EYYUBİ HAÇLI İLİŞKİLERİNDEN BİR KESİT: PAYLAŞILAMAYAN KUDÜS Ü PAYLAŞAN LİDERLER. (El- MELİK El- KAMİL VE II. FRIEDRICH) Özet

Transkript

1 EYYUBİ HAÇLI İLİŞKİLERİNDEN BİR KESİT: PAYLAŞILAMAYAN KUDÜS Ü PAYLAŞAN LİDERLER (El- MELİK El- KAMİL VE II. FRIEDRICH) Özet Ayşe ÇEKİÇ* Haçlı seferleri siyasi, sosyal, dini, ekonomik, psikolojik ve araştırıldıkça daha da çeşitlendirilecek sebepler silsilesine bağlanan bir Doğu- Batı karşılaşmasının tarihçesidir. Bu makalede Eyyubi- Haçlı karşılaşmasının genel mantığı ve siyasal alt yapılanması tespit edilmekle beraber özelde Eyyubilerin üçüncü büyük sultanı el- Melik el- Kamil ile Alman imparatoru ve Sicilya kralı olan II. Friedrich arasında yapılan 1229 tarihli Yafa antlaşmanın mahiyeti irdelenecektir. Beşinci ve altıncı Haçlı seferlerinin Eyyubiler'in merkezi Mısır üzerine olan baskısı sonrasında yapılan bu antlaşma ile Kudüs tekrar Haçlıların eline geçecektir. Bu el değişiminin belirli şartları mevcutsa da Kudüs'ün uzlaşıda ki yeri yani Haçlıların kutsal şehirlerine kavuşmalarının yankıları nasıl değerlendirilmelidir? Eyyubiler'in siyasi başarısızlığı olarak mı? Haçlılar'ın dini zaferi olarak mı? ya da konjönktürel durumun gereği olarak mı? Makalede bu soruların cevabı verilmeye çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Kudüs, el-melik el-kamil, II. Friedric, Mısır. ONE OF THE AYYUBİD- CRUSADES RELATIONS A SECTION: THE LEADERS WHO HAS SHARED UNSHARING OF JERUSALEM (AL- MALIK AL- KAMİL AND II. FRIEDRICH) Abstract The history of crusades is that of an Eastern-Western confrontation linked to the political, social, religious, economic, psychological and a range of some other reasons becoming diverse when studied further. In this article, the general logic and political sub-structure of the Ayyubid-Crusader confrontation is examined while in particular the 3rd greatest sultan of the Ayyubids al-malik al- Kamil and the emperor of German and the king of Sicilian II. Friedrich the nature of the Jaffa treaty dated 1229 will be examined. With this treaty of the fifth and sixth Crusades after the Ayyubids' pressure on Egypt, the capital, Jerusalem was again seized by Crusaders. How should the repercussions of Jerusalem's reconciliation, that is the encounters of the Crusaders with their holy cities, be assessed, even if this hand-changing has certain conditions? Is it Ayyubids political failure? As the religious victory of the Crusaders? Or as a condition of the conjuncture? So, this Article is aimed to answer these questions. Key Words: Jerusalem, al-malik al-kamil, II. Friedrich, Egypt. Giriş Eyyubiler çoğunlukla Mısır merkez olmak üzere Orta Doğu, Hicaz, Yemen ve Kuzey Afrika topraklarında 1170'den itibaren 13. yüzyılın ilk yarısını kapsayacak zaman diliminde hüküm sürmüş bir İslam devletidir. Devlet adını Eyyubi hanedanının kurucusu olan Selahaddin Eyyubi'nin babası Necmeddin Eyyub'dan almıştır. Eyyubiler gerek siyasi gerekse kültürel açıdan Zengilerin devamı niteliğindedir. 1 *Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi, aaysecekic@gmail.com- Araştırmacı, TÜBİTAK BİDEB 2211-A Doktora Burs Programı kapsamında desteklenmektedir. 82

2 Eyyubi devletinin ortaya çıktığı yüzyıl (12. yy) İslam dünyası açısından buhranlar çağıdır. Sünni devletlerin meşruiyet tabanı olan Abbasiler'in içerisinde bulunduğu kaotik durum, Haçlılar'ın taarruzları ve Mısır Fatımilerinin mezhep eksenli ayrılıkçı politikaları İslam devletlerinin ortak hareket etmelerine engel teşkil etmekteydi. 