TRABZON ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ HEMŞİN BAL ÜRETİM ORMANI PROJESİ ( )

Transkript

1 TRABZON ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ HEMŞİN BAL ÜRETİM ORMANI PROJESİ ( )

2 İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÖNSÖZ 4 GENEL MÜDÜR SUNUŞU 5 1.ARILAR VE BAL HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1.1 Arılar Hakkında Genel Bilgiler Bal Hakkında Genel Bilgiler Arı ve Orman ilişkisi Arıların yaban hayatındaki önemi Projenin amacı ve kapsamı PROJE SAHALARININ GENEL TANITIMI Proje sahasının yeri Proje sahası ile ilgili genel bilgiler Topografik yapı ve erozyon durumu Bölgenin genel iklim özellikleri ve sahanın Mikroklimatik özellikleri Amenajman planına göre proje sahalarının aktüel durumu Proje sahasının bitki örtüsü durumu Saha çevresindeki Biyotik - Abiyotik zararlılar ve sosyal baskı durumu UYGULAMA ÖNCESİ YAPILAN İŞLER Proje Sahasının Sınırlarının Belirlenmesi Proje Sahası Yetişme Ortam Şartlarına Uygun Ağaç ve Orman Altı Bitkilerinin Belirlenmesi DİKİM ZAMANI VE DİKİM TEKNİKLERİ Dikim - Ekim zamanı Dikim tekniği BAKIM Rehabilitasyon ve Restorasyon Yapılan Sahaların Genel Bakımı Koruma işleri YATIRIM GİDERLERİ İhtiyaçlar ve yatırım giderleri ORMAN EMVALİ ÜRETİMİNİN PLANLANMASI ARILIKLARIN PLANLANMASI VE KONUŞLANDIRILMASI Arılıkların Planlanması Arılıklar İçin Ulaşım Yolları Arılıkların Su İhtiyacı Arılıkların Konuşlandırılması Yapılacak İşlerin Zaman Çizelgesi PROJEDEN BEKLENEN FAYDALAR VE KATMA DEĞER DENETİM, KONTROL VE KAYIT İŞLERİ PROJE EKİBİ ve ONAY EKLER 53 55

3 TABLO LİSTESİ SAYFANO Tablo 1. Bal üretim ormanı ağaç türleri ve sayısı dökümü 15 Tablo 2. Bal üretim ormanının amenajman planına göre eta durumu 22 Tablo 3 Bitki örtüsü tanıtımı 31 Tablo 4 Arazi kullanma durumu ve faaliyet türleri 32 Tablo 5 Bitki türleri, dikilecek toplam alan, Fidan Tohum miktarı 34 Tablo 6 Çiçeklenme Takvimi 35 Tablo 7 Proje Sahasında Dikilecek Fidanlarla ilgili Bilgi 39 Tablo 8 Keşif Özeti 40 Tablo 9 Bal üretim ormanı için önerilen eta ve müdahale şekille 42 Tablo 10 Patika Yol Miktarı 44 Tablo 11 Arılıklara Su Getirecek İsale Hattı 44 Tablo 12 İş Zaman Çizelgesi 50 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1 Bal Üretim Ormanı Amenajman Haritası 23 Şekil 2 ( ve 128) nolu bölmelerin sınırları 33 Şekil 3 Bal Üretim Ormanı dikim ve ekim yapılacak sahalar 37 Şekil 4 Arılık Konuşlandırma Planı 45 Şekil 5 Arılıklara Ulaşım yolları ve Su İsale Hatları 46 RESİMLER LİSTESİ Resim 74 Adet Muhtelif 13 49

4 ÖNSÖZ Ormanların; karbon tutma, rekreasyon hizmetleri, odun üretimi ve odun dışı orman ürünlerinin yanı sıra toprağın muhafazası, su ve hava kalitesinin iyileştirilmesi ve su rejiminin düzenlenmesi gibi hayati önem taşıyan fonksiyonları bulunmaktadır. Hayatın temel unsurlarından olan hava, su ve toprağın iyileşmesine katkı sağlayan ormanların, mevcut ve potansiyel fonksiyonlarının toplumun isteklerine en uygun ve düzenli bir biçimde sunulabilmesi ise ormancılarımızın asli görevlerindendir. Prof.Dr Veysel EROĞLU Orman ve Su İşleri Bakanı Ormanların yerine getirecekleri fonksiyonlara göre planlanmaları ve işletilmeleri, hem ormanlar hem de ormandan faydalanan canlılar açısından önemli olup, bu gayeye hizmet edecek ormanların devamlılıkları da ancak teknik ve sosyal ormancılık çalışmaları ile mümkündür. Bal Üretim Ormanları; biyolojik çeşitliliğin korunması ve gelecek nesillere aktarılması, sürdürülebilir gıda güvenliği, erozyonun önlenmesi, kırsal kalkınmanın desteklenmesi ve verimsiz ormanların rehabilite edilerek toplumun istifadesine sunulmasını sağlamaktadır. Rize ili Hemşin İlçesinde kurulan Bal Üretim Ormanından Kaçkar Dağları eteklerindeki 200'e yakın endemik bitkilerin çiçeklerinden, Kafkas Arıları tarafından üretilen çiçek balı; ağırlıklı olarak kestane, orman gülü, likapa, böğürtlen, yaban karayemişi, ıhlamur ve çeşitli kır çiçeği polenlerinden elde edilecektir. Devlet ormancılığından millet ormancılığına geçiş politikamızın önemli halkalarından birini oluşturan Bal Üretim Ormanları sayesinde, ormanlarımızın biyolojik çeşitliliğine katkı sağlanırken yöre halkının ekonomik kalkınması da amaçlanmaktadır. Orman kaynaklarımızın sürdürülebilir biçimde ve çok yönlü faydalanma ilkesi doğrultusunda hazırlanan, Hemşin Bal Üretim Ormanı projesinin ormancılık, tarım ve arıcılık faaliyetleri ile uğraşan yöre halkına fayda sağlamasını diler, projenin başarılı bir şekilde uygulanmasını temenni ederim. 4

