T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ANTALYA DÜZLERÇAMI YABAN HAYATI GELİŞTİRME SAHASINDA YAYILIŞ GÖSTEREN BÜYÜK MEMELİ YABAN HAYVANLARI ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR Mevlüt ZENBİLCİ Danışman Dr. Öğr. Üyesi Yasin ÜNAL YÜKSEK LİSANS TEZİ ORMAN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ISPARTA 2018

2 2018 *Mevlüt ZENBİLCİ+

3

4

5 İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER... i ÖZET... iii ABSTRACT... iv TEŞEKKÜR...v ŞEKİLLER DİZİNİ... vi ÇİZELGELER DİZİNİ... viii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... ix 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ MATERYAL-YÖNTEM Materyal Araştırma alanının tanıtılması Projede kullanılan gereçler Yöntem Ön etüt ve altlık oluşturma yöntemleri VAR-YOK tarama yöntemleri Popülasyon envanter yöntemleri Fotokapanla envanter yöntemi Fotokapan gün değeri Aktivite desenleri Yaban keçisi (Capra aegagrus) noktada sayım yöntemi ARAŞTIRMA BULGULARI Popülasyon Envanter Yöntemleri Fotokapanla envanter yöntemi Alanda tespit edilen türler ve genel özellikleri Çakal (Canis aureus) Tilki (Vulpes vulpes) Yaban tavşanı (Lepus europaeus) Yaban domuzu (Sus scrofa) Porsuk (Meles meles) Yaban keçisi ( Capra aegagrus) Karakulak (Caracal caracal) Alageyik (Cervus dama) Kaya sansarı (Martes foina) Araştırma alanında yayılış gösteren büyük memeli türlerin aktivite desenleri Fotokapan yöntemiyle tür dağılım haritaları Yaban keçisi (Capra aegagrus) noktada sayım yöntemi Proje alanında insan ve insan kaynaklı aktiviteler TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKÇA EK i

6 EK ÖZGEÇMİŞ ii

7 ÖZET Yüksek Lisans Tezi ANTALYA DÜZLERÇAMI YABAN HAYATI GELİŞTİRME SAHASINDA YAYILIŞ GÖSTEREN BÜYÜK MEMELİ YABAN HAYVANLARI ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR Mevlüt ZENBİLCİ Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Yasin ÜNAL Antalya Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında yayılış gösteren büyük memeli yaban hayvanları üzerine araştırmalar isimli bu yüksek lisans çalışması Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Yaban Hayatı Ekolojisi ve Yönetimi Bölümü nde gerçekleştirilmiştir. Arazi çalışmaları Antalya ili sınırları içinde Korkuteli, Döşemealtı, Kepez ve Konyaaltı ilçeleri mülki hudutları içinde yürütülmüştür. Arazi çalışmalarında yaban hayatı envanter yöntemlerinden Var-yok iz belirti yöntemi, Fotokapan yöntemi ve Noktada sayım yöntemiyle popülasyon büyüklüğü ve yoğunluğu çalışmaları yürütülmüştür. 16 aylık süre zarfında 120 günlük arazi çalışması yapılmıştır. Araştırmada, fırsat noktası yöntemi ile fotokapan örnekleme çalışması alan içerisinde yayılış gösteren büyük memeli türlerin tespiti için uygulanmıştır. Arazi çalışmaları sonunda fotokapan görüntülerinden tespit edilen alageyik, yaban domuzu, yaban tavşanı, tilki, karakulak, yaban keçisi, porsuk, sansar, çakala ait yoğunluk ve dağılımları, aktivite desenleri belirlenmiştir. Toplamda 182 istasyonda, 8740 fotokapan gün değerine ulaşılarak büyük memeli türlere ait toplam 3056 fotokapan görüntüsü elde edilmiştir. Anahtar Kelimeler:, Aktivite deseni, Antalya, Fotokapan, Yaban hayatı geliştirme sahası. 2018, 67 sayfa iii

8 ABSTRACT M.Sc. Thesis INVESTIGATION ON LARGE MAMMALS SPREADING IN DUZLERCAMI WILDLIFE DEVELOPMENT AREA, IN ANTALYA Mevlüt ZENBİLCİ Süleyman Demirel University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Forest Engineering Supervisor: Asst. Prof. Dr. Yasin ÜNAL "Investigation on Large mammals spreading in Düzlerçamı Wildlife Development Area in Antalya" master degrees thesis was carried out at Süleyman Demirel University Faculty of Forestry Department of Wildlife Ecology and Management. Field studies were carried out in Korkuteli, Döşemealtı, Kepez and Konyaaltı districts of Antalya province. Population size and density were determined by using Presence-Absence track method and Camera-trap method and Point count method in field studies. During the 16-month period, a 120-day field study was conducted. In the study, Camera-trapping sampling work was carried out with the opportunist method and the capture-recapture method has been used to detect large mammal species in the area. At the end of the field studies, fallow deer, wild boar, hare, red fox, caracal, wild goat, badger, marten and golden jackal were determined and density, distribution, and activity patterns of these animals were determined. In a total of 182 stations, 8740 camera-trap days were reached and a total of 3056 camera-trap images of large mammal species were obtained. Keywords: Activity pattern, Antalya, Camera-trap, Wildlife development area,. 2018, 67 pages iv

9 TEŞEKKÜR Bu araştırma tezi için beni yönlendiren, karşıma çıkan tüm zorluklarda bilgi ve tecrübesi ile bana yardımcı olan değerli Danışman Hocam Dr. Öğr. Üyesi Yasin ÜNAL a teşekkürlerimi sunarım. Arazi çalışmalarında yardımlarını esirgemeyen arkadaşlarım, Yüksek Biyolog Ahmet KOCA ya, Orman Mühendisi Abdülkadir ERYILMAZ a, Orman Mühendisi Osman Kürşat BAL a, Orman Mühendisi Yavuz GÖCEN e ve Orman Mühendisi Yunus KISAARSLAN a teşekkür ederim. Arazi çalışmalarındaki desteklerinden dolayı Doğa Koruma ve Milli Parklar 6. Bölge Müdürlüğüne teşekkür ederim. Uzun süreli arazi çalışmalarım boyunca ve tez yazım aşamasında bana destek olan Orman Mühendisi Bilge KOYUNCU ya teşekkür ederim. Haritaların hazırlanmasında bana yardımcı olan Coğrafya bölümünden Mehmet Şirin YELSİZ e teşekkür ederim YL2-16 No`lu Proje ile tezimi maddi olarak destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı na teşekkür ederim. Yüksek lisans tez savunmamda jüri üyesi olarak katkılarını sağlayan değerli hocalarım Prof. Dr. İbrahim ÖZDEMİR ve Doç. Dr. Akif KETEN hocama teşekkür ederim. Tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan aileme sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım. Mevlüt ZENBİLCİ ISPARTA, 2018 v

10 ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 1. Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının coğrafi konumu Şekil 2. Düzlerçamı YHGS ölçeğinde oluşturulmuş ana kaya ve meşçere tipleri haritaları Şekil 3. Var-Yok tarama metodu uygulama düzeni Şekil 4. Var-Yok deneme hatlarının yükseltisel ve yoğunluğa bağlı konumu Şekil 5. Fotokapanların farklı fotokapan istasyonlarına kurulumu Şekil 6. Var-yok taramaları sonucunda yaban hayvanlarının tespit edildiği noktalara kurulan fotokapanları gösterir harita Şekil 7. Elde edilen fotokapan görüntülerinin ofis ortamında bilgisayar ortamına aktarılması Şekil 8. Yaban keçisi (Capra aegagrus) envanteri başlarken Şekil 9. Yaban keçisi doğrudan gözlem kartı Şekil 10. Yaban keçisi envanteri öncesi dağıtım sırasında Şekil 11. Fotokapana yakalanan türlerinin yüzdelik dağılımı Şekil 12. Fotokapana yakalanan çakal (Canis aureus) Şekil 13. Fotokapana yakalanan tilki (Vulpes vulpes) Şekil 14. Fotokapana yakalanan yaban tavşanı (Lepus europaeus) Şekil 15. Fotokapana yakalanan yaban domuzu (Sus scrofa) Şekil 16. Fotokapana yakalanan porsuk (Meles meles) Şekil 17. Fotokapana yakalanan yaban keçisi (Capra aegagrus) Şekil 18. Fotokapana yakalanan karakulak ( Caracal caracal) Şekil 19. Fotokapana yakalanan alageyik (Cervus dama) Şekil 20. Fotokapana yakalanan sansar (Martes foina) Şekil 21. Alageyik (Cervus dama) ve yaban domuzu (Sus scrofa) fotokapan dönemi günlük aktivite deseni Şekil 22. Yaban tavşanı (Lepus europaeus) ve porsuk (Meles meles) fotokapan dönemi günlük aktivite deseni Şekil 23. Karakulak (Caracal caracal) ve tilki (Vulpes vulpes) fotokapan dönemi günlük aktivite deseni Şekil 24. Düzlerçamı YHGS alageyik birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası Şekil 25. Düzlerçamı YHGS yaban domuzu birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası Şekil 26. Düzlerçamı YHGS tilki birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası Şekil 27. Düzlerçamı YHGS karakulak birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası Şekil 28. Düzlerçamı YHGS tavşan birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası.. 42 Şekil 29. Düzlerçamı YHGS yaban keçisi birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası Şekil 30. Düzlerçamı YHGS porsuk birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası.. 43 Şekil 31. Düzlerçamı YHGS çakal birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası Şekil 32. Düzlerçamı YHGS sansar birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası.. 44 Şekil 33. Düzlerçamı YHGS de tespit edilen evcil hayvan dağılışı ve yoğunluğu vi

11 Şekil 34. Düzlerçamı YHGS de tespit edilen insan-araç dağılışı ve yoğunluğu Şekil 35. Düzlerçamı YHGS de tespit edilen köpek dağılışı ve yoğunluğu Şekil 36. Yıllara ve cinsiyete göre populasyon büyüklüğü grafiği Şekil 37. Proje alanında küçükbaş-büyükbaş hayvan sürüleri, başıboş-çoban köpekleri aktivite desenleri vii

12 ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 1. Fotokapan dönemlerine göre elde edilen fotokapan verileri Çizelge 2. Fotokapana yakalanan yaban hayvanı türü ve görüntülenme adedi Çizelge 3. Fotokapana yakalanan yaban hayvanı dışındaki görüntüler Çizelge yılı yaban keçisi (Capra aegagrus) sayımları Çizelge 5. Yıllara göre yaban keçisi (Capra aegagrus) sayımları viii

13 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ CBS Coğrafik Bilgi Sistemleri GPS Küresel Konumlama Sistemi, Global Positioning System Ha Hektar K Kuzey Km Kilometre M Metre Plot Örnek alan, Fotokapan istasyonu vb. ve benzeri YHGS Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ºC Santigrat derece ix

14 1. GİRİŞ Yeryüzünde yaşayan ve yakın tarihte nesli yok olmak üzere 4623 memeli türü kaydedilmiştir. Bu türler 26 takım, 136 familya ve 1131 cins olarak belirtilmiştir. Memeli türlerinin çoğunluğu karasal yaşam sürmekte, tüm türlerin % 2,5 lik kısmı denizlerde yaşamaktadır (Url, 2011a). Türkiye nin de içinde bulunduğu Palearktik bölgede memeliler 13 takım, 42 familya ve 843 türle temsil oluşmaktadır (Cole et al., 1994). Ülkemiz biyolojik çeşitlilik açısından yüzölçümüyle karşılaştırıldığında dünyanın zengin ülkelerinden biridir. Dünyadaki önemli üç gen merkezi, Anadolu Yarımadası üzerinde olan zengin bitki ve hayvan çeşitliliğine sahip Türkiye'de; 9 binden fazla bitki, 180 memeli, 485 kuş, 106 sürüngen, 345 balık türü ile yaklaşık 80 bin canlı türü yaşamaktadır (URL, 2011a). Böyle bir biyolojik zenginliğe sahip ülkemiz elindekinin değerini ve miktarını bilmeyen bir durumdadır. Popülasyon büyüdükçe; aynı genişlikteki mekan, aynı miktardaki besin ve diğer bütün kaynaklar, daha fazla birey tarafından paylaşılmak durumunda kalacaktır. Her bireye düşen kaynak miktarı azaldıkça -kıtlık veya gıda eksikliğinden dolayı- doğum hızı azalacak, ölüm hızı ise artacaktır. Bu durum, doğum ile ölüm sayısı eşitleninceye kadar devam eder. Doğumların ölümleri dengelediği popülasyon büyüklüğü, bu popülasyon için Çevrenin taşıma kapasitesi olarak isimlendirilir. Belli bir alanda, belli bir popülasyon için taşıma kapasitesini, devamlılık arz eden kaynaklar belirler (Starr ve Taggart 1992). Bunun için, kapasitesi belli bir habitatın içinde bulundurduğu hayvan sayısı arttırılmak isteniyorsa, öncelikle taşıma kapasitesini arttırmaya çalışmak gerekmektedir (Dasmann, 1966). Fakat burada bilinmesi gerekli esas nokta, bir habitattaki hayvan sayısı ve dağılımı bilinmezse, yoğunluğun henüz taşıma kapasitesi altında olduğu veya üzerine çıktığını söylememize imkân olmamasıdır (Oğurlu, 2003). Habitattaki hayvan sayısı, cinsiyet ve yaş dağılımı, doğum ve ölüm oranları, zaman içerisinde değişme gösterir. Bu özellikler çerçevesinde şekillenen popülasyon strüktürüne bağlı olarak, popülasyon büyüyebilir; stabil kalabilir veya geriler. Bu karakteristikleri sahada gözleyebilmek 1

15 için yıllar itibariyle sistematik bir şekilde devam eden örnekleme tekniklerinin uygulanması ve büyüme eğrilerinin ortaya konulması gerekmektedir (Dasmann, 1966; Oğurlu, 2003). Büyük memeli türlerin, saklanma davranışı göstermeleri, çoğunlukla nokturnal olmaları veya erişilmesi zor habitatlarda yaşamaları gibi nedenlerle çalışılması oldukça güç canlılardır (TEAM, 2002). Bunun dışında sayılarının giderek azalması ve popülasyon büyüklüklerinin küçük olması da çalışmayı zorlaştıran başka bir olaydır. Büyük memeli türleri, artan insan etkisi nedeniyle oluşan habitat tahribatı ve kaçak avcılık gibi faktörler nedeniyle tüm dünyada giderek artan bir tehdit altındadır. Birçok karasal ekosistemde büyük memeli türler, tür çeşitliliğin şekillenmesinde önemli bir rol almakta ve tür çeşitliliğinin şekillenmesinde kilit taşı tür olarak kabul edilmektedir (Sinclair, 2003; Soyumert, 2010). Çalışılan bir bölgenin iyi bir şekilde değerlendirilebilmesini mümkün kılmaktadır. Bu nedenle değerlendirmenin uygun bir biçimde yapılabilmesi için alanda bulunan ve tür çeşitliliğinin belirlenmesinde önemli yere sahip olan büyük memeli türlerinin ekolojik özelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu değerlendirmenin yapılmasında ve büyük memeli türlerin ekolojik özelliklerinin araştırılması konusunda dünyanın çeşitli bölgelerinde bu konuyla ilgili çok sayıda çalışma yapılmıştır. Yapılan çalışmalar ile büyük memeli türlerin habitat kullanımı, beslenme şekli, dolanma alanı, aktivite deseni ve popülasyon dinamikleri gibi önemli konularda sonuçlar elde edilmiştir (Cavallini ve Lovari, 1994; Hargis et al., 1999; Chamberlain and Leopold, 2000; Virgos, 2001, Palomares, 2001; Rondinini and Boitani, 2002; Soyumert, 2010). Bu çalışmalardan sadece var olan türler değil, yakın zamanlara kadar ülkemizde neslinin tükendiği tahmin edilen ve çoğu literatürde bu şekilde yer alan sırtlan (Hyaena hyaena), Anadolu parsı (Panthera pardus) gibi türlere ait tespitler yapılarak, son zamanlarda çok az da olsa hala varlıklarını devam ettirdiği anlaşılması gibi sonuçlar da alınabilmektedir. Doğaldır ki neye, ne kadar sahip olduğumuzu bilemezsek, nasıl koruyacağımızı hatta koruyup koruyamadığımızı dahi bilemeyiz (Gündoğdu, 2005). 2

16 Yaban hayatı çalışmalarının temeli gözlem ve envanterdir. Mevcudun sayılıp belirlenmesi demek olan envanterin yaban hayatındaki anlamı; stok tespiti, popülasyon yoğunluklarının tahmin edilmesi ve ayrıca yaban hayatı habitatlarının ölçümlenerek kapasitelerinin belirlenmesidir (Oğurlu, 2003). Büyük memeli türlerinin gösterdikleri saklanma davranışı, çoğunlukla nokturnal olmaları ve erişilmesi zor habitatlarda yaşamaları gibi nedenler bu türlerin çalışılmasını özellikle de arazi çalışmalarının yapılmasını zorlaştırmaktadır (Team, 2002; Soyumert, 2010). Ülkemiz ve dünya genelinde de sayılarının gün geçtikçe azalması ve popülasyon büyüklerinin küçük olması çalışmayı güçleştiren başka etmenlerdir. Bunların haricinde artan insan etkileri yani sanayileşme ve orman yangınları gibi habitat tahribatına neden olan etmenler ile kaçak ve bilinçsiz avcılık gibi faktörler memeli hayvanlar üzerinde tüm dünyada giderek artan tehditlerdir (Soyumert, 2010). Bu tez çalışmasında, esas itibariyle yaban hayatı envanter tekniklerinden dolaylı gözlem teknikleri içerisinde değerlendirilen fotokapan yöntemi ile Antalya Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasındaki büyük memeli türler üzerine araştırma yapılmıştır. Fotokapan çalışmalarının yanı sıra var-yok çalışmaları ve doğrudan gözlem teknikleri içeresinde yer alan noktada sayım metodu uygulanmıştır. 3

17 2. KAYNAK ÖZETLERİ Noktada sayım yöntemi, günlük aktivite desenleri bilinen yani gün içinde ne zaman nerede olduğu bilinen türler için kullanışlı bir metottur (Oğurlu, 2003). Ayrıca, ekonomik bir envanter ve gözlem metodudur (McDonald, 2000). Hayvanın beslenme, su yolu ve yatak yolu gibi sıklıkla kullandığı alanlarda belirli saatlerde bekleyip sayma esasına dayanan bu teknik, yaban keçisi için en uygun sayım metodu olarak belirlenmiştir (Oğurlu, 2003). Bider (1968), gerçekleştirmiş olduğu çalışmada çamur, kum veya kar üzerinde ayak izlerini izleyerek hayvanların gözlenmesinin ve memeli hayvanların varlığının belirlenmesinin bilinen en eski metodlardan biri olduğunu açıklamıştır. Bunun yanında iz ve belirtilerin tür çeşitliliği ve popülasyon yoğunluğunun hızlı bir şekilde değerlendirilmesinde verimli ve güvenilir bir metod olduğunu açıklamıştır. Otis (1978); Karanth ve Nichols (1998), gerçekleştirdikleri çalışmalarda fertlerin ayırt edilebilir özellikleri göz önüne alındığında capture-recapture metodunu uygulayarak bir alandaki örneklemelerden nüfus yoğunluğunu tahmin edilebileceğini dile getirmişlerdir. White (1982), yapmış olduğu çalışmada kaplan, leopar ve jaguarların kapalı popülasyonlardaki sayılarını belirlemek için, geliştirilen fotokapan yönteminin popülasyon tahminlerinde kullanılabileceğini bildirmişlerdir. Rappole vd. (1985), fotokapanların ilk zamanlarda pahalı bir yöntem olduğunu ama çalışılan bölgenin iklim ve jeolojik özellikleri göz önüne alındığında sürekli arazi çalışmasının mümkün olmadığı ve tecrübeli arazi personelinin bulunmasının zor olması nedeniyle daha güvenilir bir yöntem olduğunu, ayrıca acil koruma ve hızlı bir 4

18 fauna değerlendirilmesinde dünya çapında gerek duyulan bir yöntem olduğunu belirtmiştir. Karanth ve Nichols (1998), Carbone vd. (2001) ve Karanth vd. (2010), yapmış oldukları çalışmalarda büyük kedi türlerinde olduğu gibi desenli kürke sahip olan büyük memeli türler üzerine yapılacak fotokapan çalışmalarında, her bireyin kendisine ait olan kürk desenleri sayesinde birey teşhisi gerçekleştirilebilceğini ve capture-recapture analizleri ile popülasyon yoğunluğunun hesaplanabileceğini açıklamıştır. Oğurlu (2001), gerek şuan ki yabani türlerin korunması ve nesillerinin devam ettirebilmesi, gerekse doğal kaynak olarak ele alınıp bundan faydalanılması, insanın yaban hayvanlarını içinde bulunduran ekosistemleri yeterince tanıması ve ekolojik anlamda uygun yaklaşımlar geliştirilmesine bağlı olduğunu; yani yaban hayvanlarının sadece biyolojilerini bilmenin yeterli olmadığını, habitat ile olan ilişkilerini de bilmek gerektiğini belirtmiştir. Griffiths ve Van Schaik (1993), gerçekleştirdikleri çalışmalarda yakalanması zor olan memeli türlerin aktivite desenlerinin belirlenmesinde fotokapanların kullanılmasının önemli bir rol oynadığını belirtmişlerdir. Mol ve Selmi (1993), yaban hayatını düzenlemek için öncelikle hayvanların ihtiyaçlarının belirlenmesinin gerektiğini söylemişlerdir. Yaban hayvanlarının genel olarak bazı isteklere sahip olduğunu, bunların başında besin, barınma, gezinme, tozlanma ve su geldiğini belirtmişlerdir. Trolle ve Kerry (2003), Connolly (2007) ve Ertuğrul (2009), yapmış oldukları çalışmalarda yaban hayatında uygulanabilecek birçok sayım metodu olduğunu bildirmişlerdir. Son zamanlarda uygulamaya başlanan görüntüleme sistemlerinden birisi olan fotokapanlar, yaban hayatını takip etmek amacıyla üretilmiş, belirli bir 5

19 noktaya kurulan ve üzerlerinde bulunan hareket algılayıcı sensörler sayesinde görüş açısı içerisinden geçen yaban hayvanlarını fotoğraf makinesi ve video kameralarla tespit etmektedir. Ertuğrul (2007) yaban hayatı çalışmalarında fotokapanın, belirlenen türlerin yayılış alanlarının tespitinde, bunların alandaki yayılış ve habitat tercihlerinin tespitinde, günlük ve mevsimsel aktivite desenlerinin belirlenmesinde, popülasyon büyüklüğünün ve popülasyon yoğunluğunun belirlenmesinde ve ayrıca desenli ve benekli türlerde birey tespitinde kullanılabileceğini belirtmiştir. Can (2008) de yaptığı çalışmada Yenice Ormanları nda fotokapanları kullanmıştır. Yaptığı bu çalışmayla Türkiye ormanlarında fotokapanların kullanımını denemiştir. Uygulanan fotokapan yöntemiyle birçok türün olduğunu tespit etmiştir. Türkiye de ilk defa gerçekleştirilen bu fotokapan yöntemiyle memeli türlerin varlığının, göreceli yoğunluğunun, aktivite desenlerinin ve tür çeşitliliğinin belirlenmesinde kullanılabileceğini açıklamıştır. Ayrıca ülkemizde yapılan koruma çalışmalarında veri eksikliğinin neden olduğu sorunların önüne geçilmesinde fotokapan yönteminin kullanılabileceğini ve gerekli verilerin elde edilebileceğini belirlemiştir. Ertürk (2010) Bartın ili ve çevresinde kurt (Canis lupus) popülasyonları üzerine fotokapan yöntemini kullanarak alanda yayılış gösteren kurt popülasyonların CBS tabanlı habitat uygunluk analizlerini ve türün yayılış modellemesini ortaya çıkarmıştır. Karanth ve Nichols (1998), kaplanların ve ayıların popülasyon çalışmalarında fotokapanlardan yararlanmışlardır. Bu türlerin habitat tercihinin ve aktivite desenlerinin belirlenmesinde kullanılabileceğini açıklamışlardır. Stein vd. (2008) de yaptıkları çalışmada oportunist yöntemi ele almışlar, hedef tür veya türlerin araştırma alanlarında yayılma ve kullanma ihtimalinin en yüksek 6

20 olduğu alanların veya noktaların seçilerek, seçilen bu alanlara fotokapanların kurulmasını saptamışlardır. Thompson (2004), yapmış olduğu çalışmada, fotokapanların aktif halde olup olmadığı araştırmacılar tarafından periyodik olarak kontrollerinin takip edilmesini belirtmiştir. Ancrenaz (2012), fotokapan kullanarak yaban hayatı izleme el kitabında yaban hayvanları habitatları ve ekolojileri ile ilgili bilgiler vermiştir. Yaban hayatı izlemede dikkat edilmesi gereken hususları belirtmiştir. Fotokapanlarla ilgili ülkemizde de birbirinden farklı konularda farklı memeli türler üzerine çeşitli araştırmalar gerçekleştirilmiştir. Yenice (Karabük) Ormanları (Can, 2008), Datça-Bozburun (Muğla) Yarımadası (İllemin, 2010), Bartın İli ve çevresi (Ertürk, 2010), Çamlıdere-Çamkoru (Ankara) Bölgesi (Akbaba, 2010), Beypazarı (Ankara) Ormanları (Mengüloğlu, 2010) ve yine Soyumert (2010) inde Kuzeybatı Anadolu (Karabük, Kastamonu ve Bartın illeri) gerçekleştirdiği çalışmalar örnek verilebilir. Birçok popülasyon kapalı bir yapıya sahiptir. Fotokapanların kullanımının kapalı popülasyonlarda belli süreleri vardır. Soisalo ve Cavalcanti (2006) ye göre 20 gün, Otis (1978), Wang ve Macdonald (2009) a göre 10 ay veya Kawanishi ve Sunquiste (2004) e göre 12 aydır. İlemin (2010) nin Datça-Bozburun da yaptığı çalışmada her bir fotokapan istasyonunu 45 günlük aralıklarla kontrol etmiştir. Robley vd. (2010) nin uyguladıkları fotokapan çalışmalarında, 49 çalışma alanında fotokapanları 20 gün süreyle aktif olarak bırakmış ve kontrol etmişlerdir. Burton (2015) ise çalışmalarında 87 fotokapan istasyonundaki fotokapanları 18 günde bir kontrol ederek çalışmasına ait verileri toplamıştır. Yine Jackson vd. (2011) nin Arap Leoparı üzerine yapmış oldukları çalışmalarda fotokapanların, 7 ile 15 gün arasında sistem üzerinden ve araştırmacılar tarafından kontrol edilmesinin gerektiğini belirtmişler, ayrıca da nüfus sayımlarında hata oranını azaltmak için fotokapan çalışma sürelerini 7

21 40-70 gün arasında olması gerektiğini belirtmişlerdir. Jansen ve arkadaşları (2014) nın yapmış oldukları çalışmada da bir fotokapan istasyonun en az 20 gün süreyle aktif kalacak şekilde yerleşmesi gerektiğinin bildirmişlerdir. Yaban hayatı araştırmalarında fotokapan metoduyla yaban hayvanlarının durumu hakkında bilgi elde etmek için Harmsen ve arkadaşlarının (2011) belirttiği gibi random-opportunist ve sistematik yönteminin her ikisi de kullanılmaktadır. Sistematik fotokapan yöntemi, her bir fotokapan istasyonu arasında belirli bir uzaklıkla yapılan fotokapan çalışmasıdır. Belirlenen bu yöntem, belirli bir çalışma alanında uygulanacak ve veri elde etme amacıyla yapılacak olan çalışmalarda, alanın homojen olarak incelenmesinde kolaylık sağlar ve veri elde etme amacına uygunluk sağlar. Gerçekleştirilen bu metodla, belirli bir çalışma alanında uygulanacak ve veri elde etme amacıyla yapılacak olan çalışmalarda, alanın homojen olarak değerlendirilmesinde kolaylık sağladığını ve veri elde etme amacına uygun olduğu tespit edilmiştir. Oportünist yöntemi, belirli bir alanda yayılış gösteren hedef tür veya türlerin maksimum alan kullanımı göz önüne alarak maksimum seviyede veri elde etmemizi sağlayan çalışma olarak belirtmişlerdir. Bu çalışma ile; alanda var olan tür veya türlere ait patikalar, iz ve belirtiler, yuva yeri ve beslenme yerleri ile su ihtiyacı sağladıkları alanlara yakın yerlere fotokapan istasyonu kurularak veri elde edilmesi amaçlandığı, ayrıca fotokapan istasyonlarının bulundukları alana cezp edici besin vb. maddeler bırakılarak elde edilecek verilerin sayısının en üst düzeye çıkarmaya yardımcı olabileceğini belirtmişlerdir. Majunder vd. (2011). Kelly (2008), Virginia da uyguladığı 72 günlük fotokapan çalışmasında fotokapanların bakımı ve kontrollerini yapmak amacıyla her 14 günde bir incelediğini belirtmiştir. Bridges ve Noss (2010), büyük memeli türlerin aktivite desenlerinin belirlenmesinde fotokapanlardan yararlanılabileceğini belirtmişler, fotokapanlardan alınan görsel kayıtlarda, kayıt altına alınan zamana ait tarih ve saat bilgisi kullanılarak büyük memeli türlerin aktivite desenlerini tespit etmiştir. 8

22 Ülkemizde yapılan bir çalışma da Soyumert (2010) tarafından Kuzeybatı Anadolu Ormanları nda gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu çalışmada da fotokapanların büyük memeli türlerinin tespitinde ve aktivite desenlerinin belirlenmesinde büyük bir fayda sağladığı görülmüştür. Yaptığı çalışmada sistematik fotokapan yöntemini kullanan Soyumert 131 fotokapan istasyonu kurmuş ve fotokapan gün değerine ulaşmıştır. Sistematik fotokapan yöntemine ek olarak oportünist fotokapan çalışmasıda uygulamıştır. Oportinüst fotokapan çalışmasında 55 fotokapan istasyonunda fotokapan gün değeri elde etmiştir. Tespit ettiği büyük memeli türlerinin aktivite desenleri, alan kullanımları, beslenme ve avlanma davranışları gibi ekolojik özelliklerinin belirlenmesinde önemli sonuçlar elde etmiştir. Keten A. (2016), Düzce ilinde yırtıcı memeli türlerin zamansal ve mekânsal dağılımlarını ortaya koymak için yaptığı çalışmasında 234 noktada fotokapan çalışması yapmış ve 4243 fotokapan gününde toplam 660 birey tespit etmiş ve yırtıcı türlerin genellikle gece aktif olduklarını belirlemiştir. Harmsen vd. (2011), yaban hayatı çalışmalarında fotokapan yöntemiyle yaban hayvanı popülasyonları hakkında veri elde etmek için random-opportunist ve sistematik fotokapan yönteminin her ikisininde yaygın olarak kullanıldığını dile getirmiştir. Sistematik fotokapan yöntemini her bir fotokapan istasyonu arasında belirli bir mesafe alınarak yapılacağını belirtmişlerdir. Uygulanan bu yöntemle, belirli bir çalışma alanında uygulanacak ve veri elde etme amacıyla yapılacak olan çalışmalarda, alanın homojen olarak incelenmesinde kolaylık sağladığını ve veri elde etme amacına uygunluk sağladığını belirtmişlerdir. Oportünist yöntemini, belirli bir alanda yayılış gösteren hedef tür veya türlerin maksimum alan kullanımı dikkate alınarak maksimum düzeyde veri elde etmemizi sağlayan çalışma olarak ifade etmişlerdir. 9

23 Meek (2012), yaban hayatı çalışmalarında fotokapanların (kamera tuzaklarının) uygulanması, teknolojinin ilerlemesiyle birlikte artış olduğunu vurgulamıştır. Uluslararası alanda, yaban hayatı çalışmalarında araştırma, koruma ve yönetim konularında çeşitli amaçlarda hızlı bir şekilde kullanılabileceğinden bahsetmektedir. 10

24 3. MATERYAL-YÖNTEM 3.1.Materyal Araştırma alanının tanıtılması Proje alanını oluşturan Antalya Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS) günümüzde alageyiğin Dünyada ki son doğal yayılış alanıdır. Antalya ili Korkuteli, Döşemealtı, Kepez ve Konyaaltı ilçeleri mülki hudutları içinde kalmakta olup Antalya şehir merkezinden karayolu ile alanın güney sınırına uzaklık 15 km.dir. Alanın toplam yüzölçümü hektar, deniz seviyesinden yüksekliği ise metre (Eren tepe) arasındadır (Şekil 1). Şekil 1. Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının coğrafi konumu Düzlerçamı YHGS, GCS_European_1950 (ED_1950_UTM zon 36N) koordinat sistemine göre; Kuzeyi: ; Güneyi: ; Doğusu: ; Batısı: grid çizgileri arasında kalmaktadır. Düzlerçamı YHGS çevresinde 14 adet yerleşim alanı yer almaktadır. Araştırma sahasının doğusu; Duraliler mevkinden petrol boru 11

25 hattı ve köy yolunu takiben, İnceyol, Kaşan mevkii, Hacıhasanyıkığı mevkii, Kurtlukuyu mevkii, Kepezbaşı mevkii, buradan Antalya-Korkuteli karayolunun güney kısmında yer alan Nebiler ve Düzlerçamı orman sınırını takiben, Aynalısarnıç, Ağa Gölü mevkilerinden Yukarı Karaman, Düzlerçamı orman evlerine, buradan yolun kuzey doğusunda kalan Kuruçayı takiben, Toygara damları mevkii, tekrar Kurudereyi takiben, Çılpıklı mezarlığı, buradan kuzey doğu istikametinde orman sınırını takiben Karakese mahallesi, Çığlık Köyü Orta ve Ayanlar mahalleleri, Yağca Köyü Çakmak, Somaklı ve Kocaköy mahalleleri, orman sınırını takiben Karain mağarası danışma merkezi, yine orman sınırını takiben, Kırkgöz mevkiine, orman sınırını takiben Eğribük mevkiinden Antalya-Burdur karayoluna ulaşmaktadır. Saha 2002 yılında Düzlerçamı YHGS ( Ha.) ismiyle koruma statüsünü kavuşturulmuştur. Düzlerçamı YHGS nın arazi kullanım sınıfları açısından değerlendirildiğinde alanın büyük kısmının verimli orman (16236 ha) olduğu tespit edilmiştir. Sahada kapalılığı düşük kızılçam (Pinus brutia) ve yer yer kızılçam-ardıç (Juniperus spp.) karışık ormanlarından oluşan iğne yapraklı ormanlar ile maki elemanlarının ağırlıklı olduğu seyrek kızılçam ve ardıç ağaçlarını bulunduran kaya vejetasyonu olmak üzere başlıca iki vejetasyon tipinden meydana geldiği belirlenmiştir. Alanda yaban keçisinin yaşama alanları olan sarp kayalık kısımlarda derin yarık ve mağaralar yer almaktadır. Su bakımından özellikle kuzey kısımda sadece kışları akan kuru derelerle, çok az sayıda küçük su kaynakları bulunmakta güney kısımda ise su kaynaklarının biraz daha fazla olduğu ancak köylülerce ait özel arazilerin sulanmasında kullanıldığı bildirilirmiştir (Sarıbaşak vd., 2010) Projede kullanılan gereçler Bir adet Sony 30X video kamera, bir adet Canon 600 D Teleobjektifli marka fotoğraf makinesi, bir adet Canon 70 D fotoğraf makinesi, bir adet Tamron teleobjektif, bir adet Canon teleobjektif, Var-yok tarama metodu için mişip, iz tespitlerinde yaban hayvanı iz tespit kitapçığı, araştırma alanındaki gözlem noktası ve mevkilerin yükselti ve coğrafi koordinatlarının belirlenmesinde GPS, arazi 12

26 noktalarının belirlenmesi, koordinatların kaydedilmesi, yön tespiti gibi çalışmalar için çeşitli ölçeklerde (1/5000, 1/10000 ve 1/25000) topoğrafik haritaları, iklim haritaları, envanter çalışmaları için 35 adet fotokapan hafıza kartı, pil, piton kilit, GPS, 12*42 dürbün ve Capture 2 Fotokapan analiz programı, ArcMap 10.2 yazılımının bir eklentisi olan topography tools opsiyon SPSS 17, ArcGis 9 harita programı, Microsoft Excel ve SPSS 17 istatistik program, PC-ORD 6 paket programı kullanılmıştır Yöntem Ön etüt ve altlık oluşturma yöntemleri YHGS ye ait ana kaya haritası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü nden temin edilerek koordinatlı hale dönüştürülmüştür (MTA, 2011). Sayısal ortamda Antalya Orman Bölge Müdürlüğünden alana ait meşçere tipleri haritası temin edilmiş olup, tüm bu haritaların piksel düzenleri GPS ortamına aktarılmıştır (Şekil 2). Şekil 2. Düzlerçamı YHGS ölçeğinde oluşturulmuş ana kaya ve meşçere tipleri haritaları 13

27 VAR-YOK tarama yöntemleri Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda yayılış gösteren büyük memeli yaban hayvanı türlerinin tespiti amacıyla Var-Yok iz-belirti tarama arazi çalışmaları yürütülmüştür. Tez öneri formunda taahhüt edilen iş süresi dâhilinde yürütülen arazi çalışmalarında toplam 389 deneme hattında çalışmalar yürütülmüştür. Var-Yok taramaları ile her bir örnek hat üzerinde başlangıç koordinatları, gidiş yönü ve yükseklik kademelerinden elde edilen veriler büro ortamında değerlendirilmiştir (Şekil 3). Şekil 3. Var-Yok tarama metodu uygulama düzeni Çalışmada yaban hayvanlarının varlığı hakkında ve habitat seçimleri bazında fikir edinebilmek amacıyla, Oğurlu (2003) nun tavsiye ettiği tabakalı örnekleme metodu tercih edilmiştir. Var-Yok taramaları, 20 şer m aralıklarla r=200 cm yarıçapında toplam 389 deneme hattında (sayım hattı uzunluğu: maksimum 400 m) ve toplam 389*20=7780*20 adet pilotta yürütülmüştür. Böylelikle, (6800*20 m)= m uzunluktaki bir hat üzerinde, (7780*3,14*2*2)= 97716,8 m 2 ve 97,716 hektar alanında pilot taranmıştır (Şekil 4). 14

28 Şekil 4. Var-Yok deneme hatlarının yükseltisel ve yoğunluğa bağlı konumu Şekil 4 de görüleceği üzere, Var-yok iz-belirti arazi çalışmaları hareket kabiliyeti zor olan dik/sarp kayalıklar dışında gerçekleştirilmiştir Popülasyon envanter yöntemleri Proje alanında yayılış gösteren büyük memeli yaban hayvanlarının en etüt araştırma ve Var-yok iz-belirti yöntemlerinden popülasyon büyüklüğü ve popülasyon yoğunluğu tespit edebilmek için Fotokapan yöntemi, Noktada Sayım Yöntemi envanter metodlarına uygun tarzda arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir Fotokapanla envanter yöntemi Büyük memeli türlerin tespiti amacıyla fotokapanla envanter yöntemi uygulanmıştır. 35 adet fotokapan ilk olarak Temmuz 2016 da araziye konuşlandırılarak toplam 12 ay boyunca çekim yapmıştır. Çalışma alanı sınırları içerisinde yaban hayvanlarına ait veriler elde etmek amacıyla sistematik ve oportünist (fırsat noktası) yöntemi ile 15

29 fotokapan çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Fotokapan yönteminin uygulanmasından önce alanda iz-dışkı tespiti yapılmıştır. Gerçekleştirilen fotokapan çalışmaları esnasında Cuddeback marka fotokapan kullanılmıştır. Kurulmuş olan fotokapan istasyonları için örnekleme dönemi boyunca her ay kontrol çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Kontrol işlemleri sırasında her fotokapan istasyonunun öncelikle aktif olarak çalışıp çalışmadığı test edilmiş, elde edilen fotoğraf kayıtlarının alınıp depolanması, pil ve hafıza kartlarının değiştirilmesi ve gerekli ayarlar yapıldıktan sonra tekrar aktif hale getirilmiştir. Her fotokapan kurulmasında, fotokapanların saat ve tarih ayarları; fotokapan gün değeri ve aktivite desenlerinin sağlıklı bir şekilde belirlenebilmesi için özellikle kontrol edilmiştir. Fotokapanda bir arıza tespit edilmesi durumunda gereği yapılmıştır ve gerekli durumlarda (örn; fotokapana zarar verilmesi, ağaç kesim çalışmaları) istasyon, uygun alana taşınmıştır. Çalışma bölgesinde hedeflenen türlere yönelik sistematik fotokapan örneklemesi için uygun özelliklere sahip olmayan alanlara fırsat noktası yöntemi ile fotokapanlar kurulmuştur. Bu doğrultuda kurulan fotokapanlar aralarında mesafe olması gözetilmemiş, alanda büyük memelilerin kullanma olasılığı en yüksek olan geçiş noktalarına fotokapanlar yerleştirilmiştir (Şekil 5). Şekil 5. Fotokapanların farklı fotokapan istasyonlarına kurulumu 16

30 Şekil 6. Var-yok taramaları sonucunda yaban hayvanlarının tespit edildiği noktalara kurulan fotokapanları gösterir harita Fotokapan gün değeri Fotokapanlar belirlenen noktalara yerleştirilip çalışır hale getirildikten sonra sistemin sorunsuz olarak çalıştığı her gün fotokapan gün birimi olarak alınmaktadır (Karanth and Nichols, 1998). Çalışma alanında birden fazla fotokapan çalışıyor olması durumunda, bütün istasyonlardan elde edilen fotokapan gün değerleri toplamı çalışma alanındaki toplam fotokapan gün değerini oluşturmaktadır (Soyumert, 2010). Fotokapanlar çalışma alanına kurulduktan sonra yapılan arazi çalışmalarında, öncelikle o fotokapanın aktif olarak kayıt almaya devam edip etmediği test edilmiştir. Kontroller esnasında aktif olan fotokapanların gün değeri, kurulduğu tarih ile kontrol tarihleri arasındaki geçen gün sayısı olarak hesaplanmıştır. Fakat kontroller esnasında fotokapanın çeşitli nedenlerden (hafıza kartın dolması, pilin bitmesi, teknik arızalar vb.) aktif olmadığı tespit edilirse 17

31 fotokapanın son çektiği fotoğrafa ait tarih, fotokapanın aktif olarak çalıştığı son gün olarak kabul edilmiştir. Elde edilen fotokapan görüntülerinin değerlendirilmesinde Microsoft Visual Basic tabanlı olarak Hacettepe Üniversitesi Ekoloji Grubu (EKOG) tarafından geliştirilen Fotokapan Veri Girişi ve Değerlendirilmesi programından, ayrıca Microsoft Excel programından yararlanılmıştır. Arazi ortamında fotokapanlardan elde edilen veriler bu program vasıtasıyla Excel ortamına girilerek veriler istatistiki olarak analiz edilmek üzere saklanmaktadır (Şekil 7). Şekil 7. Elde edilen fotokapan görüntülerinin ofis ortamında bilgisayar ortamına aktarılması Aktivite desenleri Fotokapan kayıtlarından elde edilen saat verileri kullanılarak hedef tür ve diğer memeli türlere ait gün içi aktivite desenleri elde edilmiştir. 24 saatlik zaman dilimi, 1 saatlik dilimlere bölünerek her türe ait gün içi aktivite desenleri çizilmiştir. Gün içi aktivite desenleri için elde edilen sonuçlar daha ayrıntılı olması için grafiklerle gösterilmiştir. 18

32 3.2.6 Yaban keçisi (Capra aegagrus) noktada sayım yöntemi Düzlerçamı YHGS nin özellikle kuzey batı bölümünde yer alan kayalık alanlar yaban keçisi için uygun habitatlar oluşturmaktadır. Gözlem noktalarını belirlemek için, Düzlerçamı YHGS de Doğa Koruma ve Milli Parklar 6. Bölge Müdürlüğü ile birlikte seçilen toplam 55 adet gözlem noktası sayım öncesi haritada belirlenerek envanter çalışması planlanmıştır yıllarında Düzlerçamı YHGS de belirlenen noktalarda 2-3 er günlük gözlemler yapılmıştır. Sayımlarda toplam 20 kişilik ekip görev almıştır. Gözlem zamanı olarak, yaban keçisinin tüm gün aktif olduğu göz önünde bulundurularak sabah güneşin doğuşundan batışına kadar gözlemler devam etmiştir. Her gözlem mevkiinde sabahleyin ve akşam olmak üzere en az iki gözlem yapılmıştır. Genellikle gözlem noktaları karşılıklı olarak alınarak tek noktadan görülmeyen yerlerin de görülmesi amaçlanmıştır (Şekil 8). Şekil 8. Yaban keçisi (Capra aegagrus) envanteri başlarken 19

33 Gözlem boyunca dikkat etmesi gereken hususlar, sayımın başlama ve bitiş saatleri ve direkt gözlem kartının nasıl doldurulacağı ayrıntılı olarak açıklandıktan sonra, gözlem grupları araçtan indirilerek veya ekipten ayrılarak önceden belirlenmiş gözlem noktalarına bırakılmıştır. Her grup kendi gözlem noktasında gerçekleştirdiği gözlemleri yaban keçisi gözlemi ve sayımı için hazırlanan doğrudan gözlem kartlarına işaretlenmiştir (Şekil 9). Şekil 9. Yaban keçisi doğrudan gözlem kartı 20

34 Şekil 10. Yaban keçisi envanteri öncesi dağıtım sırasında Envanter verilerinin büro ortamında incelenmesi suretiyle Oğurlu (2001) nun belirttiği ve Gündoğdu (2006) nun da çalışma alanında daha önce yürüttüğü çalışmada belirlediği unsurlardan; popülasyon dağılımı ve yapısı, natalite faktörleri (batın büyüklüğü, yıllık doğum sayısı, cinsiyet oranı, vb.), mortalite faktörleri (predasyon, hastalık, kazalar, stres, avcılık) nin toplam etkilerini yansıtan ve popülasyonun grup büyüklüklerini belirlemeye yarayacak olan popülasyon dinamiğine ait parametreler incelenmiştir. 21

35 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1. Popülasyon Envanter Yöntemleri Alanda yayılış gösteren büyük memeli türlerin Var-yok iz-belirti yöntemlerinden popülasyon büyüklüğü ve popülasyon yoğunluğunu tespit edebilmek amacıyla yaban hayatı envanter teknikleri dolaylı sayım teknikleri içerisinde yer alan Fotokapan yöntemi ile Doğrudan Sayım teknikleri içerisinde değerlendirilen Noktada Sayım Yöntemlerinin esasına uygun olarak arazi çalışmaları yapılmıştır Fotokapanla envanter yöntemi Arazi çalışmaları Temmuz Eylül 2017 tarihleri arasında gerçekleştirilmiş olup bu süreler arasında fotokapanlar var-yok çalışmaları sonucunda iz-dışkı olan alanlara fırsat noktası yöntemi ile toplam 182 Fotokapan istasyonuna yerleştirilmiştir. Bu istasyonlarda tespit edilen hayvanlar, fotokapan gün değerleri ve kurulum tarihleri Çizelge 1 de yer almaktadır. 22

36 Kurulum tarihi 1 istasyon Koordinat Foto Adedi Survey Günü YH Çeken Foto Adedi Alageyik Yaban Domuzu Karakulak Yaban Tavşanı Tilki İnsan Köpek Yaban Keçisi Evcil Keçi Porsuk Sansar Çizelge 1. Fotokapan dönemlerine göre elde edilen fotokapan verileri 1 X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y

37 Kurulum tarihi 2 istasyon Koordinat Foto Adedi Survey Günü YH Çeken Foto Adedi Alageyik Yaban Domuzu Karakulak Yaban Tavşanı Tilki İnsan Köpek Yaban Keçisi Evcil Keçi Porsuk Sansar Çizelge 1 (devamı). Fotokapan dönemlerine göre elde edilen fotokapan verileri 1 X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y

38 Kurulum tarihi 3 istasyon Koordinat Foto Adedi Survey Günü YH Çeken Foto Adedi Alageyik Yaban Domuzu Karakulak Yaban Tavşanı Tilki İnsan Köpek Yaban Keçisi Evcil Keçi Porsuk Sansar Çizelge 1 (devamı). Fotokapan dönemlerine göre elde edilen fotokapan verileri 1 X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y

39 Kurulum tarihi 4 istasyon Koordinat Foto Adedi Survey Günü YH Çeken Foto Adedi Alageyik Yaban Domuzu Karakulak Yaban Tavşanı Tilki İnsan Köpek Yaban Keçisi Evcil Keçi Porsuk Sansar Çizelge 1 (devamı). Fotokapan dönemlerine göre elde edilen fotokapan verileri 1 X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y

40 Kurulum tarihi 5 istasyon Koordinat Foto Adedi Survey Günü YH Çeken Foto Adedi Alageyik Yaban Domuzu Karakulak Yaban Tavşanı Tilki İnsan Köpek Yaban Keçisi Evcil Keçi Porsuk Sansar Çizelge 1 (devamı). Fotokapan dönemlerine göre elde edilen fotokapan verileri 1 X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y

41 Kurulum tarihi 6 istasyon Koordinat Foto Adedi Survey Günü YH Çeken Foto Adedi Alageyik Yaban Domuzu Karakulak Yaban Tavşanı Tilki İnsan Köpek Yaban Keçisi Evcil Keçi Porsuk Sansar Çizelge 1 (devamı). Fotokapan dönemlerine göre elde edilen fotokapan verileri 1 X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y

42 Kurulum tarihi 7 istasyon Koordinat Foto Adedi Survey Günü YH Çeken Foto Adedi Alageyik Yaban Domuzu Karakulak Yaban Tavşanı Tilki İnsan Köpek Yaban Keçisi Evcil Keçi Porsuk Sansar Çizelge 1 (devamı). Fotokapan dönemlerine göre elde edilen fotokapan verileri 1 X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y

43 Kurulum tarihi 8 istasyon Koordinat Foto Adedi Survey Günü YH Çeken Foto Adedi Alageyik Yaban Domuzu Karakulak Yaban Tavşanı Tilki İnsan Köpek Evcil Keçi Porsuk Sansar Çizelge 1 (devamı). Fotokapan dönemlerine göre elde edilen fotokapan verileri 1 X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y X Y

44 Fotokapan çalışmaları sonucunda, fırsat noktası yöntemi ile 8740 Fotokapan gün değerine ulaşılarak Cervus dama ya ait 1380 adet, Sus scrofa a ait 1442, Capra aegagrus a ait 16, Caracal caracal a ait 19, Canis aureus a ait 3, Lepus europaeus a ait 71, Vulpes vulpes e ait 100, Meles meles e ait 19, Martes foina ya ait 6 toplamda 3056 fotokapan görüntüsü elde edilmiştir. Yürütülen fotokapan çalışmaları sonucunda alageyik (Cervus dama), çakal (Canis aureus), tilki (Vulpes vulpes), yaban tavşanı (Lepus europaeus), kaya sansarı (Martes foina), yaban domuzu (Sus scrofa), yaban keçisi (Capra aegagrus), porsuk (Meles meles) ve karakulak (Caracal caracal) türleri olmak üzere toplamda 9 adet yabani memeli türü tespit edilmiştir. Çizelge 2. Fotokapana yakalanan yaban hayvanı türü ve görüntülenme adedi Tür ismi (Türkçe Latince) Görüntülenme adedi Alageyik (Cervus dama) 1380 Yaban domuzu (Sus scrofa) 1442 Tilki (Vulpes vulpes) 100 Yaban tavşanı (Lepus europaeus) 71 Karakulak (Caracal caracal) 19 Porsuk (Meles meles) 19 Yaban keçisi (Capra aegagrus) 16 Sansar (Martes martes) 6 Çakal (Canis aureus) 3 Diğer 16 Fotokapan çalışmaları sonucunda bölgede rekreasyon alanlarının fazla olması ve yerleşim yerlerine yakın olması nedeniyle elde edilen 4054 görüntünün 995 adedi evcil hayvan, insan-araç ve köpek görüntüleridir. Ayrıca fotokapanlarla saksağan, sarı gagalı dağ kargası, tarla ardıcı ve farklı kuş türlerine ait kayıtlarda elde edilmiştir. Elde edilen fotokapan verilerinin yaban hayvanı türleri ile evcil hayvan, insan-araç ve başıboş-çoban köpeği çekme adetleri Çizelge 3 ve % oranları Şekil 11 de sunulmuştur. Çizelge 3. Fotokapana yakalanan yaban hayvanı dışındaki görüntüler Tür ismi Görüntülenme adedi Evcil hayvan 433 İnsan-Araç 801 Köpek 76 31

45 2% Alageyik (Cervus dama) Yaban domuzu (Sus scrofa) 12% Tilki (Vulpes vulpes) Yaban tavşanı (Lepus europaeus) 0% 1% 0% 1% 2% 11% 34% Karakulak (Caracal caracal) Porsuk (Meles meles) Yaban keçisi (Capra aegagrus) Sansar (Martes martes) Çakal (Canis aureus) 2% Diğer 35% Evcil hayvan İnsan-Araç Köpek Şekil 11. Fotokapana yakalanan türlerinin yüzdelik dağılımı Şekil 11 den görüldüğü üzere fotokapan envanterinde % 34 oranında alageyik, %35 oranında yaban domuzu en fazla görülen türlerdir. İnsan-araç ve köpek ise alageyik gibi önemli bir türün doğal habitatında sırasıyla % 12 ve % 2 oranında tespit edilmiştir Alanda tespit edilen türler ve genel özellikleri Çakal (Canis aureus) Etçiller (Carnivora) takımının, köpekgiller familyasının bir üyesidir. Çalışma alanında genellikle maki ve fundalıklarda, derin vadi tabanlarında ve alçak yamaçlardaki meşeliklerde yaşadığı görülmüştür. 32

46 Şekil 12. Fotokapana yakalanan çakal (Canis aureus) Tilki (Vulpes vulpes) Canidae familyasına ait bir tür olan tilki, ülkemizde geniş bir yayılış alanına sahiptir. Çalışma alanında genellikle ormanlık, ağaçlık, fundalık, çalılık gibi bitki örtüsü olan kurak alanları kullandığı görülmüştür. Yaptığımız araştırma ve Şekil 23 de görüldüğü üzere genellikle gün batımından gün doğumuna kadar ve aktif olduğu görülmüştür. Şekil 13. Fotokapana yakalanan tilki (Vulpes vulpes) 33

47 Yaban tavşanı (Lepus europaeus) Çalışma alanında genellikle tarım alanları ve çevresindeki fundalıkları tercih ettiği görülmüştür. Şekil 22 de görüldüğü üzere genellikle gün batımından gün doğumuna kadar aktif olduğu tespit edilmiştir. Genellikle tek dolaşır. Kızışma döneminde birkaçını bir arada görmek mümkündür. Yaptığımız çalışmada çiftleşme süresinde gündüz de hareket halinde olduğu tespit edilmiştir. Şekil 14. Fotokapana yakalanan yaban tavşanı (Lepus europaeus) Yaban domuzu (Sus scrofa) Yaban domuzu Suidae familyasına ait, iri gövdeli, uzun ve büyük başı ile güçlü bir görünüşe sahip atik bir hayvandır. Yaptığımız çalışmada ve Şekil 21 de görüldüğü üzere genellikle gece dolaştığı ve yayıldıkları tespit edilmiştir. Çalışma alanındaki kızılçam habitatlarının gölgelik ve nemli kısımlarında yatmaktadırlar. Beslenmesini ise ziraat alanları ile meyve bahçelerinde sıkça yaptığı görülmüştür. Bu nedenle yöre halkı yaban domuzu zararlarına karşı tarla ve bahçelerini beklemektedirler. 34

48 Şekil 15. Fotokapana yakalanan yaban domuzu (Sus scrofa) Porsuk (Meles meles) Mustelidae familyasında yer alan Meles meles, Meles cinsi içinde bulunan tek türdür. Proje alanında tespit edilen porsuk, genel itibariyle proje alanının nispeten eğimli habitatlarının yer aldığı güney kısımlarda tespit edilmiştir. Yer yer kızılçam ağaçlıklı habitatları ile Termessos Milli Parkı civarındaki dağlık arazilerde yayılış gösterdiği tespit edilmiştir. Yaptığımız araştırma ve Şekil 22 de görüldüğü üzere genellikle gece hareketli ve aktif olduğu görülmüştür. Gündüzleri özellikle çalışma alanın yaz sıcağında ininde ve gölgelik alanlarda geçirdiği tahmin edilmektedir. Şekil 16. Fotokapana yakalanan porsuk (Meles meles) 35

49 Yaban keçisi ( Capra aegagrus) Dünya genelinde Capra cinsine ait yayılış gösteren 9 türden biridir. Çalışma alanının kuzey kısmındaki 1500 m veya daha yüksek kısımların kayalık alanlarında yayılış gösterdiği, aynı zamanda yaptığımız fotokapan çalışmalarında ormanlık alanlardaki su kaynaklarına indiği tespit edilmiştir. Şekil 17. Fotokapana yakalanan yaban keçisi (Capra aegagrus) Karakulak (Caracal caracal) İnce yapılı, çevik bir kedi olan karakulak (Türkiye alttürü-caracal caracal schmitzi) kızıl-kahverengiden koyu griye kadar değişebilen ve sivri, siyah püsküllü kulaklarıyla rahatça tanınabilir. Çalışma alanında yer yer seyrek ağaçlıklı düz ve rakımı düşük habitatlarda yayılış gösterdiği tespit edilmiştir. Besinlerini kuşlar, tavşanlar, küçük kemirgenler teşkil etmektedir. Ayrıca alageyik ve yaban domuzu yavru bireylerine saldırdığı da düşünülmektedir. 36

50 Şekil 18. Fotokapana yakalanan karakulak ( Caracal caracal) Alageyik (Cervus dama) Geyikgiller (Cervidae) familyasından bir geyik türüdür. Saf alageyikler Dünya da sadece Antalya da Düzlerçamı bölgesinde hayatını sürdürmektedir. Alanın genellikle güney kısmındaki tarım alanlarınında karıştığı kızılçam ormanlarında ve maki alanlarında yayılış gösterdiği tespit edilmiştir. Yazın sıcaklıklardan dolayı metreye kadar çıktığı tespit edilmiştir. Şekil 21 de görüldüğü üzere genellikle gün batımından sabah saatlerine kadar aktif olduğu görülmektedir. Bahar ve yaz aylarında dişiler, erkekler ve yavruların bir arada olduğu görülmüştür. Çiftleşme mevsimi Ekim ayıdır. Bu dönemde boğalar yalak denilen bir çukur kazar, kesik kesik böğürerek dişileri yanına çağırır. Haziran ayında tek yavru doğururlar (Nadiren ikiz). 37

51 Şekil 19. Fotokapana yakalanan alageyik (Cervus dama) P Kaya sansarı (Martes foina) Sansargiller (Mustelidae) familyasından bir sansar türüdür. Çalışma alanında daha çok yerleşimler civarındaki ormanlık habitatlarda tespit edilmiştir. Şekil 20. Fotokapana yakalanan sansar (Martes foina) 38

52 Araştırma alanında yayılış gösteren büyük memeli türlerin aktivite desenleri Fotokapan yöntemiyle elde edilen kayıtlar göz önünde bulundurularak YHGS içerisinde yayılış gösteren ve yeterli sayıda fotokapan görüntüsü elde ettiğimiz yaban hayvanlarına ait gün içi aktivite desenleri elde edilmiştir. Şekil 21. Alageyik (Cervus dama) ve yaban domuzu (Sus scrofa) fotokapan dönemi günlük aktivite deseni Şekil 22. Yaban tavşanı (Lepus europaeus) ve porsuk (Meles meles) fotokapan dönemi günlük aktivite deseni Şekil 23. Karakulak (Caracal caracal) ve tilki (Vulpes vulpes) fotokapan dönemi günlük aktivite deseni 39

53 Fotokapan yöntemiyle tür dağılım haritaları Düzlerçamı YHGS yaklaşık ha alan olup Antalya-Korkuteli karayolu ile fiili olarak ikiye ayrılmıştır. Çalışma alanında yapmış olduğumuz ön etüt arazi çalışmalarında var-yok yöntemiyle yaban hayvanlarına ait iz ve dışkıların bulunduğu bölgeler tespit edilerek bu bölgelere fotokapanlar kurulmuş ve alanın faunası, yaban hayvanlarının popülasyon durumu, tehdit faktörleri ve alanın kullanım durumu belirlenmeye çalışılmıştır. YHGS nin güney kısmının daha düz olması, yükseltinin düşük olması ve habitat çeşitliliğinin fazla olması nedeniyle başta alageyik olmak üzere yaban hayvanları tarafından daha çok tercih edildiği tespit edilmiştir. Fotokapan yöntemiyle araştırma alanında tespit edilen alageyik dağılış haritası (Şekil 24), yaban domuzu dağılışı ve yoğunluğu (Şekil 25), tilki dağılışı ve yoğunluğu (Şekil 26), karakulak dağılışı ve yoğunluğu (Şekil 27), yaban tavşanı dağılışı ve yoğunluğu (Şekil 28), yaban keçisi dağılışı ve yoğunluğu (Şekil 29), porsuk dağılışı ve yoğunluğu (Şekil 30), çakal dağılışı ve yoğunluğu (şekil 31), sansar dağılışı ve yoğunluğu (Şekil 32) belirtilmiştir. Şekil 24. Düzlerçamı YHGS alageyik birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası 40

54 Şekil 25. Düzlerçamı YHGS yaban domuzu birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası Şekil 26. Düzlerçamı YHGS tilki birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası 41

55 Şekil 27. Düzlerçamı YHGS karakulak birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası Şekil 28. Düzlerçamı YHGS tavşan birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası 42

56 Şekil 29. Düzlerçamı YHGS yaban keçisi birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası Şekil 30. Düzlerçamı YHGS porsuk birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası 43

57 Şekil 31. Düzlerçamı YHGS çakal birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası Şekil 32. Düzlerçamı YHGS sansar birey sayısına göre dağılış ve yoğunluk haritası Fotokapan envanterinde yaban hayvanı türlerinin yanı sıra evcil hayvan, insan-araç ve köpeklere sıkça rastlanılmıştır. İnsan, köpek ve küçükbaş-büyükbaş evcil hayvanların alageyik habitatında oldukça yoğun gözükmesi bu alanda önemli bir insan yaban hayatı çatışması olduğunun diğer bir göstergesini oluşturmaktadır. 44

58 Şekil 33. Düzlerçamı YHGS de tespit edilen evcil hayvan dağılışı ve yoğunluğu Şekil 34. Düzlerçamı YHGS de tespit edilen insan-araç dağılışı ve yoğunluğu 45

59 Şekil 35. Düzlerçamı YHGS de tespit edilen köpek dağılışı ve yoğunluğu Yaban keçisi (Capra aegagrus) noktada sayım yöntemi Bu bölümde, proje alanı olan ve Düzlerçamı YHGS yaban keçisi habitatlarında Orman ve Su İşleri Bakanlığı 6. Bölge Müdürlüğü ile ortak planlanıp gerçekleştirilen yaban keçisi noktada sayım envanterlerine ait, 2016 ve 2017 kış (kovgun-kızışma) döneminde yürütülen noktada sayımlar sonucunda kaydedilen popülasyon dağılımları, popülasyon büyüklükleri ve yoğunlukları, popülasyon yapısı ve grup yapısı bu bölümde verilmiştir yıllarında yapılan sayımlarda elde edilen teke, dişi ve yavru sayılarının yıllara ve gözleklere göre dişi, yavru ve yaşlara göre teke sayıları Çizelge 4 de görülmektedir. 46

60 Çizelge yılı yaban keçisi (Capra aegagrus) sayımları DÜZLERÇAMI YHGS 2016 KIŞ ENVANTERİ DÖKÜMÜ (2-3/12/2016) ERKEK BİREYLER GÖZLEK NO GÖZEK ADI DİŞİ YAVRU 2-3 YAŞ 4-5 YAŞ 6-7 YAŞ 8 YAŞ ve ÜZERİ ERKEK TOPLAM TOPLAM 1 ÇUBUK GÖKDÜNEK KALE ZEYTİNLİADA DİBEK KAKLIK GEYİK DEŞMİĞİ ARMUTLU KUYU DARIM GÖKDÜNEK İLBİZLİK DOKTORLAR SİTESİ ÖKÜZ YOLAĞI ŞAHİNLİK GÖKKAYALAR BURHANBOĞAZI ÜRÜNLÜ DOMUZ YOLAĞI YAĞCI BELİ SOĞUR ÇAĞILI ASMALI KAT GÜVERCİNLİ KEH KARAVAN YANAĞI TEKMEZAR GÜVERUÇURUMU DEMİRKAPI (DOYURAN) KELDAĞ (A.KARAMAN) KUŞTAŞI SOVAN ÇUKURU ÇETİNCE DERESİ KAYRAK YURT YELDEĞİRMENİ ULUBELEN SULUANDIZ KIZLARDAĞI DEVRENİ DERESİ YALNIZ MEZAR KATRAN DAĞI AVLAN DAĞI ZOBLAN KATIR YOLAĞI DOYURAN KELDAĞ OĞLAKLIK MANASTIR HARAMİ YANGIN KULESİ ZEYTİNLİ GÖZLEK TİYATRO ÜTÜKLÜK KARAADIÇ GÖZLEĞİ HARMANLIK KOYUN YURDU AKKAYALAR ÜÇTEPELER SAKARTAŞ GÖZLEĞİ KIZILCA YAKA NEBİLER SUYU SEPETLİ TAŞ OCAĞI OTOPARK TOPLAM

61 Çizelge 4 (devamı) yılı yaban keçisi (Capra aegagrus) sayımları DÜZLERÇAMI YHGS 2017 KIŞ ENVANTERİ DÖKÜMÜ (2017) TEKE BİREYLER GÖZLEK NO GÖZLEK ADI DİŞİ YAVRU 2-3 YAŞ 4-5 YAŞ 6-7 YAŞ 8 YAŞ ve ÜZERİ TEKE TOPLAM TOPLAM 1 Akkayalar Armutlu Kuyu Asmalı Kat Avlan Dağı Burhan Boğazı Çubuk Gökdünek Demir Kapı (Doyran) Devreni Dibek Kaklık Doktorlar Sitesi Domuz Yolağı Doyran Keldağ Düşeme Geyik Deşmiği Gökdünek Gökkayalar Güver Uçurumu Harami Yangın Kulesi Harmancık İlbizlik Kale Kanlı Kertik Kantran Dağı Karadere Kızılcayaka Karardıç Karavan Yanığı Katır Yolağı Kayrak Yurt Keldağ (A.Karaman) Kızlardağı Koca Aylak Koyun Yurdu Güvercinlidiş (Kuştaşı) Manastır Nebiler Suyu Otopark Öküz Yolağı Sakartaş Gözleği Soğur Çağılı Sovan Çukuru Sulu Andız Şahinlik Taş Ocağı (Örtülüpınar) Tekmezar Tiyatro Ulu Belen Üç Tepeler Ürünlü Ütüklük Yağcıbeli Yalnız Mezar Yel Değirmeni Zeytinli Ada Zeytinlik Gözleği Zoblan TOPLAM

62 Çizelge 5. Yıllara göre yaban keçisi (Capra aegagrus) sayımları Yıllar Dişi Yavru Yaş 8 Yaş ve Teke Toplam Yaş Yaş Üzeri Toplam Tplm Çalışma süresince 2016 ve 2017 dönemlerinde yürütülen sayımlarda yaban keçisi 2 yıllık gözlem dönemi sonuçlarına göre, 2016 yılında 56 gözlek noktasında 1355 adet yaban keçisi, 2017 yılında 55 gözlek noktasında 1403 adet yaban keçisi tespit edilmiştir yılında 848 dişi, 191 yavru ve 316 teke birey, 2017 yılında 850 dişi, 227 yavru ve 326 teke birey tespiti yapılmıştır. 2 yıllık çalışma boyunca toplamda 2758 yaban keçisi tespit edilirken; bunların 1698 adeti dişi birey, 418 adeti yavru birey ve 642 adeti teke birey olduğu gözlemlenmiştir yıllarında yapılan sayımlarda elde edilen erkek, dişi ve yavru sayıları Şekil 36 da görülmektedir. Şekil 36. Yıllara ve cinsiyete göre populasyon büyüklüğü grafiği 49

63 2016 yılında yine Zeytinli Gözleğinde 68 adet, 2017 yılında ise Sakartaş Gözleğinde 62 adet tespit edilmiştir yılında 848 adet ve 2017 yılında 850 adet olmak üzere toplamda 1698 adet dişi yaban keçisi tespit edilmiştir yılında Ürünlü Gözleğinde 15 adet ve Karaardiç ile Tiyatro Gözleklerinde 14 er adet, 2017 yılında ise Zeytinlik Gözleğinde 35 adet yavru yaban keçisi tespit edilmiştir yılında 191 adet, 2017 yılında 227 adet olmak üzere toplamda 418 adet yavru yaban keçisi tespit edilmiştir yılında Tiyatro Gözleğinde 14 adet, 2017 yılında ise Katır Yolağı Gözleğinde 6 adet 2-3 yaş teke bireyi tespit edilmiştir. Yılları itibari ile 2016 yılında 96 adet, 2017 yılında 110 adet olmak üzere 2-3 yaş grubunda toplamda 206 Teke bireyi tespit edilmiştir adet Tiyatro Gözleğinde 8 adet, 2017 yılında ise 13 adet 4-5 yaş grubunda teke yaban keçisi tespit edilmiştir. Yılların genel toplamına bakıldığında 2016 yılında 97 adet ve 2017 yılında ise 115 adet olmak üzere toplamda 212 adet 4-5 yaş grubunda teke yaban keçisi belirlenmiştir yılında Kızılcayaka ve Manastır Gözleklerinde 5 er adet, 2017 yılında ise Manastır Gözleğinde 6 adet, Zeytinlik Gözleğinde ise 5 adet 6-7 yaş grubunda teke tespit edilmiştir. Yılları itibarı ile bakıldığında 2016 yılında 79 adet ve 2017 yılında ise toplamda 68 adet 6-7 yaş grubunda teke yaban keçisi bireyi tespit edilmiştir. Yılları itibarı ile 6-7 yaş grubunda genel toplamlarda azalma olduğu gözükmektedir. Teke yaban keçisi bireylerinin incelendiği son grup olan 8 yaş ve üzeri grubunu incelediğimizde ise, 2016 yılında Zeytinli Gözleğinde ve Karaardıç Gözleklerinde 4 er adet birey ve 2017 yılında ise Zeytinlik ile Tiyatro Gözleklerinde 6 şar adet 8 yaş ve üzeri teke yaban keçisi tespit edilmiştir. Yıllar itibarı ile yılların genel toplamlarına baktığımızda 2016 yılında 44 adet, 2017 yılında ise 33 adet olmak üzere 8 yaş ve üzeri yaş grubunda genel toplamda 77 adet teke yaban keçisi bireyi tespit edilmiştir. Teke yaban keçisinin yıllar itibarı ile genel toplamlarına baktığımızda 2016 yılında en faz Tiyatro Gözleğinde 20 adet, Zeytinli Gözleğinde 18 adet ve 2017 yılında ise en fazla Manastır Gözleğinde 22 adet teke yaban keçisi bireyi tespit edilmiştir. Tek tek yıllara ve genel 50

64 toplamlarına baktığımızda 2016 yılında 316 adet ve 2017 yılında ise 326 adet olmak üzere genel toplamda 642 adet teke yaban keçisi bireyi tespit edilmiştir. Yaban keçisi çevresel etkenlerden dolayı Düzleçamı YHGS sahasında düzenli bir dağılım göstermemektedir yılındaki sayımlarda Zeytinli Gözleğinde 86 birey ile en fazla birey tespit edilmiştir. Armutlu Kuyu, Sovan Çukuru ve Devreni Deresi Gözleklerinde ise yaban keçisine hiç rastlanılmamıştır yılı sayımlarına gelindiğinde ise 113 birey ile en fazla Zeytinli Gözleğinde görülmüştür. Bir önceki yılın sayımına göre birey sayısından artış olmuştur yılında dikkat çeken diğer bir unsur ise bütün gözleklerde yaban keçisinin gözlendiği görülmüştür. Yılların genel toplamlarına baktığımızda 2016 yılında 1355, 2017 yılında ise 1403 birey görülmüştür. Toplamda 2758 yaban keçisi tespit edilmiştir. Toplam sayı Yaban Keçisi Şekil 37. Yılllar itibariyle toplam yaban keçisi büyüklükleri Düzlerçamı YHGS nda yaban keçisinin popülasyon yapısında hem bir yıllık hem de genel toplam verilerde dişi yaban keçisinin sayısal üstünlüğü görülmemektedir yılındaki popülasyon yapısında dişi birey sayısının sayısal üstünlüğü vardır. Bu yılda 848 adet dişi birey, 316 teke birey ve 191 adet yavru birey tespit edilmiştir yılında ait genel toplamda ise 1355 adet yaban keçisi tespit edilmiştir yılı verilerine gelindiğinde ise bir önceki yıla göre çok az bir artış olmuştur yılına ait popülasyon yapısında 850 birey ile dişi bireyler en fazla görülürken, teke birey sayısı 326, yavru birey sayısı 227 adet olarak tespit edilmiştir. Yıların genel 51

65 toplamlarında ise 1698 adet dişi birey, 642 adet teke birey ve 418 adet yavru birey görülmüştür Proje alanında insan ve insan kaynaklı aktiviteler Düzlerçamı YHGS yerleşim yerlerine yakın olması, sahipli şahıs tarlalarının olması ve rekreasyon alanı olarak kullanılması nedeniyle alanda fotokapanlarla evcil hayvan, insan-araç ve evcil köpek aktivitesi de çok sayıda görüntülenmiştir. Şekil 37. Proje alanında küçükbaş-büyükbaş hayvan sürüleri, başıboş-çoban köpekleri aktivite desenleri Şekil 39. Proje alanında küçükbaş-büyükbaş hayvan sürüleri, başıboş-çoban köpekleri ve insan aktivite desenleri Şekil den anlaşıldığı üzere Düzlerçamı YHGS de yaban hayvanları genel itibariyle gündüz vakitlerinde aktivite göstermedikleri görülmektedir. Fakat proje alanında yayılış gösteren yaban hayvanlarının günlük aktivite desenleri ile ters 52

66 orantılı bir şekilde evcil sürü, köpek ve insan aktiviteleri gündüz vakitlerinde en yoğun aktivitelerini gösterdikleri tespit edilmiştir. Bu bulgu aynı zamanda yaban hayvanları ile insan çatışmasının en büyük göstergesini/kanıtını oluşturmaktadır. 53

67 5. TARTIŞMA VE SONUÇ Bu çalışma büyük memeliler üzerine Antalya Düzlerçamı nda yapılmış olan ilk tez çalışmasıdır. Bölgede gerçekleştirilecek diğer benzer çalışmalara literatür ve yöntem konusunda yeterli kaynak oluşturacaktır. Çalışma alanımız içerisinde yayılış gösteren büyük memelilerin yoğunluğunu tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Bu çalışmada büyük memeli türlerin popülasyon büyüklüğü ve popülasyon yoğunluğunu tespit edebilmek amacıyla yaban hayatı envanter teknikleri dolaylı sayım teknikleri içerisinde yer alan fotokapan yöntemi ile doğrudan sayım teknikleri içerisinde değerlendirilen noktada sayım yöntemlerinin esasına uygun arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Düzlerçamı YHGS de 9 memeli türün yayılışı tespit edilmiştir. Alanda daha önce yapılan tür koruma eylem planı çalışmasında 8 adet büyük memeli yaban hayvanı tespit edilmiştir. Tespit edilen çakal (Canis aereus) Düzlerçamı YHGS için yeni kayıt özelliği taşımaktadır. Alan içerisinde yılları arasında toplamda 120 gün arazi çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarda belirli periyotlarda fotokapan istasyonları kurulmuş ve belli bir süre alanda sabit olarak bırakılmıştır. Her fotokapan istasyonundan genel bilgiler not edilmiştir. İlk aşama olarak, yetişme ortamı envanteri ile var-yok iz belirti taramaya önemli bilgi sağlamıştır. Var-yok iz belirti çalışmaları sonucunda büyük memeli yaban hayvanların yoğun olarak tespit edildiği örnek alanlar fotokapan istasyonları olarak belirlenmiştir (fırsat noktası yöntemi). Çalışma alanında yer alan kayalık ve sarp kireçtaşı habitatlarının daha çok yaban keçisi tarafından tercih edildiği noktada gözlemlerde tespit edilmiştir. Çalışmada, fotokapan gün değeri 8740 güne ulaşmıştır. Dünyanın çeşitli bölgelerinde yapılan çalışmalara göre oldukça yüksek gün değeri olduğu ortaya 54

68 çıkmıştır. Örneğin: Karanth ve Nichols (1998) ün elde ettiği fotokapan gün değeri 3.079, Kinnaird ve diğerleri (2003) nin ve Treves ve diğerleri (2010) in ise fotokapan gün değeri elde etmiştir. Ülkemizde yapılan fotokapan çalışmaları göz önünde bulundurulduğunda ise elde ettiğimiz fotokapan gün değeri oldukça iyi durumdadır. Örneğin: Can (2008) 1.200, Mengüloğlu (2010) 3.699, İlemin (2010) ve Soyumert (2010) fotokapan gün değeri elde etmiştir. Yukarıda ismi geçen araştırmacıların, belirtilen benzer fotokapan çalışmalarında elde ettikleri veriler neticesinde çalışmalarının amacına ulaştıkları göz önünde bulundurulduğunda, gerçekleştirmiş olduğumuz çalışmada elde ettiğimiz fotokapan gün değeri ile fotokapan kayıtları çalışmamızın sonuca ulaşmasında yeterli verileri elde ettiğimizi göstermektedir. 1 yıl süresince gerçekleştirmiş olduğumuz bu çalışmada da elde ettiğimiz fotokapan bulguları benzer çalışmalara ışık tutacağı düşünülmektedir. Arazi çalışmalarımızda fotokapan istasyonlarının kontrolleri, veri alımı ve pil değişimi hava şartlarına göre yani yağış, sıcaklık ve istasyondaki fotokapanların aldığı veri durumuna göre 27 ile 74 gün arasında değişiklik göstermiştir. Özellikle yaz aylarının sıcak saatleri dikkate alındığında büyük memelilerin dinlenme halinde bulunması ve görsel veri sayısının azlığı nedeniyle kontrol süremiz uzatılmış ve elde edilecek veriler maksimum seviyeye ulaştırmaya çalışılmıştır. İlemin (2010) in Datça- Bozburun da gerçekleştirdiği çalışmada hava şartlarına bağlı kalmadan 45 günlük bir periyotta kontrol ettiği ve çalışmayı neticeye ulaştıracak verilere ulaştığı düşünüldüğünde bizim gerçekleştirdiğimiz çalışmada elde ettiğimiz verilerin hedefimiz olan yoğunluk araştırmalarını yeterli seviyeye ulaştırmamıza yardımcı olduğu düşünüldüğünde fotokapan kontrol süremizin yeterli olduğu görülmüştür. Fotokapan yöntemiyle yürüttüğümüz araştırmada, büyük memeli yaban hayvanlarının günlük aktif oldukları dönemler zaman aralıklarına ayrılarak aktivite desenleri belirlenmiştir. Aktivite desenleri incelendiğinde alageyiklerin genellikle günün erken saatlerinde ve gün batımından sonra, yaban domuzunun gün 55

69 batımından gün doğumuna kadar, yaban tavşanının akşam saatlerinden sabah gün doğumuna kadar, porsuk genellikle gece nadir olarak öğlen saatlerinde, karakulak günün her saatinde, tilki gün batımından gündoğumuna kadar, yaban keçisi sabah saatlerinden gün batımına kadar, çakal sabah erken saatler nadiren gece ve sansarın gece aktif oldukları gözlemlenmiştir. Fotokapan envanterinde büyük memeli yaban hayvanı türleri yanı sıra evcil hayvan, insan-araç ve köpeklerin köpeklere sıkça rastlanılmıştır. İnsan, köpek ve küçükbaşbüyükbaş evcil hayvanların oldukça yoğun gözükmesi bu alanda önemli insan yaban hayatı çatışması olduğunun diğer göstergesini oluşturmaktadır. Fotokapan çalışmaları sonucunda bölgede rekreasyon alanlarının fazla olması ve yerleşim yerlerine yakın olması nedeniyle elde edilen 4054 görüntünün 995 adedi evcil hayvan, insan-araç ve köpek görüntüleridir (Şekil 40,41). Bu görüntülerden ise, % 11 oranında evcil hayvan görüntülenmiştir. İnsan-araç ve köpek ise alageyik gibi önemli bir türün doğal habitatında sırasıyla % 12 ve % 2 oranında tespit edilmiştir. Çalışma alanı içerisindeki en büyük problemlerden biriside evcil köpeklerdir. İnsanların bir hevesle evlerine aldıkları köpeklere, büyüdükten sonra bakamayacaklarını anlayıp, kendilerine yük haline gelince evlerinden uzak bölgelere, ormana, çöplüklere bırakılıp, kaderlerine terk etmektedirler. Bunların bazıları, araçlar tarafından kazaya uğrayıp ezilmekte, bazıları da piknik alanlarındaki çöplükleri karıştırmakta ve en sonunda ormana, yaban hayatına müdahale eder duruma gelmektedir. Evcil köpeklerin Antalya şehir merkezine çok yakın olan Düzlerçamı YHGS ve çevresine bırakılmaları başta alageyik olmak üzere yaban hayvanlarının beslenme, barınma ve üremesi açısından ciddi tehlike oluşturmaktadır. Av koruma memurlarıyla yaptığımız görüşmelerde, proje alanında alageyiğin en önemli sorununun başıboş köpekler, kaçak avcılık faaliyetleri ve tarımsal-rekreasyonal faaliyetler olduğunu bildirmişlerdir. 56

70 Şekil 40. Düzlerçamı YHGS de büyük memeli yaban hayvanların habitatlarında yoğun insan ve araç baskısı Şekil 41. Düzlerçamı YHGS de başıboş köpekler Büyük memeli türlerine ait bazı genel bilgilerin, beklendiği gibi yerel koşullar altında değişiklik göstermekte olduğunun (Macdonald and Barrett, 1993) bu çalışmada tespit edilmesi, bu konudaki çalışmaların gerekliliğini bir kez daha vurgulamıştır. Bu nedenle, türlere ait genel bilgilerle hareket etmek yerine, ayrıntılı çalışmalarla yerel koşullar altındaki özelliklerin belirlenmesi ülkedeki literatüre ve dolayısıyla koruma çalışmalarına önemli katkıda bulunacaktır. Bunların yanında, çalışma bölgesinde bulunan koruma alanları üzerine gerçekleştirilmiş olan değerlendirmeler, bu bölgedeki koruma çalışmalarının daha etkin bir şekilde yürütülmesine katkı sağlamasının yanı sıra, ülke genelindeki koruma çalışmalarının planlanmasında ve yönetiminde yararlanılabilecek bir yöntem ortaya sunmaktadır. Bu çalışma ile görülmüştür ki, etkin fotokapan yöntemi uygulaması ile 57