülen risklerin açıklaması yazılır. Değerlendirme kısmına, eğer ramak kala olay kişinin kendisinden kaynaklanabilecek bir olay ise Emniyetsiz Davranışlar başlığı altından uygun bir kriter işaretlenir. Ekipman, cihaz, koşul yada ortamdan kaynaklanabilecek bir olay ise Emniyetsiz Koşullar başlığı altından uygun bir kriter işaretlenir. Alınması gereken önlem nedir kısmına, eğer bilinebiliyorsa ne gibi bir önlemin alınabileceği yazılır. Ad / Soyad-Görev-Tarih yazılır ve imza atılarak aşağıdaki kişilerden birisine teslim edilir. Çalışan temsilcileri Baştemsilci İş Sağlığı ve Güvenli Uzmanı İŞYERLERİNDE İLKYARDIM ÖRGÜTLENMESİ VE ACİL TIBBİ MÜDAHALE İLKYARDIMIN TANIMI İlk Yardım Profesyonel yardım ekipleri gelene kadar hasta ve yaralı kişiye ani olarak yapılan yardımdır. Sadece fiziksel yaralanmaya yönelik değil, aynı zamanda travmatik bir olaydan kaynaklı olarak yaşanılan duygusal ve stresin azaltılması için psiko sosyal destekte birincil yardım olarak kabul edilir. İlk Yardımcı: İlk yardım konusunda eğitim ve sertifika almış, bilgi ve becerisini yaşam kurtarmak ve korumak için kullanan, aynı zamanda toplumu acil durumlara hazırlıklı olmak ve müdahale etmeleri için mobilize etmek ve destek sağlayandır. İlk Yardım Eğitimi Tüm halka, bilgi ve becerinin prosedürlere ve tekniklere göre, çok az ya da hiç ekipman gerektirmeden yapılan onaylanmış programdır.bu program çıktıları belli olan eğitimciler veya kolaylaştırıcılar tarafından sağlanmaktadır. İlk Yardım sertifikası 298

299 Bu ulusal otoriteler tarafından yeterliliğe dayalı olarak yasal bir şekilde tanınmış ve kabul edilen standartlarda olması gerekir. Zaman limiti (son kullanma tarihi) olan ve yeniden güncellenebilir olması gerekir. İlk Yardım Hizmetleri Bunlar potansiyel hizmetlere halk faaliyetleri boyunca destek sağlayan planlanmış faaliyetlerdir. Kızılay ve Kızılhaç Derneklerinde anlaşmaya dayalı olarak Etkinlik organizatörleri, toplum ve gönüllüler, personelin katılımı ile yapılmaktadır. İŞYERİNDE İLKYARDIM ORGANİZASYONU İŞYERLERİNDE ACİL DURUMLAR HAKKINDA YÖNETMELİK (R.G. 18 Haziran 2013 Sayı : 28681) ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Acil Durum Planının Hazırlanması Acil durum planı MADDE 7 (1) Acil durum planı, tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere acil durumların belirlenmesi, bunların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerin alınması, görevlendirilecek kişilerin belirlenmesi, acil durum müdahale ve tahliye yöntemlerinin oluşturulması, dokümantasyon, tatbikat ve acil durum planının yenilenmesi aşamaları izlenerek hazırlanır. Acil durumların belirlenmesi MADDE 8 (1) İşyerinde meydana gelebilecek acil durumlar aşağıdaki hususlar dikkate alınarak belirlenir: a) Risk değerlendirmesi sonuçları. b) Yangın, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım ve patlama ihtimali. c) İlk yardım ve tahliye gerektirecek olaylar. ç) Doğal afetlerin meydana gelme ihtimali. d) Sabotaj ihtimali. Önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler MADDE 9 (1) İşveren, belirlediği mümkün ve muhtemel acil durumların oluşturabileceği zararları önlemek ve daha büyük etkilerini sınırlandırmak üzere gerekli tedbirleri alır. 299

300 (2) Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere tedbirler belirlenirken gerekli olduğu durumda ölçüm ve değerlendirmeler yapılır. alır. (3) Alınacak tedbirler, risklerden korunma ilkelerine uygun olur ve toplu korumayı esas Acil durum müdahale ve tahliye yöntemleri MADDE 10 (1) İşverence acil durumların meydana gelmesi halinde uyarı verme, arama, kurtarma, tahliye, haberleşme, ilk yardım ve yangınla mücadele gibi uygulanması gereken acil durum müdahale yöntemleri belirlenir ve yazılı hale getirilir. (2) Tahliye sonrası, işyeri dâhilinde kalmış olabilecek çalışanların belirlenmesi için sayım da dâhil olmak üzere gerekli kontroller yapılır. (3) İşveren, işyerinde acil durumların meydana gelmesi halinde çalışanların bu durumun olumsuz etkilerinden korunması için bulundukları yerden güvenli bir yere gidebilmeleri amacıyla izlenebilecek uygun tahliye düzenlemelerini acil durum planında belirtir ve çalışanlara önceden gerekli talimatları verir. (4) İşyerlerinde yaşlı, engelli, gebe veya kreş var ise çocuklara tahliye esnasında refakat edilmesi için tedbirler alınır. (5) Acil durum müdahale ve tahliye yöntemleri oluşturulurken 27/11/2007 tarihli ve 2007/12937 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hükümleri dikkate alınır. (6) Acil durum müdahale ve tahliye yöntemleri oluşturulurken çalışanlar dışında müşteri, ziyaretçi gibi işyerinde bulunması muhtemel diğer kişiler de göz önünde bulundurulur. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Büyük endüstriyel tesislerde acil durum planı MADDE 16 (1) İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 29 uncu maddesi gereğince güvenlik raporu hazırlanan işyerlerinde hazırlanacak dahili acil durum planları bu Yönetmelikte belirtilen acil durum planı hazırlığında dikkate alınarak kullanılır. Birden fazla işveren olması durumunda acil durum planları MADDE 17 (1) Aynı çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda, yürütülen işler için diğer işverenlerin yürüttüğü işler de göz önünde bulundurularak acil durum planı işverenlerce ortaklaşa hazırlanır. 300

301 (2) Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya sitelerinin işyerlerince hazırlanan acil durum planlarının koordinasyonu yönetim tarafından yürütülür. Asıl işveren ve alt işveren ilişkisinin bulunduğu işyerlerinde acil durum planları MADDE 18 (1) Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işveren bulunması halinde acil durum planlarının hazırlanması konusunda işyerinin bütünü için asıl işveren, kendi çalışma alanı ve yaptıkları işler ile sınırlı olmak üzere alt işverenler sorumludur. Bir aydan kısa süreli geçici işlerde acil durum planlaması MADDE 19 (1) Bir aydan kısa süreli işlerde, işyerinin veya yapılacak işin mahiyeti itibarıyla çalışanlarıdoğrudan etkilemesi muhtemel acil durumlar için bu Yönetmelik kapsamında yapılan özel görevlendirmeler işverence yapılır ve çalışanlar özel görevi bulunanlar ve acil durumlar ile ilgili bilgilendirilir. Görevlendirilecek çalışanların belirlenmesi MADDE 11 (1) İşveren; işyerlerinde tehlike sınıflarını tespit eden Tebliğde belirlenmiş olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 30 çalışana, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 40 çalışana ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 50 çalışana kadar; a) Arama, kurtarma ve tahliye, b) Yangınla mücadele, konularının her biri için uygun donanıma sahip ve özel eğitimli en az birer çalışanı destek elemanı olarak görevlendirir. İşyerinde bunları aşan sayılarda çalışanın bulunması halinde, tehlike sınıfına göre her 30, 40 ve 50 ye kadar çalışan için birer destek elemanı daha görevlendirir. (2) İşveren, ilkyardım konusunda 22/5/2002 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İlkyardım Yönetmeliği esaslarına göre destek elemanı görevlendirir. (3) Her konu için birden fazla çalışanın görevlendirilmesi gereken işyerlerinde bu çalışanlar konularına göre ekipler halinde koordineli olarak görev yapar. Her ekipte bir ekip başı bulunur. (4) İşveren tarafından acil durumlarda ekipler arası gerekli koordinasyonu sağlamak üzere çalışanlarıarasından bir sorumlu görevlendirilir. (5) 10 dan az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde birinci fıkrada belirtilen yükümlülüğüyerine getirmek üzere bir kişi görevlendirilmesi yeterlidir. MESLEK HASTALIKLARI VE İŞLE İLGİLİ HASTALIKLAR 301

302 MESLEK HASTALIĞI TANIMI Sosyal sigortalar sağlık işlemleri tüzüğünde de meslek tanımı şu şekilde ifade edilmektedir: İş kazasının meydana geldiği veya meslek hastalığının başladığı zaman, hizmet akdine göre yapmakta olduğu iş "Sigortalının mesleği" sayılır. Kurum, bu mesleğin tespitinde sigortalının çalıştığı iş yerinden alınacak belgeyi esas tutabileceği gibi, bu hususu kendi yetkili elemanları vasıtasıyla inceletmeye ve buna göre karar vermeye yetkilidir. Meslek hastalığı kelime kökeninde de anlaşıldığı gibi işçinin yaptığı işten kaynaklanan bir hastalıktır. Bir hastalığın meslek hastalığı olarak kabul edilebilmesi için hastalık ile işçinin yaptığı iş arasında uygun bir illiyet bağının bulunması şarttır. Meslek hastalığı, işçinin yaptığı işten kaynaklanan bir anlık değil tekrarlayan bir hastalıktır. Meslek hastalığının daha iyi anlaşılması için şunları söyleyebiliriz: a) 506 sayılı kanun gereği sigortalı bir işçi, b) İşçinin yapmakla yükümlü olduğu iş, c) İşçinin yaptığı işten kaynaklanan bir hastalığın ortaya çıkması, d) Bu hastalığın tekrarlayan bir hastalık olması, e) İşçinin sakat kalması veya ruhsal olarak kayba uğraması. Meslek hastalığı: Sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük hâllerini ifade etmektedir. Ülkemizde hangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağı ve bu hastalıkların, işten fiilen ayrıldıktan en geç ne kadar zaman sonra meydana çıkması hâlinde sigortalının mesleğinden ileri geldiğinin kabul edileceği Meslek Hastalıkları Listesine göre saptanır. Herhangi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuvar bulgularıyla kesinleştiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin, işyeri incelenmesiyle kanıtlandığı hâllerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun kararı ile meslek hastalığı sayılabilir. MESLEK HASTALIKLARI SINIFLANDIRMASI Meslek hastalıklarının sınıflandırılması Meslek hastalıkları Sosyal sigortalar sağlık işlemleri tüzüğünde 5 gruba ayrılmıştır. Bu meslek hastalığı grupları şunlardır: A. Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları, B. Mesleki cilt hastalıkları, C. Pnömokonyozlar ve diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları, D. Mesleki bulaşıcı hastalıklar, E. Fizik etkenlerle olan meslek hastalıkları 302

303 Meslek Hastalıkların aşağıdaki gruplarda toplamak mümkündür. A-Kimyasal maddelerden meydana gelen hastalıklar a-kurşun zehirlenmeleri, akü yapımı, kurşun oksit imalatı, kuruşun kaynağı, oksi-gaz ile hurda kesimi işlerinde görülür. b-gaz zehirlenmeleri, karbon monoksit, Klor, Amonyak gibi ani etki yapan gazların neden olduğu zehirlenmelerdir. c-diğer zehirlenmeler, Krom Kadmiyum ve nikel etkilenmeleri ve bu metallerle yapılan kaplama işlerinden kaynaklanır, d-fosforlu Bileşiklerin Zehirlenmeleri, tarım işlerinde çalışanlarda görülen zehirlenmelerdir. B-Mesleki Deri Hastalıkları, Sanayileşmiş ülkelerde Meslek Hastalılarının % 60 ı deri hastalıklarıdır. Cilt dış etkenle sürekli temas halinde olduğundan, çeşitli kimyasal maddeler, ilaçlar, boyalar, deri hastalıklarına neden olurlar. -Galvano plastik işlerinde, -Madeni eşya imalatında, -Kömür damıtma işlerinde, -Çimento, yapı malzemesi imalatında, -Radyoaktif maddelerin kullanıldığı iş kollarında deri hastalıkları görülür. C-Solunum Sistemi Hastalıkları: İşyerlerinde çeşitli nedenlerle oluşan tozlar soluma yolu ile hastalıklara neden olurlar. Bunlar; a-akciğer dokusunda değişiklik yapanlar: Silis, Kömür, Asbest, Talk, b-kana geçerek zehirlenme yapanlar: Kurşun, Kadmiyum, Krom, Manganez, c-kanserojen etki gösterenler: Asbest. Arsenik, Kromatlar, Nikel, d-radyoaktif etki yapanlar: Uranyum ve tuzları, Toryum, Radyum ve tuzları, e-allerji yapanlar: Pamuk, Kendir, Saman ve yün, D-Bulaşıcı Mesleki Hastalıklar: Deri, Hayvancılık, kanalizasyon işlerinde çalışanlarda görülen şarbon, ruam, brusella gibi parazit ve bakterilerin neden olduğu hastalıklarıdır. E-Fiziki Şartlardan meydana gelen hastalıklar a-iş yerinin ısı, ışık, havalandırma yönlerinden uygun olmaması, b- Gürültü, Havalı çekiç, Testere, Planya, Kırma makinelerini kullananlarda, rahatsızlık, dikkatin dağılması, ilerleyen aşamalarda duyma kaybı meydana getirir. Son zamanlarda 6. olarak da Radyo aktif ortamlarda çalışmaların artmasından dolayı Işınlar 6. Madde olarak yerini almıştır; F-Işınlar, a-iyonlaştırıcılar, röntgen ışını gibi alanlarda, ciltte kanda,kemiklerde hastalıklara neden olurlar, 303

304 b-enfraruj ışınları, cam sanayi, karpit imalatında, izabecilikte, görülen gözde katarakt meydana getiren ışınlardır. Meslek Hastalıkları Yasal Tanı Süreci SOSYAL SİGORTA SAĞLIK İŞLEMLERİ TÜZÜĞÜ ( R.G.: / ) YEDİNCİ BÖLÜM Madde 63 Hangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağı ve bu hastalıkların, işten fiilen ayrıldıktan en geç ne kadar zaman sonra meydana çıkması halinde sigortalının mesleğinden ileri geldiğinin kabul edileceği bu bölüm hükümlerine ve Tüzüğe ekli meslek hastalıkları listelerine göre tespit ve tayin edilir. Herhangi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuar bulgularıyla kesinleştiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin, işyeri incelenmesiyle kanıtlandığı hallerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir. Madde 64 ( Değişik : birinci fıkra : 12/11/1978-7/16989 K. ) Meslek hastalıkları, ilişik Meslek Hastalıkları Listesinde ; A. Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları, B. Mesleki cilt hastalıkları, C. Pnömokonyozlar ve diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları, D. Mesleki bulaşıcı hastalıklar, E. Fizik etkenlerle olan meslek hastalıkları, olmak üzere 5 grupta toplanmıştır Kanunla sağlanan yardımlardan yararlanabilmek için sigortalının meslek hastalığına sebep olan işinden fiilen ayrıldığı tarih ile meslek hastalığının meydana çıktığı tarih arasında geçecek azami süreye yükümlülük süresi denir. Madde 65 ( Değişik birinci fıkra : 12/11/1978-7/16989 K. ) : Meslek hastalıkları Listesinin D grubunda yer alan bulaşıcı hastalıkların, görülen işin gereği olarak veya işyerinin özel koşullarının etkisiyle oluşması ve enfeksiyonun laboratuar bulguları ile de kanıtlanması gereklidir. Meslek hastalıkları listesinde yer almayan ve fakat görülen iş ve görev icabı olarak alındığı kesin olarak tespit edilen diğer enfeksiyon hastalıkları da meslek hastalığı sayılır. Bu husustaki teşhisin laboratuar deneyleriyle teyit edilmesi gereklidir. Hastalığın azami kuluçka süresi yükümlülük süresi olarak kabul edilir. Madde 66 ( Değişik : 12/11/1978 7/16989 K. ) Pnömokonyozun meslek hastalığı sayılabilmesi için, sigortalının, havasında pnömokonyoz yapacak yoğunluk ve nitelikte toz bulunan yeraltı veya yerüstü işyerlerinde toplam olarak en 304

305 az üç yıl çalışmış olması şarttır. Ancak, havasında yüksek yoğunlukta ve pnömokonyoz yapacak nitelikte toz bulunan yer altı ve yerüstü işyerlerinde meydana gelmiş, klinik ve radyolojik bulgular ve laboratuar muayeneleriyle süratli seyrettiği ve ağırlığı saptanmış olgularda Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı sağlanmak koşuluyla 3 yıllık süre indirilebilir. MESLEK HASTALIKLARININ KAYIT VE BİLDİRİMİ Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Meslek hastalığının tanımı, bildirilmesi ve soruşturulması Madde 14 Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir. Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğunun ; a) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usulune uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi, b) Kurumca gerekli görüldüğü hallerde, işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbi sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin incelenmesi, sonucu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi zorunludur. Meslek hastalığı, işten ayrıldıktan sonra meydana çıkmış ve sigortalı olarak çalıştığı işten kaynaklanmış ise, sigortalının bu Kanunla sağlanan haklardan yararlanabilmesi için, eski işinden fiilen ayrılmasıyla hastalığın meydana çıkması arasında bu hastalık için Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikte belirtilen süreden daha uzun bir zamanın geçmemiş olması şarttır. Bu durumdaki kişiler, gerekli belgelerle Kuruma müracaat edebilirler. Herhangi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuar bulgularıyla belirlendiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin işyerindeki inceleme sonunda tespit edildiği hallerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık Kurumun veya ilgilinin başvurusu üzerine Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir. Meslek hastalığının öğrenildiği günden başlayarak üç iş günü içinde,iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile Kuruma bildirilmesi zorunludur. 5510/107: Sosyal Sigorta İşlemleriyönetmeliği ( R.G. : / ) Meslek hastalığının tespiti, bildirimi ve bildirim süresi Madde 36- ( 1 ) Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğunun ; a)kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usulüne uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı tıbbi belgelerin, 305

306 b) Kurumca gerekli görüldüğü hallerde, işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbi sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin, incelenmesi sonucu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi zorunludur. İş sağlığı ve güvenliği kanunu Kabul tarihi 20/06/2012 Sayı:28339 Kanun no: 6331 Madde 14: İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi MADDE 14- (1) İşveren; a) Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler. b) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler. (2) İşveren, aşağıdaki hallerde belirtilen sürede Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bulunur: a) İş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde. b) Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde. (3) İşyeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları; meslek hastalığı ön tanısı koydukları vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder. (4) Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir. (5) Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Sağlık Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir. TOKSİKOLOJİNİN TEMEL İLKELERİ TOKSİKOLOJİYE GİRİŞ VE TANIMLAR TOKSİKOLOJİ =Zehir Bilgisi Toxicon = Zehir Logos =Bilgi Toksikoloji, kimyasal maddelerin canlı organizmalarda sistemler üzerinde istenmeyen, zararlı, olumsuz sonuçlar oluşturan etkileşmelerini inceleyen bir bilimdir. Toksikoloji, zehirlerin kaynakları, canlı yapıdaki (insan, hayvan, bitki gibi) fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkileri, zehirlerin toksikokinetiği, zehirlenmelerin klinik, kimyasal, biyolojik ve anatomopatolojik tanısı, sağaltımı ve korunmasından bahseden bir bilim dalıdır. Zehir kavramının geçmişi insanlık tarihi kadar eskidir. Avlanma, savaş ve suikast için hayvan zehirlerinin ve bitki ekstraktlarının kullanımı ilk insanla başlamıştır.tarih öncesi insanlar bazı bitkileri zararlı, diğerleri güvenli diye ayırmışlardır. Aynı şekilde yılanlar ve diğer hayvanlar için de benzer doğru sınıflamalar yapılmıştır. Ebers Papirüslerinde ilk zehirler (M.Ö. 1500) 306