2 Böylesi sıkıntılı bir zamanda Selahaddin Eyyubi'nin ortaya çıkması Allah'ın Müslümanlara lütfu olarak değerlendirilmekteydi. Nitekim Eyyubilerin kuruluş sürecine ve Selahaddin devrine şahitlik eden Usame İbn Munkız onun İslam dünyasını bütünleştirici yönünü şu cümleleriyle vurgulamaktadır: " Sultan'ul- İslam ve'l Müslimin, iman ilkelerinin birleştiricisi, ehl-i Salibi kahreden, adalet ve rahmet bayrağını yücelten, Emirü'l Mümini'nin sultasını ihya eden Ebu'l Muzaffer Yusuf b. Eyyub. O Allah'ın halka imdad için gönderdiği bir rahmettir. Devletin ve dinin direğini yeniden diken". 3 Selahaddin Eyyubi 1169 yılında Mısır'ı ele geçirerek (Zengilerin desteğiyle) Fatımilere son verdiği gibi devletinin temellerini de atmış bulunmaktaydı. Yine bu dönemde Selahaddin'in sürerlilik arz eden politikası gereği uzun zamandır ayrı olan Suriye ile Mısır birleştirilmiş ve bu sayede gerek siyasi gerekse ticari kalkınma sağlanmıştı. 4 Kudüs'ün Haçlılar'dan alınması artık mecburi idi. Zira Kudüs ve Askalan Mısır yolu üzerindeydi, Mısır yolu Suriye ile bu iki şehir arasından geçiyordu. Askeri seferlerin güvenliği bakımından orduların Mısır'a giriş ve çıkışında sorun yaşamaması için bu şehirlerin alınması gerekliydi. 5 Ayrıca Kudüs'ün alınması Selahaddin'in kurduğu devletin de manevi temeli olacaktı, zira hangi İslam devleti daha kuruluş arefesinde böyle büyük bir cihadı gerçekleştirmişti ki? Nihayet Kudüs 27 Recep Cuma (2 Ekim 1187) günü ele geçirildi. 6 Ve Selahaddin Kudüs'e Hz. Peygamber'in miraca yükseldiği ve İslam dünyasında kabul gören bir kutlu günde girdi. Kudüs'ün fethinin önemi fethin ardından Mescid-i Aksa'da okunan ilk hutbede Şam Kadısı Muhiddin İbn Zeki tarafından dile getirilecekti: "İslam'ı bu zaferle ödüllendiren ve bu şehri bir asırlık kaybın ardından hak yoluna döndüren Allah'ıma hamdolsun! Ve ya! Selahaddin Yusuf bin Eyyub, sen ki bu ümmete aşağılanmış şerefini iade ettin, sana da selam olsun!" 7 Böylece Kudüs'ün toplumsal hafızadaki yeri de oluşmuştu. Kudüs artık bir nişaneydi gerek Eyyubi devlet siyasetinin temellenmesinde ve yürütülmesinde gerekse de Haçlı yerleşkelerinin yeniden ele geçirilmesinde. Kudüs'ün İslam hakimiyetine girmesiyle doğal olarak Haçlı seferleri de hız kazandı. Kötü haber ortaçağlarda da çabuk yayılırdı ve haberciler Avrupa istikametinde yola revan olmuştu bile. Kudüs'ün düştüğü haberi Batı Hristiyan dünyasını çılgına döndermişti. 8 Papa Roma'da yeni bir Haçlı seferi yapma çağrısına başlamış ve hükümdarlara mektuplar yollamıştı. 9 Kısa sürede Papa'nın bu çağrısı cevap buldu; İngiliz, Fransız krallarıyla Alman imparatoru III. Haçlı seferinin başını çektiler. Karadan ve denizden yapılan taarruzlar karşısında Eyyubiler zor durumda kalsalar da, Haçlı donanması Kudus'ü geri almada başarılı olamadı. 10 Akabindeki IV. Haçlı seferinin de (1204) esasında Mısır'a yönelik olmasıyla beraber, hedef kayması sonucu Bizans'ı yağmalamaları Haçlı zihniyetinin neyi elde etmek istediğini anlamamız noktasında kolaylık sağlamaktadır. 11 Dördüncü Haçlı seferinin hedefinden sapması Haçlıları Mısır'ı alma fikrinden vazgeçirmedi. Aksine onların bu isteklerini fiiliyata dökme arzularını pekiştirdi. V. Haçlı seferinin temelinde de yine Mısır'ı almak arzusu vardı. Haçlılar Müslümanları Mısır'dan çıkarabilirlerse, Süveyş ve Akka üzerinden kıskacı daraltarak Kudüs'ü alabilirlerdi. 12 Ancak burada şu soru aklımıza gelmekte: Haçlıların asıl amacı kutsal şehir Kudüs'ü Müslümanların elinden kurtarmak mıydı? yoksa vaktiyle Selahaddin 1 Ramazan Şeşen, "Eyyûbîler", DİA, C. 12, İstanbul, 1995, s Ali Beyyumi, Kuruluş Döneminde Eyyübiler Selahaddin'in Devleti, (çev: Abdülhadi Timurtaş), Nûbihar yay., İstanbul, 2015, s Usame İbn Munkız, Kitâbu'-l İtibâr, (çev: Y. Ziya Cömert), Kitabevi yay., İstanbul, 2015, s Önder Kaya, Selahaddin Sonrası Dönemde Anadolu'da Eyyûbiler, Yeditepe yay., İstanbul, 2007, s Ayşe Dudu Kuşçu, Eyyûbi Devleti Teşkilâtı, TTK, Ankara, 2013, s İbn Esir, el- Kamil fi't Tarih, (çev: Abdülkerim Özaydın), C. XI, Türkiyat mat., İstanbul, 1987, s Amın Maolouf, Arapların Gözünden Haçlı Seferleri, (çev: Ali Berktay), YKY, İstanbul, 2016, s Steven Runcıman, Haçlı Seferleri Tarihi, (çev: Fikret Işıltan), C. III, TTK, Ankara, 2008, s Cecıle Morrıson, Haçlılar, (çev: Nermin Acar), Dost yay., Ankara, 2005, s Ramazan Şeşen, Eyyûbîler ( ), İSAM, İstanbul, 2012, s Işın Demirkent, "Haçlılar", DİA, C. 14, İstanbul, 1996, s Demirkent, a.g.m., s

3 Eyyubi'nin izlediği yol haritasını yeniden yürüyerek tarihin kendi lehlerine tekerrür etmesini beklemek miydi? Cevabı zamanın göstermesi gecikmeyecekti. V. Haçlı seferiyle gelen ordular Nil'in Akdeniz'e döküldüğü ana kolun üzerinde bulunan Dimyat şehri üzerine yürüyüşe geçtiler. Bu kuşatma Eyyubi tahtının yaşlı hükümdarı el- Melik el-adil'in üzüntüden ölümüne sebep oldu. Devamında kargaşa çıkmadan tahta el Melik el- Adil'in büyük oğlu el- Melik el-kamil geçse de durumu toparlayamadı ve Dimyat şehri Mısır'ı ele geçirmede bir üs olarak kullanılması adına Haçlılar'a geçti (Kasım 1219). 13 Mısır'ın Haçlılar'a geçme tehlikesi karşısında el- Melik el- Kamil Haçlılar'a Dimyat'ı ve Mısır'ı terketmeleri karşılığında Kerek ve Şevbek toprakları dışında Kudüs de dahil olmak üzere Selahaddin Eyyubi'nin fethettiği tüm toprakları geri vermeyi teklif etti. Fakat Haçlılar verilen topraklara Kerek ve Şevbek'in eklenmesinin yanında 300 bin altın da savaş tazminatı alırlarsa uzlaşacaklarını bildirdiler. Sonuçta uzlaşı sağlanamadı. 14 Bu mevcut durumu dönemin Müslüman müellifi İbn Vasıl iyi tahlil etmiş olmalı ki: Haçlılar'ın asıl hedefinin Kudüs değil Mısır olduğunu söylemiştir. 15 Bu kritik durum içerisinde el-melik el-kamil akıllıca davranarak kardeşleri Melik Muazzam ve Melik Eşref'i yanına çekip onların yardımlarıyla 1221'de Dimyat'ı Frenklerden aldı. Böylelikle Haçlılar'ın Mısır'a yönelik tehdidi ortadan kalktı ve Haçlılar bu seferden de istediklerini elde edemeden geri çekildiler. 16 Haçlılar için Kudüs'ün önemi biliniyor olsa da el-melik el-kamil'in bildiği daha önemli bir şey vardı ki o da Mısır'ın Haçlı tehdidinden uzak olmadığıydı. Bu yüzden ılımlı bir politika takip etti ve Kudüs'ün antlaşma şartları gereği Haçlılar'a teslimini onayladığı süreci başlatmış oldu. 1. VI. Haçlı Seferi: Mısır'a Yönelik Yeni bir Sefer Daha Altıncı Haçlı seferine geçmeden önce Mısır üzerinde durmamız yerinde olur. Haçlılar'ın Mısır'a yönelik taarruzlarının altında yatan sebep Mısır'ın coğrafi konumu ve verimli arazileriyle doğrudan alakalıdır. Ticari açıdan da Mısır Kuzey Afrika, Asya ve Avrupa'nın birleşim noktasıdır. Coğrafya kitapları ve seyahatname türü eserlerde Mısır'ın önemini vurgulayan bilgiler mevcuttur. 10. yüzyıl coğrafyacılarından el- İstahri, Mesâliku'l Memâlik isimli eserinde Nil nehrinin Mısır'a bahşettiği zenginlikten/tarımdan, İskenderiye şehri ve limanından, memleketin mamurluğundan bahsetmektedir yüzyılın sonlarında Mısır'ı ziyaret eden Endülüs'lü hacı İbn Cübeyr de Mısır'a hayran olmakla beraber Mısır dinarlarının kendi paralarına oranla iki kat daha değerli olduğunu söylemektedir. 18 Ortaçağ dünyası için Mısır Akdeniz'de önemli limanlara sahip bir konumdadır. Ayrıca Bizans, Roma, Frank toprakları, Sicilya, Mağrip, Kıbrıs ve Rodos adası gibi yerlerle kurduğu ticari ilişkiler Mısır'ın bir ticaret merkezi olmasını sağlamıştır. 