Melike Koçak-Sezer Ateþ Ayvaz-Leyla Ruhan Okyay

Transkript

1 Nezihe Meriç'le Melike Koçak-Sezer Ateþ Ayvaz-Leyla Ruhan Okyay Sezer Ateþ Ayvaz, Nezihe Meriç, Melike Koçak, Leyla Ruhan Okyay Kararsýz yaðmurun oyun oynadýðý bir günde, bir çay bahçesindeyiz; önümüzde Nezihe Meriç in öykü kitabý, Yandýrma, Yandýrma da da Ünlemleri Kökertmek öyküsü; konuþtukça konuþuyoruz. Öyküdeki katlarý kaldýrýyoruz birer birer, doðru anahtarlarý bulup kilitleri açýyoruz Katlar kalkýp kilitler açýldýkça çoðalýyor öykü. Öykü çoðaldýkça heyecanýmýz artýyor, yerimizde duramaz oluyoruz. Haydi, diyoruz düþelim yola, çalalým yazarýmýzýn kapýsýný da bu öykünün çoðalttýðýmýz anlamlarýný paylaþalým. Evet bu, bir paylaþýmýn yazýya dökülmesidir. Bir söyleþi midir? Hem evet hem hayýr. Bir çözümleme midir? Hem evet hem hayýr. Peki nedir? Okurun yazarýyla buluþmasý, buluþup da bir öykünün birlikte anlamlandýrýlmasýdýr. Öykünün, öykücülüðün gizlerinin yazar Nezihe Meriç tarafýndan gelecek kuþaklara aktarýlmasýdýr. LRO: Yandýrma adlý öykünüzün baþlangýcýnda; Þimdi, bu öyküyü yazmak için, masanýn baþýnda oturmuþ düþünüyorum. Düþünüyorum da, bir öykü ne þaþýrtýcý, ne garip oluþumlar- 60 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK 2006

2 NEZÝHE MERÝÇ'LE la baþlýyor, geliþiyor, kotarýlmaya hazýrlanýyor diyor, yazma serüvenini okurla paylaþýyorsunuz. Böylelikle, öykünün, ilk cümlelerinden itibaren, edilgin bir okur yerine, öykünün oluþum sürecini izleyen, yazarýn yürek titreþimlerini algýlayan, etkin bir okura ulaþmak istiyorsunuz. Yazma serüvenini okurla paylaþma tutumunuzu baþka öykülerde de sürdürüyorsunuz. SAA: Biz de bu paylaþýmý çoðaltmak, bir öyküden yola çýkarak son dönem Nezihe Meriç öyküsünü irdelemek, öykünün nasýl biçimlendiðini, bir baþka deyiþle kurgulanma sürecindeki ilmeklerin nasýl atýldýðýný konuþmak istiyoruz. Bunun için, Ünlemleri Kökertmek öykünüzü seçtik. Bu öyküye dair saptama ve analizlerimizi konuþacaðýz; ama diðer öykülerinize de geri dönüþlerimiz olacak. Nezihe Meriç: Tabii, çok iyi bir niyetle, sizin o geri dönüþlerinizin hepsini ben biliyorum, hatýrlýyorum sanacaksýnýz Ünlemleri Kökertmek öykümü bu çalýþma için yeniden okudum; bir beðendim, bir beðendim MK: Biz, o geri dönüþlerde, öykülerinizden alýntýlar yaparak hatýrlatacaðýz size. SAA: Öykünün baþýnda yazar; Ýki ah, bir eyvah kullanacaðýný belirterek baþlýyor. Sonra da okur bu iki sözcüðün deðiþik aþamalardaki yerlerini takip ediyor. Böylece Nezihe Meriç, kendi ustalýðýný, öyküyü nasýl adým adým kurduðunu, nasýl estetik bir dokuya büründürdüðünü okuyucuya iletebiliyor? Ya da þöyle de düþünülebilir; öyküdeki yazar, Nezihe Meriç'in de baktýðý bir yazar. Yani iki kat yabancýlaþmýþ bir metin var karþýmýzda. Bu metinde; Ýki ah, bir eyvah, kullanmak istiyorum diyen bir yazar; ama bir de ona bakan bir Nezihe Meriç mi var? Nezihe Meriç: Zannediyorum, öykülerin çoðunda o yazar, Nezihe Meriç olmuyor; çoðunda var o. Çalýþmalarýnýz bitince ben de sorularýnýzý yanýtlarým da, þöyle bir þey var, kime sormuþlar bilmiyorum. Eskilerden birine, mesela kime? Abdülhak Þinasi Hisar deðil, yahut o yaþlarda birine, ünlü bir ozana sormuþlar. Þimdi ben ozaný anýmsamýyorum. Efendim, falan yerde falan þeyi kullanmýþsýnýz, bu ne demek?, Ben onu nerden bileyim. Getirin o zamaný, getirin benim yazdýðým sýrayý, ben o zaman size söylerim. demiþ. Bu da ona benzer. Þimdi ben size, sizin çýkardýklarýnýza raðmen aslýnda öykü, þöyle þöyle oluyor diye anlatacaðým. Ama siz, devam edin bakalým. MK: Ünlemleri Kökertmek öyküsünü okurken; biz de ah ve eyvah demek istedik. Aþkýn vücut kimyasýný etkilemesi, çýrpýnýþlarý, duyarlýlýklarý ifade edilirken; 93. sayfada; Birinci ah buraya mý konmalý? Emin deðilim. diyerek, ah larýn sorgulanmasý yapýlýyor. Eyvah kararýyla baþladýðý öykünün sonunda Eyvah ýn yeri yok galiba, diye bitiriyor. Bütün bu diyaloglarla yazar, öykünün hikâyesini okurla paylaþmakla kalmýyor, karþýlýklý tekniðini de irdeliyor sanki. Nezihe Meriç: Teknik irdelemek, ne demek? ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK

3 MELÝKE KOÇAK-SEZER ATEÞ AYVAZ-LEYLA RUHAN OKYAY LRO: Öykünün tüm anlatým özelliklerinin sorgulanmasý da diyebiliriz buna. Genç öykücüler için ayný zamanda iyi bir atölye çalýþmasý gibi. MK: Yazarýn parçalarý birleþtirmesi, bölüp, bozup yeniden kurmasý gibi, okurun da okuma sürecinde kendine böyle bir yol çizmesi, yöntem belirlemesi, okuduðunu anlamlandýrmak için bir gereklilik. Yazarýn bunu amaçladýðýný daha baþlýðý okuduðunuzda anlýyorsunuz. Ýþte Ünlemleri Kökertmek de Kökertmek in anlam evrenine giden anahtarý baþlýðýnda veren bir öykü. Ünlemleri Kökertmek baþlýðýný önce parçalý, sonra da bir arada düþünürsek; ünlemler, duygularý, duygu coþumlarýný karþýlar, acýlarý imler. Kökertmek de, fideleri Nezihe Meriç, kendi ustalýðýný, öyküyü nasýl adým adým kurduðunu, nasýl estetik bir dokuya büründürdüðünü, okuyucuya iletebiliyor. SAA: Örneðin, bir öykü nasýl kuruluyor? Burada, yazar, öyküyü okurla beraber kurguluyor sanki. Böylece estetik biçimlendirmeyle öykünün ilerleyiþi bir arada olmakta. O ince çizgide okur da kýþkýrtýlmaktadýr. Nezihe Meriç: Okurun hem algýlayýp hem düþünmesini saðlýyor. SAA: Ah larla, eyvah larla örülü dramatik bir yürüyüþü var öykünün. Okur, öykü kiþisi o solgun kýzýn, yaþadýðý hayal kýrýklýðý sonucu: Eyvah demesini bekliyor. Ama yazar, okuyucuyu þaþýrtmak istiyor sanki; okuyucu beklentisinin aksine, bir coþku çýkýyor ortaya ve kýz, aþkýn o küçük dokunuþuyla canlanýp eve gidiyor. Yazar, okuyucuya da, bak senin istediðin gibi bitmedi, demiþ oluyor. Böylece hem öykü kiþisi yazar hem de okuyucu sorgulanmýþ oluyor. Nezihe Meriç: Evet. baþka yere taþýyýp yeniden yetiþtirmek, canlandýrmak, ona hayat vermek demek. Bu ikisini bir araya getirelim þimdi. Bugünün insaný, bu ünlemleri kullanmayý, dolayýsýyla duygularýný, sulamayý, beslemeyi, yaþamayý ve yaþatmayý unuttu, diyelim. O körelen, kaybolmaya yüz tutmuþ duygularý kökleri henüz saðlamken çýkartmak, diriltmek için Ünlemleri Kökertmek gerek, diye okumak mümkün mü baþlýðý? SAA: Ünlemlerin dýþýnda baþka kökertmeler de var tabii, hatta yeniden yapýlandýrma adý altýnda düþünebileceðimiz kökertmeler bunlar. Peki, nelerin yapýlandýrýldýðýný söyleyebiliriz? Zarar gören, yara almýþ insan ruhunun diriltilmesi, tazelenmesi; unuttuðu parçalarý hatýrlatýp kendini daha insanca kurmasý ve aþkla, dirilip canlanmasý Evin betimlemesinde; kocamýþ, ama taptaze bir çam aðacýyla kurulan karþýtlýðý da düþününce umut adýna da bir kökertmeden, yeniden yapýlandýrma dan söz edilebilir gibi. Nezihe Meriç: Okur, öyküyü okuyup geçemez, diyorsunuz. Peki, bu kökertmenin içi- 62 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK 2006

