HEDIYELIK EŞYILIRIMIZ

Transkript

1

2 İSTANBU TİCARE'l' YAYıNLARI ODASı HEDIYELIK EŞYILIRIMIZ İSTANBUL 1965

3

4 HEDİYELİK EŞYALARıMIZ Bu gün el sanatları turizm endüstrisine hitap etmesi itibariyle memleketierin bilhassa önem verdikleri konulardan biri olmuştur. Türkiye de gerek dünya üzerindeki kuruluş yeri ve gerekse kökü çok eskilere dayanan bir millet olması itibariyle el sanatlarının tükenmez çeşit ve kaynaklarına sahip bulunmaktadır. Gerçekten Anadolu'nun, Avrupa ile Asya'yı birbirine bağlayan bir yolun üzerinde olması 18 inci asıra kadar bir sanat merkezi olmasınıelverişli kılmıştır. Hatta muhtelif kral ve imparatorların teknik sırlar elde edebilmek için Türkiye'ye adam gönderdikleri, ustalar celbettikleri bilinen hakikatlerdendir. Vitali euinet isimli bir yazar da 19 uncu asrın ortalarına kadar Türkiye'den çorap, halı ve çeşitli dokumalar ihraç edildiğinden bahsetmektedir. Zira Anadolu' dan geçen yollar üzerinde kurulmuş çeşitli kervansaraylar civarda mevcut köyıüler için bir ilham kaynağı olmuş ve halk kervansarayların ihtiyaçlarını karşılamak yolunda teşkilatlanmıştır. Kervansaraylarda kalan ~:eşitli memleketlere mensup tacirler de böylece adeta müstahsilin ayağına gitmiş ve Türk mamullerinin Avrupa'da tanıtılmasında aracılık yapmışlardır. İşte bu hazineler nesilden nesile aktanlarak bu günkü Türk el sanatlarını meydana getirmiştir. Türkiye'de el sanatları mevzuundaki faaliyetler şu şekilde özetlenebilir: ı) Amatörler 2) Sanatçılar 3) Amatör temayüllü dernekler 4) Elverişli kimseleri organize ederek bunu bir sanayi haline getirenler. 5) Ticari ve artistik mahiyette mal imal edenler 6) Faaliyetleri geliştirmek ve faydalı olabilmek yönünden resmi, husus! sektör ile okullar, derneklerin çalışmaları. Türkiye gibi gelişmekte olan memleketlerde bilhassa büyük şehirlerde el sanatları rekreasyon cemiyetlerinin mevzuu olmakla beraber, ziraı bölgelerde müşahede edilen gizli işsizlik nüfus başına ge- 3

5 Erin düşüklüğü ve ziraı istihsalin muayyen periodlara inhisar etmesi sebebiyle boş kalan zamanların zirai nüfusa maddi ve manevi menfaat temin edecek şekilde değerlendirilmesi gibi problemler için en güzel çözüm şekillerinden biri telakki edilen el sanatlarının Türkiye'de toplandığı bölgeler şöyledir. BURSA BÖLGESİ : Bursa Bölgesinde dünyaca tanınmış el sanatlarından. biri bıçakçıhktır. Bursa'da belli başlı bıçak çeşitleri şunlardır : 1) Teke ayağından av bıçağı, 2) Geyik boynuzu saph av bıçağı, 3) Portatif çatal, kaşık, çakı 4) Gözlük bıçağı 5) Küçük kılıflı bıçak 6) Süs hançeri 7) Pasta takımları. Bu çeşitler arasında en beğenilen cinsler teke ayağından ve geyik boynuzundan yapılan bıçak ile küçük kılıfh bıçak ve süs han çerridir. Havluculuk da Bursa'mn dünyada isim yapmış faaliyetlerinden biridir. Meslek el tezgahlarında olduğu kadar makinelerde de ifa edilmekte Bursa'mn kadife havluları yabancı memleketlerde aranmaktadır. Heykel, tahta duvar tabakları, kitaplıklar ve benzeri tahta oymalar, küçük kutu, vazolar, pudriyerler torna ve el oymacılığı ile yaratılan nefis tahta eserler olarak meydana getirilmektedir. Gümüş ve savat işlemeciliği faaliyetleri meyamnda yüzük, kupa, kolye, küpe, maskot ve bilezikler folk zevklerinin en güzel örneklerinin işlendlgi eserler olarak takdir edilirken ayni zamanda Türki ye'nin ipek merkezi olan Bursa'mn ipek işlemeleri bilhassa has ipekçi liğin dünya üzerinden yavaş yavaş kalkmakta olduğu şu günlerd~ ilerisi için büyük bir istikbal vaad eder gözükmektedir. Kış sporlarnnn da merkezi olan ve her sene Milletlerarası müsabakaların yapıldığı Bursa' da turistik otellerin, büroların ve mağazaların vitrinlerini süsliyen ve spor için gelen turistlerin alakasım çeken deve, sığır ve atlara süs için takılan çanlar ile şerit halindeki keçelere, kıl örgülere, derilere tutturularak boncuklar ile işlenip bir orijinalite verilen çanlar Bölgenin ayrı bir karakteristiğini teşkil etmektedir. 4

