Türk ve Alman Bak fl aç s ndan AB Türkiye liflkileri

Transkript

1 Türk ve Alman Bak fl aç s ndan AB Türkiye liflkileri Doç. Dr. Murat Mercan Şimdi tabi ki son yaşadığımız olaylarla ilgili belki 3. bölümde tartışmaları o bölüme taşımak lazım. Her ne kadar son 4 gündür bütün enerjimizi o meselelere verdiysek de belki bu toplantı bizim için de o meselelerden biraz olsun ayrılarak daha farklı konulara eğilmemize neden olacak. Çok şeyler söylendi Türkiye Avrupa Birliği ilişkileriyle ilgili. Çok klasik cümleler kuruldu. Herkesin pozisyonunun çok belli yani Türkiye nin Avrupa Birliği ile ilgili görüşü belli ve bu bir anlamda farklı gerekçelerle bile olsa siyasi partilerin ortak politikaları diyebiliriz. Nüanslar var elbette. Avrupa nın Türkiye ye bakışı en azından siyasi elitinin Türkiye ye bakışı belli. 21

2 Türk ve Alman Bak fl aç s ndan AB Türkiye liflkileri Şimdi bütüm bunların ötesinde artık bana sorarsanız farklı bir şeyler söylemek lazım çünkü bir çok konuyu söylemiş ve tartışmış olmamıza rağmen hala eğer biz bugün Avrupa Birliği-Türkiye ilişkilerini tartışıyorsak o zaman demek ki daha hala bu konularla ilgili en azından ortak bir paydayı ya da ortak bir anlayışa ulaşamamışız demektir. Bunun birkaç nedeni var bana sorarsanız bugün artık yeniden düşünmemiz gereken hususlardan bir tanesi özellikle son yıllarda yaşanan, değişen dünya dinamikleri içinde şu soruyu herhalde kendimize sormamız lazım. Avrupa nereye gidiyor? Avrupa Birliği nereye gidiyor? Türkiye nereye gidiyor? Ve yeni dünya bu lafı kullanmayı pek sevmem ama yeni dünya düzeninden, yeni dünya denklemlerinde, yeni dünya dengelerinde nasıl bu dengeler ve güç merkezleri kurulacak. Belki biraz bunları da konuşmak lazım. Eğer Türk-Avrupa Birliği ilişkilerini sadece işte Ruprecht in söylediği gibi kültürel farklılıklarla açıklayacak olursanız ya da bunun önemli faktör olduğunu düşünürseniz o zaman zaten Avrupa Birliği-Türkiye ilişkilerinin tanımı çok bellidir. Tarihe bakarsanız bu ilişkiler nasıl gelişmiş ta Osmanlıdan hatta daha öncesinden bakarsanız nasıl gelişmiş bir ekstra operasyon yaparsınız bunu kurarsınız fakat bana öyle geliyor ki daha net renklerini görmediğimiz, objelerini görmediğimiz bir dünyaya doğru gidiyoruz, farklı bir dünyaya doğru gidiyoruz. Bu dünyanın paradigmaları, bu dünyanın renkleri bana biraz farklı gibi geliyor. Şimdi burada benim kendi kendime bir siyasetçi olarak sorduğum soru şu: bu değişen dünyada gayet doğal olarak ben ülkemi halkımı nasıl hazırlayabilirim? Hangi dengeler içinde ülkemin ve halkımın refahını sağlayabilir ve artırabilirim? Benim politikacı olarak en önem- 22

