Ayrıntılı olarak görüşülen hususlar:

Transkript

1 Fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin mevcut durumunun değerlendirilmesi ve bir gelecek vizyonu oluşturulması amacıyla Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Sayın Prof. Dr. Mustafa İSEN başkanlığında Yükseköğretim Kurulu nca oluşturulan Komisyonun 21 Ocak 2010 tarihinde Cumhurbaşkanlığı nda 11 Şubat 2010 tarihinde Hacettepe Üniversitesi nde 01 Mart 2010 tarihinde Atılım Üniversitesi nde 19. Mart 2010 tarihinde Gazi Üniversitesi nde yaptığı çalışma toplantıları neticesinde saptanan görüşler ve varılan sonuçlara ilişkin raporu aşağıda sunulmaktadır. Ayrıntılı olarak görüşülen hususlar: I. Üniversitelerin edebiyat, fen ve fen-edebiyat fakültelerine öğretmen yetiştirme olanağının tanınması. II. Yeni kurulacak üniversitelerde birleşik olarak fen-edebiyat fakültesi ya da ayrı ayrı fen ve edebiyat fakültesi bulunması zorunluluğunun kaldırılma kararının yeniden gözden geçirilmesi. III. Edebiyat, fen ve fen-edebiyat fakültelerine ilişkin bir gelecek vizyonu oluşturulması. I. Üniversitelerin edebiyat, fen ve fen-edebiyat fakültelerinde lisans öğrenimi gören öğrencilerine, öğrenimleri süresince gerekli dersleri almak ve başarmak kaydıyla 1998 yılına kadar pedagojik formasyon sertifikası alma hakkı tanınmaktaydı. Ancak sonradan yapılan birtakım düzenlemelerle edebiyat, fen ve fen-edebiyat fakültelerinden bu hak alınmıştır. Bugün, Milli Eğitim Bakanlığı Talim-Terbiye Kurulu Başkanlığı nın tarih ve 80 sayılı kararı uyarınca, Yükseköğretim Kurulu na başvurmak suretiyle belli koşulları gerçekleştiren üniversitelerin ilgili fakültelerinde öğrenim gören öğrencilere yeniden pedagojik formasyon sertifikası alabilme hakkı tanınmıştır. Bu çerçevede, bazı üniversiteler YÖK e başvuruda bulunmuş ve eğitime başlamışlardır. Ancak kimi üniversitelerde bu konudaki sıkıntılar hâlen devam etmektedir. a) Eğitim fakültelerinin bu konu ile ilgili olumsuz görüşlerinin aksine, edebiyat, fen ve fenedebiyat fakültelerinin öğrencilerine pedagojik formasyon hakkının tanınması ile edebiyat, fen ve fen-edebiyat fakülteleri ile eğitim fakülteleri arasında öğretmenlik sertifikası alabilme konusunda olumsuz bir rekabet oluşması söz konusu değildir. Bilindiği gibi, Milli Eğitim Bakanlığı, öğretmen atayacağı mezunlardan KPSS de başarılı olmaları şartını aramaktadır. Adaylar, KPSS deki başarılarına göre öğretmen olma hakkını elde edeceklerinden, pedagojik formasyon aracılığı ile edebiyat, fen ve fen-edebiyat fakültesi öğrencilerine de bu hakkın verilmesi, eğitim fakültesi mezunlarının mağduriyetine yol açmayacak, tersine, kaliteli adaylar arasından öğretmen seçme olanağı sağlayacaktır.