4 NEZÝHE MERÝÇ'LE ne yufkacý girmedi mi? LRO: Yufkacý daha sonra, kökertme deðil de baþka bir þekilde girecek. Yufkacýnýn baþka önemli bir iþlevi var, ona da geleceðiz. Nezihe Meriç: Bir þey daha var. Ozan, diyor ki: Bu adam Sabri Bey deðil, Sadun Bey olmalý. Ama ileride kadýn, Ah, diyor Halit Bey'cim, evladým diye söylemiyorum Þimdi, bu yufkacýnýn adý Sadun mu, Sabri mi, Halit mi; burada bir karýþýklýk var. Yufkacýnýn adý ne? Ýki þey var: Biri, ben atlamýþ, Sabri Bey, Sadun Bey olmalý, demiþimdir. O zaman þunu sormak lazým, daha önce halasý, Ozan'a Yol üstünde Yufkacý Sabri Bey var, gelirken oradan yufka alýver. demediðine göre, Ozan, onun Sabri olduðunu nereden bildi? Atlamadýysam, þöyle düþünmüþümdür: Birçok kiþide vardýr ilk gördüðe kiþiye ad takmak. Adý Ayþe'dir; o, onu Nilüfer diye beller, hatta deðiþtiremez uzun süre. Ozan'ýn da çocukluðunda belki bir mahalle kahvesine girdiði zaman Buyurun Sabri Abi, diye ayaða kalkýlan biri vardýr, onunla bütünleþtirip onun adýný Sabri diye düþünüp Sadun olmalý, der. MK: Bu konuda bir saptamamýz var. Tahmin aslýnda Evle ilgili konuþmada, Ozan'ýn yüreðinden bir sýzý geçiyor. Yufkacýnýn konuþmasý, duruþu da Ozan'ýn yüreðindeki sýzýyý pekiþtiriyor sanki. Ozan, yufkacýnýn adýný Sabri deðil de Sadun olarak düþünür ayný anda. Sadun, kutlu, mübarek, yüce demek olduðuna göre, buna Ozan'ýn gözünde bir yüceltme, denebilir. Ozan'ýn gözündeki aþk da bu yüceltmeye bir gönderme olabilir diye düþündük. Nezihe Meriç: Bir metin de böyle irdelenir zaten. Okuyucu dediðin böyle iþte Yazar, hiç farkýnda bile deðil. Sadece ahenk önemli. Sadun, -un,-un var ya; o önemli. Sabri, Sabri -ri, -ri deðil, Sadun'daki u'nun söyleniþindeki uzunluk, ahenk önemli. Ozan sýrf bundan hareketle Sadun Bey diyor. SAA: Ozan, yazarýn kendine yaklaþtýrdýðý bir öykü kiþisi. Aslýnda yazar, öykünün baþýnda Ozan'la özdeþleþiyor gibi. Ozan'ýn gözünden anlatýyor. Arada bir gene yazar kimliðiyle ortaya çýkýyor, kendisiyle onun arasýnda koþutluk kuruyor. Sanatçý dünyasýnýn yalnýzlýðýyla Ozan'ýn yalnýzlýðý arasýndaki yakýnlýk sezdiriliyor. Ozan da sanatçý sonuçta. Hem Ozan, özel isim olarak da düþünülebilir. Nezihe Meriç: Geçenlerde bir dergide okudum. Ozan, dememek gerek; þair, deyin; ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK

5 MELÝKE KOÇAK-SEZER ATEÞ AYVAZ-LEYLA RUHAN OKYAY ozan, þair olandýr; þair, ozana daha çok yakýþýyor. diyordu. Ben, burada fark ettim de ozan deðil, þair desem daha belirgin olacaktý. Ben de yeni düþündüm. Türkçe olsun diye böyle düþünmeden Ozan deyip geçmiþim. SAA: Ama böyle daha güzel, iki anlamýný da düþünüyoruz. Nezihe Meriç: Yazar, yazarken onu öyle düþünmüyor da okuyucunun aklýndan öyle güzel þeyler geçiyor. MK: Nezihe Meriç'in öykücülüðü, Yandýrma kitabý ile yeniden yapýlanýyor gibi. Özellikle teknik açýdan. Geçmiþten bugüne bakarak söylediðimizi açmaya çalýþalým biraz. Ev içleri, mutfaklar, rakýlý, balýklý sofralar; yokuþlar, hanýmelleri, eski yapýlar Þimdiye kadar okuduðumuz bütün öykülerinizin temel motiflerinden. LRO: Yandýrma'daki öyküler ve özellikle çýkýþ noktamýz, Ünlemleri Kökertmek te bunlarýn tamamý toplanmýþ, bir araya gelmiþ. Ama bir araya geliþleri, getiriliþleri kurgu ve teknik açýdan deðiþim yaþamýþ. Nezihe Meriç: Çok güzel Her yazarýn çok etkilendiði ana öðeler var, yahut hayattan aldýðý, anlamlandýrdýðý yaþam biçimleri var. Nezihe Meriç'inkinde de bu dedikleriniz doðru, bütün bunlar var. Nezihe Meriç, belli bir zaman parçasýný yaþayýp geçtikten sonra -olgunlaþtýktan sonra diyelim, yaþ aldýktan sonra diyelim- tekrar dönüp baktýðýnda, Bunlarý böyle yazmalýdýr. diye düþünmüþ olabilir. O dediðiniz çok doðru. O zaman ilk gençlik, acemilik, yeni öykücülük falan filan Malzemesini sevip, ben bu malzemeyi yeniden kullanayým deyip kafasýnda gelmiþ olduðu biçimlendirmeye, öykü biçimlendirmesine, öyküyü yenilemeye geldiði zaman böyle yazmýþ, onlarý gene kullanmýþ, onlardan vazgeçememiþ. LRO: Aslýnda bütün sanat dallarýnda, sanatçý, hep bir adým öteye gitmek, kendini yenilemek durumunda; ama özünü kaybetmeden. Siz, bunu yapmýþsýnýz; çünkü bakýldýðý zaman bu Nezihe Meriç öyküsü deniyor; ama kurguda, iþleniþ biçiminde, ayrýntýlarda deðiþimler de görülüyor. SAA: Bu söylediklerimizden hareketle, Yandýrma ve elbette Ünlemleri Kökertmek yazýn yaþamýnýzdaki deðiþimin, dönüþümün de geldiði nokta diye düþünebiliriz. Nasýl bakýyorsunuz buna? LRO: Okurunuzla karþýlýklý konuþma, yazým serüvenine ortak etme; Menekþeli Bilinç kitabýndaki Varým Diyorum Ýnanmalýsýn öyküsü, Bir hikâyem vardý. Yazamýyordum. Kimse hikâyeyle aramda geçenleri anlamýyordu tümcesi ile baþlýyor. Bu öyküde, Yandýrma'daki öykülerin kurgu ve tekniðinin ilk iþaretleri görülüyor. Ya da Bir Derin Kara Kuyu'daki Çangal öyküsünde; yazar öyküye þöyle baþlýyor: Burada, baþlangýç tümcesi olarak, bilgece bir söz kullanmayý düþünüyorum. Þimdilik boþ kalsýn. Bu söz, bitiriþi de içermeli diyorsunuz. Daha sonra öykünün içinde, yazar, yalnýzca iç sesleriyle arada bir ortaya çýkýyor. Bunlara; Yandýrma'daki öykülerin oluþmasýnýn, öy- 64 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK 2006

6 NEZÝHE MERÝÇ'LE küye öykü kiþisi olarak yazarý da katmanýn, okurla karþýlýklý konuþmanýn habercileri diyebiliriz. Nezihe Meriç: Kendiliðinden olmuyor da, yaþam devam ederken devamlý okuyup öðreniyorsun, çeþitli þeyler okuyorsun, insaný ortaya koyacak toplumbilimiydi, felsefesiydi, þusuydu busuydu, gazete haberleriydi, televizyon haberleriydi, hayatýn içinde olup bitenlerdi Onlar, hiç farkýna varmadan yazarý besliyor, yazara sözcükler ekliyor, olaylar, durumlar ekliyor. Þimdi aslýnda baþka bir þey söyleyeyim, parantez içinde, buna eklemek üzere. Bu þekilde bir çalýþma yapmak için benim oturup kendi baþýma tekrar bir çalýþma yapmam lazýmdý ki siz ne diyorsunuz anlayayým. Allahtan anlýyorum; ama bahsettiðiniz öykülerin birçoðunu tam hatýrlayamýyorum. Þu hikâye dediðinizde; þöyle bir bakýnca Ha tamam, biliyorum; ama irdelenmiþ bir biçimde bilmiyorum. Ben neredeydim de? Neler yapýyordum da? Bak sonra ne çeþit geliþmelerden geçtim de nerelere geldim, diye bir düþüncem yok. Anlatabiliyor muyum? Nasýl fikrim olmaz, diye düþünelim. O zaman ne düþünülüyor, sanatçý, yazar, ressam; yaþamdan, yaþam biçimlerinden, yaþamýn kendini belirleyiþinden, o belirleyiþin içine sýzýþýndan var olan bir þeyleri ifade ederek sanatýný icra ediyor, diyelim. Nezihe Meriç: Ýnsanýn yapýsýnda, doðasýnda ne var ki bazý insanlarýn dili kullanýþý çok güzel; bazýlarýnýnki çok güzel, ama yazýnsal deðil. Yaþadýðý toplumun dilini, daha önce konulmuþ gramer kurallarýna göre çok güzel kullanýyor, ama edebi olmuyor. Nezihe Meriç: Öykü çalýþmalarýndan hareketle soruyorum bunu, siz, yazarýn bunlarý düzenlerken önceden düþünüp taþýndýðýný mý sanýyorsunuz? LRO: Hayýr, bu kendiliðinden olan bir þey. Yazarýn kendi tarzýný oluþtururken yaratýcýlýðýndan kaynaklanan bir yöneliþ. Anlatabiliyor muyum? Yani burada yapýlan mesela Orada yazýlandan hareketle belki öyle yazanlar da vardýr. Eski öykülerini okumuþtur da, ben onu yeni biçim anlayýþýma göre þöyle þöyle yazayým, der. Bende asla öyle bir þey olmuyor. Ben, bir zaman yaþýyorum bir yýl, iki yýl, altý ay her neyse Benim bir farkým, çok fazla okuyorum. Her þeyi okuyorum, hastalýk halinde okuyorum. Nasýl yapýyorum? Yolda giderken yerde gazete parçasý görürsem, duruyorum, resmin altýný okuyorum. Öylesine bir okuma düþkünlüðü. Sonra bunlar damlýyor sanki insana veya süzülüyor. Onlar, insanýn düþünce yapýsýný belirliyor, besliyor, doyuruyor. Ondan sonra oturup o anda, ama devamlý da öykü nereye gidiyor, roman nereye gidiyor onlar hakkýnda da okuyorum çünkü. Öykü için, roman için yazýlan eleþtirileri falan da okuyorum, onlar da besliyor. Tabii ondan sonra, benim öyküm nereye geldi, ben öy- ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK

7 MELÝKE KOÇAK-SEZER ATEÞ AYVAZ-LEYLA RUHAN OKYAY küde artýk ne yapmalýyým, öykücüler neler yapmalý gibi sorular üzerinde düþünüyorsun. Jüriler de var, oralara da katýlýyorsun, oraya gelen öyküleri de okuyorsun. Oraya gelen yeni yazarlarýn -yeni yazarlarýn demeyelim de- yazarlarýn öykülerini de okuyorsun; acemiliklerini de görüyorsun. Belli bir birikimin de var, bu, böyle olmaz, diyorsun. Ondan sonra, bir dönem öyle yazýyorsun. Mesela þimdi, þu son dönemde, Çisenti'lerden hareketle bu son öyküm çýktý. Bunun neden böyle çýktýðýný hissediyorum, bir süre böyle gidecek artýk. Akýl almaz bir ekonomiyle, sözcüklere yüklenerek, anlara yüklenerek yazacaðým. Onlarý kendimde veya baþkalarýnda yaþamak bana çok cazip geliyor. Mesela kýsa öykülerin þimdi çok cazip gelmesi gibi. Röportajlardan birinde demiþim ki Gittim kendime ödül olarak Ferit Edgü'nün kitabýný aldým ve bayaðý kýskandým. Ya da bozuldum, özendim gibi bir laf var, tam hatýrlamýyorum. Ben de kýsa öyküler yazardým. Ýlk Bozbulanýk'ta Sonradan uzun öykülere düþtüm, zaman ne getirdi, becerilerim ne getirdiyse. Dumanaltý'nda galiba. Ben Dumanaltý için hep dedim ki, Onlar prese edilmiþ öykülerdi. Dumanaltý'nda on tane öykü anlayýþý varsa, ondan yirmi tane öykü çýkar þimdiki anlayýþýmla; ama o zaman iþte, o altý yýllýk acýlý dönem, sürgün yaþamak, kaçak yaþamak, hapishane hayatý, þu bu Hepsini birden anlatmak, anlatýp kurtulmak, anlatýp feraha çýkmak, soluk almak gelmiþ ki prese edip hepsini birden dökmüþüm. Yrd. Doç. Dr. Banu Çiçek Kýrzýoðlu, Nezihe Meriç'in Roman ve Hikâyeleri Üzerine Bir Ýnceleme adlý tez çalýþmasýnda ve Prof. Gülnihal Gülmez, Nezihe Meriç'in Suskun Ezgisi Öyküsünde Ýç çizgi Söylem Biçimleri Üzerine Bir Ýnceleme adlý çalýþmasýnda Nezihe Meriç'in öykülerini en baþýndan en sonuna kadar, hepsini sayfalar dolusu irdelemiþler. Böylece söyleyeceklerimi anlatmýþ oldum deðil mi? SAA: Ama Yandýrma'da artýk kendi yazdýðýna da daha eleþtirel bakan bir yazar var. Nezihe Meriç: Ýþte, bak burada þimdi keder içersinde, sabah okudum yazdýðýmý. Ben çok okurum yazdýklarýmý. Ýnsan yapýsý, kederin en yoðun olduðu zamanlarda bile, eðer gýrgýr bir yapýsý varsa, alaycý bir yapýsý varsa, onu koyabiliyor. Diyor ki: Bu acý mý, bu çýðlýk mý? neyse iþte orada dediði yerde Sivri bir býçak gibi saplandý. diyor. Bundan daha sýradaný da olmazdý. Sonra da baþka 66 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK 2006

