Türkiye de Açık Erişim Politikaları

Transkript

1 Türkiye de Açık Erişim Politikaları Güleda Doğan, Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE2015

2 Açık Erişim Politikası Nedir?» Açık arşive ilişkin kurallar Yayın eklemek zorunlu mu, öneriliyor mu? Eklenen yayınların açık erişimli olması zorunlu mu, öneriliyor mu? Araştırma değerlendirme için arşive giriş ön koşul mu? (atama, yükselme vb.) Hangi tür materyaller yer alacak? (Tez, araştırma makalesi, bildiri, kitap, kitap bölümü, ders notu, araştırma verisi,...) Eklenecek tam metin sürümü hangisi olmalı? (Yayımlanmış sürüm, yazar son kopyası,...) Muafiyet söz konusu mu? Evet ise hangi durumlarda? (Örneğin, patent başvurusu) 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE2015 2

3 Açık Erişim Politikası Nedir?» Açık arşive ilişkin kurallar Kaydı girilen yayın tam metinleri ne zaman erişime açılacak? (Yayına kabul edildiği zaman, yayınlandığı zaman, ambargo süresi sonunda,...) Hak sahibi kim? (Yazar, kurum/fon sağlayıcı,...) Ambargo süresi (Yok, 6 ay, 12 ay, 12 ay+,...) Açık lisanslama şartları (Yok, CC-BY, CC-BY-NC,...) Ücretli açık erişim dergilerinde yayın yapma (altın yol) destekleniyor mu? Makale işlem ücreti (APC) için destek sağlanıyor mu? 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE2015 3

4 Dünya da Açık Erişim Politikaları» 733 açık erişim politikası» %60 Avrupa» %82 (600) kurumsal açık erişim politikası, %18 (133) fon sağlayıcı politikası» Yarısından fazlası zorunlu politikalar (%59) Zorunlu politikaların %62 si Avrupa dan 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE2015 4

5 Dünya daki İlk Açık Erişim Politikası Örnekleri» Minho Üniversitesi, Portekiz, 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE2015 5

6 Dünya daki İlk Açık Erişim Politikası Örnekleri» Minho Üniversitesi Kurumsal arşiv: 2003 Kurumsal kendi kendine arşivleme politikası: 2005 Politikanın gözden geçirilmesi: 2010 Yeni politikada bilimsel yayınların bir kopyasını yayından hemen sonra depolama ve tüm resmi yayın listelerinde RepositóriUM deki sürüme bağlantı vermek zorunlu 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE2015 6

7 Dünya daki İlk Açık Erişim Politikası Örnekleri» Barselona Özerk Üniversitesi (UAB), İspanya, 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE2015 7

8 Dünya daki İlk Açık Erişim Politikası Örnekleri» Barselona Özerk Üniversitesi (UAB), İspanya Kurumsal arşiv: 2008 Kurumsal kendi kendine arşivleme politikası: yılında rektörlük onayı ile depolama zorunlu 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE2015 8

9 Türkiye deki İlk Açık Erişim Politikası» İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE2015 9

10 Türkiye deki İlk Açık Erişim Politikası» Toplam yayın sayısı: 1408» Makale sayısı: 55 (%4)» Tez sayısı: 1311 (%93) 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

11 Türkiye deki İlk Açık Erişim Politikası 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

12 Açık Erişim Politikası Türleri» Ulusal Açık Erişim Politikası» Fon Sağlayıcı Açık Erişim Politikası» Kurumsal Açık Erişim Politikası 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

13 Sayılarla Türkiye de Açık Erişim Politikaları» Ulusal Açık Erişim Politikası YOK» Fon Sağlayıcı Açık Erişim Politikası YOK» Kurumsal Açık Erişim Politikası: 74 (%39) Kurumsal Açık Arşiv: 122 (%64) Üniversite: 190» 12 politika erişilebilir değil (pdf) 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

14 Diğer Ülkelerde Durum Ülke Ulusal AE Politikası Fon Sağlayıcı AE Politikası Yunanistan Var Yok Yok Kurumsal AE Politikası İtalya Var Var (3) Var (50) Hollanda Var Var (3) Var (7) Birleşik Krallık Var Var (35) Var (65) Türkiye Yok Yok Var (74) 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

15 Açık Erişim Politikası Oluşturma Girişimleri 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

16 ROARMAP 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

17 ROARMAP 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

18 ROARMAP» Neredeyse tüm kayıtlar PASTEUR4OA proje partnerleri tarafından girilmiş (28) TBMM İstanbul Şehir Üniversitesi Fırat Üniversitesi Sabancı Üniversitesi 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

19 ROARMAP» 20 tane kayıtta açık erişim politikası linki yok» Erişilebilen açık erişim politikası sayısı: 9 Bunlardan ikisi aslında açık erişim politikası değil 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

