Dünya Petrol Sektöründeki Gelişmeler ve Türkiye ye Yansımaları

Transkript

1 Dünya Petrol Sektöründeki Gelişmeler ve Türkiye ye Yansımaları TÜRKİYE 10. ENERJİ KONGRESİ Necdet Pamir ASAM Genel Koordinatörü, Petrol Mühendisi 27 Kasım 2006, İstanbul Necdet Pamir 1

2 Dünya Birincil Enerji Tüketimi: Kaynakların Payları (%), 2005 sonu Nükleer 6% Hidro, yenilenebilir 6% Kömür 28% Petrol 36% Gaz 24% Kaynak: BP Statistical World Review of Energy, June 2006 Necdet Pamir 2

3 Dünya Üretilebilir Petrol Rezervleri milyar varil (2005 sonu) K. Amerika Avrupa 59.5 milyar varil 18.4 billion milyar bbl v. BDT milyar v. G., Orta Amerika milyar v. Afrika milyar v. O. Doğu 743 milyar v. Asya Pasifik 40.2 milyar v. Rezervin Üretime Oranı: 40.6 yıl Necdet Pamir 3

4 2025 e Kadar Tahmini Petrol Rezervleri (İspatlanmış, Rezerv artışı, Keşfedilmemiş) Toplam: 3 trilyon varil Necdet Pamir 4

5 Keşifler ve Küresel Üretime Bağlı Olarak Küresel Petrol Rezervlerinin Artışı milyar varil Üretim Son 10 yılda, keşfedilen yeni sahaların rezervleri, aynı sürede tüketilen petrolün sadece yarısını karşıladı Necdet Pamir 5

6 Rezervler Yeterli... Ancak, Petrol Sektörü Yatırım Gereksinimi Yüksek... T Raf. A/Ü Necdet Pamir 6

7 Petrol Rezervlerinde Artış Canadian Assoc.. Of Petroleum Producers,, Kanada petrollü kumlarını (174 milyar varil) konvansiyonel rezerv olarak açıkladı. İran rezervleri % 5 artışla milyar varil S. Arabistan: % 2 artışla (4.9 mr v.) milyar varil Venezuella: : % 3 artışla (2.5 mr.. v.) 79.7 milyar varil Çad: : 1.5 milyar varil (yeni) rezerv Azalma: (Meksika mr.. v., Norveç: mr.. v., ABD: mr v., İngiltere: mr.. v. Necdet Pamir 7

8 İkincil-Üçüncül Üretim Necdet Pamir 8

9 ABD de Geliştirme ve Arama Hedefli Kuyularda Bulgu Başarı Oranı Geliştirme Kuyuları % 85 Arama Kuyuları % 50 Necdet Pamir 9

10 Daha zor üretilen kaynaklara doğru yönelim Kaynak Hacmi Artan maliyet Gelişmekte olan Mevcut Temel Teknolojik Sorunlar Pahalı Yüksek oranda karbon Karbon yoğunluğu Necdet Pamir 10

11 Yeni Teknolojiler Yeni Üretime Olanak Sağlıyor milyon varil/gün Kuzey Denizi Petrol Üretimi 1986 İspatlanmış Teknolojiler Yeni Teknolojiler 95 + Yeni Teknolojiler Necdet Pamir 11

12 Üretilebilecek Konvansiyonel Petrol Rezervleri (milyar varil) Necdet Pamir 12

13 Petrol Maliyet Eğrisi (Potansiyel Kaynaklar) Ekonomik fiyat (2004 $) (milyar varil- edilebilir petrol) Necdet Pamir 13

14 Alaska 5.7 Kanada P. Kum 8.41(?) Dünya (Petrol) Arama+Üretim Maliyetleri ($/varil) Batı Kanada Konvns: 9.0 Doğu Kanada 10.0 K. Denizi 9.85 B. Sibirya 7.0 Kazakistan 7.0 Çin (kara) 8.90 Meksika 7.2 Meksika Körfezi 9.0 Nijerya 5.75 Cezayir 7.0 İran 4.5 Çin (Deniz) Endonezya 10.5 Venezuella 4.23 (ağır petrol hariç) Latin Amerika (Mek., Ven., Brez. hariç) 5.52 Brezilya Angola 9.0 Irak 2.5 S. Arabistan 4.0 Arama, geliştirme,üretim maliyetleri dahil; Vergi, devlet hakkı, diğer devlet payları hariç Kaynak: CERA, 2003 Necdet Pamir 14 Not: Bu değerler, göreceli alınmalıdır. Mutlak değerler, farklı kaynaklarda, ciddi değişiklik gösterebilir

15 Ortalama Arama ve Geliştirme Maliyetleri, 2002 sonu 2002 yılı, ortalama arama ve geliştirme maliyetleri (3 yıllık ortalamalar) (Geliştirme maliyeti) (Arama maliyeti) $/varil Toplam: 0.5 $/varil Necdet Pamir 15

16 Ülkeler Bazında Petrol Rezervleri (milyar varil) Necdet Pamir 16

17 Rezervlerin Dağılımı Necdet Pamir 17

18 Necdet Pamir 18

19 Dünya Nüfusu (Bölgesel Dağılım) Necdet Pamir 19

20 Dünya GSH Necdet Pamir 20

21 Dünya Enerji Tüketimi (milyon varil petrol eşdeğeri) Necdet Pamir 21

22 Gelişen Asya, Yakıt Talebi ve Emisyonda Sürükleyici K. Amerika Necdet Pamir 22

23 7 000 Dünya Birincil Enerji Talebi Oil Milyon ton petrol Mtoe eşdeğeri Kömür Gaz Petrol Nükleer Yenilenebilir Hidro Hydro power Fosil yakıtlar, 2030 yılına kadar enerji talebinin yaklaşık % 80 ini sağlamaya devam edecektir. (Uluslar arası Enerji Ajansı, Outlook 2005) Natural gas Other renewables Necdet Pamir 23 Coal Nuclear power

24 Petrol ve Gazın Ağırlığı Devam 2006 Necdet Pamir 24

25 Doğal olarak, Referans Senaryo ların dışında, farklı senaryolar da var... Bilinen dinamiklerle.. Farklı bir anlayış ve politikalarla Petrol Petrol Necdet Pamir 25

26 Dünya Elektrik Üretiminde Kaynakların Payı (%) Necdet Pamir 26 ABD Enerji Bakanlığı, IEO 2005

27 Farkı yaratabilecek olan: Enerji Teknolojilerinde Gelişmeler (1) Fosil Yakıtlar: Temiz yakma teknolojileri İkincil-üçüncül üretim (EOR) Akışkan yatak dönüşümü Sera gazı AR-GE Çok fazlı akış biliminde gelişme Yenilenebilir enerjiler ve Hidrojen Bio-yakıt Jeotermal Hidrojen Hidro Okyanus enerjisi sistemleri Güneş: ısıtma/soğutma Rüzgar Necdet Pamir 27

28 Farkı yaratabilecek olan: Enerji Teknolojilerinde Gelişmeler (2) Tüketim teknolojileri (Taşıma): Tüketim teknolojileri İleri yakıt hücreleri (Binalar): Taşımada ileri malzemeler Talep tarafı yönetimi İleri motor yakıtları Bölgesel Isıtma/soğutma Hibrid ve elektrikli araçlar Binalar ve Site Sistemleri Tüketim teknolojileri Enerji depolama (Sanayi): Isı pompa sistemleri Yanma sürecinde emisyon azaltma Yüksek ısı-süper iletkenler Kağıt ve kağıt hamuru sanayiinde proses entegrasyonu Necdet Pamir 28

29 Farkı yaratabilecek olan: Enerji Teknolojilerinde Gelişmeler (3) Füzyon Çevre, güvenlik ve ekonomi konuları Büyük Tokamaklar (plazmanın manyetik kapanlanması) Füzyon reaktörlerinde nükleer teknoloji TEXTOR da Plazma Duvarı Etkileşimi Diğer İklim Teknolojisi İnisiyatifi Enerji ve Çevre Teknolojileri Enformasyon Merkezleri Enerji Teknoloji Veri Alış Verişi Enerji Teknoloji Sistem Analiz Programı Necdet Pamir 29

30 Hidrojen - Yakıt hücreleri Hidrojen yakıt değil, enerji taşıyıcı Enerji güvenliği, karbon emisyonlarının azalması gibi konulardaki ümit veren potansiyeli paradigmaları kökten değiştirebilir. Halen 400 civarında uygulama projesi sürüyor Geleceği konusunda farklı görüşler var Teknolojik gelişim çok hızlı olmakla birlikte, diğer seçeneklere göre hayli maliyetli Hidrojene geçiş için yüzlerce milyar ile birkaç trilyon dolar arası alt yapı (değişim) yatırımı gerek Hidrojen üretim maliyetlerinin kat, yakıt hücre maliyetlerinin kat düşürülmesi gerek Necdet Pamir 30

31 Yeni (Ort( Ort.) Araç Filoları Ekonomilerinin Kıyaslaması (Pew Center) Necdet Pamir 31

32 Hidrojen yakıtlı araçların hafif araç piyasasındaki olası yüzdesi CO2 emisyonları ve enerji güvenliği konularında maliyete etkili politikalar uygulanırsa; 700 milyon araç yakıt hücresi kullanabilir. Bu da 15 milyon varil/gün (tüketimin % 13 ü) petrol tasarrufu demektir. Rakipleri: Daha az maliyetli alt yapılarıyla; Bio-yakıt, kömür ve gazdan sentetik sıvı yakıt 2050 de Piyasanın % 30 u? Necdet Pamir 32

33 Kömürden ve gazdan petrol eldesi-bin varil/gün 1 milyon varil/gün (kömürden) (gazdan) Necdet Pamir 33

34 Petrol Talebi Necdet Pamir 34

35 Petrol Talebini Ulaştırma Sektörü Sürüklüyor Gelişmekte Olan Gelişmiş Ulaştırmanın Payı Ulaştırmanın Payı Necdet Pamir 35

36 Sektörler Bazında Petrol Tüketimi (milyon varil/gün) (Elektrik) (Ulaştırma) (Sanayi) (Ticari) (Konut) Necdet Pamir 36

37 Petrol Talebi 2003 de 80 milyon varil/gün 2015 de 98 mv/g 2030 da 118 mv/g (ABD Enerji Bakanlığı-IEO 2006) arası talep artışı: 38 mv/g Talep artışının % 43 ü OECD dışı Asya ülkelerinden 2030 a kadar beklenen 38 mv/g talep artışının 14.6 mv/g (% 38) ü OPEC ten karşılanacak Yatırımlarda duraklamanın temel nedeni, petrol sahibi ülkelerde yatırımlara yönelik kısıtlamalardan 2003 de 1.8 mv/g olan konvansiyonel olmayan petrol üretimi 2030 da 11.5 mv/g (Referans Senaryo) Necdet Pamir 37

38 Petrol Talebi Çin in Basra Körfezi nden ithalat hacmi, 2004 de 0.9 mv/g; 2030 da 5.8 mv/g Çin in petrol talebi 2004 de 0.9 mv/g, 2005 de 0.4 mv/g arttı. ABD de talep 2005 de % 0.5 azaldı (kasırga, yüksek fiyat, yumuşak kış, vb..) Dünya petrol talebi 2004 de 2.6 mv/g, 2005 de 1.2 mv/g arttı arasında yıllık ortalama petrol talebi artışı: % 1.4 (Exxon a göre: % 1.6) Necdet Pamir 38

39 Bölge ve Ülke Gruplarına Göre Dünya Petrol Tüketimi (milyon varil/gün) K. Amerika OECD-dışı Asya OECD-Avrupa OECD-Asya Yılda % 3 talep artışı 2030 Yılda % 5.5 Ekonomik büyüme Orta ve Güney Amerika Necdet Pamir 39

40 Dünya Petrol Tüketimi: 2003, 2015, 2030 (milyon varil/gün) OECD Asya OECD Avrupa K. Amerika Necdet Pamir (ABD Enerji Bakanlığı) 40

41 Petrol Arzı Necdet Pamir 41

42 Başlıca Üretim Bölgeleri (milyon varil/gün); 2005 O. Doğu Batı Yarı Küre Avrupa/BDT Afrika Asya/ Okyanusya Necdet Pamir 42

43 Dünya Sıvı Kaynaklar Üretimi (milyon varil/gün) Konvansiyonel olmayan kaynaklar Konvansiyonel-OPEC üretimi Konvansiyonel-OPEC dışı üretim Necdet Pamir 43

44 Konvansiyonel Olmayan Sıvı Kaynaklardan Üretim (milyon varil/gün) Petrollü Kumlar Çok ağır petrol Gazdan Sıvı Bio-yakıt Kömürden Sıvı Killi Petrol Necdet Pamir 44

45 İleri Teknoloji Kullanan Hafif Araç Satışları (Bin araç) Hibrid Turbo Doğrudan enjeksiyon dizel Alkollü Gazlı Necdet Pamir 45

46 Fosil Yakıtlar Bölgeler Arası Ticaret: Petrolün Ağırlığı milyon ton petrol eşdeğeri Bugün ile 2030 arasında, bölgeler arası enerji ticaret hacmi 2 kat artarken, en büyük pay petrolde.. Necdet Pamir 46

47 Bölgeler Arası Başlıca Petrol Ticareti Akış Yol ve Miktarları (milyon varil/gün) Bölgeler arası petrol ticareti, 2030 a kadar yaklaşık 2 kat artarken, ek ihraç kapasitesini büyük bölümü Orta Doğu dan gelecek. Necdet Pamir 47

48 Petrol Akışı ve Başlıca Dar Boğazlar (The Dire Straits ) Hürmüz Boğazı, 2030 da Dünya Petrol Ticaretinin % 36 sını Sağlayacak Petrol arzında kesilme riski, petrol ticareti ve kilit darboğazlar dan (deniz yolu ve boru hatları) akış miktarları arttıkça yükselecektir. Necdet Pamir 48

49 Petrol Fiyatları Necdet Pamir 49

50 Petrol Fiyatları, 2004 $/varil Yıllık 5 Yıllık Ortalama Kaynak: Necdet Pamir 50

51 Petrol Fiyatları, $/varil 2006 Necdet Pamir 51

52 Petrol Fiyatları ve Orta Doğu Necdet Pamir 52

53 Petrol Kesintilerinin Tamamına Yakını Orta Doğu Odaklı Sorunlardan (milyon varil/gün) Necdet Pamir 53

54 Dünya HP Fiyat Tahmini - 3 Senaryo (2004) Nominal ve 2002 Fiyatları İle (EIA, ABD Enerji Bakanlığı, (EIA, ABD Enerji Bakanlığı, Mayıs 2004) 30 $ Necdet Pamir 54

55 Dünya Petrol Fiyatları Tahminlerinin Karşılaştırması ( ) 2025) 11 Ayrı Kuruluş ( ) ( ) ( ) ( ) Kaynak: ABD Enerji Bakanlığı, EIA, 2004 Necdet Pamir 55

56 Ham Petrol Fiyatları: Başlıca Etkenler Ekonomik Etkenler Rezervler; Üretim-Tüketim Dengesi (Arz-Talep) Taşıma maliyetleri Diğer yatırım/işletme maliyetleri Politik Etkenler/Uygulanan Politikaların Etkileri Jeopolitik etken (Irak, Nijerya, Sudan, vb.) Piyasa düzenlemeleri (Yasal düzenlemeler, regülasyonlar) Ambargolar, siyasi riskler, sabotajlar Karteller (OPEC, Şirketler, ek üretim kapasitesinin miktarı, vb..).) Vergiler Çevre kirliliği düzenlemeleri Coğrafi etkenler Rezervlerin homojen olmayan dağılımı Tanker (ya da ihraç yolu) sağlayabilme olanağı Hava durumu, mevsimsel etkenler, kasırgalar Diğer Etkenler Stokların durumu (ham petrol, ürünler) Piyasanın tercihleri Alternatif ürünlerin varlığı/yokluğu Rafinaj-taşıma kısıtlamaları Borsa spekülatörleri (Şirketler, alım-satım kuruluşları, vb..) Necdet Pamir 56

57 Petrol Piyasasının Başlıca Oyuncuları OPEC (Özellikle S. Arabistan) OPEC Dışı Üreticiler (Rusya Uluslararası Enerji Ajansı (OECD) ABD Büyük Petrol Şirketleri Uluslararası Borsalar (NYMEX, IPE,..) Uluslararası yayınlar (Platts, Bloomberg,, WTRG,..) Petrol Alım Satım Şirketleri, Borsa spekülatörleri Diğer Rusya F., Meksika, Norveç, vb..) Necdet Pamir 57

