DO UM YERLER NE GÖRE. Sedat MURAT *

Transkript

1 84 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER ÖZET Sedat MURAT * M.S. dördüncü yüzy lda Do u Roma mparatorlu u na, onbe inci yüzy lda ise Osmanl ya ba kentlik yapm olan, tarihin her döneminde bir cazibe ve çekim merkezi olmu tur. Bu çekicili i ve önemi nedeniyle de sürekli olarak nüfus ak mlar na sahne olmu tur. Cumhuriyet döneminde Ankara n n ba kent olmas, un önemini ortadan kald ramam r. Bu dönemde de, yat mlar n ve özellikle sanayi, hizmet ve finans yat mlar n ulusal ve uluslar aras düzeyde ilgi oda olma özelli ini devam ettirmi tir. Bu özelli i nedeniyle un nüfusu da sürekli olarak art göstermi tir. Ancak kentle me oran çok yüksek olan bu kentin nüfusu, do urganl ktan daha çok d ar dan alm oldu u göçlerle artm r. Cumhuriyet döneminde ilk nüfus say olan 1927 y nda nüfusu civar nda iken bu miktar n 1945 y nda u, 1970 y nda u, 1990 y nda ise u ve 2000 nda da 10 milyonu a görülmektedir. Nüfusu h zla artan, çözülmesi gittikçe güçle en sorunlarla kar kar ya kalmaktad r. Ancak bu sorunlar n sadece u de il, ayn zamanda tüm ülkeyi etkilemekte oldu unu özellikle belirtmemiz gerekmektedir. A göç ve sa ks z kentle menin tüm özelliklerini ta yan ve ac meyvelerini her geçen gün daha fazla tatmakta olan, ayn zamanda da kent hayat n imkânlar ve özelliklerini kazanmaya ve ciddi bir dönü ümü gerçekle tirmeye çal maktad r. Bu çabalar bir anlamda y llar n getirdi i ihmal ve hatalar n telafi edilmesinin ne kadar uzun zaman alaca da hat rlatmaktad r. Ortaya ç kan bu sorunlar n etkisini sosyal, ekonomik, kültürel, siyasal, demografik ve istihdam alanlar nda görebilmekteyiz. te, birçok sorunun kayna olmas nedeniyle, a d ar dan gelen nüfusun geldikleri il ve bölgeler, ya, cinsiyet, medeni durum, e itim ve gücü aç ndan özelliklerinin ortaya konabilmesi ve gelece e k tutmas amac yla bu çal ma gerçekle tirilmi tir. * Prof. Dr., Üniversitesi, ktisat Fakültesi, Çal ma Ekonomisi ve Endüstri li kileri Bölümü Ö retim Üyesi. ABSTRACT, which was the capital of East Roman Empire in 4th century, and of Ottoman Empire in 15th century, has always attracted people from all over the world. The importance of has been the main cause for demographic movements and immigaration to the city. When Ankara became the capital city with the declaration of Republic in 1920 s, importance of was not decrased. Even after that has been the center for industrial, service and financial investments on national and international levels. As a result of that, population of has continuously incresed. However, population of has increased as a result of urbanization rather than increases in fertility rates. While population of was around 800 thousands in 1927 polls, it climbed to 1 million in 1945, 3 million in 1970, 7 million in 1990 and exceeded 10 million in Istanbul today faces enormous problems that becomes more complicated with the fast growing population. It is necessary to state that problems not only affect but also affect the entire country. As copes with the intensive immigration and unhealthy urbanization, it also endavours to gain some features of modern city. These endavours remind us that it will take years to compensate for the ignorance of years to problems of. Results of these problems can clearly be seen in cultural, social, ekonomic, politic, demographic and employment areas. Since it causes many problems, population that moves into needs to be closely investigated in terms of origin cities, age, gender, marital status, education and labour force. This paritcular study aims at defining the reasons for migration to and draw conclusions for the future. A. DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU As rlard r birçok medeniyete ev sahipli i yapm olan un en önemli özelliklerinden biri, tarihin her döneminde göç alan bir yerle im yeri olmas r. bu özelli ini Cumhuriyet döneminde ve fakat özellikle 1950 li y llardan sonra da devam ettirmi tir. Bu göçler sonucunda günümüzde art k nüfusunun üçte iki gibi büyük bir sm d do umludur. A ekilde göç alarak nüfus bak ndan nin en büyük kenti haline gelen, ayn zamanda nitelikli insan gücünün ve önemli yat mlar n da topland bir kenttir. Bu özellikleri nedeniyle demografik incelemeler aç ndan un özel bir önemi bulunmaktad r. Bu denli büyük bir nüfus kütlesini bar nd ran un birçok sorunla kar kar ya kalmas kaç lmaz olmaktad r. Önemli düzeyde maddi ve be eri sermayeye

2 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER sahip olan bu kentin ciddi bir deprem kar nda neler kaybedebilece i korkusu, 17 A ustos 1999 depreminden beri hala unutulmam r. Bu denli önemli bir kentin do um yerleri itibariyle nüfusunun da n belirlenmesi hem demografik hem de ekonomik ve sosyal aç lardan önem arz etmektedir. A daki k mda nüfusu, do duklar iller ve bölgeler itibariyle ele al p incelenmeye çal lacakt r. 1. Ba ka lde Do anlar un toplam nüfusunda ba ka illerde do anlar n oran sürekli olarak artm r. Ancak, kad nlara göre erkeklerin daha büyük bir k sm d do umludur. Fakat zamanla d do umlu erkek ve kad nlar n oranlar birbirlerine yakla lard r. Nitekim 1950 y nda toplam nüfusun %35,3 ü, erkek nüfusun %40,4 ü ve kad n nüfusun da sadece %29,5 i d do umlu iken, 2000 nda bu oranlar s ras yla toplamda %59 a, erkeklerde %59,9 a ve kad nlarda ise %58 e yükselmi tir. Görüldü ü gibi, a yo un göçlerin ba lad 1950 li y llarda d do umlularda büyük oranlarda erkek nüfus bulunmaktad r. Bunun nedeni, o dönemlerde ekonomik amaçlarla yani çal mak için a ço unlukla erkeklerin gelmesinden kaynaklanmaktad r. Fakat ilk etapta yaln z gelen erkeklerin zamanla e ve çocuklar da yanlar na almalar yla aradaki bu fark kapanmaya ba lam r y ndaki nüfus say na göre d do umlular n iller aç ndan da na bak ld nda ço unlu u; Sivas ( ), Kastamonu ( ), Giresun ( ), Ordu ( ), Trabzon ( ), Samsun ( ), Tokat ( ) ve Malatyal lar n ( ) olu turdu u görülecektir. d do umlular aras nda en az miktara da Hakkâri (3.795), Burdur (4.446), rnak (6.615), Mu la (7.386), Yalova (8.943) ve Karaman (9.113) sahip bulunmaktad r y nda ise d do umlular n ço unlu unu Kastamonu (31.509), Rize (24.183) ve Trabzonlular (20.144) olu turmaktad r. 1 1 Sedat Murat-Halis Yunus Ersöz (ve di erleri); Nüfus ve Demografi-I , ( Cumhuriyeti nin Kurulu unun 75. Y na Arma an),,.b.b., Kültür leri Daire Ba kanl, Yay n No: 56, 1997, s deki veriler. Tablo 1: Do um Yeri ve Cinsiyetlerine Göre Nüfusu ( ) Do um Yeri T oplam T E K Ayn ilde do anlar T 52,9 45,5 43,1 45,0 38,2 39,0 37,3 37,7 E 48,1 40,6 38,3 42,5 36,3 37,3 35,8 37,1 K 58,3 51,6 48,9 47,7 40,2 40,8 38,9 38,4 Ba ka ilde do anlar T 35,3 43,1 44,5 53,8 56,3 56,2 58,2 59,0 E 40,4 48,6 50,2 56,2 58,5 58,2 6 59,9 K 29,5 36,2 37,7 51,2 53,9 54,1 56,3 58,0 'de do anlar T 88,2 88,6 87,6 98,8 94,5 95,2 95,5 96,7 E 88,5 89,2 88,5 98,7 94,8 95,5 95,8 96,9 K 87,8 87,9 86,6 98,9 94,1 94,9 95,2 96,4 Yabanc ülkelerde do anlar T 11,8 10,9 11,9 1,2 5,5 4,8 4,5 3,2 E 11,5 1 11,0 1,3 5,2 4,5 4,2 3,0 K 12,1 12,1 12,9 1,1 5,8 5,1 4,8 3,5 Bilinmeyen T 0,5 0,5 0,1 E 0,4 0,5 0,1 K 0,5 0,5 0,1 Kaynak: D E; 2000 Genel Nüfus Say, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri ), Ankara, Yay n No: 2732, 2002, s. 98 ve Sedat Murat-Halis Yunus Ersöz (ve di erleri); Nüfus ve Demografi-I , ( Cumhuriyeti nin Kurulu unun 75. Y na Arma an),,.b.b., Kültür leri Daire Ba kanl, Yay n No: 56, 1997, s. 129 daki verilerden yararlan larak haz rlanm r. d do umlular n da na en büyük grubu olu turan belli ba iller itibariyle bak ld nda ana hatlar yla a daki geli meleri görmek mümkün olacakt r. Kastamonulular n oran 1960 y nda %3,1, 1975 y nda %3,2 ve 1980 y nda %3,3 iken, daha sonra belli bir azalma göstermi ve 1985 nda %3,2, 1990 y nda %3 ve 2000 y nda da %2,6 olarak gerçekle mi tir. Sivas do umlular n oran ise 1985 y na kadar sürekli olarak yükselmi, 1990 y nda ayn kalm fakat 2000 y nda dü mü tür. Sivas do umlular n oran 1950 de %1,4 iken 1980 de %4,4 e ç km, 1985 ve 1990 y llar nda ise %4,3 lük oran korumu fakat 2000 y nda %3,7 ye dü mü tür. Trabzonlular n oran 1960 da %2,1 iken 1990 da %2,4 e yükselmi fakat, 2000 y nda tekrar %2,1 e dü mü tür.

3 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER Giresunlular n oran ise 1975 te %2,6 dan 1990 da %2,9 a yükselmi fakat 2000 y nda %2,4 e dü mü tür. nüfusu içinde önemli bir yere sahip olan Erzincan do umlular n oran ise 1975 y na kadar yükselmi, y llar aras nda 2,2 lik oran korumu fakat 2000 y nda %1,7 ye dü mü tür. Görüldü ü gibi, d do umlular aras nda en büyük grubu olu turan Kastamonu, Sivas, Trabzon, Giresun ve Erzincan gibi illerin nüfusuna oranlar genelde 1985 y na kadar artm, fakat bu y ldan sonra azalmaya ba lam r. Bu oransal azalmaya kar n bu illerin hiçbirinin toplam miktar nda azalma olmam, aksine artm r. Nitekim y llar aras nda Sivasl lar n miktar 22 katl k bir art la den ye, Giresunlular n miktar 14 katl k bir art la tan e, Trabzonlular n miktar 11 katl k bir art la den e, Erzincanl lar n miktar dan ye ve Kastamonulular n miktar da 8 katl k bir art la dan e yükselmi tir. d do umlular aras nda en büyük miktara sahip bu illerin oranlar ndaki bu azalman n en önemli nedeni özellikle 1985 ten sonra yeni birçok ilin ortaya ç kmas na ba lanabilir y itibariyle nüfusu içinde en dü ük miktarlara ise; Hakkâri (3.795), Burdur (4.446), rnak (6.615), Mu la (7.386), Yalova (8.943) ve Karaman (9.113) illeri sahip bulunmaktad r. 2. Ayn lde Do anlar Ba ka illerde do anlar n miktar ve toplam oranlar artt kça, bunun do al sonucu olarak da do umlular n oran azalmaktad r. Ancak, baz dönemlerde d nda di er iller ve yabanc ülke do umlular n oranlar n artma ve azalmas na paralel olarak do umlular n oranlar da baz dönemlerde artmakta veya azalmaktad r. Nitekim do umlular n toplam nüfustaki oranlar 1950 y nda %52,9 iken, 1960 y nda %43,1 e dü mü, 1975 de %45 e yükselmi, 1980 y nda tekrar %38,2 ye dü mü, 1985 y nda %39 a yükselmi ve 1990 ve 2000 y llar nda %37 ler civar nda seyretmi tir. Görüldü ü gibi 1950 y nda nüfusunun yakla k yar do umlu iken, bu oran yar m as rl k bir süre içinde üçte birlere dü mü tür. Tablo 2: Do duklar llere Göre Nüfusu ( ) Do um Yeri T oplam Adana* Ad yaman Afyon Amasya Ankara Antalya Artvin** Ayd n Bal kesir Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çank Çorum Denizli Diyarbak r Edirne Elaz Erzincan Erzurum Eski ehir Gaziantep Giresun Gümü hane Hakkari Hatay Isparta çel zmir Kars Kastamonu Kayseri rklareli ehir Kocaeli

4 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER Do um Yeri Konya Kütahya Malatya Manisa K.mara Mardin Mu la Mu Nev ehir Ni de Ordu Rize Sakarya Samsun Siirt Sinop Sivas Tekirda Tokat Trabzon Tunceli anl urfa ak Van Yozgat Zonguldak Aksaray Bayburt Karaman kkale Batman rnak Bart n Ardahan r Yalova Karabük Kilis Osmaniye Düzce Di er Devletler Bilinmeyen Kaynak: D E; 2000 Genel Nüfus Say, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri ), Ankara, Yay n No: 2732, 2002, s. 98 ve Sedat Murat-Halis Yunus Ersöz (ve di erleri); Nüfus ve Demografi-I , ( Cumhuriyeti nin Kurulu unun 75. Y na Arma an),,.b.b., Kültür leri Daire Ba kanl, Yay n No: 56, 1997, s deki verilerden yararlan larak haz rlanm r. Not: a) Adana ili, y llar aras nda Seyhan ad yla an yordu. b) 1956 tarihinde ç kan bir kanunla Artvin in merkez oldu u ile verilen Çoruh ad kald ld ve ilin ad Artvin haline getirildi. 3. Yabanc Ülkelerde Do anlar da ikamet edip yabanc ülke do umlular n oranlar zaman içinde sürekli olarak azalmaktad r. a yo un göçlerin ya and 1950 li y llarda yabanc ülke do umlular n oranlar %11,8 iken bu oran sürekli azalarak 1975 y nda %1,2 ye dü mü, fakat 1980 y nda tekrar %5,5 e yükselmi, ancak bu y ldan sonra ise azalm ve 2000 nda %3,2 ye dü mü tür y itibariyle do duklar ülkelerin da na bak ld nda, en büyük gruplar s ras yla Bulgaristan (%39,2), Almanya (%12,5), Makedonya (%5,6) ve Yunanistan (%4,2) olu turmaktad r. Görüldü ü gibi, yabanc ülke do umlular n ço unlu u Balkan ülkeleri ve Almanya kökenlidir. Bu durum, Cumhuriyet döneminde özellikle belli y llarda ço unlukla Balkan ülkelerinden siyasi nedenlerle, Almanya dan ise bu ülkeye ekonomik nedenlerle gidip dönü lerinde u tercih etmelerinden kaynaklanmaktad r. Tablo 3: Do duklar Yabanc Ülkelere Göre Nüfusu (2000) Ülkeler Toplam Miktar Yüzde (%) Bulgaristan ,2 Almanya ,5 Makedonya ,6 Yunanistan ,2 Romanya ,2 Irak ,5 Afganistan ,3 Azerbaycan ,3 ABD ,2 ran ,2 Rusya Federasyonu ,1 Fransa ,0 sviçre ,9 ngiltere ,9 KKTC ,8 Di er Devletler ,2 Kaynak: D E; 2000 Genel Nüfus Say, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (), Ankara, Yay n No: 2732, 2002, s. 98 deki verilerden yararlan larak haz rlanm r.

5 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER Bölgeler tibariyle D Do umlular nüfusunun do duklar di er iller ve yabanc ülkelerin yan s ra bu illerin hangi bölgelere ait olduklar n bilinmesinde sosyal, ekonomik ve demografik aç dan büyük yararlar bulunmaktad r. Çünkü a d ar dan gelen bu ki iler, ayn zamanda geli nedenlerine ba olarak bölgeleriyle ilgili önemli ipuçlar vermekte ve geldikleri bölgelerin sosyo-ekonomik ve demografik baz özelliklerini de bu ile getirmektedirler. nüfusunda en büyük orana tüm y llar itibariyle Karadeniz bölgesinde do anlar sahiptir. Nitekim Karadenizlilerin oran 1950 de yakla k %12,5 iken, 1990 da %22,4 e ula, fakat 2000 y nda çok az bir dü me e ilimi göstermi ve %18,7 olarak gerçekle mi tir. Do u Anadolu Bölgesinin oran ise ayn y llarda %4 lerden %14,4 lere, Güneydo u Anadolu Bölgesinin oran ise %0,4 ten %1,8 e ç km r. Marmara ve Ege Bölgelerinin oran 1960 lara kadar yükselmi, bu y ldan sonra azalm r. Marmara ve Trakya Bölgesinin oran 1960 da %4,9 a, Ege bölgesinin oran ise 1955 de %5 e ç km, fakat 2000 y nda ise Marmara ve Trakya Bölgesinin oran %3 e, Ege bölgesinin ise %2 ye dü mü tür. Bu veriler bize göçün de yönünü çok net bir ekilde ortaya koymaktad r. Nitekim ço unlukla geli memi bölgelerimiz olarak kabul edilebilecek Güneydo u, ç Anadolu ve Do u Anadolu dan gelenlerin oranlar sürekli olarak art gösterirken, ülkenin daha çok geli mi bölgeleri olarak dü ünülen Marmara, Trakya, Ege ve k smen de Akdeniz bölgelerinden gelenlerin oranlar ise genelde dü me e ilimindedir. 92 Grafik 1: Do duklar Bölgelere Göre Nüfusu (%), ( ) ,0 1 5,0 6,0 4,0 2,0 6,0 4,0 2,0 2,0 1,0 2,0 1,0 11,5 13,7 14,8 Karadeniz 17,4 18,3 18,4 18,9 18, ,0 8,8 9,8 ç Anadolu 13,4 14,8 15,2 16,0 16, ,3 5,6 5,7 Do u Anadolu 9,2 10,5 11,1 12,9 14, ,1 5,6 5,7Marmara ve Trakya 4,9 4,7 4,2 3,6 3, ,1 5,0 4,4 Ege 3,4 3,1 2,7 2,3 2, ,4 0,6 0,8 Güneydo u 1,3 1,4 1,4 1, ,0 1,7 Akdeniz 1,3 1,5 1,4 1,3 1, Kaynak: D E; 2000 Genel Nüfus Say, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (), Ankara, Yay n No: 2732, 2002, s. 98 ve Sedat Murat-Halis Yunus Ersöz (ve di erleri); Nüfus ve Demografi-I , ( Cumhuriyeti nin Kurulu unun 75. Y na Arma an),,.b.b., Kültür leri Daire Ba kanl, Yay n No: 56, 1997, s deki verilerden yararlan larak haz rlanm r. 1,8 1,5 B. Ç GÖÇLER Nüfusun hacmine ve yap na do umlar ve ölümlerin yan s ra etki eden en önemli faktörlerden biri de göçlerdir. De ik nedenlerle

6 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER ortaya ç kan göç hareketlerinde daimi olarak yerle me söz konusudur. Ancak, ikametgâh de ikli ini ve daimi olarak yerle meyi gerektirse bile ayn kent, kasaba ve köy içindeki evden eve ta nmalar, yöresel hareketler olarak göç istatistiklerinde yer almaz. Bireysel veya kitlesel olarak da yap labilen göçlerin en önemli unsurlar ; kal mekân de ikli ine yol açmas, kal veya en az ndan belli bir süreyi kapsay olmas ve fiziki mekân de ikli idir. Göçlerle ilgili bilgiler ancak nüfus say mlar ndan elde edilebilmektedir. Bilindi i gibi, ülkemizde ilk nüfus say 1927 de yap lm r. Ancak, deki iç göç hareketlerini ilk genel nüfus say yla birlikte izlemek mümkün de ildir. Devlet statistik Enstitüsü göçlere temel olu turacak do um yerleri verilerini, 1935 y ndan itibaren genel olarak; 1950 lerden itibaren ise, ayr nt olarak yay nlamaya ba lam r. Ancak, do um yerlerine göre iç göç verilerinin genel özelli i, say m y ndaki ikametgâha göre, göç hareketlerini takip edememesidir. Göç edenlerin arada ya ad klar göç süreçlerine dair bir bilgi sunulamamaktad r. D E, 1975 y ndan itibaren de, iç göçlerle ilgili olarak say sal veriler yay nlamaya ba layarak, bu verilerin kullan lmas sa lam r. Fakat do um ve ikamet yeri gibi verilerin niteli inden kaynaklanan farkl klar, 1975 öncesi için kar la rma yap lmas imkâns z hale getirmektedir. ve genelindeki iç göç konusunun ele al naca bu mda, D E nin 1975 y ndan sonraki verilerinden yararlan lacak ve iç göçün sosyo-ekonomik yönleri analiz edilmeye çal lacakt r. 1. Genel Olarak Göç Hareketleri Göçler insanl k tarihi kadar eskilere dayanmaktad r. nsanl k tarihi boyunca sosyal, ekonomik, siyasi, kültürel, dini vb. çok de ik nedenlere ba olarak ortaya ç kan göçler toplumlar n sosyal, ekonomik, siyasal ve kültürel yap lar üzerinde büyük de ikliklere yol açm lard r. Küçük bir co rafya veya ülke içinde gerçekle mi olsa bile, göçlerle beraber, tüm göç türleri ve özellikle de k rsal alanlardan kentsel alanlara yönelik göçlerle, birbirinden çok farkl özelliklere sahip nüfus kitleleri, sürekli etkile im halinde bir arada ya ar hale gelmi lerdir. Her bilim dal n kendi özelliklerine uygun bir ekilde göç tan mlar bulunmas na kar n göç; belirli bir zaman ve mekanda bireylerin veya sosyal gruplar n, k sa veya daimi süreli bir mekan ve sosyo kültürel alana yerle meleri 2 olarak tan mlanabilirken; ba ka bir göç tan nda ise yerle me kast ön plana ç kar larak göç genellikle yerle mek amac yla, bir yerle im yerinden bir ba ka yerle im yerine, bir ülkeden ba ka ülkeye gitme eylemi 3 olarak tan mlanm r. Di er taraftan göçler; yönüne göre: iç ve d göçler, göçe karar verme aç ndan: zorunlu ve gönüllü göçler, göç edenlerin niteliklerine göre: i gücü ve beyin göçü ekillerinde s fland p tan mlanabilir. Bu tan mlardan hangisi olursa olsun, göçler bir ülke veya bir bölge ile di erleri aras nda bir nüfus al veri idir ve giri ve ç lar eklinde olmaktad r. Giri ler bir ülke veya bölgenin nüfus kazanc na, ç lar ise bir nüfus kayb na neden olaca ndan, giri ve ç lar aras ndaki fark hesaplanarak net göç bulunur. Net göç, bir ülkenin veya bir bölgenin iki yöndeki nüfus hareketleri sonunda net bakiye olarak bir nüfus kazanc m elde etti i, yoksa bir nüfus kayb na m u rad gösterir. ster iç isterse d göçler olsun, göç hareketlerinin demografik, sosyal ve ekonomik bak mdan önemli etkileri bulunmaktad r. 4 Demografik bak mdan göçler, bir bölgenin veya ülkenin nüfusunun geli mesi yani art veya azal üzerinde do rudan etkili bir faktör durumundad r. Ayr ca göçler nüfusun ya, cinsiyet vb. aç lardan yap na etki eder ve bu etkilerini do um ve ölüm gibi hayati olaylara nispeten çok daha k sa zamanda ve topluca hissettirir. Göçler, yerle mek ve çok defa çal mak amac yla yap ld na göre, giri ve ç noktas olu turan yerlerde oturma artlar na, kamu hizmetlerine, emek arz na, emek piyasas artlar na, istihdam imkânlar na, hatta ücret düzeylerine etki etmek, i e ve çevreye uyum, yeni gruplarla kar la mak, görü, dü ünce ve davran larda de ikli e neden olarak, sosyal, ekonomik, hatta kültürel bak mlardan da önemli sonuçlar do urur. 2 Ahmet Türky lmaz v.d., Do u ve Güneydo u Anadolu dan Terör Nedeniyle Göçeden Ailelerin Sorunlar, Ankara: Ba bakanl k Aile Ara rma Kurumu Yay, 1998, s Ru en Kele, Göç Maddesi, Kentbilim Terimleri Sözlü ü, 2.bs., Ankara: mge Yay nlar, Kenan Gürtan; Demografik Analiz Metodlar, : Üniversitesi ktisat Fakültesi Yay n No. 260, 1969, s. 316.

7 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER Demografik-ekonomik yönden göç, ekonomik imkânlara göre nüfusun co rafi da ayarlayan ve bu bak mdan bir dengenin kurulmas sa layan gerekli bir mekanizmad r. Ekonomik imkânlarla nüfus aras nda denge sa lay rolüne ilaveten göç, ayn zamanda insanlar n yetenek ve uzmanl klar ndan en çok faydalanmay mümkün lan bir mekanizmad r. 2. ve da ç Göçler de en fazla göç alan illerin ba nda, zmir ve Ankara gibi ülkenin en geli mi ve en büyük illeri gelmektedir. Ülke içinde en fazla göç alan bu iller içinde un önemli bir a rl bulunmaktad r. Bu a rl k göç hareketlerinin ba lad 1950 y ndan itibaren kendisini hissettirmi ve ayn zamanda un sorunlar da a rla rm r. Zamanla un çekim merkezi olmas na Ankara, zmir, Adana, Diyarbak r (1990 sonras ) gibi iller bir engel, kalkan olsalar da un daha önce ald ve göç nedeniyle artan nüfus, onun iç göç içinde a rl yads namaz hale getirmi tir. Ankara ya yönelik göçte belirgin bir azalma görülmesinin nedeni, yerel yönetimlerin izledikleri gecekondu politikalar n ba ar, denetim ve doygunluk gibi nedenlere dayand lsa da temel neden, ve zmir in ticaret ve sanayi yo unluklu i olanaklar bak ndan Ankara ya göre zengin bir çe itlili e sahip olmas ndand r. a olan göçlerin say sal a rl k ve niteli inin farkl la bir süreç ya anm r. Bu süreç üç göç dalgas halinde gerçekle mi tir. lk dalga döneminde genelinde ya anan göç dalgas na paralel olarak gerçekle mi tir. K rsal dönü üm sonucu ya anan bu göç dalgas Ankara ve zmir i de etkilemi tir. Bu ilk dalga nüfus yap n oransal a rl de tirmemi tir ve bekâr erkek göçü niteli indedir. Göç dalgas yla gelenlerin kentlile ti i kabul edilmektedir. kinci göç dalgas ise 1960 l y llar n ortalar ndan ba layarak, yi etkileyen göç sürecine paralel geli mi tir. ve yak n çevresi bundan en çok etkilenen alanlar olmu tur. Bu dönemde k rsal kaynakl olan i gücü göçü, kad nlar n da göçe kat lmalar ve e lerinin yan na göçmeleri ile aile göçü haline dönü mü tür. Bu göç dalgas nüfusun kompozisyonunu da önemli ölçüde de tirmi tir. Sonuncu göç dalgas ise, 1980 lerde ba lam, 1990 lara kadar yava ve istikrarl bir göç dalgas eklinde sürmü tür. Bu dönemde ya anan göç art k k r-kent göçü de ildir. K r kent dengesi de de mi ve k r oransal a rl kaybetmi tir. Son dönemlerde, a gelenler içinde kentsel kökenliler daha a rl kl r. Nüfus kaybeden alanlar sadece köylülerini de il, kent ve kasabalar nda ya ayan di er gruplar da, daha da önemlisi kültürel, ekonomik ve toplumsal birikimlerini de kaybetmektedirler. Göçün seçicili inin ve yönünün, göç veren alanlar n hem köylerinde, hem de kentlerinde toplumsal, kültürel ve ekonomik erozyona neden olmaktad r. Göçler sonucunda yerle im olarak kent yap da de mektedir. ilinde göç ve kendi iç dinami iyle konut alanlar ve sanayi alanlar zaman içinde bir dönü üme u ram, ya am yerleri dü ük yüksek gelirliler için farkl la, sanayi sektörü zamanla d a kayarken hizmetler sektörü ve onun çal anlar kent merkezine hâkim olmaya ba lam r. Bu, kentle me teorilerine uygun bir ekilde cereyan ederken, yeni olu an orta s f ve üst s flar için banliyö alanlar da zamanla olu maya ba layarak nüfusunun yap sal, örgütsel ve mekânsal yap n tamamen de mesine neden olmu tur. Ya anan bu geli meler un nüfusunu art rken, kente göç edenlerin kentsel kültürü özümseyemeyi leri dünya çap ndaki bir kentin dev bir kasaba haline gelmesine yol açm r. Kentin dev bir kasaba haline gelmesinin nedenlerinin ba nda sanayi öncesi ve sanayi sonras kültürlerin ayn anda kentte görülmesi gelmektedir. a göçen ilk ku ak yar köylü yar kentli olmu tur. Bu ilk ku ak için lu tabirini kullanmak mümkün de ildir. Almanya ya gidenlerin ilk ku aklar gibi Alamanc kavram na benzer bir ekilde arada kalm bir ku akt r. Bu kadar yo un bir göçün ya and merkezlerde kentin, gelenleri kentlile tirmesi nas l mümkün de ilse, lu yapmas da mümkün de ildir. Yeni olu an kentsel mekânlar n, kentle uyum süreci içinde bulunmas da mümkün de ildir. 5 a. ç Göçler Sosyo-ekonomik ve siyasal etkiler, do al faktörler, uluslararas geli meler, k rsal ve kentsel tercihler aras ndaki farkl klar gibi 5 Halis Ba el; Sosyal Politika Aç ndan ç Göçler: Sivas tan a Göç Örne i (Yay mlanmam Doktora Tezi, :.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü), 2003, s. 138.

8 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER nedenlerle meydana gelen nüfus hareketleri olarak kabul edilebilecek iç göçlerin ülkemizdeki yönü, gerek be eri ve gerekse maddi sermaye bak ndan en geli mi bölgemiz olan Marmara ve onun da en geli mi ili olan a dönük olmu tur. Ba lang çta da yo unla an göç zamanla Kocaeli, Bursa ve Tekirda gibi un yay lma etkisinin oldu u illerde yo unla rken, son dönemlerde ise, özellikle, Antalya, Mersin gibi iller yo un bir ekilde göç almaya ba lam r. Göç; hangi amaçlarla, hangi yollarla ve ne ekilde yap rsa yap ls n gerek göç öncesinde, gerek göç a amas nda ve gerekse göç sonras nda önemli sosyal, ekonomik, siyasal, kültürel ve demografik de iklikler meydana gelmektedir. Göçler, göç alan yerlerin massedebilece inden fazla olursa, ekonomi, i gücü ve insanlar üzerinde belirsizlik ve istikrars zl k unsuru olmaktad r. Göçlerin sonuçlar kesin ekilde ifade edip, tahmin etmek mümkün olmamaktad r. Göç, göç alan yerleri, göçe aktif olarak kat lan bireyleri ve göç veren yerleri farkl biçimde etkilemektedir. 6 aa. ller Aras Al nan ve Verilen Göçler Gerek ülke ve gerekse da göçler miktar olarak artmakta, fakat toplam nüfus içindeki oranlar bak ndan y llar itibariyle farkl klar ortaya ç kmaktad r. Toplam nüfusa oranlar bak ndan un ald göçün verdi i göçe göre yakla k iki kat daha fazla bir paya sahip oldu u görülmektedir. Yani sadece göç almamakta, ayn zamanda önemli düzeyde de göç vermektedir. Hemen hemen ald göçün yar na yak n bir k sm da ba ka illere vermektedir. un di er illere verdi i göç miktar sürekli olarak artarken, di er illerden ald göç ise 1990 na kadar artm, fakat 2000 y nda bu say n azalma e ilimine girdi i görülmektedir. Nitekim döneminde un verdi i göç miktar iken, bu miktar döneminde ye ula, di er illerden ald göç miktar ise döneminde iken, bu miktar döneminde ye yükselmi, fakat döneminde ise tekrar e dü mü tür. Tablo 4: ller Aras Al nan ve Verilen Göçler ( ) Daimi kam- Toplam Nüfusa Oran (%) Dönemler gah Nüfusu Ald göç Verdi i göç Net göç Ald Göç Verdi i Göç ,0 7, ,5 6, ,1 8, ,9 7, ,7 6, ,4 5, ,5 5, ,2 5,7 Kaynak: TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s deki verilerden yararlan larak haz rlanm r. Not: Daimi ikametgâh nüfusu içinde yurt d ndan gelen göç kapsanmam r. aaa. Al nan Göçler deki iller aras göçlerin be te birinden daha fazlas a yönelik olmu tur. Ancak, un ald göçler bak ndan ülke içindeki pay döneminde %24 e ç km ken, döneminde ise %19 a dü mü tür. un verdi i göçlerin ülke genelindeki göçler içindeki pay ise %10 lar n alt nda bulunmakta ve y llar itibariyle nispeten azalma e iliminde iken bu oran llar aras nda yükselmi ve %10,7 olarak gerçekle mi tir. un döneminde d ar ya verdi i göçteki art n muhtemel nedenini 17 A ustos 1999 depremi olu turmaktad r. a yönelik toplam göçte %3 ün üzerinde oranlara sahip olan iller döneminde; Ankara (%6,9), Sivas (%4,9), Kars (%4,4), Giresun (%4,1), Kastamonu (%3,6), Ordu (%3,4) ve Samsun (%3,1), döneminde; Kars (%6,0), Sivas (%5,3), Ankara (%4,5), Tokat (%3,8), Ordu (%3,6), Trabzon (%3,5), Erzurum (%3,5), Giresun (%3,5), Samsun (%3,3) ve Kastamonu (%3,1) iken, döneminde; Ankara (%5,3), Samsun (%4,1), Tokat (%4,1), Kocaeli (%3,5), Ordu (%3,5) ve zmir (%3) dir. 6 A.e., s. 51.

9 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER 99 Tablo 5: un Di er llerden Ald ve Verdi i Göçün Toplam çindeki Oranlar ( ) Ald Göç Verdi i Göç ller Toplam Adana 1,6 1,3 2,1 2,3 1,9 1,3 Ad yaman 0,7 0,8 1,2 0,5 0,5 0,4 Afyon 0,5 0,5 0,5 0,6 0,5 0,6 0,7 1,0 1,2 0,6 0,8 0,7 Amasya 1,3 1,5 1,3 0,7 0,7 0,9 Ankara 6,9 4,5 5,3 7,9 6,9 6,1 Antalya 0,7 0,6 1,1 1,8 3,8 3,8 Artvin 0,8 0,8 0,4 0,5 0,5 0,5 Ayd n 0,4 0,3 0,6 0,8 0,8 0,9 Bal kesir 1,5 1,1 1,2 2,7 2,8 2,7 Bilecik 0,4 0,3 0,2 0,7 0,6 0,7 Bingöl 0,9 1,1 0,8 0,4 0,4 0,3 Bitlis 0,6 1,0 1,0 0,3 0,3 0,6 Bolu 1,2 1,0 0,8 1,5 1,4 0,7 Burdur 0,1 0,1 0,1 0,3 0,2 0,2 Bursa 1,9 1,5 2,0 4,4 4,1 3,8 Ald Göç Verdi i Göç ller Çanakkale 1,2 0,8 0,7 1,6 1,5 1,9 Çank 1,2 1,1 0,6 0,9 1,1 0,6 Çorum 1,0 1,2 1,1 0,7 0,7 0,6 Denizli 0,4 0,3 0,4 0,7 0,7 0,7 Diyarbak r 1,3 1,2 2,1 1,3 0,9 1,3 Edirne 1,5 1,1 1,2 1,9 1,6 1,8 Elaz 1,3 1,2 1,1 0,9 0,7 0,7 Erzincan 2,3 2,6 1,1 1,4 1,4 1,1 Erzurum 2,9 3,5 2,5 1,4 1,4 1,1 Eski ehir 1,0 0,7 0,8 1,7 1,4 1,1 Gaziantep 1,3 1,1 1,1 1,2 1,1 1,1 Giresun 4,1 3,5 1,8 2,7 2,4 2,4 Gümü hane 1,7 1,3 0,5 0,9 0,5 0,7 Hakkari 0,1 0,1 0,2 0,1 0,3 0,3 Hatay 0,7 0,7 1,6 0,8 0,9 0,9 Isparta 0,5 0,5 0,4 0,6 0,7 0,7 çel 0,7 0,7 1,5 1,6 1,5 1,5 zmir 2,6 1,9 3,0 4,1 5,1 4,8 Kars 4,4 6,0 1,5 1,9 1,7 1,0 Kastamonu 3,6 3,1 2,1 2,9 2,3 2,0 Kayseri 1,6 1,5 1,3 1,5 1,4 1,2 rklareli 1,4 1,0 0,6 1,9 1,5 1,7 100 ller Ald Göç Verdi i Göç ehir 0,3 0,4 0,3 0,3 0,3 0,2 Kocaeli 2,1 2,1 3,5 7,2 9,2 5,1 Konya 1,8 1,4 1,4 2,2 1,7 1,9 Kütahya 0,3 0,3 0,4 0,6 0,5 0,8 Malatya 2,7 2,9 2,3 2,0 1,5 1,6 Manisa 0,5 0,4 0,7 0,8 0,8 0,9 K.mara 0,6 0,9 1,0 0,5 0,5 0,7 Mardin 0,8 0,8 1,5 0,7 0,5 0,7 Mu la 0,4 0,4 0,5 0,9 1,5 2,3 Mu 0,5 0,8 0,9 0,3 0,3 0,3 Nev ehir 0,6 0,8 0,6 0,6 0,5 0,5 Ni de 0,8 0,7 0,7 0,8 0,5 0,5 Ordu 3,4 3,6 3,5 1,9 2,5 2,3 Rize 2,6 2,6 1,4 2,1 1,4 1,6 Sakarya 1,5 1,3 2,0 2,4 2,1 2,1 Samsun 3,1 3,3 4,1 2,2 2,4 2,4 Siirt 1,1 1,1 1,2 0,6 0,5 0,5 Sinop 2,2 2,4 1,9 1,5 1,3 1,3 Sivas 4,9 5,3 2,7 2,6 2,1 1,8 Tekirda 1,8 1,3 1,2 3,5 4,2 5,0 Tokat 2,9 3,8 3,6 1,7 1,4 1,6 Trabzon 2,8 3,5 1,9 2,0 1,7 2,4 ller Ald Göç Verdi i Göç Tunceli 0,9 0,9 0,4 0,5 0,4 0,5 anl urfa 0,7 0,6 0,9 0,8 0,7 0,9 ak 0,2 0,2 0,2 0,2 0,4 0,2 Van 0,6 0,7 1,9 0,4 0,6 0,7 Yozgat 0,8 0,9 1,0 0,6 0,5 0,5 Zonguldak 2,2 2,4 2,9 1,4 1,7 1,0 Aksaray - 0,2 0,4-0,2 0,3 Bayburt - 1,1 0,4-0,4 0,3 Karaman - 0,1 0,1-0,2 0,2 kkale - 0,3 0,3-0,2 0,3 Batman - 0,2 1,3-0,5 0,4 rnak - 0,1 0,3-0,2 0,6 Bart n 1,3 0,4 Ardahan 1,0 0,4 r 0,4 0,5 Yalova 0,7 1,0 Karabük 0,9 0,5 Kilis 0,2 0,2 Osmaniye 0,3 0,3 Düzce - - 0, ,7 Yurtd 0,3 - - Bilinmeyen Kaynak: E; 1990 Genel Nüfus Say Daimi kametgâha Göre ç Göçün Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Ankara: D E Yay n No. 2069, 1997, s ve TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s deki verilerden yararlan larak haz rlanm r.

10 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER Görüldü ü üzere, , ve dönemlerinde a yönelik göçte Ankara ve zmir in pay önce azalm, sonra artm, Sivas, Kars, Ordu ve Tokat n pay ise önce artm, sonra azalm, Giresun ve Kastamonu nun pay da sürekli olarak azalm, Samsun un pay ise sürekli olarak artm r dönemi itibariyle, un en fazla göç ald illerin ba nda; Ankara (48.837), Samsun (37.780), Tokat (33.287), Kocaeli (32.502), Ordu (32.335), zmir (28.032), Zonguldak (27.135), Sivas (25.232), Erzurum (23.281) ve Malatya (20.951) gelmektedir. Görüldü ü üzere un bu illerin her birinden ald göç miktar n lerin üzerinde ve tümünün toplam n in üzerinde oldu u görülmektedir. Yani, un bu dönemde alm oldu u toplam göçün yakla k üçte birini bu on il olu turmaktad r. aab. Verilen Göçler Yine ayn dönemlerde dan d ar ya yönelik göçte ise %3 ün üzerinde oranlara sahip olan iller döneminde; Ankara (%7,9), Kocaeli (%7,2), Bursa (%4,4), zmir (%4,1) ve Tekirda (%3,5), döneminde; Kocaeli (%9,2), Ankara (%6,9), zmir (%5,1), Tekirda (%4,2), Bursa (%4,1) ve Antalya (%3,8) iken, döneminde; Ankara (%6,1), Kocaeli (%5,1), zmir (%4,8), Bursa (%3,8) ve Antalya (%3,8) d r. Yukar da bahsedilen dönemlerde dan d ar ya yönelik göçte Ankara ve Bursa n n paylar azalm, Tekirda ve Antalya n n paylar artm, Kocaeli ve zmir in paylar da önce artm, sonra azalm r. Di er yandan yine ayn dönemde ( ) un en fazla göç verdi i illerin ba nda da; Ankara (31.338), Kocaeli (29.179), Tekirda (25.714) ve zmir (24.796) gelmektedir. Bu illerin de her birinin dan ald göç miktar lerin üzerinde bulunmakta ve sadece bu dört ilin dan ald göç miktar da i maktad r. Bu dönemde un d ar dan ald göç miktar n oldu u göz önünde bulundurulursa bu dört ilin dan ar ya yönelik göçlerin yakla k be te birini olu turdu u görülecektir. Genel ve sonuç olarak; a yönelik göçün ço unlukla geli memi illerimizden, d na yönelik göçün ise daha çok geli mi ve özellikle sahil kentlerimize ait oldu unu söylemek mümkündür. un di er illerden ald ve verdi i göçler aras nda önemli farkl klar bulunmaktad r. Ancak, un Ankara, Kocaeli ve zmir gibi ülkenin en büyük illerinden ald ve verdi i göç miktar lerin üzerinde bulunmaktad r. aac. Net Göçler Al nan ve verilen göç aras ndaki fark olarak tan mlanan net göç bak ndan un durumunu ele al rsak, un illerin büyük bir ço unlu unda pozitif net göçe sahip oldu u görülecektir. Tablo 6: un Di er llerden Ald, Verdi i ve Net Göçü ( ) Ald Verdi i Net Ald Verdi i Net ller Adana Göç Göç Göç ller Diyarbak r Göç Göç Göç Ad yaman Edirne Afyon Elaz A Erzincan Amasya Erzurum Ankara Eski ehir Antalya Gaziantep Artvin Giresun Ayd n Gümü hane Bal kesir Hakkari Bilecik Hatay Bingöl Isparta Bitlis çel Bolu zmir Burdur Kars Bursa Kastamonu Çanakkale Kayseri Çank K rklareli Çorum K ehir Denizli Kocaeli

11 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER Ald Verdi i Net Ald Verdi i Net ller Göç Göç Göç ller Göç Göç Göç Konya Tunceli Kütahya anl urfa Malatya U ak Manisa Van K.mara Yozgat Mardin Zonguldak Mu la Aksaray Mu Bayburt Nev ehir Karaman Ni de K kkale Ordu Batman Rize rnak Sakarya Bart n Samsun Ardahan Siirt I r Sinop Yalova Sivas Karabük Tekirda Kilis Tokat Osmaniye Trabzon Düzce Kaynak: TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s deki verilerden yararlan larak haz rlanm r. un pozitif net göçe sahip oldu u, yani verdi inden daha çok göçmen ald illerin genelde az geli mi ve i sizli in yo un oldu u Karadeniz, ç Anadolu ve Güneydo u Anadolu bölgelerine, negatif net göçe sahip oldu u yani ald ndan daha fazla verdi i illerin ise ülkenin nispeten daha çok geli ti i Trakya, Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerine ait oldu u görülmektedir. un pozitif net göçünün yüksek oldu u illerin ba nda; Samsun (25.490), Tokat (24.943), Zonguldak (22.157), Ordu (20.384), Ankara (17.499), Erzurum (17.380) ve Sivas (15.886), negatif net göçünün nispeten yüksek oldu u illerin ba nda ise; Tekirda ( ), Antalya (-9.069) ve Mu la (-7.583) gelmektedir. aad. Cinsiyetlerine Göre Göçler un gerek di er illerden ald ve gerekse di er illere verdi i göçmenlerin ço unlu unu, zamanla paylar az da olsa azalmakla birlikte, erkekler olu turmakta, fakat erkeklerin oran ald göçe göre ar gönderdi i göçte daha fazla bulunmaktad r. un d ardan ald göçmenler içinde erkeklerin oran döneminde %54,3, döneminde ise %53,7 iken, d ar ya gönderdi i göçmenler içinde ise erkeklerin oran döneminde %59,3, döneminde de %57,7 dir. Ancak, gerek d ar dan a gelen ve gerekse dan ar giden göçmenler içinde erkeklerin oran n çok yüksek oldu u illerin büyük bir ço unlukla Güneydo u Anadolu bölgemize ait oldu unu öncelikle belirtmeliyiz. Örne in döneminde di er illerden gelen göçmenler içinde erkeklerin oran Hakkâri de %76, rnak ta %71,9, A da %65,4, anl urfa da %65, Van da %64,6, Mu ta %62,3, Osmaniye de %61,8 ve Ad yaman da %60,8 iken, di er illere giden göçmenler içinde erkeklerin oran ise rnak ta %84,4, Hakkari de %83,3, Tunceli de 80,7, A da %77,6, Kars da %75,4 ve Bingöl de %72,4 dür. 7 Bu verilerin de ortaya koydu u gibi, a Güneydo udan gelen ve dan Güneydo uya giden göçmenlerin büyük bir ço unlu unu erkeklerin olu turmas n nedeni, özellikle bu bölgemizdeki erkeklerin çal mak yani ekonomik amaçlarla yaln z ba na a gelip yine yaln z ba na illerine dönmelerinden kaynaklanmaktad r. ab. Yerle im Yerlerine Göre Al nan ve Verilen Göçler aba. Al nan ve Verilen Göçler l, ilçe, bucak ve köylerden olu an yerle im yerlerindeki göç miktar iller aras ndaki göç miktar ndan daha yüksektir. Ülke genelinde döneminde , döneminde de ki i göç etmi tir. Bir di er ifadeyle döneminde her yüz ki iden 10,8 ki i göç ederken, miktar döneminde biraz daha yüksek olup 11 ki iye yükselmi tir. da ise bu miktarlar ülke genelinden biraz daha yüksek olup, döneminde her yüz ki iden 17,4, döneminde de her yüz ki iden 12,8 ki i daki yerle im yerlerine gelmi tir. Görüldü ü gibi, belirtilen bu dönemler aras nda yerle im yerleri aras nda göç edenlerin toplam nüfusa oranlar ülke genelinde (%10,8 den %11 e) yükselirken, da ise (%17,4 ten %12,8 e) azalm r. Hâlbuki ayn dönemlerde iller aras ndaki göçün 7 D E; 1990 Genel Nüfus Say Daimi kametgaha Göre ç Göçün Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Ankara: D E Yay n No. 2069, 1997, s ve TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s deki veriler.

12 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER toplam nüfusa oran hem ülke genelinde (%8,1 den %7,9 a) hem de genelinde (%15,5 den %10,2 ye) azalm. Ülke genelinde sadece toplam göçten bahsedilebilece i için ayr ca göçü, gelen ve giden veya al nan ve verilen göçler olarak ele almam z mümkün de ildir. Ancak, olaya aç ndan bakt zda, un yerle im yerlerine göre gönderdi i göçün toplam nüfusuna oran n, yerle im yerlerine göre alm oldu u göçün toplam nüfusa oran ndan daha dü ük oldu u görülmektedir. Nitekim un yerle im yerlerine göre d ar verdi i göçün toplam nüfusuna oran döneminde %7,8 iken, bu oran döneminde %8,3 e yükselmi tir. Sonuç olarak denebilir ki, hem ülke hem de genelinde yerle im yerleri aras ndaki göçmenlerin toplam nüfusa oranlar, iller aras ndaki göçmenlerin toplam nüfusa oranlar ndan daha yüksektir. Al nan göçlerde görülen bu durumu verilen göçlerde de görebilmekteyiz. Tablo 7: Yerle im Yerlerine ve Cinsiyetlerine Göre Al nan ve Verilen Göç ( ) Yerle im Yeri Toplam Erkek Kad n Toplam Erkek Kad n Toplam ehirden ehire 62,2 61,7 62,8 57,8 57,9 57,7 Köyden ehire 18,0 17,6 18,4 17,5 17,5 17,3 ehirden Köye 12,6 13,4 11,6 20,1 20,1 20,1 Köyden Köye 7,3 7,4 7,2 4,7 4,5 4,9 Toplam ehirden ehire 70,9 70,8 71,0 59,1 59,1 59,0 Köyden ehire 14,3 14,3 14,3 19,6 19,7 19,6 ehirden Köye 8,8 8,8 8,8 18,2 17,9 18,5 Köyden Köye 6,0 6,2 5,9 3,1 3,3 2,9 Toplam ehirden ehire 62,2 61,7 62,8 57,8 57,9 57,7 Köyden ehire 18,0 17,6 18,4 17,5 17,5 17,3 ehirden Köye 12,6 13,4 11,6 20,1 20,1 20,1 Köyden Köye 7,3 7,4 7,2 4,7 4,5 4,9 Toplam ehirden ehire 63,8 63,3 64,5 54,1 55,9 51,9 Köyden ehire 3,6 3,3 3,9 7,3 6,7 8,1 ehirden Köye 3 30,4 29,4 37,5 36,4 38,9 Köyden Köye 2,6 2,9 2,2 1,0 1,0 1,1 Al nan Göç Verilen Göç Al nan Göç Verilen Göç Kaynak: Yerle im Yeri Toplam Erkek Kad n Toplam Erkek Kad n T oplam 54,9 45,1 54,4 45,6 ehirden ehire 54,4 45,6 54,6 45,4 Köyden ehire 53,7 46,3 54,7 45,3 ehirden Köye 58,5 41,5 54,4 45,6 Köyden Köye 55,5 44,5 52,1 47,9 T oplam 54,1 45,9 53,0 47,0 ehirden ehire 54,0 46,0 53,0 47,0 Köyden ehire 54,3 45,7 53,2 46,8 ehirden Köye 54,0 46,0 52,1 47,9 Köyden Köye 55,3 44,7 55,8 44,2 T oplam 54,9 45,1 54,4 45,6 ehirden ehire 54,4 45,6 54,6 45,4 Köyden ehire 53,7 46,3 54,7 45,3 ehirden Köye 58,5 41,5 54,4 45,6 Köyden Köye 55,5 44,5 52,1 47,9 T oplam 57,5 42,5 55,3 44,7 ehirden ehire 57,1 42,9 57,1 42,9 Köyden ehire 53,6 46,4 50,8 49,2 ehirden Köye 58,4 41,6 53,6 46,4 Köyden Köye 64,1 35,9 53,0 47,0 E; 1990 Genel Nüfus Say Daimi kametgaha Göre ç Göçün Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Ankara: D E Yay n No. 2069, 1997, s. 8-9 ve TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s deki verilerden yararlan larak haz rlanm r. abb. Yerle im Yeri Türlerine Göre Al nan ve Verilen Göçler ve dönemleri aras nda ülke genelindeki toplam göçler içinde ehirlerden ehirlere (%62,2 den %57,8 e), köylerden ehirlere (%18 den %17,5 e) ve köylerden köylere (%7,3 den %4,7 ye) göçün oranlar azal rken, ehirlerden köylere (%12,6 dan %20,1 e) ise artm r. da ise yerle im yerlerine göre hem al nan hem de verilen göçler içinde köylerden ehirlere (al nan göçte %14,3 den %19,6 ya, verilen göçte %3,6 dan %7,3 e) ve ehirlerden köylere (al nan göçte %8,8 den %18,2 ye, verilen göçte %30 dan %37,5 e) göçün pay artarken, ehirlerden ehirlere (al nan göçte %70,9 dan %59,1 e, verilen göçte %63,8 den %54,1 e) ve köylerden köylere (al nan göçte %14,3 den %19,6 ya, verilen göçte %6 dan %3,1 e) göçün pay ise azalm r.

13 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER abc. Yerle im Yeri Türleri ve Cinsiyetlerine Göre Al nan ve Verilen Göçler Yerle im yeri türlerine göre göçmenlerin cinsiyet yap na bak ld nda, daha önce de görüldü ü gibi, genelde tüm yerle im birimlerine yönelik göçlerde erkeklerin ço unlukta oldu u görülecektir. Bu durumu hem ülke hem de genelinde görebilmekteyiz. Ancak, daha önce de ele al nd üzere, un d ar ya verdi i göçteki erkek oran d ar dan ald göçteki erkek oran ndan daha yüksektir. Di er taraftan, daki yerle im türleri bak ndan erkeklerin oran sadece köyden ehirlere yönelik olarak al nan göçlerde verilen göçlerdekinden daha yüksek iken, di er yerle im türlerinin tümünde verilen göçlerdeki erkek oranlar al nan birimlerdeki erkek oranlar ndan daha yüksektir. Di er taraftan, ve dönemleri aras nda erkeklerin oran ülke genelinde ehirden ehire ve köyden ehirlere yönelik göçlerde, un ise sadece köyden köylere yönelik al nan göçlerde artm, di er birimlerde ise erkeklerin oran azalm r. abd. l ve lçe Merkezlerine Al nan Göç ve dönemlerinde gerek ülke gerekse da il ve ilçe merkezlerine yönelik göçlerin üçte ikiden daha büyük bir ço unlu u il merkezlerine olmu, fakat zamanla il merkezlerine yönelik göçün oran azalm, ilçe merkezlerine yönelik göçün oran ise artm r. Nitekim il ve ilçe merkezlerine yönelik toplam göç içinde il merkezlerinin pay bu dönemler aras nda ülke genelinde %72,6 dan %67,6 ya, da ise bu oranlar daha yüksek olup %94,9 dan %92,7 ye dü mü tür. Tablo 8: l ve lçe Merkezlerine Al nan Göçler ( ) Dönem- l ve lçe Kendi l Kendi linin Di er llerin Di er llerin ler Merkezleri Toplam Merkezinden lçelerinden Merkezlerinden lçelerinden Toplam l Merkezi 72,6 76,8 67,5 lçe Merkezi 27,4 23,2 32,5 Toplam l Merkezi 67,6 70,2 70,3 70,1 lçe Merkezi 32,4 29,8 29,7 29,9 Toplam l Merkezi 94,9 97,2 96,3 lçe Merkezi 5,1 2,8 3,7 Toplam l Merkezi 92,7 95,8 96,9 95,8 lçe Merkezi 7,3 4,2 3,1 4,2 Dönem- l ve lçe Kendi l Kendi linin Di er llerin Di er llerin ler Merkezleri Toplam Merkezinden lçelerinden Merkezlerinden lçelerinden Toplam 4,0 10,5 47,1 38, l Merkezi 14,4 49,9 35,7 lçe Merkezi 14,6 39,8 45,5 Toplam 3,7 10,9 49,7 35,6 l Merkezi 11,4 51,7 37,0 lçe Merkezi 11,4 1 45,6 32,9 Toplam 2,0 4,4 43,7 49,8 l Merkezi 4,7 44,8 50,5 lçe Merkezi 39,4 23,8 36,8 Toplam 3,7 2,5 43,5 50,2 l Merkezi 2,6 45,5 51,9 lçe Merkezi 51,3 1,5 18,5 28,7 Kaynak: D E; 1990 Genel Nüfus Say Daimi kametgaha Göre ç Göçün Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Ankara: D E Yay n No. 2069, 1997, s. 2-5 ve TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s deki verilerden yararlan larak haz rlanm r ve dönemlerinde un il ve ilçe merkezlerine ald göç içinde kendi ilçe merkezleri ile k smen de di er illerin merkezlerinden ald göçün pay azal rken, kendi il merkezi ile di er illerin ilçelerinden ald göçün pay ise artm r. Di er yandan kendi il merkezine ald göç içinde ise kendi ilinin ilçelerinden ald göçün pay azal rken, di er illerin merkezleri ile ilçelerinden ald göçün pay artm r. un kendi ilçe merkezlerine ald göç içinde de yine kendi ilçe merkezlerinden ald göçün pay artarken, di er illerin merkez ve ilçelerinden ald göçün pay ise azalm r.

14 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER ac. Nedenlerine Göre Göçler Göç edenlerin ya, cinsiyet ve i gücü yap lar ndaki farkl klar, göçlerin nedenlerini belirleyen özelliklerdir. Göç edenlerin bu özellikleri göçlerin nedenlerine ve yönlerine ba olarak de mekte, ya anan bu de im göçlerin nedenlerinin sonuca yans mas eklinde bir görünüm almaktad r. Nedenlerine göre göçleri s fland rd zda; ülke genelindeki göçlerle un ald ve verdi i göçler aras nda baz farklar ve baz benzerlikler bulunmaktad r. Örne in, di er illerden a i arama, bulma, hanehalk fertlerinden birine ba k ve evlilik nedenleriyle geli oranlar bu nedenlerle gidi oranlar ndan daha yüksekken, tayin, atama, deprem ve di er nedenlerle dan gidi oranlar bu nedenlerle geli oranlar ndan daha yüksektir. Grafik 2: Nedenlerine Göre Göçler (%), ( ) ,5 12,9, Göç, Ald Göç, Verdi i Göç 13,4 6,0 9,1 25,7 26,0 23,2 11,6 8,8 8,9 7,4 11,1 5,1 3,1 2,1 8,8 0,7 0,5 0,6 16,9 13,0 3 1,3 1,0 1, Kaynak : TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s deki verilerden yararlan larak haz rlanm r. Not : 1) Toplam, 2) arama / bulma, 3) Tayin / atama, 4) Hanahalk fertlerinden birine ba göç, 5) E itim, 6) Evlilik, 7) Deprem, 8) Güvenlik, 9) Di er, 10) Bilinmeyen. aca. Nedenlerine Göre Al nan Göçler Ülke genelindeki en önemli göç nedenlerinin ba nda; hanehalk fertlerinden birine ba ml k (%25,7), i arama, bulma (%20) ve di er (%16,9) nedenler gelirken, un ald göçlerde ise göç nedenlerinin ba nda; i arama, bulma (%31,5) ve hanehalk fertlerinden birine ba ml k (%26) gelmektedir. Tablo 9: Nedenlerine Göre Al nan ve Verilen Göçler ( ) Toplam Göç Al nan Göç Verilen Göç 1 Toplam Erkek Kad n Toplam Erkek Kad n Toplam Erkek Kad n ,1 9,8 31,5 45,6 15,0 12,9 18,3 5,5 3 13,4 16,4 9,7 6,0 7,5 4,3 9,1 11,5 5,8 4 25,7 17,0 36,7 26,0 18,4 35,0 23,2 15,2 34,2 5 11,6 12,7 10,2 8,8 10,3 7,2 8,9 9,2 8,4 6 7,4 0,8 15,9 11,1 1,0 22,7 5,1 1,4 10,1 7 3,1 2,7 3,5 2,1 1,9 2,3 8,8 7,8 10,2 8 0,7 0,8 0,5 0,5 0,5 0,4 0,6 0,7 0,4 9 16,9 20,3 12,6 13,0 13,8 12,1 3 34,3 24,1 10 1,3 1,4 1,1 1,0 1,0 1,0 1,4 1,5 1,3 Toplam Göç Al nan Göç Verilen Göç 1 Toplam Erkek 56,1 Kad n Toplam Erkek 43,9 53,7 Kad n Toplam Erkek 46,3 57,7 Kad n 42,3 2 78,5 21,5 78,0 22,0 81,9 18,1 3 68,3 31,7 66,7 33,3 73,1 26,9 4 37,2 62,8 37,9 62,1 37,8 62,2 5 61,4 38,6 62,5 37,5 59,9 40,1 6 5,9 94,1 5,1 94,9 16,3 83,7 7 50,1 49,9 48,4 51,6 51,0 49,0 8 65,1 34,9 57,6 42,4 67,6 32,4 9 67,3 32,7 57,0 43,0 66,1 33, ,8 39,2 53,9 46,1 62,0 38,0 Kaynak : TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s deki verilerden yararlan larak haz rlanm r. Not : 1) Toplam, 2) arama / bulma, 3) Tayin / atama, 4) Hanahalk fertlerinden birine ba göç, 5) E itim, 6) Evlilik, 7) Deprem, 8) Güvenlik, 9) Di er, 10) Bilinmeyen. Görüldü ü gibi, göçler aras nda ekonomik ve sosyal yap önemli birer neden olarak kar za ç kmaktad r. Ancak i arama, bulma nedeniyle göç edenlerin oran ülke geneline göre da daha yüksektir. genelinde yakla k her be ki iden biri i amac yla göç ederken, a gelen yakla k her üç ki iden biri ise i arama, bulma amac yla gelmektedir. Hem ülke hem de un ald ve verdi i göçlerde en küçük paya; güvenlik nedeniyle göç sahip bulunmaktad r. Özellikle için dile getirilen güvenlik sorunun göçler için önemli bir neden olu turmad görülmektedir.

15 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER acb. Nedenlerine Göre Verilen Göçler dan di er illere yönelik en önemli göç nedenlerini; di er (%30) ve hanehalk fertlerinden birine ba ml k (%23,2) olu turmaktad r. dan di er illere göçte bu iki nedenin tüm nedenlerin yar dan fazlas olu turdu u görülmektedir. Görüldü ü gibi, 2000 Genel Nüfus Say nda göç nedenleri aras nda gösterilen di er nedeni, say lan nedenlerin tümünden daha büyük bir orana sahip bulunmaktad r. Bu di er nedeninin içine; sa k, stres, trafik, hava, su vb. sorunlar, da umdu unu bulamama, emeklilik ve benzerlerini sokabilmek mümkündür. a geli ve gidi nedenleri aras nda önemli farkl klar gösteren iki önemli neden bulunmaktad r. Bunlar; evlilik ve deprem dir. a evlilik nedeniyle gelenlerin oran (%11,1), evlilik nedeniyle gidenlerin oran ndan (%5,1) daha yüksek iken, deprem nedeniyle gidenlerin oran (%8,8) ise deprem nedeniyle gelenlerin oran ndan (%2,1) çok daha yüksektir. acc. Nedenlerine ve Cinsiyetlerine Göre Al nan ve Verilen Göçler Göçlerin nedenlerini cinsiyetlere göre ele ald zda; ülke ve geneli aras nda baz farkl k ve benzerlikleri birarada görebilmekteyiz. Ancak, ülke genelindeki göç nedenleri ile di er illerden a yönelik göç nedenleri birbirlerine oldukça benzerken, dan di er illere yönelik göç nedenleri k smen farkl k göstermektedir. Bu özellikleri k saca a daki gibi s ralamam z mümkündür: Ülke genelindeki toplam göç ile di er illerden a yönelik toplam göç ile erkeklerin göç nedenlerinin ba nda; arama, bulma ve hanahalk fertlerinden birine ba göç, genelindeki kad nlarla d ar dan a gelen kad nlar n göç nedenlerinin ba nda; hanahalk fertlerinden birine ba göç ve evlilik, Ülke genelindeki erkeklerle dan d ar ya giden erkeklerin göç nedenlerinin ba nda arama, bulma ve di er, dan d ar ya yönelik toplam göç ile kad nlar n göç nedenlerinin ba nda ise; hanahalk fertlerinden birine ba göç ve di er nedenler gelmektedir. Gerek ülke genelindeki göçmenlerin ve gerekse a gelen ve giden göçmenlerin yar dan daha fazlas erkekler olu turmaktad r. Ancak, erkeklerin oran a gelenlere nispeten gidenler aras nda daha fazlad r. Nedenlerine göre cinsiyet oranlar na bak ld nda ise; hem ülke genelinde hem de a gelenler içinde evlilik ve hanahalk fertlerinden birine ba k nedenleriyle göç edenlerin ço unlu unu kad nlar, di er nedenlerle gelenlerin ço unlu unu ise erkekler olu turmaktad r. Görüldü ü gibi, göç nedeni olarak erkekler aras nda daha çok ekonomik, kad nlar aras nda ise aile ve sosyal ba lar ön plana geçmektedir. b. Göç Edenlerin Sosyo-Demografik Özellikleri Bu k mda ülke ve genelindeki göçmenlerin ya, cinsiyet, itim ve i gücü gibi sosyo-ekonomik özellikleri ele al p incelenecektir. Sosyo-ekonomik özelliklerle göçler aras nda, hem nedenleri hem de sonuçlar itibariyle bir ili ki bulundu u ve birbirlerini etkiledikleri bilinmektedir. ba. Göç Edenlerin Ya ve Cinsiyet Yap Gerek ülke ve gerekse genelindeki göçmenleri ya gruplar na göre s fland rd zda; ve dönmelerinde göçmenlerin ço unlu unu, a gelen ya grubundaki gençler hariç, ya lar aras ndaki kesimin, en küçük grubu ise 50 ya n üzerindeki göçmenlerin olu turdu u görülecektir.

16 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER Tablo 10: Ya Gruplar na ve Cinsiyetlerine Göre Göçler ( ) TÜRK YE STANBUL Ya Gruplar T Ald göç E K T Verdi i göç E K T Ald göç E K T Verdi i göç E K Toplam ,6 21,6 23,9 22,6 21,6 23,9 22,2 22,2 22,1 17,4 14,8 21, ,1 28,6 29,7 29,1 28,6 29,7 33,5 33,9 33,1 24,5 26,1 22, ,7 43,1 37,7 40,7 43,1 37,7 36,6 37,4 35,6 45,3 48,3 40, ,6 6,7 8,7 7,6 6,7 8,7 7,7 6,5 9,1 12,8 10,8 15,8 Toplam ,8 14,7 17,2 15,8 14,7 17,2 15,8 15,8 15,9 14,8 13,2 17, ,9 38,1 35,5 36,9 38,1 35,5 39,4 39,5 39,4 29,8 33,1 25, ,8 40,6 38,7 39,8 40,6 38,7 37,9 39,1 36,5 41,4 41,5 41, ,5 6,6 8,6 7,5 6,6 8,6 6,8 5,6 8,2 14,0 12,3 16,5 TÜRK YE STANBUL Ya Gruplar T Ald göç E K T Verdi i göç E K T Ald göç E K T Verdi i göç E K Toplam 55,5 44,5 55,5 44,5 54,3 45,7 59,3 40, ,0 47,0 53,0 47,0 54,4 45,6 50,6 49, ,6 45,4 54,6 45,4 54,9 45,1 63,1 36, ,7 41,3 58,7 41,3 55,6 44,4 63,3 36, ,8 51,2 48,8 51,2 45,9 54,1 49,8 50,2 Toplam 56,1 43,9 56,1 43,9 53,7 46,3 57,7 42, ,3 47,7 52,3 47,7 53,5 46,5 51,3 48, ,8 42,2 57,8 42,2 53,8 46,2 64,1 35, ,2 42,8 57,2 42,8 55,4 44,6 57,9 42, ,4 50,6 49,4 50,6 44,4 55,6 50,4 49,6 Kaynak: D E; 1990 Genel Nüfus Say Daimi kametgaha Göre ç Göçün Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Ankara: D E Yay n No. 2069, 1997, s ve TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s deki verilerden yararlan larak haz rlanm r. Ayn dönemler içinde toplam göçmenler içinde hem ülke hem de genelinde ya grubundaki gençlerin paylar artmaktad r. Di er taraftan, ülke genelinde ya lar aras ndaki kad nlar n, yine ayn ya grubunda un ald ve verdi i göçte kad nlar n oranlar ayn dönemler aras nda art göstermektedir. Ayr ca, un verdi i göçte 50 ya n üstündekilerin toplam göçmenler içindeki oranlar da artm r. Yine ayn dönemlerde ve tüm ya gruplar ndaki göçmenlerin ço unlu unu, 50 ya n üstündeki kesim hariç, erkekler meydana getirmektedir. Fakat un verdi i göçte 50 ya n üstündeki göçmenlerin de ço unlu unu erkekler olu turmaktad r. Ancak, ile ya lar aras ndaki göçmenler içinde ve özellikle un di er illere vermi oldu u göçler aras nda erkeklerin oranlar biraz daha yüksektir. Tablo 11: Ya Gruplar na Göre lçelerin Ald Göçler ( ) T oplam Adalar Avc lar Ba lar Bahçelievler Bak rköy Bayrampa a Be ikta Beykoz Beyo lu Eminönü Esenler Eyüp Fatih G.Osmanpa a Güngören Kad köy Ka thane Kartal Küçükçekmece Maltepe Pendik Sar yer li Tuzla Ümraniye Üsküdar Zeytinburnu Büyükçekmece Çatalca Silivri Sultanbeyli ile Belirlenemeyen Kaynak: D E; Yay nlanmam veriler. un ald göçün ilçeler aras ndaki da na bakt zda; Gaziosmanpa a (%6,9), Ba lar (%6,8), Küçükçekmece (%6,7), Ümraniye (%6,4), Büyükçekmece (%6,7), Kad köy (%5) ve Bahçelievler (%5) gibi baz ilçelerin paylar n %5 lerin üzerinde, Silivri (%1), Eminönü (%0,9), Çatalca(%0,7), ile (%0,4) ve Adalar (%0,2) gibi baz ilçelerin paylar n ise oldukça dü ük ve %1 lerin alt nda oldu u görülecektir. a gelen toplam göç içinde %5 in üzerinde bir orana sahip olan bu 7 ilin toplam paylar %40 lar a makta, yani daki toplam göçün yakla k olarak yar olu turmaktad r.

17 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER lçelerin tümüne gelen göçmenlerin büyük bir k sm ile ya gruplar nda bulunmaktad r. Toplam göçmenler içinde en dü ük orana 50 ya n üstündekiler ve 15 ya n alt ndaki çocuklar sahip bulunmaktad r. Ancak, 50 ya n üstündekilerin oranlar nispeten Kad köy (%11,7), Maltepe ve Bak rköy de (%8,5 er), 15 ya n alt ndaki çocuklar n oranlar ise Sultanbeyli (%23,9), Gaziosmanpa a (%20) ve Ba lar da (%19,4) bulunmaktad r. bb. Göç Edenlerin Ö renim Durumu Ülke geneli ile a gelen göçmenlerin %90 lara yak n bir sm okuma yazma bilmektedir. Okuma yazma bilenlerin oran ülke geneline göre da, çok az da olsa, yüksektir. Fakat okuryazarl k oran n bu denli yüksek olmas, göçmenlerin nitelikli bir e itim düzeyine sahip olduklar göstermemektedir. Öyle ki, bilgi ça ya ad z günümüzde sadece okuryazar olmak yeterli olmamakta, okuryazarl n ça da ihtiyaçlar kar layabilecek fonksiyonel bir düzeye sahip olmas gerekmektedir. Nitekim, ülke genelindeki okul bitirenlerin yakla k %40, a gelen okul bitiren göçmenlerin de yakla k yar ilkokul mezunu iken, yüksekokul mezunlar n oran ise ülke genelinde %16, da da ancak %13 dür. Grafik 3: itim Durumlar na Göre un Ald ve Verdi i Göçler (%), ( ) ,2 7,0 8,4 5,5 88,8 93,0 91,6 94,5 Al nan Göçler Al nan Göçler Verilen Göçler Verilen Göçler ,5 15,0 11,2 14,5 76,2 78,0 80, ,9 43,7 33,6 8,7 9,3 11,0 10,9 0,2 0,3 9,6 16,6 11,5 18,4 2,5 3,9 4,7 5,4 5,4 10,1 9,6 11, Kaynak : D E; 1990 Genel Nüfus Say Daimi kametgaha Göre ç Göçün Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Ankara: D E Yay n No. 2069, 1997, s ve TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s deki verilerden yararlan larak haz rlanm r. Not : 2) Okuma yazma bilmeyen, 3) Okuma yazma bilen toplam, 4) Bir ö renim kurumundan mezun olmayan, 5) Okul bitirenlerin toplam, 6) lkokul, 7) Ortaokul, 8) Ortaokul dengi meslek okulu, 9) Lise, 10) Lise dengi meslek okulu, 11) Yüksekokul ve fakülte. un ald ve verdi i göçlerin e itim düzeylerine bakt zda, genelde al nan ve verilen göçlerin e itim düzeyleri bak ndan birbirine benzedi i, fakat verilen göçlerin al nan göçlere nispeten biraz daha nitelikli oldu u görülmektedir. Nitekim, gerek ve gerekse dönemlerinde okuma yazma bilmeyenler, bir renim kurumundan mezun olmadan okuryazar olanlarla ilkokul mezunlar n oranlar un ald göçte verdi i göçe göre daha fazla iken, ortaokul, orta ve dengi okul, lise, lise ve dengi okullarla yüksekokul mezunlar n oranlar ise un verdi i göçte ald göçe göre daha fazlad r. Görüldü ü gibi, iç göçler bak ndan pek de ansl bir konumda de ildir. Ülke geneline göre daha niteliksiz bir göçmen kitlesini kendisine çekmektedir. renim durumu itibariyle ikinci büyük grubu herhangi bir okul bitirenler olu turmaktad r. Herhangi bir okul bitirenlerin oran zamanla hem ülke hem de genelinde artm ve bunlar n oranlar döneminde toplam göçmenlerde %76, erkeklerde %82 ve kad nlarda da daha dü ük olup %68 ler civar nda iken, döneminde toplam göçmenlerde %79, erkeklerde %83 ve kad nlarda da %73 lere yükselmi tir. renim durumu itibariyle üçüncü büyük grubu ise ilkokul mezunlar meydana getirmekte, fakat bunlar n oranlar zamanla azalmaktad r. Ancak, ilkokul mezunlar n oran döneminde ülke genelinde %42, da ise daha yüksek olup %50 ler civar nda iken, bu oranlar döneminde ülke genelinde toplam göçmenlerde %30, erkeklerde %28, kad nlarda %33 e, da ise toplamda %38, erkeklerde %36 ve kad nlarda da %40 lara dü mü tür. Göçmenler aras nda ö renim durumu itibariyle en dü ük paya ise lise ve dengi okul mezunlar sahip bulunmaktad r. Fakat bunlar n oranlar hem ülke hem de genelinde yükselmi tir. Bu kesimin oranlar döneminde ülke genelinde toplamda ve erkeklerde %5, kad nlarda %3, da ise toplamda ve erkeklerde %3, kad nlarda ise ülke genelindeki gibi dü ük olup %2 nin alt nda iken, döneminde ülke genelinde toplamda %6 ya, erkeklerde %7,5 e, kad nlarda %4,2 ye ve da da toplamda %3,9 a, erkeklerde %4,9 a ve kad nlarda %2,7 ye dü mü tür.

18 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER Tablo 12: itim Durumu ve Cinsiyetlerine Göre Al nan Göçler ( ) renim durumu T E K T E K T E K T E K 1 55,6 44,4 54,4 45,6 2 11,8 6,3 18,6 11,2 5,5 18,1 29,9 70,1 26,5 73,5 3 88,2 93,7 81,4 88,8 94,5 81,9 59,0 41,0 57,9 42,1 4 12,7 11,8 13,9 12,5 11,8 13,5 51,6 48,4 51,1 48,9 5 75,5 81,8 67,5 76,2 82,7 68,4 60,3 39,7 59,1 40,9 6 42,4 42,3 42,4 5 51,1 48,7 55,5 44,5 55,6 44,4 7 9,3 10,8 7,4 8,7 10,6 6,3 64,8 35,2 66,9 33,1 8 63,5 36,5 61,4 38,6 9 10,6 11,9 8,9 9,6 11,1 7,8 62,5 37,5 62,9 37,1 10 4,6 5,6 3,3 2,5 3,0 1,8 68,3 31,7 66,4 33,6 11 8,6 11,1 5,5 5,4 6,8 3,8 71,7 28,3 68,4 31,6 1 56,1 43,9 53,8 46,2 2 6,5 3,2 10,7 7,0 3,1 11,5 27,5 72,5 23,6 76,4 3 93,5 96,8 89,3 93,0 96,9 88,5 58,1 41,9 56,0 44,0 4 14,5 13,2 16,3 15,0 14,2 15,8 50,9 49,1 51,1 48,9 5 79,0 83,6 73,0 78,0 82,7 72,6 59,5 40,5 57,0 43,0 6 30,3 28,2 33,0 37,9 35,8 40,3 52,3 47,7 50,8 49,2 7 9,9 11,4 8,0 9,3 11,3 7,0 64,7 35,3 65,2 34,8 8 0,2 0,3 0,1 0,2 0,3 0,1 73,1 26,9 71,4 28,6 9 19,5 21,6 16,9 16,6 19,2 13,6 62,0 38,0 62,1 37,9 10 6,0 7,5 4,2 3,9 4,9 2,7 69,7 30,3 68,2 31, ,9 14,6 10,8 10,1 11,2 8,9 63,5 36,5 59,6 40,4 Kaynak : D E; 1990 Genel Nüfus Say Daimi kametgaha Göre ç Göçün Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Ankara: D E Yay n No. 2069, 1997, s ve TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s daki verilerden yararlan larak haz rlanm r. 1) Toplam, 2) Okuma yazma bilmeyen, 3) Okuma yazma bilen toplam, 4) Bir renim kurumundan mezun olmayan, 5) Okul bitirenlerin toplam, 6) lkokul, 7) Ortaokul, 8) Ortaokul dengi meslek okulu, 9) Lise, 10) Lise dengi meslek okulu, 11) Yüksekokul ve fakülte. Not : dönemi için ilkö retim ve ortaokul, ortaokul ba alt nda birle tirilmi tir. Yüksekokul mezunlar n oran ise, lise dengi meslek okulu mezunlar n oranlar ndan daha yüksek olup bunlar n oranlar erkekler aras nda ve ülke geneline göre a gelenler aras nda daha yüksek bulunmaktad r. Göçmenlerin e itim düzeylerine cinsiyet oranlar aç ndan bak ld nda; okuma yazma bilmeyenler hariç, tüm e itim düzeylerinde ço unlu u erkekler olu turmaktad r. Tablo 13: itim Düzeylerine Göre lçelerin Ald Göçler ( ) lçeler Adalar Avc lar Ba lar Bahçelievler Bak rköy Bayrampa a Be ikta Beykoz Beyo lu Eminönü Esenler Eyüp Fatih G.osmanpa a Güngören Kad köy Ka thane Kartal K.çekmece Maltepe Pendik Sar yer li Tuzla Ümraniye Üsküdar Zeytinburnu B.çekmece Çatalca Silivri Sultanbeyli ile Belirlenemeyen Kaynak : D E; Yay nlanmam veriler. 1) Toplam, 2) Okuma yazma bilmeyen, 3) Okuma yazma bilen toplam, 4) Bir renim kurumundan mezun olmayan, 5) Okul bitirenlerin toplam, 6) lkokul, 7) Ortaokul, 8) Ortaokul dengi meslek okulu, 9) Lise, 10) Lise dengi meslek okulu, 11) Yüksekokul ve fakülte. Not : dönemi için ilkö retim ve ortaokul, ortaokul ba alt nda birle tirilmi tir. a gelen göçmenlerin e itim düzeyleri itibariyle a gelen toplam göçmenler içindeki da na bakt zda; baz ilçelerin toplam içindeki oranlar n yüksek, baz ilçelerin oranlar n ise dü ük oldu u görülecektir. Örne in, a gelen toplam göçmenler içinde okuma yazma bilmeyenlerin %10,7 sinin Gaziosmanpa a ve %9,2 sinin Ba lar a, okuma yazma bilenlerin %6,6 ar Küçükçekmece, Gaziosmanpa a ve Ba lar a, bir ö renim kurumundan mezun olmayanlar n %8,5 i Gaziosmanpa a ve %8,1 i

19 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER Ba lar a, okul bitirenlerin %6,4 ü Küçükçekmece, %6,3 ü Ba lar ve %6,2 eri de Ümraniye ve Gaziosmanpa a ya, ilkokul mezunlar n %8,3 ü Gaziosmanpa a, %8,1 i Ba lar a, ortaokul mezunlar n %6,9 ar Ba lar, Küçükçekmece ve Ümraniye ye, orta ve dengi meslek okulu mezunlar n %7,4 ü Ümraniye ye, lise mezunlar n %7,3 ü Kad köy e, lise ve dengi meslek okulu mezunlar n %7,1 i Üsküdar a ve yüksekokul mezunlar n da %13,6 s Kad köy ve %8,1 i de Üsküdar a gelmi tir. Görüldü ü gibi di erlerine göre daha geli mi oldu u dü ünülen ilçelerin daha nitelikli bir göçmen gruba sahip oldu u dikkat çekmektedir. lçelere gelen göçmen kesimin e itim düzeylerine bakt zda da, yine ekonomik ve sosyal yönden geli mi ilçelerin göçmenlerinin de daha e itimli ve dolay yla daha nitelikli bir yap ya sahip olduklar görülecektir. Örne in, okuma yazma bilmeyenlerin oran Sultanbeyli (%14,1) ve Gaziosmanpa a da (%10,8), okuma yazma bilenlerin oran Be ikta (%98,6) ve Bak rköy de (%97,8), bir ö renim kurumundan mezun olmayanlar n oran Sultanbeyli (%22,4) ve Gaziosmanpa a da (%18,5), okul bitirenlerin oran Be ikta (%90,9) ve Bak rköy de (%89,2), ilkokul mezunlar n oran Esenler (%46,4) ve Silivri de (%46), ortaokul mezunlar n oran Adalar (%30,9) ve ile de (%13,1), orta ve dengi meslek okulu mezunlar n oran Tuzla, Beykoz, Pendik, Sar yer, Maltepe, Kad köy ve Avc lar da (%0,3 er), lise mezunlar n oran Be ikta (%33,6) ve Bak rköy de (%28,4), lise ve dengi okul mezunlar n oran Üsküdar (%6,3) ile ile ve Bak rköy de (%6 ar) ve yüksekokul mezunlar n oranlar da Be ikta (%32,4), Kad köy (%27,2) ve Bak rköy de (%26,8) en yüksek paylara sahiptir. Di er ilçelerin paylar ise bu oranlar n alt ndad r. bc. Göç Edenlerin Medeni Durumu genelindeki göçmenlerle a gelen ve giden göçmenlerin medeni durumlar n toplam nüfusun medeni durumlar ndan farkl oldu u görülmektedir. Ülke ve genelindeki toplam nüfusun yakla k %30 u bekâr ve %60 evli iken, göçmenlerde durum biraz daha farkl k arz etmektedir. Nitekim ülke ve daki bu duruma kar n, ülke genelindeki göçmenlerle a gelen göçmenlerin, toplam nüfustakinden daha fazlas olarak, yakla k %42 si bekârd r. Görüldü ü gibi ülke ve nüfusuna göre göçmenlerde bekârlar n oranlar biraz daha yüksektir. Ancak, bekârlar n oranlar erkeklerde daha yüksekken (%50 lerin üzerinde), kad nlarda ise bekârlar n oranlar %30 lara kadar dü mektedir. un verdi i göçte de yine ço unlu u evliler olu turmakta, fakat evlilerin oran a gelen göçmenlere göre d ar ya giden göçmenlerde daha yüksektir. dan d ar ya giden tüm erkek ve kad n göçmenlerde ço unlu u evliler olu turmaktad r. Tablo 14: Medeni Durum ve Cinsiyetlerine Göre Göçler ( ) Medeni Durumu T Ald göç E K T Verdi i göç E K Toplam Hiç Evlenmedi Evli 42,4 54,3 50,9 47,7 31,3 62,9 42,4 54,3 50,9 47,7 31,3 62,9 Bo and 1,2 0,8 1,6 1,2 0,8 1,6 i Öldü Bilinmeyen 2,1 0,5 4,3 2,1 0,5 4,3 Toplam Hiç Evlenmedi 42,6 53,6 29,7 37,5 45,5 26,3 Evli 53,8 45,1 64,1 57,3 52,2 64,6 Bo and i Öldü 1,1 2,5 0,7 0,6 1,5 4,7 2,1 3,0 1,5 0,7 2,9 6,2 Bilinmeyen Medeni Ald göç Verdi i göç Durumu T E K T E K Toplam 56,6 43,4 56,6 43,4 Hiç Evlenmedi 68,0 32,0 68,0 32,0 Evli 49,8 50,2 49,8 50,2 Bo and 40,3 59,7 40,3 59,7 i Öldü 14,1 85,9 14,1 85,9 Bilinmeyen 88,2 11,8 88,2 11,8 Toplam 53,9 46,1 58,5 41,5 Hiç Evlenmedi 67,9 32,1 71,0 29,0 Evli 45,1 54,9 53,2 46,8 Bo and 36,1 63,9 42,9 57,1 i Öldü 12,8 87,2 14,5 85,5 Bilinmeyen 92,6 7,4 91,1 8,9 Kaynak: TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s daki verilerden yararlan larak haz rlanm r.

20 DO UM YERLER NE GÖRE STANBUL NÜFUSU ve Ç GÖÇLER Bo ananlar n oran genelindeki toplam göçmenlerde %2 ler civar nda iken, bu oran erkeklerde oldukça dü ük iken (%0,5), erkeklerde ise %4 leri a maktad r. genelinde ise bo ananlar n oran al nan göçe göre verilen göçte ve özellikle kad nlarda daha yüksektir. i ölenlerin yani dullar n toplam göçmen nüfustaki oran ise ülke genelinde %2 ler dolaylar nda iken, bu oran n erkeklerde oldukça dü ük, fakat kad nlarda ise çok daha yüksek oldu u (%4,3) görülmektedir. Ancak, da toplam göçmenler içinde dullar n oranlar al nan göçe göre verilen göçte daha yüksek, özellikle dullar n oranlar erkeklere göre kad nlarda daha yüksek bir düzeyde bulunmaktad r. Toplam göçmenlerin cinsiyetlerine göre medeni durumlar na bakt zda; hem ülke genelinde hem de un alm oldu u göçte ço unlu u bekârlarda erkekler, di er gruplarda ise kad nlar olu turmaktad r. Ancak, un d ar ya gönderdi i göçmenlerde ise evli nüfusta da ço unlu u erkekler meydana getirmektedir. c. Göç Edenlerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Göçmenlerin i gücü ve istihdam özelliklerinin ele al naca bu mda önce göçmenlerin iktisadi faaliyet bak ndan da, gücüne kat lma oranlar, istihdam ve i sizlik oranlar üzerinde, daha sonra da göçmen i gücünün iktisadi faaliyet kollar, meslekleri ve meslekteki konumlar itibariyle özellikleri üzerinde durulacakt r. ca. gücüne Dâhil Olan Göçmenler Toplam nüfusta i gücüne kat lma oranlar n ülke geneline göre (%55,2) da (%50,2) daha dü ük, fakat erkek nüfusta i gücüne kat lma oran n ise ülke geneline göre (%70,6) da (%72,6) daha yüksek, ancak kad n nüfusta ise i gücüne kat lma oran n da, toplam nüfusta oldu u gibi, ülke geneline göre (%39,6) da (%27,3) daha dü ük oldu u önceki konularda görülmü tü. Tablo 15: Göçmen Nüfusun gücü Da (%), ( ) gücü Ald göç Verdi i göç Durumu T E K T E K T oplam gücü 58,2 76,4 34,6 58,2 76,4 34,6 stihdam 90,6 91,8 87,0 90,6 91,8 87,0 siz 9,4 8,2 13,0 9,4 8,2 13,0 gücünden Olmayan 41,8 23,6 65,4 41,8 23,6 65,4 T oplam gücü 58,2 80,8 31,8 60,1 75,9 37,7 stihdam 87,5 89,1 82,9 91,3 92,1 89,1 siz 12,5 10,9 17,1 8,7 7,9 10,9 gücünden Olmayan 41,8 19,2 68,2 39,9 24,1 62,3 Kaynak: TÜ K; Genel Nüfus Say 2000 Göç statistikleri, Ankara: TÜ K Yay No. 2976, 2005, s deki verilerden yararlan larak haz rlanm r. Toplam nüfusta oldu u gibi, ülke ve genelinde i gücüne kat lma oranlar n hem toplam göçmen nüfusta hem de toplam erkek nüfusta yüksek, fakat kad n nüfusta ise dü ük oldu u dikkat çekmektedir. un d ar dan ald göçte oldu u gibi, d ar ya verdi i göçte de i gücüne kat lma oran, i gücüne dahil olmayanlar n oran na göre daha yüksektir. Ancak, un verdi i göçteki i gücüne kat lma oranlar ald göçteki i gücüne kat lma oranlar na nispeten erkeklerde daha dü ük iken, kad nlarda ise daha yüksektir y itibariyle toplam nüfusla göçmen nüfusun i sizlik oranlar kar la rd zda, ülke genelinde toplam ve kad n nüfustaki i sizlik oranlar n toplam ve kad n göçmen nüfustaki i sizlik oranlar ndan daha yüksek, fakat erkek nüfustaki i sizlik oranlar ndan ise daha dü ük oldu u görülecektir. Di er taraftan, un ald ve verdi i göçteki i sizlik oranlar kar la rd zda ise, un ald göçteki i sizlik oranlar n verdi i göçteki i sizlik oranlar ndan daha yüksek, fakat özellikle verilen göçe göre al nan göçte kad nlar n i sizlik oranlar çok daha yüksektir.