Milliyet SAN AT DERGİSİ. 4 Jubat 1977 Sayı, Kuruş

Transkript

1 Milliyet SAN AT DERGİSİ 4 Jubat 1977 Sayı, Kuruş

2 Avni Arbaş'ın resimleri, yurt ve doğa sevgisi ile kalıcı sanat duyarlığını ustaca birleştiriyor Tanınmış ressam Avni Arbaş ın resimleri, 2 şubat günü Ankara da, Vakko Sanat Galerisinde sergilendi. Aşağıda, bu ayın sonuna değin açık kalacak olan bu sergidolayısıyle, Avni A rbaş ın sanatını konu alan bir yazı sunuyoruz. KAYA ÖZSEZGİN Avni Arbaş ın sanatçı kişiliğini konu edinecek bir yazıya, resmimizin Paris E kolü nden söz ederek başlamaktan daha doğal bir şey olamaz. Doğum tarihleri aşağı yukarı aynı döneme, 1910 lara rastlayan bir grup ressam, Akademi deki öğrenimlerini izleyen yıllarda, bilgilerini artırmak amacıyla Paris e gitmiş ve genellikle orada birkaç yıl kalarak dönen sanatçıların aksine, uzun yıllar sanatın başkentinde kalmış, resim satarak geçimlerini sağlama olanaklarım araştırmışlar ve böylece 1945 lerden itibaren sayıları giderek artan bir Türk ressamları grubu oluşturmuşlardır. Sözünü ettiğimiz tarihlerin Avrupası, ikinci büyük savaştan yeni çıkm ıştır. Sanatsal yaşam, yeniden düzene konulmakta, yeni bir kuşak, yüzyılın başlarında oluşan kübizm ve fovizm gibi Fransa ya özgü akımların mirasçılığını yüklenmektedir yılı ağustosunda özgürlüğüne kavuşan Paris, yeni bir değişimin eşiğine gelmiştir. Sanatta öznel çıkışlar ve gerçekçi eğüimler, yeni bir yaşama olanağına kavuşmuştur. Bu sayfalarda Avni Arbaş ın son sergisinde yer alan tablolardan örnekler sunuyoruz. öte yandan Paris, modem sanatın merkezi olma niteliğini, savaş sonrasında Birleşik Amerika kentleriyle, özellikle denewyork la bölüşür duruma gelmiştir leri izleyen yıllarda Matisse, Picasso, Bonnard ve Rouault gibi sanatçılar, tarihsel rollerini yeniden geçerli kılmaya başlamışlar, Nazi rejiminin sanat üzerindeki olumsuz baskılan, yerini yeniden özgür düşünceye ve özgür yaratma ortamına bırakmıştır. Galerileryeniden kapılarını açtıkları sanatçılara, ulusal niteliklerine bakmaksızın çağdaş sanata katkıları ölçüsünde değer ve yer vermeye başlamışlardır, özellikle arası, sanatta kişisel yorum gücünün egemenliğini iyiden iyiye duyurduğu yeni anlatım ve biçimleme çabalarının yoğunlaştığı bir dönemdir.

3 Avni Arbaş ve arkadaşlarının Paris e gittikleri ve yerleştikleri yılların sanat ortamı, genel çizgileriyle böyledir. Çeşitli uluslardan binlerce ressamın, şanslarını denemek için bu büyük sanat merkezine koştukları yıllarda Arbaş ın da, bilgisini artırmaktan ve sanatında ilerlemekten başka bir amacı yoktur. Doğduğu İstanbul da (1919) orta öğrenimini Galatasaray Lisesinde sürdürmüş, burayı bitirmeden büyük bir tutkuyla bağlı olduğu sanat öğrenimini pekiştirmek için, Güzel Sanatlar Akademisi ne girmiş ve Paris e gittiği 1946 yılma kadar burada Fransız asıllı ressam Leopold Levy nin atölyesinde çalışmıştı. Arbaş gibi Paris e aşağı yukarı aynı tarihlerde yerleşmiş olan Selim Turan ve Nejat Devrim gibi sanatçılar da Levy nin öğrencisi olarak Akademi de öğrenimlerini yapmışlardı larm Türkiyesinde yenilik akımları ve çağdaş sanat akımlarına bağlılık, 1928 de kurulmuş Müstakiller ve 1933 teki D gruplarıyla, yoğun bir aşamaya ulaşmıştı. Bir yandan bu çabalar sanat ortamını biçimlendirirken, öte yandan kendi toplumumuzu ve geleneklerimizi konu alan yöresel eğilimler D grubunu izleyen yıllarda geçerlik kazanmaya başlamışlardı. Yeni bir resim anlayışına yönelmek isteyen bir grup ressamın 1940 da Liman Resim Sergisi adı altında Beyoğlu Matbuat Müdürlüğü nde düzenledikleri ilk sergiye katılanlar arasında Avni Arbaş da vardır. Sonradan Yeniler" grubu olarak adlandırılan ve toplumsal gerçekçi sanat anlayışının temsilciliğini yapan bu ressamlar, bürokratik eğilimlerin ötesinde kendi özgün duyuş ve düşünüş çabalarını gerçekleştirmek istiyorlardı. Avni Arbaş ın o tarihlerden yıllar sonra yaptığı resimlerde, bize özgü yaşam motiflerinin ağır basmasında Yeniler Te başlayan bu toplu çabamn (Sayfayı çeviriniz)

4 önemlice bir katkısı olduğunu düşünmek gerekiyor. Paris te otuz yılı bulan çalışma ve araştırma dönemi bile, bu eğilimi bütünüyle bozmamış ve Arbaş, sanatmda fazla bir iniş çıkış göstermeden, soyut yaklaşımlara fazlaca ilgi duymadan figür e bağlılığım, sonuna kadar sürdürmekten geri kalmamıştır da Arbaş ı Paris teki atölyesinde görerek ressamla bir konuşma yapan Tarık Yasa (Tercüman 12 eylül 1960) Arbaş m Paris teki güç yaşam koşulları içinde geçen ilk yıllarını şöyle anlatıyor: Her sıkıntıya göğüs gerecek, icabında aç, icabında uykusuz kalacak, fakat kendisini kabul ettirecekti. Nitekim verdiği karan uyguladı. Yedi yıl durup dinlenmeksizin çalıştı. Sanatla ilgilenen çevrenin dikkatini üstüne çekti. Sekizinci yıl,resim satan bir ressamdı. Bugün aradan on dört yıl geçti. Biraz rahatladı, fakat gayretinden hiç bir şey kaybetmedi. Eserleri , 1958 yıllannda Paris te açılan sergilerde teşhir edildi. Bundan başka İtalya (Torino) ve Almanya (Düsseldorf, Münih) de açılan sergilere katıldı. Resimleri geniş ilgi topladı. Bu arada îngilterenin çok satan dergilerinden "The Studio Avni Arbaş a dört sayfasmı ayırdı da Amerika daki bir sergisi nedeniyle Art in America dergisi Avni Arbaş için şunları yazmıştı: Çok akıllı genç bir Türk ressamı. Çalışmalarında çarpıcı bir kişilik, özgün bir süsleme inceliği ve dolaysız bir yalınlık va*-. Arbaş m, Paris serüveni üzerinden otuz yıl geçtikten sonra, daha çok son üç-dört yıllık yüze yakın çalışmasını bir araya getiren Vakko Sanat Galerisi ndeki geniş sergi, sanatçmın bu çapta Türkiye de ilk önemli sergisi oluyor. Resimlerindeki duyarlık çizgisiyle çok bağh olduğunu belgelediği, özlemini uzun yıllar çektiğini kanıtladığı Türkiye de, yurdunda, yurttaşlık hakkı kısıtlanmış bir kişi olarak, kısa bir süre için bulunduğu başkent Ankara da ilk sergisi. Çoğunluğu İstanbul denizini, Bodrum u ve Batı Anadolu nun yöresel insanlarım, eşek üstünde kadınlarını, sandallarını ve genel bir deyimle yaşam tablolarım konu alan bu resimler, her şeyden önce batıda, batık bir sanat merkezinde u- zun yıllar yaşamasma karşın, batının güncel ve modem moda akımlarını aşmasını bilmiş, kişisel duyarlığını her şeyin üstünde tutabilmiş güçlü bir sanatçının dikkate değer izlenimlerini yansıtıyor. Resmimizin batı yakasında sesini ve soluğunu, işlek ve devingen bir kompozisyon anlayışı i- çinde canlı tutabilmiş bir sanatçının izlenimleri. Boyanın ve rengin yaşama i- lişkin bütün ifade olanağı, bu resimlerin tümünde tek tek dile geliyor, ata binmiş bir Anadolu insanı, kaburgaları çatılmış bir sandal, deniz kıyısında güneşlenen can yumakları, puslu ve sisli bir İstanbul denizinde beneklenen vapurlar, bu ifade olanağının belirginleştiği ortak bir noktada birleşiyorlar genellikle: Bu ortak nokta, resimle yaşamın kesiştiği, resmin yaşama karıştığı, resmin yaşam diliyle anlatıldığı yerdir. Arbaş m resimleri, bir yandan resmin yüzyıllar boyu ürettiği bütün değer birimlerini ö- zümserken, bir yandan da belirli bir akıma ya da kişiliğe bağlanmamış olmanın, bir başka deyişle yaşamdan, yaşam çizgilerinden hareket etmenin tüm özgürlük boyutlarını içeriyor. Nakış esprisine dönüşen küçük boyutlu resimlerde bile, nakışın soyutlayıcı dünyasını kırmaya, nakıştan yeni bir figür oluşturmaya özenen birtakım eğilimler sezilebiliyor Arbaş ta...ele aldığı motifleri ve insan figürlerini, kendi