3 Doç. Dr. Murat Mercan li meselem bu. Şimdi burada bütün çatışmacı söylemlere, bütün kültürel farklılıklara rağmen kimi zamanda Don Kişotvari şöyle bir ön kabulum var benim. O da şu. Bu değişen dünyada, değişmekte olan dünyada çok da iyi tanımlayamadığım değişmekte olan dünyada ben eğer Türkiye yi olabildiğince farklı ilişkilerin içinde farklı ilişkiler, sağlıklı ilişkiler kurdurabilirsem, o zaman ben bu dünyanın daha iyi bir dünya olmasına katkıda bulunacağım. Hem de aynı zamanda Türkiye ye, halkımıza, milletimize neyse daha iyi platform, daha iyi koşullar sağlayabileceğim. Şimdi benim kafamın arkasındaki Türk siyasetçisinin bana sorarsanız, kafasının arkasındaki mesele bu. Ben Türk siyasetçisinin çok önemli bir kısmının ideolojik, kültürel ya da dini argümanları aştığını düşünüyorum. Bunun önemli nedeni de geldiğimiz tarih ve kültür. Yani Türk politikacısı bizler özellikle bizler çünkü muhafazakar demokrat olduğumuz için en çok bizlerden şüphe edilir. Ben şahsen bunları aştığımızı düşünüyorum. Bunu zaten aşmıştık da anlatamıyorduk. Belki bundan sonra daha çok anlatma fırsatı bulabiliriz çünkü bu eğer değişen dünyada Avrupa Birliği, Almanya kendisine daha iyi bir yer elde etmek istiyorsa daha çok işbirliği yapmak zorundadır. Şimdi Avrupa Birliği deyince de biraz realist olmak lazım. Türkiye açısından Avrupa Birliği belki Almanya demek değildir ama Türkiye açısından Avrupa Birliği Almanya dersek fazla da abartmamış oluruz. Yani Türk-Alman ilişkileri sağlıklı bir temele oturursa o zaman Avrupa Birliği Türkiye ilişkileri de çok sağlıklı bir temele oturur. Benzer şekilde çok benzer cümleleri daha az vurguyla belki Fransa için de yapabilirsiniz. Nispeten belki İngiltere için de yapabilirsiniz. Ama bana sorarsanız stratejik açıdan baktığımızda eğer biz Avrupa 23

4 Türk ve Alman Bak fl aç s ndan AB Türkiye liflkileri Birliği nin bundan sonra Türkiye ile ilişkilerini, Avrupa Birliği nin önümüzdeki dönem değişen dünyadaki dengelerde etkinliğinin korumasını düşünüyorsak bunu konuşmamız lazım. Bunları konuşmadığımız sürece yine aynı kısır döngü içinde birtakım şeyleri konuşmaya devam ederiz yani Türkiye ile Almanya arasında bir anlamda Ruprecht e katılıyorum bu anlamda Türkiye ile Avrupa Birliği arasında çok önemli bir din faktörü, kültür faktörü olabilir ama bunun hemen karşı argümanını da şöyle geliştirebiliriz. Bugün Avrupa Birliği bünyesindeki yaşayan Müslüman kökenli insanların sayısı hiç de azımsanamayacak kadardır ve bunların daha da enteresanı bunların hepsi de Türk değildir. Faslısı vardır. Cezayirlisi vardır. Pakistanlısı vardır. Hindistanlısı vardır vs. vs. Şimdi eğer siz bu farkı bir engel olarak görüyorsanız o zaman zaten kendi toplumunuzda diskriminasyonu kabul etmiş olursunuz. Kendi toplumlarınızda bu diskriminasyonu aşamadığınız zaman zaten ne Almanya, ne İngiltere, ne Fransa, ne Avrupa Birliği dünyada etkinliğini sürdürebilir. Bu mesele Türkiye-Avrupa Birliği meselesi değil. Bana sorarsanız bu mesele Avrupa Birliği nin kendi iç meselesidir. Ama bu meseleyi aşmak için Türkiye nin bilgi birikimi, katkısı, kültürü, tecrübesi kullanılabilir mi? Son derece fazla kullanılabilir. Yine hakikaten fikirlerine çok değer verdiğim ve Türk-Alman ilişkileri olsun, Türkiye nin Avrupa Birliği sürecinde genel geçer sözleri söylememesi ile tanıdığım, takdir ettiğim Ruprecht in söylediği ikinci konu: Ne kadar fazla derinleşecek Avrupa Birliği? Ne kadar fazla genişleyecek? Derinleştikçe acaba Avrupa Birliği ayrışacak mı? Şimdi böyle de bir sorun var. Avrupa Birliği nin derinleşmesi belki de ayrışmasına neden olacak. Siz Alman vergilerinin ne kadar daha fazla mesela 24

