Prof. Dr. Tahsin YOMRALIOĞLU Arş. Gör. Volkan YILDIRIM

Transkript

1 Numaralama ve Ulusal Adres Veritabanı Yönetmeliği Bu Rapor; 5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu nun 69. Maddesi Kapsamında Hazırlanan Numaralama ve Ulusal Adres Veritabanı Yönetmeliği Taslağı İçin Yazılmıştır. V0.2 Prof. Dr. Tahsin YOMRALIOĞLU Arş. Gör. Volkan YILDIRIM TRABZON GISLab 2006

2 GİRİŞ Nobody can help you, if they can not find you Eğer yerin bilinmiyorsa, kimse sana yardım edemez Günümüzde yerel yönetimler açısından ihtiyaç duyulan planlama, mühendislik projeleri ve uygulamaları bilgilerine kolayca ulaşmak, gerektiğinde bu bilgileri kullanarak yeni bilgiler üretmek, bunların takibini ve denetimini yapmak, düzenli ve planlı bir kentleşme için vazgeçilmez unsurlardır. Özellikle son yıllarda kentlere doğru yaşanan yoğun göç hareketi ve hızlı nüfus artışı ile daha karmaşık ve plansız bir hal alan kent dokusu için bu unsurlar daha da öne çıkmaktadır. Kentlerdeki bu durum dikkate alındığında, karar verme mekanizmalarının klasik yöntemlerle etkin çözümler üretebilmesi artık mümkün görülmemektedir. Bilgi teknolojilerinin çok sık kullanılmaya başlandığı bilişim çağında, kentler için yönetimsel kararların verilmesinde, yaşam standartlarının yükseltilmesinde ve her geçen gün artan talepleri karşılamada bilgi sistemleri yerini almaya başlamıştır. Kentin ve kentlinin etkin yönetimi için özellikle yerel yönetimler tarafından kurulmaya ve kullanılmaya başlanan Kent Bilgi Sistemleri (KBS) e-kent yolunda atılan en önemli adımdır. Bu nedenle başlangıçta KBS için gerekli altyapıların oluşturulması gerekmektedir. Bu sistemlerin işlerliliği, kent içindeki taşınmaz objelerle, insanlar arasındaki ilişkiyi kuran adres bilgisine bağlıdır. Bu bilginin doğru ve güncel bir şekilde oluşturulması yerel yönetimlerin sorumluluğundaki numaralama çalışmalarının dinamik olarak yapılmasına bağlıdır. Bu bağlamda, 10 Nisan 1927 Tarih ve 1003 Sayılı Binaların Numaralandırılması ve Sokaklara İsim Verilmesi Hakkında Kanun a istinaden, 21 Mart 1963 Tarih ve Sayılı Resmi Gazetede Yayınlanan Numaralama Yönetmeliği ile numaralama çalışmalarına standartlar getirilmiştir. Günümüze kadar kullanılan bu mevzuatın artık ihtiyaçlara cevap vermediği belirlenmiş ve AB üyeliği kapsamında standartlar konusundaki belirsizliklerin giderilmesi ve yaşanan teknolojik gelişmelerin daha etkin kullanılması için yeni bir mevzuat hazırlığına başlanmıştır. 2

3 Bu rapor, gelişmiş dünya ülkeleri, bilgi teknolojileri ve ülke gereksinimlerini birlikte bir bütün içinde irdeleyerek adres bilgilerinin oluşturulması ve güncellenmesi bağlamında numaralama çalışmalarının en etkin bir şekilde nasıl yapılabileceğinin ortaya koyulması için hazırlanmıştır. Bu bağlamda, öncelikle mevcut durum irdelenmiş ve dijital numarataj sistemlerine duyulan gereksinim tespit edilmiştir. Numaralama ve adresleme çalışmaları ile ilgili gelişmiş ülkeler ve Avrupa Birliği ülkeleri kapsamında anket çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Sonuçta numaralama ve adresleme çalışmalarının dijital altlık haritalar ve coğrafi bilgi teknolojileri kullanılarak dinamik bir yapıda oluşturulması ve uygulanması gereği ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda tarih ve 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu ile, taslak aşamasında olan yeni Numaralama ve Ulusal Adres Veritabanı Yönetmeliği irdelenmiştir. 1. NUMARALAMA VE ADRESİN ÖNEMİ 1.1. e-yönetim modellerinin yapılanmasında, sistemin temelini teşkil eden taşınmazmalik ilişkisi, ancak dinamik adres bilgisi ile sağlanabilir. Bu bilgi numaralama çalışmalarının etkin bir şekilde uygulanabilmesi ile elde edilmektedir (Barr, 2003). Bu bağlamda, dinamik numarataj yapısı oluşturulmadan kurulan sistemler, sadece mevcut durumu göstermekte ve başarısız olmaktadırlar (Köktürk, 2002) e-kent, e-devlet, KBS gibi büyük bütçe ve zaman gerektiren sistemlerde, yapılan masrafların geri kazanımı numaralama çalışmalarının etkinliği ile doğrudan ilişkilidir (Yıldırım, 2003) Numaralama çalışmaları gelişmiş ülkelerde, kentsel yönetimde daha etkin karar vermek, demografik uygulamalarda optimum sonuç elde etmek ve teknolojik gelişmeleri etkin kullanmak için önemli bir araç olarak görülmektedir. Bu hedef doğrultusunda numaralama çalışmaları için ayrılan bütçeler, yapılan çalışmalar ve uygulanan yaptırımlar irdelendiğinde Türkiye nin durumu çok daha net olarak görülmektedir (Yıldırım, 2003). 3

