Çin-Arap Dünyas liflkileri: Eski Köye Yeni Adet

Transkript

1 Çin-Arap Dünyas liflkileri: Eski Köye Yeni Adet Giray FİDAN* Tarihi İpek Yolu vasıtasıyla Çinliler ve Arapların ilişkileri M.Ö. 2. yüzyıla kadar uzanmaktadır. M.Ö. 120 yılında Çin in Han Hanedanlığı İmparatoru Han Wu Di, Mısır da bulunan İskenderiye ye kadar elçiler göndermiştir. İpek Yolu üzerinden gelişen ikili ticaret ve kültür alış verişi sayesinde Arap Dünyası çay, porselen, kağıt, ipek, ve Çin ilaçları gibi Çin e has ürünlerle tanışmış ve Batı ya bu ürünlerin taşınmasında önemli bir geçiş noktası olmuştur. Bu sırada Çinliler de Araplardan, bitkisel ilaçlar ve o dönem Çin de bulunmayan ıspanak, havuç gibi tarım ürünlerinin üretimini ve baharatları öğrenmişlerdir. 1 Arap tüccarlar, Tang Hanedanı döneminden itibaren Çin de günümüzde de son derece önemli ticaret merkezleri durumunda olan Guang Zhou, Quan Zhou 2 gibi şehirlerde koloniler oluşturmuşlar ve Çin e İslamiyet in girişinde önemli bir rol oynamışlardır. 3 Ming Hanedanı döneminde Çin, yeni bir dış politika izlemeye başlamış ve yabancı ülkelerden gelen elçi heyetlerini başkentte ağırlama ve hediyeler vererek iyi ilişkiler kurma yoluna gitmiştir. Bu yeni tür diplomasiye Haraç Sistemi ( ) adı verilmiştir. Ming Tarih Kayıtlarında Arap ülkelerinden gelen elçi heyetlerinden de bahsedilmektedir. 4 Arap elçilerin Çin e gelmelerinin dışında, Çin tarihinin önemli olaylarından sayılan Zheng He adlı Çinli Müslüman (Hui) amiralin Ming İmparatoru nun emriyle Güney Doğu Asya ve Afrika ya gerçekleştirdiği seferler, Çin Arap ilişkilerinde önemli bir yer tutmaktadır. Zheng He nın seferleri arasında Yemen, Somali, Sudan gibi bölgeler de bulunmaktadır. Çin in Yeni Dünya Düzeni: Ahenkli Dünya ve Genişletilmiş Komşuluk Ahenkli Dünya: Çin Felsefesi ve Dünya Düzeni algılayışı bütüncüldür. Bu nedenle Çin son yıllarda bir slogan haline getirdiği ve sosyal düzenini üzerine inşa etmeye çalıştığı Ahenkli Toplum 5 düşüncesi- * Bozok Üniversitesi Öğretim Üyesi, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Asya-Pasifik Araştırmaları Merkezi Çin Uzmanı, girayfidan@gmail.com 1 Çin Arap Ülkeleri li kilerinin De erlendirilmesi ve Geli imi S. 3, 2002, s Fu Jian eyaletinde bulunan kent günümüzde Çin in önemli ticaret merkezlerinden biridir. Kentte Arap tüccarlardan kalan birçok eserin sergilendi i önemli bir müze bulunmaktadır. ehre Arapça Zeytin ismi verilmi tir. 3 (Tang Dönemi Guang Zhou ve Arapların Deniz Ula ımı, C. 23, S. 2, 2002, s Ming Tarih Kayıtlarında Arabistan dan (Tian Fang) adıyla bahsedilmektedir. Bakınız: Zhang, Ting Yu, Ming Shi (Ming Tarihi), Zhong Hua Shu Ju, Pekin, 1984, Wai Guo Lie Zhuan Bölümü. 5 ngilizceye Harmonious Society olarak çevirilmi tir. Bize göre Türkçe de en uygun kar ılık ahenk tir. Uyum kelimesi, bu kavramı tam anlamıyla kar ılamamaktadır. 21. YÜZYIL [53]

2 Giray Fidan ni temel alarak halihazırdaki uluslararası sisteme alternatif olarak Ahenkli Dünya fikrini ortaya atmış ve Çin diplomasi ve stratejisinin merkezine Geleneksel Çin düşüncesinden süzerek getirdiği bu kavramı yerleştirmiştir. Ahenkli Dünya kavramı Çin in ülke içinde sosyal düzenin temeline oturttuğu Ahenkli Toplum idealinin dünyaya uyarlanmış halinden başka bir şey değildir. 6 Çin in ortaya attığı Ahenkli Dünya kavramı en üst düzeyde ilk kez Birleşmiş Milletlerin 60. Kuruluş Yıldönümü nde Çin Devlet Başkanı Hu Jin Tao nun Genel Kurul a hitaben yaptığı konuşmasında dünyaya ilan edilmiştir. Konuşmanın adı Hep Birlikte, Sürdürülebilir Barışın, Ahenkli ve Zengin Dünyanın İnşası dır. 7 Ahenkli Dünya, temelini Çin Tarihinin en eski kavramlarından olan (He He) dan almaktadır. (He), Barış ve ahenki ve diğer (He) ise birleşmeyi, işbirliğini ve kaynaşmayı temsil eder. Çin Dış Politikası son dönemde bu kavram üzerinden yeniden tanımlanmaya ve inşa edilmeye başlanmıştır. Ahenkli Dünya kavramı şöyle açıklanmaktadır: 1. Temel Prensipler: Farklılıkları koruyarak ortak değerlerin ön plana çıkarılması, bütün ülkeler ile yardımlaşma ve barış içinde işbirliği. 2. Uluslararası ilişkilerde demokratikleşme ve hegemonyalara son verme ayrıca yeni ekonomik ve siyasi ilişkilerin oluşturulması: Buna göre ülkeler büyüklükleri ne olur- 6 (Çin in Ahenkli Dünya Kavramı ve Günümüz Uluslararası li kileri Açısından Anlamı), C. 23, S. 4, 2010, s Halkın Günlü ü Gazetesinde konu manın tam metni yayınlanmı tır. Bakınız: (Eri im 15 ubat 2011). [54] 21. YÜZYIL

3 Çin-Arap Dünyas liflkileri: Eski Köye Yeni Adet sa olsun tamamen eşit statüye ve uluslararası ilişkilerde eşit haklara sahip olmalı, her ülkenin kendi gelişme yolunu kendisinin seçmesine saygı duyulmalı, uluslararası anlaşmazlıklar diplomasi ve müzakereler ile halledilmeli ve Birleşmiş Milletlerin gücü artırılmalıdır. Çin in ortaya attığı bu yeni düzenin eskisinden en büyük farkı, hegemonik güçlerin bulunmaması ve ülkelerin büyük küçük, zengin fakir, güçlü zayıf ayrımı yapılmaksızın tamamen eşit olmalarıdır. Yeni düzende ülkelerin iç işlerine de karışılmayacak ve her ülke kendi yönetim biçimini, ekonomik modelini ve kalkınma yolunu kendisi belirleyebilecektir. Yeni düzende bütün ülkeler birbirlerinin toprak bütünlüklerine saygı gösterecek ve anlaşmazlıklar silah yolu ile değil müzakere yolu ile halledilecektir. Silah kullanarak ve işgal yoluyla uluslararası sorunların çözümü şiddetle reddedilmektedir. Var olan dengesiz ve adaletsiz ekonomik düzen mutlaka değiştirilmelidir li yıllarda Deng Xiao Ping in ortaya koyduğu gibi dünyanın en temel iki sorunu Barış ve Kalkınma dır. Barışı koruyarak kalkınmanın önündeki en büyük engel ise küreselleşme ile birlikte gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında gün geçtikçe daha da büyüyen ekonomik gelişmişlik farkıdır. Kuzey ve güney ülkeleri arasındaki zengin fakir farkı çok büyümüştür. Ayrıca gelişmekte olan ülkelerin ekonomik gelişmede sorunlar yaşaması sadece kendilerini değil bütün dünya ekonomisini olumsuz yönde etkilemektedir. Gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkeleri ekonomik, kültürel ve siyasi açıdan desteklemeleri barışa da katkı sağlayacaktır Yüzy l Dünya tarihi aç s ndan bir dönüm noktas olarak görülebilir. lginç bir flekilde dünya flartlar 21. Yüzy lda 16. Yüzy l paradigmalar n taklit etmeye bafllam flt r. Bundan da en çok Çin, Türkiye gibi ülkeler kârl ç kacakt r. Genişletilmiş Komşuluk: Son dönemde Çin Dış Politikası nda ortaya atılan yeni kavramlardan biri de (Da Zhou Bian) Genişletilmiş Komşuluk kavramı ve stratejisidir. Genişletilmiş komşuluk, sadece coğrafi bir anlam içermez, aynı zamanda siyasal ve ekonomiktir. Bu kavramın içerisinde Çin ile komşu olan ve doğrudan sınıra sahip olan ülkelerin dışında Çin ile sınırı olmayan ancak Çin ile ortak çıkarlara sahip olan ülke ve güçler de bulunur. Buna göre Yakın Komşular Kuzey ve Güney Kore, Japonya, Moğolistan, Vietnam, Tayland, Singapur, Malezya ve Shang Hai İşbirliği Örgütü ne de üye olan ve Çin ile ortak sınıra sahip olan Orta Asya Ülkeleri ve Rusya dır. Uzak Yakın Komşular Özbekistan ve Türkmenistan ve Hindistan, Pakistan dışında bulunan Güney Asya Devletleri dir. Uzak Komşular ise Amerika ve Avrupa kıtaları dahil Çin ile yakın ilişkide bulunan bütün ülkeleri kapsayan bir kavramdır. Genişletilmiş Komşuluk kavramı ayrıca Çin ile tarihten gelen bağlara sahip olan milletlere ayrı bir önem verilmesi anlamına gelmektedir. Bu kavramın çerçevesine en çok da Araplar girmektedir. Çin de İslamiyet çok uzun yüzyıllardır varlığını sürdürmektedir ve milyonlarca farklı etnik gruptan Müslüman yaşamaktadır. Bu yönüyle de Çin Arap Dünyası na ayrı bir önem ve yer vermektedir. 9 8 (Çin in Ahenkli Dünya Kavramı ve Günümüz Uluslararası li kileri Açısından Anlamı),, C. 23, S. 4, 2010, s (Geni letilmi Kom uluk Stratejisi ve Çin Arap li kilerinin Gelece i), C. 6, s. 107, 2006, s YÜZYIL [55]

4 Giray Fidan Çin in Arap Dünyasına Yönelik Politikası 1949 da Çin Halk Cumhuriyeti nin kurulmasının ardından Çin, o dönem Doğu Bloğu na daha yakın konumlanmış olan Arap Dünyası ile ilişkilerini başlatmıştır da Mısır ve Suriye gibi ülkeler ile diplomatik ilişkilerini resmen başlatan Çin, Arap Dünyası nda başlayan bağımsızlık hareketlerini de desteklemiştir. Son dönemde açıklanan bazı Çin dışişleri arşiv belgelerine göre 1956 da patlak veren Orta Doğu savaşında Çin, birçok ekonomik sıkıntı yaşamakta olmasına rağmen Mısır a 20 Milyon İşviçre Frangı yardım göndermiş ve Arap halklarının yanında yer almıştır yılında dönemin Çin Başbakanı Zhou En Lai, Çin ve Arap Dünyası arasındaki ilişkilerde beş temel prensip ortaya koymuştur: 1- Arap halklarının emperyalizme karşı verdikleri mücadelede destek olmak, 2- Arap ülkelerinin barış yanlısı, tarafsızlık ve bağlantısızlık politikalarına destek olmak, 3- Arap halklarının kendilerince belirlenecek yöntemler çerçevesinde birleşme ve tek bir çatı altında bir araya gelmelerine destek olmak, 4- Arap ülkelerinin kendi aralarındaki anlaşmazlıkları barış ve diyalog yoluyla çözmelerine destek olmak, 5- Arap ülkelerinin iç işlerine herhangi başka bir ülke tarafından karışılmaması ve işgale uğramaması yönündeki çabalarına destek olmak. Ayrıca 1971 yılında Çin in Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Daimi Üyeliğine yeniden seçilmesi konusunda Çin, bütün Arap Ülkelerinin desteğini almıştır li yılların başından itibaren dünyada başlayan büyük değişim ile birlikte Çin-Arap ilişkileri de yeni bir döneme girmiştir yılında Kahire ye resmi ziyaret gerçekleştiren Çin Devlet Başkanı Hu Jin Tao, 22 Arap Birliği üyesi ülkenin temsilcileriyle bir toplantı gerçekleştirmiş ve burada Çin-Arap ilişkilerinde Yeni Ortaklık İlişkileri ( ) olarak nitelen- 10 Xin Hua Haber Ajansı, (Dı i leri Ar ivleri Açıldı: Yeni Çin Arap Ülkelerine Nasıl Yardım Etmi ), 30 Mayıs 2006, (Eri im 15 ubat 2011). [56] 21. YÜZYIL

5 Çin-Arap Dünyas liflkileri: Eski Köye Yeni Adet dirdiği dört prensipli yeni ortaklığı tanımlamıştır. Karşılık saygı temelinde siyasi ilişkilerin geliştirilmesi, ortak gelişme ve kalkınma hedefinde daha sıkı ekonomik ilişkiler, kültürel ilişkilerin derinleştirilmesi ve barışın korunması, uluslararası alanda daha çok işbirliği. 14 Eylül 2004 te ilk Çin-Arap Ülkeleri İşbirliği Forumu Toplantısı, Arap Birliği nin merkezi olan Kahire de gerçekleştirilmiştir. Söz konusu forum daha sonra Pekin ve Bahreyn de de toplantılar yapmıştır. 11 Çin, birkaç yıldır üzerinde durduğu Ahenkli Dünya politikasının hayata geçirilmesi için Arap Dünyası nı çok önemli bir ortak olarak görmektedir. Ahenkli Dünya politikası çerçevesinde Çin, Arap Dünyası ile olan ilişkilerindeki yeni dönemi üç ana başlık altında toplamaktadır. 1- Siyasi alanda eşitlik ve karşılıklı güven: Çin Arap ilişkilerinde dostluk, karşılıklı güven ve Çin-Arap ahengi temelinde ilişkiler devam ettirilmektedir. Çin in Orta Doğu politikası şu prensiplere dayanmaktadır: 1. Bölgenin istikrarı ve barışı, 2. Bölgenin gelişmesi ve kalkınması, 3. Bölgede yaşayan halkların temel haklarının korunması. Çin ve Arap tarafları bölgede Çin in dilini, tarihini ve yaşanan sorunlarda ortak değerler ve ahlak yaklaşımlarına sahiptir: Arap-İsrail Sorunu, Irak, Sudan Dar- kültürünü bilmek ve fur meselesi ve Somali sorununda iki tarafın bakış anlamak yeni yüzy lda açıları aynıdır. İki taraf da Arap halklarının haklarının Çin in izleyece i politikalar iade edilmesini ve Filistin in haklarının korunmasını öngörmek için hayati önem talep etmektedir. tafl yacakt r. Zira Çin yeni 2. Ticaret ve ekonomide ortak çıkarlar: Çin ve 22 stratejisini tarihinden yola Arap ülkesi toplamda 1.6 milyarlık dev bir nüfusa sahiptir. Arap ülkeleri halihazırda Çin in 8. büyük dış ç karak oluflturmaktad r. ticaret ortağıdır yılında toplam ticaret hacmi 100 milyar dolar olmuştur. 3. Kültürel yakınlık: Çin Medeniyeti ve Arap-İslam Medeniyeti dünyanın önemli medeniyetleridir. Hem Çin hem de Arap Ülkeleri Doğu ludur ve birbirlerini anlamaları daha kolaydır. Bu kültürel ortaklık iki tarafın gelecekte birlikte kalkınmaları ve işbirlikleri açısından önemli bir ortak zemin oluşturmaktadır. Çok kültürlü çok merkezli ahenkli dünyanın oluşturulmasında iki tarafın da çıkarı bulunmaktadır. Çin barış içinde kalkınma yolunu seçmiştir; bu da Arap ülkelerinin de içinde bulunduğu Gelişmekte Olan Ülkelere büyük fırsatlar sunmaktadır. 12 Genişleyen Çin Etkisine ABD nin Tavrı Son yıllarda Çin in enerji ve ham madde zengini Afrika ve Orta Doğu ülkeleri ile derinleşen ilişkileri ve işbirliği, ABD başta bütün Batılı güçleri rahatsız etmektedir. ABD kamuoyunda, Çin in yükselen bir güç olarak geçmişte Batı nın hegemonyasında bulunan coğrafyalara artan ilgisi ve bu coğrafyalarda bulunan yönetimlerin herhangi bir siyasi ajandaya sahip olmayan Pekin Yönetimi ne daha sıcak bakmaya başladığı sıklıkla dile getirilmektedir. Çin Tehdidi olarak özetlenebilecek algının oluşmasında Çin in bölge ülkeleriyle geliştirmekte olduğu ticari, askeri, kültürel ilişkilerin büyük bir etkisi bulunmaktadır. Wikileaks belgeleri olarak bilinen ABD resmi yazışmalarında da durum ayrıntılarıyla açıklanmakta, Afrika ve Orta Doğu da 11 7 Aralık 2009 da Kahire ye resmi ziyaret için giden Çin Ba bakanı Wen Jia Bao, Arap Birli i Genel Kurulunda bir konu ma yapmı tır. Çin Ba bakanı konu masına Arapça Selamun Aleyküm diyerek ba lamı ve Çin Arap dünyası ili kilerinin geli mesinden bahsetmi tir. Bakınız: (Eri im 17 ubat 2011). 12 (Birlikte Ahenkli Dünyayı Kurmak-Çin Arap Ülkeleri li kileri, S. 6, 2007, s YÜZYIL [57]

6 Giray Fidan Çin in faaliyetlerinden bahsedilmektedir. Ocak 2010 daki bir yazışmada Mısır ile Çin in ikili ticaret ilişkilerinden bahsedilmekte ve Çin in Afrika da bulunan Özel Ekonomik Bölgelerinden 6. sının Mısır da kurulduğundan, ikili anlaşmalar ve ticaret hacminin ikiye katlanması hedefinden bahsedilmekte bunun yanında Çin in Mısır a gerçekleştireceği doğrudan yatırımı bir milyar dolara çıkaracağı belirtilmektedir. 13 Bütün bunların yanında Mısır ve Çin in eski ve köklü ikili ilişkileri bulunmaktadır ve Çin, Afrika ile ilişkilerinde Mısır a büyük önem vermektedir. Çin in düzenlediği Çin-Afrika İşbirliği Forumu Mısır da düzenlenmiştir. Ayrıca söz konusu belgelerde Sahra Altı Afrika olarak adlandırılan ülkelerin Çin ile olan ilişkilerinden de söz edilmektedir. 14 ABD belgelerinde Çin in Afrika da artan etkinliği birkaç başlık altında analiz edilmiştir: 1. Çin, BM üzerinden Afrika daki hükümetler ile daha fazla işbirliği yapmaya çalışmaktadır, bu yaklaşım Batı için de oldukça faydalı olmaktadır. Ayrıca gerçekleştirmekte olduğu doğrudan yatırımlar ve alt yapı projeleri sayesinde Batı nın desteklediği Afrika ekonomilerinin daha açık hale gelmesine ve özel sektörlerin oluşturulması hedeflerine de fayda sağlamaktadır. 2. Çin, Afrika hükümetleri ile doğrudan ikili ilişkiler geliştirmekte ve Afrika da faaliyet göstermekte olan bölgesel organizasyonları devreden çıkarmaktadır. Bölgede bulunan her ülke ile tek tek ikili ilişkiler yürütmekte ve bölgede var olan çatışma ve anlaşmazlık alanlarından uzak durmaya çalışmaktadır. 3. Çin Afrika da imajın ne demek olduğunu bilmektedir. Bu nedenle çoğunlukla prestij sağlayacak stadyumlar ve abideler gibi büyük projelere imza atmaktadır. Her ne kadar ucuz Çin malları Afrika toplumlarında çok popüler olmasa da Afrika hükümetlerinin Çin ile iyi ve sağlam ilişkiler kurmak için can attığı görülmektedir. 4. Çin in Afrika da daha çok varlık göstermeye başlaması Afrika hükümetleri ve yönetimleri açısından son derece olumlu karşılanmaktadır. Çin in iç işlerine karışmama ve koşul öne sürmeden devam ettirdiği kalkınmaya yönelik projeler, BM de sunduğu destek, kredi ile sunduğu askeri ve teknik destek, büyük alt yapı projeleri ve Afrika nın doğal kaynaklarına talip olması bütün Afrika liderlerinin yüzlerini Pekin e dönmelerine neden olmuştur. 5. Çin in Afrika da daha fazla faaliyet göstermesi Batı açısından birçok risk taşımaktadır. Batı nın gerçekleştirmeye çalıştığı hükümetlerin şeffaflığı, iyi yönetim gibi konuları önemsemeyen Çin bu hedeflere ulaşılmasını geciktirecektir. Ayrıca sunduğu kredi imkanları ile gelecekte Afrika ülkelerinin Batı ya olan borç ödemelerini de olumsuz etkileyecektir. Bu nedenlerle Batı nın hedeflerinde gerilemeye sebep olması kaçınılmazdır. 