5 Doç. Dr. Murat Mercan Yunanistan ı finanse etmesini politikacı olarak tolere edebileceksiniz, edersiniz? Şimdi burada bu krizlerin yaşanmasının ben çok sağlıklı olduğunu düşünüyorum. Yani Türkiye nasıl ki kendi bölgesinde krizleri yaşayarak, krizleri aşarak, krizlerle mücadele ederek kendi kendini yeniliyorsa Avrupa Birliği de bu derinleşme sorunlarını yaşayarak belki derinleşme üzerine yoğunlaşmanın da AB ye çare olmadığını görecektir. Bütün bu sorunların burada tartışılıyor olması beni gerçekten memnun etti çünkü gündelik politikaların altında her gün gergin, gerilimli yaşadığımız zamanlarda belki bir İngilizce tabiriyle moment of silence yapıp, bir reflection yapıp bunları düşünmek ve bunları gazeteci arkadaşlarla paylaşmakta fayda görüyorum. Şimdi doğrusu şahsen ben şunu belki biraz da 50 yaşında bir politikacı olarak biraz da acı ile görüyorum. Ezberim bozuluyor siyasetçi olarak. Siyasetçi olarak şimdiye kadar bildiğim doğrularda ciddi değişimler söz konusu oluyor. Bunu anlamak, kabul etmek ve buna göre yeni doğruları, yeni paradigmaları ortaya koymak elbette zorlu, elbette sarsıcı ama aynı şeyi belki daha da fazla çünkü daha özgür oldukları için medyadan da bekliyorum. Ezberler bozuluyor. Bu bozulan ezberlerle dünyayı açıklayamazsınız bildiğimiz paradigmalarla, ön kabullerle dünyaya açıklamak çok zor. Artık yeni şeyler söylemek lazım. Şimdi ben 1-2 yeni şey sadece yine İngilizce tabiri ile food for thought olarak söyleyeceğim. Bugün dünyanın en çok uğraştığı, en çok dillendirdiği ve baktığımız zaman bu programın da ana konularından olan meseleleri alt alta yazalım ve meselelerin dünyayı nasıl şekillendirdiği üzerine konuşalım. Mesela gerek Irak ta, gerek Afganistan da, gerek hatta ve hatta Afrika da, Somali de yani 25

6 Türk ve Alman Bak fl aç s ndan AB Türkiye liflkileri böyle kriz bölgelerinde 2. dünya savaşından bu yana elde ediliş olan başarıları düşünelim. Ne kadar barış elde edilmiş, ne kadar ateşkes elde edilmiş, ne kadar sorunlar dondurulmuş, ne kadar sorunlar çözülmüş. Bunları uzun uzun konuşalım. Gördüğümüz şey şu. Temel bir sorun var o sorun da 2. dünya savaşından sonra var olan sorunlar içinde barışçıl çözümle elde edilen sonuç sayısı çok az. Benim aklıma mesela ilk Çekoslovakya nın barışçı bir çözümle Çek ve Slovakya Cumhuriyeti olarak bölünmesi geliyor. Son derece barışçı, son derece uzlaşmacı ama hala biz Balkanlardaki problemleri çözemedik dondurduk. Kafkaslardaki problemleri çözemedik dondurduk. Kimi zaman fırlıyor. Ortadoğu da hiçbir sorunu çözemedik. Sorunlar gittikçe artıyor. Dahası Uzakdoğu da yani Orta Asya da yeni sorun alanları ortaya çıktı daha önce çok da fazla bilmediğimiz. Bizi çok da fazla ilgilendirmeyen sorun alanları ortaya çıktı. Şimdi bunlar, bunlara yaklaşım tarzları elbette hepimizin yeni dengeleri yeni dinamiklerle düşünmemiz gerekiyor. Şimdi mesela Ruprecht enerji meselesini örnek olarak gösterdiği Avrupa nın ne kadar büyürse büyüsün, ne kadar az büyürse büyüsün gittikçe artan enerji ihtiyacının yanında Asya nın o büyük nüfusunun gittikçe artan enerji talebinin yaratacağı gerilimi nasıl çözeceğiz? Çünkü Avrupa Birliğinin %5 büyüse ki imkansız Asya %2 büyüse Asya nın enerji talebi ki bu denge tam tersidir Asya nın enerji talebi, enerji talebindeki artış Avrupa nın enerji talebindeki artıştan çok daha fazla olacaktır. İşte bu, bu çatışma yani çatışma değil sorun, sorunlara neresinden bakarsanız bakın, ister Doğu-Batı buluşması deyin ister Kuzey-Güney eksenindeki gerilim alanları deyin bütün bunların ortasında Türkiye var. 26