2 Kaldı ki, fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin bazı bölümlerinde halen eğitim fakültelerince verilen paralı formasyon programı sonunda sertifika verilerek öğrencilere öğretmen olma hakkı tanınmıştır. Bu yolla, öğretmen yetiştiren eğitim fakülteleri, enstitü ve bölümlerine örgün eğitimlerinin yanı sıra fazladan bir parasal kaynak oluşturma olanağı da tanınmıştır. Dolayısıyla, yapılacak bu yeni düzenlemeyle birlikte, öğretmen adayı olacak öğrencilerin oluşturacağı havuzun içeriği kalite açısından çeşitlenerek zenginleşecektir. b) Kalitede rekabet, eğitim sistemimizin düzeyinin yükseltilmesine büyük katkı sağlayacaktır. Fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerine formasyon hakkının tanınması, gerek eğitim fakültelerinin gerekse fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin eksikliklerinin karşılıklı olarak giderilmesini sağlayacaktır. Bu konuda Hacettepe Üniversitesi ndeki mevcut durum iyi bir örnek oluşturmaktadır: Eğitim Fakültesi bünyesinde Türkçe Öğretmenliği, Tarih Öğretmenliği, Sanat Tarihi Öğretmenliği, Felsefe Grubu Öğretmenliği (Felsefe, Psikoloji ve Sosyoloji) Bölümleri bulunmamaktadır. Oysa, aynı Üniversitenin Edebiyat Fakültesi nde ilgili bölümler mevcut olup, geniş bir öğretim kadrosu ve köklü bir eğitim-öğretim geleneğine sahiptirler. Dolayısıyla, bu bölümlere öğretmen yetiştirme olanağının tanınması, her şeyden önce önemli bir eksikliğin giderilmesi anlamını taşıyacaktır. Tıpkı eğitim fakülteleri gibi edebiyat, fen ve fen-edebiyat fakültelerine de öğretmen yetiştirme olanağının tanınması, bir tercihten öte bir görevdir. Zira bu fakülteler sahip oldukları güçlü eğitsel donanımları, akademik, teknik ve bilimsel yetkinlik ve birikimleriyle, pedagojik formasyon almak isteyen öğrencilere gerekli tüm eğitsel, bilimsel, teknik ve kültürel alt yapıyı en üst düzeyde kazandıracak kapasitededir. c) Pedagojik formasyon hizmeti vermek konusunda edebiyat, fen ve fen-edebiyat fakülteleri ile eğitim fakülteleri arasında bir görev dağılımı yapmak da mümkündür: Örneğin, eğitim fakültelerine 8 yıllık ilköğretim okullarına öğretmen yetiştirme; edebiyat, fen ve fenedebiyat fakültelerine ise, ortaöğretim alan öğretmeni yetiştirme görevi verilebilir. d) Yükseköğretim Kurulu nca pedagojik formasyon eğitimi verilmesine ilişkin belirlenen kriterler arasında, ilgili üniversitede eğitim fakültesinin veya eğitim bilimleri bölümünün bulunması ile bu alanda yeterli sayıda ve nitelikte kadrolu öğretim üyesi olması gerektiği hususu yer almaktadır. Bu bağlamda, Üniversitelerde Akademik Teşkilat Yönetmeliği nin 13. maddesinde belirtildiği üzere, nasıl ki Bir diplomaya yönelik eğitim programı uygulamayan Türkçe, yabancı diller, inkılap tarihi, plastik sanatlar, müzik ve beden eğitimi bölümleri rektörlüğe bağlı olarak kurulabiliyorsa, aynı şekilde eğitim fakültesi olmayan devlet ve vakıf üniversitelerinde pedagojik formasyon eğitimi sertifikası verilebilmesi için de rektörlüğe bağlı olarak eğitim bilimleri bölümü açılabilmelidir. Hangi yükseköğretim programlarından mezun olan öğrencilerin pedagojik formasyon eğitimi alabileceği konusunda ise, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nın tarih ve 80 sayılı kararı belirleyicidir. Zira, öğretmen olarak atanacakların atamalarına esas olan alanlar ile mezun oldukları yükseköğretim programları bu kararda açıkça belirtilmektedir.

3 II sayılı Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanunu nun 3. maddesine göre, bir üniversitenin bünyesinde edebiyat, fen veya fen-edebiyat fakültesi bulunması zorunluydu. Ayrıca, bir yükseköğretim kurumunun asgari kaç fakülte ile kurulacağı yönünde bir hüküm de bulunmamaktaydı yılı başında yapılan yeni düzenlemeyle, a) yeni üniversite kuruluşunda edebiyat, fen ve fen-edebiyat fakültesi kurulması zorunluluğu kaldırılmış, b) Yükseköğretim Kurulu na gerektiğinde 3. maddede belirtilen fakültelere yenilerini ekleme yetkisi verilmiş, c) bir yükseköğretim kurumunun kurulması için en az üç fakülte bulunması zorunluluğu getirilmiştir. Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanunu Madde 3 [ ] b) (Değiştirilen ibare: 30/01/ S.K./1.mad) Fen, edebiyat; eğitim, eğitim bilimleri, iktisadi ve idari bilimler, hukuk, tıp, diş hekimliği, eczacılık, veteriner, mühendislik, mimarlık, ziraat, orman, ilahiyat ve güzel sanatlar fakülteleri veya bunların iki ya da daha fazlasının birlikte teşkil edeceği fakülteler (Ek ibare: 30/01/ S.K./1.mad) ile ihtiyaca göre kurulacak diğer fakülteler; [ ] g) Belirli bilimsel ve teknolojik alanlarda araştırma ve uygulama yapmakla yükümlü araştırma, uygulama merkezleri; bulunabilir. (Ek cümle: 30/01/ S.K./1.mad) Ancak bir üniversitede en az üç fakültenin bulunması zorunludur. Yapılan bu yeni düzenlemeye dayanak teşkil eden Genel Gerekçe de ağırlıklı olarak şu görüşe yer verilmiştir: Üniversitelerimiz bünyesinde bugüne kadar 94 adet fen-edebiyat fakültesi, fen fakültesi ve edebiyat fakültesi kurulmuştur. Bu fakültelerin kuruluşunda öngörülen amaç, temel dersler buralarda verilerek tüm diğer birimlere kaynaklık etmesi iken, uygulamada bu işlev yerine getirilmemektedir. Daha önceleri fen-edebiyat fakültesi mezunları öğretmen olarak atanırken, bugün bu konuda da sıkıntılar yaşanmaktadır. Bir üniversite kurulurken kurulması zorunlu olan bu fakültelerin, bugün itibarıyla yeterli sayıya ulaştığı düşünüldüğünden, teklif ile yeni üniversiteler kurulurken fen-edebiyat fakültesi kurulması zorunluluk olmaktan çıkarılarak ihtiyaç duyulan fakültelerin kurulması yolu benimsenmiştir. Gerekçede belirtilen 3 husus incelendiğinde, bu konuda şu yanıtları vermek mümkündür: a) Gerekçede de belirtildiği üzere fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakülteleri üniversitelerin diğer fakülte ve yüksek okullarına temel bilim dersleri vermektedirler. Başka bir deyişle bu, temel bilim derslerinin bu fakültelerdeki ilgili bölüm öğretim elemanlarınca verilmesi gerektiği anlamını taşımaktadır. Zaten bunun aksini

4 düşünmek de mümkün değildir. Şöyle ki, fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakülteleri matematik bölümü öğretim elemanları dururken, matematik bilgisine sahip bir mühendislik fakültesi öğretim elemanının kendi fakültesi öğrencilerine matematik dersi vermesi fevkalade sakıncalı olacaktır. Çünkü, bu durumda kapsamı biraz daha genişleterek, örneğin, mühendislik fakültesi öğretim elemanının Türkçe, yabancı dil, sosyoloji, psikoloji vb. alanlardaki bilgisine güvenerek bu derslere girmesi olasıdır. Oysa, bu konudaki geçerli kural, derslerin ilgili bölüm öğretim elemanlarınca verilmesi gerektiği olmalıdır. Ancak uygulamada, çoğu kez fakülte tercihlerinin bu yolda olmadığı görülmektedir. b) Bu bağlamda fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin temel derslerde diğer fakültelere kaynaklık etmesi bekleniyorsa, fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin kadro talepleri, bu fakültelerin öğretim elemanlarının diğer fakültelere ve yüksek okullara verdikleri temel bilim derslerinin yaratmakta olduğu ders yükü mutlaka göz önünde tutularak değerlendirilmelidir. Bundan başka, artan kontenjanların ve diğer fakültelere ve yüksekokullara verilen temel bilim derslerinin yaratmakta olduğu ders yükü, fiziki imkânsızlıklar vb. nedenlerle yetersiz kalan bütçe ödenekleri de artırılmalıdır. c) Gerekçede belirtilen ikinci husus ise, fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakülteleri mezunlarının öğretmen olarak atanmasında sıkıntılar olduğu yönündedir. Bu sıkıntı da öğretmenlik hakkının fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin elinden alınmasından kaynaklanmıştır. d) Aynı gerekçede belirtilen üçüncü ve son husus ise, fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin yeterli sayıya ulaştığı yönündedir. Bu konuda, şu karşıt saptamaları dile getirmekte fayda vardır: Öncelikle, fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin temel işlevlerinin temel dersler buralarda verilerek tüm diğer birimlere kaynaklık etmesi biçiminde düşünülmüş olmasının, fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerindeki farklı bilim dallarının kendi içlerinde evrensel düzeyde bağımsız birer disiplin olduğu olgusuyla çeliştiğidir. Bu farklı bilim alanlarından mezun olanlar, akademisyen ve araştırmacı olarak kendi alanlarına bilimsel çalışmalarla önemli katkılar sağlamaktadırlar. Matematik, fizik, kimya, biyoloji, tarih, sosyoloji, felsefe, psikoloji, sanat tarihi, edebiyat, vb. alanların bilime, teknolojiye, uygarlığa, kültüre, sanata, kısacası insanlığa katkısı yadsınamaz. Dolayısıyla fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin tek işlevi diğer birimlere servis dersleri vermekle sınırlı olamaz. Her iki işlevi yerine getiren fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin yeterli sayıya

5 ulaştığından söz edilemez. Yeni açılan her üniversitede, bu iki işlevi de yerine getirebilecek bir fen, edebiyat veya fen-edebiyat fakültesi bulunması gereklidir. Aksi takdirde sosyal ve temel bilimler alanlarında yeterli bilimsel gelişme kaydedilemez. Alanlarında iyi yetişmiş, birikimli, donanımlı öğrencilerin gerekli koşulları (pedagojik formasyon, KPSS vb.) yerine getirmeleri durumunda öğretmen olabilmelerinde ne tür bir sakınca olabilir? Öğretmenlik sadece pedagojik formasyon la gerçekleşebilir mi? Bu nedenlerden dolayı, fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakülteleri mezunlarının bundan önce olduğu gibi, yeni bir düzenleme ile birlikte orta öğretim alan öğretmeni olarak yetiştirilmesi bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Eğer gerekçede belirtildiği üzere, fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin bu işlevlerini yerine getirmesinde bazı sıkıntılar yaşanıyor ise, bu hususta yapılması gereken, bu sıkıntıları giderici önlemler alınması olmalıydı, yeni üniversitelerin kurulmasında fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin kuruluşunun zorunluluk olmaktan çıkarılması değil. e) Gerekçede belirtildiği üzere, yeterli sayıda fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültesi mevcut ise, LYS ye girme hakkı bile elde edememiş, dolayısıyla ancak arasında bir puan alabilmiş adaylara, Açık Öğretim Fakültesi nce Türk Dili ve Edebiyatı Programına kayıt olabilme hakkının niçin tanındığı sorusunu cevaplamak gerekecektir. Bu program için bir kota dahi konulmamıştır ve programa başvuran aday sayısı ise i aşmaktadır. Bu adaylara açık öğretim yoluyla Farsça, Osmanlıca, Orhun Türkçesi, Eski Türk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı ve edebi eleştiri ve yorum gibi dersleri gerektiği gibi öğretmek mümkün olmayacaktır. Bu sıkıntının farkına varıldığı içindir ki, Türkiye nin çeşitli üniversitelerinden, açık öğretimin Türk Dili ve Edebiyatı Programına kayıtlı öğrencilerin doğrudan katılabilmeleri için sınıf açmaları talep edilmiştir. Yukarıda belirtilen hususlar bu konuda bir çelişkinin mevcut olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla, yukarıda işaret ettiğimiz hususlar nedeniyle bundan önce olduğu gibi, yeni bir üniversite kurulurken fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin varlığı tekrar zorunlu hale getirilmeli; Açık Öğretim Fakültesi nce açılan Türk Dili ve Edebiyatı programı ise yeniden gözden geçirilmelidir.