20 ROARMAP 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

21 ROARMAP 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

22 ROARMAP Açık erişim politikanızın cevaplaması gereken sorular: 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

23 Yeterlilik Açısından Açık Erişim Politikaları» Pasteur4oa projesi kapsamında açık erişim politikalarının değerlendirilmesi çalışmaları» Açık erişim politikaları etkililiği raporu Tüm ülkeler» Açık erişim ile ilgili uygulamaların değerlendirileceği bir makale Yunanistan, Türkiye, İtalya, Birleşik Krallık, Hollanda 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

24 Açık Erişim Politikaları Etkililiği Raporu Raporun tam metnine erişim için: /10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

25 Açık Erişim Politikaları Etkililiği Raporu 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

26 Açık Erişim Politikaları Etkililiği Raporu» Politikalarda belirtilen yayın türleri» Kurumsal arşivlerde yer alan yayın türleri OpenDOAR, 62 kurumsal arşiv 15 kurumsal arşiv için yayın türüne göre dağılım mevcut 6 kurumsal arşivin çok büyük kısmını (>%90) tezler oluşturuyor %97,0 - %93,2 - %99,1 - %100,0 - %94,1 - %96,9 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

27 Yeterlilik Açısından Açık Erişim Politikaları» Açık erişim politikalarının Avrupa Komisyonunun Horizon 2020 kapsamında belirlediği açık erişim politikası ile asgari düzeyde uyumlu olması için, 1. Yayının hakem değerlendirmesinden geçip yayına kabul edilmiş son elektronik sürümünün açık erşive kaydedilmesi 2. Yayının hakem denetiminden geçip yayına kabul edilmiş son kopyasının mümkün olan en kısa sürede, en geç yayınlanır yayınlanmaz açık arşive eklenmesi 3. Araştırma sonuçlarının doğrulanması için gerekli olan araştırma verilerinin depolanmasının amaçlanması 4. Depolanan yayınlara açık erişim sağlaması 5. Depolanan yayınlara en geç 6 ay içerisinde erişim sağlaması (Sosyal ve Beşeri Bilimler için 12 ay) 6. Açık erişimli / Karma dergilerde yayın yapmayı kabul etmesi 7. Bibliyografik üst veriye açık erişim sağlaması 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

28 Yeterlilik Açısından Açık Erişim Politikaları» Türkiye de 7 kriteri birlikte sağlayan bir açık erişim politikası YOK (Politika sayısı: 72)» 6 kriteri sağlayan 3 politika (%4) Gaziosmanpaşa Üniversitesi Iğdır Üniversitesi Kırklareli Üniversitesi 1 kriter 2 kriter 3 kriter 4 kriter 5 kriter 6 kriter 7 kriter 10 (%14) 11 (%15) 21 (%29) 14 (%20) 13 (%18) 3 (%4) 0 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

29 Yeterlilik Açısından Açık Erişim Politikaları Kriter 1. Yayının hakem değerlendirmesinden geçip yayına kabul edilmiş son elektronik sürümünün açık erşive kaydedilmesi 2. Yayının hakem denetiminden geçip yayına kabul edilmiş son kopyasının mümkün olan en kısa sürede, en geç yayınlanır yayınlanmaz açık arşive eklenmesi 3. Araştırma sonuçlarının doğrulanması için gerekli olan araştırma verilerinin de polanmasının amaçlanması 4. Depolanan yayınlara açık erişim sağlaması 5. Depolanan yayınlara en geç 6 ay içerisinde erişim sağlaması (Sosyal ve Beşeri Bilimler için 12 ay) 6. Açık erişimli / Karma dergilerde yayın yapmayı kabul etmesi 7. Bibliyografik üst veriye açık erişim sağlaması 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE2015 Sağlanıyor Belirtilmiyor Toplam 50, %69 19, %27 69, %96 32, %44 5, %7 37, %51 29, %40 43, %60 72, %100 72, %100-72, %100 12, %17 5, %7 17, %24 21, %29 51, %71 72, %100 18, %25 54, %75 72, %100 29

30 Yeterlilik Açısından Açık Erişim Politikaları Kriter Sağlanıyor Belirtilmiyor Toplam 1. Yayının hakem değerlendirmesinden geçip yayına kabul edilmiş son elektronik sürümünün açık erşive kaydedilmesi 2. Yayının hakem denetiminden geçip yayına kabul edilmiş son kopyasının mümkün olan en kısa sürede, en geç yayınlanır yayınlanmaz açık arşive eklenmesi 3. Araştırma sonuçlarının doğrulanması için gerekli olan araştırma verilerinin depolanmasının amaçlanması 4. Depolanan yayınlara açık erişim sağlaması 5. Depolanan yayınlara en geç 6 ay içerisinde erişim sağlaması (Sosyal ve Beşeri Bilimler için 12 ay) 6. Açık erişimli / Karma dergilerde yayın yapmayı kabul etmesi 7. Bibliyografik üst veriye açık erişim sağlaması 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE , %69 19, %27 69, %96 32, %44 5, %7 37, %51 29, %40 43, %60 72, %100 72, %100-72, %100 12, %17 5, %7 17, %24 21, %29 51, %71 72, %100 18, %25 54, %75 72, %100 30

