TÜRKİYE DE SİSMİK ARTALAN GÜRÜLTÜSÜ

Transkript

1 ÖZET: TÜRKİYE DE SİSMİK ARTALAN GÜRÜLTÜSÜ T. Kılıç 1 L. Ottemöller 2 M. Özyazıcıoğlu 3 1 Jeofizik Y. Müh., AFAD, Ankara 2 Prof. Dr., Yerbilimleri Fakültesi, Bergen Üniversitesi, Norveç 3 Doç. Dr., İnşaat Müh. Bölümü, Atatürk Üniversitesi, Erzurum (sorumlu yazar) mehmetoz@atauni.edu.tr AFAD tarafından işletilen Ulusal Zayıf Hareket Ağı verisi kullanılarak, ülke geneline dağılmış 198 istasyon için gürültü güç spektrumları hesaplanmış, olasılık yoğunluk fonksiyonları ve günlük, haftalık, aylık ve yıllık spektrogram grafikleri elde edilmiştir. Gözlemlenen gürültü düzeylerinin doğal artalan gürültüsü ve kültürel gürültü ile birlikte, istasyon kurulumu ve cihaz arızalarından da ileri geldiği belirlenmiştir. Türkiye genelinde gürültü dağılımı bir harita üzerinde gösterilmiş ve yine Türkiye için geliştirilen gürültü modelleri çalışmada sunulmuştur. Diğer yandan, istasyon kurulumu ve cihaz kusur ve arızalarına ilişkin belirlenen bazı teknik sorunlar için öneriler de verilmektedir. ANAHTAR KELİMELER: Artalan Gürültüsü, Olasılık Yoğunluk Fonksiyonu, İstasyon Performansı, Güç Spektrumu, Gürültü Modeli, Spektrogram

2 AMBIENT NOISE IN TURKEY T. Kılıç 1 L. Ottemöller 2 M. Özyazıcıoğlu 3 1 MSc, AFAD, Ankara 2 Prof. Dr, Department of Geodynamics, University of Bergen, Norway 3 Assoc. Prof. Dr, Department of Civil Eng, Atatürk University, Erzurum (corresponding author) mehmetoz@atauni.edu.tr ABSTRACT: Power spectra of 198 stations of Turkish National Network operated by AFAD are computed from which probability density functions as well as daily, weekly, monthly and annual noise spectrograms are plotted. Observed noise levels are shown to be affected by istrument installations and instrument mulfunctioning, besides the ambient and cultural noise. Noise level Trhoughout the country is shown on a map and the noise models developed for Turkey are displayed within this work. Moreover, some technical issues related to instrument mulfunction and failure as well as station installation are addressed. KEYWORDS: Ambient Noise, Probability Density Function, Station Performance, Power Spectrum, Seismic Noise Model, Spectrogram

3 1. GİRİŞ VE GENEL BİLGİLER Sismik Gözlem ve Kayıt ağlarının başlıca fonksiyonu deprem gözlenmesi, sismik kaynak ve kabuk yapısı çalışmaları için yüksek kaliteli veri üretmektir; kayıtlardaki gürültü düzeyinin düşük olması sismik kayıtların değerini ve faydasını artırmaktadır. Örneğin, uzun peryotlarda gürültü düzeyinin yüksek olması moment tensör ters çözümlerinin yapılmasını zorlaştırmaktadır, yine düşük peryotlarda var olan yüksek gürültü düzeyi ise bir istasyonun küçük depremleri gözleme ve çözme gücünü olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle sismik kayıt ağlarında düzenli gürültü analizleri yapılması, gürültü kaynakları ve nedenlerinin belirlenmesi bu sonuçlara göre sismik ağ da düzenleme ve geliştirme çalışmları yapılması, ağın performansının, veri kalitesinin takibi açısından çok önemlidir. Türkiye Ulusal Sismik Kayıt Ağı 2003 yılında kurulmaya başlanmış olup, 2012 yılına kadar Ülkemiz genelinde 198 kayıt istasyonuna ulaşılmıştır (Şekil 1). Ağın genişletme ve sıklaştırma çalışmaları AFAD tarafından devam ettirilirken, kendi bölgelerinde yerel ağ işleten Üniversitelerin de katılımıyla her geçen sene Ulusal Sismik Ağ giderek büyümekte ve gelişmektedir. Ancak, geçen süre içerisinde tüm sinerji, ağı kurma ve genişletmeye odaklanmış olup, toplanan verinin kalitesi ve kayıtlardaki gürültünün her bir istasyon bazında analizi (hangi peryot aralıklarında gürültünün var olduğu, gece-gündüz, mevsimlik değişimleri), bu çalışmaya değin yapılmamıştı. Şekil 1. Ulusal Zayıf Hareket Ağı istasyonları. Bu çalışmada temel amacımız, 2014 verisi kullanılarak Türkiye Ulusal Zayıf Hareket (hız ölçer) Sisimik Kayıt Ağı istasyonlarının artalan gürültü analizlerinin yapılması, gürültü seviyelerinin standart düşük (NLNM) ve standart yüksek gürültü (NHNM) bandı ile karşılaştırılarak kayıt kalitesinin, istasyon performanslarının, tespit edilmesi, istasyon gürültü düzeylerinin yıllık, mevsimsel, günlük değişimlerinin izlenmesi, bölgesel muhtemel gürültü kaynaklarının (deniz, volkanizma, insan hareketleri, çevresel etkiler vb) tahmini ile birlikte sorunlu cihaz

4 ve kötü kurulumlarının belirlenmesi, Türkiye de artalan gürültüsünün coğrafi değişiminin ortaya konması ve gürültü modellerinin oluşturulmasıdır. Çalışmamız, her kayıt bileşeni için ayrı olmak üzere, Olasılık Yoğunluk Fonksiyonları (PDF) ve spektrogramlar üretilmek suretiyle, her bir istasyon için, artalan gürültüsünün tamamının analizini içermekte olup, önceki bazı çalışmaların (Peterson 1993, Stutzman ve diğ. 2000) aksine sürekli kayıtlar (veri), sessiz kısımlar için filtre edilmemiştir; çoğu eski gürültü çalışmalarında depremler, cihaz ve sistem kaynaklı transientler (kütle merkezleme, veri boşlukları, kalibrasyon pulsları, klipler) filtre edilmiştir. Çalışmamızda bu sinyaller analizden çıkarılmamıştır; çünkü, düşük olasılıklı bu transientler yüksek olasılıklı olan artalan gürültüsünü PDF grafiklerinde (normal şartlarda) fazlaca kirletemezler, aksi durum (kirlenme) ise istasyonun kötü performansına işaret ettiği için yine yararlı bilgi içermektedir ve çalışmamızın ruhuna, yani Ulusal Sismik Ağdaki İstasyonların performans düzeylerinin belirlenmesi amacına, uygundur. Geçici sinyallerin (transientler) filtre edilmeyişi analiz öncesi veri hazırlama aşamasını gereksiz kıldığı için hesaplama zamanını kısaltmaktadır (McNamara ve Buland 2004). 2. YÖNTEM Artalan gürültüsü çalışmaları çoğunlukla güç spektrumu yoğunluğu (PSD) fonksiyonlarına dayalı olarak yapılagelmiştir (Peterson 1993); bu yaklaşımda sismik kayıtlar geçici sinyaller (depremler, spike lar, kalibrasyon ve kütle merkezleme pulsları, boşluklar, vb) filtre edildikten sonra analize geçilmektedir; ancak, bu geçici sinyaller aslında normal çalışan bir istasyonda tüm kayıt içerisinde çok kısa sürelidirler. Dolayısı ile normal çalışan bir istasyonda bu transientler (geçici sinyaller) artalan gürültüsü ile karşılaştırıldığında düşük olasılık düzeyinde gerçekleşmektedir. Şu halde, gürültü analizlerinde olasılıksal bir yöntem takip edilirse, bu geçici sinyallerin gürültü analizine dahil edilmesi bir istasyonun ne derece sağlıklı çalıştığının görülebilmesi açısından yararlıdır. Bu nedenle çalışmamızda, McNamara ve Buland (2004) tarafından önerilen olasılık yoğunluk fonksiyonu (PDF) yaklaşımı benimsenmiştir. Bu yaklaşımda, düşük olasılık değerlerine sahip geçici sinyaller (deprem vb gibi) artalan gürültü düzeylerini fazlaca etkilemeyecektir. Ancak bir istasyonda belirli peryot aralıklarında, veri kalitesini bozucu olarak, sürekli yüksek gürültü (tekrarlanan pulse lar vb) varsa, bu durum PDF grafiklerinde kendini ortaya koyacaktır ki, böylelikle kötü çalışan istasyonlar gürültü grafiklerinden (PDF) tespit edilebilecektir. Çalışmamızda sonuçlar her bir istasyon için, PDF grafikleri yanında, spektrogram grafikleri olarakta sunulmaktadır. Bir kayıt için Olasılık Yoğunluk Fonksiyonu (PDF), güç spektrumu yoğunluk fonksiyonundan hesaplanmaktadır. Hesaplama adımları hakkında ayrıntılı bilgi diğer kaynaklarda (Bendat ve Piersol 1971, Peterson 1993, McNamara ve Buland 2004, Ozyazicioglu ve diğ 2015) bulunabilir. 3. GÜRÜLTÜ KAYNAKLARININ KARAKTERİ Bir sismik istasyonunun her kayıt bileşeninden bir PDF grafiği elde edilebilir; bu grafiklerde sismik gürültü kaynağının karakterine göre tipik izler bulunur. Şekil 2 te böyle bir PDF grafiği görülmektedir. İdeal bir istasyonda, düşük çevresel gürültü ve hatasız çalışan cihaz ve kusursuz veri aktarımı halinde PDF grafiğinin her bileşende düşük gürültü modeline yakın ve dar bir bantta toplanması beklenirken, değişik gürültü kaynakları (yakın ve uzak depremler, cihaz ayarlamaları, düşen cisim, insan hareketleri, rüzgar, akarsu, deniz v.b su etkileri, işletme problemlerine ilişkin veri boşlukları, cihaz arızaları sonucu oluşan vuru veya pulslar) PDF eğrisini farklı peryot bantlarında yukarı (yüksek gürültü) taşımaktadır. Örneğin, istasyona yakın bir yol veya tarımsal faaliyetler nedeniyle araçların ve insan hareketlerinin neden olduğu ve kültürel gürültü olarak genelleştirilen bu kaynaklar yüksek frekanslı dalgalar meydana

5 getirdiklerinden PDF grafiğinde kısa peryot bandında yüksek gürültü şeklinde kendini gösterirken, yüzey dalgaları uzun peryotlarda gürültüyü artırmaktadır (Şekil 2). Buna karşılık, istasyona yakın bir noktada meydana gelen ani bir darbe (paket düşmesi, vb) her frekansta dalga ürettiğinden PDF grafiğinde geniş bir peryot bandında aşağı yukarı sabit yatay bir gürültü olarak iz bırakır. Cihaz kaynaklı diğer bazı gürültülerin (kütle merkezleme, kalibrasyon sinyalleri, vb) izleri Şekil 2 den izlenebilir. Her gürültü spekturumunda (PDF) iki tane baskın tepe (pik) net olarak görülür (Şekil 2). Okyanus dalgalarından kaynaklanan bu iki tepe, dünya üzerindeki, gerek kıyı gerekse iç karadaki, tüm genişbant sismik istasyonların PDF grafiklerinde bulunur. Bu zirvelerden bir tanesi NLMN üzerinde T = 10 16sn arasında görülmekte olup, bu aynı zamanda tek frekans zirvesi olarak bilinir. Bu etki, okyanus dalgalarının sığ kıyılarda dalga enerjisinin dikey basınç yolu ile sismik enerjiye dönüşmesi nedeniyle oluşur (Hasselmann, 1963). Diğer zirve ise hem NLMN ve NHNM üzerinde T = 4 8 sn arasında oluşur, yüksek genlikli, kısa peryotlu zirve olup buna çift frekans zirvesi denmektedir ve okyanusta zıt yönlerde ilerleyen eşit peryotlu dalgaların süperpozisyonundan kaynaklanmaktadır (Longuet-Higgens, 1950). Görüldüğü üzere, gerçek kayıt filtre edilmeksizin tümüyle kullanılarak üretilen PDF grafikleri, bir istasyonun gerçek performansını ortaya koymak bakımından birçok faydalı bilgi sunmaktadır. Şekil 2. Tipik bir PDF grafiğinde farklı gürültü kaynaklarının izleri (McNamarave Buland 2004 ten alınmıştır).

6 4. BULGULAR Ulusal Sismik Ağdaki istasyonların herbiri için, cihaz verisinin 3 bileşeni için ayrı olmak üzere, aylık, mevsimsel ve yıllık dönemlere ait PDF grafiklerini ve spektrogramlar oluşturuldu. İnsan faaliyetlerine ait gürültünün daha iyi ortaya konulması amacıyla günlük PDF eğrileri, 12 saatlik iki dilime ayrılarak, gündüz ve gece farklarını ortaya koymak üzere aynı grafik üzerinde tekrar çizildi. Buna göre Ulusal Ağda çalışan istasyonlara ait olası gürültü kaynakları şöyle belirlendi : 1) Gürültü düzeyi NLNM altında çıkan istasyonlarn kalibrasyon bilgisi (response file) nin yanlış düzenlenmiş olduğu anlaşıldı ve düzeltildi. 2) Kurulum yerleri incelendiğinde, yüksek frekanslarda yüksek gürültü düzeyine sahip istasyonların kültürel gürültüden (insan hareketleri) fazlaca etkilendikleri görülmektedir. Örneğin BASK istasyonu su deposu ve pompası yanında kuruludur (Şekil 3). Şekil 3. Yüksek frekanslarda artan gürültü (kültürel), BASK istasyonu. 3) Genişbant karakteri sergilemeyen istasyonlarda 30 sn lik CMG-6TD tipi cihaz kurulu olduğu görüldü. Bu tip cihazlar, artçı deprem takibi veya mobil kullanımlar için üretilmiştir ve 12 saniye civarındaki ikinci mikro sismik tepeyi çözümleyemedikleri dolayısı ile sabit sismik istasyonlar için iyi bir seçim olmadığı kanaatini uyandırmaktadır (Şekil 4). Şekil 4. Tipik bir CMG-6TD kurulu isatasyon, sensörün 0.1 sn 10 sn peryodu dışında iyi çözümleme gücü olmadığı görülüyor.

7 4) PDF grafiklerinde tepecikler (Şekil 5) görülen istasyonların cihaz ve kurulum yerleri incelendiğinde dikkat çekici ortak bir özellik, gürültü kaynağı görülmedi. Bu istasyonlarda tipik frekanslarda harmonikler bulunması çevresel etkilerle açıklanamadığından bu cihazların üretim hatası taşıdığı kanaatine varıldı. Bu sorun, cihazların iç yazılımı güncellendiğinde ortadan kalkmıştır. Şekil 5. VMUR istasyonunda, 1.2 saniye civarında gürültüde ani azalma (Van Gölü kıyısı), bu istasyon da aynı zamanda spektral tepecikler de gözlenmektedir. 5) Düşük frekanslarda yüksek gürültü (Şekil 6) bulunan istasyonlarda yine çevresel etkiler bulunamadı, zaten insan kaynaklı gürültüler, rüzgar ve akarsu gibi etkiler yüksek frekanslı titreşimler olduğundan uzun peryotlarda gürültüyü açıklayamaz. Bu istasyonların birkaçının sismogramına bakılınca 9-10 saniyede bir düzenli olarak büyük genlikli bir puls geldiği görüldü. Bu puls uzun peryotlarda yüksek gürültünün nedeniydi. Şu halde uzun peryot-yüksek gürültü cihazın iç gürültüsünden kaynaklanıyordu ve üretim hatasına işaret ediyordu. Bu sorun, yine cihazların iç yazılımı güncellenerek giderildi. Şekil 6. Düşük frekanslarda (uzun peryot) yüksek gürültü (peryodik pulslardan kaynaklanıyor) 6) Spektrumda sıçrama gözlemlenen istasyonlar haritada işaretlenince bunların büyük kısmının deniz kenarında kurulu oldukları görülmektedir (Şekil 7). Bu istasyonlardan az sayıda iç karaya düşenlerin ise Van, Beyşehir, Eğridir gibi büyük göllerin kenarında olduğu gözlemlendi. Buna göre spektral sıçrama büyük su kütlelerinden (deniz, göl) kaynaklanan bir gürültünün varlığına işaret etmektedir. Dahası, su kütlesinin hacmi küçüldükçe sıçramanın görüldüğü peryotta küçülmektedir, yani göl kenarında ki bir istasyonda 1.5 saniye civarında görülen bu sıçrama, Karadeniz kenarında ki bir istasyunda 2.5 saniyede, Akdeniz kenarında ki istasyonlarda ise 3 saniye civarında

8 gözlemlenmektedir. Böyle bir sonuç, daha önceki çalışmalarda (başka coğrafyalarda) sistematik olarak rapor edilmiş değildir; ilk kez Türkiye de gözlemlenen bu davranışın başka ülkelerde göl veya deniz kenarında ki istasyonlarda gözlemlenip gözlemlenmediği merak konusudur. GSN istasyonlarından bir kısmı okyanus adalarında olduğu için bu etkinin zaten mikrosismik tepe ile çakışıyor olabileceği düşünülmektedir. Şekil 7. Karadeniz kıyısında SAMS istasyonuna ait PDF grafiğinde deniz gürültüsünün bıraktığı iz. 7) Rüzgâr, akarsu, vb. jeofizik gürültü kaynakları (Şekil 8), PDF grafiklerinde kısa peryotlarda yükselen gürültü düzeyi ile kendilerini göstermektedirler. Şekil 8. Manisa Akhisarda bulunan AKHS istasyonun 50 m yakınında bulunan GSM direğinin üretmiş olduğu yüksek frekanslı gürültüler PDF grafiği üzerinde görülmektedir.

9 4.1 Günlük-haftalık ve mevsimsel gürültü değişimleri (spektrogramlar) Günlük (haftalık) gürültü değişimleri, genelde gece-gündüz arasındaki ısı farkı ve buna bağlı iklimsel değişimlerden ve kültürel gürültü olarak tabir edilen insanların yaşam bölgelerinde oluşturdukları faaliyetlerden kaynaklanmaktadır. Genelde gece gündüz arasındaki ısı değişimi yüksek olan yerlerde bu gürültü artarken gecegündüz arasında ısı değişimi az olduğu yerlerde gürültü daha az olmaktadır. Aynı şekilde Kültürel gürültü kapsamına giren trafik gürültüsü, gündüz trafiğin yoğun olmasına ile doğru orantılı olarak artmaktadır. Burada örnek olması amacıyla Adana Akdağ ilçesinde bulunan AKO ve Antalya Kumluca ilçesinde bulunan AKUM istasyonlarının haftalık ve aylık spektrogramlar Şekil 9 da verilmiştir. Şekil 9. AKO istasyonun HHZ bileşenine ait (a) haftalık (b) aylık spektrogramlar. AKO istasyonunun haftalık spekrogramında, her gün saat ve bazende saatleri arasında 1-10 Hz frekans aralığında gürültü düzeyinde artış görülmektedir. Bu gürültüyü üreten kaynak istasyonun 40 m yakınındaki su deposudur. Grafiklerde gürültülerin görüldüğü zamanlar, depoyu dolduran motorların çalıştığı saatlerdir. Antalya Kumluca ilçesinde bulunan AKUM istasyonun aylık ve haftalık grafikleri de Şekil 10 da verilmiştir. Bu istasyondaki gürültü yukarıda bahsettiğimiz AKO istasyonundaki gürültüden karekterislik olarak çok daha farklıdır ve bir süreklilik göstermektedir. Haftalık grafiği incelediğimizde günün her saati haftanın her günü kesintisiz Hz frekans aralığında, 6 farklı frekansta gürültü bulunduğu, aylık grafikte de bunun aynen devam ettiği görülmektedir.

10 Örnek olarak değerlendirilen AKO ve AKUM istasyonlarında gürültü bilgisi çevresel bilgi ile birleştirildiğinde, gürültülerin kaynağı çoğunlukla süratle belirlenebilmektedir. Ulusal Sismik Ağdaki istasyonların tamamın yaz ve kış dönemlerine (mevsimsel) ait gece ve gündüz gürültü değişimlerini gösteren 1 yıllık PDF grafikleri de oluşturuldu. Yine, Balıkesir-Gönen ilçesinde bulunan ATI istasyonun PDF grafiğine Şekil 11 de görülmektedir. Bu grafikte yaz dönemi gündüz 0.4 ile 3 sn periyotlar arasında kültürel gürültü kendini göstermektedir. İstasyona 50m mesafede köy yolu geçiyor olması ve yaz döneminde gündüz bu yoldaki taşıt aktivitesinin diğer dönemlere göre fazla olması grafikte durumu net olarak açıklamaktadır. Şekil 10. AKUM istasyonun HHZ bileşenine ait a) haftalık (b). aylık spektrogramlar. Şekil 11. Balıkesir Gönen ilçesinde bulunun ATI istasyonun yaz dönemi gündüz gece ile kış dönemi gündüz gece gürültü grafiği

11 Şekil 12 de ise, yerleşim yerlerinde oldukça uzak ancak kışın kar kalınlığının bir hayli yüksek olduğu HOMI istasyonunun gürültü grafikleri görülmektedir. Kışın genellikle, büyük ölçüde, kar örtüsü altında kalan bu istasyonda gerek büyük ve gerekse kısa peryotlarda ortalama gürültünün yaz mevsimine göre daha düşük olduğu görülmektedir. Bu durum, yazın rüzgâra açık istasyon kabininin, kar örtüsü nedeniyle kışın korumasından kaynaklanmaktadır. Şekil 12. Erzurum-Köprüköy ilçesinde bulunun HOMI istasyonuna ait yaz dönemi gündüz gece ile kış dönemi gündüz gece gürültü fark grafikleri 4.2 Türkiyede artalan gürültüsünün coğrafi olarak dağılımı Çalışmamızda, Türkiyede artalan gürültüsünün coğrafi olarak dağılımının ortaya konması amacıyla, bir yıllık veri üzerinden, sorunsuz çalışan istasyonlar ele alınarak, 5-10 Hz frekans aralığına ait artalan gürültü düzeyleri Şekil 13 te verilmiştir. PDF grafiklerinde olduğu gibi düşük gürültü mavi yüksek gürültü düzeyleri yeşil, sarı ve kırmızı renklerle gösterilmektedir. Diğer frekanslara ait gürültü dağılımları için Özyazıcıoğlu ve diğ. (2015) e bakılabilir. Şekil 13 incelendiğinde, (a) yüksek frekanslarda f = 5-10 Hz (T = sn), gürültünün coğrafi dağılımında bölgelere göre belli bir karakteristik özellik dikkat çekmemektedir, bu frekanslarda gürültü genellikle kültürel kaynaklı olup yüksek gürültü düzeyi görülen noktalar (kırmızı, sarı renkli), ülkemizin her yerinde, istasyonların yerleşim alanlarına veya karayollarına yakın yerleştirilmiş olduğu yerlerdir. (b) f = Hz (T = ~1.5-3 sn peryodu) bandında kıyı bandında gürültünün diğer bölgelere göre yüksek olduğu göze çarpmaktadır. Bu frekans aralığı, ülkemizi çevreleyen denizlerdeki dalga hareketlerinin baskın olarak sn peryot aralığında gerçekleştiğini düşündürmektedir. (c) f = Hz (T = 5 10 saniye peryodu) frekans bandında yine kıyı şeridinde batı Akdeniz, Karadeniz, Ege ve Marmara bölgeleri) gürültü düzeyi diğer bölgelerden yüksektir. Orta Anadoluda görülen yeşil renkli yüksek gürültülü noktalar, düşük frekanslarda çözümleme gücü düşük CMG-6TD cihazlarla donatılmış istasyonlara karşılık gemekte olup, yüksek gürültü konumla ilgili değildir; cihaz iç gürültüsünden kaynaklanmaktadır. Bunun dışında bu frekans aralığında Ülkenin iç kısımları sessizdir.

12 (d) f = Hz (T = sn) bandında ise, yine batı Akdeniz ve Ege-Marmara bölgeleri Ülkenin diğer kısımlarına göre daha gürültülü görülmektedir. Şu halde Orta ve Doğu Anadolu istasyonları düşük frekanslarda daha kaliteli veri toplamaktadır. Bu frekans aralığı yüzey dalgalarının bir kısmını içermekte olup, moment tensörü, receiver function yöntemi gibi çalışmalar için önemlidir. Şekil 13. f = 5-10 Hz frekans aralığında artalan gürültüsünün coğrafi dağılımı. 4.3 Türkiye için gürültü modelleri Normal çalışan istasyonların PDF grafikleri esas alınarak, Türkiye için alt - üst ve ortalama gürültü modelleri, yaz ve kış mevsimleri için ayrı olmak üzere çıkarılmıştır, bu modeller Şekil 14 ve 15 te görülmektedir. Kış ve yaz mevsimleri arasında gürültü modelleri açısından görülen başlıca fark kış döneminde mikro-sismik tepelerin yüksek peryotlara doğru hafifçe kaymasıdır. Buna göre, Türkiye de gürültü alt sınırı NLNM ile hemen hemen aynı olup, gürültü üst sınırı küresel üst sınırın (NHNM) altındadır. Şu halde ülkemiz sismik açıdan dünyanın düşük gürültülü bölgeleri arasındadır ve sismik kayıt ağının genişletilmesi açısından uygundur.

13 Şekil 14. Türkiye için gürültü modelleri (yaz mevsimi). Şekil 15. Türkiye için gürültü modelleri (kış mevsimi). 5. SONUÇLAR Yapılan çalışma ile, Her istasyonda, gürültünün günlük (gece-gündüz), mevsimsel (yaz kış) ve yıllık değişimleri PDF grafikleri ve spektrogramlarla ortaya konulmuş ve her istasyon ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Gürültü analizlerinin işaret ettiği, üretim kusurları taşıyan cihazlar belirlenmiş ve yazılım kusurları güncellemelerle giderilmiştir. Gürültü analizleri yine AFAD deprem değerlendirme sisteminde, tepki fonksiyonları hatalı tanımlanmış bazı cihazların tespitini sağlamış ve bu tepki fonksiyonları düzeltilmiştir.

14 Güncellemelerden sonra Ulusal Ağ İstasyonlarının büyük çoğunluğunun artık normal çalışmaya başladığı 3 aylık takip sonucunda ortaya konulmuştur. Çalışmamızın ardından, Türkiye Deprem Veri Merkezinde hertürlü araştırmaya uygun kaliteli veri toplandığı, cihaz bilgilerinin doğru olduğu gösterilmiştir. Farklı frekans bantları için, Türkiye de artalan gürültüsünün coğrafi dağılımı haritaya dökülmüştür. Buna göre, gürültü dağılımının genel olarak bölgelere göre fazla değişmediği, ancak EGE ve MARMARA Bölgelerinde kurulu istasyonların kültürel gürültüden daha çok etkilendiği söylenebilir. Türkiye için gürültü modelleri oluşturulmuştur. Türkiye genelinde artalan gürültüsü küresel gürültü bandının alt yarısındadır (düşük artalan gürültüsü). Mikro-sismik tepeler kışın hafifçe yüksek peryotlara kaymaktadır. Deniz veya göl kıyısına kurulu istasyonlarda, su kitlesi ile orantılı olarak, 1 3 saniye peryotları arasında ani bir düşüş görülmektedir. TEŞEKKÜR: Bu çalışma AFAD tarafından UDAP-Ç nolu proje kapsamında desteklenmiştir. KAYNAKLAR Bendat, J. S., and A. G. Piersol (1971). Random Data: Analysis and Measurement Procedures, Wiley, New York, 407 pp. Brune, J. N., and J. Oliver (1959). The seismic noise of the Earth s surface, Bull. Seism. Soc. Am. 49, Cooley, J. W., and J. W. Tukey (1965). An algorithm for machine calculation of complex Fourier series, Math. Comp. 19, Díaz, J. and A. Villaseñor, J. Morales, A. Pazos, D. Córdoba, J. Pulgar, J. L. García-Lobón, M. Harnafi, R. Carbonell and J. Gallart, (2010) Background Noise Characteristics at the IberArray Broadband Seismic Network, Bulletin of the Seismological Society of America April 2010 vol. 100 no Evangelidis, C. P. and N. S. Melis (2012). Ambient Noise Levels in Greece as Recorded at the Hellenic Unified Seismic Network Bulletin of the Seismological Society of America December 1, : Hasselmann, K. (1963). A statistical analysis of the generation of microsiesms, Rev. Geophys. 1, Longuet-Higgens, M. S. (1950). A theory of the origin of microseisms, Phil. Trans. R. Soc. 243, McNamara, DE ve Raymond P. Buland (2004) Ambient Noise Levels in the Continental United States, Bulletin of the Seismological Society of America, Vol. 94, No. 4, pp Ottemöller, L; Voss, P. and Havskov, J. Seisan Earthquake Analysis Software For Windows, Solaris, Linux And Macosx, Software Manual V.9.0, Özyazıcıoğlu, M. ve diğ. (2015). Türkiye ulusal sismik kayıt ağında veri kalitesinin artalan gürültüsünün analizi ile belirlenmesi, Proje No : UDAP-Ç-14-03, Ankara. Peterson (1993). Observation and modeling of seismic background noise, U.S. Geol. Surv. Tech. Rept , Stutzman, E., G. Roult, and L. Astiz (2000). Geoscope station noise levels, Bull. Seism. Soc. Am. 90,