VERGİ CEZALARINDA İNDİRİM MÜESSESESİNİN ÖZELLİKLERİ

Transkript

1 VERGİ CEZALARINDA İNDİRİM MÜESSESESİNİN ÖZELLİKLERİ Rızkullah ÇETİN * 1-GİRİŞ: Vergi mükellefleri veya sorumluları çeşitli sebeplerle vergi cezalarıyla karşı karşıya kalabilmektedir. Bu gibi durumlarda mükelleflerin önünde dört seçenek bulunmaktadır. Bu seçenekler; adlarına kesilecek olan vergi ve cezaları ödemek,bu vergi ve cezaları dava konusu yapmak,uzlaşma talebinde bulunmak ve cezalarda indirim talebinde bulunmak.mükellefler bu seçeneklerden herhangi birini tercih edebilirler.bizim üzerinde duracağımız husus ise mükelleflerin yargı mercilerine gitmeden uyuşmazlığın idari aşamada çözümlenmesini sağlayan yöntemlerden olan cezalarda indirim müessesesinin özellik arz eden hususlarına değinmek olacaktır. 2-YASAL DÜZENLEME Vergi ziyaı, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarında indirimi öngören Vergi Usul Kanunu nun 376 ncı maddesinde indirimin şartları ve indirim oranı belirtilmiştir. İkmalen, re sen veya idarece tarh edilen vergi veya vergi farkını ve aşağıda gösterilen indirimlerden arta kalan vergi ziyaı, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarını mükellef veya vergi sorumlusu ihbarnamelerin tebliği tarihinden itibaren otuz gün içinde ilgili vergi dairesine başvurarak vadesinde veya 6183 sayılı Kanunda belirtilen türden teminat göstererek vadenin bitmesinden itibaren üç ay içinde ödeyeceğini bildirirse: 1. Vergi ziyaı cezasında birinci defada yarısı, müteakiben kesilenlerde üçte biri, 2. Usulsüzlük veya özel usulsüzlük cezalarının üçte biri, İndirilir. Mükellef veya vergi sorumlusu ödeyeceğini bildirdiği vergi ve vergi ce- * Vergi Müfettiş Yardımcısı 253

2 zasını yukarıdaki yazılı süre içinde ödemez veya dava konusu yaparsa bu madde hükmünden faydalandırılmaz. Yukarıdaki hükümler vergi aslına tabi olmaksızın kesilen usulsüzlük cezaları hakkında da uygulanır. Kanun hükmünde de belirtildiği gibi bu indirimden yararlanabilmek için mükellefin söz konusu vergi ve vergi cezasını süresi içerisinde ödemesi, indirim konusu yaptığı vergi ve vergi cezasını dava konusu yapmaması gerekir. Ayrıca söz konusu vergi ve vergi cezası üzerinde uzlaşmaya varılması halinde de cezalarda indirim müessesesinden yararlanılamayacaktır. Şu kadar ki uzlaşma tutanağı imzalanıncaya kadar mükellef uzlaşma talebinden vazgeçerse indirim hakkı saklıdır. Vergi Usul Kanunu nun Ek 9 uncu maddesi şöyledir; Bu bölüm uyarınca üzerinde uzlaşılan vergi ve cezalar hakkında 376 ncı madde hükümleri; hakkında 376 ncı madde hükümleri uygulanan vergi ve cezalar için bu bölüm hükümleri uygulanmaz. Ancak, ceza muhatabının, uzlaşma tutanağını imzalayıncaya kadar uzlaşma talebinden vazgeçtiğini beyanla hadiseye 376 ncı maddenin uygulanmasını istemek hakkı mahfuzdur. hükmü yer almaktadır. 3-HANGİ VERGİ CEZALARI İNDİRİMDEN FAYDALANABİLİR? Genel olarak Vergi Usul Kanunu kapsamına giren tüm vergi, resim ve harçlara ait kesilen cezalar (vergi ziyaı, genel ve özel usulsüzlük cezaları) indirim konusu yapılabilir. Bu indirim ikmalen, re sen ve idarece yapılan tarhiyatlara bağlı olarak kesilen cezalara uygulanmakla birlikte söz konusu maddenin son fıkrası gereği kesilen usulsüzlük cezaları hakkında da uygulanır. Diğer taraftan yine Vergi Usul Kanunu kapsamında uygulanan 344 üncü maddenin üçüncü bendinde yer aldığı üzere, vergi ziyaına, söz konusu Yasanın 359 uncu maddesinde yazılı fiillerle sebebiyet verilmesi nedeniyle üç kat, iştirak edenlere ise bir kat olarak kesilen cezalar da indirim hakkından yararlanabilecekleri tabiidir. Vergi Usul Kanunu nda yer almakla birlikte bu indirimden yararlanamayacak cezalar da bulunmaktadır. Örneğin, Vergi Usul Kanunu kapsamında yer alan hapis, ağır hapis cezaları gibi hürriyeti bağlayıcı cezaların 254

3 indirime konu edilmesi söz konusu değildir. Bununla birlikte Vergi Usul Kanunu nun 2 nci maddesi gereğince gümrük ve tekel idarelerince öngörülen vergi cezalarında da indirim yapılması aynı Kanun un 376 ncı maddesi kapsamı dışındadır. 4-CEZA İNDİRİMİNDE ÖZELLİK ARZ EDEN HUSUSLAR Vergi ziyaı cezasının birinci ya da ikinci kez işlenmesine göre, farklı oranlarda indirim yapılmaktadır. Vergi ziyaı cezası (üç kat kesilen dahil) ilk kez kesildiğinde, 1/2 oranında indirim yapılmakta; daha sonra, bu ceza ikinci kez kesildiğinde ise 1/3 oranında indirim yapılmaktadır.kuşkusuz her iki indirimin yapılabilmesi de mükellefin ya da ceza sorumlusunun, bu yönde bir başvurusunun bulunmasına bağlıdır. İndirim talebinde bulunan mükellefe talepte bulunduğu vergi ve cezada indirim uygulaması sırasında vergi aslı miktarında herhangi bir indirim söz konusu olmayıp, sadece cezalarda indirim uygulanmaktadır. Konuya bir örnek vermek gerekirse; Mükellef (A) adına TL vergi ve TL vergi ziyaı cezası tarh ve tebliğ edildiği varsayıldığında indirim mekanizması şu şekilde işleyecektir.tebliğ edilen ihbarnamenin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde mükellef, Vergi Usul Kanunu nun 376 ncı madde hükmü çerçevesinde ceza indirimi talep edilebilecek, bu durumda mükellefin talebine uygun olarak ilgili idare, vergi aslını aynen kabul edecek, vergi ziyaı cezasını ise 300 TL den 150 TL ye indirecektir. Burada vergi aslı aynen TL, ceza ise TL olarak toplam TL ihbarnamenin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde alacaklı vergi dairesine ödenmesi gerekmektedir. Vergi ziyaı cezasında dikkat edilecek en önemli husus, kesilen vergi ziyaı cezasında yapılacak 1/2 lik indirim, bir mükellefin, tüm vergi mükellefiyeti boyunca yalnızca bir kez yararlanabileceği bir indirim oranıdır. Bundan sonra kesilecek cezalarda, sürekli olarak 1/3 oranında indirim uygulanacaktır.(kızılot Ş. ve Kızılot Z., 2005, 279) Mükelleflerin kendilerine yapılacak ilk ceza ihbarnamelerinde bu hakkı kullanıp kullanmamakta serbestlikleri bulunmaktadır. Yani mükellefler dilerse 1/2 oranındaki indirimi ilk vergi ziyaı cezasında değil, sonraki yıl- 255

4 larda vergi cezalarıyla karşı karşıya kalabileceklerini düşünerek sonraki yıllarda da kullanabilir. Bu nedenle, mükelleflerin ya da ceza sorumlularının, düşük miktardaki vergi ziyaı cezası için VUK 376 ncı maddeye göre ceza da indirim talebinde bulunmayarak, vergi aslı için uzlaşma yoluna gitmelerinde yarar vardır. Bu arada belirtilmesi gereken bir başka husus da 1/2 lik indirimin, her vergi türü için ayrı ayrı olmadığıdır. Yani KDV nedeniyle kesilen vergi ziyaı cezasından biri için indirim isteminde bulunan ve indirimden yararlanan bir mükellef, daha sonra gelir vergisi yönünden yapılan bir inceleme sonucu kesilen vergi ziyaı cezasından dolayı ancak 1/3 oranında bir indirimden yararlanabilir. Vergi ziyaı cezalarında, birinci defada yapılacak 1/2 oranındaki indirim, bu cezalardan yalnızca biri için söz konusu olmayıp, birden fazlası için de uygulanır. Örneğin; Mükellef (X) in 2009 ve 2010 yıllarına ilişkin defter ve belgelerinin incelenmesinde tespit edilen bilerek sahte fatura kullanma suçu nedeniyle bulunan matrah farkı üzerinden; 2009 yılı için TL, 2010 yılı için TL üç kat vergi ziyaı cezası kesilmiştir. Mükellef (X) daha önce, cezada indirim talebinde hiç bulunmamıştır. Cezalar tarihinde tebliğ edilmiş, mükellef (X) de tarihinde VUK un 376 nci maddesine göre indirim talep etmiştir.(mükellefin 2009 yılında 6111 Sayılı Kanun dan yaralanmadığı farz edilmiştir.) Bu durumda, bilerek sahte fatura kullanma fiilini işleyen mükellef hem 2009 hem de 2010 yılları için kesilen vergi ziyaı cezaları için 1/2 oranındaki indirim hakkından yararlanabilecektir. Cezalarda tekerrür nedeniyle yapılan artırımlarda, artırılan kısım üzerinden de ceza aslının tabi olduğu oranda indirim yapılır. Örneğin yukarıdaki örnekte söz konusu mükellef aynı fiili 2012 yılında işlerse ve vergi ziyaı cezası TL olursa VUK un 339 uncu madde hükmü gereği mükellefe kesilecek olan vergi ziyaı cezası TL olacak ve bu tutar üzerinden mükellef 376 ncı madde gereği 1/3 oranında indirimden faydalanabilecektir. Vergi ziyaı cezasında, yarı oranından üçte biri oranına düşürülmesi için, ikinci ceza ile ilgili suçun, birinci cezanın tebliğ edildiği tarihten sonra 256

5 işlenmesi ve mükellefin daha önce yarı indirimden yararlanmış olması gerekir.(pehlivan, 2005,116) İlk defa kesilen vergi ziyaı cezasının tebliğ edilmesinden önceki dönemlerde işlenmiş vergi ziyaı cezası uygulanmasını gerektiren suçlar dolayısıyla kesilen cezaların tamamı, ceza indirimi uygulamasında birinci defa yapılmış sayılır ve yüzde elli oranında indirimden yaralanır.(maliye Bakanlığı,1963) Örneğin, Kurumlar Vergisi mükellefi (X) Ltd. Şti nin 2009 yılı hesapları 2010 yılında incelenmiş ve ikmalen tarhiyat yapılarak vergi ve ceza ihbarnameleri 8 Nisan 2010 tarihinde şirket temsilcisine tebliğ edilmiştir. Haziran/2010 döneminde aynı mükellefin 2007 ve 2008 yılı hesapları incelemeye tabi tutulmuş, bulunan matrah farkına ilişkin salınan vergi ve kesilen cezalara ilişkin ihbarnameler 2010 yılı Aralık ayında tebliğ edilmiştir. Bu durumda bütün yıllara ait cezalarda indirim yüzde elli oranında yapılır. Çünkü ceza kesilmesini gerektiren suçların tamamı, ilk ceza ihbarnamesinin tebliğ edildiği 8 Nisan 2010 tarihinden önce işlenmiştir. Usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezasının, kaçıncı kez işlendiğine bakılmaksızın, her defasında 1/3 oranında indirim yapılır. Tekerrür nedeniyle yapılan artırımlarda da usulsüzlük cezası aslının tabi olduğu 1/3 oranındaki indirim uygulanır. Bilindiği gibi vergi ziyaına 359 uncu madde de yazılı fiillerle yani kaçakçılık fiilleriyle sebebiyet verilmesi halinde, kesilecek ceza ile bu fiillere iştirak edenlere kesilecek ceza uzlaşma kapsamı dışındadır. Uzlaşma kapsamı dışında bırakılan mükellefler kaçakçılık fiillerinin işlenmesi nedeniyle de indirim müessesesinden yararlanabileceklerdir. 5-SONUÇ VUK un 376 ncı maddesinde belirtildiği gibi vergi ziyaı cezasında birinci defada yarısı, müteakiben kesilenlerde üçte biri, usulsüzlük veya özel usulsüzlük cezalarında ise her daim üçte biri, indirim konusu yapılabilmektedir. VUK kapsamında yer alan her türlü vergi, resim ve harçlara ait cezalar (VUK un 2 nci maddesinde yer alan gümrük ve tekel idarelerince öngörülen vergi cezalarında ve hürriyeti bağlayıcı cezaların indirimi hariç) indirim konusu yapılabilmektedir. 257

6 Cezalarda indirim müessesesinin temel amacı yargı mercilerine başvurmaksızın uyuşmazlıkları idari aşamada çözümlemektir. Çünkü yargıya intikal eden uyuşmazlıların mükellef lehine sonuçlanacağının garantisi yoktur. Dolayısıyla Vergi Usul Kanunu kapsamına giren tüm vergi, resim ve harçlara ait kesilen cezalar (vergi ziyaı, genel ve özel usulsüzlük cezaları) 376 ncı madde gereğince mükellefler ya da vergi sorumlularınca indirim konusu yapılarak cezanın önemli bir kısmını ödemekten kurtulabilmektedirler. KAYNAKÇA Kızılot Şükrü ve Kızılot, Zuhal,(2011), Kaçakçılık Suçları ve Naylon Fatura İhtilafları. Ankara : Yaklaşım Yayıncılık. Maliye Bakanlığı ( ).60 Seri No lu VUK Genel Tebliği. Ankara:Resmi Gazete (10703 sayılı) Pehlivan, Yafes (2005). Cezalarda İndirim Uygulamasının Usul ve Esasları,Yaklaşım Dergisi, (Temmuz2005) : 151; 116 T.C. Yasalar ( ) 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (10703 sayılı) 258