8 NEZÝHE MERÝÇ'LE bir yerde gýrgýra alýyor. Sivri uçlu býçak ne oldu? diyor. Yazarýn eleþtirel bir kiþiliði varsa, dalgacý bir kiþiliði varsa, alaycý bir kiþiliði varsa, tabii hikâyesini düzenlerken bir yerde çýkýyor bunlar, tabii baþka türlü olamaz zaten. Yazarýn yapýsý mutlaka öyküsüne yansýr, eserine yansýr. Üslubu beyan, ayniyle insan demiþ ya eskiler, öyle bir þey tabii. MK: Öykü çözümlemelerimize, saptamalarýmýza dönelim mi tekrar? Metinde iç içe geçmiþ öyküler de var. Öykünün öyküsü ana katmaný içinde; Ozan, Ozan'la baðlantýlý olarak halasý ve ailesi nin öyküsü bir katmaný; öykü kiþisi kýz ve ailesi baþka bir katmaný ve son olarak da yufkacý kendi hikâyesini sýrtlanýp kendi katmanýný kuruyor. Sezdirmelerle kurulmuþ, çok anlamlý, derinlikli bir öykü Ünlemleri Kökertmek. Yalýn bir dille, örtük anlamlar evreni yaratýlmýþ desek, daha doðru sanki. Benzetmeler, betimlemeler de çok yalýn. Bu anlam yapýsý zorlamasýz, kendiliðinden kuruluyor gibi. Nezihe Meriç: Derler ki, okur -pek bilinçli olmayan, edebiyat açýsýndan pek birikimi olmayan, ama iyi algýlayan bir okur- ne var, bunu ben de yazarým, der. Bu çok kullanýlýr, bu okur, o yalýnlýðý, çok basitmiþ, dümdüz anlatmýþ, der ve bunlara baðlar. Bunun böyle olmadýðýný, okuduðunuz pasajdaki açýklamanýz söylüyor. O doðallýk, neden öyle oluyor acaba; onu da irdelemek lazým. Yazar, onu nasýl yapýyor acaba? Bu iyi bir öykü, saðlam bir öykü, eleþtirdiðinize, okuduðunuza, ayrýntýlarýyla konuþtuðunuza göre saðlam bir öykü. Nasýl oluyor da yazarýn bu doðallýðý böyle saðlam bir öykü çýkarabiliyor. Daha güzel bir þey söylemek lazým. Yazarýn beyni nasýl bir þey ki -beyin beni çok ilgilendiren bir þey- çok mükemmel saydýðýnýz bir öyküyü, böyle bu kadar dümdüzmüþ gibi anlatabiliyor? SAA: Ustalýk da orada Nezihe Meriç: Ustalýk ne? Ýþte, hep bunu merak ettim. SAA: Dil de müthiþ ustalýk var Nezihe Meriç: O nasýl oluyor? Ýnsanýn yapýsýnda, doðasýnda ne var ki bazý insanlarýn dili kullanýþý çok güzel, bazýlarýnýnki çok güzel, ama yazýnsal deðil. Yaþadýðý toplumun dilini, daha önce konulmuþ gramer kurallarýna göre çok güzel kullanýyor; ama edebi olmuyor. Bazý yazar da çok güzel kullanmýyor, kurallar açýsýndan; ama edebi oluyor. Bu aradaki farklar nasýl oluyor, ben hep merak ederim bunu, o yazarýn yaþamý algýlayýþýndaki deðiþiklik ne? Çok merak edilecek bir þey deðil mi? Þimdi biz çözümleyecek durumda deðiliz; ama çok düþünülecek bir þey. Nasýl oluyor? LRO: Çocukluktan geliyor Nezihe Meriç: Genlerle mi geliyor? MK: Söyleyeceði sözcükleri seçmesi, onu formüle etmesi Nezihe Meriç: Yaratýcýlýðýn bir parçasý ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK

9 MELÝKE KOÇAK-SEZER ATEÞ AYVAZ-LEYLA RUHAN OKYAY LRO: Ünlemleri Kökertmek öyküsünün yazým serüvenini, hikâyesini, yani nasýl ortaya çýktýðýný öðrenmek istiyoruz. Nezihe Meriç: Yazar, ressam, her neyse sanatçý, bir kentte, bir semtte oturuyor. Semtler, yahut oturduðu yer insanýn yaþamsal durumunu belirliyor. Kasýmpaþa'da oturuyor, kahvelerin çok olduðu bir semtte oturuyor. Ben Boðaz'da oturuyordum o zaman. Boðazda oturan insan ne yapar? Çok fazla vapura biner. Devamlý vapura biniyorsun, böyle bir kýzý, solmuþ bir kýzý, devamlý gözlüyorsun. Bakýyorsun geçiyorsun, bakýyorsun geçiyorsun filan, sonra yavaþ yavaþ o arada hep okumayý vurguluyorum. Deðiþik öyküler okuyorsun. Romanlar, yazýlar, felsefeler bilmem neler; toplumsal yapýyý anlamaya çalýþýyorsun. Daha derin þeyler de var, mesela evlenmeyen kýzlarýn durumu nedir? O duygu nedir? Yani evlenmemiþ, erkeði hiç tanýmamýþ bir kýzýn, evlenmiþ insanlara karþý yahut evlenmeye karþý, kendine göre bir evi olmasýndan tut, cinsel iliþkiye kadar, her þeyi bütün ayrýntýlarýyla özlemleri ne olabilir, meraklarý ne olabilir diye çeþitli þeyler düþünüyorsun. O arada Füsun Akatlý bunu yazmýþtý. Nezihe Meriç yazmadan önce hep anlatýr diye. Kendiliðinden Burasý çok gizemli iþte! Bunu, ben, hep çözmek istemiþimdir. Çok gizemli! Kendiliðinden. Hayal meyal bir þey (sizde de öyle oluyordur), hayal meyal bir þey beliriyor. Bu kýz böyle kafanda dolaþmaya baþlýyor, baþka evlenmemiþ kýzlar, vapurda gidip gelen solgun kýzlar, çok süslü kýzlar, süssüz kýzlar filan gibisinden. Böyle dolaþýrken dolaþýrken, günün birinde bir yokuþ dikkatini çekiyor. Günün birinde -diyelim ki çok eskiden kalma bir yufkacý adamýn hoþluðu var kafanda- o yufkacý, ne hoþ adamdý yahu falan diye, düþünmüþüm. Zaman içerisinde bütün bunlar, ordan ordan, ilmek ilmek geliyor. O arada da sen, öykü üzerinde, yazýnsal meseleler üzerinde düþünerek Öyküyü yenilemeyi de tabii o arada düþünüyorsun. Öykü yenilenmeli diye bir fikrin de oluyor. Ne olur, ne biter derken yazmaya baþladýðýn ve düzeltmeleri yaptýðýn zaman, ama asla þöyle yapayým, böyle yapayým demiyorsun. O, senin birikiminden, öykünün kendiliðinden geçiyor. Bende öyle oluyor. Ben bunu röportajlardan birinde de yazdým. Ama baþka yazarlar, belki, daha önce planlar yapýyorlardýr, incelemeler yapýyorlardýr, bu konuda, onlarý bilmiyorum. Bende böyle oluyor. SAA: Sonra bir gün bir kývýlcýmla yazmaya baþlýyorsunuz Nezihe Meriç: O kývýlcým da baþka bir þey. Bekliyorsun, bekliyorsun, yazamýyorsun, yazamýyorsun. Yýrtýp atýyorsun. Ben hiç yýrtýp atmam. Ben, yapý gereði o aný bilirim. Þimdi oturursam þimdi yazacaðým diye. Yani onu bilirim. O garip bir duygu, geliyor birden, ben artýk onu yazabilirim diye. Ama çok okurum, okur ve yenilerim. Bende meraklar aðýr basýyor. Yani bu nasýl oldu, ben bu adamý nereden tanýyorum? Mesela Erol Bey'i çok merak etmiþimdir. Dumanaltý ndaki Erol Bey'i her zaman çok merak etmiþimdir. Bir tek þeyden hareketle çýktý o. Getr mý denirdi bu þeyin üzerine giyilen. Sizler bilmezsiniz, belki de. Çok gençsiniz yahu! Potinler, potin giyilirdi, onun üzerine süet getr geçirilirdi. Böyle arkadan çýtçýtlý ya 68 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK 2006