5 anlatım dünyasının olanaklarıyla bağdaştırması, sanatçı kişiliğinin, belki de en dikkate değer ve üzerinde en durulmaya değer noktasıdır. Koyu ve açık lekelerin yarattığı düzen şeması, bir resimden Öbürüne atladıkça yeni duyarlık boyutlarına kavuşuyor ve böylece bütün resimleri birleştiren temeldeki çizgi, gürsel olanakların bütün ayrıntılarını da bir çırpıda içerebiliyor. Her geçen yıl grafiğe ve grafik anlatıma biraz daha yatkınlaşan batılı resim dünyası i- çinde, Arbaş ın doğaya, insana ve çevreye tutkun bir sanatçının ilgi ve yakınlık duyduğu bu tür konuların başında gelmekte. At ve atlı konularının, yöresel ve tarihsel bazı çağrışımlara, sözgelişi Kurtuluş Savaşı imgelerine yol açması da oldukça ilginç. Yöresel bazı mitoslar, Arbaş ta yönlendirici bir tutkuya, bir sanat tutkusuna ortam hazırlıyor. Günün birinde Paris te, Arbaş'm atlı resimlerini gören Nazım Hikmet in, Bu a t-. lar Avni nin atları demesi boşuna değil. Yalnız atlar mı? Çarşafa bürünmüş kadınlar, deniz kıyısında güneşlenen insanlar, at arabalığım göstermeye yeterlidir sanırım. Değişkenlik A r baş ta, üsluptan ve anlatım biçiminden çok, o üslubu ve anlatım biçimini oluşturan temel dinamikler doğrultusunda kendini gösterir. A y nı dönem resimleri kadar, farklı dönem resimlerini de ortak kılan değerler, daha çok bu dinamikler çevresinde biçimlenir. Kişisel istif karakteri ise, bu biçimlenmenin oluşumunda başlıca; motiftir. Resmimizin Paris ekolünden yurda yansıyan sesler, son birkaç yıldır yoğunluğunu duyurmakt Avni Arbaş, bu sesler ara- İR> A 1 AvrıiArbaş, Paris'te, Ayla Seli nin sergisinde. kişi olarak ürettiği bu işlerin değeri, oldukça anlamlı ve dikkate değerdir. Kendi dar olanaklarım birkaç resimde tüketen ve böylece tekrara, yapılmış olana kayan bir mekanizmanın a- damı değil Arbaş. Doğaya dikkatle ve duyarlı bir sanatçı gözüyle bakmanın, tüm sanat sorununu çözümlemede başlıca aşama olduğunun bilincinde. Temel bazı konular ve yaklaşımların, Arbaş m resmine nitelendirici katkılar getirmiş olduğu da gözden kaçmıyor. örneğin at ve atlı konuları, deniz peyzajları, ları, sandalda balık tutanlar, kısaca A nadolu yu Anadolu yapan bütün öğeler, Arbaş m renk ve çizgi örgüsü içersinde, ona özgü değerler kazanıyorlar, birer Avni Arbaş olup çıkıyorlar. Avni A rb aş ın figüre bağlı eğilimi, uzun yıllar süresince pek değişmemiş, sanat üslubu belli bir doğrultunun dışına fazlaca kaymamıştır. Bu sergide yer alan resimleriyle - adı var kendi yok - İstanbul Resim-Heykel Müzesi 'ndeki koyu tonlarla örülü tek kompozisyonunu karşılaştırmak, bu yargının haklısında kendi yöresel bağım yitirmemiş, bu bağı evrensel değerlere de tümüyle a- çık biçimde pekiştirmiş o- lanlardan biri. Hem çağdaş, hem de bağnazlık sınırım kırmış yerel bir sanatçı olmanın erdemi, onuru, o- nun bütün resimlerimde değişmez motif olarak kalıcılığını sürdürüyor. Türk resmini içte ve dışta yetkiyle temsil eden bir sanatçıya, yurttaşlık hakkının bir an önce verilmesi, tüm sanat çevrelerinin en içten dileğidir. KAYA ÖZS EZGİN İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi