SUNUM İÇERİĞİ. Türkiye Genelinde Çevresel Kalite Standartları Belirleme. Türkiye Genelinde Hassas Alan Belirleme Çalışmaları

Transkript

1 1

2 SUNUM İÇERİĞİ Türkiye de Su Yönetimi ve Mevcut Durum Türkiye Genelinde Çevresel Kalite Standartları Belirleme Çalışmaları Türkiye Genelinde Hassas Alan Belirleme Çalışmaları İçme Suyu Kaynaklarında Özel Hüküm Belirleme Çalışmaları İçme Suyu Temin Edilen Yüzeysel Su Kaynaklarının Kalitesi ve Uygun Arıtma Sınıfları Değerlendirme ve sonuç 2

3 3

4 TÜRKİYE DE SU YÖNETİMİ Orman ve Su İşleri Bakanlığı ÖNEMLİ KURUMLAR Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Türkiye Su Ensitüsü Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu İçişleri Bakanlığı Belediyeler Mahalli İdareler Genel Müdüdürlüğü 4

5 TÜRKİYE DE MEVCUT SU YÖNETİMİ GENEL YAKLAŞIM Kirliliği önleme odaklı Belirli su kütlelerini kapsayan tekil çözüm Kendi içinde veya diğer politikalarla bütünleştirilmemiş çözüm arayışları Tekil su taleplerini karşılama odaklı İdari sınırlara bağımlı su yönetimi yaklaşımı Yönetim anlayışının tüm aktörleri kapsamaması Kurumlar arası koordinasyon eksikliği Su hukuku ve politikası uzman eksikliği Sınır aşan suların yönetiminde işbirliği anlayışı Sonuç: Su yönetimi verimi çok düşük 5

6 !! 6636 İzleme Noktası!! *** Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü ve Büyükşehir Belediyelerinden izleme noktaları temin edilemediği için haritaya işlenmemiştir. 6

7 SU POLİTİKASI YAKLAŞIMI NE OLMALI? Suyun havza temelli yönetimi Kirleten ve kullanan öder prensibi Suyun ekolojik kalitesinin korunması Kirliliğin kaynağında önlenmesi Kirliliği kaynağında azaltma Kirliliği önleyici teknolojiler kullanma 7

8 SYGM GÖREVLERİ - I 1. Planlama (Havza Eylem ve Yönetim Planları) 2. Koordinasyon 3. Su Politikası, Sınıraşan ve Sınıroluşturan Sular 4. Su ile Alakalı Uluslararası İlişkiler 5. Su Hukuku ve Mevzuat Geliştirme 6. Envanter ve Ulusal Su Bilgi Sistemi 7. Havza Esaslı Sektörel Su Tahsisi 8. Su Kütlelerinin Kalitesini Belirleme 9. Su Kalite Standardı ve Kriterleri Geliştirme 10. Alıcı Ortam Su Kalite Standartları Geliştirme 8

9 SYGM GÖREVLERİ - II 11. Kirliliğe Karşı Hassas Alanların Belirlenmesi, Yönetimi 12. İzleme İstasyonlarını, İzlenecek Parametreleri, İzleme Periyotlarını ve Metotlarını Belirleme 13. İzleme Programı Hazırlama ve Uygulamaları İzleme 14. Kalite Ölçümlerinin Koordinasyonu 15. Taşkın Yönetimi Planlaması 16. Kuraklık Yönetimi Planlaması 17. İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi ve Uyum 18. Su Verimliliği 19. Arıtma Sistemleri ve Su Teknolojisi 20. Su Kaynaklarının Modellenmesi 9

10 MEVCUT DURUM tarihinde Çevre Faslı müzakereye açıldı. Su Kalitesi Sektörü Müzakere Pozisyon Belgesi Çevresel Kalite Standartlarının 2015 yılı itibarıyla belirlenmesi ve uygulamaya geçilmesi için taahhütte bulunuldu. Bu çerçevede; Su kaynaklarımızın etkin ve verimli yönetimini sağlamak, Su kalitesini korumak ve iyileştirilmesi maksadıyla izlemek, Kalite sınıflandırılmasını yapmak, Kullanım maksatlarını belirlemek için gerekli hukuki ve teknik esasları ortaya koyan yasal düzenlemelerin gerçekleştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. 10

11 MEVCUT DURUM Bu kapsamda her su kaynağı için; Sucul canlılara ve dolayısıyla insan sağlığına etki eden madde veya madde gruplarının belirlenmesi, Genel kimyasal, fiziko-kimyasal, biyolojik ve hidromorfolojik kalite unsurlarını kapsayan çevresel hedeflerin ortaya konulması, Çevresel kalite standartlarının belirlenmesi ve söz konusu standartların yasal düzenlemeler içerisinde yer alması, Alıcı ortam bazlı deşarj standartlarının uygulanması ve Alıcı su ortamlarında bulunan kirleticilerin azaltımına yönelik gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. 11