4 1.4. Adres bilgisinin özellik tanımlayıcı numaralar gibi (Pin no, Seri no, Tel no..vb.) diğer tanımlayıcılardan daha kullanışlı olduğu (URL1, 2000) ve objelerin konumlarının belirlenmesinde ulusal ya da uluslar arası bilgi altyapısı kurulmasında çok önemli olduğu (Barr, 2003) düşünüldüğünde, numaralama çalışmalarının önemi daha net olarak ortaya çıkmaktadır Kent içindeki yer değiştirme ve hareketlilik özellikle adres bilgisinin sürekli değişime uğramasına neden olmaktadır. Bu değişimin optimum takip edilmesi numaralama çalışmaları ile doğrudan ilişkilidir Numaralama ve adresleme çalışmalarının yürütülebilmesi için ayrılan bütçelerin büyüklüğü, ekonomik anlamda önem arz etmektedir yılında merkezi yönetim tarafından finanse edilerek Türkiye genelinde yaptırılan numarataj çalışmalarının maliyetinin toplam 4,5 trilyon TL. (2,6 milyon $) olduğu tespit edilmiştir (Uçar, 2000). Bunun yanı sıra, Ülkemizde adres standardının olmamasından dolayı ya da standart adres formatının kullanılmamasından dolayı ortaya çıkan kaybın ülke ekonomisine maliyeti sadece 2001 yılı için 35 Trilyon TL. (52 milyon $) olarak belirlenmiştir. Bu hesaplama bilgi girişlerinin zamansal maliyetinin toplamı ve veri giriş işletmenlerinin devlete mal oluşu korelasyonu şeklinde geliştirilmiştir. Varsayımın en temel parametrelerinden birisi de ülkemizde yaşayan bir vatandaşın en az 10 devlet kurumu noktasında adres bilgisinin sisteme girildiği kabulü olmuştur. (Körnes, 2002). 2. GELİŞMİŞ ÜLKELERDE ADRESLEME VE NUMARALAMA 2.1. Ülkemizde adres verisinin altyapısını oluşturmak için yapılan numaralama çalışmalarının mevcut durumunu net olarak ortaya koyabilmek için bazı kriterlerin belirgin olması gerekmektedir. Bu bağlamda, farklı gelişmiş ülkelerden seçilen 50 kent ya da eyaletin numaralama ya da adresleme mevzuatları ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu kapsamda, mevzuatın adı, yürürlüğe giriş tarihi, güncelleme tarihleri, ne amaçla çıkarıldığı (Gelişmiş ülkelerde numaralama ya da adresleme mevzuatının temel amacı acil hizmet birimlerinin optimum işleyişini sağlamaktır), kent ya da eyaletlerin adresleme 4

5 sistemleri, adres formatları, mevzuatın kapsamı, numaralama ya da adreslemede yetkili kurum ve kuruluşlar, altlık harita kullanımı, CBS kullanımı ve yetki, adres değişikliği ile ilgili kurumlar, değişiklik işleminde iş akış sırası, duyuru ya da ilanlar için süreler ve mevzuata aykırı durumda uygulanacak cezai yaptırımlar ayrıntılı olarak incelenmiştir Numaralama çalışmalarında, altlık haritaların oluşturulması temel işlem adımı olarak görülmektedir. Bu haritalar dijital olarak hazırlandıktan sonra her türlü verinin toplanması, veritabanlarının oluşturulması ve gerekli ilişkilendirmelerin yapılması ile dinamik numarataj sistemleri oluşmaktadır Gelişmiş ülkelerde numaralama çalışmaları incelendiğinde, kent gelişiminin kontrol altında tutulabilmesinin ve kentliye daha optimum hizmet vermenin temelinde, kente ait objelerin teknoloji olanakları ile güncel ve dinamik bir yapıda kayıt altında tutulması yatmaktadır. Bu anlayışla yola çıkan yönetimlerin, özellikle kente ait taşınmazların kayıt altına alınması aşamasında numaralama çalışmalarına büyük önem verdikleri görülmektedir. ABD nin 2002 yılında Ulusal Adresleme Stratejisi Planı çerçevesinde yapmış olduğu çalışmaların ülke ekonomisine maliyeti 200 milyon dolar olarak belirlenmiştir (Barr, 2003). Çünkü gelişmiş ülkelerde numaralama çalışmaları ile belirlenen adres formatı, acil hizmet birimlerinin olay yerine ulaşmasında temel obje olarak görülmektedir. Bu çalışmalar, haritalara dayalı, coğrafi bilgi sistemi bölümlerinde, uzman kişiler tarafından yürütülmekte ve bilgi sistemlerinin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde yapılmaktadırlar Gelişmiş ülkelere bakıldığında, adres verisinin insan hayatı için çok etkili rol oynadığı görüşünü benimseyen kent yöneticileri, doğru ve dinamik bir numarataj çalışmasına dayalı olarak, konumsal bilgi ile adres verisinin ilişkilendirildiği ve üzerinde adres ile ilgili her türlü sorgulama ve analizin yapılabildiği bağımsız adres bilgi sistemlerini oluşturmakta ve karar verme mekanizmasını bu sistemler ile etkili hale getirmektedirler. Taşınmaz ve şahıs envanterlerinin, adres bileşenleri kullanılarak oluşturulan kodlar yardımıyla 5

6 ilişkilendirildiği bu sistemler, gelişmiş ülkelerde başlangıçta alt yapı hazırlanması açısından kurulmakta ve kullanılmaktadır Gelişmiş ülkelerde numaralama ya da adresleme ile ilgili olarak adres değişikliklerinin (sokak isimlerinin değiştirilmesi) ilgili kurum tarafından yapılması, yasal mevzuatla bağlanmaktadır. Ayrıca adres değişikliklerinde vatandaşın katılımı sağlanmakta, bu değişikliklerin vatandaş ve kurumlar tarafından öğrenilebilmesi için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Değişiklikler bazı durumlarda yazılı olarak, bazı durumlarda da üzerinde değişikliklerin gösterildiği küçük krokiler eşliğinde posta yoluyla adrese gönderilmektedir. Böylece adres değişikliklerine vatandaşın adapte olabilmesi için bir uyum süreci de işletilmiş olmaktadır. Bunun yanında sürekli güncellenen dinamik adres haritaları özellikle adres değişikliklerinin olduğu bölgelerde süreli olarak ilan edilmekte ve basılı broşürler dağıtılmaktadır Adres verisine hayati değer veren ve numarataj işlemlerinin sadece numaralama ve isimlendirme faaliyetlerinden ibaret görmeyen ülkelerde, gerek mevzuatı hazırlayan kurum gerekse bu mevzuatı uygulayan kurum ya da kuruluşlar (gelişmiş ülkelerde adresleme çalışmaları özel şirketler tarafından da uygulanabilmektedir) ve vatandaşlar için cezai yaptırımlar uygulanmaktadır. Örneğin; İngiltere nin Norwich kentinde 1993 yılında çıkarılan numaralama yönetmeliğine uymayanlara cezai yaptırım uygulanarak; eğer acil hizmet servislerinin olay yerine geç ulaşmasından dolayı maddi ya da manevi zarar doğarsa ve vatandaşın numaralama ile ilgili gereksinimlerini yerine getirmediği tespit edilirse, bu zararın karşılanması için mahkemelere başvurma hakları ellerinden alınmaktadır (URL-2, 1993). 6

7 3. DİJİTAL NUMARALAMA SİSTEMİ VE İŞ AKIŞI 3.1. Gerek e-yönetim sistemleri için gerekse belediyeler açısından numarataj işlemlerinin, veritabanından takibi, sorgulanması, sunulması ve harita üzerinde görüntülenmesi işlemleri önemli yer tutmaktadır. Bu bağlamda, numarataj işlemlerinin teknolojik gelişmeleri içeren bir yapıda dijital olarak oluşturulması gerekmektedir. Klasik yöntemlerle yapılan numarataj işlemleri ve bu işlemler sonucu numarataj cetvelleri kullanılarak klasik dosyalama yöntemiyle oluşturulan veritabanları günümüzde uygulanabilirliğini kaybetmiştir Öncelikle, doğru ve eksiksiz olarak hazırlanmış, güncellemeye açık, krokilere dayalı numarataj sistemlerinin oluşturulması gerekmektedir. Çünkü adres formatının temel iki bileşeni olan bina numaraları ve sokak isimleri numarataj işlemi ile belirlenmektedir. Bu bileşenler yardımıyla oluşturulacak standart adres formatı, kurulacak e-yönetim için de temel veri olmaktadır. Bu bileşenlerin doğru tespit edilebilmesi, numarataj işlemini yapacak kurumun gerekli hassasiyeti göstermesine bağlıdır Yerel yönetimlerin sorumluluğunda olan numaralama çalışmaları incelendiğinde, bu çalışmaların gerekli önem gösterilerek ele alındığı söylenemez (Köktürk, 2002). Bütçe yetersizliği, personel eksikliği, eğitim sorunları ve kontrol mekanizmasının işlememesi gibi nedenler numaralama çalışmalarının opitmum yapılmasını engellemektedir. Bu çalışmaların sürekli güncellenmesinden ziyade, periyodik zaman aralıklarında tekrarlı olarak yeniden yapılması ekonomik külfettir. Güncelleme yapısının oluşturulabilmesi için, altlık haritalara dayalı dijital numarataj sistemlerinin başlangıçta oluşturulması gerekmektedir. Bu sistemlerin ülke genelinde aynı yapıda oluşturulması için bir işlem sırası takip edilmelidir. Bu sıra her ne kadar yeni numaralama yönetmeliği ile standart bir yapıya kavuşturulmaya çalışılmışsa da, yönetmelik sadece numaralama faaliyetleri ile sınırlı kaldığından farklı yaklaşımların oluşturulması gereği ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda, sorunların ortadan kaldırılmasına yönelik, bir numarataj iş akış şeması oluşturulmuştur (Şekil 1). 7

8 NUMARATAJ İŞLEMİNDE İŞ AKIŞ HALİHAZIR HARİTANIN GÜNCELLENMESİ İmar Planlarında Minimum Alana Göre Parselleme; Tahsis Haritalarının Oluşturulması (Numaralama Çalışmaları Önce Harita Üzerinde Yapılıp Sonra Araziye Yansıtılmalıdır.) (Tahsis Numaralarında Ortaya Çıkan Karışıklık Kalkacaktır.) İmar Planı Onay Aşamasında Yolların Meclis Tarafından İsimlendirilmesi (Karışıklıkların önlenmesi için - geleceğe yönelik- imar durumuna göre isimlendirme) İMAR PLANI OLMAYAN YERLER İMAR PLANI OLAN YERLER Bütün Sokak İsimleri Halihazır Duruma Göre Verilecek YAPILAŞMIŞ VE YOLLAR AÇILMIŞ ALANLAR YAPILAŞMAMIŞ VE YOLLAR AÇILMAMIŞ ALANLAR Bütün Sokak İsimleri İmar Planına Göre Verilecek Sokak İsimleri İmar Planına Göre, Mevcut Durum Dikkate Alınarak Verilecek DİE Kurumu Tarafından Kontrolör Görevlendirilmesi Numarataj Formlarının Doldurulması Yapılan Değişikliklerin Haritalara bağımlı olarak Posta İdaresine Bildirilmesi Güncelleme Yaklaşımında, Değişen İkamet Bilgilerinin Muhtarlıklar Tarafından Anında İdareye Bildirilmesi Yeni Yapı Form_1 Eski Yapı Form_2 Halihazır Tabanlı Dijital Numarataj Haritalarının Oluşturulması Haritalar Üzerinde Numarataj İşleminin Yapılması ARAZİ ÇALIŞMALARI Güncelleme Formlarının Hazırlanması Dijital Olarak Numarataj Krokilerinin Hazırlanması Her bir yapı için Adres Kodlarının Oluşturulması Numarataj Levhalarının Araziye Yansıtılması Güncelleme İşleminin İlgili İdare Tarafından Periyodik Olarak DİE ye Bildirilmesi (Harita Üzerinde, kapı numaralarının, sokak ve cadde isimlerinin, tahsis numaralarının gösterilmesi) Gerekli Bilgilerin Toplanması Numaratajın Araziye Yansıtılması Belediyelerde, herhangi bir işlem için numarataj krokisi istenmesi (Mahalle, cadde, sokak isimleri ve kapı numaralarının temsil edildiği adres kodlarının oluşturulması) DİNAMİK NUMARATAJ SİSTEMLERİNİN OLUŞTURULMASI Şekil 1. Numarataj İşleminde İş Akış Şeması 8

9 4. YENİ MEVZUATIN İRDELENMESİ 5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu Tarih ve 5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu ile; adres bilgilerinin oluşturulması, veritabanlarında kaydedilmesi ve nüfus kayıtları ile adres bilgilerinin ilişkilendirilmesi amaçlanmıştır Kanunda adres, adres beyan formu, adres standardı, adres bileşenleri, adres paylaşım sistemi, numaralama ve ulusal adres veritabanı kavramları tanımlanmış ve kanun yürürlüğe girdikten sonra doksan gün içinde adres altyapısının oluşturulması için numaralama yönetmeliğinin çıkarılması hükme bağlanmıştır Kanun her ne kadar adres ile ilgili birçok sorunu ortadan kaldırmış gibi görünse de, kavram karmaşası ve bilgi teknolojilerinin kullanımı açısından eksik kaldığı noktalar bulunmaktadır. Bu bağlamda; a- Diğer adres ve yerleşim yeri adresi: Kişi sistem içinde tek bir adresle temsil edilmelidir. Yerleşim yeri adresi dışında kalan yerler olarak tanımlanan diğer adres kavramı uygulamada kişilerin birden fazla adresle temsil edilmesine neden olacaktır. Bu tekrarlar özellikle sistemin işlemesinde ve güncellenmesinde sorunlar oluşturacaktır. Bunun yanı sıra birden fazla adres tanımlaması ek bir külfet daha getirecektir. Bu durum, standart ve tek bir adres tanımlamaları ile ortadan kaldırılmalıdır. b- Ulusal adres veritabanı: Ulusal adres veritabanı kavramından vatandaşların adreslerinin tek bir veritabanında toplanacağı ve kimlik paylaşım sistemi ile bu verilerin sunulacağı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda, veritabanının ve tüm bilgilerin tek bir merkezde toplanmasının taşıyacağı riskler irdelenmeli ve verilerin kimler tarafından, hangi sınırlandırmalar dâhilinde kullanabileceği net olarak ortaya koyulmalıdır. Veriye ulaşım şekli, veri paylaşım prosedürleri ve sınırlandırma faktörleri daha açık biçimde belirtilmelidir. 9

10 c- Numaralama: Kanunda numaralama kavramı mahalle, semt, meydan, bulvar, cadde, sokak ve bina gibi adres bileşenlerine isim veya numara verilmesi işlemini içermektedir. Bu içerik 1963 yılında çıkarılan numaralama yönetmeliğindeki tanım ile aynı ifadeleri kapsamaktadır. Numaralama çalışmaları artık gelişen teknolojiler ışığında, harita altlıklara bağlı olarak dinamik, sistematik ve güncellemeye uygun bir yapıda oluşturulmalıdır. Bu şekilde, numarataj işlemleri, veritabanlarından takip edilebilmeli, sorgulanabilmeli ve gerekli analizler yapılabilmelidir. Bu bağlamda Kanunda geçen numaralama tanımlaması yeniden ele alınmalıdır. d- Adres Standardı: Bir çok veri seti, adres yardımıyla coğrafi olarak referanslandırıldığı için, standart bir adres formatı tanımlamak ve kullanmak, bu verilerin e-yönetim sistemleri içinde kullanılmasını oldukça kolaylaştıracaktır. Ayrıca bu verinin, organizasyonlar içinde ya da organizasyonlar arasında çok sık bir şekilde kullanılmasından dolayı adres verisinin standart bir yapıya kavuşturulması, organizasyonların işlem yeteneğini oldukça yükseltecektir. Bunun yanında standart adres formatı kullanılması, posta iletilerinin gönderilmesinde yaşanan ekonomik ve zamansal kaybı kısmen ortadan kaldıracaktır (URL-3, 2000). Ülkemizde adres ile ilgili mevcut durum analizi yapıldığında bir çok problemin yaşandığı görülmüştür. Bu problemlerin temel kaynağı ise ülkemizde standart bir adres formatının kullanılmamasıdır. Her ne kadar TSE kurumu tarafından bir standart geliştirme çalışması yapılmış ve bu çalışma sonucunda bir standart belirlenmiş ise de, araştırmalar sonucunda bu adres formatının yeterli olmadığı tespit edilmiştir. Diğer yandan standart adres formatı problemlerini tespit etmek için yapılan anket çalışmasında, her kurumun ya da kuruluşun değişik adres formatları kullandığı (URL-4, 2002) ve hatta şahıslar arasında yapılan yazışmalarda bile adres formatlarının aynı olmadığı tespit edilmiştir (Tablo 1). 10

11 Tablo1. Trabzon İli, Pelitli Belediyesinde bir binada aynı konuta gönderilen posta iletilerinde kullanılan değişik adres formatları Adı Soyadı Posta İletisi Adres Hüseyin YILDIRIM Hüseyin YILDIRIM Hüseyin YILDIRIM Hüseyin YILDIRIM Kenan YILDIRIM Kenan YILDIRIM Elektrik Faturası Su Faturası Telefon Faturası Emekli Sandığı Posta İletisi ÖSYM Anavatan Cad. Zirve Otel Yanı Pelitli / TRABZON Devlet Karayolu Cad. Yıldırım Apartmanı Pelitli / Trabzon Adnan Kahveci Mah. Rize Cad. Zirve Otel Yanı Pelitli / Trabzon Adnan Kahveci Mah. Rize Cad. No:160 Pelitli / Trabzon Hükümet Caddesi Zirve Otel Yanı Kat:2 Pelitli / Trabzon Hükümet Cad. Adnan Kahveci Mah. No: 160 Pelitli / Trabzon Ülkemiz için standart adres formatı belirlenmesi çalışmaları kapsamında 40 ülkenin adres formatları incelenmiş ve bileşenlerin format içindeki sırasına göre bir tespit yapılmıştır. Bu anket çalışması sonucunda bir değerlendirme yapılmış ve Türkiye için ileride ekonomik problemler yaşanmaması ve bir daha geri dönüşün olmaması için bir adres formatı belirlenmiştir (Tablo 2). Standart adres formatının temel amacı, adresin mümkün olan en az sayıda bileşenlerle doğru olarak oluşturulmasıdır. Tablo 2. Dünya ülkelerinde kullanılan adres formatlarındaki bileşenlerin, format içindeki sıralamaları BİLEŞENLER 1. (%) Bileşen 2. (%) Bileşen 3. (%) Bileşen 4. (%) Bileşen 5. (%) Bileşen 6. (%) Bileşen Kişi, Kurum, Kuruluş İsmi Bina Numarası ve Adı Sokak İsmi Posta Kodu İl, Vilayet Ülke (1) Kurum, Kuruluş şirket veya şahıs ismi (%100) (2) Bina Numarası (%61) (3) Sokak İsmi (%63) (4) Posta Kodu (%75) (5) İlçe (6) Vilayet ya da il (%78) (7) Ülke (%100) Türkiye İçin Standart Adres ; Sn. Yusuf Güleç (1) 10 (2) Gül Sokak (3) (4) Yomra (5) Trabzon (6) Türkiye (7) 11

12 e- Sabit tanıtım numaraları: Kanunda adres bileşenleri için sabit tanıtım numaralarından söz edilmektedir. Bu adres bileşenlerinin kodla temsil edilmesi anlamına gelir. Bileşenlerin kodlarla temsil edilmesi, bilgi teknolojilerinde alfabetik karakterlerin kullanılmasından dolayı ortaya çıkan sorunları gidermektedir. Gerek yoğun veri yapısından kurtulmak, gerekse güncelleme işlemlerini daha düzenli yapabilmek ve gerekse doğacak muhtemel karışıklıkları önlemek için alfabetik karakter yerine rakamsal karakter kullanılması gerekmektedir. Bu durum adres verisi içinde aynen geçerlidir. Bu olumsuzlukların e-yönetim sistemleri içinde yaşanmaması için adreslerin bu türden kodlarla ifade edilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda sabit tanıtım numaraları, ilgili yönetmelikle net ve açıklayıcı bir şekilde ifade edilmelidir. Numaralama ve Ulusal Adres Veritabanı Yönetmelik Taslağı 4.4. Haritalama Bilgi Sistemleri: Numarataj çalışmaları için günümüz teknolojilerini de kapsayan grafik ve sözel bilgi ilişkilendirilmesini de içinde bulunduran bir mevzuata ihtiyaç vardır (Köktürk 2002). Bu mevzuat oluşana kadar, belediyelerin; sokakların adlandırılması ve binalara numara verilmesini, bunların yanı sıra binalara ve yollara ilişkin öznitelik bilgilerini de kapsayacak şekilde bir numarataj sistemi oluşturma zorunlulukları vardır. Çünkü bu sistemin oluşturulması ve taşınmazlarla ilişkilendirilmesi, belediyelerin gündemine giren kent bilgi sistemleri e-kent modelleri için bir temel oluşturacaktır. Bu sayede Avrupa Birliğine giriş için bir uyum sürecinde olan ülkemizde, hem geriye dönüşün olmaması hem zaman hem de maddi açıdan olumsuzlukların yaşanmaması için adres ile ilgili standartlar oluşturulmalıdır. Bu bağlamda, numaralama çalışmalarında altlık haritalar kullanılarak (şekil 2), coğrafi bilgi sistemi tabanlı etkin bir numarataj modeli oluşturulmalıdır. Bu durum, Numaralama ve ulusal Adres Veritabanı yönetmelik taslağının, temel anlamda en eksik kaldığı noktadır. 12

13 Şekil 2. Numarataj Çalışmaları İçin Altlık Harita Örneği 4.5. Halihazır Uydu Görüntüsü Altlık: Numarataj çalışmalarının araziye yansıtılmasında en önemli problem altlık haritaların kullanılmamasıdır. Gelişmiş ülkelerde bu çalışmalar, öncelikle büro çalışmaları ile harita üzerinde yapılmakta, daha sonra araziye yansıtılmakta ve böylece doğacak hatalar önlenmektedir. Bu haritaların kullanılması daha sonraki güncelleme adımında da önemli rol oynamakta, sistemin sürekli dinamik kalmasını sağlamaktadır. Halihazır harita veya yüksek çözünürlüklü uydu ya da hava fotoğrafı tabanlı, üzerinde yol isimleri, sokak numara dağılımları, bina ve tahsis numaralarının gösterildiği harita ya da krokiler olarak adlandırılan numarataj haritaları üretilmeli ve kullanılmalıdır Tahsis Haritası: Güncelleme işleminin aksamadan yapılabilmesi için imar planı tabanlı ya da imar planı olmayan yerlerde yol tabanlı tahsis haritalarının oluşturulması gerekmektedir. Bu haritalar, imar planının yapılaşma kriterlerine göre minimum ölçekte parsellenmesi yoluyla, imar planı olmayan yerlerde ise yolların yaklaşık parsel cephe boyları dikkate alınarak bölünmesiyle oluşturulurlar. Yönetmeliğe tahsis haritası kavramı eklenmeli ve buna göre yeni düzenlemeler yapılmalıdır. 13

14 4.7. Adres Haritaları: Özellikle gelişmiş ülkelerde adresleme mevzuatı incelendiğinde harita tabanlı objelerin numaralama ve adresleme çalışmalarında çok etkin olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Çalışma bölgesinin küçük bir modelini yansıtan adres haritaları da (şekil 3) bunlardan biridir. Özellikle adres bileşeni bağlamında sokak isimlerinin ve kapı numarası değişikliklerinde üretilen ve çalışma bölgesinin muhtelif yerlerine asılan bu haritalar güncelleme adımında çok önemli yer tutmaktadır Adres Standardı AB Normları: Yapılan çalışmalar ışığında ülkemiz için standart bir adres formatının üretilip, uygulamaya koyulması bir gereksinim olarak ortaya çıkmaktadır. Standart adres ile anlatılmaya çalışan bütün adres bileşenlerinin olduğu format değil, adresi temsil etmede yeterli en az sayıda bileşenin, doğru sırayla yazıldığı formattır. Yeni yönetmelikte standart adres bileşenleri ile ilgili bu türden bir düzenleme yapılmamıştır. Özellikle AB uyum sürecinde standartların belirlenmesi ile ilgili olarak bu durum yeniden gözden geçirilmelidir Adres Değişikliği AB Normları: Gelişmiş ülkelerde numaralama ya da adresleme ile ilgili olarak adres değişiklikleri (sokak isimlerinin değiştirilmesi) rasgele yapılamamaktadır. Adres bileşenlerinin ilgili kurum tarafından değiştirilmesi işlemi yasal mevzuatla bağlanmaktadır. Ayrıca adres değişikliklerinde vatandaşın katılımı sağlanmakta, bu değişikliklerin vatandaş ve kurumlar tarafından öğrenilebilmesi için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Değişiklikler bazı durumlarda yazılı olarak, bazı durumlarda da üzerinde değişikliklerin gösterildiği küçük krokiler eşliğinde posta yoluyla adrese gönderilmektedir. Böylece adres değişikliklerine vatandaşın adapte olabilmesi için bir uyum süreci de işletilmiş olmaktadır. Bunun yanında sürekli güncellenen dinamik adres haritaları özellikle adres değişikliklerinin olduğu bölgelerde süreli olarak ilan edilmekte ve bazı durumlarda basılı broşürler dağıtılmaktadır. Bu bağlamda hazırlanan yönetmeliğin yeniden gözden geçirilip gerekli eklemelerle yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. 14

15 Şekil 3. Adres Haritası Örneği (Trabzon Pelitli Belediyesi) 15

16 4.10. Güncelleme Belediye Etkinliği: Numaralama çalışmalarında mevcut durumu gözlemleme açısından pilot bir belediye de yapılan uygulama sonucunda, belediyelerin numaralama çalışmalarında sorumluluklarını tam anlamıyla yerine getiremedikleri tespit edilmiştir. Örneğin 2000 yılında Türkiye genelinde yapılan numaralama çalışmalarının ardından, 2002 yılında yapılan uygulama çalışmasında belediye ilgili birimlerinin numaralama işlemleri ile ilgili hiçbir güncelleme yapmadığı ve bu iki yıllık sürede numaratajın güncelliğini kaybettiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda belediyelerin görevlerini yerine getirebilmesi açısından bazı radikal iyileştirmelerin yapılması ve bunun karşılığında cezai müeyyidelerin koyulması gerekmektedir Kodlama Sorunları: 5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu na istinaden hazırlanan Numaralama ve Ulusal Adres Veritabanı Yönetmeliği taslağı kapsamında, adres bileşenleri için tanıtım numaralarından bahsedilmektedir. Her türlü güncelleme problemleri, veritabanı dizaynı ve sistemin etkin işlerliliği için bu kodlama olması gereken en önemli özelliktir. Fakat bu bağlamda yönetmelik içinde net olarak açıklanmayan bazı ifadeler mevcuttur. Örneğin kent içinde birden fazla aynı isimli sokak teşkil edilemez, her bir sokağın da dolayısıyla bir tek numarası olmalıdır. Ama yönetmeliğe göre sokaklar mahalleler içinde bölünmekte, bir sokak ya da cadde her mahalle içinde farklı bir kod almaktadır. Bu durum sistem açısından beraberinde birçok sorun da getirmektedir. Bu bağlamda kodlama ile ilgili standartların yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir Numaralama ve Çoklu Kapı Numarası Problemleri: Numaralama çalışmalarında tahsis numaralarının optimum verilememesi, sonradan yapılan imar değişiklikleri ve kişisel yaklaşımlar kapı numaraları diziliminde taksimli numaralar ya da taksimli harfler ortaya çıkmaktadır. Bu durum Özellikle veritabanı içinde sorunlar oluşturmaktadır. Numaralama çalışmalarına önem veren bazı gelişmiş ülkeler, bu çalışmaları yapmadan yerleşim birimini imar planı üzerinden minimum ölçekte parsellemekte ve bu parseller üzerine tahsis numaraları ve bina kapı girişlerini göstererek bu sorunu çözmektedirler. Bu bağlamda yönetmeliğin yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. 16

17 4.13. Numarataj Sistemleri: Yönetmelikte numaralama kavramından ziyade, yol ve bina konumlarının gösterildiği, bunlara ait öznitelik bilgilerinin veritabanlarında tutulduğu entegre bir numarataj sisteminden (şekil 4) bahsedilmeli ve yönetmeliğin nihai hedefi bu sistemlerin oluşturulması olmalıdır. Ancak bu sistemler sayesinde numaralama faaliyetleri en etkin biçimde gerçekleştirilebilir. Şekil 4. Numarataj Sistemi Arayüzü (Trabzon Pelitli Belediyesi) 5. SONUÇ Yeni yasal düzenlemelerle numaralama ve adresleme çalışmalarına kazandırılacak ivme, bu mevzuatın etkinliği ile daha da anlam kazanabilir. Bu bağlamda mevzuatın etkinliği, uygulanabilirliği ve geleceğe geniş bir çerçeveden bakabilmesi önem arz etmektedir. Buradan yola çıkarak, mevzuatın dinamik numarataj sistemlerini hedefleyecek şekilde yeniden ele alınması gerekmektedir. 17

18 Gerek bütçe açısından ve gerekse personel açısından ilgili kurumların numarataj birimleri güçlendirilmelidir. Numaralama işlemleri için gerekli eğitimin verilmeli ve bilgili personel bilgi teknolojilerini etkin kullanabilmelidir. Çünkü kente ve kentliye ait her türlü envanterin oluşturulması ve böylece karar verme mekanizmasının doğru ve hızlı hareket etmesinin sağlanabileceği her türlü sistemde temel adım taşınmazlara ait adres kütüklerinin oluşturulmasıdır. 6. KAYNAKLAR Barr, B., Addressing the Nations, GINews, The Magazine For Geo Business, Köktürk, E., Taşınmazlara Erişim Sorunu Ya da Adres Bilgi Sistemi, Körnes, A., Bilişim Kurultayı, Lütfü Kırdar Uluslararsı Kongre ve Sergi Sarayı, İstanbul. Uçar, M., 20 Eylül Bu Son Olur İnşallah!, Zaman Gazetesi, İstanbul. URL-1, Guidelines & Issues For Working With Address Data. URL-2, Polıcy on Street Namıng Numberıng & Addressıng City of Norwich. URL-3, Guidelines & Issues For Working With Address Data. URL-4, Türkiye Bilişim Derneği, E- Devlet: Kamuda Adres Bilgi Standardının Oluşturulması Çalışma Grubu Raporu. Yıldırım, V., 2003, Adres Bilgi Sistemi Tasarımı ve Uygulaması: Trabzon Kent Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon Yomralıoğlu, T. ve Yıldırım, V., Adres Bilgi Sistemi Uygulaması: Pelitli Belediyesi Uygulaması, Türk Belediyeler Birliği İller ve Belediyeler Dergisi, Ekim-Kasım-Aralık,