6 ESKİşEHİR BÖLGESİ : Bu gün mamulleri bütün Avrupa'yı aşarak Groenland Gilbertar, Japonya gibi birbirlerini kıtalar ve Okyanuslar ayıran sayısı 50 yi geçen memlekete kada~ ihraç edilen lületaşının yegane üstün kaliteli yatakları Türkiye'de bulunmaktadır. Yerin feet altında bulunan lületaşı, bir toprak veya mineral olmayıp küçük deniz hayvanlarının öldükten sonra toprak tabakaları arasında kalması neticesi kimyasaloluşurnlara uğrayarak bu günkü şeklini alması sonucu meydana gelmiştir. Türkiye'de lületaşı muhtelif bölgelerde istihsal edilmekle beraber Türkiye'nin en üstün kaliteli taşlarının çıkarıldığı Eskişehir aynı zamanda dünyanın da en kaliteli mallarının elde edildiği bölge olarak temayüz etmiştir. Lületaşının belli başlı kullanıldığı yerler şun!zirdır :.1) Pipo ve biblo imalatında 2) Öğütülerek leke çıkarılmakta 3) Elektrik makineleri ve nakil vasıtaları için katalizör imahıtmda 4) Pipo imalatında ve sigara ağızlıklarının içinde nikotin ve zi Fjı emmek için konan filitrelerde 5) İspanya' da yapı taşı imalinde Deniz köpüğü veya beyaz altın diye anılan lületaşı diğer madenler gibi yer altında damarlar halinde olmayıp yer yer kalıplar halinde bulunmakta, bu işte ihtisaslaşmış köylüler dahi lületaşının varlığını sezip istihsale geçmekte, temizleme ameliyesini müteakip mahalli Ticaret ve Sanayi Odaları Eksperleri tarafından kontrole tabi tutulmakta, ve ancak bundan sonra işleme safhasına geçilmektedir. Türk lületaşlarından yapılan ağızlık, pipo, çeşitli biblo, vazo, küııük, şamdan, bardak, sürahi, sigaralık, yazı takımları, saat çerçeveleri, kolye, hatta sigara tabla ve abajur zeminleri, gibi çeşitli mamuller turistlerin en çok alakasını çeken ve hatıra olarak götürdükleri eşyalardandır. Eskişehir muhtelif yolların kavşak noktası olması itibarile halı, kilim, heybe ve çorap imalatında da isim yapmış bulunmaktadır. KÜTAHYA BÖLGESİ : Başlangıçta dini eserlerin tezyinatında kullanılan çinidiik zamanla bu dar çemberi aşarak bu gün evlerden, metro istasyonlarının ve garların içine kadar girmiştir. Göz alıcı parlak renklerin süslediği zarif motifler kaynağını çok eskiden almakb beraber modern yaşantının zevk ve değer hükümlerine cevap verc- 5

