REHBERLİK SERVİSİ BÜLTENİ KASIM 2011 BOŞANMA VE ÇOCUK

Transkript

1 REHBERLİK SERVİSİ BÜLTENİ KASIM 2011 BOŞANMA VE ÇOCUK Boşanma her çocuk ve ebeveyn için travmatik bir olaydır. Boşanma kararı hangi koşullar altında alınmış olursa olsun ailedeki her bireyin farklı şekillerde etkilendiği bir süreçtir. Çocukların bu durumdan ne ölçüde etkilenecekleri ise anne-babanın tutumları ile yakından ilgilidir. Tabi ki boşanma kararının hangi koşullar altında, kimin tarafından alındığı ebeveynlerin tepkilerini etkileyecektir. Ancak çocuğu korumak, yeni gelişen hayat koşullarına uyum sağlaması için destek olmak ebeveynler için öncellikli hedef olmalıdır. Bu dönem anne-baba için de hassas bir dönemdir. Eşler arasında yoğun çatışmanın olduğu, ya da boşanma kararının tek taraflı olarak alındığı durumlarda ebeveynlerden biri, ya da ikisi birden farkında olmadan çocukları yetişkin dünyasına ait sorunların bir parçası haline getirebilirler. Bazen ebeveynler çocuklarından güç ve destek alırlar, diğer ebeveyne olan kızgınlıklarını farkında olmadan çocuklarının üzerinden yansıtabilirler. Boşanma her ne kadar çocukların hayatında çok önemli bir değişiklik olsa da, çocukların yaşadığı birçok olumsuz etkinin nedeni aslında çoğu zaman boşanma değil uygun olmayan anne-baba tutumlarıdır. Bu nedenle anne-baba için de zor olan bu dönemde çocuklara verilen bilgiler ve onların hayatında yapılacak düzenlemeler konusunda her iki ebeveynin de hassas bir tutum sergilemesi önemlidir. Boşanma bir kayıptır; anne-baba değişen hayat koşullarına ve yeni sorumluluklarına uyum sağlamaya çalışırken kendilerini baskı altında hissedebilirler. Boşanma, ebeveynlerin stresle baş etme becerilerini olumsuz yönde etkileyebilir, eskiden olduklarından daha hassas, endişeli ya da sinirli olabilirler; bu dönemde bireylerde depresyonun ortaya çıkma riski artabilir. Değişen koşullara alışmak ve yeni bir düzen kurmak anne-baba için zorlayıcı bir süreçtir. Kendi dünyalarında ortaya çıkan gerginlik ve değişimler ile uğraşırken, çocuklarına bu süreçte destek olmaya çalışmak hiç de kolay değildir. Bu nedenle boşanma sürecinin öncesinde ve sonrasında ebeveynlerinin yakın çevrelerinden destek almaları önem taşımaktadır. Boşanma kararını çocuklarla paylaşmak Ebeveynler için belki de en zor olanı boşanma kararını çocuklarına anlatmaktır. Boşanma sürecinde hemen her çocuk anne-babasını kaybetme korkusu yaşayabilir. Belki kendilerinin bile zor kabullendikleri bir değişimi uygun şekilde çocuklarına anlatmaya çalışmak, çocukların verecekleri tepkiler ile baş etmek durumunda kalmak ebeveynlerin boşanma kararını söylemelerini zorlaştıran etkenler arasında olabilir. Çocuklar için en temel unsur hayatlarında tutarlılık olmasıdır, boşanma ise geçici bir süre için bilinen tüm tutarlılıkların sarsılmasına neden olur. Çocukların değişimlere uyum sağlaması aslında ebeveynlerinin uyumları ile yakından ilgilidir. Boşanma kararının ne zaman ve ne şekilde açıklanması gerektiği konusunda belki de en önemli nokta belirsizlik yaratan durumların mümkün olduğunca kısa süreli olmasına özen göstermektir. Örneğin babanın iş gezisinde olduğunu söyleyip aslında anne-babanın ayrı yaşama kararı aldığı durumlarda çocukların endişelerinin arttığı ve olumsuz olarak etkilendikleri bilinmektedir. Çünkü çocuklar evin içindeki her birey gibi sistemdeki farklılığı, eksikliği ya da gerginliği algılarlar, ancak genellikle bunu sözle değil davranışları ile belli ederler; okul başarıları düşebilir, belki gece alt ıslatmaya başlarlar ama asıl problem anne-baba arasında bir şeylerin ters gittiğinin farkında olup belirsizlik yaşamalarıdır. Bu nedenle anne-baba

2 ayrılma kararını kesin olarak verdikten kısa bir süre sonra çocuğa durumu uygun şekilde anlatabilmelidir. Eğer alınan bir boşanma kararı yoksa ama ebeveynlerden biri ayrı evde yaşayacaksa yine bu durum da uygun bir şekilde çocuğa anlatılmalıdır. Çocukların bu süreçten uzak tutulmaya çalışılması, ortada bir sorun yokmuş gibi davranılmaya çalışılması var olan durumu olduğundan daha da zor hale getirebilir. Çünkü çocuklar annebabalarının davranış ve duygularındaki değişimi rahatlıkla fark ederler, ancak fark ettikleri mesajları doğru şekilde değerlendirme konusunda problem yaşayabilirler. Örneğin anne-baba arasındaki gerginliği hisseden bir çocuk sorunun kendisinden kaynaklandığını, yaptığı ya da yapmadığı bir şeyden dolayı anne-babası arasında tartışmaya neden olduğunu düşünüp yoğun suçluluk duygusu hissedebilir. Bu nedenle boşanma ya da ayrılma kararı alındığında ebeveynlerin durumu belirsizlik ve gerginlik döneminin çok uzamasına izin vermeden, mümkün olduğunca kısa bir sürede çocuğun yaşına uygun bir dille anlatması önemlidir. Çocuklar boşanmaya hazırlandıklarında; başlarına geleceklerle daha kolay baş edebilir, kendilerine ve ailelerine güvenlerini yitirmezler. Çocuklarınızla ayrılık veya boşanmayla ilgili konuşmanın tek bir doğru yolu yoktur. Bu konuda ne söyleyeceğiniz sizin içinde bulunduğunuz şartlara ve çocuğunuzun yaşına bağlıdır. Ama yine de bu zor konuyu çocuğunuzu incitmeden ve kırmadan anlatmanın belli başlı ana hatları vardır. En yolunda gitmeyen evliliklerde bile ayrılma kararı çocuğunuzu incitir. Bunu ortadan kaldırmanız mümkün değildir, ama bu haberi nasıl verdiğiniz tepkilerin şiddetini azaltmanıza yardımcı olacaktır. Çocuğunuzla konuşmak için vaktinizin çok olduğu ve evde olduğunuz bir zamanı seçin Böyle önemli bir haberi parkta, lokantada yada benzeri bir yerde vermeyin.çocuğunuzla onun veya sizin okula ya da işe gitmek üzere olduğunuz bir zamanı seçmeyin. Verdiğiniz haberi sindirmesi, sorularını sorması, isterse ağlaması ve kendini güvende hissedebilmesi, size sarılması için zaman verin. Çocuğunuzla duygusal olarak sakin olduğunuz bir anda konuşun Evliliğiniz bittiği için ne kadar üzgün veya kızgın olursanız olun, kendi duygusal yükünüzü çocuğunuza taşıtmayın. Tabi ki, kızgınlığınızı ve üzüntünüzü çocuğunuzla paylaşabilirsiniz ama sakin olmaya çalışın. Ayrılma kararını beraber açıklayın İki ebeveyn kararı beraber verirse, çocuğunuz kararı kabul edecektir. Eğer bu haberi ebeveynlerden biri tek başına verirse, çocuk bir kavga olduğunu ve diğer ebeveynin bu durumu düzeltmek için geri döneceğini düşünebilir. Bu kararı beraber açıklamak çocuğunuzun tamamen farklı iki değişik ve birbiriyle çelişen hikaye duyma olasılığını da azaltacaktır. Eğer eşiniz siz bu haberi verirken yanınızda olamayacaksa, konuşmanızdan hemen sonra çocukla konuşmasını veya ona yazmasını sağlayın. Diğer taraftan eşiniz hastalık veya ortadan yok olma gibi sebeplerden dolayı uygun olmayabilir ve bu yüzden bu konuşmayı tek başına yapmanız gerekebilir. Bu durumda eşinizin sessizliğini Baban/annen hasta ve şu anda seninle konuşması mümkün değil. Ama ben buradayım ve istediğin zaman benimle konuşabilirsin. şeklinde açıklayabilirsiniz.

3 Bütün çocuklarınızla aynı anda konuşun Kardeşlerin varlığı şoku hafifletebilir, güven ve ailenin devamlılığı hissini verir. Ayrıca daha küçük çocuklar daha büyük olanlardan destek ve olanlarla ilgili açıklama alabilirler. Büyük çocuklara olayı daha detaylı anlatmak için yalnız konuşabilirsiniz ama ilk konuşma bütün çocuklar beraberken yapılmalıdır. Direkt olun Çocuklarla konuşurken boşanmayla ilgili yalan söylemeyin, bahane bulmayın ve yanlış sözler vermeyin; yani dürüst olun. Durumu tereddüt etmeden anlatmanız sonucun ciddiyetini anlamalarını sağlayacaktır. Dürüst olun Gerçekleşmeyecek şeyler için söz vermeyin, bilmediğiniz konularda bilmediğinizi söyleyin. Konuşmanızı yaparken üç temel noktanın üzerinde durmaya önem verin Çocuklarınızla boşanma kararınızla ilgili konuşmaya karar verdiğinizde, üç amaca ulaşmayı hedeflemelisiniz. İki ebeveynin de sevgisinin süreceği konusunda güven vermek Kesinlikle suçlu olmadığını belirtmek Hayatında olabilecek değişiklikleri net olarak açıklamak Duygularınızı paylaşın ama... Boşanma sürecinde ve sonrasında anne-babanın çocuklarının duygularını ifade etmesi için fırsat tanımaları önemlidir. Yoğun duyguları paylaşmak, ifade etmek zordur, üzüntü ya da kızgınlığı ifade etmek ilk başta bu duyguların daha şiddetli yaşanmasına neden olur gibi görünse de üzerinde konuşulmayan duygular çok daha olumsuz etkiye sahiptir. Konuşulan ve paylaşılan duygularla başa çıkmak daha kolaydır. Anne-baba bu dönemde hissettiği duyguları da çocukları ile paylaşabilirler, çünkü hiçbir şey yokmuş gibi davranmak gerçekçi değildir. Ancak ebeveynler kendi duygularını paylaşırken dikkatli olmalıdır, burada amaç çocuğu taraf ya da destek olarak kullanmak değildir. Sadece ailece geçirilen bu süreçte herkesin samimi olarak duygularını paylaşabilmesidir. Çocuğa yapılacak açıklamalarda ebeveynlerin birbirlerini suçlamaktan özellikle kaçınmaları gereklidir, eşler olarak aralarında ne yaşanmış olursa olsun her iki taraf da çocuğun hala güvendiği anne-babaları olduklarını unutmamalıdır, kendi kızgınlıklarını çocuğa yansıtmak sadece çocuğun bu süreçten daha olumsuz etkilenmesine neden olacaktır. Annen bizi artık önemsemiyor, ya da baban bizi artık sevmiyor şeklindeki açıklamalardan kaçınılmalıdır. Eşit olarak konuşmaya özen gösterin Boşanma kararını çocuğa açıklarken bu konuşmayı mümkünse anne-babanın birlikte yapmasını önemlidir. Konuşma sırasında anne-baba eşit olarak konuşmaya katılmalıdır, birinin pasif kalıp diğer ebeveynin tek başına açıklama yapması boşanma kararının ortak bir karar olmadığı gibi bir mesaj verebilir. Oysa anne-babanın boşanma sorumluluğunu ortak olarak paylaştıklarını görmek çocukların uzun vadede uyumlarını olumlu olarak etkileyecektir. Ancak aradaki gerginlik ve tartışmanın yoğun olduğu ve çocuğun önünde tartışma riskinin bulunduğu durumlarda ayrı ayrı konuşmak daha sağlıklı olacaktır. Önemli olan birlikte ya da ayrı, anne-baba tarafından ortak bir dilin kullanılmasıdır. Çocuğunuzun sorabileceği sorulara karşı hazırlıklı olun Tutarlı, kısa ve net bir açıklama ilk adım olarak oldukça önem taşır. Boşanma ya da ayrılık kararı ilk kez açıklandığında çok fazla ayrıntı vermemek faydalı olabilir. Ancak çocuğunuzun sorabileceği sorulara hazırlıklı olmanız ve elinizden geldiği kadar kısa ve net şekilde cevaplamaya çalışmanız

4 gereklidir. Anne-babanın birbirleriyle çelişen açıklamalar yapması ya da birbirlerini suçlar şekilde konuşması çocuğun yaşayacağı belirsizlik ve gerginliği daha da arttıracaktır. Bu ise zaten ailedeki her birey için kabullenilmesi zor olan boşanma sürecinin daha da olumsuz ve zarar verici bir hal almasına neden olacaktır. Boşanma kararını açıklarken dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta, anne babanın boşanmasının onları kaybedeceği anlamına gelmediğini, anne babanın onu korumak, sevmek, ihtiyaçlarını karşılamak için her zamanki gibi hazır olacaklarının özellikle belirtilmesidir. Boşanma kararının açıklarken vurgulanması gereken en önemli noktalardan biri boşanma kararının ya da anne-baba arasındaki gerginliğin hiçbir şekilde çocuklarla ilgili olmadığının vurgulanmasıdır. Özellikle küçük çocuklar anne-baba arasındaki tartışmalardan ya da boşanmadan dolayı kendilerini suçlayabilirler. Bu nedenle boşanma kararının onlar ile ilgili olmadığını açıkça belirtmek önemlidir. Çocuklara boşanma ile ilgili açıklamaları yaparken bulundukları yaş dönemini dikkate almak yardımcı olabilir. Okulöncesi dönemdeki çocuklar uzun açıklamaları takip etmekte zorlanabilirler. Bu nedenle kısa ama basit, onun anlayabileceği kelimeler ile açıklama yapılması uygundur. Anne-baba bu dönemdeki çocuklar için bir bütündür, tek bir birey gibidir, o nedenle ebeveynlerden biri evden ayrılıyorsa bunu anlaşılır bir şekilde, güven vererek anlatmak önemlidir. Baban artık başka bir evde yaşayacak ama seni görmek için buraya gelecek, sen de istediğin zaman onun yeni evine gidebileceksin, gibi bir açıklama yeterli olabilir, ama daha fazla soru ile karşılaşmaya da hazırlıklı olmak gerekebilir. Bu yaş döneminde anne-babanın ayrılığından çocuğun kendini sorumlu hissetmesine engel olacak şekilde bir açıklama yapmaya dikkat etmek önemlidir. Okul öncesi dönem çocukların hayal dünyasının geniş olduğu ve kendilerinin olayları etkileme güçleri olduğuna inandıkları bir dönemdir. Eğer anne-babanın evden ayrılması çocuğun anne-babaya kızgın hissedip, artık seni istemiyorum dediği bir döneme denk gelirse buna kendilerinin neden olduğuna inanabilirler ve yoğun bir suçluluk hissedebilirler. Boşanmanın muhtemel etkileri Hangi yaşta olursa olsun her çocuk anne-babasının boşanmasından etkilenir. Boşanma kararının nasıl alındığı, ne şekilde çocuğa aktarıldığı, anne-babanın boşanma karşısındaki tutumları çocuğun bu süreçten nasıl etkileneceğini belirleyen unsurlardır. Boşanma süreci değişikliklerin ve bazen belirsizliklerin yoğun olabildiği bir dönemdir. Gelecekte ne olacağı belli değildir. Çok güvendiği anne ve babası artık beraber olmayacaktır. Bu nedenle çocuklar kendilerini güvende hissedemezler, belirsizlikler onların kaygı duymasına neden olur. Boşanma sürecinde çocuk her iki ebeveyne karşı kızgınlık duyabilir. Olanlardan dolayı anne, baba ya da kendisini suçlaması da çok sık karşılaşılan bir durumdur. Boşanma ile birlikte çocuklarda depresyon, içe kapanma, kaygı gibi sorunlar gözlemlenebilir. Boşanma ve sonrasında çocukların yakından gözlemlenmesi ve duygularını ifade etmeleri için desteklenmeleri önemlidir. Boşanmanın çocuğun duygusal, sosyal ve bilişsel gelişimini nasıl etkileyeceği çocuğun yaşına, boşanma ve sonrasında yapılan düzenlemelere göre değişebilir. Okul öncesi dönemde çocuklar boşanma karşısında mutsuzluk, huzursuzluk, kaygı seviyelerinde artış gibi duygusal tepkiler verirler. Eğer boşanma sonrası çocuk için düzenli ve kaliteli bir yaşam standardı sağlanabilirse boşanmanın olumsuz etkileri azalmaktadır. İlkokul ve ergenlik dönenimde kızgınlık, akut depresyon, okul başarısızlığı görülme olasılığı daha fazladır. Ebeveynlerin dikkat etmeleri gereken en önemli nokta çocuğun hayatındaki düzen ve sınırlamalardır. Çocuğun uyumu için günlük hayatlarının düzenli olması gereklidir. Ayrıca boşanmadan sonra her iki ebeveynin de çocukla ilgili sorumluluklarının farkında olması ve aksatmadan yerine getirmesi gerekmektedir.

5 Yeni bir düzen Boşanma ile anne-babalık rolü değil eş olma rolü değişir. Boşanma sonrasında anne-baba ve çocuklar yeni bir düzen kurmaya çalışmalıdır; eski, bilinen, güven veren aile sistemi artık değişmiştir, yeni olana alışmak zaman alacaktır. Ama bu geçiş ne kadar çabuk olursa çocuklar için o kadar olumlu olacaktır. Aslında boşanma sonrasında ortaya çıkan olumsuzlukların nedeni anne-babanın ayrılması değil bu ayrılığın nasıl olduğu ve ayrılık sonrasında anne-babanın bu durumla nasıl baş ettikleri ile ilgilidir. Çocuğun boşanma sonrasında uyumunu desteklemek için anne-baba mümkün olduğunca çabuk, yeniden bir düzen oluşturmaya çalışmalıdır. Belirsizlik durumu ne kadar uzun süreli olursa çocuk üzerindeki etkileri o kadar olumsuz olacaktır. Çocuğun kiminle, nerede yaşayacağı, diğer ebeveyn ile hangi sıklıkta görüşeceği gibi detayların belirlenmesi önemlidir. Boşanma sonrasında mümkünse çocuğun yaşadığı ev ve okulun aynı kalması uyumu kolaylaştıran etkenler olabilir. Aynı kalan şeyler çocuğun değişimlere alışmasına yardımcı olacaktır. Çocuğun her iki ebeveyn ile de görüşmeye devam etmesi çok önemlidir. Çocuğa düzenli bir hayat sağlanmalı, boşanmadan dolayı aşırı sevgi gösterilmekten ve sınırlar konusunda taviz vermekten kaçınmalı, denge sağlanmaya çalışılmalıdır. Boşanmış ebeveynlerin çocuğu olmak her istediklerini yapabilecekleri anlamına gelmemelidir. Çocuklar hayatlarında güven ve huzur için düzene ve sınırlara ihtiyaç duyarlar. Çoğu çocuk ve ebeveyn boşanmanın getirdiği sonuçlara adapte olabiliyorsa da bazı durumlarda profesyonel yardım faydalı olabilir. Siz veya çocuklarınız uzun ağlama krizleri, ciddi depresyon veya kaygı, okul veya iş performansında düşüş yada altı haftayı geçen öfke nöbetleri gibi sıkıntı semptomları gösteriyorsanız, bireysel veya aile terapisi acıyı azaltmada, gelecekte oluşabilecek sorunları önlemede ve duygusal destek vermekte yardımcı olabilir. NDS Rehberlik Servisi Kaynakça Akın Bakanay, E. (2007). Boşanma ve Çocuklar. Info Kids Dergisi, Şubat sayısı. Dildar, F. Boşanma ve Çocuk. PSİ Çocuk Aile Psikolojik Gelişim ve Danışma Merkezi Makaleleri. Nar. E. (2005). Boşanma ve Çocuk. Beni Anlayın. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.