12 ÇEVRESEL KALİTE STANDARTLARI 12

13 ÇEVRESEL KALİTE STANDARTLARI İYİ EKOLOJİK DURUM (Yüzeysel Sular) Hidromorfolojik Biyolojik Fizikokimyasal Genel Fizikokimyasal Kalite Elementleri SÇD Spesifik Kirleticiler (üye ülkelerce belirlenir) 2000/60/EC 2008/105/EC 2013/39/EU İYİ KİMYASAL DURUM (Yüzeysel Sular) Öncelikli Maddeler ve DiğerTehlikeli Maddeler ÇKS 13

14 ÇEVRESEL HEDEFLER SÇD Madde 4.1 de temel çevresel hedefler aşağıdaki hususları kapsamaktadır: Yerüstü ve yeraltı suları durumunda kötüye gidişin engellenmesi, korunması ve iyileştirilmesi, 2015 yılına kadar yerüstü sularında iyi kimyasal ve iyi ekolojik duruma, yeraltı sularında iyi miktar ve kimyasal duruma ulaşılması, Yerüstü sularında öncelikli madde kirliliğinin azaltılması ve öncelikli tehlikeli maddelerin deşarjının sıfırlandırılması, yeraltı sularında kirliliğin girişinin önlenmesi ve sınırlandırılması, Yeraltı sularında kirlilik artışının belirgin olarak geriye döndürülmesi ve Korunan alanlar için standart ve hedeflerin sağlanması Eğer bir su kütlesi için birden çok hedef belirlenmiş ise en sıkı olanının uygulanması gerekmektedir (Madde 4.2). 14

15 ÇEVRESEL KALİTE STANDARTLARI Çevresel Kalite Standardı (ÇKS): Kirletici veya kirletici gruplarının insan ve çevre sağlığı için herhangi bir olumsuz etki oluşturmaması için su, sediman ve/veya biyotada aşmaması gereken konsantrasyonu. ÇKS ler, su kütlelerinin ekolojik ve kimyasal durum tespiti ve değerlendirilmesi için gerekli araçlardır. İzlenmesi gereken parametreler ile ilgili Çevresel bir göstergedir. ÇKS ler, kirliliğin önlenmesi için limitleri belirlemede de kullanılır. Öncelikli maddeler için ÇKS ler belirlenmiştir. Diğer kirleticiler için ÇKS ler ulusal düzeyde Bakanlıkça belirlenir. Karışım bölgesinin bittiği noktada ÇKS aşılmamalıdır. 15

16 ÇEVRESEL KALİTE STANDARTLARI Su kolonu, dip çökeltisi ve biyotada ÇKS belirlenmesi gereken kirletici veya kirletici grupları (Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği): Organohalojen bileşikler ve su çevresinde bu gibi bileşikler oluşturabilecek maddeler Organofosforlu bileşikler Organokalay bileşikleri Kanserojen maddeler Kalıcı olarak bozucu (mutajenik) veya steroidojenik, tiroit, üreme veya diğer endokrin bağlantılı faaliyetleri su çevresinde veya su çevresi yoluyla etkileyebilecek özelliklere sahip olduğu ispatlanmış maddeler ve preparatlar veya türevleri Kalıcı hidrokarbonlar ve kalıcı ve biyolojik olarak birikebilir organik toksik maddeler Siyanürler Metaller ve metal bileşikleri Arsenik ve arsenik bileşikleri 16 Biyositler ve bitki koruma ürünleri

17 ÇEVRESEL KALİTE STANDARTLARI TMKK Projesi BİKOP Projesi KIYITEMA Projesi 130 madde 293 madde 156 madde Maddelerin kalıcılık ve biyobirikim özellikleri de dikkate alınarak sediman ve biyotada da ÇKS belirlenecektir. 17

18 HASSAS ALANLAR 18

19 KIYI SULARINDA HASSAS ALANLAR 19

20 İÇ SULARDA HASSAS ALANLAR Türkiye de Havza Bazında Hassas Alanların Ve Su Kalitesi Hedeflerinin Belirlenmesi Projesi( ) Projenin Maksadı: Türkiye deki 25 su havzasında Su kirliliği açısından hassas su alanları Nitrata hassas su alanları Nitrata hassas su alanlarını etkileyen hassas bölgeler Su kalitesi hedefleri Su kalitesinin iyileştirilmesi için alınacak tedbirlerin belirlenmesidir. 20

21 İÇ SULARDA HASSAS ALANLAR Projenin Süresi : Proje Maliyeti: TL + KDV Proje Yürütücüsü: TÜBİTAK-Marmara Araştırma Merkezi Paydaş Kurumları: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Türkiye Belediyeler Birliği Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü) Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Kalkınma Bakanlığı İller Bankası İç İşleri Bakanlığı ( Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü) 21

22 HAVZALAR- SU KÜTLESİ SAYILARI Havza Adı Akarsu Göl Toplam Akarçay Antalya Aras Asi Batı Akdeniz B.Karadeniz Burdur B.Menderes Ceyhan Çoruh D.Akdeniz D.Karadeniz Fırat-Dicle Havza Adı Akarsu Göl Toplam Gediz Kızılırmak Konya Kuzey Ege K.Menderes Marmara Meriç-Ergene Sakarya Seyhan Susurluk Van Yeşilırmak TOPLAM

23 NEHİR SU KÜTLELERİ HA/PHA DURUMU Havza Adı Nehir Su Kütlesi Sayısı HA PHA Akarçay Antalya Aras Asi Batı Akdeniz Batı Karadeniz Burdur Büyük Menderes Ceyhan Çoruh Doğu Akdeniz Doğu Karadeniz Fırat-Dicle Gediz Kızılırmak Konya Kapalı Kuzey Ege Küçük Menderes Marmara Meriç-Ergene Sakarya Seyhan Susurluk Van Gölü Yeşilırmak TOPLAM

24 GÖL SU KÜTLELERİ HA/PHA DURUMU Havza Adı Göl Su Kütlesi Sayısı HA PHA Akarçay Antalya Aras Asi Batı Akdeniz Batı Karadeniz Burdur Büyük Menderes Ceyhan Çoruh Doğu Akdeniz Doğu Karadeniz Fırat-Dicle Gediz Kızılırmak Konya Kapalı Kuzey Ege Küçük Menderes Marmara Meriç-Ergene Sakarya Seyhan Susurluk Van Gölü Yeşilırmak TOPLAM

25 25

26 KENTSEL ATIKSU ARITIM TESİSLERİNDEN İLERİ ARITIMA İLİŞKİN DEŞARJ LİMİTLERİ Parametre Konsantrasyon Minimum % azalma Toplam Fosfor 2 mg/l ( EN) 1 mg/l (EN> ) Toplam Azot 15 mg/l ( EN) 10 mg/l (EN> )

27 KENTSEL ATIKSU ARITIM TESİSLERİNDEN İKİNCİL ARITIMA İLİŞKİN DEŞARJ LİMİTLERİ Parametre Konsantrasyon Minimum % azalma (BOİ5) 25 mg/l * (KOİ) 125 mg/l 75 Toplam AKM 35 mg/l 35* - 60** 90 90* - 70** * Yüksek dağlık bölgeler EN> ** Yüksek dağlık bölgeler 2.000>EN>

28 ÖZEL HÜKÜMLER 28

29 ÖZEL HÜKÜM NEDİR? İçme ve kullanma suyu kaynağı olarak ilan edilen yerüstü ve yer altı sularının, Havzanın Fiziki ve Teknik Özelliklerinin Bilimsel Çalışmalar ile Değerlendirilmesi içme suyu kalitesinde kalmasını sağlamak, su toplama havzasında havzaya özel korumakullanma dengesi oluşturmak maksatlarıyla bilimsel metotlar kullanılarak getirilen hükümlerdir. Havza özelinde uygulanabilir, anlaşılabilir ve su kalitesini koruyacak ve iyileştirecek En Uygun Arazi Kullanımı ve Havza Koruma Uygulama Programının Oluşturulması

30 ÖZEL HÜKÜM ÇALIŞMALARI

31 ÖZEL HÜKÜMLER KİM TARAFINDAN YAPILIR, UYGULANIR VE İZLENİR? Özel hükümler, Bakanlıkça veya Bakanlıkla koordineli olarak Valiliklerce, Büyükşehir Belediyeleri ne içme ve kullanma suyu temin edilen havzalarda Bakanlıkça veya Bakanlığın koordinasyonunda Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlükleri nce yapılır/yaptırılır. Belirlenen özel hükümler, ilgili imar planları, çevre düzeni planları ve plan hükümlerine aynen işlenir. Özel hükümler, içme suyunu kullanan idare tarafından uygulanır ve havza koruma uygulama programı dahilinde izlenir.

32 İÇME SUYU KALİTESİ 32

33 Suyu kaynağında izlemek, içme suyu güvenliği açısından entegre su yönetimi yaklaşımının en önemli bileşenidir. İçme suyu amaçlı kullanılacak su kaynaklarının miktar ve kalite açısından izlenmesi ve korunması halk sağlığının korunmasının teminatıdır. Kaynakta koruma yaklaşımı; tehlikeli maddelerin, özellikle konvansiyonel arıtma yöntemleriyle verimli giderimi sağlanamayanların, sağlık açısından oluşturduğu riskleri azaltmayı sağlar. Suyun kaynakta korunması ve izlenmesi, kirlenmiş suyun arıtılmasına kıyasla çok daha kolay ve çok daha az maliyetlidir. 33

34 20/11/2005 tarihli ve sayılı R.G de yayımlanmıştır. 29/06/2012 tarihli ve sayılı R.G de yayımlanarak revize edilmiştir. Ülke genelindeki içme suyu temin edilen yüzeysel suların 41 kalite parametresi için; A1, A2, A3 kalite sınıflarının ve bu kalite sınıflarına uygun arıtma tiplerinin belirlenmesi hedeflenmektedir. 34

35 DSİ (100 BİNE KADAR NÜFUS) YILDA MİNİMUM 4 KEZ Büyükşehir Belediyeleri (100BİN ÜZERİ NÜFUS) YILDA MİNİMUM 12 KEZ SYGM 35

36 Kalite Sınıfı A1 A2 A3 Arıtma Sınıfı basit fiziksel arıtma ve dezenfeksiyon fiziksel arıtma, kimyasal arıtma ve dezenfeksiyon fiziksel ve kimyasal arıtma, ileri arıtma ve dezenfeksiyon K: Kılavuz değer, Z: Zorunlu değer; İ: İstisnai iklimsel ya da coğrafik Sınıflarına Göre Su Kalite Standartları A1 (K) A1 (Z) A2 (K) A2 (Z) A3 (K) A3 ()Z 1 ph 6,5-8,5 5,5-9 5,5-9 2 Renk (filtrasyon sonrası) (Pt-Co Birimi) (İ) (İ) (İ) 3 Toplam askıda katı madde (AKM) (mg AKM/L) 25 4 Sıcaklık (ºC) (İ) (İ) (İ) 5 İletkenlik (20 ºC de) (μs/cm) Koku (25 ºC de seyrelme faktörü) * Nitrat (mg NO 3 /L) (İ) 50 (İ) 50 (İ) 8 Florür (mg F/L) 0,7-1 1,5 0,7-1,7 0,7-1,7 9 Alüminyum (mg Al/L) 0,3 0, Çözünmüş demir (mg Fe/L) 0,1 0, Mangan (mg Mn/L) 0,05 0, Bakır (mg Cu/L) 0,02 0,05 (İ) 0, Çinko (mg Zn/L) 0, Bor (mg B/L) Kobalt (mg Co/L) 0,01 0,02 0,2 16 Nikel (mg Ni/L) 0,02 0,05 0,2 17 Arsenik mg As/L 0,01 0,05 0,05 0,05 0,1 18 Kadmiyum (mg Cd/L) 0,001 0,005 0,001 0,005 0,001 0, Toplam krom (mg Cr/L) 0,05 0,05 0,05 20 Kurşun (mg Pb/L) 0,05 0,05 0,05 21 Selenyum (mg Se/L) 0,01 0,01 0,01 22 Civa (mg Hg/L) 0,0005 0,001 0,0005 0,001 0,0005 0, Baryum (mg Ba/L) 0, Siyanür (mg Cn/L) 0,05 0,05 0,05 25 Sülfat (mg SO 4 /L) (İ) (İ) 26 Klorür (mg CI/L) Anyonik yüzey aktif maddeler (Metilen mavisine aktif maddeler) (mg MMAM/L) 0,2 0,2 0,5 28 Reaktif fosfor (Ortofosfat ve kolay hidroliz olabilen kondanse fosforlar) (mg P/L) 0,4 0,7 0,7 29 Fenoller (mg C6 H5OH/L) 0,001 0,001 0,005 0,01 0,1 30 Hidrokarbonlar (mg/l) 0,05 0,2 0, Polisiklik aromatik hidrokarbonlar (mg/l) 0,0002 0,0002 0, Toplam pestisit (mg/l) 0,001 0,0025 0, Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) (mg O2/L) Çözünmüş oksijen doygunluk oranı (%) >70 >50 >30 35 Biyokimyasal oksijen ihtiyacı (BOİ 5 ) (Nitrifikasyon prosesi engellenmiş) (mg O2/L) <3 <5 <7 36 Toplam kjeldahl azotu (mg/l) Amonyak azotu (NH 3 -N) (mg N/L) 0,05 1 1,5 2 4(İ) 38 Toplam organik karbon (TOK) (mg C/L) Toplam koliform (37 ºC de) (EMS/100 ml) Fekal koliform (EMS/100 ml) Fekal streptokok (EMS/100 ml)

37 PARAMETRE Potansiyel Sağlık Etkileri Kirletici Kaynakları ph İçme suyunda bulunan seviyelerinin direk insan sağlığına etkisi olmamakla birlikte, en önemli işletme ile ilgili su kalite parametresidir. Renk Estetik problemler renk ile ilgili sıkıntıların (filtrasyon başında gelir. Ancak, dezenfeksiyon sonrası sonrası) (Pt-Co renk oluşumu trihalometanların varlığına Birimi) işaret edebileceğinden istenmeyen bir durumdur. Doğal renk suda bitkisel kompleks organik moleküllerin varlığına işaret eder. Askıda katı maddeler rengin etkisini artırır ama analiz sırasında filtrasyon ile elimine edilirler. Nadir de olsa renk oluşumunu sebebi kolloidal demir yada mangan olabilir. Toplam askıda katı madde (AKM) (mg AKM/L) Doğrudan etkisi bulunmamaktadır. Ancak mikrobiyolojik gelişim için uygun ortam sağlayacağı için dolaylı etkisi mevcuttur. Nehir yataklarında ve göllerde birikim oluşturur, bu durum septik ve saldırgan koşullara kadar gidebilir. Kanalizasyon deşarjlarının varlığını gösterebilir. Sıcaklık (ºC) Yoktur. Genel olarak iklimsel olarak etkilenir (termal deşarjların olmadığı durumlarda) İletkenlik (20 ºC de) (μs/cm) Yoktur. Koku (25 ºC de seyrelme faktörü) Sadece duyusal açıdan. Suyun mineral içeriğini yansıtır. İletkenlik, suyun sertliğine ve alkalinitesine ilişkin fikir verir. Suda inorganik veya organik kirleticilerin bulunmasından kaynaklanır. Klorlama ile ciddi oranda artması muhtemeldir. 37

38 PARAMETRE Potansiyel Sağlık Etkileri Kirletici Kaynakları Nitrat (mg NO 3 /L) Florür (mg F/L) Alüminyum (mg Al/L) Nitrat konsantrasyonu sınır değeri aşıyorsa altı ay ve daha küçük bebeklerde ciddi hastalıklara yolaçabilir. Tedavi edilmez ise ölümle sonuçlanabilir. Belirtileri nefes darlığı ve mavi-bebek sendromudur. Kemik hastalığı (kemiklerde ağrı ve hassasiyet), çocuklarda benekli dişler olabilir. Son zamanlarda böbrek rahatsızlığı olan insanlara tehlike oluşturduğu tespit edilmiştir. Nörolojik problemlere neden olmasının yanında, Alzheimer hastalığına katkıda bulunan bir faktör olarak gösterilmiştir. Gübre kullanımından gelen akış, septik tanklar ve kanalizasyon hatlarından sızıntı, doğal maddelerin erozyonu Dişlerin güçlenmesini teşvik eden su katkı maddleri, doğal maddelerin erozyonu, gübre ve alüminyum fabrikalarından deşarj Alüminyum, yer kabuğunda en çok bulunan elementlerden biridir. Bir tuz olan alüminyum sülfat, içme suyu arıtımında renk ve kolloid giderimi için yaygın olarak kullanılır. Çözünmüş demir (mg Fe/L) Mangan (mg Mn/L) Demire ilişkin kaygıların çoğu organoleptiktir. Fakat suda yüksek konsantrasyonda bulunmasının sebep olacağı Atıksu deşarjları, jeolojik formasyonlar, asit drenajı problemlerle ilgili endişeler de vardır. Özellikle toksikolojik bir çağrışımı yoktur. Manganın isteneme nedeni Demir gibi estetik açısındandır. Yaygın olarak bulunan cevher ve kaya bileşenleri Bakır (mg Cu/L) Kısa süre maruz kalma: Gastrointestinal sorun Uzun süreli maruz kalma: Karaciğer veya böbrek hasarı Ev sıhhi tesisat sistemlerinin korozyonu, doğal maddelerin erozyonu 38

39 PARAMETR E Çinko (mg Zn/L) Potansiyel Sağlık Etkileri Suda aşırı miktarda olmasının başlıca neticesi mide bulantısı ve kusma ile ilgili etkilerin ortaya çıkmasıdır. Kirletici Kaynakları Doğal jeolojik oluşum ve atıklardan. Bor (mg B/L) Aşırı miktarları sinirsel problemlere sebep olabilmesine rağmen, bu element içme suyunda sorun olarak değerlendirilmemektedir. Doğal olarak oluşan eser element. Temizlik bileşiklerinde ve alaşımlarda kullanılır. Kobalt (mg Co/L) Doğal olarak cevherde bulunur. Sudaki kaynağı deşarjlardır. Suda az miktarda bulunduğundan pek önemli değildir. Kobalt ve bileşikleri katı halde ve konsantre çözeltilerinde zehirlidir. Nikel (mg Ni/L) Arsenik mg As/L Muhtemel kanserojen etkileri sebebiyle orta derecede önemi olan bir diğer metalik elementtir. Cilt hasarı veya dolaşım sistemi sorunları, kanser olma riskini artırabilir. Mineraller ve endüstriyel atıklar. Doğal maddelerin erozyonu, bahçelerden akış, cam ve elektronik üretim atıklarından akış Kadmiyum (mg Cd/L) Böbrek hasarı Metal rafinerilerinden ve kömür yakan fabrikalardan deşarj, elektrik, havacılık ve savunma sanayinden deşarj 39

40 PARAMETRE Potansiyel Sağlık Etkileri Kirletici Kaynakları Toplam krom (mg Cr/L) Kurşun (mg Pb/L) Alerjik dermatit Bebekler ve çocuklar: fiziksel veya zihinsel gelişiminde gecikmeler, çocukların dikkat süresi ve öğrenme yeteneklerine hafif eksilmeler Yetişkinler: Böbrek sorunları, yüksek tansiyon Çelik ve kağıt hamuru fabrikalarından deşarj, doğal maddelerin erozyonu Ev sıhhi tesisat sistemlerinin korozyonu, doğal maddelerin erozyonu Selenyum (mg Se/L) Saç veya tırnak kaybı, parmak veya ayak parmaklarında uyuşma, dolaşım sorunları Petrol rafinerileriden deşarj, doğal maddelerin erozyonu, maden ocaklarından deşarj Civa (mg Hg/L) Böbrek hasarı Doğal maddelerin erozyonu, rafineri ve fabrikalardan deşarj, çöp depolama sahalarınından ve tarlalardan akış Baryum (mg Ba/L) Siyanür (mg Cn/L) Kan basıncında artış Sinir hasarı veya tiroid sorunları Sondaj atıkların deşarjı, metal rafinerilerden deşarj, doğal maddelerin erozyonu Çelik / metal fabrikalardan deşarj, plastik ve gübre fabrikalarından deşarj 40

41 PARAMETRE Potansiyel Sağlık Etkileri Kirletici Kaynakları Sülfat (mg SO 4 /L) Klorür (mg CI/L) Fazla sülfat, özellikle de magnezyum ve/veya sodyumla birleşirse, laksatif (ishal edici) etkisi göstermektedir. Klorür insanlar için sağlık sorunlarına neden olmaz, temel olarak lezzet açısından değerlendirilir. Kayalar, jeolojik formasyonlar, deşarjlar vb.. Klorür bütün doğal sularda bulunur, konsantrasyon aralığı geniştir ve deniz suyunda maksimum seviyeye ulaşır (35,000 mg/l Cl). Tatlı sularda kaynaklar toprak ve kaya formasyonlarını, deniz serpintisi ve atık deşarjlarını içerir. Anyonik yüzey aktif maddeler (Metilen mavisine aktif maddeler) (mg MMAM/L) Reaktif fosfor (Ortofosfat ve kolay hidroliz Yok olabilen kondanse fosforlar) (mg P/L) Bu maddenin bulunduğu suyu tüketenler için diğer kirleticilerde uygulanan acil uygulamalar söz konusu olmamaktadır. Evsel ve endüstriyel atıklardaki sentetik maddeler Fosforlar doğada hayvansal atıklarda, bitkilerin ve mikroorganizmaların yapısında vb. yaygın olarak bulunur. Fosfatlar özellikle evsel kullanımda deterjanların önemli bir bileşeni ve tarımsal gübre olarak geniş bir kullanım alanına sahiptir. Akış ve kanalizasyon deşarjları fosforun yüzey sularına karışmasında önemli etkenlerdir. Fenoller (mg C6 H5OH/L) Hidrokarbonlar (mg/l) Belirli bir noktaya kadar birçok fenolik bileşik korosif ve toksiktir ama sudaki birincil önemi duyusaldır. Birçok hidrokarbon bileşiği kanserojendir. Kirlenmiş yüzey suları; endüstriyel çıkış suları Atıksu deşarjları, petrol kazaları 41

42 PARAMETRE Potansiyel Sağlık Etkileri Kirletici Kaynakları Polisiklik aromatik hidrokarbonlar (mg/l) Toplam pestisit (mg/l) Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) (mg O2/L) Daha fazla yada daha az karsinojen etki. Akut veya kronik toksisite yaratan bileşikler Sağlık üzerinde direk bir etkisi yok, genel su kalitesinin bir göstergesi Kurum, katran, araç egzozu, hidrokarbon yağlarının yanma ürünleri Sentetik bileşikler- tarımsal deşarjlar, dökülme veya boşaltım, endüstriyel atık deşarjları Doğal veya daha olası olarak organik madde Çözünmüş oksijen Hafif duyusal önem, balıklar için doygunluk oranı (%) kritik Temiz suların doğal karakteristiği Biyokimyasal oksijen ihtiyacı (BOİ 5 ) (Nitrifikasyon prosesi engellenmiş) (mg O2/L) Sağlık üzerinde direk bir etkisi yok ancak genel su kalitesinin önemli bir göstergesi Doğal veya suya organik madde karışmasıyla Toplam kjeldahl azotu (mg/l) Direk bir önemi yoktur ancak suyun temizliğin genel göstergesidir. Temel olarak doğal olarak mevcut olan organik maddelerden (Örneğin turfan, düşen yapraklardan vs.) veya deşarjlardan 42

43 PARAMETRE Potansiyel Sağlık Etkileri Kirletici Kaynakları Amonyak azotu (NH 3 -N) (mg N/L) İnsan sağlığı açısından bakıldığında, Amonyak, nitrojen içeren bileşiklerin azalmasına neden amonyak kanalizasyon kirliliği ihtimali olan mikrobiyolojik aktivitenin bir sonucu olarak, ve bununla bağlantılı olarak patojen genellikle doğal sularda çok küçük miktarlarda da olsa mikroorganizma varlığı ihtimalini bulunur. 0,1 mg/l N değerlerinin üzerinde bulunması gösterdiğinden önemli bir parametre halinde, kanalizasyon ya da endüstriyel kontaminasyonun olarak kabul edilmiştir. bir göstergesi olabilir. Toplam organik karbon (TOK) (mg C/L) Direk bir önemi yoktur ancak suyun temizliğin genel göstergesidir. Sudaki doğal veya eklenmiş organik madde. Toplam koliform (37 ºC de) (EMS/100 ml) Fekal koliform (EMS/100 ml) Zararlı bakterilerin mevcut olup olmadığını gösteren bir parametredir. Zararlı bakterilerin mevcut olup olmadığını gösteren bir parametredir. Kanalizasyonda ve insan ile hayvan atıklarında veya kanalizasyon ile kirlenmiş sularda yüksek miktarlarda bulunur. Kanalizasyonda ve insan ile hayvan atıklarında veya kanalizasyon ile kirlenmiş sularda yüksek miktarlarda bulunur. Fekal streptokok (EMS/100 ml) Zararlı bakterilerin mevcut olup olmadığını gösteren bir parametredir. Kanalizasyonda ve insan ile hayvan atıklarında veya kanalizasyon ile kirlenmiş sularda yüksek miktarlarda bulunur. 43

44 İÇMESUYU ELDE EDİLEN VE ELDE EDİLMESİ PLANLANAN YÜZEYSEL SULARIN KALİTESİNE DAİR YÖNETMELİK İNSANİ TÜKETİM AMAÇLI SULAR HAKKINDA YÖNETMELİK İÇME SUYUNDAKİ ÖNEMİ Toplam askıda katı madde - Suda AKM bulunması tat ve koku problemi oluşturabilir. Yani öncelikle estetik açıdan önemlidir. Öte yandan bu tür maddeler içeren sulara, içeriklerinin bilinmemesi nedeniyle kuşkuyla yaklaşılmalıdır. Sıcaklık - Yüksek su sıcaklıkları mikroorganizma gelişimini arttırabilir ve tat, koku, renk ve korozyon bağlantılı problemlerin artmasına neden olabilir. Çinko - İçme suyunda en fazla bulunabilmesine izin verilen metal iyonudur. Suda fazla bulunması halinde suya opalimsi bir görüntü verir. Kobalt - Fazla kobalt "polisitemia" denen fazla alyuvar teşekkülü ile kendini belli eden hastalığa neden olmaktadır Baryum - Kemikler üzerinde olumsuz etkiler göstermektedir. Kemiklerde kalsiyum ile yer değiştirerek önemli deformasyonlara yol açar. Kan basıncını arttırır. Suda baryum varlığı, metal saflaştırma işlemlerinden kaynaklanır Anyonik yüzey aktif maddeler (Metilen mavisine aktif maddeler) Reaktif fosfor (Ortofosfat ve kolay hidroliz olabilen kondanse fosforlar) - Suda tat ve koku problemi yanı sıra köpüklenmeye de neden olurlar. Ayrıca, uzun süreli maruziyette kanserojen etki oluşturmaktadır - Taş yapma potansiyeli vardır. Fosforun göllerde bulunması göl yaşamı için önem taşır ancak, aşırı fosfor, göllerde alglerin aşırı çoğalmasına yol açar. Aynı zamanda fosforun varlığı, başka parametrelere dikkat çeker. 44

45 İÇMESUYU ELDE EDİLEN VE ELDE EDİLMESİ PLANLANAN YÜZEYSEL SULARIN KALİTESİNE DAİR YÖNETMELİK İNSANİ TÜKETİM AMAÇLI SULAR HAKKINDA YÖNETMELİK İÇME SUYUNDAKİ ÖNEMİ Fenoller (mg C6 H5OH/L) - Fenollerin suda varlığı tat ve koku problemlerine sebep olur. Özellikle suyun klorlanması sonucu meydana gelen klorofenol bileşikleri çok düşük konsantrasyonlarda bile koku problemi meydana getirirler. Deri ve mukozada tahribata yol açmaktadırlar. Hidrokarbonlar - Sularda öncelikle tat ve koku problemi yaparlar. Vücutla birikerek karaciğerde, böbreklerde, sinir sisteminde, kan dolaşımı sisteminde, beyinde önemli hasarlar yaparlar. Kanserojendirler. Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) - Su içerisindeki kimyasal yolla oksitlenebilen kirleticilerin direk göstergesidir Çözünmüş oksijen doygunluk oranı - Herhangi bir halk sağlığı için kılavuz değer belirlenmese de düşük değerleri demir konsantrasyonlarını arttırarak renk oluşumuna, yüksek değerleri ise metal borulardaki korozyon artışına neden olabilmektedir. Biyokimyasal oksijen ihtiyacı(boi 5 ) - Su içerisindeki biyokimyasal yolla oksitlenebilen kirleticilerin direk göstergesidir. Toplam kjeldahl azotu (mg/l) - Toplam organik azot kirliliği indikatörü olarak kullanılmaktadır. 45

46 ANALİZ SONUÇLARI ARİTMETİK ORTALAMA Yüzde kesri Yüzdelik değer Veri sayısı HAZEN METODU 10 HESAP YÖNTEMİ SEÇİMİ WEIBULL METODU 19 LOGARİTMİK METOT p = 0,95 P = log -1 (μ + 1,65 σ) p = 0,90 P = log -1 (μ σ) 36 YÖNETMELİK EK-I KALİTE SINIFLARI DEĞERLENDİRME % 95 LİK DEĞER %5 LİK DEĞER KALİTE SINIFLARI (A1,A2, A3) 46

47 Kaynak Sayısı Yerüstü Kaynak Kullanan İdare Sayısı 10 Toplam İdare Sayısı 0 Büyükşehir Belediyesi Belediye İdari Detaylar Büyükşehir Belediyesi Belediye Yerüstü Kaynak Kullanan İdare Sayısı Toplam İdare Sayısı Toplam Kaynak Sayısı

48 Kaynak Sayısı Kaynak Kalitesine İlişkin Detaylar Büyükşehir Belediyesi Belediye A1 Çıkan Yerüstüsuyu Sayısı 0 0 A2 Çıkan Yerüstüsuyu Sayısı 5 4 A3 Çıkan Yerüstüsuyu Sayısı A1 Çıkan Kaynak Sayısı A2 Çıkan Kaynak Sayısı A3 Çıkan Kaynak Sayısı Büyükşehir Belediyesi Belediye

49 Büyükşehir Belediyeleri Diğer Belediyeler 39% 61% 27% 73% Revizyon gerekli tesis sayısı Revizyon gerekmeyen tesis sayısı BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ Tesis sayısı 31 Revizyon gerekli tesis sayısı 19 Revizyon gerekli tesis sayısı Revizyon gerekmeyen tesis sayısı DİĞER BELEDİYELER Tesis sayısı 22 Revizyon gerekli tesis sayısı 16 Revizyon gerekmeyen tesis sayısı 12 Revizyon gerekmeyen tesis sayısı 6 49

50 ph Renk (filtrasyon sonrası) Toplam askıda katı madde (AKM) Sıcaklık İletkenlik (20 ºC de) Koku Nitrat Florür Alüminyum Çözünmüş demir Mangan Bakır Çinko Bor Kobalt Nikel Arsenik Kadmiyum Toplam krom Kurşun Selenyum Civa Baryum Siyanür Sülfat Klorür Anyonik yüzey aktif maddeler (Metilen Reaktif fosfor (Ortofosfat ve kolay Fenoller Hidrokarbonlar Polisiklik aromatik hidrokarbonlar Toplam pestisit Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) Çözünmüş oksijen doygunluk oranı Biyokimyasal oksijen ihtiyacı (BOİ5) Toplam kjeldahl azotu Amonyak azotu (NH3-N) Toplam organik karbon (TOK) Toplam koliform (37 ºC de) Fekal koliform Fekal streptokok 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Parametre Bazında İzlenme Oranı İzlenme Oranı= (takip edilen kaynak/toplam kaynak) 50

51 ph Renk (filtrasyon sonrası) Toplam askıda katı madde (AKM) Sıcaklık İletkenlik (20 ºC de) Koku Nitrat Florür Alüminyum Çözünmüş demir Mangan Bakır Çinko Bor Kobalt Nikel Arsenik Kadmiyum Toplam krom Kurşun Selenyum Civa Baryum Siyanür Sülfat Klorür Anyonik yüzey aktif maddeler (Metilen Reaktif fosfor (Ortofosfat ve kolay Fenoller Hidrokarbonlar Polisiklik aromatik hidrokarbonlar Toplam pestisit Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) Çözünmüş oksijen doygunluk oranı Biyokimyasal oksijen ihtiyacı (BOİ5) Toplam kjeldahl azotu Amonyak azotu (NH3-N) Toplam organik karbon (TOK) Toplam koliform (37 ºC de) Fekal koliform Fekal streptokok 100% Parametre Bazında Kalite Sınıfları 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% A3 A2 A1 51

52 Hem kalite kategorisi tespitinde hem de arıtma sınıfının uygunluğunun belirlenmesinde daha doğru neticelere ulaşabilmek için; analiz sıklıkları, analizi yapılan parametre sayıları ve ölçüm hassasiyetlerinin yönetmelikle uyumlu olması gerekmektedir. İleri arıtma proseslerine karar verilirken parametreler esas alınmalıdır. Kalite sınıfı A3 olarak belirlenen su kaynaklarında kirliliğin sebebi belirlenerek ilgili kurumlarca gerekli tedbirler alınmalıdır. Bu minvalde SYGM gerekli çalışmaları yapmaktadır. 52

53 Türkiye deki İçme Suyu Kaynaklarının ve Arıtma Tesislerinin Değerlendirilmesi Projesi ne 2014 yılında başlaması planlanmaktadır. Söz konusu projenin hayata geçmesiyle yukarıda zikredilen eksiklikler giderilecektir. Proje ile içme suyu kaynaklarında ve tesis giriş-çıkışlarında izleme yapılacaktır. Suyu kullanan idarelerin söz konusu proje bitiminde arıtma tesislerinin revizyonu ve bütün parametrelerin analizleri hususlarında gerekli hassasiyetleri göstermelidir. 53

54 İçme suyu kalitesinin kaynakta korunması İçme suyu arıtma tesisi çıkışına kadar iyi kalitede su teminin sağlanması Halk sağlığı açısından önemine binaen içme suyu arıtma tesislerinde tespit edilen revizyon ihtiyaçlarının sağlanması Arıtma tesisi tipi-sınıfı belirlenirken ham su kalitesinin Bakanlığa gönderilmesi gerekmektedir. 54

55 Teşekkür ederim. 55