7 bilecek kadar ileri bir goruşun ifadesi olarak Türk çiniciiiğinin re k lamını yapmaktadır. Kütahya'da çini mevzuundaki faaliyetlere paralel olarak seccade, heybe, kilim, yün çorap, yün eldiven~ oya, iğne işleri de yürütülmektedir. İZMİR BÖLGESİ : Anadolu'nun batısını kaplayan Ege Bölgesinin merkezi İzmir, Bölgenin tarihi ve turistik ehemmiyeti dolayısiyle çektiği büyük turist akınının teşviki sayesinde el sanatları ve hediyelik turistik eşya faaliyetlerini iyi bir organizasyon ile yerli ve yabancı turistlerin ahıkasına sunmaktadır. İşlemeli terlik, biblo ve bebek, dünyaca meşhur Türk şiş kebaplarının şişleri, hasır, saz Ve sap örgü işleri, bakırdan mamul çeşitli eşyalar, motiflerle süslü el dokuması kumaş, gümüş eşya, toprak, çini eşya, lületaşı mamulleri, sigara çubuğu ve cam nargileler bölgenin belli başlı mamullerini teşkil etmektedir. İSTANBUL BÖLGESİ : Türkiye'nin en büyük şehri İstanbul gerek tarihi anıtları gerek Boğaz, Haliç gibi tabii güzelliği dolayısiyle turistlerin ilk uğrağı olduğundan hemen bütün el sanatları faaliyetlerinin toplandığı merkezdir. El sanatlarının idamesi ve geliştirilmesi mevzuunda İstanbul'da bir banka tarafından önderlik edilmektedir. Açılan kurslarda ist(, dath köy ço~ukları yetiştirilmekte ve köylerine döndüklerinde el sa natını yaymaları gayesi hedef tutulmaktadır. Ayrıca okullardaki (jkul-aile birlikleri de bu mevzuda çalışmaktadırlar. İstanbul'da kurulmuş bir hediyelik eşya fabrikasında da lületaşından sigara tablası, sigara kutusu, kolye, kol düğmesi, para tutamağı, anahtarlık, broş yapılmaktadır. Gene banka tarafından İstanbul'un muhtelif köy ve kazalarında atelyeler açılarak kurslarda halı, kilim ve mahalli el sanatlarının geliştirilmesine çalışılmaktadır. Hususı teşebbüs tarafmdan kurulan seramik fabrikaları da eski Türk motiflerini günün modern anlayışı ile uzlastırarak nefis eserler meydana getirmektedir. Banka, hususi ve resmi sektöre mensup müessese Ierin Türk el sanatlan için yaptıklan faaliyetler yanında sanat okulları, akademi ve enstitüler de çalışmalar yapmaktadır. Bu okullarda kurulan atölyelerde tarihı motifler, işlemeler, çanta, yemek takımları, yatak örtüleri, albüm, perdeler, tüller, gibi günlük hayatta kullanmakta olduğumuz eşyalar da yer almaktadır. Eski Türk kıyafet!erile süslenen bebekler de turistler tarafından çok beğenilmekte ve bu mevzuda kurulan çeşitli müesseseler zaman zaman Anadolu'y:ı çıkarak çalışmaları için material toplamak suretile çeşitlerini çoğalt- 6

8 mağa ve zenginleştirmeğe çalışmaktadırlar. El sanatlarından bahsederken rekreasyon cemiyetlerinin faaliyetlerinden ve.ı bu konudaki yaratıcılığından bahsetmek yerinde olacaktır. Boş zamanlarını değerlendirmek isteyen her sanat severe istediği konularda çalışma imkanları sağlayan dernek azalarının yazı, resim, ağaç oyma, heykel, biblo, dekoratif aydınlatma, dahili süsleme mevzularında yaptıkları çalışmalar neticesi meydana getirdikleri tablo, ağaç gövdelerinden gece lambaları, sigara küllük ve kutuları, Amerikan barlar, heykeller, ağaç köklerinden masalar toplumun alakasını çekmekte hatta sanatçılara Amerika'da muhtelif firmalar tarafından kendi müesse <'elerinde çalışmaları için teklifler yapılmaktadır. İstanbul' daki işlemeciler de teşkilatlanarak tül, yorgan, trikota.l bohça, kumaş üstüne, terlik üstü ve çeyiz işlemeciliği mevzularında faaliyet sahalarını tespit etmişlerdir. İşlemecilerin faaliyetleri yanıncla bakırcılar da bakır el işlerini gösteren bir albüm hazırlıyarak te ş kilatlanmışlardır. Bilhassa Avrupa ve Amerika'da bakır tahta ve b8- kır demir karışımı eşyalar çok beğenilirken dünyanın en zengin yaıaklarına sahip olan Türkiye'de tek parçadan mamul bakır vazo ve sürahiler çok aranmaktadır. İşlemeli terlikler de ayrı bir konu olarak faaliyetlere mevzu olmakta, ihracat Jeponya'ya kadar uzanmaktadır. Yazım ız da buraya kadar Türkiye'nin belli başlı el sanayi faaliyetlerini incelemiş bulunmaktayız. Ancak el sanatı en büyük şehirden en küçük köy ve kasabaya kadar nesilden nesile intikal etmiştir. Yukarıda bahsedilen faaliyetler yanında Doğu Anadolu'nun kış sporları merkezi, Milletlerarası müsabakaların yapıldığı Sarıkamış'a yakın bir şehir olan Erzurum'un akik taşından mamul çeşitli ziynet eşyaları; Maraş'ın sim işlemeleri; Gaziantep'in ipek üzerine yapılan işlemeleri ve bakırdan mamul meyvalık, sürahi, tepsileri ve meşhur Türk kahvesinin içinde pişirildiği cezve denilen uzun saplı kaplar dünyaca çok tanınmış ve rağbet görmüş eşyalardandır. Türk derilerinin ve deriden yapılan giyim eşyalarının güzelliği de Türkiye'yi deriden mamul giyim eşyaları için yegane pazar haline getirmiştir. Bugün İstanbul'un sayısız tarihi ve turistik yerlerinden biri olan Kap<J. lıçarşı'nın deri mağazalarının bulunduğu kısmı turistlerle dolup taşmaktadır. Bundan başka Güney Doğu Vilayetlerinden olan Siirt'in battaniyeleri bir çok memleketler arasında Arabistan hatta Hindis u:ın'a dahi ihraç edilmektedir. İstanbul'un yakınlarında nefis plajlariyle meşhur Şile'nin bezleri ve bu bezlerin üzerine yapılan işleme- 7

9 }cı de modern kadının iç giyim eşyalarının en zevkli örneklerini ver mektedir. Bundan başka Denizli, Tokat, Ankara, Kırşehir, Bilecik, Antal ya ve Konya'da istihsal edilen oniks (Alabaster) taşından yapılan saat çerçevelerinden şamdanlığa kadar çeşitli eşyalar da turistleriıı ahlkasını çeken, memleket e döviz temin eden eşyaların başında gelmektedir. Milletlerin gittikçe otomasyona kaydığı, yaratıcılık vasıf ve zevklerini kaybettiği, görüş ufkunu n daraldığı çağımızda Türk köylüsünün sanat kabiliyetinin en güzel örnekleri büyük şehirlerde sergilenmekte nefis renk ve şekil kompozisyonları memleketin her karış topragının sanat anlayış ve zevkini ortaya koymaktadır. İstanbul'un her köşesinde karşımıza çıkan tarihi eserlerin, Türkiye'nin batısında önemli bir liman olan İzmir'in civarındaki harabelerin, Doğu'daki muhtelif kış sporları merkezlerinin, Skandinavya'lı turistlerin akın ettikleri Türkiye'nin Güneyinde Akdeniz'in ikinci Rivierası olan tarihi kale ve açık hava tiyatroları ile süslü nefls plajların, ve bütün memlekete serpilmiş tarihi eserlerin civarındaki :;atış kulübelerinde teşhir edilen, yukarda bahsedilen hediyelik eşyalaı yanında dünyaca meşhur Türk kahvelerinin pişirildiği kap olan cezve ile birlikte kahve fincanı denen kahvenin içildiği küçük kapla!' bil' takım halinde satılmakta, kahvecilerin çay veya kahve kaplarını koyarak taşıdıkları ve husus! dengesi sayesinde sallandığı halde içindekilerin dökülmediği kahve askısı turistlerin ilgi gösterdikleri hediyelik eşyalardandır. Meşhur Türk yemeklerinin içine konduğu bakırdan mamul kapalı sahanlar, bir nevi filitreli sigara olan muhtelif boyda nargileler, terlik, taşlarla süslü bilezikler, Türk motifli duvar takvimleri, pirinçten mamul deve ve benzeri hayvanlar, Türk köylüsünün ayakkabısı olan çarıklar, satış kulübeleri personelinin turistlere tavsiye ettikleri sayısız el sanatları örneklerinden ancak bir kaçıdır. Muhtelif sayı ve büyüklükte yuvarlak taşların bir ip üzerinde toplanması ve iki ucunun birleştirilmesi suretiyle bir inci gerdanlı ğa benzeyen ancak kehribar, lületaşı veya benzeri taşlarla cazip renklerde yapılan tespih ve benzeri eşyalar da turistlerin Türkiye'den bir hatıra olarak götürdükleri eşyalar arasındadır. Türk mizahının en büyük simalarından, 13 üncü asırda Orta Anadolu'da yaşamış, fakat espri ve fıkraları aktüel mizahide haliı 8

10 devam eden Nasreddin Hoca'nın eşegı üzerine binmiş küçük biblo ve bebekleri, Türk kahvelerinin içinde öğütüldüğü p'irinçten mamül değirmenler cami maketleri, uzun sigara çubukları, motiflerle veya sedef işlemeli irili ufaklı tahta kutular, dahili dekorasyonda duvar!ara asılan motif veya resimli kaşıklar sayılmakla bitmeyecek çeşitli Türk el sanatlarının muhtelif örnekleri olarak belirtilebilir. Son senelerde şehirli gruplar evlerini süslemekte ve giyim&~ lürk el sanatlarının olumlu çalışmaları neticesi yaratılan hava ile bu nevi eşyaları geniş ölçüde kullanmağa başlamışlardır. Halen ]i..üçük sanatların 28 kaleminde ihraç imkanları bulunmaktadır. Bun lardan 5 tanesinin yıllar itibariyle ihracat seyri aşağıda gösterilmiştir : A D i 1 - Lületaşından pipo ağızlık 2 - Terlik (işlemeli) 3 - Taklit mücevher eşyası 4 - Yün ve kıldan örme mensucat ::; - Dokuma yüzlü ayakkabı işlemeli (Dolar olarak)