AHLÂK Gönderen Kadir Hatipoglu - Aralık :47:49

Transkript

1 AHLÂK Gönderen Kadir Hatipoglu - Aralık :47:49 AHLÂK Huylar, seciyeler, mizaçlar, anlamında bir kavram. Hulk, hulûk kelimelerinin çoğul şeklidir. Hulk veya hulûk insanın beden ve ruh bütünlüğü ile alâkalıdır. Ahlâk bu çerçeve içinde, "insanın bir amaca yönelik olarak kendi arzusu ile iyi davranışlarda bulunup kötülüklerden uzak olmasıdır" şeklinde tanımlanabilir. İslâm ahlâkı Kur'an-ı Kerîm'e dayanır. Yani her yönüyle Cenâb-ı Allah tarafından vahiy yoluyla belirlenmiş bir davranışlar manzumesidir. Her şeyden önce İslâm ahlâkı bir vazife ahlâkı şeklinde ortaya çıkmıştır. Zira Kuran-ı Kerîm'deki her emir, müminler için bir görev belirlemiştir. İnsanın bir mümin olarak bu emirlere muhatap olmayı kabul etmesi, bunları birer görev olarak telâkkî etmesi anlamındadır. Kur'an-ı Kerîm'de Rasulullah (s.a.s.)'a hitaben: و ا ن ك ل ع لى خ ل ق ع ظيم "Sen en yüce bir ahlâk üzeresin " (el-kalem, 68/4) buyurulmuş ve Hz. Peygamber'in kendisi de: ب ع ث ت لا ت م م م ك ار م الاخ لا ق "Ben ahlâkî prensipleri tamamlamak üzere gönderildim." buyurmuştur. (İbn Hanbel, Müsned, II, 381) Aynı şeklide Rasulullah ın bütün hadisleri insanların birbirlerine karşı daha iyi davranmaları konusunda birer emir mahiyetinde olup, Müslümanlara görev yüklemektedir. Dolayısıyla İslâm'ın getirdiği ahlâk anlayışı her şeyden önce bir görev ahlâkıdır. İslâm ahlâkının diğer bir yönü de davranışlardaki niyet duygusudur. Zira Hz. Peygamber (s.a.s.), إنما الاعمال بالن يات "Ameller niyetlere göredir" buyururken, İslâm'ın önemli bir prensibini belirlemiştir. (Buhârî, İmân, 41) Müslüman için bu niyetin arkasındaki en büyük yönlendirici duygu, müminin her davranışında "Allah rızasını" gözetme duygusudur. Zira mümin herhangi bir davranışta bulunurken, asla bir dünyevî çıkar yahut bir uhrevî sevap beklemeyip gönlünde sadece Allah rızasını ve onun sevgisini kazanma arzusunu taşımaktadır. و ي ط ع م و&#16 06; الط ع ام ع لى ح ب ه م س كين ا و ي تيم ا و ا سير ا () ا ن م ا ن ط ع م ك م&#16 18; ل و ج ه الل ه

2 ل ان ريد م ن ك م ج ز اء و لا ش ك ور ا () "Yoksula, yetime ve esire onun rızası için yemek yedirirler ve "biz size sırf Allah rızası için yediriyoruz. Sizden bir karşılık ve teşekkür beklemiyoruz" (derler)" (el-insan, 76/8-9). Niyet ve Allah rızası duygularının yanı sıra, Allah'u Teâlâ'ya karşı bir sorumluluk duygusu taşımak Müslüman ahlâkının temel prensiplerindendir. İslâm'a göre Müslümanın bu sorumluluk duygusu Allah'u Teala dan korkmak, onun emirlerine saygı göstermek ve bu emirleri asla aksatmaksızın yerine getirmek yasakladığı her şeyden kaçınmak İslâm ahlâkının temel ve ilk prensipleridir. Diğer bir temel prensip de müslümanın diğer mahlûkâta karşı son derece merhamet, adalet ve şefkâtle davranması, zayıf ve muhtaç olanlarına yardım etmesi, ana ve babaya saygılı olması ve onların gönüllerini kazanmaya çalışması v.s. hususlarıdır. Bütün bunların yanı sıra insanın kendi duygularına hakim olması, mütevazî, sabırlı, edepli, hayâlı ve insaflı olması gibi prensipler de Müslümanın başkasına karşı sorumlu olduğu hususlardır. İnsanın, dolayısıyla Müslüman'ın, toplum içinde güzel ve hoş karşılanmayan her türlü kötü davranış ve alışkanlıklarını zamanla değiştirebilmesi gerekir. Bu kötü huy ve davranışlardan kurtulmanın tek yolu, iradesini kontrol altında tutup ona tam olarak sahip olmasıdır. Bu kötü davranış biçimlerinden de ancak Allah'ın bize emrettiği ibadetlere* sımsıkı sarılmak suretiyle kurtulmak mümkündür. Ama iradesine hakim olamayan bir kimsenin bu gibi kötü huy ve alışkanlıklardan uzaklaşması kolay değildir. İbadetlere sıkı sıkıya bağlanmak, Allah'ı daima bizi görüyor gibi hissedip onu hatırda tutmak, sürekli olarak iyi insanlarla oturup kötülerden uzak kalmak, asî insanların bulunduğu yerlere gitmemek, Allah'ın emirlerine sarılıp yasaklarından kaçınmak suretiyle İslâmî anlamda bir ahlâka sahip olunabilir. İslâm'da *Emr-i Bi'l-Ma'ruf ve Nehy-i Ani'l-Münker* prensibi insanların ahlâkını daima iyiye doğru yönlendirmek içindir. Hz. Peygamber'in "Ahlâkınızı güzelleştiriniz.", "Allah'ın ve Resulü'nün ahlâkı ile ahlaklınınız." diye tavsiyelerde bulunması Müslümanın daima ahlâkını güzelleştirmesi gerektiğini dile getirmektedir. Bunun yanı sıra, Kur'an-ı Kerîm'in birçok yerinde İslâm toplumunun daha mükemmel bir ahlâkî yapıya kavuşması için bir hayli emir ve nehiylerin sıralandığını ve Müslüman için Allah'ın razı olacağı bir hayat tarzının belirlendiğini biliyoruz. Bu gibi ahlâkî emir ve yasaklamaların bazılarını şöyle sıralayabiliriz: و ق ضى ر ب ك ا ل ا ت ع ب د وا ا ل ا ا ي اه و ب ال و ال&#16 16;د ي ن ا ح س ان ا ا م ا ي ب ل غ ن ع ن د ك

3 ال ك ب ر ا ح د ه م ا ا و ك ل اه م ا ف ل ا ت ق ل ل ه م ا ا ف ت ن ه ر ه م&#16 14;ا و ق ل ل ه م ا ق و ل ا ك ريم ا (23) و اخ ف ض ل ه م ا ج ن اح الذ ل م ن الر ح م ة و ق ل ر ب ار ح م ه م &#15 75; ك م ا ر ب ي انى ص غير ا (24) ر ب ك م ا ع ل م ب م ا فى ن ف وس ك م ا ن ت ك ون وا ص ال حين ف ا ن ه ك ان ل ل ا و اب&#16 10;ن غ ف ور ا (25) و ات ذ ا ال ق ر بى ح ق ه و ال م س كي&#16 06; و اب ن الس بيل ت ب ذ ر ت ب ذير ا (26) ا ن ال م ب ذ ر&#16 10;ن ك ان وا ا خ و ان الش ي اطين&#16

4 16; و ك ان الش ي ط ان&#16 15; ل ر ب ه ك ف ور ا (27) "Rabbin yalnız kendisine ibâdet etmenizi, anneye ve babaya iyilik etmenizi emretti. İkisinden birisi yahut her ikisi senin yanında ihtiyarlık çağına ulaşır, yaşlanır, yanında kalırlarsa sakın onlara "öf" bile deme, onları azarlama, onlara güzel söz söyle. Onlara acımadan dolayı, tevazu kanatlarını indir (onlara karşı alçak gönüllü ol) ve "ey (her varlığı terbiye edip yetiştiren) Rabbim! Bunlar beni küçükken nasıl (acıyıp) yetiştirdilerse sen de bunlara acı " de... Rabbiniz sizin nefislerinizde olana ziyâdesiyle alîmdir. Eğer siz sâlih kimseler oldunuz ise artık şüphe yok ki, o hakka dönenler için bir ziyâde yarlığayıcı bulunmaktadır. Seninle akrabalığı olana, yoksula ve yolcuya hakkını ver. (Malını gereksiz yere) saçıp savurma. Çünkü (gereksiz yere mallarını) saçıp savuranlar Şeytan'ın kardeşleri olmuşlardır. Şeytan ise Rabbi'ne karşı çok nankördür. و ا م ا ت ع ر ض ن ع ن ه م اب ت غ اء ر ح م ة م ن ر ب ك ت ر ج وه ا ف ق ل ل ه م ق و ل ا م ي س ور ا (28) ت ج ع ل ي د ك م غ ل ول ة ا لى ع ن ق ك ت ب س ط ه ا ك ل ال ب س ط ف ت ق ع د م ل وم ا م ح س ور ا (29) ا ن ر ب ك ي ب س ط الر ز ق ل م ن ي ش اء و ي ق د ر ا ن ه ك ان ب ع ب اد ه

5 خ بير ا ب صير ا (30) ت ق ت ل وا ا و ل اد ك &#16 05; خ ش ي ة ا م ل اق ن ح ن ن ر ز ق ه م&#16 18; و ا ي اك م&#16 18; ا ن ق ت ل ه م ك ان خ ط أ ك بير ا (31) ت ق ر ب وا الز نى ا ن ه ك ان ف اح ش ة و س اء س بيل ا (32) ت ق ت ل وا الن ف س ال تى ح ر م ا ل ا ب ال ح ق و م ن ق ت ل م ظ ل وم ا ف ق د ج ع ل ن ا ل و ل ي ه س ل ط ان ا ف ل ا ي س ر ف ف ى ال ق ت ل ا ن ه ك ان م ن ص ور ا (33) ت ق ر ب وا م ال ال ي تيم

6 ا ل ا ب ال تى ه ى ا ح س ن ح ت ى ي ب ل غ ا ش د ه و ا و ف وا ب ال ع ه د ا ن ال ع ه د ك ان م س ؤ ل ا (34) و ا و ف وا ال ك ي ل ا ذ ا ك ل ت م و ز ن وا ب ال ق س ط &#15 75;س ال م س ت قي&#16 05; ذل ك خ ي ر و ا ح س ن ت ا ويل ا (35) ت ق ف م ال ي س ل ك ب ه ع ل م ا ن الس م ع و ال ب ص ر و ال ف ؤ اد&#16 14; ك ل ا ولئ ك ك ان ع ن ه م س ؤ ل ا (36) ت م ش ف ى ال ا ر ض م ر ح ا ا ن ك ل ن ت خ ر ق ال ا ر ض و ل ن ت ب ل غ ال ج ب ال ط ول ا (37) ك ل ذل ك ك ان

7 س ي ئ ه ع ن د ر ب ك م ك ر وه ا (38) Eğer (elin dar olduğu için) Rabb'inden umduğun bir rahmeti bekleyerek onlardan yüz çevirecek (onlara bir şey vermeyecek) olursan, bari onlara yumuşak söz söyle, gönüllerini al, bolluğa kavuşmaları için Allah'a dua et. Ellerini boynuna bağlanmış kılma, tamamen de açma, sonra kınanır, hasret içinde kalırsın. (Yani cimrilik de israf da İslâm nazarında kötü bir alışkanlık olup her iki durumda da insanın pişmanlık duymasına yol açar.)... Fakirlik korkusuyla çocuklarınızı öldürmeyiniz. Onları da sizi de biz besliyoruz. Onları öldürmek büyük günahtır. Zinaya yaklaşmayınız. Çünkü o, açık bir kötülüktür, çok kötü bir yoldur. Allah'ın haram kıldığı canı haksız yere öldürmeyiniz. Kim zulmen birini öldürürse, onun velisi (olan mirasçısı)'na yetki vermişizdir. (Öldürülenin hakkını arar. Ancak o da) öldürmede aşın gitmesin. (Katil yerine katilin akrabasını veya katille beraber bir başkasını öldürmesin). Çünkü kendisine yardım edilmiş (yetki verilmiş) tir. Katilin akrabası kendisine verilen bu yetkiyi kötüye kullanmasın. Yetimin malına yaklaşmayın, ancak erginlik çağına (yaşına) erişinceye kadar en güzel tarzda (onun malını kullanıp geliştirebilirsiniz). Ahdi de yerine getirin. Çünkü insana ahdi sorulacaktır. Ölçtüğünüz zaman ölçüyü tam yapın, doğru terazi ile tartın. Bu daha iyidir. Sonu da daha güzeldir. Bilmediğin bir şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve gönül, bunların hepsi ondan (o yaptığın kötü şeyden) sorumludur. Yeryüzünde kabara kabara (böbürlenerek) yürüme. Çünkü sen yeri yırtamazsın. Boyca da dağlara erişemezsin. Bütün bunlar hepsi kötü olan ve Rabbi'nin katında hoş görülmeyen şeylerdir. " (el-isrâ, 17/23-38). İslâm'da ahlâkı iman'dan ayırmak mümkün değildir. Zira bütün Kur'anî emirlere boyun eğmek imanın gereğidir. Bu emirlere uymakla da en üstün ahlâkî değerler elde edilir. Rasulullah (s.a.s.): وعن أنس قال: س ئ ل ر س ول الل ه : أي ال م ؤ م ن &#16 10;ن أف ض ل ق ال : أح س ن ه م خ ل قا ق يل : فأي ال م ؤ م ن &#16 10;ن أك ي س ق ال : أك ث ر ه م ل ل م و ت ذ ك را و أح س ن ه &#16 05; ل ه

8 ا س ت ع د ا&#15 83;ا ق ب ل ن ز ول ه ب ه م. Hz. Enes (r.a) anlatıyor: "Rasulullah (a.s)'a soruldu: "Mü'minlerden hangisi efdal (en faziletli)dir?" "Ahlakça en güzelleridir!" cevabını verdi. Tekrar soruldu: "Pekiyi, mü'minlerden hangisi en akıllıdır? "Ölümü en çok zikreden ve kendilerine gelmezden önce onun için en iyi hazırlığı yapanlardır. İşte akıllılar bunlardır." [Rezin tahric etmiştir. (İbnu Mace, Zühd 31, (4259).] buyurmuştur. Bu duruma göre ahlâkî açıdan mükemmel bir anlayış ve davranışa sahip olmayan kişi iman açısından da kemâle ermiş olamaz. Diğer bir hadiste de şöyle buyurur: ع ن أبى هريرة ر ض ى ع ن ه ق ال: قال ر س ول الل ه : الايمان ب ضع و س ب ع ون &laqu o;و في ر واية: بضع وست ون» ش ع بة و الحياء ش ع ب ة م ن الايمان. أخرجه الخمسة زاد في رواية: فأفضل ها قول لا إله إلا وأدناها إماطة الا ذى عن الطريق. Ebu Hüreyre anlatıyor: Hz. Peygamber (a.s) buyurdu ki: "İman, yetmiş küsur -bir rivayette de altmış küsur- şubedir. Haya imandan bir şubedir. En üstünü 'Lâ ilâhe illâllah'tır en aşağısı da yol üzerinde insanlara eziyet verecek bir şeyi kaldırmaktır.." (Buhârî, İman 3; Müslim, İman 57-38, (35-36); Ebu Dâvud, Sünnet 15, (4676); Tirmizî, İman 6, (2617); Nesâî, İman 16, (8, 110); İbnu Mâce, Mukaddime 9, (57)). و ع ن ه ر ض ى ع ن ه قال: قال ر س ول الل ه : لا ي ؤ م ن ا ح د ك م

9 حت ى ي ح ب لاخيه ما ي ح ب ل ن ف س ه. Hz. Enes (r.a)'in rivayetine göre Hz. Peygamber (a.s) şöyle buyurmuştur: "Sizden biri, kendi için sevdiğini kardeşi için de sevmedikçe gerçek imana eremez." (Buhârî, İman 6; Müslim, İman 71, (45); Nesâî, İman 19, (3, 115); Tirmizî, Sıfatu'l-Kıyamet 60, (3517); İbnu Mâce, Mukaddime 9, (66)). وعن أبي أمامة ر ض ي ع نه قال: ]ق ال ر س ول الل ه : أن ا ز ع يم ب ي ت في ر ب ض ال ج ن ة ل م ن ت ر ك ال م ر اء و إن ك ان م ح ق ا و ب ي ت ف ي و س ط ال ج ن ة ل م ن ت ر ك ال ك ذ ب و إن ك ان م از حا و ب ب ي ت في أع ل ى ال ج ن ة ل م ن ح س ن خ ل ق ه [. أخرجه أبو داود بهذا اللفظ والترمذي عن أنس بمعناه. «ر ب ض الج ن ة» ما حولها من الع م ار ة.&#16 08;»ال م ر اء &la

10 quo; الجدال والخصام. Ebu Ümâme (r.a) anlatıyor: "Rasulullah (a.s) buyurdular ki: "Ben, haklı bile olsa münakaşayı terkeden kimseye cennetin kenarında bir köşkü garanti ediyorum. Şaka bile olsa yalanı terkedene de cennetin ortasında bir köşkü, ahlakı güzel olana da cennetin en üstünde bir köşkü garanti ediyorum." [Ebu Davud, Edeb 7, (4800).] وعن أبى الدرداء ر ض ى ع ن ه قال: ] قال رسول الل ه م ا م ن شئ أث ق ل في م يز ان الم ؤم ن ي و م ال ق ي ام ة&#16 16; م ن خ ل ق ح س ن و إن الل ه ت عالى لي ب غ ض الف اح ش ال ب ذ ئ [. أخرجهما أبو داود والترمذى.وفي رواية الترمذى: ]و إن ص اح ب ح س ن الخ ل ق ل ي ب ل غ ب ه د ر ج ة ص احب الص و م و الص ة [.«&#15 75;ل ب ذ اء ة» الفحش في النطق. Hz. Ebu'd-Derdâ (r.a) anlatıyor: "Resûlullah (a.s) buyurdular ki: "Kıyâmet günü, mü'minin mizanında güzel ahlâktan daha ağır basan bir şey yoktur. Allah Teâla hazretleri, çirkin düşük söz (ve davranış) sahiplerine buğzeder." [Tirmizî, Birr 62, (2003,

11 2004); Ebu Dâvud, Edeb 8, (4799); Tirmizî'nin bir rivayetinde şöyle denmiştir: "Güzel ahlâk sahibi, ahlâkı sayesinde, namaz ve oruç sahibinin derecesine ulaşır."] Bu ve buna benzer hadislerde Hz. Peygamber güzel ahlâkın üstünlüğünü dile getirmiştir. Ayrıca: و ع ن عبدالل ه بن عمرو بن العاص ر ض ى ع ن ه ما قال: قال رسول الل ه : الم س ل م م ن س ل م ال م س ل م &#16 08;ن م ن ل س ان ه و يد ه و ال م ه اج&#16 16;ر م ن ه ج ر م ان هى ع ن ه. أخرجه الخمسة إلا الترمذى&#15 48; وهذا لفظ البخارى. Abdullah İbnu Amr İbni'l-As (radıyallahu anh) hazretleri, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Müslüman, diğer Müslümanların elinden ve dilinden zarar görmedikleri kimsedir. Muhâcir de Allah'ın yasakladığı şeyi terkedendir." (Buhârî, İman 4; Müslim, İman 64, (40); Ebu Dâvud, Cihâd 2, (2481); Nesâî, İman 9, (8, 105). (Metin Buhârî'ye aittir)). وعن أبى بكرة ر ض ي ع نه قال: ]س ئ ل ر س ول الل ه : أى الن اس خ ي ر ق ال : م ن ط ال ع م ر ه و ح س ن ع م ل ه ق يل : فأي الن اس

12 ش ر ق ال : م ن ط ال ع م ر ه و س اء ع م ل ه [. أخرجه الترمذي. Hz. Ebu Bekre (r.a) anlatıyor: "Rasulullah (a.s)'a "Hangi insan daha hayırlıdır?" diye sorulmuştu: "Ömrü uzun, ameli de güzel olandır" buyurdular." "Öyleyse insanların kötüsü kimdir?" diye soruldu: "Ömrü uzun, ameli kötü olandır!" [Tirmizî, Zühd 22, (2331).] buyurmakla iyi müslümanı tarif etmiştir. وفي أخرى للشيخين والنسائى: أن رجلا قال يا رس ول الل ه. أى الاس لام خي ر قال: ت طع م الطعام و ت ق ر أ الس لام على من عرف ت و م ن لم تعر ف. Sahâbilerden biri Rasulullah a şöyle sorar: -İslâm'da en hayırlı iş nedir? Peygamber Efendimiz şöyle cevap verir: "Yemek yedirmen, tanıdığın ve tanımadığına selâm vermendir." (Nesâî, İman 9, (8, 105)) Ashâbın ileri gelenlerinden Abdullah İbn Mes'ud da buna benzer bir soru sorunca Rasulullah şöyle buyurmuşlardır: "Vaktinde kılınan namaz,* ana babaya itaat*, Allah yolunda cihad*" İslâm ahlâkının temel prensipleri olarak sadece bunlarla amel eden ve bu prensipler çerçevesinde hareket eden bir toplum her zaman dimdik olarak ayakta durabilir. İnsanlara karşı daima yumuşak davranmak, hatalarına rastladığında, bu hatalarını son derece yumuşak bir ifadeyle ve onları üzmeyecek bir tarz ve üslupla söylemek gerekir. İnsanları ikaz ederken de aynı üslûbu uygulamak müslümanın prensibi olmalıdır. İslâm'ın insanların hayatlarında görülen pratik ahlâkı insanın kendisine, hemcinslerine, çevresinde ve Allah'a karşı olan bütün görevlerini içine alır. Bütün bunlara baktığımızda İslâm ahlâkı hürmet, hizmet, merhamet, edep, hayâ, nefse hâkimiyet, tevazu, adalet, ve benzeri hususlar üzerinde yükselmiştir. وعن زيد بن طلحة بن ركانة رض ى ع ن ه قال: قال رسول الل ه : إن ل ك ل د ين

13 خ ل قا و خ ل ق الاس لا م الح ي اء. Zeyd İbnu Talha İbnu Rükâne (r.a) anlatıyor: "Resûlullah (a.s) buyurdular ki: "Her bir dinin kendine has bir ahlâkı vardır. İslâm'ın ahlâkı hayadır." [Muvatta, Hüsnü'l-Hulk 9, (2, 905); İbnu Mâce, Zühd 17, (4181, 4182).] Ayrıca İslâm yalan, küfür, lânet okuma, alay etme, kibirlenme, koğuculuk yapma, gıybet etme, riyâ, cimrilik, kıskançlık, vs. gibi duygu ve davranışların kesinlikle yasaklandığını bildirerek, müslümanın bütün bunlardan da uzak kalması gerektiğini açıklamıştır. وعن النو اس بن سمعان ر ض ى ع ن ه قال: س أ ل ت رسول الل ه ع ن ال بر و الاث م فق ال : الب ر ح س ن الخ ل ق و الاث م : م ا ح اك في ص د ر ك و ك ر ه ت أن ي ط ل ع ع ل ي ه الن اس. أخرجه مسلم والترمذى.»حا&#16 03; «: أى تردد في الصدر. Nevvâs İbnu Sem'an (r.a) anlatıyor: "Resûlullah (a.s)'a iyilik (birr) ve günah hakkında sordum. Bana şu cevabı verdi: "İyilik (birr), güzel ahlâktır. Günah da içini rahatsız eden ve başkasının muttali olmasından korktuğun şeydir." [Müslim, Birr 15, (2553); Tirmizî, Zühd 52, (2390).] Not: Bu metin Şamil İslam Ansiklopedisi Ahlak maddesinden değiştirilerek alınmıştır. islam ve Hayat,Güncel Vaaz ve Hutbeler