58 Yüksek Ham Petrol Fiyatları: Başlıca Etkenler OPEC Politikaları Tek metaya dayalı ekonomiler Petrol Rezervlerinin Homojen Olmayan Dağılımı Yüksek yatırım gereksinimi, uygun olmayan ortam, arama yatırımlarında gecikme Üretici Ülkelerde Ek Kapasitenin Azalması Tüketici Ülkelerde Beklenenin Üzerinde Talep Gelişimi (ABD, Çin, Hindistan, vb..) Jeopolitik ortam Özellikle Orta Doğu daki olumsuz gelişmeler OPEC dışı üreticilerde beklenenden düşük üretim Rus ihracat sisteminin sorunları Rafinerilerin yeni ürün (çevre dostu) arzında yetersiz kalması, yatırımlarda gecikme Stoklarda daralma Borsalarda spekülatif hareketler (Üretici ülke ve şirketler, traders traders, vb.. Necdet Pamir 58

59 Vadeli Piyasalarda Petrol Fiyatları 22 Kasım 2006 NYMEX Necdet Pamir 59

60 ABD Enerji Bakanlığı Kısa Dönem ( ) 2008) WTI Fiyat Tahmini ($/varil) Nisan 2006 Tahmini Necdet Pamir 60

61 Ek Üretim Kapasitesi (milyon varil/gün) 10 milyon varil/gün 1.5 mv/g Necdet Pamir 61

62 OPEC Ek Kapasite Petrol Fiyatı Ek kapasite Necdet Pamir 62

63 Petrol Fiyatları Nereye Gider? UEA, ABD Enerji Bakanlığı ve benzer tahminler, kısa sürede geçersiz kalıyor Jeopolitik faktör ve spekülasyon çok belirleyici Büyük üreticiler (OPEC, OPEC dışı ve şirketler) ve alım satım şirketleri rekor kar elde etti Arz talep dengeleri, normal koşullarda, önümüzdeki 20 yılda doların üzerini işaret etmiyor Rakam vermek doğru değil, yüksek ve düşük fiyat senaryolarına göre politika geliştirmek gerekir Ancak, jeopolitik faktör çok etkili olacak Necdet Pamir 63

64 Dünya Petrol Fiyatları ( ); $2004$ 60$ (ABD Enerji Bakanlığı, Kasım 2006) Necdet Pamir 64

65 Son Dönemde Gelişmeler Doğrultusunda Yenilenen Projeksiyonlar Necdet Pamir 65

66 Referans Senaryo Petrol Fiyatı Tahminleri Kaynak: ABD Enerji Bakanlığı, IEO da 57 $/varil (2004 $) (Talep: 118 mv/g) Düşük Fiyat (Düşük talep) 2030 da 34 $/varil (2004 $) (Talep: 102 mv/g) Yüksek Fiyat (Yüksek talep) 2030 da 96 $/varil (2004 $) (Talep: 128 mv/g) Lord John Brown, BP: 5 yıl içinde: 40 $/varil 10 yıl içinde: 25 $/varil Kaynak: Independent, 13 Haz Necdet Pamir 66

67 Dünya Ekonomisi Büyüme Oranları (%) OPEC Kasım 2006 Petrol Piyasası Raporu Dünya OECD ABD Japonya AB Necdet Pamir 67

68 Petrol Fiyatları ($/varil) Ekim 2006 OPEC Sepet: Brent: : Ekim Ekim OPEC Sepet: Brent: : Türkiye 2006 Bütçe Tahmini: 58.2 $/varil Ortalama tahmini fark: $/varil Ham petrolde ithalat farkı: Yaklaşık 1 milyar dolar Necdet Pamir 68

69 Başlıca Güçlerin Enerji Tüketim Profilleri ABD Petrol: 40.5 % Gaz: 24.4 % Kömür: 24.6 % Nükleer: 7.9 % Hidro: 2.6 % AB-25 Petrol: 40.8 % Gaz: 24.7 % Kömür: 17.4 % Nükleer: 12.9 % Hidro: 4.1 % Çin Petrol: 21.0 % Gaz: 2.7 % Kömür: 69.7 % Nükleer: 0.8 % Hidro: 5.8 % Hindistan Petrol: 30.5 % Gaz: 8.5 % Kömür: 55.0 % Nükleer: 0.1 % Hidro: 5.7 % BP, June 2006 Necdet Pamir 69

70 ABD Petrol Üretimi, Tüketimi ve Net İthalatı ( ), milyon varil/gün ABD Tüketimi Benzinde vergi: % 19 Net ithalat ABD üretimi ABD dünya ham petrolünün % 25 ini, Benzininin % 45 ini tek başına tüketiyor Necdet Pamir 70

71 Küreselleşme Kissinger, Fukuyama,, Alan Friedman, Kagan gibi yazarlar küreselleşme yi; ABD nin ekonomik, kültürel ve siyasi normlarının dünya üzerinde yayılması ve kabul edilmesi olarak görüyorlardı. ABD 4 Yıllık Savunma Raporları, küreselleşmenin korunmasını ve geliştirilmesini (piyasaların, enerji ve doğal kaynakların ABD nin erişimine açık kalmasını) yaşamsal ulusal çıkarlar listesine koymuştu. (Ergin Yıldızoğlu, Stratejik Analiz) Necdet Pamir 71

72 Prof. Michael Klare: Irak ın kontrolü, petrolün yakıt olarak değil, güç olarak kullanımı içindir. İran Körfezi nin kontrolü; Avrupa nın, Japonya nın ve Çin in kontrolü içindir. Böylece, musluk bizim elimizin altındadır. Control over the Persian Gulf translates into control over Europe, Japan and China. It is having our hand on the spigot. (Thirty Year Itch,, Robert Dreyfuss, motherjones.com, March 1, 2003) Necdet Pamir 72

73 Adım Adım Körfezin ve Avrasya nın Kontrolü 1. Rapid Deployment Force (1980-Carter Doktrini) Bir dış gücün Körfez i kontrole kalkışması, ABD nin yaşamsal çıkarlarına saldırıdır ve askeri güç dahil, her yolla engellenecektir. 2. The Central Command (1980 ler-reagan) ABD de yeni ve merkezi bir komutanlık, Körfez den ve Doğu Afrika dan Afganistan a kadar sorumlu. Anti- Sovyet bir ittifak çabası (Türkiye-İsrail İsrail-S. Arabistan). Suudilere ve Körfez e milyarlarca dolarlık silah satışı. 3. Körfez savaşı S. Arabistan, ticari ve askeri alanda kaynak çeşitliliği ne yöneldi. Körfez Savaşı, durumu eski haline getirdi. Savaş sonrası ABD, Suudilere udilere 10 yılda 43, Körfez e 16 milyar $ lık silah sattı. Irak ta uçuşa kapalı bölgeler oluşturuldu. 4. Afganistan Teröre karşı ucu açık savaş başladı savunma bütçesi 400 mr $. Bunun 60 mr $ i Körfez e. Askeri tesisler Körfez den, Hint Okyanusu nda Diego Garcia ya,, Afrika da Cibuti ye.. Özbekistan ve Kırgızistan a.. 5. Irak Project for the New American Century-Neocons Neocons. Perle, Kagan, Wolfowitz, Woolsey, Cheney, Rumsfeld, Lewis Libby, Elliot Abrams, Halilzad.. Bunlar Nixon ve Ford la da vardı. 6. Yeni Dünya Düzeni, Küreselleşme, Orta Doğu Barış Prosesi, Yol Haritası, Büyük Orta Doğu Projesi, Daha Geniş Orta Doğu/K. Afrika...???? Necdet Pamir 73

74 AB Kaynaklar Bazında Enerji Tüketimi Yenilenebilir % 6 Nükleer % 15 Petrol % 37 Katı yakıt % 18 Kaynak: Green Paper, 2006 Gaz % 24 Necdet Pamir 74

75 AB ve AB-30 Ülkelerinin İthal Enerji Bağımlılık Tahminleri (%) AB AB Necdet Pamir 75

76 milyon varil/gün AB Petrol Arz - Talep Dengesi İthalat İthalat İç üretim Talep artışına ve Kuzey Denizi üretiminin düşüşüne bağlı olarak, petrol ithalatı artıyor. Necdet Pamir 76

77 Çin Birincil Enerji Tüketiminin Kaynaklara Göre Dağılımı Toplam Enerji Tüketiminin Yüzdesi Kömür Petrol Necdet Pamir 77

78 Çin Petrol Arz ve İthalatı ( ) İthalata Bağımlılık: % 75 milyon varil/gün İthalata bağımlılık % Talep Üretim Necdet Pamir 78

79 Asya ya Petrol Akışı Başlıca İhracatçılardan Asya ya İhracat Başlıca İhracatçılardan Asya ya İhracat Orta Doğu Necdet Pamir 79

80 Petrol: Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları Rezerv: 18 milyar varil; Üretim: 3.6 mvg; ; Tüketim: 6.5 mvg Rafinaj kapasitesi: 4.6 mvg En fazla petrol tüketen ülkeler arasında ABD den sonra 2. sırada (6.5 milyon varil/gün) 2025 de 14 milyon varil/gün (EIA/ABD tahmini) tüketim, 10.9 mvg ithalat Son 4 yılda, dünya petrol talebi artışının % 40 ı :in in talep artışından Son yıllarda, devlet şirketleri birleştirilerek dikey entegre şirketler olarak yeniden yapılandırıldı CNPC (Kuzey ve batı) (önceden arama/üretim) Sinopec(Güney) (önceden rafinaj/dağıtım) CNOOC (denizel) Necdet Pamir 80

81 Çin ve Petrol Politikası Arz kaynaklarında çeşitlendirme 1993: Endonezya, Yemen, Oman 2004 de S. Arabistan, Oman,, Angola, İran, Rusya, Vietnam, Yemen; %40 ı ise diğer Dikey entegre şirketler oluşturdu Stratejik petrol rezervi (2005 den itibaren) 2008: 100 milyon varil (35 günlük ithalat) 2020: 90 günlük Stok yapıyor ancak, UEA gibi paylaşma niyeti yok! Necdet Pamir 81

82 Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları Petrol (devam): CNPC, Sinopec ve CNOOC Hong Kong ve New York Borsalarında hisselerinin (azınlık) bir bölümünü özelleştirdi. En önemli alıcılar: BP, Exxon, Shell.. Çoğunluk hisseleri devlette. Ürün (bayi) fiyatları regüle ediliyor. Yöre ve tüketici tipine göre farklı fiyat. Fiyatlar subvanse ediliyor. Uluslar arası şirketler arama ve ikincil üretim faaliyetlerine giriyorlar (Conoco( Philips, Husky Oil, Kerr Mc-Gee Gee,,..) Büyük ölçekli rafineri yatırımları planlanıyor.çin şirketleri uluslar arası yatırımlara yöneliyor: CNPC: Azerbaycan, Kanada, Kazakistan, Venezuela, Sudan, Endonezya, Irak, İran. (Kazak petrolünü Atasu dan Sincan a taşıyacak boruhattı projesi-700 mn $) Ulusal (stratejik) petrol stoku hazırlıkları: Rafinerilerin yakınına 3 tank çiftliği inşası Necdet Pamir 82

83 Petrol Arzı Necdet Pamir 83

84 2030 Yılına Kadar Dünya Petrol Üretimine Katkılar Hazar Rusya OPEC Diğer Necdet Pamir 84

85 2010 Yılına Kadar Hazar Petrol Üretim Tahmini Necdet Pamir 85

86 Batı Afrika Petrol Üretiminin Önemi Nijerya Angola Necdet Pamir 86

87 Irak Üretim Tahminleri İşgal öncesi 2.6 mv/g Bugün 2 mv/g Necdet Pamir 87

88 Rusya Ham Petrol ve Ürün İhracatı (2020 ye) milyon ton İyimser Senaryo Kötümser Senaryo Necdet Pamir 88 Kaynak: Energy Strategy of the RFto the Year 2020, Mastepanov, 2004

89 Dünya Petrol Ticaretinde OPEC ve Basra Körfez inin Önemi ( ) mvg: milyon varil/gün OPEC İhracatı mvg 31.7 (%) 60 mvg 48.5 (%) 62.7 OPEC Körfez İhracatı mvg 22.5 (%) 42.6 mvg 34.3 (%) 44.3 Kaynak: ABD Enerji Bakanlığı, Mayıs 2006 Necdet Pamir 89

90 RF: Genel Dünyanın en büyük enerji üreticilerinden, G8 in en büyük üretici ve ihracatçısı Resmi verilerin, gerçek potansiyeli vermediği ileri sürülüyor Özellikle D.Sibirya, Kuzey Okyanusu, Pasifik offshore offshore Son 15 yılda, enerji sektöründe ikili yapı Petrol ve kömür sektöründe liberalleşme ve özelleştirme Gaz ve elektrik sektöründe devlet ağırlığı (Gazprom,, RAO UES) Necdet Pamir 90

91 RF: Genel Necdet Pamir 91

92 2010 yılında Dünya Enerji Piyasasında Rusya nın Rolü 40% 700 Dünya ticaretinin yüzdesi 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 7.3 mv/g 182 bcm Mt CO 2 0% Petrol Gaz CO 2 0 Net ihracat CO 2 kredileri Enerji güvenilirliği ile ilgili gelişmeler neticesinde, Rusya doğal gaz ve petrol ticaretinde önemli rol oynamaya devam edecektir. Necdet Pamir 92

93 RF Petrol İhraç Yolları ve Sorunları Sığ sular, buzlanma, Hollanda Boğazları geçiş kısıtlamaları, Sınırlı karasal piyasa, Olumsuz fiyatlandırma ortamı Türk Boğazları Trafik kısıtlamaları Necdet Pamir 93

94 RF: Önde Gelen Ülkelerle İlişkiler RF nin uluslar arası enerji piyasasındaki rolü, altyapı yatırımlarındaki sorunlar nedeniyle kısıtlı Druzhba hattı ve limanlar limitli Karadenizden ihracatta Türk Boğazları, Baltık tan ihracatta Hollanda Boğazları (Kattegat ve Skagerrak) ) sınır getiriyor Asya Pasifik ve ABD ye ihraç potansiyeli, boruhattı (örnek: B. Sibirya Murmansk) ) ve liman engellerine takılıyor Necdet Pamir 94

95 RF: Enerji ve Uluslar arası İlişkiler Almanya, İtalya ile çok yönlü ve olumlu. Toplam ihracat 57 milyar metreküp Fransa ile Total sorunu dışında renksiz İngiltere ile gergin bazı siyasi laylara karşın, Gazprom İngiltere iç piyasasına ve gaz hattı inşaatına girdi (Interconector( Interconector). BP-TNK ortaklığı olumlu. Gazprom başka projelerde pay istiyor (Centrica) AB % 30 u aşan oranda Rus gazına bağımlılığı sakıncalı buluyor. RF nin Enerji Şartı nı imzalamasını ve Orta Asya-Hazar gazı üzerinde baskı uygulamamasını istiyor. Necdet Pamir 95

96 Rusya Enerji Stratejisi Petrol ve özellikle gaz kaynaklarını bağımlılık yaratmak üzere kullanmak Enerji politikasını, dış politikanın en etkin unsuru olarak kullanmak Fiyat politikaları ile sektörün diğer alt ve ilgili sektörlerinde (dağıtım, depolama, elektrik üretimi, vb..) Alternatif olabilecek ülkelerin kaynaklarını uygun koşullarda kontrol etmek Nükleer kapasitesini, bir yandan dış politikada caydırıcı unsur olarak kullanırken, diğer yandan ABD karşıtı ülkelerle ittifakın bir unsuru olarak devreye sokmak Necdet Pamir 96

97 Türkiye de Enerji Durumu YİD Yİ İHD Mobil Al ya da Öde Satın Alma Garantileri Hazine Garantisi Tahkim 4628 Otoprodüktörler Kullanılamayan Yerli Kaynaklar Necdet Pamir 97

98 Türkiye Enerji Durumu Rezervler Üretim/Tüketim Enerji Tüketiminde Kaynakların Payları Doğal Gazda Bağımlılık İzlenenen politikaların getirdiği maliyet Arz/talep dengesizliği Alım garantileri Rusya ya aşırı bağımlılık Depo olmaması Azerbaycan gazı hariç, 3. tarafa satış hakkı yok Gaz alım maliyetleri yüksek. Kime satacaksın? Necdet Pamir 98

99 Türkiye Birincil Enerji Tüketimi Kaynaklar Bazında (%), 2004 sonu Kömür 27% Hidro ve Yenilenebilir 13% Gaz 21% Petrol 39% Necdet Pamir 99

100 Genel Türkiye Enerji Sektöründe Sorunlar Türkiye de enerji politikasının olmayışı Kurumlar arası koordinasyon sorunları Enerji KİT lerinde politizasyon Ulusal kaynakların yadsınması Enerjide dışa bağımlılığın artması (%65-76) Sürekli değişen model ler/piyasada karmaşa Enerji girdi maliyetlerinin yüksekliği Vergi politikası (yüksek vergi, vergiden vergi) Doğal gaza ve tek kaynağa yüksek oranda bağımlılık Uzun süreli al ya da öde anlaşmaları, elektrik satın alma garantileri, enerji KİT leri ve Hazine üzerinde yük Uluslar arası Tahkim Enerji fazlası, yüksek kayıp-kaçak, kaçak, güvensizlik,... Necdet Pamir 100

101 Petrol Alt Sektöründe Başlıca Sorunlar Petrol tüketiminde dışa bağımlılık (% 90-%100) (2003 ithalat faturası 6.6 milyar dolar) Sektörde dikey entegrasyonun olmaması Kurumların çıkarlarının çatışması (ham petrol fiyatı, satın almama; EPDK-Bakanlık, vb..) Arama yapılmaması, politize yönetimler Petrol Piyasası Kanunu ve EPDK da eksiklikler Petrol ürünlerinde yüksek vergi, KDV ve ÖTV (% 75) Sürekli vergi oranı ile oynama Kaçak akaryakıt/vergi kaybı (2.5 milyar $) Necdet Pamir 101

102 TÜPRAŞ Ham Petrol Alımları Necdet Pamir 102

103 TÜPRAŞ Ham Petrol Temini/İşleme Necdet Pamir 103

104 Türkiye Ham Petrol İthalat Faturası Necdet Pamir 104

105 Dış Ticaret İstatistikleri Kaynak: DTM, 8 Mart 2006 Petrol ve gaz: 19.4 milyar $ Necdet Pamir 105

106 Necdet Pamir 106

107 Ham Petrol Fiyat Artışının Türkiye ye Etkisi Ham Petrol Faturası artar Petrol Ürünleri Alım Faturası Artar Doğal Gaz Faturası Artar Petrolün girdi olduğu sanayi mamüllerinin ithalat faturası artar Tüketiciye yansıması, hükümet tercihine bağlı Enflasyon artar TPAO bütçesini olumlu etkiler Necdet Pamir 107

108 Türkiye Ham Petrol İthalatı (milyon ton/yıl) (24.5) TÜPRAŞ 2005 ortalama fiyat tahmini: 37.6 $ / varil DPT tahmini: 40 $ / varil Gerçekleşen (yaklaşık): 55 $ / varil TÜPRAŞ 2006 ortalama fiyat tahmini: 58.2 $ / varil Gerçekleşen (yaklaşık ortalama): 65 $ / varil Necdet Pamir 108

109 Yıllar Türkiye Olası Petrol Faturası Talep milyon ton (milyar $) (1 ton = 7 varil) 35 $/v $/v $/v $/v Necdet Pamir 109

110 Türkiye Olası Petrol Faturası-2 Yıllar Talep milyon ton (milyar $) (1 ton = 7 varil) 60 $/v $/v $/v $/v , Necdet Pamir 110

111 Türkiye Bir Enerji Köprüsü ya da Enerji Merkezi Olabilecek mi? Necdet Pamir 111

112 Türkiye: Boru Hattı Projeleri Bakü-Tiflis Tiflis-Ceyhan HPBH Projesi (Temmuz 2006) Boğaz by by-pass Hatları Rusya Türkiye Batı Gaz Hattı Mavi Akım Gaz Hattı Türkiye-Yunanistan DGBH Projesi (İnşa halinde) Hazar Geçişli Türkmenistan-Türkiye Türkiye-Avrupa DGBH Projesi (?) Azerbaycan-Türkiye DGBH Projesi(Şah Deniz Projesi) Irak-Türkiye DGBH Projesi (10 bcm) Mısır-Türkiye DGBH Projesi (4-6 bcm) Türkiye-Bulgaristan Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya DGBH Projesi(Nabucco Projesi: milyar metreküp Mavi Akım ın İsrail e Uzanması Necdet Pamir 112

113 Hazar Boru Hatları ve Projeler Necdet Pamir 113

114 Bakü-Tiflis Tiflis-Ceyhan Projesi Necdet Pamir 114

115 Bakü-Tiflis Tiflis-Ceyhan BoruHattı İlk 16 yıl: 55 cent/varil 35 cent/varil: BOTAŞ a (işletme, gemi kılavuzluk, gemi yanaşma, depodan yükleme vb. dahil) 20 cent/varil: Hazine ye (toprak kullanım) (24 yıl): 80 cent/varil İlk 6 yılda 250,000 varil/gün minimum taşıma BOTAŞ a: : 250,000 v/g X 35 c/v X 365 X 0.85 = 27 milyon $/yıl Hazine ye 18 milyon $ BOTAŞ yıllık bakım onarım: 40 milyon $ olabilir 6 yıldan sonra 1 milyon varil/gün (yaptırım yok) 6 16 yıl: BOTAŞ a 108 milyon $/yıl (1 milyon v/g taşırsa) Hazine ye: 72 milyon $/yıl Necdet Pamir 115

116 Kerkük-Yumurtalık (ITP) ile Kıyas Hattı biz yaptık (Körfez krizi öncesi) 82 milyon ton/yıl taşımada: Deniz hizmeti: 30 milyon $/yıl Balast geliri (TÜPRAŞ a( satış dahil): 20 milyon $ Türk mühendis ve teknisyen Alımlar pazarlıkla BTC ilk yıllarda düşük verimle çalışacak, masraflar neredeyse aynı kalacak ITP tarifesi: 50 milyon ton/yıl için: 60 cent/varil 60 milyon ton/yıl için: 50 cent/varil 70.9 milyon ton/yıl için: 43 cent/varil Necdet Pamir 116

117 Türk Boğazları nı By By-Pass Projeleri Necdet Pamir 117

118 Ne Yapmalı? Enerji politikası; sanayi, ulaştırma, dış işleri ve güvenlik politikalarıyla entegre olarak yeniden belirlenmeli Enerji şirketlerimizin (kamu) özerk ve dikey entegre yapılanması Enerji alanında, küresel gelişmeleri iyi analiz etmek, profesyonel yaklaşım; doğru projelere girmek, ekonomik analiz, karşılıklı yarar Yurt içinde master plan la arama-üretim Yurt dışında doğru proje seçimi Hem arama ve üretim, hem hizmet sözleşmeleri Düşünce kuruluşlarının sayısı artmalı, ülkeler arası diyalog, iletişim ağları Üniversite eğitim programlarında revizyon Necdet Pamir 118

119 Dünya Petrol Sektöründeki Gelişmeler ve Türkiye ye Yansımaları TÜRKİYE 10. ENERJİ KONGRESİ Necdet Pamir ASAM Genel Koordinatörü, Petrol Mühendisi 27 Kasım 2006, İstanbul Necdet Pamir 119

120 Meraklısı için ek notlar Necdet Pamir 120

121 RF: Büyük Boruhattı Projeleri B. Sibirya Murmansk: : milyon varil/gün kapasiteli hat projesi. ABD için çok önemli. Tasarı olarak kaldı Angarsk Daqing: : Çin e. Yukos tasarladı. CNPC destekledi. Kriz sonrası durdu. Çin Japon rekabeti. RF içinde ise, özel sektör ile devlet çekişmesi. Putin, boruhatlarında devlet hakimiyeti istiyor. Transneft farklı hat öneriyor: Doğu Sibirya dan Pasifik e. Çin e ihracat anlaşma ile garanti edilmiş: 2010 a kadar 0.6 milyon varil/gün. Son dönemde Çin Rus yakınlaşması bu hattın şansını arttırıyor. Ayrıca, Japonya ya yeterli petrol sorun. Fiyat anlaşmazlığı Necdet Pamir 121 devam

122 Rusya Enerji Stratejisi (2020) Yakıt ve enerji tekellerinde yapısal reform ve kömür sektörünün yeniden yapılanması Yakıt ve enerji dengesinin (arz/talep) sağlanması Enerji sektöründe üretim maliyetlerinin azaltılması, kullanılabilir sanayi potansiyelinin optimizasyonu,, verimsiz işletmelerin kapatılması, diğerlerinin verimlerinin arttırılması Enerji fiyatlarının arttırılması suretiyle, enerji şirketlerinin kendi yatırımlarını finanse edebilir konuma gelmelerinin sağlanması Enerji şirketlerinin yönetim kalitesini arttırmak Enerji yoğunluğunu azaltmak (gelişmiş ülkelerin 2.5 katı) Necdet Pamir 122

123 Karadeniz Terminallerinden Petrol İhracatı Necdet Pamir 123

124 Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları Petrol (Çin (Çin - S. Arabistan) Özellikle Orta Doğu da,, ayrıca Orta Asya, Batı Afrika ve Latin Amerika da yoğun çaba gösteriyorlar. S. Arabistan la 1990 başlarında başlayan ilişkiler hızla gelişiyor. Çin Riyad ı enerji kaynakları açısından çok önemsiyor. S. Arabistan ise Çin i, çeşitli malları alabilecekleri ve yatırım yapabilecekleri bir ülke olarak değerlendiriyor. S. Arabistan ın Çinden silah alımları sınırlı. Orta boy CSS2 balistik füze alımı sorunlu oldu. İran ın aksine, S. Arabistan Çin i askeri olmaktan ziyade, ekonomik/siyasi açıdan ortak olarak görüyor. Necdet Pamir 124

125 Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları Enerji (Çin (Çin - İran) İran la uzun süredir devam eden, daha köklü ilişki 1980 lerden beri İran Çin den önemli boyutta silah alımı yaptı Çin, İran silah teknolojisinin gelişimine ciddi katkı sağladı İran ın ABD ile olan olumsuz ilişkileri, Çin için bir denge unsuru İran Çin i bölgede daha etkin olmaya zorluyor İran ın Çin açısından önemi; ABD yörüngesinde olmayışı, Orta Asya daki etkisi ve enerji kaynaklarının zenginliği noktalarında odaklı İran dan karasal güzergahtan enerji kaynağı ithal olanağı cazip. Çin böylece, ABD nin (ve Hindistan ın) egemenliğindeki su yollarına mahkum olmayacağını hesaplıyor Necdet Pamir 125

126 Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları Enerji (Çin İran/devam) Çin İran ile enerjide işbirliği alanında olumlu gelişme kaydetti: Petrol: Kashan Bloğunda Sinopec/arama hakkı Azedagan sahası, son durumda Japonya ya gitti Çin İran da 16 ayrı sahada ihale peşinde Gaz ve Boruhattı: CNPC ve 2 diğer Çin şirketi Kuzey-Güney yönlü gaz boruhattı için müzakere yürütüyor Tankerler: Çin İran a VLCC tanker satışına başladı Çin, dünyada 300,000 ton ve üzeri tanker inşa etme kapasitesine sahip 3 ülkeden biri Jiang Zemin ve Hatemi arasında (2000) 5 anlaşma: (ekonomi, sanayi, elektrik üretimi, kültür) 1985 de ortak komite (ticaret, bilim, teknoloji) Ana konular: enerji, ulaştırma, makine, inşaat malzemesi, madencilik, kömür, kimyasallar, demir dışı metaller; Tahran metrosu, petrol tankerleri eri inşası, çimento fabrikası, termal santralların makinaları-arak, hidroelektrik santrallar Necdet Pamir 126

127 Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları Enerji (Çin Orta Doğu) Çin diğer OD ülkelerini (genel) ABD kampı nda algılıyor Katar: ABD üsleri ve birlikleri Kuveyt: ABD üsleri ve birlikleri, OPEC te ABD nin sesi; az sayıda enerji projesi BAE: Bazı ABD birlikleri veaskeri ilişki. IRAK: Saddam döneminde 2 büyük proje. Halen belirsizlik sürüyor. Suriye, Mısır, Libya, Oman ve Yemen ile çok iyi ilişki Çin, BM de (G. Konseyi) Filistin in önemli bir destekçisi Necdet Pamir 127