5 GENEL MÜDÜR SUNUŞU Mülkiyetinin tamamına yakını devlete ait olan ormanlarımızın korunması, geliştirilmesi ve işletilmesi sorumluluğu Genel Müdürlüğümüze aittir. Genel Müdürlüğümüzün yasalarla belirlenmiş olan bu görevlerinin başında, toplumun ekonomik ekolojik ve sosyal beklentilerinin karşılanması gelmektedir. Mustafa KURTULMUŞLU Orman Genel Müdürü Devlet ormancılığından millet ormancılığına geçiş ilkemiz doğrultusunda, Genel Müdürlüğümüzce hayata geçirilen sosyal amaçlı projelerden bir tanesi de Bal Üretim Ormanlarının kurulması faaliyetleridir. Arılar; biyolojik çeşitliliğin devamlılığını sağlarken, erozyonun önlenmesi gibi özellikle ülkemiz için hayati önem arz eden bir işlevi de dolaylı yoldan yerine getirmektedirler. Rize ili; sahip olduğu flora zenginliği sayesinde ülkemizin en özellikli bal üretiminin yapıldığı yer konumundadır. Yerel ekonomiye katkı noktasında önemli bir yeri olan bal üretimini desteklemek ve bu katkıyı artırmak Genel Müdürlüğümüzün yöresel hedeflerinin başında gelmektedir. Bu amaçla mevzuatımızda gerekli değişiklikler yapılarak, ormanlarımızda arıcılık faaliyetlerinin yapılması mümkün hale getirilmiştir. Bal Üretim Ormanı Projesi ile sahanın bal potansiyeli yüksek otsu ve odunsu türlerle rehabilite ve restorasyonu planlanmış olup, bal üretiminin kalite ve kantitesinin artırılması amaçlanmıştır. Pazar Orman İşletme Müdürlüğünde kurulan 382,8 hektarlık Bal Üretim Ormanının hayata geçirilmesiyle yöre ekonomisine TL/Yıl girdi sağlanması hedeflenmektedir. Bu projenin ülkemiz ormancılığına ve yöremiz halkına hayırlı olmasını diler, başarıyla tatbik edilmesini temenni ederim. 5

6 1-ARILAR VE BAL HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1.1 Arılar Hakkında Genel Bilgiler: Arı, bir böcek türüdür. Zar kanatlılar takımının üyeleridirler. Zar kanatlıların özelliği; içinde enine ve boyuna damarcıklar bulunan ve iki çift saydam zar şeklinde kanatlarının olmasıdır. Vücutları yumuşak yapıdaki yoğun bir kıl örtüsüyle kaplıdır. Arıların vücudu baş, göğüs ve karın olmak üzere üç kısımdan meydana gelir. Başın ön kısmında koklama ve dokunma organı olarak kullanılan bir çift anten yer alır. Başın iki yanında birer petek gözü ve tepesinde üç nokta gözü vardır. Göğüs halkalarına bağlı üç çift bacaktan öndekilerde duyargaları temizleyen arka bacağın ayaklarında çiçek tozu toplamağa yarayan tertibat vardır. Ağız organları, yalayıp emici, bazılarında kemiricidir. İkinci ve üçüncü göğüs halkalarından birer çift kanat çıkar. Ön kanatlar, arka kanatlardan daha büyüktür. Arka kanatların ön kenarlarında bir sıra kıl çengel bulunur. Uçuş esnasında çengeller ön kanatlara bağlanarak kanat çiftleri birlikte hareket ederler. Ana arı ile işçi arıların son karın halkalarında birer zehir iğnesi vardır. Arılar ve Bal: Arılar çiçek balı üretmek için çiçek nektarı kullanırlar. Nektar % 80 i sudan meydana gelmiş özel bir besindir. Eğer bir hanımeli çiçeğini gövdesinden çektiyseniz çiçeğin ucundan damlayan akıcı sıvıyı görmüşsünüzdür işte bu nektardır. Arılar, çiçeklerdeki nektarı toplamak için çubuk boru şeklindeki uzun dillerini kullanır ve bu nektarı karınlarında tutarlar. Arıların aslında iki adet karınları vardır. Bunlardan biri nektarı toplamak için kullandıkları diğeri ise normal olanıdır. Arıların nektarı tuttukları karınları 70 mg nektar barındırabilir ve tamamıyla dolduğunda ise arının kendisi kadar ağırlık yapar. Arıların nektarı depoladıkları karınlarını doldurmaları için 100 ile 1500 arasında çiçeğe konmaları gerekmektedir. Bal arıları kovana dönerler ve topladıkları nektarı diğer işçi arılara aktarırlar. İşçi arılar bal arılarının karınlarındaki nektarı ağızlarıyla emerler. Bu arılar nektarı yarım saat boyunca çiğnerler. Bu süre içinde enzimler nektarın içindeki şekeri basit şekere dönüştürürler böylece hem arılar için sindirilebilir hale gelir hem de kovan içinde bakterilere karşı korunmuş olur. Bu aşamadan sonra arılar nektarı suyun buharlaştığı ve koyu şurubun oluştuğu peteklere dağıtırlar. Arılar kanatlarını yelpaze gibi kullanarak nektarın daha çabuk kurumasını sağlarlar. Bal yeteri kıvama geldiğinde arılar petekte bulunan altıgen hücrelerin üstünü balmumu ile kapatırlar. Arılara Dair Yaşamsal Özellikler: Arılar toplu halde yaşarlar. Toplumundan ayrı kalmış arılar, yaşamını sürdüremeyerek ölürler. Toplumu teşkil eden fertler arasında son derecede düzenli bir iş bölümü vardır. Yuvalarına çok bağlıdırlar. Şiddetli fırtına, dolu, yağmur, yangın, vs. nedenlerle uçuş yeteneğini kaybetmeyen arılar, akşamleyin mutlaka barınaklarına dönerler. Arılar, sağlam ve sıhhatli kaldıkları ve çalışarak toplumuna hizmet ettikleri sürece kovanlarında kalabilirler. Gerek çalışarak yıpranma, gerek yaşlanma, gerek hastalık nedeni ile çalışma yeteneğini kaybetmiş olan arılarla; zayıf cılız veya sakat olarak doğmuş olup, toplumuna hizmet edemeyeceği anlaşılan arılar, acımasızca kovandan atılarak ölüme terk edilirler. Arı toplumunda asla kayırma, iltimas ve müsamaha yoktur. Kovanın en kıymetli varlığı Ana arı dahi çalışma kabiliyetini, yaşlılık, sakatlık, hastalık vs. gibi nedenlerle Kaybederek yumurtlamayı azaltsa ve görevini yapmaz durumuna düşse, hemen onu da öldürüp dışarıya atmakta en ufak bir tereddüt göstermezler. 6

7 Arıların son derece hassas bir koku alma duyguları vardır. Bir çiçeği çok uzaklardan fark edebilmeye elverişli keskin gözleri vardır. Nazik ve zarif yapısına oranla herkül gibi kuvvetli, henüz tam anlamı ile öğrenilemeyen çok kuvvetli hissi ve kendi arzusuna göre açılarak, uzayarak ve katlanarak bal özünü emmesine elverişli harika dilleri vardır. Yaşamlarını sağlayan bu kabiliyetleriyle düzenli ve huzurlu bir hayat sürdüren topluluk, bir aile ve medeni millet gibi, birbirini tanıyan, birbirine yardım eden, yol gösteren ve her konuda iyice anlaşmış ve kaynaşmış bir topluluktur. Arı Ailesi: Yukarıda belirtilen özellikleri ile bir arada topluca yaşayan ve aralarında pek sıkı ve sağlam iş bölümü bulunan arı topluluğuna Arı Ailesi veya Arı Kolonisi denir. Bir arı ailesi; mevsimine, havaların gidişine, bal özü ve çiçek tozu kaynaklarının mevcudiyetine göre sayısı değişmek üzere bin adettir. Arı aileleri bir kovan içinde toplu halde yaşarlar. Her cins arının kendine has bir görevi vardır. Bu görev sırası geldikçe ilgili arı tarafından hiçbir ikaza lüzum hissedilmeden yapılır. Arı aileleri, kovanlar içindeki arı sayısına göre değerlendirilirler Kovan değerini, içindeki işçi arı sayısına göre alır. a-) binden fazla işçi arısı olan kovanlar çok kuvvetli, b-) bin arısı olan kovanlar kuvvetli, c-) bin arısı olan kovanlar orta, d-) 20 binden az işçi arısı olan kovanlara zayıf kovanlar denir. Her arı ailesinin kendine özgü bir kokusu vardır. Dışarı çıkan her arı, kendi kovanına döner. Diğer bir kovana girmek isteyen arıyı kapıdaki muhafızlar kokusundan yabancı olduğunu anlayarak içeri almazlar. Mücadele eder ve kaçıramazlarsa, onu öldürürler. Bazı durumlarda ve çok ender olarak kursağında bal özü ve polen ile gelen yabancı arıyı dilerlerse kabul edebilirler. Bir arı ailesinde 3 çeşit arı vardır. 1- Ana arı 2- İşçi arılar 3- Erkek arılar 1-Ana Arılar: Bir kovanda yalnız bir tane bulunur. Diğer arılara nazaran boyu daha uzun, rengi daha parlak zarif ve endamlıdır. Kovandaki bütün arılar bunun petek gözlerine bıraktığı yumurtalardan meydana gelir. Ömrü 5 senedir. 2-İşçi Arılar: Kovanda en küçük ve en kalabalık olan arılardır. Bir kovanda 5 80 bin adet arı bulunur. Ana görev ve bal yapan bu arılardır. 3-Erkek Arılar: Bunlar bir kovanda tane bulunur. İlkbahar ve Yaz da ana arının petekteki iri gözlere bıraktığı yumurtalardan 24 gün de çıkarlar. İşçi arılardan daha iri ve daha koyu renktedirler. Uçuşları gürültülüdür. Kovan içinde hiçbir görevleri yoktur. Tek görevleri içlerinden birkaç adedinin ana arıyla çiftleşmesidir. 7

8 Arıların Çoğalması: Şubat ayından itibaren ana arı kovanda petek gözlerine birer birer yumurtlamaya başlar. Bu yumurtalar üç gün sonra çatlar, kurtçuklar çıkar, bu kurtçukları işçi arılar 5 6 gün beslerler. Besleme bitince yavruların üzerini kahve renkte bir sırla kapatırlar. Bu kapalı yavru gözlerinden l2 14 günde arılar çıkar. Arılar baharın dışarı çıkıp bolca bal özü ve çiçek tozu derledikçe ana arıyı daha çok beslerler. Ana arı da kovanın kuvvetine göre bir günde yumurta bırakır. Böylece büyük bal toplama aylarına kadar kovandaki arı sayısı bini bulur. 1.2 Bal Hakkında Genel Bilgiler: Bal; fizyolojik özellikleri ve kullanımı konusunda yüzlerce literatür ile klinik olarak desteklenen bir üründür. Bal doğal enerji kaynağıdır. Bu nedenle çocuklar, yaşlılar, sporcular, hasta ve düşkünlerle birlikte normal sağlıklı insanlar tarafından da severek ve bilinçli olarak tüketilmektedir. Bal kemiklerdeki Kalsiyum fiksasyonunu artırmakta, iştah açmakta, enerji ve direnç kazandırmaktadır. Balın besin içeriğinin insan sağlığına etkisinin yanı sıra olağanüstü bir özelliği de vardır ki, bu özellik antimikrobiyal aktivitesidir. Balın bu özelliği nedeniyle Hipokrat zamanından beri hastalıklarda tedavi edici bir araç olarak kullanıldığı bilinmektedir. Eski Mısırlıların; cerrahi pansumanda, göz iltihaplarının tedavisinde, Çinlilerin ve Hintlilerin de; çiçek hastalığının yayılmasını önlemede hasta vücudunu bal ile kapladıkları bilinmektedir. Balın yaraların ve enfeksiyonların iyileşmesini sağlamak için kullanımı 1981yılında Dünya Sağlık Formu tarafından da önerilmiş olup, Pharmaceutical Journal da (Eczacılık Dergisi 1982) apse, çıban, göz yangıları, ishal, üriner sistem enfeksiyonları, dizanteri etkeni, deri ve ağız içi enfeksiyonlarına antimikrobiyal etkisinin olduğu rapor edilmiştir yılında yayımlanan Bee World dergisinde, balın antimikrobiyal aktivitesi ile ilgili orijinal makalede, Kur an-ı Kerim de ki konu ile ilgili ayetler ( Nahl / 68 69) verilmiş ve bu doğaüstü gıdanın insanlar için şifa kaynağı olduğu açıklanmıştır. Balların antimikrobiyal aktivitesi için farklı mekanizmalar ileri sürülmüştür. Bunlardan biri, balın sahip olduğu yüksek şeker konsantrasyonudur. Bir diğer sebebi de balda enzimsel olarak üretilen H 2 O 2 dir. Üçüncü olarak da balın düşük ph sıdır (ort. 3,2 4,5). Balın çeşitli hastalıklara karşı tedavi edici özelliğini incelemek amacıyla birçok araştırma yapılmıştır. Yapılan bu çalışmanın sonunda gastrit ve onikiparmak bağırsağı ülserine sahip hastalara, alternatif bir tedavi olarak balın tek başına veya antimikrobiyal bir ajanla uygun bir bileşiminin kullanılması önerilmiştir. Balın çeşitli araştırmalar sonucunda, doku oluşmasını hızlandırdığı, yara ve yanık izlerini azalttığı (Arman, 1980; Dumronglert, 1983), bazı ülkelerde doktorlar tarafından katarakt ve kojuktivit ile bazı kornea rahatsızlıklarında başarı ile kullanıldığı bildirilmektedir (Mikhailov, 1950). Ayrıca kornea ülserinin de saf bal ile veya vazelin yerine bal ile hazırlanan % 3 lük sulphidine pomadı ile başarılı bir şekilde tedavi edildiği görülmüştür. 8

9 1.3 Arı ve Orman İlişkisi: Bal; bal arıları tarafından nektar (çiçek balı) ve bal çiçeğinden (salgı balı) üretilen bir gıdadır. Ülkemizde salgı balı olarak Çam balı, Çiçek balı olarak ise; daha fazla kestane, ıhlamur, orman gülü (deli bal), kekik, narenciye, pamuk ve ayçiçeği balları üretilmektedir. Bal ihracatının neredeyse tamamını oluşturan çam balı ile kestane, ıhlamur, orman gülü ballarının tümü, yayla ve kekik ballarının ise büyük kısmı ormanlardan üretilmektedir. Bal üretiminin %85 i orman içi ve kenarlarındaki boşluklarda, %15 i tarım alanlarında gerçekleştirilmektedir. Netice olarak; arıcılık ormanların ve ormancılığın en önemli çıktılarından biridir. Balın hiç şüphesiz ilk akla gelen özelliği tatlı olmasıdır. Bunun sebebi balın içindeki üç şekerdir: Üzüm şekeri (% 34), sakroz (% 2) ve levulose (meyve şekeri % 40). Bundan başka balın % 17 si su, geri kalan % 7 lik bölümü ise demir, sodyum, sülfür, magnezyum, fosfor, polen, manganez, alüminyum, gümüş, albümin, dekstrin, nitrojen, protein ve asitlerden oluşur. Balın kalitesini belirleyen bu % 7 lik karışımdır. Balı bildiğimiz şekerden ayıran çok önemli bir fark vardır. Şeker ancak sindirim sisteminde değişime uğradıktan sonra kana karışırken, bal sindirime gerek olmadan çok süratli bir şekilde kana karışır. Çünkü içerdiği meyve şekeri ve üzüm şekeri, ilk başta oranı oldukça fazla olan sakrozun ters-yüz olmasıyla meydana gelir. Kısacası bal insan vücudunun en yüksek derecede ve en hızlı şekilde faydalanacağı şekilde tasarlanmış bir gıdadır. Balın Kaynağı Bitkilerdir: Bitkiler nektar ya da polen verimliliklerine göre; eser, minör, sekonder ya da dominant bitkiler olarak sınıflandırılabilir. Bitkiler çoğunlukla arılara hem nektarı hem de poleni aynı anda sunarlar. Ancak arılara sadece nektar ya da sadece polen verebilen bitkilerde vardır. Türkiye balları, son yıllarda bitki kaynaklarına göre balda polen analizi yapılarak sınıflandırılmakta ve dominant bitki kaynaklarından aldıkları isimler ile ambalajlanıp pazarlanmaktadır. Türkiye, ü endemik olan doğal bitki türüne ev sahipliliği yapmaktadır. Türkiye, üç farklı fitocoğrafik bölgeye (Avrupa-Sibirya, Akdeniz, İran-Turan) sahip olması nedeni ile bitki çeşitliliği ve vejetasyonu çok zengindir. Bu zenginlikle Avrupa ile Asya arasında köprü görevinde bulunmasının önemi vardır. Ülkemizde yaklaşık 500 bitkinin nektar ya da polen kaynağı olduğu bilinmektedir. Bunlardan 50 tanesi dominant nektarlı bitki olarak tanımlanmıştır. 9

10 Türkiye ballarının bitki kaynağına göre pazarlanması: Yayla balı Ayçiçeği balı Kestane balı Kekik balı Geven balı Çam balı Pamuk balı (Trifolium spp, Onobrychis spp) (Helianthus annuus.) (Castanea sativa) (Thymus spp, Lamiaceae familia) (Astragalus spp) (Pinus halepensis ve Pinus brutia) (Gossypium spp.) balı olarak pazarlanmaktadır. Tabiattaki tozlaşmanın % 85 i bal arıları sayesinde yapılmakta ve bu hizmeti ile arıcılık bal değerinin 15 katı fazla değer üretmektedir. Ormanlar ve arılar arasında karşılıklı bir yarar söz konusudur. Dünyada en önemli tozlayıcı böcek olan arılar, tozlaşmayı sağlayarak toprağı koruyan otsu ve odunsu bitkilerin yayılmasında önemli rol üstlenmekte ve dolayısıyla erozyonu önlemektedir. Toprağa tohum düşmeden bitkilerin yayılması ve üretimin devamı mümkün değildir. Özellikle tozlaşması arılar tarafından yapılan endemik bitkilerin devamlılığı arılar sayesinde sağlanmaktadır. Tozlanma, döllenmeyi sağlayan ilk hareket ve ürün miktarını belirleyen en önemli faktördür. Aynı zamanda tozlaşma, meyve şeklini ve büyüklüğünü de etkilemektedir (Eriş, 1989). Polen üretimi verimli erkek bitkilerde olduğu için bunların dişi çiçekler üzerine taşınarak döllenmeyi sağlayabilmelerinde tozlanma faktörü çok önemlidir. Çiçekli bitkilerin temel tozlayıcısı olarak kabul edilen rüzgâr, hem homojen tozlaşma sağlayamaması hem de ağır çiçek tozlarını taşıyamaması yüzünden birçok bitki türlerinde tozlaşma için yeterli olamamaktadır. Dünya gıda maddelerinin % 90 ı 82 bitki türünden elde edilir. Bu bitki türlerinden 63 ü (%77) arı tarafından tozlaşmaya ihtiyaç duymaktadır. Özellikle 39 bitki türü için arı tozlaşması mutlaka gereklidir. İnsan gıdasının 1/3 ü doğrudan ve ya dolaylı olarak arı tozlaşmasına ihtiyaç duyan bitkilerden oluşur. Bu nedenle yeterli düzeyde tozlaşmayı sağlamak için çiçeklenme dönemlerinde arı kolonilerine ihtiyaç duyulmaktadır (Güler, 2006). Meyve bahçelerinde de bal arısı kolonilerinin verimi arttırıcı yönde çok önemli katkılar sağladığı ve etkin kullanımı sağlandığı takdirde mevcut bahçelerden verim artışı olacağı aşikârdır. Zira çiftçiler tüm kültürel işlemleri tam bile olsa polinasyon işlemini önemsemeyip ihmal etse, bereketli bir hasat sağlayamayacaktır (Mc Gregor,1971). Bal arılarının büyük kolonilere sahip olması, kolayca taşınabilmesi ve yönetilebilmesi nedeniyle birinci derecede tozlaştırıcı olarak kabul edilirler. Günümüz tarımında yapılan yoğun kültürel işlemler özellikle pestisidlerin kullanımı sonucunda yabancı polinatörlerin sayısı önemli ölçüde azaldığından, bu eksikliği giderecek olan yegâne tozlayıcı bal arılarıdır (Free, 1992). Dolayısıyla bal ormanları ile hem doğal polinatörler olan arılar ve endemik bitki türleri korunmuş olacak, hem de erozyon doğal yollardan önlenmiş olacaktır. 10

11 1.4 Arıların Yaban Hayatındaki Önemi: Bal arısı da dâhil olmak üzere, arıların direkt yararları ve kültür bitkilerinde tozlaşmayı gerçekleştirmelerinin de ötesinde, belki de en önemli işlevleri; doğada çeşitli yabani bitkilerin tozlaşmasını yaparak birçok bitki türlerinin soylarını devam ettirmeleri, yeryüzüne yayılmalarının sağlanması ve bu bitkilerle topluluk oluşturan diğer bitkilerin de idamelerine yardımcı olmalarıdır. Ve neticede; bu bitkileri gıda ve barınak veya yuva yapma yeri olarak kullanan değişik gruplara mensup binlerce hayvanın yaşamlarını sürdürmelerine olanak hazırlamalarıdır. Biyolojik çeşitliliğin devamını sağlarken, erozyonun önlenmesi gibi, özellikle ülkemiz için hayati önem arz eden bir işlevi çok kez insanoğlunun haberi olmadan yerine getirmektedirler (Özbek, 2002). Oligolektik arı türleri tarafından tozlaşması yapılan bitki türlerinin varlığı, şayet vejetatif çoğalma olanağı yoksa tamamen bu arı türlerinin faaliyetine bağlı olmaktadır. Oligolektik arıların yoğun olarak ziyaret ettiği bitki türleri Asteraceae, Fabaceae, Malvaceae, Onagraceae ve Cactaceae gibi önemli familyalarda yer almaktadır. Bilindiği gibi, erozyon ülkemizin en önemli sorunlarından birisidir ve her yıl tonlarca toprak taşınıp denizlere giderken insan ve hayvan ölümleri zaman zaman çok ileri boyutlara yükselmektedir. Doğadaki bitki ve yaban hayatındaki kayıpları tahmin etmek dahi çok zor olmaktadır. Ülkemizde 1950 li yıllarda başlayan meyilli arazilerin sürülmesi, aşırı otlatmalar ve orman örtüsünün giderek azalması erozyonu çok hızlandırmıştır. Çok engebeli arazi yapısına sahip bölgelerde yapılan inceleme ve gözlemlerde önceden sürülen ve daha sonra terk edilen meyilli arazilerde yaygın bitki örtüsünün çoğunlukla arı tozlaşmasına gereksinim duyan Astraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Campanulaceae, Compositae ve Fabaceae familyalarına bağlı bitkilerden oluştuğu dikkat çekmiştir. Ülkemizde ticarete konu olan bal üretimi yıllık ortalama ton civarında olup, bunun piyasa değeri 300 milyon dolar seviyesindedir. Bu bal üretiminin yaklaşık % 25 i çam balı şeklinde doğrudan ormanlarımızdan elde edilmektedir. Kestane, Ihlamur, Akasya, Orman gülü, Ahlat gibi orman ağaç ve ağaççıklarından ve orman sayılan alanlardaki otsu bitkiler ve çiçeklerden elde edilen bal üretimi de dikkate alındığında toplam bal üretiminin büyük bir kısmının (%85), Genel Müdürlüğümüzün sorumluluk alanında olan ormanlardan elde edildiği hesaplanmaktadır. Bal arısının tozlaşmada azami derecede yararlanabilmek için arıların tozlaşması istenen bitkilere belirli bir uzaklıktan fazla olmaması gerekmektedir Eckert (1993). Bal arısının 11,3 km mesafeye kadar gidebildiğini ancak 800 m ye kadar olan uzaklıkta yoğun olarak çalıştığını belirlemektedir. Peer (1955), bal arısının başarılı çalıştığı azami mesafeyi 5 6 km olarak vermekte ve çoğunlukla 4 km de yoğunlaştığını vurgularken, Lecomte (1960), balarısının mecbur kalmadıkça 600 m.den daha uzaklara gitmeme eğiliminde olduğunu kaydetmektedir. 11

12 1.5 Projenin Amacı ve Kapsamı: Amaç: Hemşin Bal Ormanı Projesiyle; Bal Üretim Ormanında arıcılık için önemli olan doğal haldeki Kestane, Kayın, Ihlamur, Akçaağaç gibi ağaçların restorasyonu, Bozuk vasıfta olan orman alanlarının Kestane, Ihlamur, Akçaağaç gibi bol çiçekli ağaç türleri ve başta ormangülü olmak üzere yerel floraya ait muhtelif türdeki odunsu ve otsu bitkilerle rehabilitasyonu, Arıcılık yönünden değer ifade etmeyen üst ve alt tabakadaki türler yerine, bol çiçek açan yöresel türlerin alana getirilmesi, Neticede yöredeki arıcıların kalkınması, arıcılığın Türkiye ekonomisine daha fazla katkı sağlaması, amaç edinilmiştir. Kapsam: 1 - ) Bal ormanı oluşturulacak uygun sahaların tespit edilmesi, 2 - ) Sahalar ile ilgili etüt çalışması, 3 -) Yöre halkının ve köylünün konuyla ilgili bilgilendirilerek (seminer, konferans vb.) sosyal baskının ortadan kaldırılması, 4 - ) Sahaların sınırlarının belirlenmesi, 5 - ) Yetişme ortamı koşullarına uygun, arıların en fazla nektar polen topladığı ağaçların ve orman altı bitki örtüsünün belirlenmesi, 6 - ) Bitki türlerinin seçimi, 7 - ) İhtiyaç listesinin oluşturulması, 8 - ) Yatırım giderlerinin belirlenmesi, 9 - ) Uygulamaya geçilmesi, toprağın işlenmesi, dikimlerin yapılması, 10- ) Sahalarda dikimden sonra bakım ve koruma çalışmaları. 2. PROJE SAHASININ GENEL TANITIMI 2.1 Proje Sahasının Yeri: Bal ormanı oluşturmak üzere; yerel halkın ve yerel birimlerin talepleri esas alınarak, Hemşin ilçesi Levent Köyü sınırlarında, ve 128 nolu bölmeleri ihtiva eden 382,8 hektarlık orman arazisi belirlenmiştir. Belirlenen orman arazisinde gerekli etüt ve envanter çalışması yapılmıştır. Amenajman planına göre meşçerelerin rumuzları; KsKzbc3, KsKnKzbc3, Ksbc3, KnKzKsbc3, BKn, KnKsKzbc3, KnKsbc3, KzKscd2, KsKncd3, KnKscd3, Kncd1 dır. 12

13 Resim 1: Proje Sahasının Uydu Görüntüsü 13

14 Proje Sahasının Yeri: KURULUŞ KODU Trabzon Orman Bölge Müdürlüğü Numaralı Bölmeler Pazar Orman İşletme Müdürlüğü 21 Pazar Orman İşletme Şefliği 04 İlçesi Hemşin Köyü Levent 2.2 Proje Sahası İle İlgili Genel Bilgiler : Meşçere Yapısı: Bu bölmelerde 382,8 hektarlık alanda çalışma yapılması planlanmaktadır. Amenajman planına göre bölmeler genellikle ekolojik fonksiyon başlığı altında, erozyonu önleme genel orman fonksiyonunun toprak koruma sınıfında yer almaktadır.78 ve 121 nolu bölmelerde ise orman ürünleri üretimi fonksiyonunda ekonomik nitelik taşıyan karışık meşçereler de bulunmaktadır. Kestane, Kayın, Kızılağaç ve Ladin türlerinden oluşmaktadır. Bozuk Kayın ve 1 kapalı meşçereler de nadiren bulunmaktadır. Sahanın diri örtü durumu ve verimli ormanları : Bölmelerde fiili durumda doğu ladini, doğu kayını yer yer adi gürgen, kafkas ıhlamuru, anadolu kestanesi, sakallı kızılağaç, sapsız meşe, akçaağaç, mor ve sarıçiçekli orman gülü, ayı üzümü, karayemiş, çobanpüskülü, dışbudak, barut ağacı, Trabzon hurması, adi fındık, adi mürver, yaban kızılcığı, papaz külahı, keçi söğüdü, Anadolu şimşiri, dağ karaağacı, yabani erik, epigeya, siklamen, veronica, kartal eğreltisi, üçgül, çiğdem, çuhaçiçeği, karahindiba ve ısırgan otu bulunmaktadır. Bu bölmelerde toplam 382,8 hektarlık alan Bal Üretim Ormanı olmak üzere kullanılacaktır. 14

15 İşletme Müdürlüğü Pazar İşletme Şefliği Pazar BAL ÜRETİM ORMANI AĞAÇ TÜRÜ VE SAYISI Bölme Meşçere Alanı Kektardaki Bölmenin HEKTARDAKİ AĞAÇ TÜRÜ SAYISI BÖLMEDEKİ AĞAÇ TÜRÜ SAYISI No Tipi ( Ha.) Servet ( M3) Serveti ( M3) L Kn Ks Kz Gn Ih L Kn Ks Kz Gn Ih TOPLAM 77 KsKzbc3 37,1 190, KnKzcd2 4,2 259, Ksbc3 10,4 99, KsKnKzbc , KnKzKsbc3 2,2 193, KsKnKzbc3 47,3 195, Bkn 1, KnKzKsbc3 45,4 193, KnKsKzbc3 44,1 225, Bkn 8, OT 5, KnKzcd2 19,8 259, KnKzKsbc3 9,3 193, KsKnKzbc3 11,6 195, Bkn 22, KnKzKsbc3 12,2 193, KnKsbc , KzKscd2 12,4 181, Bkn 6, Kncd1 3,7 196, KnKscd3 10,4 598, KsKncd3 27,7 494, Bkn 3, TOPLAM ve % ORANI 382, Tablo 1: Amenajman Planına Göre Bal Üretim Ormanındaki Ağaç Türleri ve Sayıları 15

16 2.3 Topografik Yapı ve Erozyon Durumu Topografik yapı : Arazinin Hemşin ilçesine en yakın yeri kuş uçuşu 3000 m, en uzak yeri 7000 m mesafededir. Proje sahası % eğim grubundadır. Sahada en düşük rakım 600 m, en yüksek rakım ise 900 m dir. Saha Rize ili Hemşin ilçesinin Levent köyü Bodullu mevkiindeki orman arazisidir. Resin 2: Rize / Pazar Uydu Görüntüsü 16

17 77 nolu bölme: Bodullu mezrası kenarında, Karakulaklar mahallesi bitişiğinde olup, Güneydoğu bakıdır. Bölmenin ortalama rakımı m arasında değişmektedir. Resim 3: 77 Nolu Bölme Uydu Görüntüsü Resim 4: 77 Nolu Bölmeden Görünüm 78 nolu bölme: Bodullu mezrasının doğusunda olup; bölmenin ortalama rakımı m arasında değişmektedir. Resim 5: 78 Nolu Bölme Uydu Görüntüsü Resim 6: 78 Nolu Bölmeden Görünüm 17

18 79 nolu bölme: Cocur mahallesinin güney batısında olup, bölmenin ortalama rakımı metre arasında değişmektedir. Resim 7: 79 Nolu Bölme Uydu Görüntüsü Resim 8: 79 Nolu Bölmeden Görünüm 80 nolu bölme: Coco tepenin altında olup, bölmenin ortalama rakımı metre arasında değişmektedir. Resim 9: 80 Nolu Bölme Uydu Görüntüsü Resim 10: 80 Nolu Bölmeden Görünüm 18

19 81 nolu bölme : Zanatişirlik tepenin altında olup bölmenin ortalama rakımı m arasında değişmektedir. Resim 11: 81 Nolu Bölme Uydu Görüntüsü Resim 12: 81 Nolu Bölmeden Görünüm 121 nolu bölme : Bodullu mezrasının doğusunda olup, bölmenin ortalama rakımı m arasında değişmektedir. Resim Nolu Bölme Uydu Görüntüsü Resim 14: 121 Nolu Bölmeden Görünüm 19

20 126 nolu bölme : Balık deresinin kuzey tarafında Çamlı tepenin altında olup bölmenin ortalama rakımı m arasında değişmektedir. Resim 15: 126 Nolu Bölme Uydu Görüntüsü 128 nolu bölme : Cocor mahallesinin güney batısında olup bölmenin ortalama rakımı m arasında değişmektedir. Resim 16: 128 Nolu Bölme Uydu Görüntüsü 20