10 NEZÝHE MERÝÇ'LE da fermuarlý güderiden yapýlmýþ, çok þýk. Þýklýktý o yani, erkek potini giyer, sonra onu böyle eldiven gibi üzerine geçirir, arkadan fermuarýný çeker veya çýtçýtýný çýtlardý. Ondan vazgeçemeyen, þimdi artýk yok tabii, hepiniz çok gençsiniz. Benim o elli yýl önceki ya da kýrk yýl önceki öykücü gençliðimde, o eski Ýstanbul veya yüksek bürokrat tiplerine seyrek de olsa rastlanýrdý. Ve ben onlara çok hayret ederdim. Geri zekâlý mý, geleneðine çok baðlý mý, yani þimdi bunun modasý olmadýðýný bu beyefendi biliyor da hâlâ neden giyiyor falan. Yani artýk fular mular kalmadý, oðlanlar göðsünü buraya kadar açýyor da, bu neden ýsrarla hâlâ sýmsýký fularýný baðlýyor çeþidinden. O Erol Bey tipi, o getrden çýktý. Bir yerde böyle birini gördüm herhalde. Düþünmeye baþladým, bu niye bunu giyiyor, þudur budur diye. Sonra bende bilmiyorum, iþte bu gizemli bir þey. Bu öykücülük, romancýlýk, sanatçýlýk filan gizemli bir þey. O biçimlendi, biçimlendi, ondan sonra Erol Bey hikâyesinde kaç tane katman var. Büyükhaným var, evlenmemiþ halasý mý, ablasý mý var, öbür kýzlar var. Köþk hayatý var, Erol Bey'in sarhoþ hayatý var, onlarýn içerisinde kimler kimler Benim, kendi çok içen arkadaþlarýmdan bir sürü þeyler girmiþ olabilir. Bakýþlar, duruþlar, sözler hareketler var. Öyle bir þey. Sonra MK: Ünlemleri Kökertmek öyküsünün yazým serüveninden söz ediyorduk. Nezihe Meriç: Bu öykü, sahiden olmuþ bir þeyden çýktý. Öyle sahiden olmuþlardan hareket ederek yazmýyorum. Çoðuna bakýyorum da öyle. Ama bu sahiden olmuþ bir þeydi. Ben öyle vapurda dikilirken orada bir adam vardý. Öyle gizemli, yakýþýklý bir adam deðildi. Sýradan bir delikanlý dikiliyordu orada. Üsküdar'ý hatýrlayamadým, ama vapurda bu hikâyeden mi biliyorum, yoksa sahiden mi? Orasýný karýþtýrýyorum Ya elindeki simidi yedi, yedi, parçasýný attý; bilemeyeceðim, onu görmüþ olduðumu sanýyorum. Oradan simidi aldý, ay bu oðlan da bu simidi yiyecek mi þimdi, diye düþündüm. Ah, diye düþünmedim, yakýþýklý olduðu sonradan çýktý ortaya. Ve o þenlik olduðu gibi öylece yaþandý. Ve ben bunun öykü olduðunu biliyordum. Ha, bir de þöyle bir þey var öykücülükte, benim öykücülüðümde -bu öykü ile ilgili söylediklerim hep benim öykücülüðümle ilgili- bir þey, aniden bu, öykü olacak diye belirleniyor kafamda. Meselâ, 68'deki Bodrum'u bileniniz var mý? Tenha bir Bodrum, sahilde boydan boya büyük hangarlar var. Orada aðlar onarýlýyor. Süngerler ayýklanýyor filan, sessiz sedasýz bir þey ve iskele meydanýnda bir tek salaþ Körfez Lokantasý var. Bir gün Körfez Lokantasý'nda bir akþamüzeri otururken bir tekne geldi. Ýlk mavi yolculuk yolcularý çýktý içinden. Azra Erhat, Sabahattin Eyüboðlu. LRO: Halikarnas Balýkçýsý. Nezihe Meriç: Yok, ben Halikarnas Balýkçýsýný tanýmadým. Ondan sonraymýþ demek ki. Sabahattin Batur. SAA: Vedat Günyol, belki? Nezihe Meriç: Olabilir. Yani öyle bir grup geldi. Bizim de küçük bir grubumuz var. Ve akþam olmuþ ve raký sofrasý kurulmuþ. Ooo þöyle böyle, merhaba filan. Benim de ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK

11 MELÝKE KOÇAK-SEZER ATEÞ AYVAZ-LEYLA RUHAN OKYAY caný sýkýlan bir tarafým var, kalabalýklardan sýkýlýveririm bazen, her zaman deðil ama bazen çok sýkýlýrým. O kalabalýða, neþeye baktým, demek ben çekemeyecek durumdaymýþým, kalabalýk istemeyecek durumdaymýþým o gün. Usulca Salim Amca'ya eðilip ben biraz Bodrum'u gezeceðim, dedim. Tamam, dedi. Ben belli etmeden, zaten sarýlmalar arasýnda kimse fark etmedi, gittim. Sahil yolundan yürüdüm yürüdüm, birtakým evler, dükkânlar Bir yere geldim. Kýr baþladý, tepe, zeytinlikler Bizim bakkalýn oraya çýkmýþým. O zaman, daðýn tepesiydi oralar. Kýrlýk yerde bir ev var. Ses seda yok. ben, Bodrumluyu ya da kadýnýn cinsini biliyorum. Yani kadýný anlýyorum. Onu açsam, üzerinden iki üç tane yesem, zaten farkýna varmaz, farkýna varsa bile, A-a biri gelmiþ, yemiþ, hýnzýr filan diyecektir. Evin havasý, çevrenin havasý, öyle hoþ bir hava yani. Kapattým. Dedim ki, bu kimsenin bunu ellemeyeceðine inanarak gitmiþ, ben ona ihanet etmemeliyim. Kapattým. Ve bunun, bir öykü olacaðýný biliyordum ve yirmi yýl sonra bu, öykü oldu. Okuduðunuz öykülerin içinde var bu öykü, hangisi olduðunu asla bilemem, ama var. Böyle oluþuyor iþte, bu öykü bir ev, evde kaynayan bir þey, tarif Nezihe Meriç: O zaman öykücü, romancý neyse iþte, sanatçý yazarken, sanatçýnýn nasýl yazdýðýný düþünürken, bu tarafýný da düþünmek lâzým. Gizemli olan dediðim, o benim. Yani bir þey var. Baþkalarýnda olmayan x bir þey var. Akýl, bilim, öðrenim, bilgi herkeste var. Türkçeyi bilmek, imlâ kurallarýný bilmek, güzel yazý yazmak, güzel mektup yazmak, herkeste var. Ama sanatçýda x bir etki var. Bir x! O x nedir? Çözülemeyen bir x benim için. Anlatmaya çalýþtýðým, örnekler vermeye çalýþtýðým. Öyle bir x var. Kapýyý týklattým, açýlýverdi kapý. Þöyle bir içeriye baktým, in cin yok, yerleþmiþ güzel bir ev. Dolaþtým, ev sahibi yok. Bir koku geliyor, çok hoþ bir koku ama! Kokluyorum, kokluyorum yaprak sarmasý kokuyor. Bunu da ben, çok fazla severim. Dolaþtým þöyle, bir baktým, bahçe fýrýný var, bir de yer ocaðý. Oyarlar yeri, iki tane taþ koyarlar, üstüne tencereyi oturturlar. Güveç mi, tencere mi tam hatýrlamýyorum. Kapaðýný bir açtým Allah(!) yaprak sarmasý ve nasýl güzel kokuyor! Kapaðýný kapattým. Þimdi biliyorum ki ettiðim gibi bir yemek, bir heyecan, bir þey, o anlatýlamaz ki! Yani o þudur, insan yapýsýndaki budur, diye fikir beyan edilemez. Gizemli bir þey sanatçýlýk, ben bunun altýný özenle çiziyorum her seferinde. Baþka sanatçýlarda böyle deðildir, onlar belki çok bilinçli programlar yapýyorlardýr, çok bilinçli okuyup notlar alýyorlardýr. Ben öyle yapmýyorum. Ben olduðum gibi yaþýyorum, durmadan okuyorum, düþünüyorum; ama öyküsüz hiç yaþamýyorum. Ben hep öyküyle yaþýyorum. Bu, garip bir þey. Bir röportajda 70 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK 2006

12 NEZÝHE MERÝÇ'LE da var. Onu çok sevmiþ herhalde Salâh Birsel, kitabýna almýþ. Diyormuþum ki o röportajda; sabahleyin kapýyý açýyormuþum, kapýcý geliyormuþ. Unutmuþum iþte! Kapýcý bir þey söylüyormuþ, bir tane yeter mi, diyormuþ. Bunu þimdi uyduruyorum, oradaki daha baþka. Bir tane yeter mi? diyormuþ. O zaman ben süratle þunu düþünüyormuþum. Bak hýnzýra, ne akýllý, evde misafir olduðunu biliyor, bir ekmek yetmez, diye düþünüyor, diyormuþum. Hikâyeye hemen baþlýyormuþum, yani yaþadýðýmý söze dökmeye hemen baþlýyormuþum. Sonra bu birikim, bir yerlerde biçimlenip hikâyeye giriyor. Anlatabiliyor muyum? Yani ben böyle çalýþýyorum. MK: Gerçekten orada dediðiniz gibi kendiliðinden, miþ gibi oluyor. Nezihe Meriç: Miþ gibi oluþu, ama sonradan okudukça yazdýðýný, okuyup düzelttikçe, bazý yerlerini çýkardýkça, bazý yerlerine sözcükler, cümleler vs. ekledikçe, o zaman sendeki bilimsel birikimin sonucunda bu böyle çýkýyor. Yani ben bunlarý hissettim, biçimlendi, hadi yazývereyim deðil. Bir tane öyle öykü var. Bir sosyolog için çok önemli bir þey bence bu. Boþlukta Mavi diye bir öykü var. Benim ilk öykülerimden biri. Kadýköy'deydim, Salim Þengil bile yeni editör. Daha öyle aþktý meþkti, hiç öyle bir þeyler yok. Uyandým, oturdum, benim yukarýda odam var, cumba var odada. Cumbanýn içinde kocaman bir masa var, bütün kitaplarým ve yazýlarým orada. Burada da, piyanom var, burada da yataðým var, öyle bir odam var. Yataktan indim, masanýn baþýna ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK

13 MELÝKE KOÇAK-SEZER ATEÞ AYVAZ-LEYLA RUHAN OKYAY gittim, oturdum, daktilom da yok, elle yazýyorum. Boþlukta Mavi yi yazdým. Okudum, temize çektim, postaladým. Seçilmiþ Hikâyeler'de basýldý. Ve en çok sevilen, en fazla antolojilere alýnan öykü olmuþtu. Her zaman þaþýrýrým, o merdiven baþý neydi, ben o merdiven baþýndaki pencereyi nerede gördüm? Öyle, þehirde yaþayan, annesi babasý trafik kazasýnda ölmüþ bir kýzý ne zaman tanýdým? O dayýnýn zengin çiftliðine nereden gitti de, o aþaðýda þakalaþan kadýnlar, benim çocukluk hayatýmda yok öyle bir þey, sonraki hayatýmda da öyle çiftlik hayatý yok, öyle bir dayý evi filan yok. Peki nereden çýktý bu, diye hep düþünmüþümdür. O zaman iþte hafiften biraz metafizik giriyor iþin içine, hafiften bir genler giriyor. Azýcýk giriyor. O, beni hep þaþýrtmýþtýr. Hiç düzeltmeden, yazýp, temize çekip yolladýðým bir öyküydü. O zaman öykücü, romancý neyse iþte, sanatçý yazarken, sanatçýnýn nasýl yazdýðýný düþünürken, bu tarafýný da düþünmek lazým. Gizemli olan dediðim, o benim. Yani bir þey var. Baþkalarýnda olmayan x bir þey var. Akýl, bilim, öðrenim, bilgi herkeste var. Türkçeyi bilmek, imla kurallarýný bilmek, güzel yazý yazmak, güzel mektup yazmak, herkeste var. Ama sanatçýda x bir etki var. Bir x! O x nedir? Çözülemeyen bir x benim için. Anlatmaya çalýþtýðým, örnekler vermeye çalýþtýðým. Öyle bir x var. SAA: Bu x, hem öyküyü hem öykü kiþilerini belirleyip biçimlendiriyor. Ünlemleri Kökertmek öyküsüne dönersek, her öykü kiþisinin bir iþlevi var. Ana öykü kiþilerinin dýþýndaki kiþiler de -yufkacý, hala, anne ve baba- öykünün akýþýnda, örgünün kurulmasýnda ilmeklerin atýlmasýný saðlýyorlar. MK: Hala yufka istemeseydi, Ozan yufkacýya girmeyecek; evi göremeyecekti. Aslýnda öykü kurulamayacaktý. Örneðin yufkacýnýn o evle baðý sýradan bir bað deðil. LRO: Aþk acýsý barýndýran bir bað gibi geldi bize. Nezihe Meriç: Öyle öyle, orada söylüyor onu. Yani o, bu ev diye söylediði zaman, orada bir bakýþý var yufkacýnýn o eve. Oradan, o bakýþtan alýyor aþk duygusunu. Aþk lafý var orada. MK: O bakýþ çok þey anlatýyor. Çok iyi sezdirilmiþ. Tam da bu noktada, yufkacýnýn adý Sadun olarak deðiþtirilmiþ.. Nezihe Meriç: Evet, ismi de deðiþiyor. Bir de lafý geçiþtiriyor. Evladým pýrlanta gibidir, isteyenler var derken, isteyenleri hemen geçiyor, Kaç yufka istemiþtiniz? diyor. MK: Evet, o, Kaç yufka istemiþtiniz? tümcesi iki yerde geçiyordu. Ýlki, o evle ilgili konuþmada, Ozan'la konuþmada, bir diðeri anneyle yufkacýnýn konuþmasýnda. Nezihe Meriç: Vaktiyle konuþmasýnda. MK: Geçmiþteki konuþmasýnda. O bir kaçýþ cümlesiydi. Nezihe Meriç: Evet, kaçýþ cümlesi, evet. Bak þimdi öykü kurulurken, diyelim ki bu kaçýþ cümlesini yazmamýþtým. Ama öyküyü okurken onu, o x i hissediyorsun ki burada öykücüden bir þey lazým, onu nasýl doldu- 72 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK 2006