6 III. Fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerine ilişkin geliştirilecek gelecek vizyonunda, eğitim kalitesi yüksek bölümler oluşturmak, nitelikli eğitim vermek ve her alanda tam donanımlı, hem öğretmen hem de bilim adamı ve araştırmacı olabilecek öğrenciler yetiştirmek öncelikli hedef olmalıdır. a) Öğretim kadrosu geniş ve köklü bir eğitim-öğretim geleneğine sahip üniversiteler, ortaya çıkan öğretim elemanı ve üyesi ihtiyacının karşılanması için görevlendirilmelidir. Söz konusu açığın karşılanması amacıyla lisans mezununa yurtdışında doktora yaptırmak üzere Milli Eğitim Bakanlığı nca bir proje başlatılmıştır. Ayrıca, başta yeni kurulan üniversiteler olmak üzere, Türk yükseköğretim kurumlarındaki öğretim üyesi açığını karşılamak üzere, Devlet Planlama Teşkilatı nca da Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı (ÖYP) yürütülmekte olup; bu konuda, başta ODTÜ, Hacettepe, İstanbul Üniversitesi olmak üzere kimi büyük üniversiteler ciddi katkı vermektedirler. Ancak Milli Eğitim Bakanlığı nca başlatılan proje ile ÖYP projesinin birbiri ile çelişmediği; hatta, kimi bilim alanlarında birbirini tamamladığı görülmektedir. Türk Tarihi, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Türk Dili ve Edebiyatı gibi alanlarda yurtdışına doktora yapmak üzere eleman gönderilmesi doğru değildir. Sonuç olarak, yurtdışında doktora yaptırmak suretiyle veya yurtiçinde ÖYP çerçevesinde öğretim üyesi yetiştirmek mümkündür. Dolayısıyla, pedagojik formasyon eğitimi konusunda nasıl ki YÖK, adayların sahip olması gereken kriterleri tespit ediyor ve üniversitelerin pedagojik formasyon eğitimi taleplerini koordine ediyorsa; aynı şekilde, öğretim üyesi açığının giderilmesi ve ÖYP projesinin daha sağlıklı yürütülebilmesi amacıyla YÖK ün, bu faaliyeti DPT ile müştereken koordine etmesinde fayda bulunmaktadır. Bugün ülkemizde doktora derecesini başarıyla verebilecek çok yetkin birçok üniversitemiz vardır. Onun içindir ki, YÖK bursu veya ÖYP ile yurt dışına doktora yapmak üzere gönderilecek olan adayların alanları çok dikkatle seçilmelidir. Ayrıca uzun süreli YÖK ya da Milli Eğitim Bakanlığı burslarıyla yurt dışına gönderilenlerin

7 hepsinin başarılı olmadığı da ortadadır. Bunun yerine, maddi kaynakların daha verimli kullanılabilmesi için bir-iki yıllık doktora sonrası burslar önerilebilir. b) Fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakülteleri mezunlarının ihtiyaç duyulan iş alanlarında istihdam edilmesi için, mezun verilen disiplinler açısından (EK I) özel sektör ve kamu kuruluşları ile ilgili bir araştırma yaptırılarak, asgari kontenjanların belirlenmesi ve istihdamın yasal bir zorunluluk haline getirilmesi gereklidir. Örneğin maden ocaklarında yaşanan kaza ve patlamalar, iş sağlığı ve güvenliği alanında iş müfettişi olarak çalışan kimya uzmanlarının daha ileri kimya bilgisine sahip kişilerden seçilmesini zorunlu kılmaktadır. c) Fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinde yabancı dil öğrenimi ve öğretiminin gerekliliği vurgulanmalıdır. Hazırlık okullarını ve yabancı dil bölümlerini gittikçe önemsizleştiren yaklaşımlar ve yasal uygulamalar yerine, dünyayı ve günü yakalamanın ve küreselleşme sürecinde evrensel bilimin ve kültürün bir parçası olmanın ve ülkemizde başlıca bilimsel yayın sayılan endeksli dergilerde yayın yapmanın yolunun, iyi derecede yabancı dil bilmekten geçtiği yadsınamaz bir gerçektir. d) Fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin eğitim ve araştırma kalitelerinin yüksek tutulması ve bu fakülteleri yüksek puanlı öğrencilerin tercih etmesi isteniyorsa, bölüm öğrenci kontenjanlarının bölümlerin akademik ve fiziksel koşullarını zorlayacak sayılarda arttırılmaması gerekir. Aynı şekilde fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerinin kendi eğitim öğretim ve araştırma zorunlulukları, hem de üniversitenin diğer fakültelerine sundukları hizmetler göz önüne alındığında, akademik ve idari kadrolarının da buna koşut olarak belirlenmesi kaçınılmazdır. Bu fakültelerin araştırma misyonlarını gerçekleştirmeleri bekleniyorsa, talep edilen kadroların gecikmeden tahsis edilmesi ve teknik ve fiziksel altyapı eksikliklerinin giderilmesi gerekmektedir.

8 e) Anadolu Lisesi mezunları üniversiteye girişte kendi alanlarını tercih ettikleri takdirde ek puan almaktadır. Aynı şekilde fen liseleri ve sosyal bilimler liseleri mezunlarının da fen, edebiyat ve fen-edebiyat fakültelerini tercih etmelerini sağlamak için, bu mezunlara da ek puan verilmeli ve burslarla teşvik edilmelidir. Prof. Dr. Oya BATUM MENTEŞE Atılım Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Hayrı DUMAN Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Muammer CANEL Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Sedat YERLİ Aksaray Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Musa Yaşar SAĞLAM Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekanı