Disiplin ve Cezalandırma

Transkript

1 1 of 5 27/12/2015 Kaplana kanat takılsaydı yapacağı kötülüklere sınır olmazdı atasözü Kayseri de üvey anneleri tarafından şiddet ve istismara maruz kalan o küçük ve savunmasız çocuklar ve onlar gibi daha nice sesini duyuramayan yavruların bir an önce, ilgili kurumlar güvencesinde, bu korkunç travmanın etkilerinden kurtulabilecekleri, sevgi ve güven ortamında tedavi, bakım ve korumanın sağlanması dileği ve umuduyla Disiplin ve Cezalandırma Çocuk yetiştirmek bütün toplumlarda her zaman gündemin önemli konularından biri olma özelliğini korumuştur. Her çocuk bir kültür içinde doğduğundan o kültürün temel özelliklerini bünyesinde taşımakla birlikte bireysel farklılıkları belirleyen genetik özelliklerine paralel olarak özellikle ebeveyn ve bakıcıların çocuğa karşı davranış ve tavırları, yaklaşımları,

2 2 of 5 27/12/2015 bu kişilerin çocukla ilişkilerinde kendi kişilik özellikleri, kendilerini ifade tarzları gibi faktörler çocuğun gelişimini ve kişiliğini şekillendirmektedir. Muhtemelen son 50 yıldır bütün sosyal bilimler (psikoloji, sosyoloji, sosyal hizmet, felsefe, eğitim vb) ve kurumlar çocuk eğitiminde disiplinin, başta dayak olmak üzere, cezalandırma ile sağlanamayacağını her fırsatta ifade etmelerine rağmen hemen hemen bütün toplumlarda uygulamada çocuklarla iletişim ve temaslarda (eğitim-öğretim ve çocuk yetiştirmede) ebeveynlerin, eğitici ve bakıcıların sık sık ceza ya da dayağa başvurdukları bilinmektedir. Böylece cezalandırma yoluyla çocuğu disipline etmek amaçlanırken gerçekte bu yola başvuranlar entelektüel bilgi olarak bunun yanlış olduğunu kabul etmektedirler. Dolayısı ile öyle anlaşılıyor ki burada çocuklarla baş etmede, onları disipline etmede doğru yol ve yöntemleri kullanmada bilgi ve beceri eksikliği, çocuklara tahammül, onları anlama, doğru yorumlama ve etkili yöntemleri kullanmada kişisel yetersizliklerin önemli yer tuttuğunu söyleyebiliriz. Ve tabi ki en az bunlar kadar önemli diğer bir husus kişilerin kendi ebeveynlerinin onları yetiştirirken kullandıkları yöntemler, tutum ve davranışlar bu kişilerin bilgi ve becerilerinin de önüne geçerek kendi ebeveynlerinin onlara uyguladıklarını tekrarlamaktan öteye geçemedikleri içindir ki bilgi ve uygulamalar arasında bu çelişik durum kaçınılmaz olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle duygusal olarak olgunlaşamamış ebeveynlerin yetiştirdiği çocuklar da çoğunlukla kendi ebeveynlerinin kendilerini yetiştirdiği tarzda çocuklar yetiştirmeye adaydırlar. Bu anlamda farkındalık kazanan ebeveynlerin bu kısırdöngüyü kırmaları iyi bir eğitim, psikoeğitim ya da yeteri düzeyde katılacakları psikoterapilerle mümkün olabilecektir. Aşağıda Karen M. Carlson ın bir çalışmasından alıntıladığım disiplin ile ceza arasındaki fark yer almaktadır. Disiplin ile cezalandırma arasındaki fark nedir? Ebeveynlerin çocuklarını ceza ile disipline edeceklerine dair güçlü hissiyata sahip oldukları birkaç durum var. Her ne kadar insanlar disiplin ve cezalandırmayı birbirinin yerine kullanıyor olsalar da bu iki sözcük oldukça farklı anlamlara sahiptirler.

3 3 of 5 27/12/2015 Disiplin, bir çocuğa kabul edilebilir davranış ile kabul edilemez davranış arasındaki farkı öğretme sürecidir. İyi disiplin çocuğun neyi yapmasına izin verildiğine odaklaşan pozitif zorlama olmalıdır. Disiplinin amacı çocuğa dürtüsel, rasgele davranışını kontrollü, amaçlı davranışa çevirmesinde yardımcı olmaktır ve disiplin kesinlik ve hatırlatmalarla pekiştirilmelidir. Cezalandırma disiplinin bir tekniğidir. Bu fiziksel tokatlama ya da psikolojik kınamaonaylamama, diğerlerinden izole etme veya imtiyazlarını geri alma olabilir. Cezalandırmanın amacı istenilmeyen davranışları engellemektir. Çocukların kendi davranışlarının sorumluluğunu almaya ihtiyaçları var; sağlıklı, özdisiplinli bireyler olarak işlevsel olabilmeleri için bu gereklidir. Cezalandırma etkili midir? Bundaki teori cezalandırmanın yanlış davranışı elimine edeceğidir. Cezalandırma uygulama anında davranışı durdurabilse de, cezalandırma tek başına zaman içinde yanlış davranışı elimine etmeyecektir. Cezalandırmanın bastırıcı etkisi kıymet bakımından sadece kabul edilebilirse alternatif eylemlerde istenmeyen davranışı kontrolde tutmayı öğretmektir. Ciddi cezalandırmalar disiplininde düzenli tek yöntem olarak kullanıldığında istenmeyen ve hatta zarar verici sonuçlar doğurabilir. Cezalandırma sık sık yanlış davranış üzerinde etkiye sahip değildir ve çocuğun yanlış davranışının sorumluluğunu almasını engeller. Çocuklar kendi davranışından sorumlu tutulmalıdırlar ki sağlıklı, öz-disiplinli bireyler olarak işlev göstermelerinde gerekli olan içkontrolü öğrenebilsinler. Tokatlamalarla, bağırmalarla, korkutularak cezalandırılan çocuklar bu cezalandırmalardan nasıl kaçınabileceğini basitçe belli bir şekilde kendisini cezalandıran kişinin görebileceği alanda yanlış davranmamayı öğrenir. Ancak zaman içerisinde çocuğun kendisini cezalandıran kişinin olmadığı ortamlarda davranışının değişeceğinin garantisi yoktur. Cezalandırma Zararlı Mıdır? Sert cezalandırma düzenli olarak tek disiplin yöntemi olarak kullanıldığında istenmeyen ve hatta zarar verici sonuçlar doğurabilir: Çocuk cezalandırmayı güç ve öfkenin

4 4 of 5 27/12/2015 bir açıklaması olarak görebilir ve sadece iri insanların küçükler üzerinde güç sahibi olduklarını öğrenebilir. Ciddi cezalandırmalar aynı zamanda karşı-öfke ve aşağılama duygularının onayı anlamına gelebilir. Çocuk aynı zamanda diğer kişinin acılarına karşı duyarsızlık davranışları geliştirebilir. Ağır cezalandırma istismar olayları ihtimalinin gelişimini de sağlar, ebeveynler için cezanın ciddiyetini muhakeme etmede zorluk da yaşamalarına sebep olur. Aksine bazıları yoğun cezalandırmanın davranış üzerinde uzun süreli etkiye sahip olmadığına inanabilirler. Gerçekte çocuğun duygusal öğrenme seviyesine etki yaratabilir ve arzulanmayan davranışlarının kontrölnde çocuğun yeteneklerini yavaşlatır. Bu cezalandırmaın fisiksel veya psikolojik olduğu her iki durum için de geçerlidir. Eğer ceza ağır ise, duzenli olarak kullanılıyorsa cezalandırmayı kullanma sorun olabilir. Cezalandırma her zaman kötü müdür? Cezalandırma disiplinin pozitif yöntemleri kombinasyonu ile kullanılırsa, (örneğin çocuğun favorisi olan TV programını izlemesine izin verilmemesi gibi), iyi davranışın ödüllendirilmesi gibi, nadiren hafif düzeyli cezalandırmanın kullanılması kabul edilebilir. Çocuğun yetiştirildiği çevrede hafif bir düzeyde ve esirgeyici bir tarzda kullanılması çocuğa başkalarına tahammül göstermenin kabul edilebilir bir dayanıklılık olduğunu öğrenir. Cezalandırma ebeveynsel haklılığa vurguya hizmet eder, çocuk ile ebeveyn arasındaki havanın berraklaşmasına ve özellikle çocuğun davranışı ebeveyni çileden çıkardığında bu öfkenin dinmesini sağlar. Cezalandırma çocuğun davranışı örneğin yatağını ıslatma (regression) ya da yanlış davranış tamamen kazara gerçeklestiğinde örn, sütü dökme gibi, kontrolü dışında olduğunda kullanılmamalıdır. Eğer pozitif disiplin yöntemlerinin bir kombinasyonu olarak kullanılacaksa örneğin, iyi davranışın ödüllendirilmesi ve övülmesi gibi, nadiren kullanılan hafif cezalandırma kabul edilebilir. Çocuklarımız için sahip olduğumuz amaçlarımızı aktılızda tutmakta fayda var. Eğer amacımız çocuklarımızın dürtülerini kontrol etmelerine yardım etmek ve öz-denetimli yetişkinler olmaları ise, disiplin listemizi genişleterek, hafif cezalandırma ki sadece geçici bir aralıkta durdurmaktadır, onlara yardım etmeliyiz. Bunu hafif cezalandırma ile birlikte sözel açıklamalarla çocuğun tam olarak neyi yanlış yaptığını spesifik olarak ifade ederek ve gelecekte bu yanlış davranınşını düzeltmek için ne yapabileceğini söylemeliyiz. Çocuğa

5 5 of 5 27/12/2015 yanlış davranışına neden izin verilmeyeceğini anlamasına yardımcı olmak çocuğa kabul edilebilir davranışa karşı kabul edilemez davranış hakkında düşünmesini öğretir ve kendi davranışı hakkında karar vermesini öğretir. (Bu çocuğun sorumluluk almasını sağlamakla karıştırılmamalıdır; çocuk ebeveynlerinin kurallarına uymakla, onlara boyun eğmekle sorumlu değildir.) Disiplin devam eden bir süreçtir, ki burada ebeveynler çocukların öz-denetim geliştirmelerine yardım edebilirler. Süreç hem çocuk ve hem de ebeveynler her ikisi için de karmaşık bir süreçtir. Ebeveynlerin görevi ne beklendiğine, neye izin verileceğine ve neyin kabul edilemez olduğuna dair çocuklarına net bir fikir vermektir. Şunu umutmamak gerekir ki çocuğunuzu disipline etmenin birçok yolu vardır ve bu hafif cezalandırma sadece biridir. Disiplini cezalandırmayla eşit tutmak ebeveynliğin ve çocukluğa vaad etmemin her ikisinin de sorumluluğunu küçültmektir. İmdat Artan SHU