Açık Erişim. Yaşar Tonta Hace/epe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yöne;mi Bölümü yunus.hace/epe.edu.tr/~tonta/tonta.html

Transkript

1 Açık Erişim Yaşar Tonta Hace/epe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yöne;mi Bölümü 27 Mayıs 2015, Hace/epe Üniversitesi, Ankara

2 Plan Açık Bilim Bilimsel ile;şim Açık Erişim Açık Erişim Poli;kaları Hace/epe Üniversitesi Açık Erişim Poli;kası

3 Louis Pasteur «Bilim sınır tanımaz, çünkü bilgi insanlığa aiwr, ve dünyayı aydınlatan bir meşaledir.»

4 Bilimsel Bilgi Kamu malı Değeri azalmadan başkalarıyla paylaşılabilir (non- rivalrous) Sadece belli bir grubun kullanımıyla sınırlamak zor ve maliyetli (non- excludable) Kaynak: Chris;ne L. Borgman, Scholarship in the Digital Age. (MIT Press, 2007), s

5 AR- GE Yagrımları (2014) Harcama GSMH'ye (Milyar Ülke oranı (%) USD) ABD 2,8 465 Çin Japonya 3,4 165 Almanya 2,9 92 G. Kore 3,6 63 İsrail 4,2 11 İsviçre 2,9 11 Türkiye 0,9 11 İran 0,8 9 Top/ort (40 ülke) Toplam 1,8 1,618 Harcama Ülke GSMH'ye oranı (%) (Milyar USD) ABD 2,8 465 Çin 2,0 284 Japonya 3,4 165 Almanya 2,9 92 G. Kore 3,6 63 İsrail 4,2 11 İsviçre 2,9 11 Türkiye 0,9 11 İran 0,8 9 Top/ort (40 ülke) 2, Toplam/Ortalama 1, Kaynak: h/p://

6 Kamu Sektörünün AR- GE ye Katkısı ABD (federal): 144,4 milyar USD (2011) Ulusal Sağlık Ens;tüleri (NIH) bütçesi: 29,9 milyar USD (142 ülkenin yıllık GSMH sinden daha büyük ) NIH, ABD deki araşgrmaların %30 unu, dünyadakinin %7 sini üre;yor Avrupa: Kamu kesimi Avrupa daki araşgrmaların %28 ini üre;yor (dünya üre;minin %9 u) TR de AR- GE finansmanı: 7,8 milyar USD (2013) Kamu %27; üniversiteler: %20; Sanayi: %49 Kaynak: h/p:// 4/c4s6.htm; h/p://legacy.earlham.edu/~peters/fos/newsle/er/ htm h/ps:// s. 13; h/p://

7 Bilimsel İle)şim: Araşgrma ile Ticare;n Kesişimi Araşgrma Bilimsel İle)şim Ticaret Kaynak: John J. Regazzi, Scholarly Communica6ons. (Rowman & Li/lefield, 2015), s. 1

8 Bilimsel Yayıncılık Yaklaşık 25 milyar dolarlık bir küresel pazar Bilimsel dergi yayıncılığının payı 10 milyar dolar civarında Kaynak: h/p://scholarlykitchen.sspnet.org/2013/11/04/a- snapshot- of- the- scien;fic- and- technical- publishing- market/; h/p://scholarlykitchen.sspnet.org/2013/11/04/a- snapshot- of- the- scien;fic- and- technical- publishing- market/

9 Açık Bilim Bilimsel yayınlara açık erişim Verilere açık erişim Kaynak: Science as an Open Enterprise. (The Royal Society, 2012), s. 16 h/ps://royalsociety.org/~/media/royal_society_content/policy/projects/sape/ saoe.pdf

10 Açık Erişim Kamu kaynaklarıyla desteklenen araşgrmalardan üre;len yayınların tam me;nlerine çevrimiçi ücretsiz erişim Okuma, indirme, kopyalama, dağıtma, yazdırma, bağlang verme, dizinleme, me;n madenleme, vd.

11 Açık Erişimin Ekonomik Modeli Okuyucu öder (abonelik, lisans, vs.) Kurumsal arşivler (yeşil yol) Yayıncı ambargoları Yazar öder (makale işlem ücretleri) Açık erişim dergiler (algn yol)

12 Hemen Depola / Seçimli Erişim Sağla Yayına kabulden hemen sonra yayının yazar kopyasını ve üst verisini bir kurumsal arşivde depola Yayıncı ambargosu yoksa hemen, varsa ambargo bi;minde yayını kurumsal arşiv aracılığıyla erişime aç Yayın erişime açılana kadar bireysel e- baskı isteklerini karşıla Kaynak: S. Harnad, h/p://openaccess.eprints.org/index.php?/archives/71- guid.html

13 Açık Erişim ve Yayıncılar Yüzde 76 sı destekliyor (yeşil yol) (N=1831) Ama hakemli makalelerin %10 u açık erişim Kaynak: h/p:// &mode=simple; h/p://bit.ly/1zrjd8y, s. 25

14 Açık Erişim Poli;kaları Ulusal düzeyde yasal düzenlemeler (ABD, İspanya, İtalya, Yunanistan, vd.) ScienceEurope (Ulusal Araşgrma Fonlayıcıları Derneği), Avrupa Üniversite Derneği (EUA) Wellcome Trust (2005), Gates Vak (2014) ABD, Birleşik Krallık, Almanya, Hollanda, İsvç, Danimarka vd. ülkelerin girişimleri (80 civarında fon sağlayıcı yapgrımı, 500 e yakın kurumsal yapgrım) Research Excellence Framework (Birleşik Krallık) Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

15 Avrupa Kamu Sektörü Araşgrma Fonlayıcılarının Açık Erişim Poli;kaları Kaynak: h/ps:// s. 7

16 Ufuk 2020 ve Avrupa Araşgrma Alanı AB destekli araşgrma projelerinin çıkglarına açık erişim zorunlu (raporlar, makaleler, vs.) AB hem yeşil hem de algn yolu destekliyor Araşgrma verilerine açık erişim pilot projesi yürütülüyor Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat Mersin

17 Dünyada Açık Erişim Poli;kaları (N=697) TR=30 Kaynak: h/p://roarmap.eprints.org/

18 Türkiye de yayıncılık kitap (%14 ü akademik) 1679 bilimsel akademik dergi 626 açık erişim dergi (141K makale) (ULAKBİM DergiPark) Web of Science: yayın Kaynak: h/p://tuik.gov.tr/pretablo.do?alt_id=1086; Nazmi Kozak, Türkiye Akademik Dergiler Rehberi (Detay, 2014); h/p://dergipark.ulakbim.gov.tr; h/p://webofscience.com

19 Türkiye'nin Yayın Sayısı Yıl Yayın sayısı Kaynak: h/p://webofscience.com, 26 Nisan 2015

20 Yayın Yıl sayısı Hace/epe Üniversitesi yayın (1789 u açık erişim) Hace/epe Üniversitesi Yayın Sayısı Kaynak: h/p://webofscience.com, 24 Mayıs 2015

21 Türkiye de Açık Erişim Poli;kaları Henüz yasa, yönetmelik yok Fon sağlayıcıların açık erişim poli;kaları yok Bazı üniversitelerin kurumsal arşivleri (59) ve açık erişim poli;kaları (30) var

22 Hace/epe Açık Erişim Poli;kası Hakemli makale ve bildirilerin elektronik kopyalarının ve üst verilerinin yayına kabul edilir edilmez kurumsal arşivde depolanması Yayınların en kısa zamanda erişime açılması ve gerek;ğinde bireysel e- baskı isteklerinin karşılanması Kurumsal arşivde depolanan yayınların araşgrma değerlendirme için kullanılması

23 Hace/epe Açık Erişim Poli;kası (devamla) Kütüphane kurumsal arşivin yöne;minden sorumlu (ilgili birimlerin katkılarıyla) Telif hakları Muafiyet Verilerin depolanması Açık erişimi teşvik ve destek

24 Hace/epe Açık Erişim Ekosistemi H.Ü. Kurumsal Arşivi Akademik Envanter Sistemi (AES) Bilimsel Araşgrma Projeleri Koordinasyon Birimi (APSİS) Akademik Değerlendirme Kurulu (ADEK) Açık Ders Malzemeleri (ADM)... ARBİS, YÖKSİS, ÜAK, vd. Thomson Reuters, Research Gate, Google Scholar, Mendeley, vd.

25 Açık Erişim Yaşar Tonta Hace/epe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yöne;mi Bölümü 27 Mayıs 2015, Hace/epe Üniversitesi, Ankara