7 Doç. Dr. Murat Mercan Ben Türkiye yi çok önemsemek, çok da büyütmek arzusunda değilim. Şahsen İsviçreli politikacı olmayı Türk politikacı olmaya tercih ederim. Rahat, huzurlu son bir hafta içinde 3 saat uyku uyudum ben ortalama. Ama realite bu. Bu realite Doğu-Batı ekseninde Avrupa bir de Asya nın ortasında kalmış bir Türkiye nin muhakkak ki Avrupa Birliği ile ilişkileri çok önem taşıyacaktır. Ama aynı şekilde Avrupa Birliği nin Rusya ile ilişkileri de önemlidir. Bana sorarsanız Avrupa Birliği-Rusya dengesi de çok önemlidir. Biz bunu Ruprecht le çok konuşuyoruz. Şimdi burada Avrupa Birliği kendi bekaasını, geleceğini ve dinamizmini korumayı mı tercih edecek? Yoksa kendi iç meseleleri ile uğraşıp bu meseleleri çözerken yaşadığı sorunlarla bir yorgunluk, bir derinleşme yorgunluğu içinde mi olacak? Bundan önce Enlargement Fatigue dediğimiz yorgunluğu derinleşmekle yaşayacaktır Avrupa Birliği gibi geliyor bana. Bu bağlamda bana sorarsanız yine birazcık polyannacılık oynayacaksam yine temel değerlere dönmenin sorunun çözümün de anahtar olduğunu düşünüyorum. Temel değerlerde adalet, hukuk ve insan hakları ve özgürlükler ama bunların da yeniden tanımlanması ve yeniden içselleştirilmesi gerektiğini düşünüyorum. Biraz önce Vural Bey in verdiği örnek son derece çarpıcı bir örnektir. Bizler gerçekleri, hakkı, hukuku, adaleti göz ardı ettikçe dünyaya ve dünyanın geleceğine ne kadar büyük zarar verdiğimizi belki şu anda kestiremeyiz ama gelecekteki meselelerde ne kadar çok zarar verdiğimizi gelecek kuşaklar görür. Şimdi bir cümle daha söylemek istiyorum. O da şu. 2. dünya savaşından sonra dünyada bir denge kuruldu, iyisiyle kötüsüyle, bu denge şöyle veya böyle barışı sağlamasa bile kısmen ateşkesi, kısmen 27

8 Türk ve Alman Bak fl aç s ndan AB Türkiye liflkileri istikrarı sağladı. Ben öyle hissediyorum ki biz politikacılar siz gazeteciler haksızlıklara ve adaletsizliklere göz yumduğumuz sürece bu denge de bozuluyor. Siz eğer siz derken bizler eğer sorun çözümlerini uluslararası mekanizmalarda görmüyorsak ve uluslararası mekanizmalar bu sorunları çözmüyorsa o zaman bu mekanizmalara niye ihtiyaç var? İki hafta önce Afganistan daydım. Belki Afganistan tecrübemi de size anlatacağım. Eminim sizler de görmüşsünüzdür. Afganistan da NATO çok ciddi bir sınav veriyor. Afganistan da başarılı olamayan bir NATO nun geleceğinin sorgulanmasından daha doğal hiçbir şey olamaz. Avrupa Birliği bu bağlamda bana sorarsanız çok ciddi bir sınav veriyor. Gerek Türkiye ile olan ilişkileri, gerek Rusya ile olan ilişkileri, gerek Avrupa Birliği nin kendi iç bünyesindeki ekonomik challenger, nasıl müdahale edeceği bana sorarsanız Avrupa Birliği nin geleceğini belirleyecektir. Bu meselenin önü çok kolay bir mesele olduğunu ben görmüyorum, zannetmiyorum. Bu meselelerin etkilerini yüzyıllara sarih olduğunu düşünüyorum. Güncel meselelere gelince. Elbette Kıbrıs ı konuşacak, Kıbrıs la ilgili konuşacağımız şeyler var. Almanya nın Türkiye ile ilgili söylediği ayrıcalıklı ortaklıktır, Türkiye nin reform süresini tamamlamaktır. Bunlar hepsi konuşulacak şeyler. Bunlarda çok haklı eleştirilerde olacaktır elbette. Bizim de eksiklerimiz vardır, yanlış anlaşılmalar olabilir. Bütün bunların konuşulmasında fayda görüyorum ama bunlarla beraber ben yeni şeylerin de artık konuşulması gerektiğini düşünüyorum. İsterseniz burada sözlerimi tamamlayım. Biraz oradan, biraz buradan, biraz Türkiye-Avrupa Birliği ilişkileri, biraz global denge değişimleri ile ilgili fikirlerimi söyleyeyim. 28