307 Arsenik Antimon Kurşun Opium - Akonitin - Siyanojenik glikozidler - Hemlock (baldıran) Tıbbın babası kabul edilen Hipokrat (MÖ ) birçok zehiri ve bunların tedavilerini tanımlamış, klinik toksikoloji prensiplerinden ilk defa bahsetmiştir. Zehirlenmelerin tedavisinde yapılacaklar konusunda bilgiler vermiştir. Böylece toksikolojinin ilk temel kavramları ortaya konmuştur. Yunanlı doktor Dioscorides, zehirleri bitkisel, hayvansal ve mineral zehirler olmak üzere ilk defa sınıflamıştır. Aynı zamanda zehirlenmelerde kusmanın yararı, korozif ajanlar ve yılan zehirleri ile ilgili tedavi yaklaşımlarından bahsetmiştir. Loomis, (1974) toksikolojiyi çevre toksikolojisi, ekonomik toksikoloji veforensik toksikoloji olmak üzere başlıca 3 temel sınıfı ayırmakta ise de gerek kapsam bakımından ve gerekse içerik olarak bu sınıflandırma bugün uygulamada büyük değişiklik göstermektedir. Hodgson, (1987) toksikolojinin uğraş alanlarını 5 ana grupta toplamakta ve herbirisini de tekrar alt sınıflara ayırmaktadır. Çevre toksikolojisi, biyolojik sistemlerin kazaen, daha özel olarak da insanın çevresini kirleten kimyasal maddelere maruz kalması ile oluşan toksikolojik olay lan araştıran bir bilimdir. Endüstriyel toksikoloji ise, meslekleri ve uğraşılan nedeni ile insanların toksik maddelere maruz kalmasını konu almaktadır. İnsan aktivitesi sonucu çevreyi kirleten kimyasal maddelere maruz kalma, endüstride hijyenik önlemlerin alınması ile kısmen sınırlandınlmıştır. Çeşitli amaçlarla kullanılan bu kimyasal maddeler bir taraftan mesleksel olarak fabrikalarda çalışanlar için zararlı olabilirken, diğer taraftan gerek endüstri atıklar ve gerekse endüstri dışında kullanımlar sonucu havayı, suyu, toprağı, besinlerimizi kirleterek tüm canlılar "biyoekosistem" ve cansızlar için zararlı olmaktadırlar. Evlerde kullanılan temizlik maddeleri, tarımda kullanılan gübre ve ilaçlar başlıca su ve toprağı kirletirken; endüstri ve konut bacalarından, egzos borularından çıkan yanma ürünleri de havayı kirletmektedirler. İşte çevre toksikolojisi, çevrede bulunan bu kirleticilerin toksisitelerini, toksik etkileşimlerini inceleyerek; hava, su, toprak ve besinlerdeki MAK veya TLV değerlerini belirleyerek halk sağlığını korumaya yardımcı olmaktadır. Çevre toksikolojisi, canlı organizmalar ile çevresi arasındaki ilişkileri inceleyen ekoloji'nin (çevrebilim) bir dalı olarak düşünülebilir. Ekonomik toksikoloji, kimyasal maddelerin biyolojik dokulardaki seçici etkilerinden yararlanarak ilaçların, besin katkı maddelerinin ve pestisitlerin geliştirilmesini konu almıştır. Birçok doğal ve sentetik kimyasal maddeler, insanlara zararlı olmadan hastalık etkenleri olan mikroorganizmalara (bakteri, virüs ve parazitler) selektif (seçici) olarak toksik etki göstererek öldürürler. Diğer taraftan tarımda kullanılan kimyasal maddeler (pestisitler) besin olarak kullandığımız bitkilere zarar veren yabancı otlan, mikroorganizmaları (bakteri, küf gibi), böcekleri, kemiricileri yok ederler. Tanımlar: Alevlenir madde : Parlama noktası 21 0C C arasında olan sıvı haldeki maddelerdir. 307

308 Çok toksik madde : Çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Toksik madde : Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Zararlı madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Aşındırıcı madde : Canlıdoku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddelerdir. Tahriş edici madde : Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokal eritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddelerdir. Alerjik madde : Solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirme özelliği olan ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan maddelerdir. Kanserojen madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olan veya kanser oluşumunu hızlandıran maddelerdir. Mutajen madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilen veya bu etkinin oluşumunu hızlandıran maddelerdir. Üreme için toksik madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddelerdir. Çevre için tehlikeli madde : Çevre ortamına girdiğinde çevrenin bir veya birkaç unsuru için hemen veya sonradan kısa veya uzun süreli tehlikeler gösteren maddelerdir. Kimyasal maddenin işlem görmesi : Bu maddelerin üretilmesi, işlenmesi, kullanılması, depolanması,taşınması, atık ve artıkların arıtılması veya uzaklaştırılması işleridir. Mesleki maruziyet sınır değeri : Başka şekilde belirtilmedikçe, 8 saatlik sürede, çalışanların solunum bölgesindeki havada bulunan kimyasal madde konsantrasyonunun zaman ağırlıklıortalamasının üst sınırıdır. Solunum bölgesi : Merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta noktası olan 30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında kalan yarısıdır. Biyolojik sınır değeri : Kimyasal maddenin, metabolitinin veya etkilenmeyi belirleyecek bir maddenin uygun biyolojik ortamdaki konsantrasyonunun üst sınırıdır. 308

309 Sağlık gözetimi : Çalışanların belirli bir kimyasal maddeye maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan değerlendirmelerdir. Tehlike : Bir kimyasal maddenin yapısal özelliği nedeni ile zarar verme potansiyelidir. Risk : Kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin çalışma ve/veya maruziyet koşullarında ortaya çıkması olasılığıdır. MESLEKİ MARUZİYET GÖSTERGELERİ (MAC, TLV, TWA, NOAEL, PEL, OEL, STEL, VB) Eşik limit değerler: Endüstrinin gelişmesi ile birlikte işyerlerindeki kimyasal maddelerle zehirlenme riski de artmıştır. Mesleki zehirlenmelerin önlenmesi için en etkin yol, işyeri atmosferinden toksik maddelerin uzaklaştırılmasıdır. Ancak birçok durumlarda airborn zehirin tamamen işyeri atmosferinden uzaklaştırılması ekonomik açıdan mümkün değildir. Bu nedenle "günlük iş saati süresince ve devamlı olarak çalışanların o iş ortamında, maruz kaldıkları kimyasal maddenin akut ve kronik toksisitesi bakımından zararsız olacağı en yüksek konsantrasyonunun saptanması" daha çok önem kazanmıştır. Böylece endüstri zehirlerinin, MAK (müsaade edilen en yüksek konsantrasyon) veya TLV (threshold limit value: eşik limit değer) değerlerinin belirlenmesi endüstri işçisinin sağlığını koruması ile ilgili ilk önlemdir. Bu nedenle, çalışma koşullarında oluşan kimyasal maddenin fiziksel ve fizikokimyasal özellikleri (uçuculuk, tanecik büyüklüğü, kristal yapısı gibi) de göz önüne alınarak toksisitelerinin araştırılması, MAK değerlerinin saptanması için önemlidir. Hayvan deneyleri ve epidemiyolojik çalışmalar sonucunda aşağıdaki "izin verilen: müsaade edilen" konsantrasyon deyimleri tanımlanmıştır. TLV değerleri birçok ülkelerde ilgili sağlık kuruluşları tarafından saptanır. Ancak bu değerler sabit değildir, zamanla o toksik maddenin fizyolojik etkileri hakkındaki bilgiler geliştikçe değişebilir. Örneğin "American Governmental Industrial Hygienists" tarafından CO için önerilen TLVdeğeri daha önce 100 ppm iken, 1970'de bu değer 50 ppm'e indirilmiştir. (MAK ve TLV gibi limit değerler ve düzenleyen kuruluşlarla ilgili fazla bilgi için kaynaklarda bildirilen endüstriyel toksikoloji kitaplarına bakınız). Eşik limit değerler (Threshold-Limit Values: TLV) o iş yerinde çalışanların tekrar tekrar maruz kalma durumunda kimyasal maddenin advers etki göstermeyen airborn konsantrasyonunu ve koşullarını ifade eden TLV'ler, o iş yerinde tüm çalışanları (maruz kalanlar) göz önüne alarak, endüstriyel deneyim, hayvan deneyleri ve insanlar üzerinde yapılan epidemiyolojik çalışmalara göre belirlenir. Ancak bireysel duyarlık farklılığına dayanarak bu limit değere çok duyarlılık (advers etki) veya dayanıklılık gösterebilirler. Ayrıca TLV belirlenmesinde alınan kriterler madde özelliğine göre değişebilir. Endüstride başlıca kullanılan TLV'ler 3 kategoridir: a) Eşik limit değer-zaman ağırlıklı ortalama (TLV-TVVA: Threshold limit valuertime weighted average): Günde 8 saat veya haftada 40 saat çalışma süresi içinde defalarca maruz kaldığında o kimyasal maddenin advers etki göstermeyen konsantrasyonudur. Aşağıdaki formülden de anlaşılacağı gibi, TWA, zamana bağlı olarak 309

310 değişen konsantrasyon faktörünü göz önüne alarak geliştirilmiştir. Bu nedenle bazan kişilerin, limit değer (TLV) üzerinde maruz kalmalarına izin verebilir. Ancak bu yüksek konsantrasyondaki maruziyet, müteakip TLV b) TLV- Kısa süreli maruziyet limiti (TLV-STEL Short term effect level): İşçilerin 15 dakikaya kadar olan süre içinde maruz kalındığında, o maddenin irritasyon kronik veya irreversibl doku değişmesi; veya iş performansı ve diğer kişisel kontrolünü etkileyen narkotik etkiye neden olmayan maksimum (en yüksek) konsantrasyonudur. STEL, her maruz kalma aralığı en az 1 saat olmak koşulu ile günde en fazla (4) kez maruz kalmaya izin veren değerdir ve TLV-TWA konsantrasyonun üstüne çıkmamalıdır. c) TLV-Tavan (TLV-C: Ceiling): Anlık maruz kalmada bile zararlı olmayacak maksimum konsantrasyondur. îrritan gazlar (kükürtlü hidrojen, aldehitler gibi) için önemli olan bu sını konsantrasyon tek değer olarak verilir. Yukarıda açıklanan limit değerler, bir iş yerinde tüm çalışanlar göz önüne alınarak belirlenen "airborn" konsantrasyonlardır. TOKSİK MADDELERE MARUZ KALAN ÇALIŞANLARIN SAĞLIK GÖZETİMİNDE DİKKAT EDİLECEK KONULAR VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN SORUMLULUĞU İşyerinde sağlık gözetimi; çalışanların sağlığını korumak amacıyla, işyerlerindeki olumsuz sağlık etkilerini erken belirleyip böylece daha sonraki ciddi sağlık zararlarını önlemeye çalışmaktır. İnsan sağlığına işyeri tehlikelerinin etkilerinin araştırılması ve takibinde, laboratuar tetkiklerinin önemli rolü, teknolojideki gelişmeler sayesinde her geçen gün artmaktadır. Günümüzde, maruziyetin ve sağlık risklerinin değerlendirilmesi ve sağlık izlemi amacıyla ortam havası ölçümleri, maruziyetin ve etkilerinin biyolojik izlemi, hassas biyomarkerler gibi yöntemler geliştirilmiş ve şüpheli durumlarda uygulanmaya başlanmıştır. Maruziyet değerlendirmesi amacıyla biyolojik bir örneğin kimyasal, metabolik veya biyokimyasal etkisinin ölçümüne biyolojik izleme (biyolojik monitörizasyon )denir. Mesleki ve çevresel ortamlarda uygulanabilir. İlaç kötüye kullanımını da ifade eder ancak, maruziyet monitörizasyonu terimi ile karıştırılmamalıdır. Biyolojik monitörizasyonda biyolojik markerlar (biomarkerler) denen biyolojik indikatörler kullanılır. Bunların üç türü vardır: maruziyet, etki ve duyarlılık markerleri. 1- Maruziyet markeri, bir örneğin içerdiği kimyasal veya onun metabolitinin ölçümüdür. 2- Etki biyomarker i organizmada ölçülen, moleküler, biyokimyasal veya fizyolojik değişikliklere neden olan veya sağlığa potansiyel etkisi olan markerlerin ölçümünü ifade eder. 3- Duyarlılık markerleri ise organizmada cevap oluşturacak sınırların belirlenmesi için yapılacak ölçümleri ifade eder. İdeal bir biyomarker duyarlı, özgün, biyolojik olarak iyi seçilmiş, pratik, ucuz ve kolay ulaşılabilir olmalıdır. 310

311 En tipik örnekler kan idrar ve ekshale edilen havadır. Örnek vermek gerekirse fosforlu insektisitlere maruziyetin ölçümünde bunun metaboliti olan alkyl fosfatazın idrarda ölçümü ile kanda kolinesteraz aktivitesi ölçümü kullanılır. Çevresel monitörizasyonda örnekler işyeri havasından ve yüzeylerden toplanırken, biyolojik monitörizasyon inhalasyon, sindirim ve cilt teması yoluyla absorbe olan kimyasalın kantitatif ölçümünü sağlar. Ancak çevresel ölçümlerle biyolojik seviyeler her zaman korele değildir. Bunun sebepleri; 1-Aynı işyerinde dahi her çalışan aynı maruziyete uğramayabilir. 2-Solunum oranı yüksek olan kişide doğal olarak pulmoner absorbsiyon da artar. 3-Hepatik ve renal fonksiyonlar normal olsa dahi, metabolizma ve ekskresyon kişiden kişiye değişebilir. 4- Yağda çözünen kimyasallar yağ dokusu fazla olan kişilerde daha çok birikebilir. 5-Kişisel korunma araç-gereçlerinin etkinlikleri farklı olabilir. 6- Diğer kalıtımsal veya edinsel faktörler (eşlik eden hastalık varlığı, diyet, gebelik vs.) kişinin biyolojik seviyesini etkileyebilir. Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (R.G. tarihi:12 Ağustos 2013, Sayı : 28733) Sağlık Gözetimi Madde 16 İşçiler aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak sağlık gözetimine tabi tutulacaktır: a) İşveren, bu Yönetmeliğin 5 inci maddesi uyarınca yapılan risk değerlendirmesine göre sağlık ve güvenlik yönünden risk bulunan işlerde çalışanların, sağlık durumlarının gözetim altında tutulması için işyerinde gerekli düzenlemeleri yapacaktır. b) Sağlık gözetimi, maruziyet başlamadan önce yapılacak ve daha sonra da düzenli aralıklarla sürdürülecektir. İşyerinde kişisel ve mesleki hijyen önlemlerinin derhal alınabilmesi mümkün olacak şekilde gerekli düzenleme yapılacaktır. c) Çalışanlardan birinde kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet nedeniyle oluştuğu şüphesi bulunan bir sağlık sorunu görüldüğünde, aynı şekilde maruz kalan diğer kişiler de sağlık gözetiminden geçirileceklerdir. Bu durumda, maruziyet riskini belirlemek üzere yeniden risk değerlendirmesi yapılacaktır. d) Çalışanların sağlık gözetimi ile ilgili kişisel sağlık kayıt sistemi bulunacaktır. İşyeri hekimi her çalışan için, alınması gerekli koruyucu önlemler konusunda önerilerde bulunacaktır. e) Çalışanlara, maruziyet sona erdikten sonra da yapılması gerekli sağlık gözetimi hakkında bilgi verilecektir. f) Çalışanın kendisi veya işveren, sağlık gözetimi sonuçlarının yeniden değerlendirilmesini isteyebilir. Çalışanlar, kendilerine ait sağlık gözetimi sonuçlarına ait bilgileri alma hakkına sahiptir. g) Çalışanların sağlık gözetiminde dikkat edilmesi gereken hususlar Ek II de verilmiştir. h) Kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet sonucu ortaya çıkan meslek hastalıkları Bakanlığa bildirilecektir. 311

312 İŞ SAĞLIĞINDA GÜNCEL KONULAR ÇALIŞMA ORTAMINDA YENİ ORTAYA ÇIKAN ETMENLER Gelişmiş ülkelerde daha belirgin olmak üzere, çalışma hayatı ile ilişkili yeni bazı sağlık sorunları gündeme gelmektedir. Bu sağlık sorunları, sadece çalışma hayatına özgü olmamakla birlikte, belirtilerin işyerinde bulunmakla bağlantılı olması veya yakınmaların bazı meslek hastalıkları ile benzerlik göstermesi nedeni ile iş sağlığında önem taşımaktadır. Dioksinler Sofra tuzunda bulunan sodyum (Na) ve klorun (Cl) serbest bir şekilde ayrıştırılması çevrede çok fazla miktarda serbest Cl un birikmesine sebep olmuştur. Doğadaki bu serbest klor atomlarının zararlı ve kullanışsız olduğu saptandıktan sonra bu klor atomları petrol hidrokarbonları ile birleştirilerek çok büyük miktarda klorlu hidrokarbonlar elde edilmiştir. Bu yeni kimyasal madde pestisidler, kimyasal ayıraçlar, plastikler vb. gibi birçok maddenin yapısında bulunmaktadır. Bu maddelerin kimyasal olarak işlenmesi veya yakılması, çok yüksek toksisiteye sahip olan dioksinlerin ve furanların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından poliklorlu dibenzo-para-dioxin (PCDD) dibenzofuranlar (PCDD/F) 1. sınıf kanserojen maddeler içerisinde sayılmış ve insan için günlük tolere edilebilecek doz olarak 1-4 pg Toxicity Equivalent (TEQ) kg/gün olarak belirlemiştir. Dioksinler kalıcı ve birikici etkisi olan poliklorlu dibenzo-p-dioksin ve dibenzofuranlara verilen genel bir isim olup bir grubu ifade ederler. Dioksinler çevre şartlarına oldukça dayanıklı, ancak ışıkta kolayca yıkılabilen, yağda oldukça iyi çözünebilen, suda çözünmeyen kimyasal yapıya sahiptirler Dioksinler, polivinil klorid (PVC) üreten fabrikalarda, klorlu pestisid ve herbisid olarak tarımda ve kağıt endüstrisinde beyazlatıcı amaçla kullanılmıştır. Yağda kolay çözünebilir olmaları besin zincirinde de önemli derecede yer almalarına sebep olmuştur. Bitkisel gıdalarda oldukça düşük miktarlarda bulunan dioksinler daha çok et ve ürünleri, süt ve ürünleri ile deniz ürünleri gibi hayvansal gıdalarda bulunmaktadırlar. Bu yüzden insanlar dioksine daha çok besin zinciriyle maruz kalmaktadırlar. Dioksine maruz kalan insanlarda başta kanser olmak üzere kloroakne, wasting sendromu, kusurlu böbrek gelişimi gibi doğuma ait bozukluklar ile immunotoksisite, nörotoksisite, kardiyotoksisite, üreme bozuklukları, çocuklarda gelişim bozukluğu, yüksek tansiyon ve astım gibi birçok olumsuz etkiler gözlenmektedir. Sonuç olarak, insan sağlığı ve gıda güvenliği açısından dioksin kontaminasyonunun önlenmesi veya en aza indirgenmesi çok büyük önem taşımaktadır. Çoklu Kimyasal Duyarlılık Sendromu (Multiple chemical sensitivity syndrome) Çevresel faktörlerle meydana gelen ve en sık belirtileri baş ağrısı, yorgunluk, bulantı, kafada dolgunluk hissi olan klinik tabloda, işyeri ortamının da rolü vardır. İlk kez 1987 yılında, Cullen tarafından yapılan vaka tanımında ortaya konmuş olan, 7 kriter geçerlidir. 1- Tablo tanımlanabilir bir çevresel etkilenme sonucu ortaya çıkmaktadır, 2- Hastalarda birden fazla organ ve sistemle ilgili yakınma vardır. 3- Uyaran etkenle karşılaşma durumuna göre, belirtiler azalıp artma gösterebilmektedir. 4- Yakınmalar değişik yapı ve toksikolojik etkenlere maruziyetle,ilişkilidir. 5- Yakınmalara neden olan faktör, düşük dozlarda da olsa gösterilebilmektedir. 6- Yakınmalara yol açan etkene maruziyet çok düşük dozlardadır. 7- Yakınmaları açıklamak için, herhangi bir organ fonksiyonu gösteren test mevcut değildir. 312

313 Hastalığı tanımlayan bu kriterlere rağmen, hastalığın tek ve uniform tanımı olmadığı için hekimler arasında çelişkili görüşler vardır. Bazı araştırıcılar, hastalığın temelinde psikiatrik veya davranışsal bir sorun olduğu görüşündedir. Bu görüşü savunanlar, hastalığı psikosomatik bir hastalığın obsesif veya paranoid bir rahatsızlığın ya da anksiyete veya depresyonun yansıması olarak değerlendirmektedirler. Bazı araştırıcılar ise, hastalığın biolojik mekanizmasının sinir sistemi, immun sistem veya endokrin sistemden bir veya bir kaçı ile ilişkili olduğu görünü savunmaktadır. Bazı kimyasalların koku duyusu aracılığı ile limbik sistemi etkileyerek bu belirtilere yol açtığı görüşünde olanlar da vardır. Klinik özellikler ve tedavi: Hastalar, şikayetleri çoğunlukla işyerinde ortaya çıktığı için işyeri hekimine, bazen de iç hastalıkları, allerji, psikiatri veya çavre hekimliği bölümlerine başvurabilirler. Öyküde bir kimyasal maddeye düşük dozda maruziyeti takiben, birden fazla organ veya sistemle ilgili yakınmaların olması dikkat çekicidir. Hastalar genellikle, gazyağı, parfüm, temizlik malzemesi gibi kimyasal maddelerle temastan kısa süre sonra, yakınmalarının arttığını ve en sık baş ağrısı, halsizlik, yorgunluk, adele ağrısı, konsantrasyon güçlüğü gibi yakınmaların olduğunu belirmektedirler. Bu yakınmalar birkaç saatten, birkaç haftaya kadar sürebilmekte, hastalardan bir kısmı, bazı ortamlarda yakınmaların arttığını gözlediklerinden, bu ortamlara girmekten kaçınmaktadırlar. Bu da sosyal ilişkilerinin bozulmasına yol açmaktadır. Fizik muayene bulguları tanıda yardımcı değildir, laboratuar testleri de özellik taşımamaktadır. Ancak hastanın çalıştığı ortamda ölçüm yaparak, bazı kimyasal maddelerin düzeyinin, izin verilen sınır değerlerin üzerinde olduğu gösterilebilir. Hastalığın tedavisi için geçerli bir yaklaşım söz konusu değildir. İşyeri ortamındaki kimyasalların kontrolü ve rahatsız veren maddelerden uzak durmak yararlıdır. Hastalıkta psikolojik faktörlerin de rol oynadığı düşünülmektedir. Hastalığın nedeni konusundaki bilgiler net olmadığından, spesifik bir tedavi uygulanamamaktadır. Civa ile İlgili Yakınmalar (Dişlerdeki amalgamdan kaynaklanan) Amalgam, civa, gümüş ve kalayın %50, %35 ve %15 oranındaki karışımıdırve diş tedavisinde dolgu maddesi olrak kullanılmaktadır.civa vücutta birikebilen bir madde olduğundan, zaman içinde kronik civa zehirlenmesi meydana gelebilir. Başlıca belirtileri, eller, göz kapakları ve dilde ince tremor, fazla terleme, fazla tükrük salımı ile bazı nöropsikiatrik belirtilerdir. Bunlar huzursuzluk, uykusuzluk,sinirlilik, duygusal dengesizlik, unutkanlık gibi belirtilerle karaktezidedir ve erethism olrak adlandırılır. Amalgam dolgunun, yerleştirilmesi, parlatılması veya sökülmesi sırasında vücuda civa girişi olabilir. Ayrıca diş fırçalama, çiğneme, sıcak içeceklerin içilmesi sırasında bir miktar civanın vücuda girmesi olasıdır. Araştırmalar bu yolla alınan civanın çok düşük olduğunu, su ve yiyeceklerle olan günlük alımın ancak %10 kadarını oluşturduğunu göstermektedir. Çok düşük doz olmasınarağmen, başka kaynaklardan alınabilecek civa ile birleştiğinde, amalgam dolgusu olanlarda civaya bağlı olabilecek bazı belirtilerin ortaya çıktığı bildirilmiştir. Ancak, çoğu örnekte bu şekilde belirtileri olan kişilerde amalgam dolgunun sökülmesinden sonra yakınmalarda belirgin düzelme gözlenmemiştir. Mesleksel etkilenme sonucunda, amalgam dolgu yapan diş hekimleri ve diş teknisyenlerinde benzer belirtiler ortaya çıkabilir. Amalgam dolgu hazırlarken, dişe yerleştirirken koruyucu uygulamalara dikkat etmek önemlidir. 313

314 MESLEK HASTALIĞI VEYA İŞLE İLGİLİ HASTALIK OLARAK BELİRLENEBİLECEK POTANSİYEL DURUMLAR Hasta Bina Sendromu (HBS) kişinin çalışma alanı ile ilişkili şikayetlerinin (sendrom) bileşkesidir. Konutlarda da HBS'na rastlandığı olmuştur. Dünya Sağlık Örgütü'nün 1984 tarihli bir raporuna göre dünyada yeni ve tadil edilmiş binaların %30'una yakını, bu sendromları oluşturuyor olabilir. Hasta Bina Sendromları genellikle havalandırma HVAC sistemlerindeki kusurlarla bağlantılıdır ve dış hava beslemesi oranını arttırarak 'tedavi edilebilmektedir'. HBS'nun diğer etmenleri, bazı bina yapı malzemelerinden sızan kirleticiler veya iç ortamda kullanılan hafif endüstriyel kimyasallarının yanlış egzoz edilmesi olarak belirlenmiştir. Bina sakinleri aşağıdaki semptomlardan şikayet etmektedirler: Baş ağrısı Göz, burun, veya boğazda tahriş Kuru öksürük; kuru veya kaşıntılı cilt Baş dönmesi ve mide bulantısı Konsantrasyonda zorlanma Yorgunluk Kokulara duyarlılık Astım vakalarında artış Kişilik değişimleri asabiyet / ağlama / paranoya / depresyon Antibiyotik tedavisine cevap vermeyen saklı bronşit ve zatürre Burada kısa bir liste verilmiştir. Elliyi aşkın bilinen semptom mevcuttur. Bina ile ilgili hastalıklar ve hasta bina sendromunun en önemli nedenleri ısı yalıtımının ön plana çıktığı binalardaki yetersiz havalandırma koşulları, kimyasal ve mikrobiyal kirliliktir. Hasta bina sendromu belirli bir iç ortamdayken ortaya çıkan ve o ortam terk edildikten sonra kaybolan ve binada yaşayan kişilerin çoğunluğunu etkileyen semptomlar dizisidir. Bu semptomların iç ortama girildikten sonra dakika ile birkaç saat içinde başladığı ve binadan ayrıldıktan sonra 30 dk ile birkaç saat içinde düzeldiği bildirilmiştir. ÇALIŞMA YAŞAMINDA ÖZEL POLİTİKA GEREKTİREN GRUPLAR İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ALANINDA ÖZEL POLİTİKA GEREKTİREN GRUPLAR Engelli Engellilik (hatalı bir söylemle özürlü olma); doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan, korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişidir. 314

315 İş Kanunu MADDE 30 İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç özürlü, kamu işyerlerinde ise yüzde dört özürlü ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır. Bu kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülür. İşyerinin işçisi iken sakatlananlara öncelik tanınır. İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığı ile sağlarlar. Bu kapsamda çalıştırılacak işçilerin nitelikleri, hangi işlerde çalıştırılabilecekleri, bunların işyerlerinde genel hükümler dışında bağlı olacakları özel çalışma ile mesleğe yöneltilmeleri, mesleki yönden işverence nasıl işe alınacakları, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. Yer altı ve su altı işlerinde özürlü işçi çalıştırılamaz ve yukarıdaki hükümler uyarınca işyerlerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmaz. Bir işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler eski işyerlerinde tekrar işe alınmalarını istedikleri takdirde, işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat öder. Özel sektör işverenlerince bu madde kapsamında çalıştırılan 17/7/1964 tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa tabi özürlü sigortalılar ile 1/7/2005 tarihli ve 5378 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinde belirtilen korumalı işyerlerinde çalıştırılan özürlü sigortalıların, aynı Kanunun 72 nci ve 73 üncü maddelerinde sayılan ve 78 inci maddesiyle belirlenen prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı, kontenjan fazlası özürlü çalıştıran, yükümlü olmadıkları halde özürlü çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir özürlü için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin yüzde ellisi Hazinece karşılanır. İşveren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak 506 sayılı Kanun uyarınca aylık prim ve 315

316 hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmesi ve sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazinece karşılanmayan işveren hissesine ait tutarın ödenmiş olması şarttır. Bu fıkraya göre işveren tarafından ödenmesi gereken primlerin geç ödenmesi halinde, Hazinece Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılacak ödemenin gecikmesinden kaynaklanan gecikme zammı, işverenden tahsil edilir. Hazinece karşılanan prim tutarları gelir ve kurumlar vergisi uygulamalarında gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınmaz. (Ek cümle: 31/7/ /10 md.) Bu fıkrada düzenlenen teşvik, kamu idareleri hariç 506 sayılı Kanun kapsamındaki sigortalılara ilişkin matrah ve oranlar üzerinden olmak üzere, 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamındaki sandıkların statülerine tabi personeli için de uygulanır. Bu fıkranın uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Maliye Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı tarafından müştereken belirlenir. Bu maddeye aykırılık hallerinde 101 inci madde uyarınca tahsil edilecek cezalar, özürlülerin ve eski hükümlülerin mesleki eğitim ve mesleki rehabilitasyonu, kendi işini kurmaları, özürlünün iş bulmasını sağlayacak destek teknolojileri ve bu gibi projelerde kullanılır. Tahsil edilen cezaların kullanımına ilişkin hususlar, Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğünün koordinatörlüğünde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürlüğü, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğü ve Türkiye Sakatlar Konfederasyonu ile en çok işçi ve işvereni temsil eden üst kuruluşların birer temsilcilerinden oluşan komisyon tarafından karara bağlanır. Komisyonun çalışma usul ve esasları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. Eski hükümlü çalıştırılmasında, kanunlardaki kamu güvenliği ile ilgili hizmetlere ilişkin özel hükümler saklıdır. Engelli vatandaşların kamu işine yerleştirilmeleri için her yıl özel sınav açılır ve söz konusu kamu sektörü özelleştirilse bile burada daha önce işe başlamış olan engelli kişi işten çıkarılamaz. Eğer bu yer kapanacak olursa, engelli işçi, o ildeki Türkiye İş Kurumu na başvurur ve bu yolla kendisine normalin iki misli kadar iş kaybı tazminatı ödenir. Sadece özel sektör değil, kamu kurum ve kuruluşları da engelli işçi çalıştırmakla mükelleftir. 316

317 İşveren, engelli olsun ya da olmasın işe aldığı herkesle hizmet akdi, yani iş sözleşmesi yapmak zorundadır. İş Kanunu uyarınca bir yıl ve daha uzun süreli iş sözleşmeleri yazılı şekilde yapılmak zorundadır. SGK ca özürlülere erken emeklilik sağlanır, Gebe veya emziren çalışanlar Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi:24 Temmuz 2013 Sayı : 2871) Gebelik ve analık durumunda çalıştırılma yasağı MADDE 9 (1) Kadın çalışanlar, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar, emziren kadın çalışanlar ise doğum tarihinden başlamak üzere kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla bir yıl süre ile gece postalarında çalıştırılamazlar. (2) Ancak emziren kadın çalışanlarda bu süre, anne veya çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğunun işyerinde görevli işyeri hekiminden alınan raporla belgelenmesi halinde altı ay daha uzatılır. (3) Bu çalışanların anılan sürelerdeki çalışmaları, 14/7/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik hükümleri saklı kalmak üzere gündüz postalarına rastlayacak şekilde düzenlenir. Genç Çalışma yaşı kavramı 1833 yasası 10 yaşında olması gerekli En küçük çalışma yaşı ILO 15 yaş Çocuk işçiliği, sosyal ve ekonomik açıdan çok önemli bir insan hakları sorunudur. Yapılan tahminlere göre bugün tüm dünyada 250 milyon kadar çocuk, yeterli eğitimden, sağlık hizmetlerinden ve temel özgürlüklerden yoksun biçimde çalışmaktadır. 317

318 Kişisel açıdan bunun faturasını hiç kuşkusuz çocuklar ödemektedir; ancak, durumdan zarar görenler, aynı zamanda ülkelerdir. Çocuk işçiliğine son verilmesi kendi başına bir amaçtır. Bu amaç doğrultusunda yapılacak işler, aynı zamanda ekonomik ve insani kalkınmaya da katkıda bulunacaktır. ILO nun 1973 tarih ve 138 sayılı Asgari Yaş Sözleşmesi, çocuk işçiliğinin etkili biçimde ortadan kaldırılmasını öngörmektedir. Bu sözleşme, 1999 tarihinde kabul edilen 182 sayılı Çocuk İşçiliğinin En Kötü Biçimlerinin Önlenmesi Sözleşmesi ile daha da pekiştirilmiştir. Dünya kamuoyu çocuk emeği istismarına karşı duyarlılığını geliştirirken, çocuk işçiliğini hedef alan hareket de, hızı ve yoğunluğu açısından benzeri görülmemiş küresel bir dava haline gelmiştir. Çocuk İşçiliğini Önlenmesi Uluslararası Programı (IPEC) bugün tüm dünyada yürüttüğü kadar programla çocuk çalıştırılmasına karşı alternatifler geliştirmektedir. Göçmen çalışanlar Uluslararası Çalışma Teşkilatı (ILO)'nun 1 Temmuz 1949 tarihinde yapılan 32. Oturumunda kabul ettiği İsdihdam Amacıyla Göç Hakkında 97 Sayılı Sözleşme" ile 24 Haziran 1975 tarihinde yapılan 60. Oturumunda kabul ettiği "Göçmen İşçiler Hakkında 143 Sayılı Sözleşme" göçmen işçilere; yardım, bilgi, koruma ve eşit muamele ile fırsat ve muamele eşitliği tanımak ve bu konudaki suiistimallerin önlenmesi amacıyla kabul edilmiştir. İş ilişkilerinin değişmesi, atipik istihdam biçimlerinin ortaya çıkması, eşit işlem borcuna aykırı uygulamalar, çalışma saatlerinin uzunluğu ve çalışma yaşamı temposundan kaynaklanan stres, göçmen çalışanların İSG ni etkilemektedir (Health&Safety Executive, 2006). Nitekim göçmen çalışanların genellikle 3-D olarak kısaltılan ve yerli işgücünün yerine getirmekten kaçındığı işlerde çalıştığı ifade edilmektedir. Şöyle ki, söz konusu işler, pis (Dirty), tehlikeli (Dangerous) ve nitelik gerektirmeyen (Demeaning) işler olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca yerli işçilere göre çalışma koşulları ağır olan göçmen işçiler, ayrıca bazı özel sağlık risklerine de maruz kalabilmektedir. Göçmen çalışanların maruz kaldığı sağlık riskleri de üç grupta toplanmaktadır. Bunlar kendi ülkelerinde maruz kaldıkları (örneğin parazit hastalığı vb.) sağlık sorunları, göç edilen ülkeye özgü olan ancak göçmen çalışanların bağışıklığı olmadığı hastalıklar ve yeni bir ortama alışma sürecine özgü fiziksel ve psikolojik koşullardan kaynaklanan hastalıklar ve rahatsızlıklardır (ILO, 1999:197). Eski hükümlü vb. çalışanlar 318

319 KAMU KURUM VE KURULUŞLARINA ESKİ HÜKÜMLÜ İŞÇİ ALINMASINDA UYGULANACAK USUL VE ESASLAR HAKKINDA YÖNETMELİK ( /27354) Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmeliğin uygulanmasında; a) Eski hükümlü: Kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına veya Devlet memuru olmaya engel bir suçtan hüküm giyenlerden cezasını infaz kurumlarında tamamlayanları, cezası ertelenenleri, koşullu salıverilenleri; özel kanunlarda belirtilen şartlardan dolayı istihdam olanağı bulunmayanları; ömür boyu kamu hizmetlerinden yasaklı bulunanlardan, Cumhuriyet Başsavcılığından alınan salıverilen hükümlülere ait durum bildirme formu ile durumlarını belgelendirenleri, b) Geçici işçi: Kamu kurum ve kuruluşlarının mevsimlik ve kampanya işleri ile orman yangınıyla mücadele hizmetlerinde bir malî yılda altı aydan az olmak üzere vize edilecek geçici iş pozisyonlarında çalıştırılacak eski hükümlü kişiyi, c) İşçi: Kamu kurum ve kuruluşlarında bir iş sözleşmesine dayanarak, sürekli ya da geçici çalışan eski hükümlü kişiyi, ç) Kamu kurum ve kuruluşu: 2 nci maddenin birinci fıkrasında belirtilen kamu kurum ve kuruluşlarını, d) KPSS: Kamu Personel Seçme Sınavını, e) Kurum: Türkiye İş Kurumunun merkez ve taşra teşkilatını, f) Öncelik hakkına sahip olanlar: 29/6/2009 tarih ve 2009/15188 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 5 inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilenleri, g) Sürekli işçi: Kamu kurum ve kuruluşlarında belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan eski hükümlü kişiyi ifade eder. İşçi olarak alınacaklarda aranacak şartlar MADDE 5 (1) Kamu kurum ve kuruluşlarında işçi olarak istihdam edileceklerde; a) 2527 sayılı Türk Soylu Yabancıların Türkiye'de Meslek ve Sanatlarını Serbestçe Yapabilmelerine, Kamu, Özel Kuruluş veya İşyerlerinde Çalıştırılabilmelerine İlişkin Kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla Türk vatandaşı olmak, b) 18 yaşını tamamlamış olmak, c) Kamu kurum ve kuruluşlarının özel kanunlarında yer alan özel şartları taşımak, 319

320 ç) 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde tanımlandığı şekilde eski hükümlü olmak, d) Ortaöğretim ve üstü eğitim düzeyindeki işçi talepleri için KPSS sınavına girmiş olmak şartları aranır. İşçi talebinde dikkat edilecek hususlar MADDE 7 (1) İşçi talep eden kamu kurum ve kuruluşu tarafından, işçinin alınacağı mesleğin niteliğine göre özel şartlar belirlenebilir. Bu şartlar belirlenirken; a) Sınava tabi taleplerin; ortaöğretim, önlisans ve lisans düzeylerinden yalnızca birinden yapılması, b) Eğitim durumlarının, belirli bir eğitim kurumu ismi ifade edilmeksizin, sadece mesleğe uygun bölümlerin belirtilmesi, c) Cinsiyet ayrımına yer verilmemesi, ç) İşçinin istihdam edileceği meslek ile işçide aranan şartlar ve istenen belgeler arasında tutarlılık bulunması, d) Kamu güvenliğine ilişkin hizmetlere yönelik olarak ilgili mevzuatlarda yer alan özel hükümler saklı kalmak kaydıyla, suç tasnifine göre eski hükümlüler arasında ayrım yapılmaması hususlarına dikkat edilir. KADIN ÇALIŞANLAR Çalışanların sağlık ve güvenliklerinin korunması, iş hukukunun önemli alanlarından birini oluşturmaktadır. Çalışanlar içindeki kadınlar, çocuklar ve engelliler ise özel olarak korunan riskli grupları oluşturmaktadırlar. KADIN ÇALIŞANLARIN GECE POSTALARINDA ÇALIŞTIRILMA KOŞULLARI HAKKINDA YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi:24 Temmuz 2013 Sayı : 2871) BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar 320

321 Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, on sekiz yaşını doldurmuş kadın çalışanların gece postalarında çalıştırılmalarına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki işyerlerinde on sekiz yaşını doldurmuş kadın çalışanların gece postalarında çalıştırılmalarını kapsar. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Gece postası: 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinde belirtilen gece çalışma sürelerini kapsayan ve yedi buçuk saati geçmeyen çalışma zamanını, b) Kadın çalışan: On sekiz yaşını doldurmuş kadın çalışanı, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM Kadın Çalışanların Gece Postasında Çalıştırılmaları Kadın çalışanların gece postasında çalıştırılma süresi MADDE 5 (1) Kadın çalışanlar her ne şekilde olursa olsun gece postasında yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. İşyerine ulaşım MADDE 6 (1) Belediye sınırları dışındaki her türlü işyeri işverenleri ile belediye sınırları içinde olmakla beraber, posta değişim saatlerinde toplu taşıma araçları ile gidip gelme zorluğu bulunan işyeri işverenleri, gece postalarında çalıştıracakları kadın çalışanları, sağlayacakları uygun araçlarla ikametgâhlarına en yakın merkezden, işyerine götürüp getirmekle yükümlüdür. Kadın çalışanların, eşlerinin de gece postasında çalışması durumu MADDE 8 (1) Kadın çalışanın kocası da işin postalar halinde yürütüldüğü aynı veya ayrı bir işyerinde çalışıyor ise kadın çalışanın isteği üzerine, gece çalıştırılması, kocasının çalıştığı gece postasına rastlamayacak şekilde düzenlenir. (2) Aynı işyerinde çalışan eşlerin aynı gece postasında çalışma istekleri, işverence, imkan dahilinde karşılanır. ÖZEL POLİTİKA GEREKTİREN GRUPLARININ SAĞLIK GÖZETİMİ 321

322 İşyeri ortamındaki sağlık risklerinin yanı sıra, çalışan kişinin yaşı, cinsiyeti, genel sağlık durumu, eğitimi, alışkanlıkları, genetik yapısı, beslenme durumu gibi bireysel (kişisel) özellikleri de iş ve sağlık ilişkileri üzerinde belirleyicidir. Bu iki temel öğe, çalışan kişinin sağlık sorununu veya sağlıklı olup olmama durumunu belirler. KADIN ÇALIŞANLARIN GECE POSTALARINDA ÇALIŞTIRILMA KOŞULLARI HAKKINDA YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi:24 Temmuz 2013 Sayı : 2871) Sağlık gözetimi MADDE 7 (1) Kadın çalışanların gece postalarında çalıştırılabilmeleri için, işe başlamadan önce, gece postalarında çalıştırılmalarında sakınca olmadığına ilişkin sağlık raporu işyerinde görevli işyeri hekiminden alınır. (2) Ayrıca işveren, işin devamı süresince, çalışanın özel durumunu, işyerinde maruz kalınan sağlık ve güvenlik risklerini de dikkate alarak işyeri hekimince belirlenen düzenli aralıklarla çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlar. Çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma usul ve esasları hakkında yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi: Sayısı: 25425) İşverenin Eğitim ve Diğer Yükümlülükleri Madde 13 İşveren, çocuk ve genç işçilere, çalıştırmaya başlamadan önce işyerindeki riskler, işe uyum ve kanuni hakları ile işin niteliğine göre gerekli iş başı eğitimlerini verir. İşveren, çocuk ve genç işçinin işe başlamasından önce veya çalışma esnasında, çalışma koşullarında değişiklik olması gerektiği hallerde, bu değişikliği yapabilmesi için aşağıdaki hususları göz önünde bulundurmalıdır; a) İşyeri ve işin yapıldığı yerin uygunluğu ve tanzimi, b) Kullanılan iş ekipmanlarının şekli, sırası ve bunların kullanılış biçimleri, c) İş organizasyonları, d) Çocuk ve genç işçilere verilen eğitimin ve talimatların düzeyi. Değerlendirmeye göre çocuk ve genç işçilerin fiziki veya zihinsel gelişmeleri ile güvenlikleri yönünden risk tespit edilirse, en kısa sürede gerekli tıbbi kontrollerin yapılması gerekmektedir. İnceleme-Araştırma 322

323 Madde 15 Bakanlık, çocuk çalıştırılan işyerlerinde ve işlerde, çocuk ve genç işçilerin sağlık durumları, fiziksel, zihinsel, sosyal ve mesleki gelişimleri, iş sağlığı ve güvenliği koşulları ve çalışma ilişkileri konularında inceleme ve araştırmalar yapar. İnceleme ve araştırmalar ile elde edilen bulguları, sorunları ve çözüm yollarını içeren bilgileri yayınlar. Özürlü, eski hükümlü ve terör mağduru istihdamı hakkında yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi: Sayısı: 25412) İşyerinin Özürlülerin Çalışma Şartlarına Göre Hazırlanması Madde 14 - İşverenler, işyerlerini imkanları ölçüsünde, özürlülerin çalışmalarını kolaylaştırabilecek şekilde hazırlamak, sağlıkları için gerekli tedbirleri almak, mesleklerinde veya mesleklerine yakın işlerde çalıştırmak, işleriyle ilgili bilgi ve yeteneklerini geliştirmek, çalışmaları için gerekli araç ve gereçleri sağlamak zorundadırlar. Özürlüler, yapabilecekleri işler dışında sağlıklarına zarar verecek diğer işlerde çalıştırılamaz. Uygun koşulların varlığı halinde çalışma sürelerinin başlangıç ve bitiş saatleri, özürlünün durumuna göre belirlenebilir. ÖZEL POLİTİKA GEREKTİREN GRUPLARIN KORUNMA YÖNTEMLERİ Risk gruplarının korunması için yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Anayasa dan başlayarak iş sağlığı mevzuatı kapsamında risk gruplarına ilişkin hükümler bulunmaktadır. T.C. Anayasa sında Madde 50: Kimsenin yaşına uygun olmayan işlerde çalıştırılmayacağı ve çocukların, kadınların ve sakatların çalışma hayatı bakımından özel olarak korunması gerektiği şeklinde hüküm vardır. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinde konu ile ilgili olarak Risk Grupları Madde 15 : Kadınlar, çocuklar, yaşlılar, özürlüler ve diğer hassas risk grupları, özellikle bunları etkileyen tehlikelere karşı korunurlar. hükmü yer almaktadır. KADIN ÇALIŞANLARIN GECE POSTALARINDA ÇALIŞTIRILMA KOŞULLARI HAKKINDA YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi:24 Temmuz 2013 Sayı : 2871) Kadın çalışanların gece postasında çalıştırılma süresi 323

324 MADDE 5 (1) Kadın çalışanlar her ne şekilde olursa olsun gece postasında yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. İşyerine ulaşım MADDE 6 (1) Belediye sınırları dışındaki her türlü işyeri işverenleri ile belediye sınırları içinde olmakla beraber, posta değişim saatlerinde toplu taşıma araçları ile gidip gelme zorluğu bulunan işyeri işverenleri, gece postalarında çalıştıracakları kadın çalışanları, sağlayacakları uygun araçlarla ikametgâhlarına en yakın merkezden, işyerine götürüp getirmekle yükümlüdür. Kadın çalışanların, eşlerinin de gece postasında çalışması durumu MADDE 8 (1) Kadın çalışanın kocası da işin postalar halinde yürütüldüğü aynı veya ayrı bir işyerinde çalışıyor ise kadın çalışanın isteği üzerine, gece çalıştırılması, kocasının çalıştığı gece postasına rastlamayacak şekilde düzenlenir. (2) Aynı işyerinde çalışan eşlerin aynı gece postasında çalışma istekleri, işverence, imkan dahilinde karşılanır. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Gebelik ve Analık Durumunda Çalıştırılma Yasağı ve Saklama Yükümlülüğü Gebelik ve analık durumunda çalıştırılma yasağı MADDE 9 (1) Kadın çalışanlar, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar, emziren kadın çalışanlar ise doğum tarihinden başlamak üzere kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla bir yıl süre ile gece postalarında çalıştırılamazlar. (2) Ancak emziren kadın çalışanlarda bu süre, anne veya çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğunun işyerinde görevli işyeri hekiminden alınan raporla belgelenmesi halinde altı ay daha uzatılır. (3) Bu çalışanların anılan sürelerdeki çalışmaları, 14/7/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik hükümleri saklı kalmak üzere gündüz postalarına rastlayacak şekilde düzenlenir. Saklama yükümlülüğü MADDE 10 (1) Gece postalarında kadın çalışan çalıştırmak isteyen işverenler, gece çalıştırılacak kadın çalışanların isim listelerini, iş müfettişlerince yapılan denetimlerde göstermek üzere işyerinde saklar. 324

325 GEBE VEYA EMZİREN KADINLARIN ÇALIŞTIRILMA ŞARTLARIYLA EMZİRME ODALARI VE ÇOCUK BAKIM YURTLARINA DAİR YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi: 16 Ağustos 2013 Sayısı: 28737) BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, gebe, yeni doğum yapmış veya emziren çalışanın işyerlerindeki sağlık ve güvenliğinin sağlanması ve geliştirilmesini destekleyecek önlemlerin alınması ve bu çalışanların hangi dönemlerde ne gibi işlerde çalıştırılmalarının yasak olduğunu, çalıştırılabileceği işlerde hangi şart ve usullere uyulacağını, emzirme odalarının veya çocuk bakım yurtlarının nasıl kurulacağını ve hangi şartları taşıyacağını belirlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki kadın çalışan çalıştıran işyerlerine uygulanır. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 30 uncu maddesine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Gebe çalışan: Herhangi bir sağlık kuruluşundan alınan belge ile gebeliği hakkında işverenini bilgilendirençalışanı, b) Emziren çalışan: Tabi olduğu mevzuat hükümleri uyarınca süt izni kullanmakta olan ve işverenini durum hakkında bilgilendiren çalışanı, c) Emzirme odaları: Çalışanların bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için ayrılan odaları, ç) Yeni doğum yapmış çalışan: Yeni doğum yapmış ve işverenini durumu hakkında bilgilendiren çalışanı, d) Yurt/Çocuk bakım yurdu/kreş: 0-60 aylık çocuklar ile velisinin isteği üzerine ilkokula kaydı yapılmayan aylık çocukların bakım ve eğitimlerinin yapıldığı yerleri, ifade eder. 325

326 İKİNCİ BÖLÜM Genel ve Özel Hükümler Uygulamada öncelik MADDE 5 (1) Bu Yönetmelik hükümlerinin uygulanmasında öncelikle çalışanın tabi olduğu ilgili mevzuat hükümleri dikkate alınır. (2) 6331 sayılı Kanun kapsamında olup kendi özel mevzuatlarında hüküm bulunmaması halinde çalışanlar açısından bu Yönetmelik hükümleri uygulanır. (3) Bu Yönetmeliğin oda ve yurtlarla ilgili dördüncü bölümünde yer alan hükümlerin 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 1 inci maddesinin birinci fıkrası kapsamına giren çalışanlar için uygulanmasında, 8/12/1987tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Açılacak Çocuk Bakımevleri Hakkında Yönetmelik hükümleri saklıdır. (4) Oda ve yurt açma yükümlülüğü için çalışan sayısı bakımından statü ayrımı yapılmaksızın 6331 sayılıkanuna tabi bütün çalışanlar hesaba katılır. Ancak bu çalışanların kendi özel mevzuatlarına göre kurulmuş oda, yurt, kreş veya çocuk bakımevinin bulunması halinde söz konusu yükümlülük yerine getirilmiş sayılır. Bilgilendirme ve değerlendirme MADDE 6 (1) Çalışan, gebelik ve emzirmeye başlama halinde işverenini bilgilendirir. (2) İşveren, gebe veya emziren çalışanın sağlık ve güvenliği için tehlikeli sayılan kimyasal, fiziksel, biyolojik etkenlerin ve çalışma süreçlerinin çalışanlar üzerindeki etkilerini değerlendirir. Bu değerlendirme sonucuna göre EK-I debelirtilen genel ve özel önlemleri alır. (3) İşveren, işyerindeki maruziyetin şeklini, düzeyini ve süresini EK-II ve EK- III teki etkenler, süreçler,çalışma koşulları veya özel bir riske maruz kalma olasılığı bulunan işleri de; a) sağlık ve güvenlik risklerinin, gebe veya emziren çalışanlar üzerindeki etkilerini belirlemek b) alınacak önlemleri kararlaştırmak üzere değerlendirir. Bu değerlendirmede kişisel olarak çalışanı etkileyen psikososyal ve tıbbi faktörleri de dikkate alır. (4) Gebe veya emziren çalışan, işyerinde yapılan değerlendirmenin sonuçları ile sağlık ve güvenlik amacıyla alınması gereken önlemler hakkında bilgilendirilir. Değerlendirme sonuçlarını izleyen eylem 326

327 MADDE 7 (1) Değerlendirme sonuçları, gebe veya emziren çalışan için sağlık ve güvenlik riskini veyaçalışanın gebeliği veya emzirmesi üzerindeki bir etkiyi ortaya çıkardığında işveren, ilgili çalışanın çalışma koşullarınıve/veya çalışma saatlerini, çalışanın bu risklere maruz kalmasını önleyecek bir biçimde geçici olarak değiştirir. (2) Çalışma koşullarının ve/veya çalışma saatlerinin uyarlanması mümkün değilse, işveren ilgili çalışanı başka bir işe aktarmak için gerekli önlemleri alır. (3) Sağlık raporu ile gerekli görüldüğü takdirde gebe çalışan, sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde çalışanın ücretinde bir kesinti yapılmaz. Başka bir işe aktarılması mümkün değilse, çalışanın sağlık ve güvenliğinin korunması için gerekli süre içinde, isteği halinde çalışanın tabi olduğu mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla ücretsiz izinli sayılması sağlanır. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Çalışma Koşulları ve İzinler Gece çalışması MADDE 8 (1) Kadın çalışanlar, gebe olduklarının sağlık raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya zorlanamazlar. (2) Yeni doğum yapmış çalışanın doğumu izleyen bir yıl boyunca gece çalıştırılması yasaktır. Bu sürenin sonunda sağlık ve güvenlik açısından sakıncalı olduğunun sağlık raporu ile belirlendiği dönem boyunca gece çalıştırılmaz. Çalışma saatleri MADDE 9 (1) Gebe veya emziren çalışan günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. Analık ve süt izni MADDE 10 (1) Çalışanın tabi olduğu mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla analık ve süt izninde22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 74 üncü maddesi hükümleri uygulanır. Gebe çalışanın muayene izni MADDE 11 (1) Gebe çalışanlara gebelikleri süresince, periyodik kontrolleri için ücretli izin verilir. Emziren çalışanın çalıştırılması MADDE 12 (1) Emziren çalışanların, doğum izninin bitiminde ve işe başlamalarından önce, çalışmalarına engel durumları olmadığının raporla belirlenmesi gerekir. Çalışmasının sakıncalı olduğu hekim raporu ile belirlenençalışan, raporda belirtilen süre ve işlerde çalıştırılamaz. 327

328 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Oda ve Yurtlarla İlgili Genel Hükümler Oda ve yurt açma yükümlülüğü MADDE 13 (1) Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, kadın çalışanı olan işyerlerinde, emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre uzaklıkta EK-IV te belirtilen şartları taşıyan bir emzirme odasının kurulması zorunludur. (2) Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 150 den çok kadın çalışanı olan işyerlerinde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine yakın EK-IV te belirtilen şartları taşıyan bir yurdun kurulması zorunludur. Yurt, işyerine 250 metreden daha uzaksa işveren taşıt sağlamakla yükümlüdür. (3) İşverenler, ortaklaşa oda ve yurt kurabilecekleri gibi, oda ve yurt açma yükümlülüğünü, kamu kurumlarınca yetkilendirilmiş yurtlarla yapacakları anlaşmalarla da yerine getirebilirler. (4) Oda ve yurt açma yükümlülüğünün belirlenmesinde, işverenin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunan tüm işyerlerindeki kadın çalışanların toplam sayısı dikkate alınır. (5) Emzirme odası ve/veya yurt kurulması için gereken kadın çalışan sayısının hesabına erkek çalışanlar arasından çocuğunun annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş olanlar da dâhil edilir. Oda ve yurtlardan faydalanacaklar MADDE 14 (1) Oda ve yurtlardan, kadın çalışanların çocukları ile erkek çalışanların annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş çocukları faydalanırlar. Odalara 0-1 yaşındaki, yurtlara velisinin isteği üzerine ilkokula kaydıyapılmayan 66 aylığa kadar çocuklar alınır. (2) Oda ve yurtlarda, çocuklar ve görevliler dışında başkasının bulunması ve bunların amaç dışında kullanılmasıyasaktır. Yurtlarda 0-24 aylık, aylık ve aylık çocuklar birbirinden ayrı bulundurulur. (3) Çocuklar, oda ve yurtlara işbaşı yapılmadan önce bırakılır, işin bitiminde alınır. Anne ve babalar, odaların ve yurtların disiplin ve yönetimine dair kurallara uymak şartıyla ara dinlenmesinde çocuklarını görüp bakımlarıyla ilgilenebilirler. Kayıt ve çıkış MADDE 15 (1) Oda ve yurtlara kabul edilen çocuklar, EK-V te belirtilen kayıt ve kabul defterine yazılır. 328

329 (2) Oda ve yurtlardan tamamen ayrılan çocukların, ayrılış nedeni, tarihi, kiminle çıktığı, gözlem kağıdına ve kayıt kabul defterine işlenir. Çocuğun özel dosyası anne veya babasına verilir. Oda ve yurtlarda bulundurulacak ilaç ve tıbbi gereçler MADDE 16 (1) Oda ve yurtların gereken yerlerine çocukların vücut ısılarının ölçülmesi için termometreler konulur, buralarda EK-VI daki çizelgede yazılı olan ve ayrıca işyerinde görevli hekim tarafından gerekli görülen ilaç ve tıbbi gereçler bulundurulur. Bunlar özel bir dolap içinde ve kolayca kullanılabilecek şekilde saklanır ve düzenli olarak işyerinde görevli hekim tarafından gözden geçirilerek bozulmuş veya kullanılmaz duruma gelmiş yahut tükenmişbulunanların yerlerine yenileri konulur. Personel, yönetim ve gözetim MADDE 17 (1) Oda ve yurtlarda çalışacak yönetici, sağlık personeli ve diğer personelin nitelikleri ve görevleri aşağıda belirtilmiştir; a) Yönetici: Oda ve yurtların amacına uygun olarak, işleyişle ilgili idari konulardaki her türlü işlerden ve oda ve yurtlardaki çocukların sağlık kurallarına uygun bir ortam içinde yaşama, gelişme ve eğitimlerinin sağlanmasından birinci derecede sorumlu olmak üzere aşağıdaki niteliklerden birine sahip kişilerden biri yönetici olarak görevlendirilir: 1) Eğitim yönetimi, sosyal hizmetler, çocuk gelişimi ve eğitimi, okul öncesi eğitim, psikoloji, çocuk sağlığı veyaçocuk gelişimi ve anaokulu alanlarından birinde yükseköğrenim görmüş olmak, 2) Okul öncesi öğretmeni unvanını almış olmak. b) Sağlık personeli: Oda ve yurtlar, işyeri hekiminin tıbbi gözetimi altındadır. Çocukların sağlık durumlarıdüzenli aralıklarla kontrol edilir ve gereği yapılır. İşyeri hekimi ile işyeri hemşiresi, çocukların periyodik sağlık kontrollerini yapmak, sağlıkla ilgili kayıtlarını tutmak, salgın ve bulaşıcı hastalıklara karşı gerekli önlemleri almak veya aldırmak, sağlık ve temizlik yönünden gerekli denetimleri yapmakla görevlidir. c) Diğer personel: 1) Oda ve yurtların emzirme odalarında her 10 çocuk için bir kadın çocuk bakıcısı bulundurulur. Çocuk bakıcılarından en az birinin Kız Meslek Lisesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü mezunu veya benzeri mesleklerden olması zorunludur. Yurtlarda, her 20 çocuk için bir çocuk bakıcısı ile Kız Meslek Lisesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü mezunu veya benzeri meslek mensubu eleman bulundurulur. 2) Oda ve yurtlardaki toplam çocuk ve grup sayısına göre beslenme, temizlik ve diğer hizmetler için yeterli sayıda personel istihdam edilir. Bu personel için en az ilkokul diploması veya okur yazarlık belgesi almış ve sağlıklı olma şartı aranır. ç) Yukarıda belirtilen personel dışında, işverence gerekli görüldüğü takdirde, sosyal hizmet uzmanı, beslenme uzmanı ve psikolog, Kız Meslek Lisesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi 329

330 Bölümü mezunlarıyla müzik, güzel sanatlar ve spor dalında ihtisas sahibi elemanlar görevlendirilebilir. Bunlar kendi alanları ile ilgili çalışma programları çerçevesinde faaliyet gösterirler. d) Oda ve yurtlarda bulunan çocukların korunmaları amacıyla buralarda çalıştırılacak tüm personelin işe girişte ve periyodik olarak akıl ve vücut sağlığı ve bulaşıcı hastalıklar yönünden sağlık kontrolü yapılır. Bulaşıcı hastalığı bulunanlar ile çocukların sağlık ve gelişimlerini olumsuz etkileyebilecek personel çalıştırılmaz. Çocukların muayeneleri MADDE 18 (1) Oda ve yurtlara kabul edilecek çocuklar önce gözlem odasına alınır ve işyeri hekiminin muayenesinden geçirilir. Bulaşıcı veya tehlikeli bir hastalığı bulunmayan veya portör olmayan çocuklar hakkında rapor düzenlenir, raporlar çocukların özel dosyalarında saklanır. (2) Bulaşıcı veya tehlikeli bir hastalığı olanlar, hastalık kuşkusu bulunanlar veya portör olan çocuklar, sağlıklı olduklarının belirlenmesine kadar oda ve yurtlara alınmazlar. (3) Bulaşıcı hastalığa tutulan veya tutulduğundan şüphe edilen oda ve yurtlarda bulunan çocuklar işyeri hekimine muayene ettirilmek üzere derhal gözlem odalarına alınırlar. Muayene sonucunda bulaşıcı veya tehlikeli bir hastalığa tutulduğu anlaşılan çocuklar, işyeri hekimince bir sağlık kuruluşuna gönderilir ve durumuyla ilgili olarak velisi bilgilendirilir. (4) Oda veya yurda kabul edilen her çocuk için EK-VII de yer alan gözlem kağıdı doldurulur ve özel dosyasına konur. Çocuklar burada kaldığı sürece, onların sağlık ve genel gelişme durumları, beden yapıları ve ruhsal özellikleri düzenli aralıklarla işyeri hekimince EK-VIII de yer alan sağlık muayenesi kağıtlarına işlenir. (5) Oda ve yurtlarda kalan çocukların aşılarının yapılıp yapılmadığı işyeri hekimince takip edilir, çocukların aşısız veya eksik aşılı olduğunun tespiti durumunda çocuğun kayıtlı bulunduğu aile hekimine götürülmesi hususunda velileri bilgilendirilir. Çocukların beslenmesi MADDE 19 (1) Oda ve yurtlarda, çocukların ihtiyaçlarına göre gerekli besinler, kahvaltıları ve yemekleri verilir. Yemek listeleri ve tamamlayıcı beslenmenin düzenlenmesinde işyeri hekiminin görüşleri alınır. (2) Çocuklara ayrıca, günde 250 şer gram dayanıklı veya pastörize, yoksa kaynamış süt veya yoğurt verilir. Çocukların eğitim ve geliştirilmeleri MADDE 20 (1) Oda ve yurtlarda, çocuklara psikososyal gelişimlerini sağlayacak okul öncesi eğitimlerin verilmesi sağlanır. İşverenin yükümlülüğü 330

331 MADDE 21 (1) Oda ve yurtların bina, kuruluş, döşeme, araç, gereç, taşıt, beslenme gibi giderlerinin tamamıişverenlerce karşılanır. (2) Buralar, ayda en az bir defa işveren veya vekili tarafından denetlenir. İşveren, işveren vekili, işyeri hekimi veya bu birimlerin yönetim ve gözetiminden sorumlu olanlarca görülen eksiklikler derhal giderilir. Ortaklaşa kurulan oda ve yurtların yönetimi MADDE 22 (1) Oda ve yurtlar birden çok işveren tarafından kurulduğu takdirde, bu işverenler veya işveren vekilleri, ayda en az bir defa toplanarak bu yerlerin yönetimine dair kararları alırlar ve uygulanmasını sağlarlar. Oda ve yurtların bildirilmesi MADDE 23 (1) İşverenler, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki işyerlerinde açtıkları oda ve yurtlarla ilgili bilgi ve belgeleri, açılma tarihinden itibaren en geç 30 gün içinde bir rapor halinde Millî Eğitim Bakanlığıile bağlı oldukları Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne gönderirler. Bu raporda aşağıdaki hususlar belirtilir; a) İşyerinin unvanı, bağlı olduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü sicil numarası ve adresi, b) İşyerinde çalıştırılan toplam çalışan sayısı ve kadın çalışan sayısı, c) Kuruma alınan çocuk sayısı, cinsiyeti, ç) Kurumun açık adresi, oda sayısı, oyun yerleri, bahçenin büyüklüğü, bakım ve eğitim araçlarının miktar veçeşitleri. BEŞİNCİ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Yürürlükten kaldırılan yönetmelik MADDE 24 (1) 14/7/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Bildirim yükümlülüğü GEÇİCİ MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce 4857 sayılı Kanun gereğince 23 üncümadde kapsamında yapılan bildirimler geçerli sayılır. İşyerlerinde açılan oda ve yurtlarla ilgili bildirim GEÇİCİ MADDE 2 (1) 23 üncü maddede yer alan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki işyerlerinde açtıkları oda ve yurtlarla ilgili bildirim 331

332 yapmayan işverenler 31/12/2013 tarihine kadar Millî Eğitim Bakanlığı ile bağlı oldukları Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne bildirim yapmak zorundadır. Yürürlük MADDE 25 (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 26 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. EK-I GEBE, YENİ DOĞUM YAPMIŞ VEYA EMZİREN ÇALIŞANIN SAĞLIK VE GÜVENLİĞİ İÇİN TEHLİKELİ SAYILAN FAKTÖRLERE YÖNELİK ALINACAK ÖNLEMLER Genel önlemler a) Fiziksel ve zihinsel yorgunluk ile ilgili olarak; gebe veya emziren çalışanın çalışma saatleri ve ara dinlenmeleri geçici olarak yeniden düzenlenir, söz konusu çalışanların çalışma saatlerinin gece süresine ve gebe çalışanların çalışmalarının günün erken saatlerine rastlamaması için gereken önlemler alınır. b) Duruş problemleri ile ilgili olarak; çalışma mahalli ve çalışma düzeni, gebe veya emziren çalışanların duruş problemlerini ve kaza riskini azaltacak şekilde yeniden düzenlenir, mümkün olduğu durumlarda oturarak çalışmaları sağlanır. Gebeliğin durumuna göre yorgunluğun ve diğer duruş problemlerinin azaltılması veya ortadan kaldırılması için dinlenme araları ihtiyaca göre daha sık ve uzun olarak düzenlenir. c) Yüksekte çalışmalarda, gebe çalışanın çalışma yerlerinin platform, merdiven gibi yüksek ve düşme tehlikesi olan yerlerde olmaması için gerekli düzenlemeler yapılır. ç) Çalışma saatleri ve çalışma hızı ile ilgili olarak; çalışma hızının, saatlerinin ve işteki yoğunluğun çalışanın önerileri dikkate alınarak mümkün olduğunca uygun hale getirilmesi için gerekli şartlar sağlanır. d) Gebe veya yeni doğum yapmış çalışanın yalnız çalıştırılmaması esastır. Ancak zorunluluk halinde gebe veya yeni doğum yapmış çalışanın yalnız çalıştırılması gerektiğinde işyerinde bulunan diğer çalışanlarla kolayca iletişim sağlayabilmeleri için gerekli önlemler alınır. Ayrıca çalışanın uygun tıbbi ve diğer destekleri alabilmesi için gerekli düzenlemeler yapılır, acil yardım prosedürlerinde bu durum göz önüne alınır. e) İş stresi ile ilgili olarak; gebe, yeni doğum yapmış ve emziren çalışanı, çalışma koşulları, çalışma saatleri, müşterilerle ve üçüncü kişilerle ilişkiler, iş yükü, işini kaybetme korkusu gibi stres faktörlerine yönelik koruyucu önlemler alınır. Düşük veya ölü doğum 332

