1 GİRİŞ ÜLKE DÜZEYİNDE PENETRASYON ORANLARI Sabit Telefon Mobil Telefon Genişbant İnternet...

Transkript

1

2

3 İçindekiler 1 GİRİŞ ÜLKE DÜZEYİNDE PENETRASYON ORANLARI Sabit Telefon Mobil Telefon Genişbant İnternet Sabit Genişbant İnternet Mobil Genişbant İnternet İL BAZINDA PENETRASYON ORANLARI Sabit Telefon ile Mobil Telefon Penetrasyonu N ile 3N Mobil Telefon Penetrasyonu Sabit Genişbant ile Mobil Genişbant Penetrasyonu Kablo Genişbant ile Kablo TV Penetrasyonu İL BAZLI PENETRASYON ORANLARI (REGRESYON ANALİZİ) Sabit Telefon Mobil Telefon Telefon Yoğunluk Genişbant İnternet Sabit Genişbant İnternet Mobil Genişbant İnternet SONUÇ EKLER KAYNAKLAR... 46

4 Çizelgelerin Listesi Çizelge 2-1: Temel İstatistikler (Sabit Telefon ITU, 2012) 3 Çizelge 2-2: Temel İstatistikler (Mobil Telefon ITU, 2012) 5 Çizelge 2-3: Temel İstatistikler (Genişbant İnternet ITU, 2012) 7 Çizelge 2-4: Temel İstatistikler (Sabit Genişbant İnternet ITU, 2012) 8 Çizelge 2-5: Temel İstatistikler (Mobil Genişbant İnternet ITU, 2012) 10 Çizelge 3-1: Özet İstatistikler Ham Veriler (2013) 12 Çizelge 3-2: Temel İstatistikler (Sabit ve Mobil Telefon Penetrasyonu, %) 13 Çizelge 3-3: Temel İstatistikler (2N ve 3N Mobil Tel. Penetrasyonu, %) 15 Çizelge 3-4: Temel İstatistikler (Sabit ve Mobil Gen. Penetrasyonu, %) 17 Çizelge 3-5: Temel İstatistikler (Kablo Gen. ve Kablo TV Penetrasyonu, %) 19 Çizelge 4-1: Temel İstatistikler (Sabit Telefon) 22 Çizelge 4-2: Temel İstatistikler (Mobil Telefon) 23 Çizelge 4-3: Temel İstatistikler (Telefon Yoğunluk) 25 Çizelge 4-4: Temel İstatistikler (Genişbant) 27 Çizelge 4-5: Temel İstatistikler (Sabit Genişbant) 30 Çizelge 4-6: Temel İstatistikler (Mobil Genişbant) 31 Çizelge 6-2: İl Bazında Penetrasyon Oranları 40 Çizelge 6-3: İl Bazında Hane Halkı Düzeyinde Penetrasyon Oranları 42

5 Şekillerin Listesi Şekil 2-1: Sabit Telefon Penetrasyonu (ITU Verileri) 4 Şekil 2-2: Mobil Telefon Penetrasyonu (ITU Verileri) 6 Şekil 2-3: Genişbant İnternet Penetrasyonu (ITU Verileri) 8 Şekil 2-4: Sabit Genişbant İnternet Penetrasyonu (ITU Verileri) 9 Şekil 2-5: Mobil Genişbant İnternet Penetrasyonu (ITU Verileri) 11 Şekil 3-1: İl Bazında Sabit Telefon İle Mobil Telefon Penetrasyonu (%) 14 Şekil 3-2: İl Bazında Sabit Telefon İle Mobil Telefon Penetrasyonu (%) Geriden Gelenler 14 Şekil 3-3: İl Bazında 2N ile 3N Mobil Telefon Penetrasyonu (%) 16 Şekil 3-4: İl Bazında 2N ile 3N Mobil Telefon Penetrasyonu (%) Geriden Gelenler 16 Şekil 3-5: İl Bazında Sabit Genişbant ile Mobil Genişbant Penetrasyonu (%) 18 Şekil 3-6: İl Bazında Sabit Genişbant ile Mobil Genişbant Penetrasyonu (%) Geriden Gelenler 18 Şekil 3-7: İl Bazında Kablo Genişbant ile Kablo TV Penetrasyonu (%) 20 Şekil 4-1: Sabit Telefon Penetrasyonu 23 Şekil 4-2: Mobil Telefon Penetrasyonu 24 Şekil 4-3: Telefon Yoğunluğu 25 Şekil 4-4: Telefon Yoğunluğu Şekil 4-5: Telefon Yoğunluğu Şekil 4-6: Telefon Yoğunluğu Şekil 4-7: Genişbant Penetrasyonu 28 Şekil 4-8: Genişbant Penetrasyonu Şekil 4-9: Genişbant Penetrasyonu Şekil 4-10: Sabit Genişbant Penetrasyonu 30 Şekil 4-11: Mobil Genişbant Penetrasyonu 31