6. Çin Batıdan farklı olarak karşı taraftan herhangi bir siyasi talepte bulunmamaktadır. Ayrıca Batı nın yaptığından farklı olarak doğrudan yatırımlar ve alt yapı projeleri gerçekleştirmektedir. Bu da Batı nın bölgedeki etkinliğine bir tehdit olarak görülebilir Belgenin adı China s Economic Presence in Egypt (Çin in Mısır daki Ekonomik Varlı ı), id si 10CAIRO115 tir. Bakınız: (Eri im 16 ubat 2011). 14 Nijerya da Çin Petrol irketleri nin çok sıcak kar ılanmadı ı ile ilgili bir rapor (09ABUJA2170, (Eri im 16 ubat 2011), Çin in Kenya daki Faaliyetleri (10NAIROBI181, (Eri im 16 ubat 2011), Çin in Angola daki Faaliyetleri (10LUANDA84, (Eri im 16 ubat 2011), 15 08LONDON2858, bkz. (15 ubat 2011). [58] 21. YÜZYIL

7 Çin-Arap Dünyas liflkileri: Eski Köye Yeni Adet Sonuç Bilindiği gibi ABD Soğuk Savaş ın ardından dünyadaki tek Süper Güç tür. Çin de dünyanın en büyük Gelişmekte Olan Ülkesi ve yeni Süper Güç adayı ülke olarak görülmektedir. Arap Dünyası ise Afrika ve Asya üzerinde bulunmakta gerek büyük petrol kaynaklarına sahip olması nedeniyle gerekse coğrafi konumu nedeniyle son derece önemli bir yerde bulunmaktadır. Bu nedenle Çin in Arap Dünyası ile geliştireceği ilişkiler son derece önemlidir. Çin Halk Cumhuriyeti nin kuruluşundan itibaren Çin, Arap Dünyası ile iyi ilişkiler kurmaya çalışmıştır. Ancak bu ilişkilerin gelişmesi ABD yi rahatsız etmektedir. 21. yüzyılda Çin, Arap Dünyası ve ABD arasındaki ilişkiler tarihsel açıdan da büyük önem taşımaktadır. ABD, özellikle 1. ve 2. Körfez Savaşları nın ardından Orta Doğu petrollerinin tamamına yakınını kontrol altına almıştır. Gelişen ve büyüyen ekonomisine enerji bulmak zorunda olan Çin için bölgenin petrol kaynakları kadar bölgenin barış ve istikrarı da çok önemlidir. Kendine ait petrol rezervi son derece kısıtlı olan Çin, bölgede yaşanacak istikrarsızlıklara bağlı olarak büyük ekonomik kayıplara uğrayabilmektedir. Çin in ekonomik gelişmesi Arap ülkelerinden bağımsız düşünülemez. Bölgede yaşanacak istikrarsızlık ve savaştan en çok etkilenecek ülke Çin olacaktır. 16 ABD nin desteği ve yönlendirmesiyle Orta Doğu ve Afrika yı uzun yıllardır yöneten baskıcı rejimler ilginç bir şekilde artık Çin in işbirliği yaptığı yapılar haline gelmeye başlamışlardır. Görülen odur ki bu büyük değişimlerde bu durumun da önemli bir katkısı vardır. Ancak değişim sonrası ortaya çıkacak yönetimlerin nasıl bir yapıda olacağı ve hangi güç merkezine yaklaşacağının cevabını henüz bilmemekteyiz. Halihazırda güç mücadelesinde Batı nın aleyhine sürekli kazanç sağlayan Çin, kendine has yeni dış politika argümanlarıyla bölgede gün geçtikçe daha da etkili hale gelmektedir. Başta ABD olmak üzere Batı, dünyanın kaynaklarını, zenginliğini ve yönetimini kolay kolay paylaşmayacağını ilan etmektedir. Afrika ve Orta Doğu da yaşanan son olaylar dünyada devam etmekte olan güç mücadelesinin bir yansıması olarak düşünülebilir. 21. YÜZYIL 16 (Çin in ran, Birle ik Arap Emirlikleri ve Hollanda Eski Büyükelçisi), (Çin Arap li kilerinde ABD Faktörü),, S. 5, 2005, s YÜZYIL [59]