333 yapmış veya doğumdan sonra bebeğini kaybetmiş çalışanı stresten korumak için itina gösterilir. f) Gebe çalışanın, ayakta çalışması gereken işlerde, mümkün olan durumlarda oturması sağlanır, sürekli oturarak veya sürekli ayakta çalışması engellenir, çalışmanın böyle düzenlenmesinin mümkün olmadığı durumlarda dinlenme araları artırılır, hamileliğin gelişimine göre gerekli önlemler alınır. g) Dinlenme ve diğer iyileştirici olanakların sağlanması ile ilgili olarak; gebe çalışanın sigarasız ve dumansız bir ortamda gerekli aralıklarla oturarak veya rahatça uzanacak şekilde fiziksel ve zihinsel olarak dinlenmesini sağlayacak şartlar temin edilir. Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren çalışanın sık tuvalete gitme ihtiyacı göz önüne alınarak uzun süreli çalışmalar ve ekip çalışmaları bu gereksinime uygun olarak düzenlenir, ayrıca enfeksiyon ve diğer hastalıklara karşı gerekli hijyen şartları sağlanır. Gebe veya emziren çalışanın, kişisel ihtiyaçları göz önüne alınarak, beslenme molasının, temiz içme suyu temininin ve diğer ihtiyaçlarının kendileriyle de istişare edilerek karşılanması sağlanır. Alınacak önlemler, çalışanların yaptıkları işle bağlantılı hareketleri, duruşları, zihinsel ve bedensel yorgunluğu da kapsar. Özel önlemler a) Fiziksel etkenler: 1) Şok ve titreşim: Gebe çalışanın, ani darbelere, sarsıntıya, uzun süreli titreşime maruz kalacağı işlerde ve iş makinelerinde çalıştırılmaları yasaktır. Vücudun alt kısmını, özellikle karın bölgesini etkileyen düşük frekanslı uzun süreli titreşime ve sürekli sarsıntıya maruziyeti önleyecek tedbirler alınır. 2) Gürültü: Gebe çalışanın çalıştığı yerdeki gürültü seviyesinin, en düşük maruziyet etkin değeri olan 80 db(a) yı geçmemesi sağlanır. Eğer gürültü seviyesi düşürülemiyorsa çalışanın yeri değiştirilir. Limitleri aşan gürültülü ortamda gebe çalışanların kişisel koruyucu donanım kullanarak dahi çalıştırılmaları yasaktır. 3) İyonize radyasyon: Gebe veya emziren çalışanlar iyonize radyasyon kaynaklarının bulunduğu ve radyasyonla kirlenmiş olan yerlerde ve işlerde çalıştırılmaz. Bu gibi yerlere girmemesi uyarı levhaları ile belirtilir. 4) İyonize olmayan radyasyon: Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren çalışanların iyonize olmayan radyasyon kaynaklarından etkilenmesini önleyecek tedbirler alınır. 5) Soğuk, sıcak ve yüksek basınç: Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren çalışanların yaptığı işin niteliği göz önünde bulundurularak çalıştığı yerlerin sıcaklığının ve basıncının sağlık ve güvenlik riski yaratmayacak düzeyde olması sağlanır. b) Biyolojik etkenler: Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren çalışanın, 15/6/2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik te tanımlanan grup 2, grup 3 ve grup 4 biyolojik 333

334 etkenlerin risk teşkil ettiği yerlerde ve işlerde çalıştırılmaları yasaktır. Ancak çalışanın bağışıklığı varsa durum değerlendirilmesi yapılarak çalışmasına izin verilebilir. c) Kimyasal etkenler: Kanserojen, mutajen, çok toksik, toksik, zararlı, alerjik, üreme için toksik ve emzirilen çocuğa zararlı olabilen kimyasalların üretildiği, işlendiği, kullanıldığı işlerde gebe, yeni doğum yapmış ve emziren çalışanın çalıştırılması esas olarak yasaktır. Ancak, çalışanın çalıştırılmasında zorunluluk varsa ve teknik olarak bu maddeler daha az zararlı olanlarla değiştirilemiyorsa, gebe çalışan, mutajen ve üreme için toksik maddelerle, emziren ve yeni doğum yapmış çalışan, emzirilen çocuğa zararlı olabilen kimyasalların dışındaki maddelerle, ancak her türlü önlem alınarak ve sağlık durumları ile maruziyet düzeyleri sürekli kontrol altında tutularak çalıştırılabilir. ç) Çalışma koşulları: 1) Gebe veya emziren çalışanların kendilerinin ve bebeklerinin sağlığını olumsuz etkileyecek şekilde elle taşıma, yükleme ve araçsız taşıma işlerinde çalıştırılmaları yasaktır. Bu tür işlerde risk değerlendirmesi yapılır, gerektiğinde iş değişikliği sağlanır. 2) Kişisel koruyucu donanımlar gebe veya emziren çalışanı tam koruyacak şekilde vücuduna uygun olmalı, bu kişilerin hareketlerine engel olmamalı ve vücut ölçüleri değiştikçe yenileri temin edilir. Uygun koruyucu sağlanamadığı durumlarda çalışan bu işlerde çalıştırılamaz. Not: Yukarıda geçen kimyasal, tehlikeli kimyasal maddeler, kanserojen maddeler, mutajen maddeler, çok toksik maddeler, toksik maddeler, zararlı maddeler, alerjik maddeler, üreme için toksik maddeler kavramların tanımı 12/8/2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelikte belirtildiği şekildedir. ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN ÇALIŞTIRILMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi: 21 Şubat 2013 Sayı : 28566) MADDE 1 6/4/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde yer alan Ağır ve tehlikeli iş tanımı yürürlükten kaldırılmıştır. MADDE 2 Aynı Yönetmeliğin 5 inci maddesinin dördüncü fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve aynımaddeye aşağıdaki fıkralar eklenmiştir. Çocuk işçilerin çalışmasına izin verilen hafif işler Ek-1 de, genç işçilerin çalışmasına izin verilen işler Ek-2 de ve 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçilerin çalıştırılabileceği işler Ek-3 te belirtilmiştir. Çocuk işçiler Ek-1 de, genç işçiler Ek-1 ve Ek-2 de ve 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş gençişçiler ise Ek-1, Ek-2 ve Ek-3 te yer alan işler dışında çalıştırılamaz. 334

335 Ayrıca yaş kayıtlarına bağlı olarak müsaade edilen işlerden olsalar dahi hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinde, alkol, sigara ve bağımlılığa yol açan maddelerin üretimi ve toptan satış işlerinde, parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin toptan ve perakende satış işleri ile bu gibi maddelerin imali, işlenmesi, depolanması işleri ve bu maddelere maruz kalma ihtimali bulunan her türlü işlerde, gürültü ve/veya vibrasyonun yüksek olduğu ortamlarda yapılan işlerde, aşırı sıcak ve soğuk ortamda çalışma gerektiren işlerde, sağlığa zararlı ve meslek hastalığına yol açan maddeler ile yapılan işlerde, radyoaktif maddelere ve zararlı ışınlara maruz kalınması ihtimali olan işlerde, fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta durmayı gerektiren işlerde, parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen işlerde, eğitim amaçlıişler hariç iş bitiminde evine veya ailesinin yanına dönmesine imkan sağlamayan işlerde, işyeri hekimi raporu ile fiziki ve psikolojik yeterliliklerinin üzerinde olan işlerde, eğitim, deney eksikliği, güvenlik konusunda dikkat eksikliği getirme ihtimali olan işlerde, para taşıma ve tahsilat işleri ile 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinin birinci fıkrasında belirtilen gece dönemine rastlayan sürelerde yapılan işlerde 18 yaşını doldurmayan işçiler çalıştırılamaz. Ek-3 16 Yaşını Doldurmuş Fakat 18 Yaşını Bitirmemiş Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri İşler 1. Toprağın pişirilmesi suretiyle imal olunan kiremit, tuğla, ateş tuğlası işleri ile boru, pota, künk ve benzeri inşaat ve mimari malzeme işleri. 2. Kurutma ve yapıştırma işleri, kontrplak, kontratabla, yonga ağaçtan mamul suni tahta ve PVC yüzey kaplamalı suni tahta imali işleri ile emprenye işleri. 3. Parafinden eşya imali işleri. işler. 4. Kuş ve hayvan tüyü kıllarının temizlenmesi, didiklemesi, ayrılması ve bunlara benzer 5. Plastik maddelerin şekillendirilmesi ve plastik eşya imali işleri. (PVC nin imali ve PVC den mamül eşyaların yapımı hariç) 6. Mensucattan hazır eşya imali işleri (Perde, ev tekstili, otomobil ürünleri ve benzerleri). 7. Kağıt ve odun hamuru üretimi işleri. 8. Selüloz üretimi işleri. 9. Kağıt ve kağıt ürünlerinden yapılan her türlü eşya ve malzemenin imali işleri. 10. Zahire depolarındaki işler ile un ve çeltik fabrikalarındaki işler. 11. Her türlü mürekkep ve mürekkep ihtiva eden malzeme imali işleri. 335

336 Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (06 Nisan 2004 Tarihli Resmi Gazete Sayı: 25425) Ek-1 Çocuk İşçilerin Çalıştırılabilecekleri Hafif İşler 1. Düşme ve yaralanma tehlikesi olabilecek şekilde çalışmayı gerektirecek olanlar hariç meyve, sebze, çiçek toplama işleri, 2. Kümes hayvanları besiciliğinde yardımcı işler ve ipek böcekçiliği işleri, 3. Esnaf ve sanatkarların yanında satış işleri, 4. Büro hizmetlerine yardımcı işler, 5. Gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağıtımı ve satımı işleri (yük taşıma ve istifleme hariç), 6. Fırın, pastane, manav, büfe ve içkisiz lokantalarda komi ve satış elemanı olarak yapılan işler, 7. Satış eşyalarına etiket yapıştırma ve elle paketleme işleri, 8. Kütüphane, fuar, panayır ve sergi yerlerinde yardımcı işler (yük taşıma ve istifleme hariç), 9. Spor tesislerinde yardımcı işler, 10. Çiçek satışı, düzenlenmesi işleri. Ek-2 Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri İşler 1. Meyve ve sebze konserveciliği, sirke, turşu, salça, reçel, marmelat, meyve ve sebze suları imalatı işleri, 2. Meyve ve sebze kurutmacılığı ve işlenmesi işleri, 3. Helva, bulama, ağda, pekmez imalatı işleri, 4. Kasaplarda yardımcı işler, 5. Çay işlemesi işleri, 6. Çeşitli kuru yemişlerin hazırlanması işleri, 7. Küçükbaş hayvan besiciliğinde yardımcı işler, 8. Süpürge ve fırça imalatı işleri, 9. Elle yapılan ağaç oymacılığı, kemik, boynuz, kehribar, lüle taşı, Erzurum taşı ve diğer maddelerden süs eşyası, düğme, tarak, resim, ayna, çerçeve, cam ve emsali eşya imalatı işleri, 10. Toptan ve perakende satış mağaza ve dükkanlarında satış, etiketleme ve paketleme işleri, 11. Büro işyerlerinde büro işleri ve yardımcı işler, 12. İlaçlama ve gübreleme hariç çiçek yetiştirme işleri, 336

337 13. İçkili yerler ve aşçılık hizmetleri hariç olmak üzere hizmet sektöründeki işler, 14. Diğer giyim eşyası, baston ve şemsiye imalatı işleri, 15. Yiyecek maddelerinin imalatı ve çeşitli muamelelere tabi tutulması işleri, 16. Yorgancılık, çadır, çuval, yelken ve benzeri eşyaların imalatı ve dokuma yapmaksızın diğer hazır eşya imalatı işleri, 17. Sandık, kutu, fıçı ve benzeri ambalaj malzemeleri, mantar, saz ve kamıştan sepet ve benzeri eşya imalatı işleri, 18. Çanak, çömlek, çini, fayans, porselen ve seramik imaline ait işler (fırın işleri ve silis ve quarts tozu saçan işler hariç), 19. El ilanı dağıtımı işleri, 20. Cam, şişe, optik ve benzeri malzeme imalathanelerinde üretime ilişkin işler (fırın işleri ve silis ve quarts tozu saçan işler, ısıl işlem, renklendirme ve kimyasal işler hariç), 21. Bitkisel ve hayvansal yağların üretimi ve bunlardan yapılan maddelerin imaline ilişkin işler (karbon sülfür gibi parlayıcı veya tahriş edici çözücülerle yapılan prine veya benzeri yağlı maddelerin ekstrasyon yoluyla yağ üretimi işlerinde ekstrasyon kademeleri hariç), 22. Pamuk, keten, yün, ipek ve benzerleriyle bunların döküntülerinin hallaç, tarak ve kolalama tezgahlarından ve boyama ile ilgili işlemlerden bölme ile ayrılmış ve fenni iklim ve aspirasyon tesisatı olan iplikhane ve dokuma hazırlama işleri, 23. Balıkhane işleri, 24. Şeker fabrikalarında üretime hazırlamaya yardımcı işler, 25. Araçsız olarak 10 kg dan fazla yük kaldırılmasını gerektirmeyen torbalama, fıçılama, istifleme ve benzeri işler, 26. Su bazlı tutkal, jelatin ve kola imali işleri, 27. Sandal, kayık ve emsali küçük deniz araçlarının imalatı ve tamiratı işleri (boya ve vernik işleri hariç). ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ UYGULAMALARI Sağlık eğitimi ve sağlığı geliştirme çalışmaları için işyerleri çok uygun ortamlardır. İşyerlerinde işçiler toplu olarak bulunurlar ve yaşamlarının önemli bir bölümünü orada geçirirler. Her çalışan günde en az bir öğün yemeğini işyerinde yemektedir. İşyerindeki yemek programının sağlıklı olması bir yandan bir öğün yemeğin sağlıklı bir diyet şeklinde yenmesini sağlar, öte yandan işyerindeki yemek alışkanlığının kişinin evindeki yemek alışkanlığına, dolayısı ile genel yaşamına yansımasına olanak verir. İşyerinde uygulanan bir egzersiz programı veya sigara kontrolü çalışmaları da benzeri yararları sağlayabilir. Öte yandan işçiler işyerlerinde toplu olarak bulunduklarından, eğitim etkinliklerinin bu gruplara ulaştırılması olanağı yüksektir. İşverenle birlikte planlama yapmak suretiyle uygun 337

338 programlarla çalışanlara sağlığın korunması ve geliştirilmesi yönünden eğitimler yapılabilir. Bu konudaki eğitim etkinliklerine işyerindeki bütün çalışanların, özellikle de işverenlerin katılması başarı şansını artırır. İşyerlerinde sağlık eğitimi çalışmaları genel toplumda yapılacak benzeri etkinliklere göre daha başarılıdır. Bu başarıda çalışanların kolay ulaşılabilir konumda olmalarının yanı sıra, işçiler arasında uygun grup dinamiklerinin yaratılması ve bu yolla birbirlerini etkilemeleri de önemli rol oynamaktadır. Programın amaçları net olarak belirlenmiş olmalıdır, Bu amaçlar işveren ve işçiler tarafından benimsenmiş olmalıdır, Katılımcıların istek ve gereksinimleri öğrenilmelidir, Programın sürdürülmesi için uygun yer ve zaman ayarlanmış olmalıdır, Programın finansı sağlanmış olmalıdır, Programa işverenin katılımı sağlanmalıdır, Çalışmalarla ilgili düzenli kayıt tutulmalıdır, Programa katılanlardan geri bildirim alınmalıdır, Kişisel bilgilerin gizliliği sağlanmalıdır, Programın sonuçları değerlendirilmeli ve katılımcılara bilgi verilmelidir Sigara ve bağımlılık yapan madde kullanımı Bağımlılık Nedir? Bağımlılık kişinin kullandığı madde üstünde kontrolünü kaybetmesi ve onsuz bir yaşam sürememeye başlamasıdır. Bağımlılık bir kez geliştikten sonra, bir daha iyileşmez ve kişinin yaşamı boyunca onunla beraber gelir. İradesiz Kişiler mi Bağımlı Olur? Herkes bağımlı olabilir. Madde kullanımı kişinin biyolojik yapısında zamanla değişikliklere yol açar ve ara sıra da olsa kullanan kişinin bundan kaçınması mümkün değildir. Madde kullanımının irade ile bir ilişkisi yoktur. Zaten kişiler Ben kontrol edebilirim düşüncesiyle başlar, daha sonra bağımlı hale gelir. Onlar da Benim iradem güçlüdür gibi bir yanlış inançla yola çıkmışlardır. Kişi maddeyi kontrol altında tuttuğunu, hiç dozu aşmadığını iddia etse de aslında bedeninde farkında olmadığı bir süreç devam etmektedir. Bu yüzden bireysel özellikler ile madde kullanımı arasında bir sebep sonuç ilişkisi kurmak yanlıştır. Bağımlılık Yapıcı Maddeler Nelerdir? Tütün Alkol Esrar Atropin,Akineton ( Antikolinerjiler ) Morfin Kodein ( Oproidler ) Eroin Dolantin Tedavi amacı ile kullanılan bazı ilaçlar Sigara kullanımının sağlık üzerindeki etkileri uzun zamandan beri açık bir şekilde bilinmektedir. Sigaranın zararları ortaya konduktan sonra sigara ve tütün bağımlılığı ile mücadele konusu gündeme gelmiş ve bu yönde çaba gösterilmeye başlanmıştır. Sigara kullanımının kontrolü bakımından işyerleri önemle üzerinde durulması gereken yerlerdir. Zira çalışan kişiler yaşamlarının önemli bir bölümünü işyerlerinde geçirmektedirler. İşyerinde sigara içilmesi durumunda sigara içenler kadar içmeyenlerin sağlığı da tehlikeye 338

339 girer. Bu durum özellikle restoran, bar, kahvehane gibi yerlerde çalışanlar açısından önem taşır. Öte yandan işyerlerinde bulunan çeşitli sağlık ve güvenlik riskleri, sigara ile birlikte olduğunda daha olumsuz sonuçlara yol açabilmektedir. Bu konuya tipik bir örnek asbest ile sigaranın etkileşimi konusudur. Asbest liflerini soluyan kişilerde akciğer kanseri riskinin fazla olduğu bilinmektedir. Sigara kullanımı da akciğer kanseri riskini artırmaktadır. Ancak asbest maruziyeti olan kişiler aynı zamanda sigara da içiyorlarsa akciğer kanseri riski çok daha fazla olmaktadır. Sigara kullanımının işyerleri açısından taşıdığı önem daha pek çok işyeri faktörü için de söz konusudur. Solunum yolları ve akciğerler üzerinde olumsuz etkileri olan tozlar, kimyasal maddeler ve gazlar sigara içen kişilerde daha fazla rahatsızlığa neden olur. Bütün bu nedenlerle işyerlerinde sigara kullanımı-nın kontrolü çok önemlidir. İşyerinde sigara içilmesi konusunda kısıtlama yapmanın hem çalışanlar hem de işveren açısından önemli bazı yararları vardır. Çalışanlar açısından yararları; sigara dumanı bulunmayan bir ortamda daha sağlıklı ve güvenli çalışma olanağı sağlaması, özellikle sigara içmeyenler açısından istem dışı etkilenmenin önlenmesi, sigara içenlerin de zaman içinde bu bağımlılıktan vazgeçmesine olanak sağlamasıdır. İşverenler açısından ise iş veriminin artması, yangın tehlikesinin azalması, işyerinde hoş olmayan sigara kokusunun olmaması gibi faydalar sayılabilir. Bir değerlendirmede sigara içenlerin sigara içmeyenlere göre daha çok hastalandığı ve daha çok işe devamsızlık yaptığı saptanmıştır. Ayrıca sigara içenlerin, sigara içmek için geçirdikleri zaman da üretim kaybına ve iş veriminde azalmaya yol açmaktadır. Sonuç olarak işyerlerinde sigara içilmemesi yönündeki uygulamalar kişilerin sağlığını korumanın yanında iş veriminde de artma sağlayacaktır. Yeterli ve dengeli beslenme Enerji ve besin maddelerini vücudun gereksinmelerine uygun olarak tüketecek biçimde beslenmek, yeterli ve dengeli beslenmedir. İnsan bedensel ve düşünsel çalışmalar sonucu enerji tüketir. Bu tüketimi karşılayabilmek için besin maddelerine ihtiyacı vardır. Besin maddeleri vücuttaki görevleri bakımından beş gruba ayrılırlar. Bunlar; proteinler, yağlar, karbonhidratlar, madensel mineraller ve vitaminlerdir. Ayrıca vücudun yeteri kadar su da alması gerekir. Vücut, ısı ve enerjisini protein, yağ ve karbonhidratlardan sağlar. En ekonomik enerji kaynağı yağlardır. Hücrenin ve dokunun ana maddesi protein olup, büyüme ve yaşamın sürdürülebilmesi, gerekli olan onarımlar ve hastalıklara karşı direncin arttırılması için yeteri kadar proteinin tüketilmesi zorunludur. Proteinin tüketilen miktarı ve niteliği önemlidir. Vücudun protein gereksinmesi hesaplanırken, esansiyel aminoasitlerin yeteri kadar alınması göz önünde bulundurulmalıdır. Yağların enerji sağlamakla beraber önemli bazı görevleri de vardır. Örneğin, yağ asitlerinin bir kısmı bazı fermentlerin bileşimine göre ön maddelerdir, bu nedenle yağ metabolizması için önemlidirler. İskeletin, dişlerin gelişmesi ve gelişmenin sürdürülmesi,hemoglobin üretimi, asit-baz dengesinin sağlanması ve bazı organların çalışmalarının sürekliliği için madensel maddelerin de yeteri kadar tüketilmesi gerekir. Yeterli ve dengeli beslenme, yukarıda görevleri kısaca belirtilen besin maddelerinden, nicelik bakımından enerji gereksinmesini, nitelik bakımından vücut fonksiyonlarını karşılayacak miktarlarda yenilmesiyle sağlanabilir. Yeterli ve dengeli beslenmeyi sağlamak için önerilen günlük kalori ve besin maddeleri, genel bir oran ile %12-15 proteinden, %30-35 yağdan ve özellikle sıvı yağlardan (doymamış yağ asitlerinin oluşturduğu yağlar), geri kalanı da karbonhidratlardan sağlanmalıdır. Ayrıca günlük mineral ve vitamin miktarları da hesaba katılmalıdır. 339

340 Çalışanların sağlıklı beslenmesi Öğün Sayısının ve Öğünler Arası Sürelerin İş Sağlığı Üzerine Etkisi Tüm günlük yiyeceğin üç öğün halinde alınması genellikle benimsenmiştir. Öğün aralarında, dinlenme sırasında az miktarda yiyecek vermenin iş verimini moral yönünden artırdığı bazı endüstri çevrelerince kabul edilir. Öte yandan sık sık yemek yemenin fizyolojik kapasiteyi arttırdığına ilişkin bir kanıt yoktur. Denemeler, arada verilen küçük miktar yiyecekler ile sağlanacak verim artmasının aynı zamanda yiyeceksiz verilecek kas dinlenmeleri ile de sağlanabileceğini göstermiştir. Orta ağırlıkta iş yapan işçilerde işçinin gereksinmesi olan tüm besin maddelerini kapsayan bir diyet düzenlenirse, bu besin maddelerinin bölüneceği öğün sayısı çok önemli değildir. Öte yandan ağır işlerde çalışan işçilerde, kandaki şeker miktarının gereken seviyede tutulabilmesi için, öğleden sonra ve öğleden önce olmak üzere belli saatlerde verilen istirahat sırasında az miktarda yiyecek vermek verim üzerinde olumlu etki gösterir, önemli olan bir konu da işçinin kahvaltı yapmadan işe başlamamasıdır. Hafif İşlerde Çalışan İşçilerin Beslenmesi Hafif endüstri veya hafif iş deyimini tanımlayıp bunun kapsamını kesin olarak belirtmek pek kolay değildir. Bununla beraber kalori tüketimi bakımından hafif ve ağır işleri ayırt etmek için bazı ölçütler vardır; yapılan işte kaldırılacak ağırlığın miktarı, iş için kullanılacak araç gerecin ağırlığı, yapılan işteki yürütme miktarı, yokuş veya merdivenlerden yüklü olarak çıkmak, iş sırasında ağır ve hantal elbise giymek. Bu ölçütlere işyerindeki çevre koşulları da (ısı, nem, toz, zehirli maddeler) katılabilir. Protein gereksinmesinin sağlanacağı madde saptanırken içerdiği proteinin biyolojik değeri hesaba katılmalıdır. Hafif endüstride çalışan erkek ve kadın her işçinin kalori gereksinmesinin az olduğuna gelişi güzel karar vermemek gerekir. Yine hafif işlerde çalışanların hepsinin kalori ve protein gereksinmelerinin de değişiklik göstereceği düşünülmelidir. Ağır İş Yapan Fiziksel ve Kimyasal Zararlı Etkenlere Maruz İşçilerin Beslenmesi Hafif endüstride çalışan işçiler arasında yüksek kaloriye gereksinmesi olanlar da olabileceği gibi ağır sanayide hafif iş gören ve daha az kaloriye gereksinme gösteren işçilerin de bulunabileceğini düşünmek gerekmekle beraber ağır endüstride beslenme ile ilgili üç konunun göz önünde bulundurulması gerekir. Bunlar, Ağır endüstri işçileri genellikle yüksek enerjiye gereksinme gösteren iş yaparlar, günlük kalori tüketimleri ortalama olarak kalori arasındadır. Bu duruma göre bu işçiler için yağlı besin maddeleri iyi besin kaynağı olurlar. Kalori gereksinmesinin %12-15 ini proteinlerden, %30-35 inî yağlardan ve geri kalanın da karbonhidratlardan sağlanması gerekir. Bu işçilere B grubu vitaminler daha fazla verilmelidir Genellikle çok sıcak veya çok soğuğa maruz kalarak çalışan işçilerden, sıcakta çalışanlar ağır iş yapsalar da kalori gereksinmeleri belli bir oranda azaltılırken soğukta çalışanların arttırılmalıdır. Ayrıca özgün dinamik etkilerinin fazlalığı nedeni ile çok sıcakta çalışan işçilerin diyetlerinde etkinlik için alınması öngörülen kalori gereksinmesinin proteinden çok karbonhidratlardan sağlanması yoluna gidilmelidir. Öte yandan fazla sıcak nedeni ile terle kaybedilen tuz miktarını karşılamak üzere bol tuzlu yiyecekler ve içecekler verilmelidir. Türkiye de bu sorun tuzlu ayran verilmek suretiyle kolaylıkla çözümlenebilir. Tuz gereksinmesi uygun şekilde giderilmezse kas ağrıları, krampları, yorgunluk ve baş ağrıları görülür. A ve C vitaminlerine de önem verilmelidir. İşçilerin çalışma çevrelerinde bulunan ve maruz kalmaları olası olan zehirli maddeler ile beslenme arasındaki ilişki uzun süreden beri tartışılan bir konudur. Örneğin, kurşun 340

341 metabolizmasının kalsiyum metabolizması ile ilişkisi göz önünde tutularak, kurşun zehirlenmesinden korunmak için işçilere kalsiyum bakımından zengin besin maddeleri; süt ve yoğurt verilmesinin faydalı olacağı düşünülmüş ve yıllarca da verilmiştir. Oysa ki süt ve yoğurttaki maddelerin kurşun, ağır madenler veya organik çözücüler île zehirlenmeye karşı kesin koruyucu etkileri olmadığı bugün anlaşılmıştır. Ancak süt ve yoğurt gibi protein bakımından zengin olan yiyecekler karaciğer hücrelerinin yenilenmesine faydalı olmaktadır. Özellikle karaciğere etkisi daha fazla olan karbon tetraklorür, trinitrotoluen gibi maddelere maruz kalan işçilere verilmesinde koruyucu etki beklenebilir. Ayrıca süt ve yoğurt protein bakımından zengin olduklarından vücudun direncini arttırarak faydalı olabilecekleri düşünülebilir. Bütün bu faydalara rağmen zehirli maddelerden korunmanın yolunun hiçbir zaman beslenme biçimi olmadığını, işyerinde etkili önlemler alınmasının gerektiğini bilinmelidir. Gece işçilerinin beslenmesi: Gece işçilerinin beslenmeleri için genel beslenme ilkeleri uygulanmalıdır. Normal yapıda, orta derecede etkinliği olan bir gece işçisinin de ortalama kaloriye ihtiyacı vardır. Kalsiyum, demir aynı şekilde gereklidir. Vitaminler gece isçilerine de uygun oranda verilmelidir, özellikle A vitamininden zengin kaynaklar seçilmeli ve yine en az dört öğün yemek hedef olmalıdır. İşyerinin özellikleri göz önünde bulundurularak gece işçilerine de sıcak yemek verilmesi sağlanmalıdır. Gece çalışılması insan vücudunu çeşitli yönlerden etkiler, hatta fizyolojik fonksiyonlarda değişiklikler meydana getirir. İnsan vücudunun fizyolojik bakımdan en etkin olduğu saatler arası iken, gece işçilerinde etkinlik gece saatlerinde görülür. Normalde vücut ısısı sabah altıdan gece yarısına kadar gayet yavaş yükselme gösterirken, bu yükselme gece işçilerinde saat 18 de başlar. Gece çalışan işçiler bîr süre sonra gündüz daha iyi uyumaya alışırlar. Sürekli gece çalışması yapanlarda birçok fizyolojik fonksiyonlarda değişmeler olur. Gece postası arasında ise; kahvaltı evinde, büyük yemeği işyerinde, akşam yemeği 08 de evinde, şeklinde olmalıdır. Eğer beş öğün yemek verilmesi planlanıyorsa, hafif kahvaltılar gece saat ve sabah saat 05 te konmalı ve işyerinde verilmelidir. Büyük yemek et patates, sebze ve tatlıdan oluşmalı, olanak varsa sıcak olarak yemekhanede verilmelidir. Büyük yemek, orta ağırlıkta bir iş yapan işçi için kalori değerinde olmalı gr. protein, gr. yağ, 1000 iu. A vitamini, 30 mgr. C vitamini içermelidir. Kalanı karbonhidratlarla tamamlanır. Sonuç olarak, gece işçilerinin yemeğinin kalori değeri, aynı işi yapan gündüz işçilerinin yiyeceğinin kalori değerinden düşük olmamalıdır. Gece yemeğinin tadı ve manzarası, gündüz verilenden daha iyi olmalı, eksik olan kalori ihtiyacı ara yemekleri ile tamamlanmalıdır. Yetersiz ve dengesiz beslenen çalışanlarda karşılaşılabilecek sorunlar Yaptığı işin niteliğine göre besinlerle doğal yoldan gerekli enerji ve besin öğelerini yeterince alamayan işçilerde aşağıda belirtilen olumsuzluklar görülebilmektedir. Fiziksel performans için gerekli olan ve kan glikoz düzeyini normal sınırlar içerisinde tutabilecek düzeyde yeterli enerjinin alınamamasına bağlı olarak işçilerde halsizlik, yorgunluk ve bitkinlik gibi belirtiler görülür. Kan glikozunun düşüklüğüne bağlı olarak beyine yeterince glikoz gitmemesi sonucu, beyin fonksiyonlarında, dikkat ve algılamada sorunlar yaşanır. Ayrıca bilişsel fonksiyon, dikkat, algılama ve hafıza üzerinde önemli etkileri olan; özellikle B12, B6, ve folik asit gibi 341

342 vitaminlerin eksik alınması da çalışma performansı ve iş kazaları yönünden sorunlara yol açabilir. Minerallerden demirin, vitaminlerden B12 ve folik asit yetersizliğini neden olabileceği anemiler sonucu oluşan halsizlik, yorgunluk ve bitkinlik nedeniyle iş kazaları riski artabilir. Yağda eriyen, önemli bir antioksidan vitamin olan A vitamininin yetersizliğinde gözün görme fonksiyonları bozulur. Çalışma öncesi saf şeker ve nişasta ağırlıklı bir beslenme şekli veya aşırı yemek yeme; daha önce de belirtildiği gibi uyku haline yol açar, kan glikozunun hızlı yükselip, kısa sürede düşmesine neden olarak hipoglisemi riskini artırır. Aşırı beslenme sonucu şişmanlayan bireyler, kazalara daha eğilimlidirler. Bazı vitaminler, özellikle B grubu vitaminleri sinir sisteminin normal çalışması, dikkat, algılama vb. fonksiyonlar için gereklidir. Bu vitaminlerinin yetersizliği iş kazaları yönünden işçilerde önemli sorunlara neden olabilir. İşçilerin Yeterli ve Dengeli Beslenmelerini Sağlamak İçin Alınacak Önlemler İşyerlerinde yemek sağlanması, yerine getirilmesi gereken ilk hizmettir. Bazı ülkelerde bu sorun yasalar île çözümlenmiştir. Bazı ülkelerde ise ülkede yasalarda bu konu ile ilgili çözüm yoktur, sorun toplu sözleşmeler ile çözümlenir. Türkiye de işçinin beslenmesinin çözümlenmesi ile ilgi yasal bir hüküm yoktur, ancak İşçi Sağlığını Koruma Tüzüğü nde işverenin yemek yeme yerleri ve mutfak sağlayacağı belirtilmiştir. Organize büyük işyerlerinde işçinin beslenmesi sorunu sendikaların yaptığı toplu sözleşmelerle halledilir. Küçük işyerleri için henüz zorluklar vardır. Halen Türkiye de iş süresi içine giren yemeği işyerinde kendi parası ile yiyen veya evden getiren işçiler vardır, fakat çoğunluk bu hakkı toplu sözleşmeler ile almış olup, işverenin sağladığı öğle yemeğini yerler, ancak toplu sözleşmelerde de belirli bir sistem uygulanmamaktadır. Çeşitli kuruluşlar çok değişik miktarlarda para ödemekte, bu paranın harcanma şekilleri de değişiklik göstermektedir. Toplu sözleşme yapılırken şu konu göz önünde bulundurulmalıdır:verilecek yemek, işçinin yaptığı işe göre, kalori bakımından yeterli ve nitelik bakımından dengeli olmalıdır. Yemek parasının işçiye ödenmesi, işçinin beslenmesi bakımından hatalıdır. İşçilerin yeterli ve dengeli beslenmesi için alınması gerekli önlemleri özetlemek gerekirse: İşçi beslenmesinde esas rolü oynaması gereken iş hekimi, endüstriyel beslenme ve çalışma fizyolojisi konularında özel olarak eğitilmiş olmalı ve soruna yakın ilgisi sağlanmalıdır, Endüstride beslenmede görev alacak personel özel eğitimden geçirilerek; besin maddelerinin satın alınması, korunması ve bunlardan yemek hazırlanmasında çağdaş yöntemler öğretilmelidir, İşçi ve isçi grupları beslenme ve sağlık arasındaki ilişkileri kapsayan konularda eğitilmeli, özel diyet sorunları olanlara da yardım edilmelidir, Yemek listesi yeterli ve dengeli beslenme amacıyla düzenlenmeli, yiyecekler sağlıklı bir biçimde, besin değerlerini kaybetmeden hazırlanmalı ve tüketilmelidir. Hazırlanan yiyeceklerin atılmasını önlemek için yemekler çeşitli, lezzetli ve temiz koşullarda olmalıdır, Büyük işyerlerinde, toptan alınan besin maddelerinin depolanmasında ve korunmasında bilimsel yöntemler uygulanmalıdır. Hazırlanmış yiyeceklerin konfor içinde yedirilmesi için uygun yemek yerleri ile masa, sandalye ve mutfak gereçleri sağlanmalıdır. Stresle baş etme Stres, kişi üzerinde aşırı fizyolojik ve psikolojik talepler yaratan bir uyarıcıya karşı, kişinin uyum sağlayabilme tepkisidir. Stres kavramı, Latince estrica, Fransızca estrece 342

343 sözcüklerinden gelmektedir. 17. yüzyılda felaket, bela, musibet, dert, keder, elem anlamında kullanılmıştır. 18. ve 19. yüzyıllarda ise, kavramın anlamı değişmiş, güç, baskı, zor anlamında, objelere, kişiye, organa ve ruhsal yapıya yönelik olarak kullanılmıştır. Bu durumda stres, nesne ve kişinin bu tür güçlerin etkisi ile biçiminin bozulmasına, çarpıtılmasına karşı bir direnç anlamında kullanılmaya başlanmıştır. Çince de stres kelimesi, tehlike ve fırsat kelimelerinin sembollerinin karışımıdır. Stres bu iki kavramı paylaşmaktadır. Stres teriminin evrimi esnasında stressör kelimesi tetikleyici faktörü tanımlamak amacıyla kullanıma girmiştir. Lazarus ve Cohen üç tip stressör tanımlamıştır. Birinci grup stressör sel gibi doğal felaketler ve insan eliyle oluşturulan savaş gibi büyük yıkımlardır. İkinci grup stressörler kişisel stressörler olarak adlandırılır; bunlar bir yakının kaybı, boşanma, iş kaybı ve önemli fiziksel hastalıklardır. Üçüncü grupsa günlük sıkıntılardır. Bu stressörler arka plan stressörleri olarak değerlendirilir, bunlar kişinin hayatında süreğen olarak devam ederler. Bu gruba örnek olarak iş ortamındaki sorunlar verilebilir. Ortamdaki değişmelerden her birey etkilenir ancak, bazı bireyler bu değişmelerden daha çok veya daha yavaş etkilenmektedirler. Stres, insanın yaşadığı ortamda meydana gelen bir değişimin veya insanın ortamı değiştirmesinin onun üzerinde etkiler bırakması ile ilgilidir. Etki altında kalan insanın kişilik özelliklerinin, bu etkilerin tesiri altında kalma derecesini etkilemesidir. Stresin oluşması için ortamdan etkilenen bireyin vücudundaki özel biyokimyasal değişmelerin oluşmasıyla bireyin vücut sisteminin harekete geçmesi gereklidir. Stresin Etkileri ve Bedeli 1- Kişisel etkiler: Huzursuzluk, saldırganlık, duyarsızlık, depresyon, yorgunluk, asabiyet, suçluluk ve utanç, sinirlilik, karamsarlık, düşük öz-saygı, yalnızlık, tehdit ve gerginlik. 2- Davranışsal etkiler: Kaza eğilimi, ilaç alımı, duygusal patlamalar, aşırı yeme veya tat kaybı, aşırı alkol alımı veya sigara içme, heyecanlılık, tahrik edici davranışlar, az konuşma, sinirsel kahkahalar, hareketsiz kalamama, titreme. 3- Bilişsel etkiler: Karar verme ve konsantre olmada yetersizlik, sık unutkanlık, eleştiriye aşırı duyarlılık ve psikolojik engeller. 4- Psikofizyolojik etkiler: Kan ve idrarda yüksek katekolamin ve kortikostreid bulunması, kan şekerinin yükselmesi, kan basıncı ve kalp atışlarının artması, ağız kuruluğu, terleme, göz bebeğinin genişlemesi, solunum güçlüğü, sıcak ve soğuk nöbetler, boğazda şişlikler, kol ve bacaklarda hissizlik ve karıncalanma. 5- Tıbbi etkiler: Astım, adet görememe, göğüs ve sırt ağrıları, koroner kalp hastalıkları, ishal, baş dönmesi ve halsizlik, hazımsızlık, sık idrara çıkma, migren ve baş ağrıları, kabuslar, uykusuzluk, nevroz, psikoz, psikosomatik bozukluklar, şeker hastalığı, ciltte görülen hastalıklar, ülser, cinsel isteksizlik ve güçsüzlük. 6- Organizasyonla ilgili etkiler: görev başında bulunmama, düşük endüstriyel ilişkiler ve verimsizlik, yüksek iş kazası ve düşük iş teslim oranları, kötü iş ortamı, işinden memnuniyetsizlik ve nefret ortamı. Stresle Başa Çıkma Tutumları Stresli durumların neden olduğu olumsuz duyguların ve psikolojik uyarılmanın rahatsız edici olması, kişiyi bu durumdan kurtulmaya ya da durumu düzeltmek için bir şeyler yapmaya güdüler. Oluşan güdülenmeyle bireyler, stres karşısında duygularını yöneterek, davranışlarını düzenleyerek, stresin kaynağını azaltarak strese uyum sağlama sürecini yaşarlar. 343

344 Başa çıkma (coping) kelimesinin kökeni, eski Yunanca da yer alan kolahos kelimesidir. Kelimenin anlamları, karşılamak, karşı karşıya gelmek veya çarpmak şeklindedir. Literatür taramasına dayalı yapılan bir çalışmada, başa çıkma kavramının, kaynakların başarılı bir şekilde kullanımı, aktif olarak davranışta bulunma ve etkili çözümlerle taleplerin azaltılması gibi özellikleri içerdiği sonucuna varılmıştır. Stresle başa çıkmak, stresi ortadan kaldırmak değil, stresi olumlu bir düzeyde tutabilmeyi öğrenmek anlamına gelmektedir. Stresi iyi yönetmek, daha verimli çalışma için olumlu etki yaratabilir. Kötü yönetilen ya da yok sayılan stres önemli bir takım sağlık sorunlarına neden olabilir. İş yaşamında hemen hemen her meslek grubundan kişiler, stresle baş etmek zorundadır. Stresli olayları önlememiz çoğu kez olanaklı değildir. Bu nedenle stresle başa çıkma yollarını öğrenip, günlük yaşamımıza uygulamakta büyük yarar vardır. Stresle başa çıkma programlarında amaç; kişiye stres oluşturan öğeleri ve bunlara verdiği tepkileri tanıtmak, problemlerin doğru teşhisine yardımcı olmak, stres vericileri yönlendirmek, kendini psikolojik ve fizyolojik zararlardan korumak için yöntemler öğretmek ve geliştirmektir. Çeşitli streslerle ilgili kişisel değerlendirmeler ve stres konusundaki bilgiler ışığında, kişi kendisi için uygun olan başa çıkma tekniklerini öğrenmekte ve uygulamaktadır. Bu teknikler şu şekilde sınıflandırılabilir: Problem Merkezli Yaklaşımlar Problemin belirlenmesi, alternatif çözüm yollarının üretilmesi ve beklenti düzeyinin düşürülmesiyle stresin olumsuz etkilerinden kurtulmayı amaçlamaktadır. Depresyon düzeyleri düşük kişilerin bu teknikleri kullanmalarının daha kolay olduğu görülmektedir. Yapılan çalışmalarda bu konuda ilginç veriler elde edilmiştir. Stres verici durumlarda problem merkezli yöntemleri kullanmayı tercih edenlerin stres verici durumdan önce ve sonra depresyon düzeyleri düşüktür. Görüldüğü gibi problem merkezli yaklaşımlardan yararlananlarla depresyon düzeyi arasında anlamlı bir ilişki vardır. Bu tekniklerle yönlendirilen kişilerin stres vericilere uygun tepkiler geliştirme ve depresyonlarıyla başa çıkma becerilerini arttığı saptanmıştır. Problem merkezli yaklaşımlarda esas olarak kognitif teknikler kullanılır. Genellikle, stresle başa çıkma çalışmalarını yürüten ekibin sağlık psikologu tarafından yönlendirilir ve uygulanır. Duygu Merkezli Yaklaşımlar Kişiler, olumsuz duygularının baskısı altında olduklarında bu duyguların sorunlarını çözmelerini zorlaştırmasından korunmak için duygu merkezli yöntemleri kullanırlar. Bu yöntemler özellikle kontrol edilme zorluğu olan stres vericiler karşısında yardımcıdır. Duygu merkezli yaklaşımlarda öfkenin kontrolü, sonuçlarının güvenilirliği açısından en yoğun olarak kullanılan yöntemdir. Bu konuda davranış düzenleme tekniklerinden ve kognitif tekniklerden yararlanılır. inocuation training, duygusal yaşantılardaki olumsuzluklarla yüzleşme ve başa çıkmak için aşılanma çalışmalarıdır. Bu tür danışmanlıkta üç önemli evre vardır. Farklı yazarlar tarafından farklı adlandırılmış olmalarına rağmen ilk tanımlamada yer alan çalışmalar şöyle sınıflandırılmıştır: Eğitim evresi, beceri eğitimi evresi ve uygulama evresi. İŞYERİNDE SAĞLIK EĞİTİMİ, YETİŞKİN EĞİTİMİ 344

345 İŞYERİNDE SAĞLIK EĞİTİMLERİNİN İÇERİĞİ, NİTELİĞİ VE PERİYODU Sağlık Eğitiminin Amacı Nedir? Kişilere sağlıklı yaşam için alınması gereken önlemleri benimsetmeye ve uygulatmaya inandırmak, Kendilerine sunulan sağlık hizmetlerini doğru olarak kullanmaya alıştırmak ve Sağlık durumlarını ve çevrelerini iyileştirmek amacıyla, birey yada toplumca karar aldırtmaktır. Sağlık eğitiminin amacı; bireylere ve dolayısıyla topluma, kendi çaba ve eylemleriyle sağlıklı bir yaşam sürmeleri için yardım etmektir. Bu nedenle, kişilerin yaşam koşullarını iyileştirmeye ilgi duymalarıyla başlayan sağlık eğitimi, onların hem birey hem de bir ailenin ve toplumun üyesi olarak sağlıklarını daha iyiye götürmeleri için gerekli olan sorumluluk duygusunu geliştirmeyi amaçlar. Sağlığı Geliştirmede Sağlık Eğitiminin Yeri Sağlığı sürdürebilmek ve daha iyiye götürebilmek için, çevrenin olumsuz nitelikteki sosyal, ekonomik, biyolojik ve fiziksel etmenlerini ortadan kaldırmak, kişinin direncini artırmak, Sağlık kontrolü yada hastalığı için hekime başvurmasını ve hekimin söylediklerini anlayıp uygulamasını sağlamak hususunda yararlanılacak en önemli araçlardan biri eğitimdir. ÇALIŞANLARIN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ EĞİTİMLERİNİN USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi: 15 Mayıs 2013 tarih ve Sayı: 28648). İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri MADDE 6 (1) İşveren, çalışanlarına asgari Ek-1 de belirtilen konuları içerecek şekilde iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesini sağlar. (2) İşveren, çalışan fiilen çalışmaya başlamadan önce, çalışanın yapacağı iş ve işyerine özgü riskler ile korunma tedbirlerini içeren konularda öncelikli olarak eğitilmesini sağlar. (3) Çalışma yeri veya iş değişikliği, iş ekipmanının değişmesi, yeni teknoloji uygulanması gibi durumlar nedeniyle ortaya çıkacak risklerle ilgili eğitimler ayrıca verilir. (4) Birinci fıkraya göre verilen eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni riskler de dikkate alınarak aşağıda belirtilen düzenli aralıklarla tekrarlanır: a) Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde yılda en az bir defa. b) Tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde iki yılda en az bir defa. c) Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde üç yılda en az bir defa. 345

346 (5) İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe dönüşünde çalışmaya başlamadan önce, kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilir. (6) Herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilir. Özel politika gerektiren grupların ve özel görevi bulunan çalışanların eğitimi MADDE 7 (1) İşyerinde onbeş yaşını bitirmiş ancak onsekiz yaşını doldurmamış genç çalışanlar, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren grupların özellikleri dikkate alınarak gerekli eğitimler verilir. (2) Destek elemanlarına ve çalışan temsilcilerine, görevlendirilecekleri konularla ilgili de eğitim verilir. Eğitimin maliyeti ve eğitimde geçen süreler MADDE 8 (1) İş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin maliyeti çalışanlara yansıtılamaz. Eğitimlerde geçen süreçalışma süresinden sayılır. Çalışanların yükümlülükleri MADDE 9 (1) Çalışanlar, uygulamaya konulan eğitim programları çerçevesinde iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine katılır, eğitimlerde edindiği bilgileri yaptığı iş ve işlemlerde uygular ve bu konudaki talimatlara uyarlar. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Eğitim Programlarının Planlanması ve Düzenlenmesi Eğitim programlarının hazırlanması MADDE 10 (1) İşveren, yıl içinde düzenlenecek eğitim faaliyetlerini gösteren yıllık eğitim programının hazırlanmasını sağlar ve onaylar. (2) Eğitim programlarının hazırlanmasında çalışanların veya temsilcilerinin görüşleri alınır. (3) İşe yeni alımlarda veya değişen şartlara göre yeni risklerin ortaya çıkması durumunda yıllık eğitim programlarına ilave yapılır. (4) İlgili mevzuatın değişmesi veya çalışma şartlarına bağlı olarak yeni risklerin ortaya çıkması halinde yıllık eğitim programına bağlı kalmaksızın çalışanların uygun eğitim almaları sağlanır. (5) Yıllık eğitim programında, verilecek eğitimlerin konusu, hangi tarihlerde düzenleneceği, eğitimin süresi, eğitime kimlerin katılacağı, eğitimin hedefi ve amacı hususlarına yer verilir. 346

347 Eğitim süreleri ve konuları MADDE 11 (1) Çalışanlara verilecek eğitimler, çalışanların işe girişlerinde ve işin devamı süresince belirlenen periyotlar içinde; a) Az tehlikeli işyerleri için en az sekiz saat, b) Tehlikeli işyerleri için en az on iki saat, c) Çok tehlikeli işyerleri için en az on altı saat olarak her çalışan için düzenlenir. (2) Birinci fıkrada belirtilen eğitim sürelerinin Ek-1 de yer alan konulara göre dağıtımında işyerinde yürütülen faaliyetler esas alınır. (3) Eğitim sürelerinin bütün olarak değerlendirilmesi esas olmakla birlikte dört saat ve katları şeklinde işyerindeki vardiya ve benzeri iş programları da dikkate alınarak farklı zaman dilimlerinde de değerlendirilebilir. Eğitimin temel prensipleri MADDE 12 (1) Eğitimin verimli olması için, eğitime katılacakların ihtiyacı olan konuların seçilmesine özen gösterilir. Eğitim, çalışanların kolayca anlayabileceği şekilde teorik ve uygulamalı olarak düzenlenir. (2) Eğitimler çalışanlara bireysel ya da gruplar halinde uygulanabilir. (3) Çalışanların, iş sağlığı ve güvenliği konusunda sahip olması gereken bilgi, beceri, davranış ve tutumlarının ayrı ayrı ve ölçülebilir bir biçimde ortaya konması esastır. (4) İşverenin kendi belirleyeceği bir yöntem ile bireysel seviye tespiti yapılarak çalışanların eğitim öncesi seviyesi ve Ek-1 de yer alan konular dışında almaları gereken eğitimler belirlenir. (5) İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri; çalışanlarda iş sağlığı ve güvenliğine yönelik davranış değişikliği sağlamayıve eğitimlerde aktarılan bilgilerin öneminin çalışanlarca kavranmasını amaçlar. (6) Verilen eğitimin sonunda ölçme ve değerlendirme yapılır. Değerlendirme sonuçlarına göre eğitimin etkin olup olmadığı belirlenerek ihtiyaç duyulması halinde, eğitim programında veya eğiticilerde değişiklik yapılır veya eğitim tekrarlanır. (7) Çalışanlara işe başlamadan önce verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri hariç olmak üzere, Ek-1 de birinci bölümde belirtilen genel konular işverence gerekli ve yeterli sistemin kurulması halinde uzaktan eğitim şeklinde verilebilir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 347

348 Eğitimin Verilmesi ve Belgelendirilmesi Eğitimi verebilecek kişi ve kuruluşlar MADDE 13 (1) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri; a) İşyerinde görevli iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri tarafından, b) İşçi, işveren ve kamu görevlileri kuruluşları veya bu kuruluşlarca kurulan eğitim vakıfları ve ortaklaşa oluşturdukları eğitim merkezleri, üniversiteler, kamu kurumlarının eğitim birimleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile Bakanlıkça yetkilendirilmiş eğitim kurumları ve ortak sağlık ve güvenlik birimleri tarafından, eğiticilerin Ek-1 deki eğitim programında yer alan konulara göre uzmanlık alanları dikkate alınarak belirlenmesi kaydıyla verilir. Eğitim verilecek mekânın nitelikleri MADDE 14 (1) Eğitimler, uygulamaların da yapılmasına imkân verecek uygun ve yeterli bir mekânda yapılır. (2) Eğitim mekânlarında, uygun termal konfor şartları ve yeterli aydınlatma sağlanır. (3) Eğitimde kullanılacak araç ve gereçlerin, günün teknolojisine uygun olması sağlanır. Eğitimlerin belgelendirilmesi MADDE 15 (1) Düzenlenen eğitimler belgelendirilir ve bu belgeler çalışanların özlük dosyalarında saklanır. Eğitim sonrası düzenlenecek belgede, eğitime katılan kişinin adı, soyadı, görev unvanı, eğitimin konusu, süresi, eğitimi verenin adı, soyadı, görev unvanı, imzası ve eğitimin tarihi yer alır. (2) Eğitimlerin işyeri dışındaki bir kurum tarafından verilmesi durumunda bu kurumun unvanı da düzenlenen sertifikada yer alır. BEŞİNCİ BÖLÜM Son Hükümler Yürürlükten kaldırılan yönetmelik MADDE 16 (1) 7/4/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Geçerli eğitimler 348

349 GEÇİCİ MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce 16 ncı madde ile yürürlükten kaldırılan Yönetmelik kapsamında verilen iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri geçerli sayılır. Yürürlük MADDE 17 (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 18 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. YETİŞKİN EĞİTİMİNİN ÖZELLİKLERİ VE TEKNİKLERİ Eğitim ve Öğrenme Eğitim, Bireylerin davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla ve istendik değişmeler meydana getirme süreci olarak tanımlanmıştır. Eğitim ile amaçlanan, bireylere bilgi kazandırılması ve bu bilgiyi pratiğe geçirebilme yeteneğinin öğretilmesidir. Öğrenme ise, eğitim süreci içerisindeki temel bir davranış şekli olarak tanımlanmıştır. Öğrenmede ön plana çıkan, değişimin ortaya çıktığı bireydir. Öğrenme, sözlüklerde öğrenmek işi olarak karşılık bulmuştur. Davranışçı yaklaşım, yaşantı ürünü olan az ya da çok kalıcı davranış değişikliklerini öğrenme olarak tanımlarken, kalıcılık özelliği olmayan davranış değişikliklerini, öğrenme olarak kabul etmemiştir. Kuşkusuz daha önemli olan, öğrenmeden ne anlaşıldığı değil, doğru ve etkin öğrenme yöntemlerinin neler olduğu ve bunların öğrencilere nasıl kazandırılacağıdır. Bir yetişkin için doğru ve etkin öğrenme deneyimleri kazanmak, geçmiş yaşantısından bugüne taşıyabileceği ve geleceğe götürebileceği en önemli hazinesi gibi gözükmektedir. Eğitim, dört farklı bileşeni olan kompleks bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Öğrenen, eğitici, müfredat ve çevre. Yetişkin Öğrenmesi, Pedagoji ve Andragoji Kavramları Yetişkinlerin farklı öğrenme özelliklerinin olduğu ile ilgili yaklaşımlar 1940 lı yılların sonuna rastlamaktadır. Günümüze kadar devam eden ve geçerliliğini halen koruyan pedagojik eğitim modelinin yanı sıra, yeni bir kavram olarak andragoji ve andragojik uygulamalar gündeme 349

350 gelmiştir. Pedagoji ve andragoji pasif ve aktif öğrenme yöntemleri üzerine oturtulmuş iki farklı eğitim modelidir. Pedagoji Yunanca bir kelimedir ve paid =çocuk ve agogus =yol gösterme sözcüklerinden oluşmuştur. Çocuklara öğretme, yol gösterme bilim ve sanatı olarak tanımlanmıştır. Geleneksel eğitim modeline temel oluşturan bu eğitici merkezli yaklaşımda neyin, nasıl, ne zaman öğrenileceğine öğretmen karar vermekte ve uygulamaktadır. Androgoji "yetişkinlerin öğrenmesine yol göstermenin ya da yardımın bilim ve sanatı" anlamına gelir. Yetişkin öğrenmesinde kullanılacak modelin, pedagojik eğitim modeli mi yoksa andragojik eğitim modeli mi olması konusunda farklı görüşler olmakla birlikte; yetişkinde öğrenme kuramı olarak, pedagojik varsayımları da içerisine alan bir eğitim yaklaşımı olan andragoji, yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. Doğru pedagojik uygulamaları daha gerçekçi yaklaşımlar olarak tanımlayanlar olduğu gibi, pedagojik ve andragojik yaklaşımların bir arada uygulandığı öğrenme modellerinin daha gerçekçi olduğunu söyleyenler çoğunluktadır. Androgoji, yetişkinler için yeni bir eğitim yaklaşımı olarak ortaya çıkarken, aynı zamanda örgütsel gelişme ve yönetim, danışmanlık, psikoterapi ve sosyal psikoloji alanlarıyla da çok yakından ilgili olduğu anlaşılmıştır. Günümüzde Avrupalı andragologlar sosyal olgu çalışmaları, danışmanlık, sosyalleştirme, sosyal grup çalışmaları, yetişkin eğitimi, personel yönetimi ve toplum kalkınması gibi alanların hepsinde androgojinin yöntemlerine başvurmakta ve kullanmaktadırlar. Andragoji aşağıdaki ilkelere dayanır ; Yetişkin, kendi yaşamında daha önceden kazandığı deneyimlere sahipse yaşamına bağlı unsurları daha iyi öğrenir. Yetişkin, bilinçli öğrenen kişi olarak kabul edilir. Yetişkin konuya odaklanmada düşüş yaşamaz, uyarıcılara karşı verdiği tepkilerin süresi yaşıyla doğru orantılı artış gösterir. Kendisine güvenildiği ve katılımı tercih edildiği an yetişkin öğretimi giderek kolaylaşır. 350

351 Yetişkinde başarısızlıktan korku yoktur. Yetişkin, eğitim içerisinde geçen ve geride kalan zaman veya yılları kayıp olarak görmez. Yetişkin salt öğrenmek yerine şu anki problemin çözümünü öğrenir. Yetişkinler Nasıl Öğrenir? Eğitimci, katılımcıların beklenti ve gereksinimlerini, katılımcılar da neden orada bulunduklarını net bir biçimde anlamış olmalıdırlar. Yetişkinlerin nasıl öğrendiğine ilişkin konular: 1. Yetişkinler eğitimin kendi konularıyla bağlantılı olmasını isterler. 2. Yetişkinler eğitime etkin olarak katılmak isterler. 3. Yetişkinler eğitimde tek düzelikten hoşlanmazlar, değişiklik isterler. 4. Yetişkinler olumlu geribildirim verilmesini isterler. 5. Yetişkinlerin kişisel kaygıları vardır ve güvenli bir ortama gereksinim duyarlar. 6. Yetişkinler herkesten farklı bilgi, görgü ve deneyime sahip özgün birer birey olarak görülmek isterler. 7. Yetişkinlerin özgüvenlerini korumaları gerekir. 8. Yetişkinlerin kendileri ve eğitimcileri için beklenti düzeyleri yüksektir. 9. Yetişkinlerin bireysel gereksinimleri göz önüne alınmalıdır. Eğitimci androgojik yaklaşımda eğitimleri yedi ilkeye dayalı olarak yürütmelidir: 1- En verimli öğrenme, katılımcı öğrenmeye hazır olduğunda gerçekleşir.güdülenme içsel bir dinamik olmasına karşın, katılımcıların güdülerini besleyecek bir ortam yaratmak eğitimcinin elindedir. 2- Öğrenim katılımcıların daha önce bildikleri ya da deneyimleri üzerine yapılandırılırsa daha etkili olur. 3- Katılımcılar, neleri öğrenmeleri gerektiğinin farkında olurlarsa öğrenme daha etkili olur. 351

352 4- Değişik eğitim teknikleri ve yöntemleri kullanılarak öğrenme kolaylaştırılabilir. 5- Beceri öğrenmek için gözlem altında ya da gerçeğine benzer ortamlarda (örn;oyunlaştırma ve maketler vb.) uygulama yapma olanağının verilmesi gerekir. 6- Öğrenme ortamı gerçeğe ne kadar yakın olursa, öğrenme de o kadar etkili olur. 7- Katılımcılara gelişimleri ile ilgili geribildirim verilmelidir. Geribildirimin etkili olabilmesi için; uygulamadan hemen sonra verilmesi, olumlu olması, yargılayıcı olmaması gerekir. Yetişkin Eğiticisinde Bulunması Gereken Özellikler: Kişisel özellikler: 1- Sağlıklı, dengeli kişilik, 2- Genel kültür, 3- Sürekli öğrenme alışkanlığı, 4- Açık fikirlilik ve kendine güven, 5- Mesleki ve toplumsal ideallere bağlılık, 6- Liderlik, Eğiticilik nitelikleri: 7- Yetişkin psikolojisi hakkında bilgi, 8- Yetişkin eğitimi ilkelerini bilmek ve uygulamada deneyim sahibi olmak, 9- Eğitim sürecini yönetme becerisine sahip olmak, 10- Üstlendiği eğiticilik işlevlerinin toplumsal ve bireysel düzeyde bir yarar sağlayıp sağlamadığını fark ederek gerekli değişiklikleri planlamak için girişim yeteneğine sahip olmak. Malcolm Knowles yetişkinlere ilişkin öğrenmeyi dört varsayım üzerine kurmaktadır: 352

353 Olgunlaştıkça yetişkinler kendi kendilerini yönlendirmeye eğilimlidirler. Yetişkinlerin deneyimleri öğrenme için zengin bir kaynaktır. Yetişkinler edilgen dinlemeden çok, sorun çözme ya da tartışma gibi deneye dayalı teknikler aracılığıyla daha etkili öğrenirler. Yetişkinler evlilik, yeni bir işe girme ya da işten atılma gibi gerçek yaşamın deneyimlerinden kaynaklanan özgül öğrenme gereksinimlerinin farkındadırlar. Yetişkinler yeterliğe dayalı öğrenicidirler, yani doğrudan kendi koşullarına yararcı biçimde uygulayabilecekleri bir beceriyi öğrenmek ya da bilgiyi edinmek isterler. İnsanların kavramları hatırlamaları konusunda şu ilkelerden yararlanılmalıdır: En son öğrenilenler en çok hatırlanır. Hakkında birden fazla tekrara başvurulan kavramlar daha kalıcı olur. Eğer eğitim süresince uygulama fırsatı tanınırsa kavramlar daha kolay hatırlanır. Eğitimden hemen sonra işbaşında uygulamayla kavramların kalıcılığı sağlanır. Bilmenin ve kullanmanın önemi kavranırsa kavramları hatırlama kolaylaşır. İnsanlar yöneticileri ya da örgütte önemli olan diğer kişilerce, kullandıkları için ödüllendirilir ya da kullanmaları için cesaretlendirilirlerse, kavramları unutmazlar. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ ARAŞTIRMANIN TEMEL KAVRAMLARI Bilimsel çalışmaların amacı, örneklem değerinden evren değerlerinin kestirilmesidir. Araştırma: Bilimsel yöntemi kullanarak bilimsel bilgi elde etmeye araştırma denir. Bilimsel yöntem uygulaması Olgu: Gözlenebilir ya da görgül işlemlerle kavranabilir olan ve kendine özgü bir örüntüsü bulunan olay. Genelde duyularımız aracılığıyla kavrarız; yani görerek, dokunarak, koklayarak, duyarak. Çevremizde mevcut olan her şey, çevremizde olan biten her şey, hatta kendimiz de birer olguyuz. Örneğin bugün havanın bulutlu oluşu gibi. Kavram: 353

354 Bir olay, nesne, durum ya da koşula, ayrıtsal özelliklerini birleştirerek kavranabilirlik kazandıran düşünsel bütünlük. Kavramlar gerçekte olgular gibi çevremizde mevcut değildir, bunları biz zihnimizde yaratmış durumdayız. Kavramlar, aynı türdeki olguların benzer özelliklerini toparlayan ve özetleyen ve bir soyutlama sonucu üretilmiş sembolik ifadelerdir. Doğası gereğince kavramlar soyutturlar, doğrudan gözlenemezler, işevuruk tanımlar, ölçütler, araçlar gerekir. Kavramların soyutluk dereceleri aynı değildir. Örneğin cinsiyet kavramının soyutluk düzeyi kişilik kavramına göre daha düşüktür. Bir kavramın soyutluk düzeyi arttıkça olgular düzeyinde ölçülmesi zorlaşır ve karmaşıklaşır. Denence (hipotez): Bir araştırma sürecinde olgular düzeyinde doğruluğu sınanmak üzere geliştirilmiş olan denemelik iddia. Bilimsel yasa: Her bağlamda geçerli olan ve çıkarımları geçerlendiği için belli bir güvenirlik düzeyine ulaşmış nedensel ilişkiler. Sayıltı: Bir kanıtlama ya da geçerleme sürecinde usavurma zincirini tamamlamak üzere kimi halkaları doğru ya da geçerli sayma. Bir araştırma sürecinde olgular düzeyinde doğruluğunu sınamadan geçerli saydığımız durumlar; örneğin araştırma yaparak ortadan kaldırmak istediğimiz bilimsel bilgi eksikliğine verdiğimiz önem, Araştırmamızda bir ya da birkaç kuramı daha geçerli olduğuna inanarak tercih etmemiz, Geliştirdiğimiz ölçme aracının geçerli ve güvenilir bir ölçme yaptığı inancında olmamız, Bazı istatistiksel çözümlemeleri yaparken sınamadan varsaydığımız durumlar gibi. Araştırmacılar sayıltılarını araştırma raporlarında özel olarak belirtmek zorundadırlar. Kuram: Bilimsel bilgilerden türetilen ve gerçeklenmeye açık olmakla birlikte henüz [tümüyle] gerçeklenmemiş olan bilgiler dizgesi. Kuramın Yapısı: Kavramlar, Kavramlar Kavram kümeleri Sayıltılar, Sınıflamalar, Kavramlar arası ilişkiler, Faaliyet alanı Araştırma ve Kuram : Kuram belirli bir konuya nasıl bakacağımızı gösterir. İlgili kavramları, sayıltıları bize sağlar. 354

355 Kuram konuyla ilgili soruları bize verir, yani araştırma yaparak ortadan kaldırmak isteyeceğimiz bilimsel bilgi eksikliklerini, belirsizliklerini bize gösterir. Verilerimizi anlam vermemizi sağlar. Belirli bir çalışma ile elde edilen bilgiyi diğer araştırmacıların ürettiği diğer bilgiler içine koyabilmemizi mümkün kılar. Kuram tek tek ağaçları değil, ama ormanı görmemizi sağlar. Her araştırmada kuram yer alır, ama ağırlığı araştırmalara göre değişebilir. Kuram zaman içinde değişir, farklılaşır; yetersiz görülerek ortadan kaldırılabilir. Yapılan her araştırma kuramlara da katkıda bulunur. Nicel araştırmalarla araştırmacı, tümdengelimci bir yaklaşımla, ele aldığı kuramda yer alan bazı ilişki iddialarını olgusal düzeyde sınayabilir, bulgularına göre kuram içerisinde yeni bağıntılar önerebilir. Nitel araştırmalarla araştırmacı, tümevarımcı bir yaklaşımla, yerinden (olgu merkezli) kuram geliştirebilir. ARAŞTIRMADA VERİ KAYNAKLARI Veri, bir problemin çözümüne hizmet edebilecek her tür ölçüm, değer, olgu ve bilgi olarak tanımlanır. Bunlar sözlü ve yazılı ifadeler olabileceği gibi şekiller, resimler, eşya, modeller, rakamlar ve semboller de olabilir. Veri tanımını araştırırken karşımıza bilgi kavramı ortaya çıkmaktadır. Bilgi, bir sürecin sonunda elde edilebilen bir kavramdır. Veriler, "işlenmemiş kanıtlar" olarak araştırmanın temel dayanağını teşkil ederler ve işlenerek anlam çıkarmada, problemin çözümünü sağlayacak sonuçlara varmada kullanılırlar. Her bilimsel araştırma geçmişteki bilgi birikimine dayanmak zorundadır. Geçmişten aktarılan bilgi birikimi, araştırmacının kullanacağı veriler olmayıp araştırma probleminin çözümüne yardım edici mahiyette olduğunda veri olarak kullanılabilir. Veri Türleri Araştırmalarda kullanılan veriler, "olgusal veriler" ve "yargısal veriler" olmak üzere iki grupta toplanmaktadır. Olgusal veriler: Araştırmacının yorum ve değerlendirmesini gerektirmeyen, herkes tarafından aynı şekilde değerlendirilebilen verilerdir. Daha açık bir ifadeyle kişisel yargılardan bağımsız, üzerinde herkesin anlaşabileceği türden gerçeklerdir.(yaş, cinsiyet, vb.) Yargısal veriler: Araştırmacının yorumu ile veri niteliği kazanan, öznel yargılarla tanımlanabilen verilerdir. Tembel, uyumlu, duygusal vb. gibi kişilik özellikleri bu verilere örnek gösterilebilir. Sosyal araştırmalarda sosyal davranışlara ait değerlendirmeler de bu veri türüne örnek olabilir. Araştırmacının toplamış olduğu verileri anlamlı hale getirmek, verilerin içinde gizli kalmış anlamları meydana çıkarabilmek için çeşitli yollardan, istatistik yöntemlerinden yararlanılması gerekmektedir. Bu yollar, verileri sözlü olarak açıklama, tablolar halinde gruplama, grafiklerle gösterme, çeşitli hesaplamalar yaparak istatistiksel değerler halinde belirtme ve betimleme şekilleridir. 355

356 Verileri anlamlı hale getirebilmek için yapılacak işlerin başında onları sınıflamak ve sonuçlan tablolar haline getirmek gelir. Bu tablolardan hangi tip verilere sahip olunduğunu, bunların miktarlarını, dağılım şekil ve özelliklerini görmek kolaylaşmaktadır. Bu yüzden verilerin sınıflandırılması büyük önem taşımaktadır. Nicel Veri : Bir deneyin sayılabilir, ölçülebilir özelliğini veren verilerdir. Sürekli nicel veri ve kesikli nicel veri olmak üzere iki türü vardır. l) Sürekli nicel veri: Ondalıklı değerler alabilen nicel verilerdir. Boy uzunluğu, kilo,vs.. 2)Kesikli nicel veri: Sayılarak elde edilen ve tam sayılı değerlerdir. Nüfus, öğrenci sayısı, hane halkı sayısı... Nitel Veri : Bir deneğin niteliklerini belirten verilerdir. Eğitim durumu, ev sahibi olup olmama, vs Nitel veriler iki gruba ayrılır. Sınıflanabilen Nitel Veri: Birbirinden bağımsız isim bildiren, kod ve numara ile gösterilebilen, sınıflara ayrılan verilerdir. Taşıtlar: kara, hava ve deniz taşıtları, Sıralanabilen Nitel Veri: Belirli bir miktar belirtmeyen, bir sıra ya da dereceye göre elde edilen verilerdir. Öğrencilerin başarı durumu: pekiyi, iyi, orta Ordu rütbeleri: albay, yarbay, subay, astsubay, Veri Kaynakları En genel biçimiyle veri kaynakları aşağıdaki gibi gruplanabilir. İnsanlar Belgeler Canlı ve cansız öteki varlıklar ve kalıntılar Kaynaklar ikiye ayrılır: Birincil veri kaynakları: İncelenmekte olan olayın gerçek tanığı tarafından elde edilen veriler birincil verilerdir. Örneğin araştırmada anket yoluyla toplanan veriler, elde ediliş bakımından birincil verilerdir. İkincil veri kaynakları: Birincil kaynaklardan oluşturulmuş veri kaynaklarıdır. Örnek olarak herhangi bir konuda araştırma için(genellikle sosyal bilimlerdeki araştırmalarda), 356

357 araştırmacı yazarlardan birinin o konu hakkındaki yayınlarından elde edilen veriler ya da deprem araştırmalarını incelemek için rasathaneden alınan depremlere ait veriler gösterilebilir. Birincil veri kaynakları daha güvenilir olması sebebiyle sık tercih edilen kaynak türüdür. Fakat bazı durumlarda ikincil kaynaklar daha yararlı olabilmektedir. Çünkü ikincil kaynaklar konunun pek çok kaynaktan alınmış özeti biçimindedir ve okuma ve zaman bakımından ekonomiktirler. Ayrıca daha anlaşılır olmaları nedeniylede bazı durumlarda birincil kaynaklara tercih edilirler. Örneğin yabancı dil bilmeyen birinin yabancı bir eserin tercümesinden yararlanması gibi. ÇALIŞMA YAŞAMINDA KULLANILAN EPİDEMİYOLOJİK ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ: Kesitsel araştırmalar Kesitsel Çalışmalar Analitik Epidemiyolojik araştırmaların diğer tipi olan kesitsel araştırmalar belli bir toplumda belli bir andaki bir sağlık problemi veya sağlık ile ilişkili bir olayın sıklığını belirlemek amacı ile planlanan araştırmalardır. Kesitsel araştırmalarda sağlık problemi veya sağlık ile ilişkili bir olayın belli bir andaki sıklığı tespit edildiği için bu tip araştırmalara Prevalans Araştırmaları da denmektedir. Bu tip araştırmalar genellikle toplumda bir sağlık probleminin boyutunu ortaya çıkarmak veya yeni bir teşhis yönteminin değerlendirilmesi için kullanılan yararlı araştırmalardır. Kesitsel araştırmaların en basit dizaynı aşağıdaki şekilde görülmektedir. 357

358 Şekilde görüldüğü gibi kesitsel araştırmalarda genellikle tüm toplum yerine toplumdan seçilen bir örnek üzerinde çeşitli tanı yöntemleri veya anket yöntemi kullanılarak topluma ait bir sağlık problemi veya bir olayın boyutu saptanmaktadır. Kesitsel araştırmalar genellikle belli bir bölgedeki tüm toplum üzerinde veya belli bir sağlık problemi açısından yüksek risk taşıyan belli gruplar üzerinde uygulanabilmektedir. Kesitsel araştırmalar zaman ve ekonomik yönden tasarruf sağlamak amacı ile tüm toplum yerine bu toplumdan seçilen ve toplumu kalitatif ve kantitatif açıdan temsil edebilme yeteneği olan bir örnek üzerinde yapılmaktadır. Bu tip araştırmalarda örnek in seçimi için kullanılan örnekleme yöntemleri ayrı bir konu olarak ileriki bölümlerde incelenecektir. Kesitsel araştırmalarda sağlık problemi veya sağlık ile ilişkili bir olayın sıklığının belirlenmesinde fizik muayene, labaratuvar incelemeleri gibi tanı yöntemlerinin yanısıra kişilerden bir konu hakkında direkt olarak bilgi almayı sağlayan ve son yıllarda sıklıkla kullanılan anket yönteminden yararlanılmaktadır. Kesitsel araştırmalar sonucunda toplumdan seçilen örnek üzerinde saptanan sağlık problemi sıklığı birtakım istatistik yöntemler kullanılarak tüm toplum hakkında bu sağlık probleminin sıklığı açısından genel bir fikre sahip olunmaktadır. Kesitsel araştırmalar ile sağlık problemi ile sağlık problemine neden olduğu düşünülen faktör arasındaki neden-sonuç ilişkisinin değerlendirilmesi diğer kesitsel araştırma tiplerinden vaka-kontrol ve kohort araştırmalarına göre daha zayıf bulunmaktadır. Bunun nedeni kesitsel araştırmaların kısa bir süre içinde yapılması ve o anda sağlık problemi ile, sağlık problemine neden olduğu düşünülen faktörün hangisinin önceden var olup ötekine sebep olduğunun belirlenememesinden dolayıdır. Kesitsel araştırmalar ile elde edilen neden-sonuç ilişkisi zayıf olmasına rağmen daha ayrıntılı kesitsel araştırmalarda belirlenen sağlık problemi sıklığının bazı sosyo-demografik özellikler ve sağlık problemine neden olabileceği düşünülen faktörlerle ilişkisi incelenebilmekte olup bu tip kesitsel araştırma dizaynı aşağıdaki şekilde görülmektedir. 358

359 Şekilde görüldüğü gibi ayrıntılı kesitsel araştırmalarda; ilk aşamada uygun örnekleme yöntemleri ile araştırma populasyonunu kalitatif ve kantitatif açıdan temsil edebilme yeteneği olan bir örnek populasyon seeçilmektedir. İkinci aşamada seçilen bu örnek populasyonda sağlık problemi veya sağlıkla ilişkili olayın boyutunun saptanması için kullanılacak yöntem seçilir. Bu yöntem fizik muayene, labaratuvar tetkik, radyolojik tetkik vd. olabileceği gibi eğer belli bir konuda bilgi edinilecekse bu durumda kişilerden bilgi almayı sağlayan anket yöntemide olabilmektedir. Üçüncü aşamada araştırma ile ilgili gerekli veriler toplandıktan sonra sağlık problemi ile bazı sosyo-demografik özellikler veya sağlık problemine neden olabileceği düşünülen etkenlerin ilişkisi çeşitli istatistiksel yöntemler yardımı ile karşılaştırılmaktadır. Kesitsel Araştırmalarının olumlu ve olumsuz yönleri : Kesitsel araştırmalarının olumlu yönleri; 1)- Bu tip araştırmalar maliyet açısından düşük, az personel ile yapılabilen ve kısa zamanda sonuçlanabilen araştırmalardır. 2)- Bu tip araştırmalarda araştırılan ana sağlık probleminin yanısıra diğer başka sağlık problemlerinin araştırılmasıda aynı anda araştırma kapsamına alınabilir. 3)- Uygun örnekleme yöntemleri ile seçilmiş örnek üzerinde yapılan kesitsel araştırmaların sonuçları topluma genellenebilir ve toplum hakkında değerli bilgiler elde edilebilir. 4)- Kesitsel araştırmalar ile sağlık ile ilişkili bir konu hakkında kişilerden direkt bilgi alınarak (anket yöntemi) toplumun belli konular hakkındaki bilgi düzeyi ortaya çıkarılabilmektedir. Örnek olarak üniversite öğrencilerinin AIDS Bilgi Düzeyleri, Doğurgan yaştaki kadınların aile planlaması konusundaki bilgi ve tutumları vd. kesitsel araştırmalar ile gerçekleştirilmektedir. Kesitsel araştırmalarının olumsuz yönleri; 359

360 1)- Kesitsel araştırmalar ile elde edilen neden-sonuç ilişkisinin değerlendirilmesi kohort ve vaka-kontrol araştırmalarında olduğu kadar değerli değildir. Kesitsel araştırmalarda nedensonuç ilişkisini değerlendiren epidemiyolojik ölçütler (relatif risk, odds ratio, atfedilen risk, korunabilirlik hızı) elde edilememektedir. 2)- Kesitsel araştırmalarda anket yöntemi ile geçmişe ait bilgiler elde ediliyorsa vaka-kontrol araştırmalarında olduğu gibi hafıza faktörünün rolü nedeni ile yanlış bilgi alma veya hiç bilgi alamama gibi bir sorunla karşılaşılmaktadır. Vaka-kontrol araştırmaları Vaka-Kontrol araştırmalarında çözümleyici apidemiyolojik araştırmaların genel amacı doğrultusunda herhangi bir sağlık problemi ile bu sağlık problemine neden olan faktörler arasındaki ilişkiler incelenmektedir. Bu amaç doğrultusunda Vaka-Kontrol araştırmalarında adından da anlaşılacağı gibi belli bir sağlık problemine sahip olan bireylerden oluşan bir grup (Vaka Grubu) ile bu sağlık problemine sahip olmayan bireylerden oluşan sağlıklı grup (Kontrol Grubu) oluşturulur. Daha sonra her iki grupta bu sağlık problemine sebep olduğu düşünülen neden in ne boyutta bulunduğu belirlenerek vaka ve kontrol gruplarında bu neden in boyutu açısından bir fark olup olmadığı araştırılır.vaka-kontrol araştırmaları aşağıdaki şekildeki gibi şematize edilmektedir. Vaka-Kontrol araştırmaları retrospektif (geriye dönük) araştırmalar olarakta adlandırılmakta olup bunun nedeni bu tip araştırmalarda sonuçtan yola çıkılarak (Hastalıktan) geriye dönük olarak sebep in araştırılması nedeni iledir. Vaka-Kontrol Araştırmalarının olumlu ve olumsuz yönleri : Bu araştırmaların olumlu yönlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz; 1)- Vaka-Kontrol araştırmaları zaman ve maliyet açısından ucuz araştırmalar olup aynı zamanda uygulanması kolay araştırmalardır. Sonuç olarak bu tip araştırmalar ekonomiktirler. 360

361 2)-Bu tip araştırmalarda vaka ve kontrol grupları önceden seçilip hastalık nedeni geriye dönük olarak araştırıldığı için vaka ve kontrol grubundaki bireylerin araştırmayı terketme sorunu bulunmamaktadır ve sonuçlar buna bağlı olarak daha kesindir. 3)- Vaka-Kontrol araştırmaları özellikle toplumda latent dönemi uzun olan sağlık problemlerinin araştırılmasında en uygun araştırmalardır. Bu araştırmaların olumsuz yönlerini ise alşağıdaki gibi sıralayabiliriz; 1)- Vaka-Kontrol araştırmalarında seçilen vaka ve kontrol grupları tüm evrenşi temsil etmedikleri için sonuçlar genellikle topluma genellenemezler. Ama buna karşılık kolay uygulanmaları nedeni ile kabaca bir fikir vermektedirler. 2)- Bu tip araştırmalar sonucunda relatif risk, atfedilen risk vd gibi daha duyarlı ölçütler ortaya konamaz sadece Tahmini relatif Risk veya Odds ooranı dediğimiz epidemiyolojik ölçüt bulunur. 3)- Bu tip araştırmalar geriye dönük olarak yapıldığı için kayıtlardaki bilgilerin eksikliği, kişilerin geçmişe dönük yanlış bilgi vermeleri veya istenilen bilgileri hatırlamama, hastalık tanılarının farklı kriterlere göre konması ve özellikle fatalitesi yüksek hastalıklarda ölüm nedeni ile bu araştırmalarda bias (taraf tutma) olasılığı yüksek bulunmaktadır. Kohort araştırmaları Bu tip araştırmalar İnsidans veya Prospektif araştırmalar olarakta isimlendirilmektedir. Sözlük anlamı olarak Eski Roma da imparatoru koruyan belli sayıda askerden oluşan grup olarak tanımlanmakta olup bu gruba başka asker ilavesi mümkün değildir. Kohort kelime anlamı olarak Belli bir özellik açısından benzer olan bireylerden oluşan grup olarak tanımlanmaktadır. Örnek olarak 1975 yılında doğanlar, Tıp Fakültesi ne döneminde girenler, Belli bir lokal bölgede yaşayanlar vd. kohort gruplarına örnek olarak verilmektedir. Kohort araştırmaları ise herhangi bir sağlık problemi ile bu sağlık problemine neden olabileceği düşünülen sebep arasındaki ilişkiyi saptamak amacı ile planlanan çözümleyici epidemiyolojik araştırmalardır. Bu amaç ile; Araştırma başlangıcında incelenen sağlık problemi açısından tamamen sağlıklı olan bireylerden oluşan toplumdan iki grup seçilir. Daha sonra gruplardan birisi sağlık problemine neden olduğu düşünülen sebep e maruz bırakılırken, diğer grup aynı sebep e maruz bırakılmayarak her iki grup sağlık probleminin latent dönemi (etken ile karşılaştıktan sonra sağlık probleminin ortaya çıkışına kadar geçen süre) süresince izlenir. Bu izleme süresi sonucunda etken e maruz bırakılan ve etken e maruz bırakılmayan gruplarda sağlık probleminin ortaya çıkma sıklıkları (insidans) her iki grupta kıyaslanarak sağlık problemi ile sebep arasındaki ilişkinin varlığı daha ileride bahsedilecek epidemiyolojik ölçütler ile ortaya çıkarılır. Aşağıdaki şekilde şematik olarak bir kohort araştırma dizaynı görülmektedir. 361

362 Şekilde de görüldüğü gibi kohort araştırmalarında neden-sonuç ilişkisi sebep den başlanarak sonuç un (sağlık problemi) oluşumu ileriye dönük olarak izlendiğinden bu nedenle kohort araştırmaları prospektif olarak adlandırılmaktadır. Şekilde görüldüğü gibi sağlıklı bireylerden oluşan iki grup etken le karşılaşma durumlarına göre belirli süre izlenerek izleme süresi sonunda her iki grupta sağlık probleminin sıklığı bulunur. Kohort araştırmalarındaki izlem süresi hastalığın latent dönemi ve insidans ına göre değişik olabilmektedir. Kohort Araştırmalarının olumlu ve olumsuz yönleri : Kohort araştırmalarının olumlu yönleri; 1)- Araştırma sonuçları açısından en güvenilir çözümleyici araştırmalardır. 2)- Kohort araştırmaları ile sağlık problemi-sebep ilişkisinin gerçek boyutlarını ortaya çıkaran ölçütler (Relatif Risk, Atfedilen Risk, Korunabilirlik hızı, İnsidans) açısından güvenilir araştırmalardır. 3)-Bu araştırmalarda gruplardaki bireyler ileriye dönük olarak izlendiklerinden yanlış bilgi alma gibi hafıza faktörünün etkisi en az düzeyde kalmaktadır. 4)- Kohort araştırmaları özellikle latent dönemi kısa ve insidansı yüksek olan sağlık problemlerinin etyolojilerinin araştırılması için en uygun yöntemdirler. şeklinde sıralanmaktadır. Kohort araştırmalarının olumsuz yönler ise; 1)- Maliyet, zaman ve insan gücü gibi kaynaklar açısından pahallı araştırmalardır. 2)- Bu tip araştırmalarda izlenen bireylerin ölüm veya başka nedenler ile araştırmayı terk etmeleri sonucu sonuçların güvenilirliği azalmaktadır. 362