14 NEZÝHE MERÝÇ'LE racaksýn, böyle dolduruyorsun. O da kendiliðinden geliyor. Buraya bir kaçýþ cümlesi olarak bunu koyayým, demiyorsun. O da kendiliðinden geliyor. Ben, demiyorum yahut. O boþluðu hissediyorsun, iþte buraya þimdi bu diyorsun. Çalýþmak o, üzerinde çalýþmak o iþte! MK: Þimdi, biraz da öyküdeki bazý ayrýntýlarý konuþalým. Mesela, asfaltlanan o güzelim eski zaman yokuþu, köhnemiþ ev ve evin içindeki eþyalarýn tümüne Ozan'ýn ruhunun aþinalýðý; Ozan'ýn bugün yaþadýðý yalnýzlýk, bugüne yabancýlýðýyla kurulan karþýtlýk; yine, Ozan'ýn kalabalýk ailesi ve ailesinin içinde kendi kendine içecek kadar yalnýz olmasý; yufkacýnýn yanýtýndaki çöktü sözcüðünün yüklendiði geniþ anlamlar. Çöken sadece bir ev deðildir; bir yaþam biçimi, duygular dünyasýdýr. Hepsi bir hüznü, yitirilmiþliði, acýyý imler. Bunlardan sonra okur da çok kuvvetli bir eyvah! bekler, ama Nezihe Meriç: Hemen oraya gireyim ben. Orada bilerek, isteyerek kullanýlmýþ bir þey var. Çünkü bu konsollar, yürüdümler, rengi solmuþ Ýran halýlarý, çift kapaklý gardýroplar filan pek çok öykücü tarafýndan, pek çok öyküde kullanýldý. Ama burada, onu mutlaka kullanmak lazýmdý o ev için. Bunun kullanýlmýþlýðýný belirtmek de yazarýn bir çeþit namus borcuydu. Orada hangi sözcükle karþýlanmýþ, bakýn bakalým? Açýkça mý söylenmiþ, bir sözcükle mi karþýlanmýþ? Nasýl yapýlmýþ? Dikkatinizi çekti mi? Ozan'ýn evi dolaþtýðý sýrada LRO: Yufkacý, O ev dedi, Beylerbeyi'nin en güzel evlerinden biriydi. Nezihe Meriç: Yok hayalen eve çýktý. MK: öykülere, romanlara nostaljik renkler katarak giren aynalý konsol, kapaklarý bombeli, ceviz elbise dolabý Nezihe Meriç: Ýþte burada yazar, taklit etmiyorum demek, istiyor. Pek çok romanda var. SAA: Tüm bunlarýn üzerinde, bin yýldýr yaþanmýþlýklarýn üstünü örtmüþ olan o soluk almayan sessizlik. Çok güzel! Bu cümle o kadar güzel ki. O soluk almayan sessizlik! Nezihe Meriç: Demin dedim ya, ben de pek beðendim okurken. MK: Sonra burada, bir eyvah bekler ama, demiþtik Nezihe Meriç: Onu demin çok güzel konuþtunuz. SAA: Ama'dan devam edelim. Yazar, yarattýðý bu kurmaca dünyanýn kurmaca kiþisinin kontrolünü kaybeder. Bile isteye yaþanan bir kaybetmedir, o halde býrakýr mý demek gerek? Kiþi ve kurgu, yazardan baðýmsýz ilerler. Yazar, eyvah ý kullanamaz /kullanmaz. Kalemi varmamýþtýr aslýnda eyvah'ý kullanmaya Bu yüzden de Nezihe Meriç: Pardon, çünkü eyvah, ünlemi çeker kapatýr. Umutlarý kapatýr, bitirir, o bitirmek istemiyor. MK: Kýz kendi öyküsünü kendisi yazmýþtýr. Okur da kendi öyküsünü yazmaktadýr. ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK

15 MELÝKE KOÇAK-SEZER ATEÞ AYVAZ-LEYLA RUHAN OKYAY Ah ve eyvah ý kullandýðý anda okur, kendisi için öyküyü bitirebilir de. Karanlýðýn içinden filizlenen ýþýk; iþte tam da yeri belki; kökertilen bir aþk. Birdenbire Bir çiçek Rýhtým taþýnýn aralýðýndan Uzatmýþ baþýný Bir çiçek yolumu kesti. (Cemal Süreya) Nezihe Meriç: Çok, çok hoþ olmuþ. SAA: Hüzün, evet hüzün! Dokunaklý, iç burkan, acýlar! Sürüp gitsin, istemiyorsunuz sanki Coþku haline getiriliyor hüzün; yani ikisi yan yana. Mutlaka umut duygusunu çakmak üzere ilerliyor duygular ve sonunda coþkuya, lirik bir neþeye ulaþýyor. Nezihe Meriç: Ama hayatta normali odur. SAA: Hayatla bir denge kuruluyor böylece, deðil mi? Nezihe Meriç: Tabii, sonsuz bir kederi, duyguyu sürdüremez insan. Mümkün deðil. Mesela, aþýrý sinir hastalýðý vardýr; susar, taþ gibi durur sürekli. Ya da anlatýr anlatýr, hiç susmadan. Nokta, virgül koymadan durmadan konuþanlar da hastadýr. LRO: Sanatta yaþamýn yansýmasý olarak, mesela müzikte, çýkýþlar vardýr, iniþler vardýr. Bu öyküde de öyle, keder, neþe ve coþku Müthiþ bir dinamizm var. Örneðin, martýlarýn üþüþmesi bölümü. Müzikte en üst noktayý, coþkuyu hatýrlatýyor. Çok güzel bir bölüm bu. Nezihe Meriç: Ben onun yazýlýþýný da çok seviyorum. Martý- kanat- çýrpýnýþ, þu- bu filan orada sözcükler çok güzel seçilmiþ. SAA: Hem duygular hem dünyalar çok iyi harmanlanmýþ. Ozan'ýn dünyasý, kýzýn, o solgun kýzýn dünyasý. Ýkisi de yalnýz. Keþke Ozan denen çocuk, kýzýn bindiði vapura binseydi Nezihe Meriç: Kýzla karþýlaþsaydý SAA: Tabii, yazar bunu bilerek yapýyor, iki yalnýzlýðý bilerek yaklaþtýrmýyor. Yalnýzlýklar, iki ayrý yalnýzlýk, birbirine deðmeyen þeyler olacak ki dünyalar çýksýn ortaya. Ama rastlantýlarý da düþünüyor insan. Ozan, sonraki vapura binseydi kýzla karþýlaþabilirdi. Ama öyle olmuyor. Oysa kýzýn, karanlýklar içinde gördüðü kiþi Ozan da olabilirdi. Keþke olsaydý, diyebilir okuyucu. LRO: Ya da kýzýn, ben bile olmadan içmeye gitsin, deyiþi Nezihe Meriç: Bana raðmen yani, diyor. MK: Bunlar, öykü kiþilerinin yaþadýklarýydý. Ya sizin yaþadýklarýnýz? Anýlar, olaylar Nezihe Meriç: Yaþadýklarým, anýlar, olaylar, olduðu gibi, yýllardýr durur. Zaman zaman anlatýrým. Gene durur. Ama bir öyküde bir zaman nasýl kullanýlacak, ben onu bilmiyorum. Ya da: Hadi, bak bu hoþ bir þey, ben 74 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK 2006

16 NEZÝHE MERÝÇ'LE bunu bir öykü yapayým demiyorum. Ben demiyorum! Demiyorum derken. Yaratýcýlýk süreci içinde söylüyorum. Ben, böyle bir þey diyerek baþlamýyorum öyküye. Bu, bende duruyor. Ama bir gün, o x, napýyorsa yapýyor, nasýl oluyorsa oluyor, ben bir öyküye çalýþýrken, parçasý ya da türü biçim deðiþtirerek giriyor öyküye. LRO: Biçim deðiþtirmesi nasýl bir þey? Nezihe Meriç: Ortaokul öðrencisi bir Nezihe Meriç düþünün. Bir kýz. Kara, sýska, küçük, incecik bir kýz, hýrçýn. O sýralarda, Kýrþehir Ortaokulu'nda okuyorum. Kayabaþý diye bir semt var. Kayabaþý'nda bir evdeyiz. Kapýyý açýp girince, taþlýk var. Taþlýktan bahçeye çýkýlýyor. O buraya girmiþ, Ünlemleri Kökertme öyküsünde olan kapý açýlýr -iki kanatlý deniyor ya- oradan bahçeye çýkýlýr. Bahçede de babamýn sýk sýk ziyafet sofrasý kurulur, orada içerler. Ben de yukarýdayým O zamanki çocuklar sofraya -ziyafet sofralarýna- oturmuyor. Ben çok deðiþik yetiþtim, vakýa. Yani öyle o kalýplara uymadý benim yetiþtiriliþim. Biliyorum ki oturmuyorum. Belki ben kendiliðimden oturmuyorum. Ýstemem, ne yapacaðým diye Sokak kapýsý çalýndý. Bu kadar bir koç. Boyanmýþ kýrmýzýlý yeþilli, boynunda altýn baðlý. Beþibiryerde mi, hatýrlamýyorum. Belki de bir altýn boynunda, zor zapt ediyor koçu adam. O kadar þaþýrdým ki. Toprak yol önümüzde. Dýþarýsý karanlýk. Zifiri karanlýk. Kýrþehir'in 1940'lý yýllarý. Mühendis Bey evde mi, diye sordu adam. Ben gittim sizi biri istiyor, dedim. Babam geldi. Benim babam küfretmeyen bir adamdý. Nasýl küfrediyor babam. Kýyamet kopuyor. Ýçmiþ de. Mosmor oldu. Nasýl kovuyor adamý. Rüþvet getirmiþ çünkü. Çünkü bahçesinden yol geçecekmiþ. Mühendise al koçu, yolu geçirme diyecek. Babamýn hayatýnda bu çok var zaten. Þimdi yýllar geçti. Ortaokul bitti, lise bitti, üniversite yýllarý geldi. Neler, neler geçti. Öykücü olduk, öyküler yazýldý. Öykülerden birinde, böyle bir memur var. Geçenlerde de okudum. Dumanaltý nda olabilir. Çok uzun öyküler arasýnda. Karýsý var, iki tane kýzý var. Kýzlar süslü kýzlar falan. Orada kapý gene çalýnýyor. Çocuk gene kapýyý açýyor. Koç gene geliyor. Fakat adam alâyla valâyla karþýlanýyor. Sýrtý okþanýyor, Gel bir yudum bir þey iç. diye masaya davet ediliyor. Þimdi Burada ne dönüyor acaba? Ben bunu bilmiyorum. Bunu olduðu gibi de yazabilirdim. Babam öykü kahramaný olurdu. Hem de ders vermiþ olurdu. Hayýr, tam tersi olmuþ. ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK

17 MELÝKE KOÇAK-SEZER ATEÞ AYVAZ-LEYLA RUHAN OKYAY Bu x, çok gizemli bir þey. Bir þey var sanatçýda. Ben kendimde de çözmeye çalýþýyorum. Halkta da garip bir þey var. Yazar, hayatýný yazýyor sanýyorlar. Hayatýný yazmakla ilgisi yok. LRO: Hemen özdeþleþtirirler. Çok yaygýn. Okur-yazar çevresinde bile. Nezihe Meriç: Yaþamýþ, yaþadýðýný yazmýþ. Oysa tam tersi. Tam tersi demeyeyim de. Çok baþka bir þey. Açýklanamayan, açýk seçik izah edilemeyen. Açýklýða kavuþturulamayan bir þey, yazardaki bu x. MK: Sizin önceki öykülerinizde -hangi kesimden olursa olsun- kendini kurmak, hatta bozup bozup yeniden kurmak, var olmak, ayakta kalmak ve hayata tutunmak için çabalayan kadýn tipleri var genellikle ve bunlar örtük deðil, açýk bir anlatýmla çiziliyor. Bu öyküdeki genç kýz ise, hem yüklendiði anlam hem anlatým açýsýndan onlardan farklý gibi. Genç kýzýn duygu dünyasý, ruh hali daha çok simgesel göndermelerle çiziliyor sanki. Mesela; yýkýlmýþ olsa da, taþlarýn arasýndan otlar fýþkýrsa da görkemli, olduðu gibi duran bir ev; kocamýþ, ama taptaze bir çam ; Ona dolanan hanýmeli Nazlý, ince, ama coþkulu; her yaný sarmýþ, çiçeðini belli etmeden, bol çiçekli. Eve dair bu göstergeler ikili anlamda okunabilir: Biri, çöküþ, ölüm karamsarlýk kol gezerken umutlarýn yeþermesine yönelik anlamý; diðeri, genç kýzýn umutlu, neþeli iç dünyasýna yönelik anlamlar, anlamlandýrmalar. Hem kadýn tipi hem de anlatýmýna iliþkin söylediklerimizden yola çýkarak, öykülerinizdeki ve elbette bu öyküdeki kadýnlara, kadýn duruþuna bakýþýnýzý konuþabilir miyiz biraz? O günden bugüne neler deðiþti ya da deðiþim var mý? Nezihe Meriç: Yalnýz, bu öyküdeki genç 76 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK 2006

18 NEZÝHE MERÝÇ'LE kýz, bu son devirden etkilenip gelmiþ bir genç kýz deðil. Evrensel olarak, bu kýzýn duygusu, taa, iþte ne bileyim, dünyanýn kuruluþundan bu yana gelen aþk isteði, cinsel dürtüler, özgürlük duygusu, bütün bunlarýn bastýrýlmýþlýðý, hep bu kýzý yapan þeyler Osmanlý'da da var. Daha öncesinde de var. Baþka ülkelerin toplumlarýnda da var. Ýnsanlarýn yaradýlýþýndan gelen bir istek var. Buluþma isteði Karþýtýyla buluþma, eþiyle buluþma gibi bir istek. O isteði gerçekleþtirince mutlu mu olunuyor? O ayrýca tartýþýlabilecek bir þey. Erkek isteðiyse, eþini bulma isteðiyse, bulduðu zaman mutlu mu olunuyor? Ama kavuþamayanýn kavuþma isteði bu kýzý çýkarýyor ortaya. Bu kýz da dünyanýn kuruluþundan beri olan bir kýz. Yani toplumda kadýnýn deðiþmesiyle meydana gelmiþ deðil. Zaten olan bir kýz. LRO:: Âþýk Veysel, kavuþamayýnca aþk olur, demiþ Nezihe Meriç: O aþk bile Kavuþulmadýðýndan dolayý çok gizemli, acý veren, umutsuzluklar getiren, boyun büktüren bir aþk. Âþýk oluyor, ama doyumsuz, ulaþýlmamýþ bir aþk oluyor. SAA: Öykülerdeki bazý kadýnlarda, sanki aþký sürdürme, onu zenginleþtirme yeteneði var. Sizin öykülerinizde yaþayan, zengin dünyalarý olan kadýnlar onlar. Ne dersiniz? Nezihe Meriç: Var tabii O biraz yaradýlýþtan kaynaklanýyor galiba. Çünkü ayný þeyi ben yaptým. Çavlanýn ikinci cildinde elimden geldiðince yazmaya çalýþacaðým. Ben 49 sonunda-50 baþýnda, Salim Amca'yla ilk karþýlaþtýðýmda, görür görmez -hani romanlarda, filmlerde falan geçer ya- Ýþte benim erkeðim. O duyguyu aldým. Ama öyle bir beklentim yoktu. Hayaller içinde bir genç kýzdým. Babamýn öleceði hiç aklýma gelmiyordu. Bilinçaltýmda varmýþ ki Babam ölürse Salim Bey var, dedim. Ama bu, hep böyle sürüp gitti. O duygu hiç zedelenmeden yaþadýk elli beþ yýl. Hiç ayrýlmadýk. Hiç kopmadýk. Bakýn þimdi, bilgisayarýn üstünde duran fotoðrafýný gördüðüm zaman, her sabah Salim Amca'yý hissederim. O garip bir þey, anlatýlamaz. Galiba herkese nasip olmuyor. MK: Söyleþimizi noktalarken, önümüzdeki günlerde çýkacak öykü kitabýnýzdaki Çisentiler e kýsaca deðinmek istiyoruz. LRO: Sürekli genç kalmayý, öykünüzü yenilemeyi baþarmýþ bir yazarsýnýz. Bu baðlamda, Çisentiler i, bugüne kadar biriken öykülerinizden damýtýlarak yenilenmiþ özsuyu ya da Birsen Ferahlý'nýn, Alacaceren Bir Kök Roman benzetmesinden yola çýkarak; derinlikli, içinde çok sayýda öykü barýndýrmasý nedeniyle doðurgan yapýya sahip kök öyküler diye de deðerlendirebilir miyiz? Nezihe Meriç: Evet, deðerlendirebiliriz. SAA: Böyle uzun, yoðun bir söyleþiye zaman ayýrdýðýnýz, bize, evinizi ve gönlünüzü açtýðýnýz için teþekkür etmek istiyoruz. Ve daha nice güzel öykülerle birlikte nice kitaplara diyoruz. ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 6, ARALIK OCAK