BİR TURBOJET MOTORUN EKSERJİ ANALİZİ EXERGY ANALYSIS OF A TURBOJET ENGINE

Transkript

1 BİR TURBOJET MOTORUN EKSERJİ ANALİZİ ÖZET Bu çalışmada, uçaklarda itki sistemi kullanılan bir turbojet motorun ekserji analizi sunulmuştur. Bu kapsamda geçekleştirilen termodinamiğin birinci ve ikinci yasa analizleri neticesinde motor bileşenlerinin ekserji verimleri, ekserji yıkım akıları, iyileştirme potansiyelleri, yakıt tüketim oranları ve üretkenlik kayıpları hesaplanmıştır. Ekserji yıkım akısı sırasıyla kompresör, yanma odası, türbin ve egzoz lülesi için 375,23 kw, 10,27 MW, 125,63 kw ve 1 MW olarak hesaplanmıştır. Bileşenlerin yine aynı sırayla ekserji verimlerinin ise %90,60, %58,18, %97,54 ve %89,01 olarak belirlenmiştir. Çalışma neticesinde bir uçak tipi gaz türbinli motorun ekserji analizi ulusal bilgi birikimine kazandırılmıştır. Anahtar kelimeler: Ekserji, Gaz türbini, Termodinamik, Turbojet, Uçak motoru EXERGY ANALYSIS OF A TURBOJET ENGINE ABSTRACT In this study, exergy analysis of a turbojet engine, being in service as a propulsion system of aircraft, is presented. As a result of conducted first and second law analyses of thermodynamics within this scope exergy efficiency, exergy destruction rate, improvement potential, fuel depletion rate and productivity lack is calculated for each component of the turbojet engine. Exergy destruction of compressor, combustor, turbine and nozzle are found to be 375,23 kw, 10,27 MW, 125,63 kw, and 1 MW, respectively. Exergy efficiency of compressor, combustor, turbine and nozzle are calculated to be 90.60%, 58.18%, 97.54%, and 89.01%, respectively. In the end of the current study exergy analysis of an aero-engine type turbojet is introduced to the national database. Keywords: Aero engine, Exergy, Gas turbine, Thermodynamics, Turbojet 1

2 1. GİRİŞ İnsanlık tarihi boyunca enerji kaynaklarından yararlanarak güç ve iş üretmek önemli bir amaç olmuştur. Tarih boyunca yaşanan teknolojik gelişmeler neticesinde termodinamik biliminde buharlı güç çevrimleri ve gaz akışkanlı güç çevrimleri olarak adlandırılan prensipler ortaya konulmuştur. Bu iki çevrimle çalışma prensibi açıklanan pek çok enerji dönüşüm ve güç üretim sistemi tasarlanmış, geliştirilmiştir. Gaz akışkanlı güç üretim sistemlerinin büyük bir bölümünün çalışma prensibi Brayton çevrimi ile açıklanmaktadır. Brayton çevrimine göre çalışan gaz türbinleri günümüzde elektrik enerjisi üretim santralleri ve uçak itki sistemleri başta olmak üzere pek çok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. Brayton çevrimi diğer gaz akışkanlı güç çevrimleri olan Otto ve Diesel çevrimlerine nazaran daha yüksek güç üretme kabiliyetine sahip olması ve itki üretebilmesi nedeniyle söz edilen alanlarda daha çok tercih edilmektedir. Bunun nedeni ise daha yüksek sıkıştırma oranına sahip olması öne çıkan özelliğidir [1-3]. Gaz türbin sistemlerinin bu kadar yoğun kullanımı, enerji verimliliği bakımından iyileştirilmesi amacıyla yürütülen pek çok çalışmaya da konu olmuştur. Bilindiği üzere, termodinamiğin birinci yasası bir enerji sisteminde enerjinin korunumunu ve dönüşümündeki verimliliği irdeler. İkinci yasa analizi ise irdelenen sistemde enerji dönüşümünün kalitesini belirlemek için kullanılır. Özellikle son yıllarda, hem yer tipi gaz türbinleri hem de uçak gaz türbinli motorlar ekserji analizi yöntemiyle incelenmiştir [4-30]. Bu çalışmalarda gaz türbinlerinin güç santrallerinde farklı güç üretim yöntemleriyle (yakıt pilleri, güneş enerjisi, buhar santralleri vb.) birlikte kullanıldığı entegre sistemler ele alınmıştır. Uçak itki sistemlerinde kullanılan farklı tiplerdeki gaz türbinli motorların (turbojet, turboprop ve turbofan) birinci ve ikinci yasa analizleriyle performansları değerlendirilmiştir. Etele ve Rosen [11] yaptıkları çalışmada referans değerlerin (çevre koşullarının) uçak motorlarında ekserji parametrelerine etkisini irdelemişlerdir. Bu kapsamda bir turbojet motorun 0-15 km irtifa aralığında çevre basınç ve sıcaklığı değişimi dikkat alınarak termodinamiğin ikinci yasası bakımından nasıl bir performans sergilediği ortaya konulmuştur. İrtifa artışına bağlı olarak ekserji verimindeki iyileşme çalışma sonucunda belirlenmiştir. Bir diğer çalışmada [12] ise ardyanmalı bir turbofan motorun deniz seviyesi ve 11 km irtifa şartlarındaki ekserji analizi gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmayı diğerlerinden ayıran nokta ise, iki farklı yaklaşımla ekserji veriminin hesaplanmış olmasıdır. Turgut vd. [13] tarafından yürütülen çalışmada motor bileşenlerinin izentropik verim değişiminin ekserji yıkımı ve verimi üzerindeki etkileri irdelenmiştir. İzentropik verim artışlarının hem motor bileşenlerinin hem de motorun genel ekserji veriminde yükselme sağladığı çalışma sonucunda ortaya konulmuştur. Aynı yazarların bir başka çalışmasında [14] ise bir turbofan motorun ekserji ve ekonomiklik analizleri yapılmıştır. Pek çok bilinen parametrenin yanı sıra itki maliyet değeri de literatüre kazandırılmış ve hesaplanmıştır. Ballı ve Hepbaşlı tarafından yapılan bir çalışmada [15] ise bir turboprop motorun ekonomik, sürdürülebilirlik ve çevresel etkilerinin maliyet analizleri sunulmuştur. Başka bir araştırma [16] ise farklı uçuş fazlarında bir turbofan motorun ekserji parametreleri ile beraber maliyet analizini de yapmıştır. Tai vd. [17] bir turbofan motorun ekserji yöntemiyle performans optimizasyonuna yönelik bir genetik algoritma geliştirmişlerdir. Ayrıca geliştirilen algoritma kullanılarak örnek bir motorun performans parametrelerine de yer verilmiştir. Ardyanmanın bir turbojet motor performansı üzerine etkisinin ekserji analizi yöntemiyle incelendiği bir çalışmada da ardyanmanın ekserji verimliliğine olumsuz etki ettiği bulunmuştur [18]. Turan vd. [19] ise literatüre kazandırdıkları çalışmada inceledikleri motorun bileşenlerine ait özgül yakıt tüketimi, kaynak tüketim oranı, üretkenlik kaybı ve iyileştirilebilirlik potansiyelini belirlemişlerdir. Bir insansız hava aracının itki sistemi olarak kullanılan bir turbofan motorun tipik bir görev uçuşu esnasındaki ekserji parametrelerinin değişimi bir başka yazının [20] konusudur. Bu çalışmada uçuş fazlarındaki irtifa değişimi ve ona bağlı çevre şartlarının değişimi, uçuş hızı ve Mach sayısı da göz önünde bulundurulmuştur. Şöhret vd. [21] tarafından bir turbofan motorun çekirdek motor bölümünün ileri ekserji analizleri gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda öncelikle söz konusu motorun geleneksel ekserji analizleri de gerçekleştirilmiştir. Daha önce yapılan ve literatüre sunulan çalışmalar incelendiğinde ulusal bilgi birikimine katkı sağlayan, uçak itki sistemlerinde kullanılan gaz türbinli motorlar üzerine çalışmaların az sayıda ve yetersiz olduğu anlaşılmıştır. Bu çalışmada, bir turbojet motorun deniz seviyesindeki verileri kullanılarak termodinamiğin birinci ve ikinci yasa analizleri ortaya konulması hedeflenmiştir. Yürütülen çalışma kapsamında ayrıca ekserji tabanlı performans parametrelerinden yararlanılarak motorun verimlilik değerlendirmesinin sunulması amaçlanmıştır. 2

3 2. MATERYAL ve METOT 2.1. EKSERJİ ve EKSERJİ ANALİZİ Ekserji kavramı 1950 li yılların sonlarında Zoran Rant tarafından teknik çalışma kapasitesi olarak tanımlanmıştır. Yıllarca süren tartışmalar ve araştırmalar sonucunda tanım netleşmiş ve bir sistemin bütünü tarafından yapılan en yüksek iş olarak kabul edilmiştir [27-29]. Bir maddenin ya da akışkanın ekserjisi kinetik, potansiyel, fiziksel ve kimyasal ekserji olarak adlandırılan bileşenlerden oluşmaktadır. Ekserjinin bileşenleri; kinetik ekserji, potansiyel ekserji fiziksel ekserji ve kimyasal ekserji olarak tanımlanmaktadır [30]: = k + p + fz + km (1) Bir akışkan için kinetik ve potansiyel ekserji değeri kinetik ve potansiyel enerjisine eşittir [30]: p = m gz (2) k = 0,5 m V 2 (3) İş akışkanının fiziksel ekserji ifadesi ise aşağıda verilmiştir [22]: fz = m [(h h 0 ) T 0 (s s 0 )] (4) Brayton çevrimine dayalı çalışan güç sistemlerinde kullanılan iş akışkanlı hava ve yanma sonu gazlarıdır. İdeal gaz kabulleri doğrultusunda fiziksel ekserji için aşağıdaki ifade yazılabilir [31]: fz = m [c p (T T 0 ) T 0 (c p ln(t T 0 ) R ln(p P 0 ))] (5) Eşitlik 5 te verilen sabit basınçta özgül ısı değeri hava ve yanma sonu gazları için sırasıyla Eşitlik 6 ve 7 de verilen bağıntılar yardımıyla hesaplanır [32]: c p,hava = ( )T +( )T 2 ( )T 3 + ( )T 4 (6) c p,egzoz = ( N i M i c p,i ) ( N i M i ) (7) C x H y O z S w yapısındaki bir sıvı yakıt ve yanma sonu gazlarının kimyasal ekserji hesabı için H alt yakıtın alt ısıl değeri olmak üzere, sırasıyla aşağıdaki bağıntı kullanılabilir [31, 33]: (y x) km,yakıt = m yakıt H alt (z x) [ (w x)( (y x))] km,egzoz = (m egzoz M egzoz ) [ x i km,i ex + R T 0 x i ln x i ] (9) (8) 3

4 Eşitlik 9 da yer alan x i, yanma gazı bileşenin molar oranını, M egzoz ise mol ağırlığını ifade etmektedir. Literatürde tanımlanan F-P kuralına (F: fuel, P: product) göre; bir termodinamik sistemden elde edilmek istenen büyüklükler ürün, bu amaçla sisteme verilen büyüklükler ise yakıt olarak tanımlanır. Bu doğrultuda sistemde oluşan ekserji yıkımı ise şu şekilde ifade edilir [33]: yıkım = yakıt ürün kayıp (10) Eşitlik 10 da ifade edildiği üzere; bir sistemde meydana gelen ekserji yıkımı, sisteme giren yakıtların ve sistemden çıkan ürünlerin ekserji değerleri ile sistemde meydana gelen ekserji kayıplarına bağlıdır. Burada sisteme giren tüm büyüklükler yakıt olarak tanımlanır. Benzer şekilde sistem sınırlarından çıkan ısı, iş ve akışkanların tümü ürün olarak isimlendirilmektedir. Ekserji kaybı ise, sistemde iyileştirmeler yapılsa dahi önüne geçilemeyen ekserji yıkımlarını kapsamaktadır. Termodinamik yasalarına dayalı olarak incelenen bir sistemin irdelenmesi ve kıyaslanabilmesi için geliştirilmiş olan kavramlar bu bölümde açıklanacaktır. Bir sistem veya sistem bileşeni için enerji verimi ve ekserji verimi, sistem için tanımlanmış ürünlerin enerji veya ekserji değerinin yakıt ekserji değerine oranıdır [33]: η = ürün yakıt (11) η Ex = ürün yakıt = 1 [( yıkım + kayıp) yakıt] (12) Termodinamik sistemlerde yapılacak iyileştirmelerle tersinmezlikleri en aza indirmek ve ekserji yıkımlarını azaltmak mümkündür. Buna bağlı olarak, ekserji iyileştirme potansiyeli van Gool tarafından aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir [34]: IP Ex = (1 η Ex ) yıkım (13) Bir termodinamik sistemi meydana getiren herhangi bir bileşende meydana gelen ekserji yıkımının sistemin tümünde meydana gelen ekserji yıkımına oranlanmasıyla izafi ekserji yıkım oranı elde edilir [35]: χ i = yıkım,i yıkım (14) Yakıt tüketim oranı ise, sistem bileşeninde meydana gelen ekserji yıkımının sisteme verilen toplam yakıtların ekserji miktarına oranıdır [35]: δ i = yıkım,i yakıt (15) Ürün tüketim oranı benzer şekilde yazılırsa [26]: ξ i = yıkım,i ürün (16) Ekserji faktör kavramı Xiang ve arkadaşları tarafından, herhangi bir sistem bileşeni için tanımlanan yakıt ekserjisinin sistemin tümü için tanımlanan yakıt ekserji miktarına oranı olarak ifade edilmiştir [35]: f i = yakıt,i yakıt 4

5 2.2. TURBOJET MOTORUN EKSERJİ ANALİZİ Bir turbojet motor hava alığı, kompresör, yanma odası, türbin ve egzoz lülesi bileşenlerinden meydana gelmektedir. Öncelikle hava dış ortamdan alınır ve hava alığında akış yapısı düzenlenir. Daha sonra kompresörde sıkıştırılarak ve basıncı artırılarak yanma odasına geçer. Yanma odası içerisinde yakıt ile basınçlandırılmış hava tepkimeye girer. Böylelikle yakıtın sahip olduğu kimyasal enerji ısı enerjisine dönüştürülür. Yanma sonucu oluşan egzoz gazları sahip oldukları enerji ile türbinde güç üretimi sağlar. Türbinden elde edilen güç, kompresörün tahrik edilmesi, dişli kutusu vb. aksesuarların tahrik edilmesinde kullanılır. Son olarak egzoz gazları egzoz lülesinde hızları artırılarak motoru terk eder ve itki üretilir [36]. Şekil 1 de bir turbojet motor şematik olarak gösterilmiştir. Şekil 1. Bir turbojet motorun şematik gösterimi Tablo 1. İncelenen turbojet motorun çevrim verileri [37] İstasyon Basınç (kpa) Sıcaklık(K) Kütlesel Debi (kg/s) h y Çalışmaya konu olan turbojet motora ait çevrim verileri Tablo 1 de verilmiştir. Burada 1-2 noktaları arası hava alığı, 2-3 arası kompresör, 3-4 arası yanma odası, 4-5 arası türbin ve 5-6 arası ise egzoz lülesidir. Daha önceki bölümlerde verilen ekserji analizi yöntemi aşağıdaki kabulleri doğrultusunda düzenlenmiş ve 5

6 turbojet motora adapte edilmiş olarak özeti Tablo 2 de sunulmuştur: İncelenen motor sürekli akışlı sürekli açık sistem (SASA) olarak değerlendirilmiştir. Kompresör, yanma odası ve türbinden olan ısı kayıpları ihmal edilmiştir. Kullanılan yakıt Jet A-1 olarak kabul edilmiş ve kimyasal formülü C 11 H 23 olarak alınmıştır. Egzoz lülesi dışındaki motor bileşenlerinde kinetik ve potansiyel enerji değişimleri göz ardı edilmiştir. Tablo 2. Turbojet motor için yakıt-ürün ekserji denklemleri Motor Bileşeni yakıt ürün Kompresör W komp 3 2 Yanma Odası 3y 4 3a Türbin 5 4 W türbin Egzoz Lülesi BULGULAR Bu yazıda bir turbojet motorun ekserji analizi sunulmuştur. Daha önce belirtilen kabuller doğrultusunda gerçekleştirilen hesaplamalar sonucunda motora ait parametreler bulunmuştur. Öncelikle termodinamiğin birinci yasasına göre kütle ve enerji korunum denklemleri uygulanmıştır. Daha sonrasında ise ekserji dengesi kurularak ikini yasa analizleri yapılmıştır. Tablo 3 te ekserji analizi sonuçları özetlenmiştir. Tablo 3. Turbojet motor ekserji analizi sonuçları İstasyon Akışkan Kütlesel Debi Enerji Akısı Ekserji Akısı (kg.s -1 Sıcaklık (K) Basınç (kpa) ) (kw) (kw) 0 Hava Hava Hava a Hava f Yakıt Egzoz Gazı Egzoz Gazı Egzoz Gazı Şekil 2 de motor bileşenlerinin yakıt ve ürün ekserji akısı dağılımı görülmektedir. Kompresör, yanma odası, türbin ve egzoz lülesi için yakıt ekserji akısı sırasıyla 3,99 MW, 24,58 MW, 5,12 MW ve 9,17 MW olarak bulunmuştur. Kompresör, yanma odası, türbin ve egzoz lülesi için ürün ekserji akısı ise sırasıyla 3,62 MW, 6

7 14,30 MW, 4,99 MW ve 8,17 MW olarak bulunmuştur. Şekil 2. Turbojet motor bileşenlerinin yakıt ve ürün ekserji akı dağılımı (AC: kompresör, CC: yanma odası, GT: türbin, NZ: egzoz lülesi) Motor bileşenlerindeki bu yakıt ve ürün ekserji akısı değerleri göz önüne alınarak hesaplanan motor bileşenlerindeki ekserji yıkımı akısı sırasıyla kompresör, yanma odası, türbin ve egzoz lülesi için 375,23 kw, 10,27 MW, 125,63 kw ve 1 MW olarak bulunmuştur. Motor bileşenlerinin ekserji yıkım akılarının dağılımı Şekil 3 te görülmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere, en yüksek ekserji yıkımı yanma odasında gerçekleşirken, en düşük ekserji yıkımı türbinde meydana gelmektedir. Şekil 3. Turbojet motor bileşenlerinin ekserji yıkım akısı dağılımı (AC: kompresör, CC: yanma odası, GT: türbin, NZ: egzoz lülesi) 7

8 Motor bileşenlerinin ekserji verim değerleri ise Şekil 4 te gösterilmiştir. Motor bileşenleri olan kompresör, yanma odası, türbin ve egzoz lülesi için sırasıyla %90,60, %58,18, %97,54 ve %89,01 olarak belirlenmiştir. Ekserji yıkımının en yüksek olduğu yanma odasının ekserji verimi diğer motor bileşenlerine nazaran en düşüktür. Diğer yandan türbinin ekserji veriminin en yüksek olması da ekserji yıkım oranının diğer motor bileşenlerine nazaran düşük olmasıyla ilintilidir. Şekil 4. Turbojet motor bileşenlerinin ekserji verimleri (AC: kompresör, CC: yanma odası, GT: türbin, NZ: egzoz lülesi) Aşağıda verilen Şekil 5, 6, 7 ve 8 de ekserji performans parametrelerinin motor bileşenleri için dağılımı görülmektedir. Şekil 5 te verilen motor bileşenlerinin iyileştirme potansiyelleri dağılımı incelendiğinde en yüksek ekserji yıkımının olduğu yanma odası en yüksek iyileştirme potansiyeline sahiptir. Kompresör, yanma odası, türbin ve egzoz lülesi için iyileştirme potansiyeli değeri sırasıyla 35,23 kw, 4,29 MW, 3,08 kw ve 110,80 kw olarak bulunmuştur. 8

9 Şekil 5. Turbojet motor bileşenlerinin iyileştirme potansiyelleri (AC: kompresör, CC: yanma odası, GT: türbin, NZ: egzoz lülesi) Şekil 6. Turbojet motor bileşenlerinin göreli tersinmezlikleri (AC: kompresör, CC: yanma odası, GT: türbin, NZ: egzoz lülesi) 9

10 Şekil 7. Turbojet motor bileşenlerinin yakıt tüketim oranları ve üretkenlik kayıp değerleri (AC: kompresör, CC: yanma odası, GT: türbin, NZ: egzoz lülesi) Şekil 6 da görülen göreli tersinmezlikler ise motor bileşenlerinin toplam ekserji yıkımında hangi bileşenin ne oranda katkısının olduğu anlaşılmaktadır. Tüm motor bilşenleri dikkate alındığında % 87,19 oranla yanma odası toplam ekserji yıkımında en büyük paya sahip olan motor bileşenidir. Yakıt tüketim oranı ve üretkenlik kaybı bakımından da en yüksek değer yanma odasına aittir. Bu durum Şekil 8 den açıkça görülmektedir. Tübin bileşeni ise yakıt tüketim oranı ve üretkenlik kaybı bakımından en düşük değerlere sahiptir. Bu durumun doğrudan motor bileşeninin ekserji verimi ile ilintili olduğu anlaşılmaktadır. 4. SONUÇ ve TARTIŞMA Yürütülen bu çalışma sonucunda yazar tarafından ulaşılan kanılar maddeler halinde aşağıda verilmiştir: Motor bileşenlerinin tümü dikkate alındığında en yüksek ekserji yıkımı yanma odasında meydana gelmektedir. Bunun nedeni olarak kimyasal süreçlerde tersinmezliklerin yüksek olması görülebilir. Ekserji yıkımı motor bileşeninin ekserji verimi ile ters orantılıdır. Yakıt tüketim oranı ve üretkenlik kaybı ekserji yıkımı ile doğru orantılıdır. Daha önceki çalışmalara benzere şekilde [18, 25], yanma odası iyileştirmeye en çok ihtiyaç duyulan motor bileşeni olarak belirlenmiştir. Bu çalışma ile uçaklarda kullanılan bir turbojet motorun ekserji analizi ulusal literatüre sunulmuştur. Yazar, ilerleyen çalışmalarda, aynı motorun ekserji tabanlı optimizayonu, çevresel etki değerlendirmesi ve sürdürülebilirlik analizini ulusal literatüre kazandırmayı hdeflemektedir. Kaynakça 10

11 [1] WHITTLE, F., Gas turbine aero-thermodynamics: with special reference to aircraft propulsion, Elsevier Science, Great Britain, [2] HORLOCK, J. H., Advanced Gas Turbine Cycles, Elsevier Science, [3] HEPPENSTALL, T. "Advanced gas turbine cycles for power generation: a critical review.", Applied Thermal Engineering, 18, , [4] SEVİLGEN, S. H. Kojenerasyon Sisteminin Ekserjoekonomik Analizi, Sigma, 4, , [5] KORUKÇU, M. Ö., & KILIÇ, M., Tersinmez Brayton Çevriminin Maksimum Güç Ve Maksimum Güç Yoğunluğu Şartlarında Karşılaştırmalı Performans Analizi, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 10, 59-70, [6] CHEN, L., TAO, G., SUN, F., Finite-time exergoeconomic optimal performance for an irreversible gas turbine closedcycle cogeneration plant, International Journal of Sustainable Energy, 3, 43-58, [7] ABUŞOĞLU, A., DEMİR, S., KANOĞLU, M., Biyogaz Beslemeli Gaz Motorlu Bir Kojenerasyon Sisteminin Termoekonomik Analizi. Isı Bilimi ve Tekniği Dergisi, 33, 9-21, [8] CHEN, Q., HAN, W., ZHENG, J. J., SUI, J., & JIN, H. G., The exergy and energy level analysis of a combined cooling, heating and power system driven by a small scale gas turbine at off design condition, Applied Thermal Engineering, 66, , [9] SHIRAZI, A., NAJAFI, B., AMINYAVARI, M., RINALDI, F., TAYLOR, R. A., Thermal economic environmental analysis and multi-objective optimization of an ice thermal energy storage system for gas turbine cycle inlet air cooling, Energy, 69, , [10] KIZILKAN, Ö., AKBAŞ, Ç., Güneş enerjisi destekli çok fonksiyonlu trijenerasyon sisteminin termodinamik analizi, Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 22, 71-77, [11] ETELE, J., ROSEN,M.A., "Sensitivity of exergy efficiencies of aerospace engines to reference environment selection, Exergy, An International Journal , [12] TURGUT, E.T., KARAKOC, T.H., HEPBASLI, A., Exergetic analysis of an aircraft turbofan engine, International Journal Of Energy Research, 31, , [13] TURGUT, E.T., KARAKOC, T.H., HEPBASLI, A., Rosen, M.A., Exergy analysis of a turbofan aircraft engine, International Journal of Exergy, 6, , [14] TURGUT, E.T., KARAKOC, T.H., HEPBASLI, A., Exergoeconomic analysis of an aircraft turbofan engine, International Journal Of Exergy, 6, , [15] BALLI, O., HEPBASLI, A., Exergoeconomic, sustainability and environmental damage cost analyses of T56 turboprop engine, Energy, 64, , [16] TONA, C., ANTONIO, P., PELLEGRINI, L. F., de OLIVEIRA, Jr. S., Exergy and thermoeconomic analysis of a turbofan engine during a typical commercial flight, Energy, 35, , [17] TAI, V.C., SEE, P.C., MARES, C., Optimisation of energy and exergy of turbofan engines using genetic algorithms, International Journal of Sustainable Aviation, 1, 25-42, [18] BALLİ, O., Afterburning effect on the energetic and exergetic performance of an experimental turbojet engine (TJE), International Journal of Exergy, 14, , [19] TURAN, O., AYDIN, H., MİDİLLİ, A., KARAKOÇ, T.H., Some exergetic measures of a JT8D turbofan engine, Journal of Automation and Control Engineering, 2, , [20] SOHRET, Y., DINC, A., KARAKOC, T.H., Exergy analysis of a turbofan engine for an unmanned aerial vehicle during a surveillance mission, Energy, 93, , [21] SOHRET, Y., ACIKKALP, E., HEPBASLI, A., KARAKOC, T.H., Advanced exergy analysis of an aircraft gas turbine engine: Splitting exergy destructions into parts, Energy, 90, , [22] SOHRET, Y., SOGUT, M.Z., KARAKOC, T.H., TURAN, O., Customized Application of Exergy Analysis Method to PW120A Turboprop Engine for Performance Evaluation. International Journal of Exergy, 20, 48-65, [23] AYAZ, S. K., ALTUNTAŞ, Ö., AÇIKKALP, E., Düz Uçuş Ve Tırmanmada Farklı Motor Tipleri İçin Taşıma Ekserjisi, Havacilik ve Uzay Teknolojileri Dergisi, 9, 15-23, [24] ÇOBAN, K., ÇOLPAN, C. Ö., & KARAKOÇ, T. H., Bir Helikopter Motorunun Enerji ve Ekserji Analizi, Sürdürülebilir havacılık Araştırmaları Dergisi, 1, 27-39, [25] EKİCİ, S., SOHRET, Y., COBAN, K., ALTUNTAS, O., Karakoc, T.H., Sustainability Metrics of a Small Scale Turbojet Engine, International Journal of Turbo and Jet Engines, baskıda. [26] EKİCİ, S., SOHRET, Y., COBAN, K., Altuntas, O., KARAKOC, T.H., Performance Evaluation of an Experimental Turbojet Engine, International Journal of Turbo and Jet Engines, baskıda. [27] SCIUBBA, E., WALL, G., A brief commented history of exergy from the beginnings to International Journal of Thermodynamics, 10, 1-26,

12 [28] HAN, G., HUA, B., CHEN, Q., YIN, Q., Generalized expression of exergy in the thermodynamics, Science in China Series A: Mathematics, 45, 70-75, [29] DİNCER, I., The role of exergy in energy policy making, Energy policy, 30, , [30] Romero, J. C., Linares, P., Exergy as a global energy sustainability indicator: a review of the state of the art, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 33, , [31] KOTAS, T.J., The Exergy Method Of Thermal Plant Analysis, Exergon Publishing Company UK Ltd., London, [32] HEYWOOD, J. B., Internal combustion engine fundamentals, McGraw-Hill, 1988 [33] TSATSARONİS, G., Thermoeconomic Analysis and Optimization of Energy Systems, Progress in Energy and Combustion Systems, vol. 19, pp , [34] VAN GOOL, W., Exergy analysis of industrial processes, Energy, 17, , [35] XIANG, J.Y., CALI, M., SANTARELLI, M., Calculation for physical and chemical exergy of flows in systems elaborating mixed-phase flows and a case study in an IRSOFC plant, International Journal of Energy Research, 28, , [36] MATTINGLY, J.D., Elements of propulsion: gas turbines and rockets. American Institute of Aeronautics and Astronautics Publication, [37] EL-SAYED, A.F., Aircraft propulsion and gas turbine engines. CRC Press,