6 Yönetici Özeti 2013 yılından itibaren yayımlanmaya başlanan Elektronik Haberleşme Sektörüne İlişkin İl Bazında Yıllık İstatistik Bülteni güncellenmiştir. Söz konusu çalışma ile sabit ve mobil telefon, genişbant internet gibi bazı temel göstergelere ilişkin veriler il ve yıl bazında yayımlanmaktadır. Bu çalışma ile birlikte rapor içerisinde yer verilen en güncel verilerin kısa bir incelemesini içeren bir raporun yayımlanmasının da kamuoyunu aydınlatma açısından faydalı olacağı düşünülmüştür. Raporun kapsamı sabit ve mobil telefon penetrasyonu, genişbant penetrasyonu gibi temel bazı göstergelerin oluşturulması yoluyla illerin birbirlerine göre konumlarının ortaya konulması ile sınırlıdır. Söz konusu farklılıkların ortaya çıkarılmasının sektör oyuncularının ve politika yapıcıların daha sağlıklı kararlar almalarına zemin hazırlaması umulmaktadır. Bununla birlikte, okuyuculara daha geniş bir perspektif sunulması amacıyla Türkiye ile diğer ülkelerdeki penetrasyon oranları da karşılaştırılmıştır. Gelişmiş, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkeler arasındaki gelir farkının dikkate alınarak Türkiye nin penetrasyon oranları dünya ülkeleriyle kıyaslanırken ekonometrik yöntemlerden yararlanılmıştır. ITU 2012 yılı sonu verileri kullanılarak yapılan uluslararası karşılaştırmada Türkiye, kişi başına düşen geliri veri iken; %18,73 lük penetrasyon oranıyla sabit telefonda ortalamanın üzerinde, %91,46 lık penetrasyon oranıyla mobil telefonda ortalamanın altında, %39,2 lik penetrasyon oranıyla genişbant internette ortalamanın üzerinde, %10,7 lik penetrasyon oranıyla sabit genişbant internette ortalamanın üzerinde, %28,5 luk penetrasyon oranıyla mobil genişbant internette ortalamanın üzerinde yer almaktadır. İl bazında gerçekleştirilen inceleme ve analizlerden elde edilen bulgular İstanbul, Ankara, Antalya, Eskişehir, Muğla gibi illerin penetrasyon oranına dayalı göstergelerde ön sıralarda yer aldığını göstermektedir. Diğer taraftan ağırlıklı olarak Türkiye nin doğu ve güneydoğu bölgelerinde yer alan illerimiz ise penetrasyon oranına dayalı göstergelerde arka sıralarda yer almaktadırlar. i

7 1 GİRİŞ Elektronik Haberleşme Sektörüne İlişkin İl Bazında Yıllık İstatistik Bülteni, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından 2013 yılından itibaren yayımlanmaya başlanmıştır. Söz konusu çalışma ile bazı temel göstergelere ilişkin veriler il ve yıl bazında yayımlanmaktadır. Bu çalışmanın bölgesel kalkınma ajansları gibi kamu kurumlarında çalışanlar, sektör oyuncuları veya bireysel araştırmacılar açısından faydalı olacağı düşünülmüştür. Hâlihazırda söz konusu çalışmanın güncellenmiş hali 2014 yılı Nisan ayı itibarıyla yayımlanmıştır. Elektronik Haberleşme Sektörüne İlişkin İl Bazında Yıllık İstatistik Bülteni ile birlikte rapor içerisinde yer verilen en güncel verilerin kısa bir incelemesini içeren bir raporun yayımlanmasının da kamuoyunu aydınlatma açısından faydalı olacağı düşünülmüştür. Bu çerçevede, raporun kapsamı sabit ve mobil telefon penetrasyonu, genişbant penetrasyonu gibi temel bazı göstergelerin oluşturularak illerin birbirlerine göre konumlarının ortaya konulması ile sınırlıdır. Bununla birlikte, okuyuculara daha geniş bir perspektif sunulması amacıyla Türkiye ile diğer ülkelerdeki penetrasyon oranları karşılaştırılmıştır. Ancak, gelişmiş, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkeler arasındaki gelir uçurumu basit bir karşılaştırmayı sorunlu hale getirmektedir. Diğer bir deyişle, geniş örneklemli bir uluslararası karşılaştırmada bu gelir farkının dikkate alınması doğru olacaktır. Bu nedenle, Türkiye nin penetrasyon oranları dünya ülkeleriyle kıyaslanırken ekonometrik yöntemlerden yararlanılmıştır. Aynı yöntem il düzeyinde veri analizinde de kullanılmıştır. Türkiye de iller arasında da gelişmişlik düzeyi açısından ciddi farklar olduğu yaygın bir kabuldür. Özetle, bu çalışma ile hem Türkiye nin temel telekomünikasyon hizmetlerine ilişkin penetrasyon oranlarının dünya ülkeleriyle kıyaslanması hem de aynı oranların il düzeyinde ortaya konulması suretiyle elektronik haberleşme sektöründe bölgesel gelişmişlik farklarının kısa ve öz bir şekilde açığa çıkarılması amaçlanmaktadır. Söz konusu farklılıkların ortaya konulması ile sektör oyuncularının ve politika yapıcıların daha sağlıklı kararlar almalarına zemin teşkil edilmesi umulmaktadır. 1

8 Türkiye nin penetrasyon oranlarının uluslararası karşılaştırması raporun ikinci bölümünde yer almaktadır. Raporun üçüncü bölümünde temel telekomünikasyon göstergelerinin il bazındaki değerlerinin ağırlıklı ortalamalarından sapmaları ve birbirlerine göre konumları incelenmektedir. Dördüncü bölümde ise il bazında oluşan veriler ve illerin gelişmişlik düzeyini temsil eden bir bağımsız değişken kullanılarak iki değişkenli regresyon analizi yapılmaktadır. Böylece, bağımlı değişken olan penetrasyon oranları bağımsız değişken olan ilin ekonomik gelişmişlik düzeyi dikkate alınarak incelenmiştir 1. Esasen, farklı ekonomik gelişmişlik düzeyinde olan illerin aynı penetrasyon oranlarına sahip olması gerçekçi bir beklenti olmayacaktır. Sonuç bölümünde ise çalışma kapsamında elde edilen bulgular özetlenmektedir. 1 Türkiye İstatistik Kurumu tarafından il bazında kişi başına düşen gelir verileri yayımlanmadığı için ekonomik gelişmişlik ölçütü olarak kişi başına düşen elektrik tüketimi vekil değişken olarak kullanılmıştır. 2

9 2 ÜLKE DÜZEYİNDE PENETRASYON ORANLARI Bu bölümde Türkiye nin sabit telefon penetrasyonu, mobil telefon penetrasyonu ve genişbant internet penetrasyonu gibi bazı temel göstergeleri Uluslararası Telekomünikasyon Birliği nin (ITU, International Telecommunication Union) yayımladığı güncel veritabanı kullanılarak basit ikili regresyon analizi ile kısaca incelenecektir Sabit Telefon Çizelge 2-1 de regresyon analizinde kullanılan değişkenler ve bu değişkenlere ilişkin gözlemlerin temel istatistikleri yer almaktadır. Bağımlı değişken lnftel_pen doğal logaritması alınmış sabit telefon penetrasyon oranını ve bağımsız değişken lnpcgdp doğal logaritması alınmış ABD Doları cinsinden kişi başına düşen geliri göstermektedir. Ülkeler arasındaki büyük gelişmişlik farkları nedeniyle gözlemlerin aldığı değerler arasında da önemli farklılıklar mevcuttur. Değişken Çizelge 2-1: Temel İstatistikler (Sabit Telefon ITU, 2012) Gözlem Sayısı Ortalama Standart Sapma Minimum Maksimum lnftel_pen 203 2,23 1,69-6,58 4,80 lnpcgdp 166 8,46 1,46 5,43 11,56 Şekil 2-1 de yatay kesit ITU 2012 yılı verileri kullanılarak kişi başına düşen gelir ile sabit telefon penetrasyonu arasında klasik doğrusal regresyon analizi ile elde edilmiş regresyon tahmini doğrusu görülmektedir 3. Sabit telefon penetrasyon oranı ile kişi başına düşen gelir 2 Elektronik haberleşme sektörüne ilişkin ham veriler, 2013 yılı Aralık ayında ITU tarafından yayımlanan World Telecommunications/ICT Indicators Database: Chronological Time Series adlı çalışmadan elde edilmiştir. Kşi başına düşen gelir verileri ise Dünya Bankası (World Bank) veritabanından elde edilmiştir. ITU veritabanından elde edilen 2012 yılı nüfus rakamı ile TUİK in Adrese Dayalı Kayıt Sistemi ne dayalı olarak açıkladığı 2012 yılı nüfus rakamları farklılık arz etmektedir. Kurumumuzun yayınlarında penetrasyon rakamları hesaplanırken TUİK in yayımladığı değerler esas alınmaktadır. Bu nedenle, Kurumumuzn yayımladığı diğer dokümanlarda yer alan penetrasyon oranları ile bu çalışma kapsamında hesaplanan penetrasyon oranları arasında küçük farklılıklar söz konusu olabilir. 3 ITU veritabanından elde edilen 2012 yılı verileri kullanılarak elde edilen penetrasyon oranlarına ilişkin çizelge Ek-1 de yer almaktadır. Regresyon sonucu için ise Ek-2 ye bakınız. Bu rapor kapsamında yapılan analizlerde Stata kullanılmıştır. Ayrıca, analizlerde yatay kesit verilerde genellikle görülen değişen varyans sorunu da göz önünde bulundurulmuştur. 3

10 düzeyi arasında pozitif bir ilişki vardır. Buna göre kırmızı çizgiler ile belirlenen doğruların kesiştiği yerde Türkiye nin bulunduğu kişi başına gelir seviyesi ve sabit telefon penetrasyon oranı ikilisi yer almaktadır 4. Bu analize göre Türkiye nin bulunduğu gelir düzeyine göre beklenen sabit telefon penetrasyonu yaklaşık %16,86 dır ABD Dolarlık kişi başı gelirine göre Türkiye nin fiili penetrasyon oranı %18,73 olup beklenen değerinin 1,87 puan üzerindedir. Diğer bir deyişle, regresyonda yer alan 164 ülkenin kişi başı gelir düzeyleri ve sabit telefon penetrasyonları göz önüne alındığında ortalamanın üzerinde bir penetrasyona sahiptir. Ayrıca, tahmin edilen katsayılara göre diğer tüm değişkenler sabitken %1 lik bir gelir artışı sabit telefon penetrasyonu oranını %0,95 artırdığı bulgusuna erişilmektedir. Ancak, kişi başına düşen gelir her ne kadar sabit telefon penetrasyonunun en önemli berlirleyicilerinden biri de olsa ülke nüfusunun yaş ortalaması, eğitim seviyesi, şehirleşme düzeyi, nüfus yoğunluğu, rekabet düzeyi, fiyatlar, ikame hizmetler gibi çok çeşitli faktörlerde etkilidir. Dolayısıyla, gerçek hayatta bu değişkenlerin farklı yöndeki etkileri nedeniyle kişi başına gelir %1 artsa bile sabit telefon penetrasyonu oranı beklenen oranda artmayabilir 5. Şekil 2-1: Sabit Telefon Penetrasyonu (ITU Verileri) lnpcgdp lnftel_pen Doğrusal tahmin Not: Regresyonda yer alan 164 ülke arasında sabit telefon penetrasyon oranı en yüksek üç ülke Bermuda, Fransa, G. Kore iken Türkiye 67 nci sırada yer almaktadır. Sıralamada son üçte yer alan ülkeler ise Güney Sudan, Marshall Adaları ve Samoa dır ABD doları ile %18,73 lük bir sabit telefon penetrasyonu ikilisine karşılık gelmektedir. 5 Aynı yorum rapor kapsamındaki diğer regresyon analizleri içinde geçerlidir. 4

11 2.2 Mobil Telefon Çizelge 2-2 de regresyon analizinde kullanılan değişkenler ve bu değişkenlere ilişkin gözlemlerin temel istatistikleri yer almaktadır. Bağımlı değişken mtel_pen mobil telefon penetrasyon oranını ve bağımsız değişken gdpcapita12 ABD Doları cinsinden kişi başına düşen geliri göstermektedir. Ülkeler arasındaki büyük gelişmişlik farkları nedeniyle gözlemlerin aldığı değerler arasında da önemli farklılıklar mevcuttur. Değişken Çizelge 2-2: Temel İstatistikler (Mobil Telefon ITU, 2012) Gözlem Sayısı Ortalama Standart Sapma Minimum Maksimum mtel_pen ,83 43,67 4,98 289,79 gdpcapita , , Şekil 2-2 de yatay kesit ITU 2012 yılı verileri kullanılarak kişi başına düşen gelir ile mobil telefon penetrasyonu arasında klasik doğrusal regresyon analizi ile elde edilmiş regresyon tahmini doğrusu görülmektedir 6. Mobil telefon penetrasyon oranı ile kişi başına düşen gelir düzeyi arasında pozitif bir ilişki vardır. Buna göre kırmızı çizgiler ile belirlenen doğruların kesiştiği yerde Türkiye nin bulunduğu kişi başına gelir seviyesi ve mobil telefon penetrasyon oranı ikilisi yer almaktadır 7. Bu analize göre Türkiye nin bulunduğu gelir düzeyine göre beklenen mobil telefon penetrasyonu yaklaşık %96,85 tir. Ancak ABD Dolarlık kişi başı gelirine göre Türkiye nin fiili penetrasyon oranı %91,46 olup beklenen değerinin 5,39 puan altındadır. Diğer bir deyişle, regresyonda yer alan 167 ülkenin kişi başı gelir düzeyleri ve mobil telefon penetrasyonları göz önüne alındığında ortalamanın altında bir penetrasyona sahiptir. Türkiye nin mobil telefon penetrasyonunun bu çalışma kapsamında kişi başına düşen gelir düzeyine göre ortalamanın altında kalmasının çeşitli sebepleri olabilir. Öncelikle, veri setindeki bazı ülkelerin mobil telefon penetrasyon değerlerinin kişi başına düşen gelir düzeylerine göre çok yüksek olduğu görülmektedir. Bu kapsamda, ITU ya bildirilen 6 Regresyon sonucu için Ek-3 e bakınız ABD doları ile %91,46 lık bir mobil telefon penetrasyonu ikilisine karşılık gelmektedir. ITU veritabanından elde edilen 2012 yılı nüfus rakamı ile TUİK in Adrese Dayalı Kayıt Sistemi ne dayalı olarak açıkladığı 2012 yılı nüfus rakamının farklılık arz etmesi nedeniyle Kurumumuzn yayımladığı diğer dokümanlarda yer alan penetrasyon oranı ile bu çalışma kapsamında hesaplanan penetrasyon oranı arasında küçük bir farklılık söz konusu olabilir. 5

12 verilerin özenli bir şekilde toplanmaması, farklı standartta toplanması veya hatalı olması ihtimali vardır. Ayrıca, mobil numara taşıma uygulaması ülkemizde oldukça başarılı bir şekilde uygulanmaktadır. Buna karşın veri setinde yer alan diğer ülkelerin önemli bir kısmında bu uygulama olmayabilir veya iyi işlemeyebilir ve tüketicilerin bir kısmı birden fazla simkart kullanıyor olabilir. Bu nedenle, bu tür ülkelerin mobil telefon penetrasyon oranları olması gerekenden daha yüksek görünmekte olabilir. Uluslararası karşılaştırma yapılırken bu tür kısıtların farkında olmakta fayda vardır. Analiz sonucu elde edilen bulgulara göre 1000 ABD dolarlık bir gelir artışı mobil telefon penetrasyonunu %0,84 artırmaktadır. Eğer diğer tüm değişkenler sabitken ülkemizde kişi başına gelir düzeyi ABD doları düzeyine çıkarsa mobil telefon penetrasyon oranının da kabaca %95,66 ya çıkması beklenebilir. Ancak, kişi başına düşen gelir her ne kadar mobil telefon penetrasyonun en önemli berlirleyicilerinden biri de olsa ülke nüfusunun yaş ortalaması, eğitim seviyesi, şehirleşme düzeyi, nüfus yoğunluğu, rekabet düzeyi, fiyatlar gibi çok çeşitli diğer faktörlerin etkili olduğunun bir kez daha hatırlatılmasında fayda vardır. Şekil 2-2: Mobil Telefon Penetrasyonu (ITU Verileri) gdpcp12 mtel_pen Doğrusal tahmin Not: Regresyonda yer alan 167 ülke arasında mobil telefon penetrasyon oranı en yüksek üç ülke Hong Kong (Çin), Kazakistan, Rusya iken Türkiye 99 uncu sırada yer almaktadır. Sıralamada son üçte yer alan ülkeler ise Güney Sudan, Kiribati ve Eritre dir. 6

13 2.3 Genişbant İnternet Çizelge 2-3 te regresyon analizinde kullanılan değişkenler ve bu değişkenlere ilişkin gözlemlerin temel istatistikleri yer almaktadır. Bağımlı değişken lnbroadband_pen doğal logaritması alınmış toplam genişbant internet penetrasyon oranını ve bağımsız değişken lnpcgdp doğal logaritması alınmış ABD Doları cinsinden kişi başına düşen geliri göstermektedir. Değişken Çizelge 2-3: Temel İstatistikler (Genişbant İnternet ITU, 2012) Gözlem Sayısı Ortalama Standart Sapma Minimum Maksimum lnbroadband_pen 105 3,29 1,32-0,99 5,75 lnpcgdp 154 8,59 1,45 5,44 11,56 Şekil 2-3 de yatay kesit ITU 2012 yılı verileri kullanılarak kişi başına düşen gelir ile genişbant internet penetrasyonu arasında klasik doğrusal regresyon analizi ile elde edilmiş regresyon tahmini doğrusu görülmektedir 8. Genişbant internet penetrasyon oranı ile kişi başına düşen gelir düzeyi arasında beklenildiği gibi pozitif bir ilişki vardır. Buna göre kırmızı çizgiler ile belirlenen doğruların kesiştiği yerde Türkiye nin bulunduğu kişi başına gelir seviyesi ve genişbant internet penetrasyon oranı ikilisi yer almaktadır 9. Bu analize göre Türkiye nin bulunduğu gelir düzeyine göre beklenen genişbant internet penetrasyonu yaklaşık %33,11 dir. Ancak ABD Dolarlık kişi başı gelirine göre Türkiye nin fiili penetrasyon oranı %39,2 olup beklenen değerinin 6,09 puan üzerindedir. Diğer bir deyişle, regresyonda yer alan 88 ülkenin kişi başı gelir düzeyleri ve genişbant internet penetrasyonları göz önüne alındığında ortalamanın üzerinde bir penetrasyona sahiptir. Ayrıca, diğer tüm değişkenler sabitken %1 lik bir gelir artışı genişbant internet penetrasyonu oranını %0,82 artırmaktadır. 8 Regresyon sonucu için Ek-4 e bakınız ABD doları ile %39,2 lik bir genişbant internet penetrasyonu ikilisine karşılık gelmektedir. 7

14 Şekil 2-3: Genişbant İnternet Penetrasyonu (ITU Verileri) lnpcgdp lnbroadband_pen Doğrusal tahmin Not: Regresyonda yer alan 88 ülke arasında genişbant internet penetrasyon oranı en yüksek üç ülke Singapur, Japonya, G. Kore iken Türkiye 41 inci sırada yer almaktadır. Sıralamada son üçte yer alan ülkeler ise Mozambik, Mikronezya ve Burundi dir. 2.4 Sabit Genişbant İnternet Çizelge 2-4 de regresyon analizinde kullanılan değişkenler ve bu değişkenlere ilişkin gözlemlerin temel istatistikleri yer almaktadır. Bağımlı değişken lnfixedbroad_pen doğal logaritması alınmış sabit genişbant internet penetrasyon oranını ve bağımsız değişken lnpcgdp doğal logaritması alınmış ABD Doları cinsinden kişi başına düşen geliri göstermektedir. Çizelge 2-4: Temel İstatistikler (Sabit Genişbant İnternet ITU, 2012) Değişken Gözlem Sayısı Ortalama Standart Sapma Minimum Maksimum lnfixedbroad_pen 106 2,10 1,39-1,66 3,77 lnpcgdp 86 9,01 1,31 5,94 11,30 Şekil 2-4 de yatay kesit ITU 2012 yılı verileri kullanılarak kişi başına düşen gelir ile sabit genişbant internet penetrasyonu arasında klasik doğrusal regresyon analizi ile elde edilmiş 8

15 regresyon tahmini doğrusu görülmektedir 10. Sabit genişbant internet penetrasyon oranı ile kişi başına düşen gelir düzeyi arasında beklenildiği gibi pozitif bir ilişki vardır. Buna göre kırmızı çizgiler ile belirlenen doğruların kesiştiği yerde Türkiye nin bulunduğu kişi başına gelir seviyesi ve genişbant internet penetrasyon oranı ikilisi yer almaktadır 11. Bu analize göre Türkiye nin bulunduğu gelir düzeyine göre beklenen sabit genişbant internet penetrasyonu yaklaşık %10,28 dir ABD Dolarlık kişi başı gelirine göre Türkiye nin fiili penetrasyon oranı %10,7 olup beklenen değerinin 0,42 puan üzerindedir. Diğer bir deyişle, regresyonda yer alan 86 ülkenin kişi başı gelir düzeyleri ve sabit genişbant internet penetrasyonları göz önüne alındığında ortalamanın biraz üzerinde bir penetrasyona sahiptir. Ayrıca, tahmin edilen regresyon katsayılarından diğer tüm değişkenler sabitken %1 lik bir gelir artışının sabit genişbant internet penetrasyonu oranını %0,98 artıracağı yorumu yapılabilir. Şekil 2-4: Sabit Genişbant İnternet Penetrasyonu (ITU Verileri) lnpcgdp lnfixedbroad_pen Doğrusal tahmin Not: Regresyonda yer alan 86 ülke arasında sabit genişbant internet penetrasyon oranı en yüksek üç ülke Hong Kong (Çin), İsviçre, Danimarka iken Türkiye 49 uncu sırada yer almaktadır. Sıralamada son üçte yer alan ülkeler ise Uganda, Mali ve Etiyopya dır. 10 Regresyon sonucu için Ek-5 e bakınız ABD doları ile %10,7 lik bir sabit genişbant internet penetrasyonu ikilisine karşılık gelmektedir. 9

16 2.5 Mobil Genişbant İnternet Çizelge 2-5 te regresyon analizinde kullanılan değişkenler ve bu değişkenlere ilişkin gözlemlerin temel istatistikleri yer almaktadır. Bağımlı değişken lnmbroad_adj pen doğal logaritması alınmış mobil genişbant internet penetrasyon oranını 12 ve bağımsız değişken lnpcgdp doğal logaritması alınmış ABD Doları cinsinden kişi başına düşen geliri göstermektedir. Çizelge 2-5: Temel İstatistikler (Mobil Genişbant İnternet ITU, 2012) Değişken Gözlem Sayısı Ortalama Standart Sapma Minimum Maksimum lnbroad_adj_pen 153 2,54 1,64-3,63 5,67 lnpcgdp 128 8,77 1,41 5,44 11,58 Şekil 2-5 te yatay kesit ITU 2012 yılı verileri kullanılarak kişi başına düşen gelir ile mobil genişbant internet penetrasyonu arasında klasik doğrusal regresyon analizi ile elde edilmiş regresyon tahmini doğrusu görülmektedir 13. Sabit genişbant internet penetrasyon oranı ile kişi başına düşen gelir düzeyi arasında beklenildiği gibi pozitif bir ilişki vardır. Buna göre kırmızı çizgiler ile belirlenen doğruların kesiştiği yerde Türkiye nin bulunduğu kişi başına gelir seviyesi ve genişbant internet penetrasyon oranı ikilisi yer almaktadır 14. Bu analize göre Türkiye nin bulunduğu gelir düzeyine göre beklenen mobil genişbant internet penetrasyonu yaklaşık %20,2 dir ABD Dolarlık kişi başı gelirine göre Türkiye nin fiili penetrasyon oranı %28,5 olup beklenen değerinin 8,3 puan üzerindedir. Diğer bir deyişle, regresyonda yer alan 128 ülkenin kişi başı gelir düzeyleri ve mobil genişbant internet penetrasyonları göz önüne alındığında ortalamanın üzerinde bir penetrasyona sahiptir. Ayrıca, tahmin edilen regresyon katsayılarından diğer tüm değişkenler sabitken %1 lik bir gelir artışının mobil genişbant internet penetrasyonu oranını %0,78 artıracağı yorumu yapılabilir. 12 Türkiye ilişkin gözlem 1 ay altı abonelik paketleri de dikkate alarak güncellenmiştir. 13 Regresyon sonucu için Ek-6 ya bakınız ABD doları ile %28,5 lik bir mobil genişbant internet penetrasyonu ikilisine karşılık gelmektedir. 10