31 Yeterlilik Açısından Açık Erişim Politikaları» 5. Depolanan yayınlara en geç 6 ay içerisinde erişim sağlaması (Sosyal ve Beşeri Bilimler için 12 ay)» %24: Sağlanıyor + Belirtilmiyor» %76: değişik seçenekler söz konusu (6-36 ay ambargo süresi) 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

32 Yeterlilik Açısından Açık Erişim Politikaları» 2. Yayının hakem denetiminden geçip yayına kabul edilmiş son kopyasının mümkün olan en kısa sürede, en geç yayınlanır yayınlanmaz açık arşive eklenmesi» %49: Sağlanıyor + Belirtilmiyor» %51 Sadece tezler için Yayının yapıldığı yıl Herhangi bir zamanda Net değil 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

33 Örnek Açık Erişim Politikası Tam metnine erişim için: medoanet_guideline_2013.pdf 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

34 Örnek Açık Erişim Politikası 1. Öğretim elemanlarının tüm hakemli dergi makalelerinin ve yayımlanmış konferans bildirilerinin elektronik kopyalarını yayına kabul edilir edilmez en geç bir ay içinde [Örnek Üniversitesi Kurumsal Arşivinde] depolamaları şarttır. Bu madde 1 Ocak 2010 dan bu yana yayımlanan tüm hakemli makaleler ve konferans bildirileri için de geçerlidir. (İstendiği takdirde tezler, araştırma raporları, çalışma belgeleri, vb. gibi diğer tür yayınlar ve araştırma çıktıları da bu maddeye eklenebilir.) 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

35 Örnek Açık Erişim Politikası 2. İlk maddede tanımlanan tüm yayınların üst verilerinin (başlık, yazarlar, kurumsal bağlantı, makaleyi kabul eden derginin adı, vs.) [Örnek Üniversitesi Kurumsal Arşivinde] depolanması şarttır. 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

36 Örnek Açık Erişim Politikası 3. [Örnek Üniversitesi Kurumsal Arşivinde] yayınların depolanmasından ve bu yayınlar için erişim koşullarının tanımlanmasından (açık erişim, ambargolu açık erişim, sınırlı erişim) ilk yazar sorumludur. Yayınların depolama sırasında ya da daha sonra mümkün olan en kısa zamanda erişime açılması şarttır. [Örnek Üniversitesi Kurumsal Arşivi] sınırlı erişim yayınların yazarlarına kullanıcılardan gelen bireysel e- baskı (electronic print) isteklerini karşılama izni verir. İlk yazar sağlanan bibliyografik verilerin kalitesinden sorumludur. 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

37 Örnek Açık Erişim Politikası 4. 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren Üniversitenin resmi raporlarında (örneğin, yıllık faaliyet raporları) ve öğretim elemanlarının performanslarını ölçmek ve değerlendirmek (atama, yükseltme, araştırma destek başvuruları) amacıyla kullanılan özgeçmişlerinde sadece [Örnek Üniversitesi Kurumsal Arşivinde] olan ve yukarıdaki kurallara göre depolanan yayınlar dikkate alınır. 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

38 Örnek Açık Erişim Politikası 6. Öğretim elemanları yayınlarının tam metinlerini nedenlerini (örneğin, patent alma, ulusal güvenlik vb. gibi) Üniversitenin ilgili birimine belgelemek kaydıyla bir süreliğine [Örnek Üniversitesi Kurumsal Arşivi] aracılığıyla erişime açmaktan muaf tutulabilirler. Süre bittiğinde bu yayınlar otomatik olarak erişime açılır. 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

39 Örnek Açık Erişim Politikası [Örnek Üniversitesi] öğretim elemanlarını kamuya açık araştırma raporlarında kanıt işlevi gören ve/veya hakemli yayınlarda referans verilen tüm araştırma veri setlerini kurumsal arşivde veya uygun başka bir açık veri arşivinde depolamak için teşvik eder. [Örnek Üniversitesi] bilimsel yayınlara açık erişimi teşvik eder ve yayınların açık erişim dergilerde yayımlanması için destek verir. 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

40 Politikaların yerleri» Politikaların üniversite web sayfalarındaki yerleri nerede olmalı (Kütüphane sayfası??, aslında çoğunlukla kütüphane sayfasında)» Çoğunlukla açık arşivde yer almıyor / görünür yerde değil (iyi örnekler IYTE, Doğuş)» Kötü örnekler: Ana sayfa genel sekmesinin altı, ana sayfa sadece duyurular» ROARMAP e kaydedilse aslında yerinin önemi olmayacak 20/10/ Ulusal Açık Erişim Çalıştayı: AE

41 /pasteur4oa /PASTEUR4OA Türkiye Takımı /pasteur4oa.org