19 Bütün bunlar göstermektedir ki Mısır ticari olarak ileri seviyede ve tarımsal açıdan vazgeçilemez öneme sahip bir bölgedir. Haçlılar'ın Mısır'ı almak istemesi de Mısır'ın bu özelliklerinden ötürüdür. Mısır'ın bir diğer önemi ise Eyyubiler'in merkezi olmasıyla alakalıdır. Eyyubiler genel itibariyle merkeziyetçi yapılanmayı yakalayamamış bir devlettir. Bu durumda donanmalarının bulunduğu en sağlam kale olan Mısır'ın elden çıkması Eyyubiler için bir felakettir. Bu konuyla ilgili 14. yüzyıl müelliflerinden İbn'üs-Serrac'ın eseri dikkate değer bir anektod aktarmaktadır. Eserde Melik Eşref'in Akka'yı fethi sonrası Sîs hâkimi Corman'a zaferini dile getiren bir mektup yazdığı ve Corman'dan kendisine itaat etmesini istediği belirtilir. Kral Corman mektubu aldığında üç gün gözyaşı döker ve mektubu getiren elçiye şunları söyler: "Düşmanları Mısır'ı Müslümanlardan alsalar, Müslümanlar 13 Ramazan Şeşen, "Eyyubiler", Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C. 6, Çağ yay., s Kuşçu, a.g.e., s. 164; El- Makrîzî, Kitab'us Sülûk li - Marifet Düveli'l Mülûk, (neşr: M. Mustafa Ziyade), C. 1/1. Kısım, Kahire, 1959, s Maher Y. Abu- Munshar, "Sultan al-kamil, Emperor Frederik II and the Submission of Jerusalem", Internatıonal Journal of Social Science and Humanity, Vol. 3, No. 5, September, 2013, s Şeşen, Eyyûbîler..., s ; İbn Kesîr, El- Bidâye Ve'n Nihâye, (çev: Mehmet Keskin), C. 13, Çağrı yay., İstanbul, 2000, s El- İstahrî, Ülkelerin Yolları, (çev: Murat Ağarı), Ay ışığı yay., İstanbul, 2015, s İbn Cübeyr, Endülüs'ten Kutsal Topraklara, (çev: İsmail Güler), Selenga yay., İstanbul, 2008, s Subhi Labib, "Ortaçağ Boyunca Mısır'ın Ticaret Politikası", (çev: Seyhun Şahin), Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, C. VI, S. 1, Elazığ, 2009, s

4 büyük bir mateme girmezler mi? 20 Corman'ın bu sözleri Mısır'ın Eyyubiler nezdindeki önemini vurgulaması açısından dikkate değerdir. V. Haçlı seferi esnasında Haçlılar'ın lider olarak başlarında durmasını istedikleri bir isim vardı ki bu Alman imparatoru ve Sicilya kralı olan II. Friedrich idi. II. Friedrich, V. Haçlı seferine bizzat katılması gerekiyorken katılmamış ve böylece bu seferin başarısızlığı imparatora büyük bir sorumluluk yüklemişti. 21 II. Friedrich baba soyundan Germen "Hohenstaufen" hanedanı mensubuydu. Sicilya'da büyümesi ona şehrin kozmopolit kültürünü aşılayacaktı, zira adanın sahibi Normanlar olsa da Müslüman ve Grek kültürü de geniş çapta hissedilebiliyordu. 22 İmparator II. Friedrich altı dili buna Arapça'da dahil mükemmel konuşup tıp, tabiat ilimleri ve felsefe konularında derin münakaşaya girişecek bilgiye de vakıftı. En dikkat çeken özelliği ise (bazen Haçlıları kızdıracak seviyede de olsa) Müslümanlara müsamahalı ve hoşgörülü davranmasıydı. 23 II. Friedrich'in 1225'te Kudüs Kralı Jean de Brienne'nin kızı olan ve Kudüs kraliçesi ünvanını taşıyan Jolande ile evlenmesi genç imparatora Almanya- Sicilya yöneticiliğinin yanında Kudüs kralı olma vasfını da yüklüyordu. Böyle kudrete sahip olan bir imparatora yakışan da yeni bir Haçlı seferine çıkmak olacaktı. 24 Eyyubi Sultanı el-melik el-kamil'e göre en tehlikeli düşman Haçlılar idi. Moğollar dahi daha az tehdit arz ediyordu. Çünkü Haçlıların temel hedefi Eyyubi devletinin kalbi Mısır dı. Bu sebepten el- Melik el-kamil ona göre bir politika izleyecekti. Ayrıca gerek el-melik el-kamil gerekse de II. Friedrich kan dökme taraftarı değildi, savaş meydanına çıkmadan diplomasiyle işlerini halletmek istiyorlardı. 25 Bunun yanında el-melik el-kamil bir icraatta iki sonuç almanın peşine düşmüştü. Eğer uzlaşı sağlanırsa hem Haçlılar'ın Mısır'ı tehdidi ortadan kalkacak hem de kardeşi Melik Muazzam başta olmak üzere kendisine karşı kurulmuş olan/ her an olma tehlikesi taşıyan gruptan da kurtulmuş olacaktı. Bu amaçla Sicilya'ya II. Friedrich'e bir elçi yolladı ve çok geçmeden 1227 yılı başlarında II.Friedrich de elçisini önce el-melik el-kamil'e sonra Melik Muazzam'a yolladı. Müzakereler sonrası el-melik el-kamil Kudüs'ü antlaşmayla Haçlılar'a vermeye razı olsa da Melik Muazzam buna şiddetle karşı çıktı. II. Friedrich ise Papa nezdinde itibarını korumak adına yeni bir Haçlı seferi macerasına yelken açtı. 26 El- Ömeri'ye göre el- Melik el- Kamil ile II. Friedrich arasında gerçekleştirilen bu müzakereler 1227 yılı sonuna kadar devam etti. 27 El-Melik el-kamil'in uzlaşı arayışında Kudüs'ü verme teklifi altında yatan en önemli sebepten biri de Kudüs ve çevresinin Melik Muazzam'ın hakimiyetinde olmasıydı. Melik Muazzam'ın Gürcüler, Harzemşahlar, Artuklular ve Türkiye Selçuklularıyla münasebetler kurması el-melik el-kamil'i tedirgin ediyordu. Ancak el-melik el-kamil'in bu politikası Melik Muazzam'ın 1227'de aniden ölümüyle geçersiz kalacaktı senesinde VI. Haçlı seferine çıkan II. Friedrich'in niyeti önceki temaslardan da edindiği intiba sayesinde Kudüs'ü ele geçirmekti. İmparator Akka'ya geldiğinde el- Melik el-kamil'e bir elçi yolladı ve önceden konuşulduğu üzere Kudüs'ün teslimini istedi. Ancak Kudüs ve çevresinin hâkimi Melik Muazzam'ın ölümü eski şartların değiştiğinin habercisiydi ki el- Melik el-kamil bunu ifade etmekte gecikmedi. Bu durum uzlaşıyı neredeyse bir yıl erteledi ve nihayet 19 Şubat 1229'da şartlar belirlendi, Yafa antlaşması yapıldı Yafa Antlaşması (1229) ve Kudüs'ün Haçlılara Teslimi 20 Muhammed b. Ali b. es-serrac, Tuffâhu'l - Ervâh ve Miftâhu'l - İrbâh, (haz: M. Necmettin Bardakçı, M. Saffet Sarıkaya, Nejdet Gürkan), Kitabevi yay., İstanbul, 2015, s Demirkent, a.g.m., s Seyhun Şahin, Sicilya'da Normanlar ve Müslümanlar, Arkeoloji ve Sanat yay., İstanbul, 2016, s Runcıman, a.g.e., s. 154; Lionel Allshorn, Stupor Mundi- The Lıfe &Tımes of Frederick II, Emperor of the Romans, King of Sicily and Jerusalem , London, 1912, s Demirkent, a.g.m., s Şeşen, Doğuştan Günümüze..., s Kuşçu, a.g.e., s El- Ömerî, Mesâliku'l Ebsâr/ Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, (çev: Ahsen Batur), Selenga yay., İstanbul, 2014, s Önder Kaya (ed.), Eyyubiler, Küre yay. İstanbul, 2012, s Kuşçu, a.g.e., s

5 Haçlı seferlerinin başlangıcına baktığımızda dini bir argüman olarak kullanılan Kudüs'ün kurtarılması meselesi Batılı savaşçıları manevi açıdan tatmin ediyordu. I. Haçlı seferi ordularınca Temmuz 1099'da Kudüs'ün zapt edilmesi Batı Hristiyan dünyası açısından büyük bir coşkuyla karşılanmıştı. Fetih sonrası Kudüs merkez olmak üzere Filistin'de Kudüs Haçlı devleti kurulmuştu yılına kadar devletin merkezi Kudüs'tü, ancak Selahaddin Eyyubi'nin Kudüs'ü fethi sonrası Haçlılar merkez üssünü Akka'ya taşımak zorunda kaldılar. 30 Kudüs'ün fethi Eyyubiler'in Haçlılara karşı geliştirdikleri politikada belirleyici bir unsur da olmuştu. Selahaddin Eyyubi devletinin yapıtaşlarını dizerken Kudüs'ün elinde olmasının Haçlılar'a karşı büyük bir avantaj sağladığının farkındaydı. Bu sebeple Kudüs'ün Müslümanlar lehine olan statüsünü değişime açacak önerileri değerlendirme taraftarı değildi. İngiliz Kralı Arslan yürekli Richard'ın 1191 yılında antlaşma şartı olarak öne sürdüğü Kudüs'ün teslimi teklifine Selahaddin Eyyubi: "Kudüs sizin için olduğu kadar bizim için de kutsaldır, fakat bizim için daha önemlidir; zira Peygamber Efendimiz miraca buradan yükselmiştir..." cevabını vermişti. 31 Fakat ilerleyen zaman her şeyde olduğu gibi politik manevralarda da değişimi zaruri kılmaktaydı. II. Friedrich ile Yafa Antlaşmasını yapan Eyyubi hükümdarı el-melik el-kamil'dir yılında doğduğu rivayet edilen el-melik el-kamil, I. el-melik el-adil'in en büyük oğlu ve amcası Selahaddin Eyyubi'nin damadıdır. Talih onu, V. Haçlı seferi ordularının Dimyat limanını işgal ettiği ve babası I. el-melik el-adil'in buna dayanamayıp üzüntüsünden öldüğü kritik bir anda hükümdar yapmıştır. Bu Haçlı seferinde Mısır'ın tehdit altında kaldığını gören yeni sultan el-melik el-kamil Haçlılar'ın Dimyat'ı boşaltmaları karşılığında Kudüs'ü vermeyi teklif etmiştir. Ancak Haçlılar önce Mısır'ı alarak Eyyubiler'e yıkıcı bir darbe vurup akabinde de Kudüs'ü almayı tasarladıklarından bu teklifi reddetmişlerdir. Fakat el-melik el-kamil'in güçlü direnişi sonrası Haçlılar bu seferden de umduklarını bulamayacak ve barış istemek zorunda kalacaklardır (1221). 32 El-Melik el-kamil Haçlılar'ın Mısır üzerine yöneldiklerinin ve bu amaçları için yeniden döneceklerinin farkındaydı. Zaten Dimyat işgalinde Kudüs'ü teklif ederek Haçlılar'ı Dimyat'tan çıkarmayı da merkezini yani Mısır'ı olası işgalden koruma adına yapmıştı. VI. Haçlı seferi sonrası yapılan 1229 Yafa antlaşması el-melik el-kamil'in bu politikasının bir uzantısıydı. el-melik el-kamil ve imparator II. Friedrich Akka'da yapılan uzun müzakereler sonrasında şu şartlarla antlaşmayı sağladılar: 1. Kudüs şehrinin idaresi Franklara verilecek ancak şehrin etrafındaki araziler Müslümanlarda kalacak. 2. Mukaddes kabul edilen yerler herkesin kendi idaresinde kalacak. Müslümanlar için kutsal olan Mescid-i Aksa, Kubbetü's- Sahra, el- Haremü'ş-şerif gibi yerler Müslümanların idaresinde kalacak, Haçlılar ancak ziyaret veya ibadet için buralara gelebilecek. 3. Haçlılar Kudüs'ü savunma ve saldırı amaçlı tahkim etmeyip sadece sivil maksatlarla kullanacak. Bu şartlar üzere yapılan antlaşmanın süresi on yıl olacak. 33 Bu antlaşmayı İbnü'l Esir: "Allah belalarını versin, Haçlılar Kudüs'ü sulh yoluyla ele geçirdiler" diye yorumlar. 34 Kudüs'ün Haçlılar'a bırakılması Müslümanlar tarafından büyük tepkiyle karşılanır. Ancak el-melik el-kamil Kudüs'ün yeni statüsünün şekli bir iadeden öteye gitmediğini savunur. 35 Bu antlaşma Eyyubiler'in başarısızlığı mı?, Haçlılar'ın dini zaferi mi? Yoksa el-melik el-kamil'in tahta çıkışından itibaren gözlemlediği Haçlılar'ın Mısır tehdidine karşı alınan bir önlem miydi? Bu soruların cevabı Yafa antlaşması maddelerinin neyi ifade ettiğinde gizlidir. Ayrıca vereceğimiz 30 Işın Demirkent, "Kudüs Haçlı Krallığında Devlet İdaresi", Haçlı Seferleri Tarihi, Dünya yay., İstanbul, 2007, s İbrahim Kalın, Ben, Öteki ve Ötesi", İnsan yay., İstanbul, 2016, s ; Maolouf, a.g.e., s M. Serdâr Bekar, "el- Melikü'l- Kâmil", DİA, C. 29, Ankara, 2004, s Şeşen, Doğuştan Günümüze..., s. 363; Kuşçu, a.g.e., s. 170; Gregory Abu'l - Farac, Abu'l - Farac Tarihi, (çev: Ö. Rıza Doğrul), C. II, TTK, Ankara, 1999, s. 523; Ebû'l- Fîda, el- Muhtasar fî Ahbâri'l - Beşer, C. II, Darü'l- Kütûbi'l- İlmiyye, Beyrut, 1997, s. 240; H.L. Gottschalk, "Al Kâmil", Encylopedıa of Islam, Vol. IV, Leıden, 1997, s İbn Esir, el- Kâmil fi't Tarih, (çev: Ahmet Ağırakça- Abdülkerim Özaydın), C. XII, Türkiyat mat., İstanbul, 1987, s Şeşen, Eyyûbiler..., s

6 cevaplar el-melik el-kamil'in bu antlaşmayla Eyyubi politik ekseninden kayıp kaymadığını da ortaya koyacaktır. Antlaşmaya baktığımızda birinci madde Kudüs'ü Haçlılar'ın eline sınırsız ve şartsız kullanım alanı olarak vermekten çıkarmaktadır. Yine antlaşma ile sabittir ki Haçlılar burada herhangi bir savunma mekanizması kuramamakta, kale ve sur gibi şehri tahkim edici unsurlar inşa edememektedirler. Ayrıca Müslümanlar için kutsal sayılan yerler yine Müslümanlarda kalmakta ve böylece olası bir yeniden fetihte şehrin iç yapılanmasının sağlayacağı fayda hesaplanmaktadır. Bunun yanında Kudüs'ün dışında kalan topraklarında Haçlılar'a verilmemiş olması (Askalan, Sur, Kerek, Şevbek) Kudüs'ün Birinci Haçlı seferindeki fethinin coşkulu yankısını uyandıramamıştı. Öyle ki imparator II. Friedrich'in Kudüs'e girişi Batılı Hristiyanlarca da makbul sayılmamıştı. Çünkü II. Friedrich bireysel tutumu ve Haçlı seferlerine karşı iştiyaksızlığı yüzünden artık afarozlu bir imparatordu. Bu yüzdendir ki Kudüs'e girdikten sonra Kutsal Mezar kilisesinde düzenlenen taç giyme törenine baronlar ve şövalyeler katılmamış, imparator Kudüs krallık tacını kendi elleriyle başına koymak zorunda kalmıştı. 36 Dahası imparator II. Friedrich'in Müslüman camilerini ziyaret etmesi ve karanlık gece içerisinde müezzinin sesini işitebilmek için Kudüs'e geldiğini belirtmesi Müslümanlar tarafından dahi ilgiyle karşılanıyordu. Kısaca Kudüs'ün bu şekilde alınması Kudüs Haçlı krallığına pek fayda sağlamadı, Kudüs'ün çevresi Safed ve Banyas bölgeleri Müslümanların elinde bulunduğu sürece Kudüs alınmış sayılamazdı. 37 el-melik el-kamil'in de öngördüğü gibi Kudüs bu şekilde Haçlılar'ın elinde kalamazdı çünkü savunulması zordu yılında Kudüs yeniden Eyyubiler'in hakimiyetine girdi. 38 el- Melik el-kamil'in bu diplomatik manevrasının başarıya ulaşmasında II. Friedrich'in ılımlı yaklaşımı da asla göz ardı edilemeyecek bir gerçekti. VI. Haçlı seferinin Mısır'a olan tehdidini önleme adına Kudüs'ü Haçlılar'a sınırlayıcı şartlarla (geri alınabilmesi için) bırakan el-melik el-kamil'in siyasetini mevcut şartlarda haklı bulabiliriz. Zira bunu yapmayıp Mısır'ı tehlikeye düşürmesi (ki bu durumu V. Haçlı seferinde yakinen görmüştür) Kudüs'ün de ileriki aşamada kaybı demekti. 39 Bu durumda el-melik el-kamil'in siyaseti aslına bakılırsa Selahaddin Eyyubi'nin temellerini attığı devlet siyasetinden bir sapma değil, Haçlılar'a karşı mevcut durumda nasıl en güçlü durulur bunun uygulamasıdır. Sonuç Kutsal şehir Kudüs'ün Müslümanlar'ın elinden alınması meselesi Haçlı seferlerinin düzenlenmesinde önemli rol oynamıştır. Haçlılar Kudüs'ü alma amaçlarını I. Haçlı seferinde gerçekleştirmişler ve 1099'da Kudüs'ü ele geçirmeyi başarmışlardır. Haçlı akınlarının önünün kesilmesi noktasında ilk mücadeleyi Anadolu Selçukluları ve Sultan I. Kılıçarslan vermiştir. Haçlılar'a karşı verilen mücadelenin ilerleyen safhalarını ise bir Selçuklu atabeyliği olan Zengi hanedanlığının içerisinde gelişimlerini tamamlayan Eyyubiler üstlenmişlerdir. Selahaddin Eyyubi'nin ortaya çıkışı ve 1187'de Hıttin galibiyetinden sonra Kudüs'ü Haçlılar'ın elinden alması, yeni Haçlı seferlerinin düzenlenmesine ivme kazandırmıştır. Ayrıca Haçlılar'ın Kudüs'ü ele geçirdikten sonra Yakın Doğu coğrafyasını da tanımaya başlamaları, Eyyubilerin merkezi Mısır'ın mücadele sahası olmasına sebep olmuştur. Haçlılar bu süreçte Mısır'ı ele geçirerek Eyyubi seddini ortadan kaldırmayı ve aynı zamanda Mısır'ın jeopolitik/jeostratejik öneminden faydalanmayı planlamışlar, Kudüs'ün alınmasını meselesini sonraya bırakmışlardı. V. ve VI. Haçlı seferleri sonrasında Mısır'ın yaşadığı tehlikeleri bizzat gözlemleyen el-melik el- Kamil ise ılımlı bir diplomasiyle Haçlılar'ın pek ummadığı bir adım atmış ve 1229 Yafa antlaşmasıyla Kudüs'ü kısıtlayıcı şartlar ve belirli süreyle Haçlılar'a vermiştir. Bu durum Müslüman ahalide kaygıyla karşılansa da, el-melik el-kamil ne yaptığının farkındadır ve Haçlılar adına Kudüs'ün kullanım 36 Seyhun Şahin, " VI. Haçlı Seferi: II. Frederich, El- Melik El- Kâmil ve Kudüs", Merv'den Söğüt'e Türk Tarihi, Kültür ve Medeniyeti Uluslararası Sempozyum, Bilecik, 2014, s. 314; Bekar, a.g.m., s. 69; Ergun Üstün, Lusignanlar Döneminde Kıbrıs Adası ( ), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir, 2017, s Runcıman, a.g.e., s ; David Abulafia, Frederıck II A Medıeval Emperor, Oxford Unıversıty Press, 1988, s Işın Demirkent, "Kudüs (Haçlılar Dönemi)", DİA, C. 26, Ankara, 2002, s. 332; İsmail Yiğit, Memlûkler / , Kayıhan yay., İstanbul, 2015, s Maher Y. Abu- Munshar, " Sultan al-kamil, Emperor Frederik II and the Submission of Jerusalem", s.446; Stanley Lane- Poole, A History of Egypt ın The Mıddle Ages", London, 1914, s

7 noktasındaki işlevselliğini yitirdiğini bilmektedir. el-melik el-kamil, Alman imparatoru ve Sicilya kralı II. Friedrich'e Kudüs'ü vererek Haçlılar'ın Mısır'a yoğunlaşmış ilgilerini dağıtmıştır. Böylece Eyyubiler'in merkezini istila tehlikesinden koruyarak Haçlılar'ın baskısını azaltmıştır. İlerleyen zaman el- Melik el-kamil'i ve siyasetini haklı çıkaracak, Kudüs sadece 1240' lara kadar Yafa antlaşmasının elverdiği ölçüde Haçlıları "millet-i hakime" olarak arzında taşıyacaktır. Kaynakça Abulafia, David, Frederıck II A Medıeval Emperor, Oxford Unıversıty Press, Allshorn, Lionel, Stupor Mundi- The Lıfe & Tımes of Frederick II, Emperor of the Romans, King of Sicily and Jerusalem , London, Bekar, M. Serdâr, "el- Melikü'l- Kâmil", DİA, C. 29, Ankara, 2004, (ss ). Beyyumi, Ali, Kuruluş Döneminde Eyyübiler Selahaddin'in Devleti, (çev: Abdülhadi Timurtaş), Nûbihar yay., İstanbul, Demirkent, Işın, "Haçlılar", DİA, C. 14, İstanbul, 1996, (ss )., "Kudüs (Haçlılar Dönemi)", DİA, C. 26, Ankara, 2002, (ss )., "Kudüs Haçlı Krallığında Devlet İdaresi", Haçlı Seferleri Tarihi, Dünya yay., İstanbul, 2007, (ss ). Ebû'l- Fîda, el- Muhtasar fî Ahbâri'l - Beşer, C. II, Darü'l- Kütûbi'l- İlmiyye, Beyrut, El- İstahrî, Ülkelerin Yolları, (çev: Murat Ağarı), Ay ışığı yay., İstanbul, El- Makrîzî, Kitab'us Sülûk li - Marifet Düveli'l Mülûk, (neşr: M. Mustafa Ziyade), C. 1/1. Kısım, Kahire, El- Ömerî, Mesâliku'l Ebsâr/ Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, (çev: Ahsen Batur), Selenga yay., İstanbul, Gottschalk, H.L., "Al Kâmil", Encylopedıa of Islam, Vol. IV, Leıden, 1997, (ss ). Gregory Abu'l - Farac, Abu'l - Farac Tarihi, (çev: Ö. Rıza Doğrul), C. II, TTK, Ankara, İbn Cübeyr, Endülüs'ten Kutsal Topraklara, (çev: İsmail Güler), Selenga yay., İstanbul, İbn Esir, el- Kamil fi't Tarih, (çev: Abdülkerim Özaydın), C. XI, Türkiyat mat., İstanbul, 1987., el- Kâmil fi't Tarih, (çev: Ahmet Ağırakça- Abdülkerim Özaydın), C. XII, Türkiyat mat., İstanbul, İbn Kesîr, El- Bidâye Ve'n Nihâye, (çev: Mehmet Keskin), C. 13, Çağrı yay., İstanbul, Kalın, İbrahim, Ben, Öteki ve Ötesi", İnsan yay., İstanbul,

8 Kaya, Önder (ed.), Eyyubiler, Küre yay. İstanbul, 2012., Selahaddin Sonrası Dönemde Anadolu'da Eyyûbiler, Yeditepe yay., İstanbul, Kuşçu, Ayşe Dudu, Eyyûbi Devleti Teşkilâtı, TTK, Ankara, Labib, Subhi, "Ortaçağ Boyunca Mısır'ın Ticaret Politikası", (çev: Seyhun Şahin), Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, C. VI, S. 1, Elazığ, 2009, (ss ). Lane- Poole, Stanley, A History of Egypt ın The Mıddle Ages", London, Maher Y. Abu- Munshar, "Sultan al-kamil, Emperor Frederik II and the Submission of Jerusalem", Internatıonal Journal of Social Science and Humanity, Vol. 3, No. 5, September, 2013, (ss ). Maolouf, Amın, Arapların Gözünden Haçlı Seferleri, (çev: Ali Berktay), YKY, İstanbul, Morrıson, Cecıle, Haçlılar, (çev: Nermin Acar), Dost yay., Ankara, Muhammed b. Ali b. es-serrac, Tuffâhu'l - Ervâh ve Miftâhu'l - İrbâh, (haz: M. Necmettin Bardakçı, M. Saffet Sarıkaya, Nejdet Gürkan), Kitabevi yay., İstanbul, Runcıman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, (çev: Fikret Işıltan), C. III, TTK, Ankara, Şahin, Seyhun, Sicilya'da Normanlar ve Müslümanlar, Arkeoloji ve Sanat yay., İstanbul, 2016., " VI. Haçlı Seferi: II. Frederich, El- Melik El- Kâmil ve Kudüs", Merv'den Söğüt'e Türk Tarihi, Kültür ve Medeniyeti Uluslararası Sempozyum, Bilecik, 2014, (ss ) Şeşen, Ramazan, "Eyyubiler", Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C. 6, Çağ yay., İstanbul, 1992, (ss )., "Eyyûbîler", DİA, C. 12, İstanbul, 1995, (ss )., Eyyûbîler ( ), İSAM, İstanbul, Usame İbn Munkız, Kitâbu'-l İtibâr, (çev: Y. Ziya Cömert), Kitabevi yay., İstanbul, Üstün, Ergun, Lusignanlar Döneminde Kıbrıs Adası ( ), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir, Yiğit, İsmail, Memlûkler / , Kayıhan yay., İstanbul,