17 Şekil 2-5: Mobil Genişbant İnternet Penetrasyonu (ITU Verileri) lnpcgdp lnmbroad_adj_pen Doğrusal tahmin Not: Regresyonda yer alan 128 ülke arasında mobil genişbant internet penetrasyon oranı en yüksek üç ülke Singapur, Japonya, Finlandiya iken Türkiye 50 inci sırada yer almaktadır. Sıralamada son üçte yer alan ülkeler ise Pakistan, Yemen ve Tayland tır. 11

18 3 İL BAZINDA PENETRASYON ORANLARI Bu bölümde sabit telefon penetrasyonu, mobil telefon penetrasyonu ve genişbant internet penetrasyonu gibi bazı temel göstergelerin il bazındaki farklılaşması incelenmektedir. İnceleme için kullanılan veri seti 81 ilin 2013 yılı verilerini kapsamaktadır. Çizelge 3-1 de bu göstergelerin oluşturulması için kullanılan verilerin özet istatistikleri yer almaktadır. Görüldüğü üzere, Türkiye de illerin büyüklükleri arasında ciddi farklar mevcuttur. Örneğin, veri setinde on dört milyonu aşan nüfusuyla İstanbul en kalabalık il ünvanı ile yer alırken, yetmişbeş binlik nüfusuyla Bayburt en az nüfuslu il ünvanı ile yer almaktadır. Nüfus ve hane halkı düzeyinde penetrasyon oranları Ek-7 ve Ek-8 de yer almaktadır. Çizelge 3-1: Özet İstatistikler Ham Veriler (2013) Gözlem Sayısı Ortalama Standart Sapma Minimum Maksimum Sabit Tel , Mobil Tel , N Mobil Tel , , N Mobil Tel , Genişbant , Sabit Genişbant , , Mobil Genişbant , , Kablo Genişbant , , Kablo TV , , Nüfus , Sabit Telefon ile Mobil Telefon Penetrasyonu Çizelge 3-2 de il bazında sabit ve mobil telefon abonelik sayısının il nüfusuna bölünmesiyle elde edilen sabit telefon ve mobil telefon penetrasyonları verilerinin temel istatistikleri yer almaktadır. Bu kapsamda, ortalama bir il için sabit telefon penetrasyonu %15,12 iken mobil telefon penetrasyonu %80,49 dur. Bununla birlikte, en düşük penetrasyon oranları ile en yüksek penetrasyon oranları arasında ciddi bir fark vardır. Özellikle sabit telefon penetrasyonunda bu fark 8,7 kata ulaşmaktadır. Mobil telefon 12

19 penetrasyonunda ise en düşük penetrasyon ile en yüksek penetrasyon arasındaki fark yaklaşık 2,3 tür. Çizelge 3-2: Temel İstatistikler (Sabit ve Mobil Telefon Penetrasyonu, %) Gözlem Sayısı Ortalama Standart Sapma Minimum Maksimum Sabit Tel. Pen ,12 6,51 3,03 26,28 Mobil Tel. Pen ,49 11,69 52,54 122,21 Şekil 3-1 de sabit ve mobil telefon penetrasyonlarının il bazındaki değerleri görülmektedir. Yatay eksen sabit telefon penetrasyonunu dikey eksen ise mobil telefon penetrasyonunu göstermektedir. Veri setindeki illerin nüfus açısından büyük farklılık arz etmesi nedeniyle göstergelerin basit ortalaması değil nüfus ile ağırlıklandırılmış ortalaması esas alınmıştır. Böylece, büyük nüfuslu illere diğerlerine göre daha fazla ağırlık verilmiştir. Bu kapsamda, Şekil 3-1 de görülen düz çizgiler ilgili göstergelerin nüfus ile ağırlıklandırılmış ortalamalarını temsil etmektedir. Ağırlıklandırılmış sabit telefon penetrasyonu ortalaması %17,68 iken ağırlıklandırılmış mobil telefon penetrasyonu ortalaması %90,86 dır. Her iki ağırlıklı ortalamaya eşit veya üzerinde olan illerin İstanbul, Ankara, Eskişehir, İzmir, Muğla, Kocaeli, Artvin ve Rize olduğu görülmektedir. Türkiye nin en büyük nüfuslu iki ili olan İstanbul ve Ankara nın her iki göstergede de önemli bir farkla önde olması dikkat çekicidir. Antalya, Amasya, Denizli ve Kilis in ağırlıklandırılmış mobil telefon penetrasyonu ortalamasının üzerinde yer alırken söz konusu iller ağırlıklandırılmış sabit telefon penetrasyonu ortalamasının altında yer almaktadır. Benzer şekilde Yalova, Çanakkale, Edirne, Balıkesir, Bilecik gibi 22 ilin sabit telefon penetrasyonunda iyi bir performans sergilediği ancak mobilde ortalamanın altında kaldığı görülmektedir. Her iki ağırlıklı ortalamanın altında kalan il sayısı ise 47 dir. Şekil 3-2 de ağırlıklı ortalamanın altında kalan 47 ile ilişkin sabit ve mobil telefon penetrasyon değerleri görülmektedir. Muş ili özellikle %52,54 ile mobil telefon penetrasyonu açısından en düşük değere sahip il olarak öne çıkmaktadır. Sabit telefon ve mobil telefon penetrasyonu göstergeleri açısından Van, Bitlis, Şırnak, Diyarbakır, Siirt, Şanlıurfa, Hakkâri ve Batman illerinin geride kalan iller olarak kümelendiği görülmektedir. Bu illerin hemen üzerinde ki bölgede Ağrı, Mardin, Iğdır, Kars gibi iller yer almaktadır. 13

20 Şekil 3-1: İl Bazında Sabit Telefon İle Mobil Telefon Penetrasyonu (%) ,86 AĞRI İSTANBUL ANKARA ANTALYA AMASYA KİLİS KOCAELİ ESKİŞEHİR İZMİR MUĞLA DENİZLİ ARTVİN ADANA AKSARAY UŞAK RİZE TRABZON BURSA ZONGULDAK BOLU AFYONKARAHİSAR İÇEL SAKARYA ISPARTA SAMSUN TEKİRDAĞ BARTIN BALIKESİR YALOVA KIRIKKALE ÇANAKKALE KIRŞEHİR KARABÜK KIRKLARELİ KÜTAHYA HATAY ÇORUM BURDUR KONYA KARAMAN AYDIN BİLECİK EDİRNE MANİSA ELAZIĞ ORDU DÜZCE NEVŞEHİR GİRESUN KAYSERİ SİVAS ADIYAMAN OSMANİYE KASTAMONU GAZİANTEP YOZGAT ERZİNCAN BAYBURT NİĞDE ARDAHAN MALATYA TOKAT SİNOP KAHRAMANMARAŞ BİNGÖL ERZURUM ÇANKIRI TUNCELİ MARDİN IĞDIR GÜMÜŞHANE HAKKARİ BATMAN ŞANLIURFA SİİRT ŞIRNAK DİYARBAKIR VAN BİTLİS KARS MUŞ , Sabit Telefon Penetrasyonu Şekil 3-2: İl Bazında Sabit Telefon İle Mobil Telefon Penetrasyonu (%) Geriden Gelenler ADANA AKSARAY UŞAK ADIYAMAN OSMANİYE BİNGÖL GAZİANTEP KAHRAMANMARAŞ ERZURUM HATAY AFYONKARAHİSAR İÇEL KIRIKKALE KIRŞEHİR ÇORUM KONYA KARAMAN ELAZIĞ MANİSA ORDU YOZGAT NİĞDE ARDAHAN MALATYA TOKAT SAKARYA SAMSUN KAYSERİ SİVAS ÇANKIRI ISPARTA KÜTAHYA ERZİNCAN AĞRI MARDİN IĞDIR GÜMÜŞHANE BATMAN HAKKARİ ŞANLIURFA SİİRT DİYARBAKIR ŞIRNAK VAN BİTLİS KARS MUŞ Sabit Telefon Penetrasyonu 14

21 3.2 2N ile 3N Mobil Telefon Penetrasyonu Çizelge 3-3 te il bazında 2N ve 3N mobil telefon abonelik sayısının il nüfusuna bölünmesiyle elde edilen mobil telefon penetrasyonları verilerinin temel istatistikleri yer almaktadır. Bu kapsamda, 3N mobil telefon penetrasyonu ortalamasının 2N mobil telefon penetrasyonu ortalamasının yaklaşık iki katından fazla olduğu söylenebilir. Çizelge 3-3: Temel İstatistikler (2N ve 3N Mobil Tel. Penetrasyonu, %) Gözlem Sayısı Ortalama Standart Sapma Minimum Maksimum 2N Mobil Tel. Pen ,89 6,15 11,28 34,83 3N Mobil Tel. Pen ,6 8,16 40,15 92,73 Şekil 3-3 te 2N ve 3N mobil telefon penetrasyonlarının il bazındaki değerleri görülmektedir. Yatay eksen 2N mobil telefon penetrasyonunu dikey eksen ise 3N mobil telefon penetrasyonunu göstermektedir. Dikey ve yatay çizgiler ise nüfus ile ağırlıklandırılmış penetrasyon ortalamalarını temsil etmektedir. İstanbul, Ankara, Antalya, Amasya, İzmir ve Kocaeli her iki gösterge açısından ortalamanın üzerinde yer almaktadır. 3N mobil telefon penetrasyonunda İstanbul %92,7 lik bir oranla diğer tüm illerin oldukça üzerinde yer almaktadır. 2N mobil telefon penetrasyonunda ise Ankara, Eskişehir, Denizli ve Burdur başı çekmektedir. %64,26 olan ağırlıklandırılmış 3N mobil telefon penetrasyonu oranına eşit ve üzerinde yer alan il sayısı ise 12 dir. %26,6 olan ağırlıklandırılmış 2N mobil telefon penetrasyonu oranına eşit ve üzerinde yer alan il sayısı ise 36 dır. Her iki ortalamanın altında kalan il sayısı ise 40 tır. Söz konusu illerin göreli konumları Şekil 3-4 ten ayrıntılı olarak görülebilir. 15