Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s KİTAP TANITIMI BÜLBÜLÜN KIRK ŞARKISI 2

Transkript

1 KİTAP TANITIMI BÜLBÜLÜN KIRK ŞARKISI 2 Muhammed Felat AKTAN 1 Klasik edebiyat ile ilgili çalışmalarıyla ön plana çıkan İskender Pala, son çıkan kitabında İslam Peygamberinin hayatını, bir bülbülün ağzından tarihȋ anekdotlar ışığında anlatmaktadır. Ocak 2015 de Kapı Yayınları tarafından basılan eserde, alegorik unsurlar ve metaforlar dikkat çekmektedir. Siyere oranla daha çok romansal yönü ağır basan ve 589 sayfadan oluşan eserde, kelime kullanılmıştır. 3 Pala nın esere vermiş olduğu başlık ile açıklamaya çalıştığı konu arasında uyumun söz konusu olduğu, içindekiler kısmının konuyu genel olarak bütün yönleriyle ele aldığı görülmüştür. Kronolojik olarak esere yaklaşan yazar, bölümlerde vakaların tarihsel süreçleri üzerinde durmuştur. Bilgilendirici bir roman özelliği taşıyan eser, didaktik unsurları bünyesinde barındırır. Kitabın iki ana kahramanı bülbül ve güldür. Eser baştan sona bülbülün ağzından tarihȋ gerçeklerden yararlanılarak anlatılmıştır. Şark toplumunda Gül motifi bülbül ile çağrıştırılmasının yanında bu motifin İslam tarihinde ve klasik metinlerde Hz. Peygamberi de simgelediği bilinmektedir. Divan edebiyatında bülbül, şarkısıyla ağlayıp inleyen durmadan sevgilisinin güzelliklerini anlatan bir aşığın simgesidir. Sesinin güzelliği şiirsel olup, tek gayesi güle kavuşmaktır. (Pala, 2008, s77) Eserin sunuş bölümü Divan şairi Nazȋm in beytiyle başlamaktadır. Bölüm, bülbül ile Hz. İbrahim arasındaki diyalogdan oluşmaktadır. Hz. İbrahim in ateşe atıldığı vakit, olaya şahit olan bülbül, bu uğurda kendini feda eder ve ateş içinde gördüğü güller sayesinde kainatın en büyük gülünü görebilmek için Hz. İbrahim den Allah a dua etmesini ister. Duası kabul olunur, bülbüle 40 şarkı hakkı verilir. Yazar, sebeb-i telif bölümünde, eserin yazılış sebebini kitabın ilk sayfalarında Hazreti Yusuf un köle pazarında satılacağını duyan yaşlı bir kadının kıssası ile bağdaştırarak açıklıyor. (s7-s8) Köle ticareti sırasında Hz. Yusuf a herkes bir fiyat biçerken yaşlı bir kadının da talipliler arasında olduğu görülür; ancak asil ve zengin insanlara oranla maddi durumu düşük 1 Arş. Gör., Dicle Üniversitesi, Eski Türk Edebiyatı, muhammedf.aktan@dicle.edu.tr 2 PALA, İskender, Bülbülün Kırk Şarkısı, Kapı Yayınları, İstanbul, Romanda kullanılan kelime sayısı önsözde verilmiştir. (bknz s7)

2 Kitap Tanıtımı: Bülbülün Kırk Şarkısı olan bu kişinin onu alması ütopiktir. Buna rağmen talipliler listesine kendini yazdırmaya çalışır. Pala, her ne kadar kelimeleri itina ile seçip, bir kuyumcu titizliği ile bu tarihȋ romanı işlese de kitabın onun karşısında acze düştüğü mesajını okuyucuya hissettirir. Bunun yanında eseri oluştururken elinden gelenin en iyisini hazırlamaya çalıştığını bu bölümde belirtir. Ninni başlığı altında MS. 450 yılı oluşan vakalar birinci bölümde anlatılmıştır. İsa peygamberden sonra dünya ve çölde hayat, Kâbe yi çıplak tavaf eden hacılar, İbrahim peygamberin çocukları, Hz. Muhammed in büyük atası Kusay, Cahiliye Dönemi yapılan zulümler, cehaletler ve bu dönemde kuma gömülmek istenen kızların çığlığı ile ilgili konular işlenmiştir. (s23-s38) İkinci bölümde 557 yılı içerisinde cereyan eden olaylar işlenmiştir. Nesilden nesile aktarılan nur, Kâbe nin varoluş macerası, Haşimoğulları ve Şeybe, Kayıp Zemzem in bulunuşu, Abdullah ın kurban seçilmesi ve çıkan tartışmalar Bütün bu kıssalar Koşug başlığı altında işlenmiştir. (s39-s58) Üçüncü ve dördüncü bölümler sırasıyla Pastoral ve Sone balığı altında yıllarında meydana gelen olayları anlatmıştır. Habeşli komutan Ebrehe ve Fil vakası, Abdullah ve Amine nin evlilikleri, Abdullah ın ecelden kurtulamaması (s59-s72) gibi konular 570 yılında; Ebrehe ve ordusunun helak edilmesi, Fil yılında Mekke ve Kureyş, Amine nin Abdullah için mersiye okuması, kutlu doğumun öncesi ve sonrasında meydana gelen olağanüstü olaylar ve son olarak Hz. Muhammed in dünyaya gelişi 571 yılında işlenmiştir. Beşinci bölüm Balad başlığı altında, yılları arasını; altıncı bölüm Terza-Rima başlığı altında yılları arasını kapsamaktadır. İlk kısımda İslam peygamberinin göğsünün yarılması hadisesi, kahinin korkunç teklifi, Halime Hatun kıssası anlatılırken ikinci kısımda ise Amine Hatun un ani vefatı ve sonrasında karşılaşılan zorluklar temayı oluşturmuştur. (s87-s118) 421 Bahariye başlığı altında yıllarında gelişen vakalar yedinci bölümde anlatılmıştır. Başlıca tema Hz. Muhammed in Kureyş te el emin olarak adlandırılması, Mekke ye iyilik getiren Hılfülfudȗl ve İslam peygamberinin ilk izdivacıdır. (s119-s134) Sekizinci bölüm yılları arasını kapsamaktadır. Bu bölümde Hz. Muhammed in Mekke nin iftiharı olması, Kabe nin yeniden inşası, Ukaz Panayırı Kıta başlığı altında işlenmiştir. Dokuzuncu bölüm yılları arasını kapsamaktadır. Hira Dağı nın arınma ve tefekkür için bir sığınak olduğu, vahyin gelmesi ve vahyin kısa bir süre kesilmesi sonrasında yaşanan karamsarlık bu bölümün temasını oluşturur. Onuncu bölüm ise Müzdevic başlığı altında yıllarını işler. İslamiyet in yayılması, yeni dine karşı muhalefet, Kureyş in Müslümanları takip ve tazyike başlamak bölümün içeriğini oluşturur. (s135-s176) On birinci ve on ikinci bölümler sırasıyla Terkib-i Bend, Sagu başlığı altında yıllarını işler. On birinci bölüm, Gıfarlı Ebu Zer in hikâyesi, karalama kampanyaları, İslamiyet i benimseyenlere karşı şiddetin artması ve onlara yapılan işkence temaları ele alınırken, (s177- s189) on ikinci bölümde ise Ebu Cehil in melanetleri ve İslam ın ilk şehitleri konuları işlenmiştir. (s190-s200) On üçüncü ve on dördüncü bölümler Berceste ve Müstezat başlığı altında yıllarını kapsar. On üçüncü bölümde Müslümanlara yapılan eziyetlerin eğlenceye dönüştürülmesi ve Kureyş in sindirme politikaları; on dördüncü bölümde Habeşistan a hicret ve

3 Muhammed Felat Aktan bu şehirde karşılaşılan zorluklar bölümün başlıca konuları olmuştur. (s201-s222) On beşinci bölüm ise Ömer ve Hamza nın yeni dine katılımları ile Müslümanların müşriklere karşı Kâbe tavafı yer alır. Bu vakalar 616 senesinde gerçekleşir. (s223-s238) On altıncı bölüm yıllarını; on yedinci bölüm yıllarını kapsamaktadır. Ağıt başlığı altında Haşimoğullarına ve Muttaliboğullarına toplumsal ve ekonomik ambargo, Kureyş te kıtlık ve kuraklık, ambargonun getirdiği ölümler bölümün konusunu oluşturmuştur. On yedinci bölüm Mersiye başlıklı olup Hz, Muhammed in çok sevdiği iki yakınını kaybetme temasından oluşur. Bölüm aynı zamanda hüzünler yılı olarak da adlandırılır. On sekizinci bölüm 620 senesini, on dokuzuncu bölüm 621 senesini kapsar. Taif e sefer on sekizinci bölümün; miraç hadisesi ise, on dokuzuncu bölümün başlıca ana temasıdır. (s257-s286) Yirminci bölüm, tahmis başlıklı olup yıllarını içerir. Bu dönemde Akabe biatı, İslamiyet in Mekke dışına taşması, Yesrib e ilk hicretler konuları işlenmiştir. (s287-s300) Yirmi birinci, yirmi ikinci ve yirmi üçüncü bölümler 622 yılında meydana gelen vakalardan oluşmuş, sırasıyla Kaside, Mesnevi ve Azade başlıkları altında verilmiştir. İlk bölümde hicretin başlangıcı, ikinci kısımda Yesrip şehrinin umut kapısı olması, son bölümde ise önemli şahsiyetlerin fonksiyonları üzerinde durulmuştur. (s301-s346) Yirmi dördüncü bölüm dönemlerini, yirmi beşinci ve yirmi altıncı bölüm ise 623 yılındaki olayları ele almıştır. İlk bölümde Tuyuğ başlığı altında, Medine yerlileri olan Evs ve Hazrec Yahudileri, Medine Sözleşmesi ve Müslümanlar arası kardeşlik ihdası üzerinde durulur. (s347-s357) Diğer iki bölüm ise 623 yılı vakalarını ele alır. Rubai ve Nesip başlığı altında Selman-ı Farisi nin kıssası, salgın hastalıklar, Es ad b. Zürȃre nin vefatı ve Havle nin acıklı hikayesi üzerinde durulmuştur. (s358-s384) 422 Yirmi yedinci, yirmi sekizinci ve yirmi dokuzuncu bölümler Müfred, Gazel, Semai başlıkları altında 624 senesindeki olayları aktarmaktadır. Konular sırasıyla Ebu Süfyan ve kervanı, Bedir zaferi, zafer sonrası kazanımlar, esir müşriklerin durumu ve Nuayman ın kıssasından oluşmaktadır. (s385-s424) Otuzuncu ve otuz birinci bölümler 625 yılını işaret etmektedir. Uhud savaşı, Hind in intikamı ve şehitler konusu Tehzil başlığı altında; Hind in naraları, Mus ab b. Umeyr, Reci Suyu destanı ise Türkü başlığı altında işlenmiştir. (s425-s450) Otuz ikinci ve otuz üçüncü bölümler 627 yılında cereyan eden hadiseleri anlatmaktadır. Güzelleme ve taşlama başlıkları altında İfk hadisesi, Yahudilerin Hz. Peygamber i karalama kampanyaları, Yahudilere gerekli yaptırımların uygulanması, mağlup Kureyş in kırılan gururu ve Hendek Savaşı bölümün konularını oluşturmaktadır. (s451-s480) Otuz dördüncü ve otuz beşinci bölümler 628 senesi içerisinde meydana gelen olayları içermektedir. Satir ve Nefes başlığı altında Hudeybiye Antlaşması, Hayber in fethi, çeşitli krallara gönderilen davet mektuplarından oluşmaktadır. (s481-s504) Otuz altıncı bölüm Tardiye başlığı altında 630 senesini içerir. Bu bölümde Kureyş in Hudeybiye Antlaşmasını bozması, Mekke ye gizli hareket, Mekke nin Fethi, Kâbe nin putlardan temizlenmesi, genel af ilan edilmesi, Ebu Süfyan ın Müslüman oluşu bölümün temasını oluşturmuştur. (s505-s520)

4 Kitap Tanıtımı: Bülbülün Kırk Şarkısı Otuz yedinci bölüm yılları arasını Menkıbe başlığı altında, otuz sekizinci bölüm ise yıllarını Recez başlığı altında vermektedir. İlk kısımda şirkin son hamleleri, Huneyn Vadisi düellosu, Şeyma nın hikayesi, ikinci kısımda ise İslamiyet in tüm cihana yayılışı, Halid b. Velid ve Amr b. As ın imanı, Ka b b. Züheyr ve Bürde Kasidesi bölümün konusunu oluşturmuştur. (s521-s550) Otuz dokuzuncu ve kırkıncı bölümler 632 yılında meydana gelen hadiseleri içermektedir. Otuz dokuzuncu bölüm İlahi başlığı altında, son peygamberin son seferi, İslam çatısı altında toplanan müminler, Umre ve hac, evrensel mesaj hükmünde olan Veda Hutbesi konularından oluşmuştur.(s551-s562) Kitabın son bölümünü oluşturan kırkıncı bölüm Naat başlığı altında verilmiştir. Bu bölümde Hz. Peygamberin vefatı ve sonrasında oluşan hadiseler bölümün temasını oluşturmuştur. Bülbülün Kırk Şarkısı, okuru, kronolojik olarak Asr-ı Saadet dönemine götürüyor. Her bölümün başına Divan şiirinden seçme beyitler yer verilmiş, şiirden yeteri kadar istifade edilmiştir. Bununla birlikte romanın üslubu da klasik metinlerin şiirsel dilini andırıyor. Bülbül kitabın başından sonuna kadar gülün hiç yanından ayrılmamış, Hz. Peygamberin doğumundan vefatına kadar her dönemde farklı bir üslupla karşımıza çıkmıştır. Hz. Muhammed in doğumunda coşkulu ve canlı bir anlatımla karşımıza çıkarken; vefatında üslubu hüzünlü bir ses tonundadır. Nazȋm, Şeyyad Hamza, Bayburtlu Zihni, Niyȃzi-i Mısrȋ, Aziz Mahmut Hüdayȋ, Lȃedrȋ, Salȃhi-i Uşşakȋ, Hersekli Arif Hikmet, Nahifȋ, Neccarzȃde Rıza, Yaman Dede, Ziya Paşa, Leylȃ Hanım, Zekȃyȋ, Nigȃr Hanım, Fatȋn ve Neş et, gibi divan şairlerin şiirlerinden seçme beyitler ile yazar, bölümlere giriş yapmıştır. 423 Bölümlere girişte dikkat çeken bir başka özellik yazarın her bir bölümü, bir kahramana atfetmesidir. Şeybe, Vüheyb, Amine, Bahira, Talha, Zübeyr, Ammar, Yasir, Havle, Nuayman, Süheyl, Nevfe vb. isimler kendi bölüm başlığının altında yazılmıştır. Naat başlığı altında verilen son bölümde ise yazar Gülüm için ifadesini kullanmıştır. Olayları tarihȋ perspektiften ele alan yazar, zaman zaman ifadelerinde objektiflikten uzaklaşmıştır. Özellikle bülbülün duygularını belirtmede öznellik ön plana çıkmıştır. Ör: Yıkılası Ebvȃ, zalimler zalimi Ebvȃ vb. (s109) Yazar diğer kitaplarında olduğu gibi bu eserde de yazıları titizlikle incelemiş, kelimelerin kullanımında seçtiği sözcüklere özen göstermiştir. Eserin sonunda kaynakça kısmının verilmesi esere akademik bir hava katmaktan çok, sürükleyici hikâye anlatımının gerçek yaşamdan alıntı intibahını çıkarmıştır. Kaynakça kısmına baktığımızda siyer kitapları, Kuran-ı kerim mealleri, tefsir ve hadis kitapları, İslam tarihini anlatan kitapların ön planda olduğu göze çarpar. Bunun yanında kaynakça kısmında verilen bazı eserlerin, romanın iskeletini oluşturduğu görülmüştür. Martin Lings in Hz. Muhammed adlı eseri, Necip Fazıl ın Çöle İnen Nur adlı eseri adı geçen çalışmalardandır. Eserin kırk bölümden oluşması, yazarın 40 kavramı üzerinde durması bu sayının önemini vurgulamaktadır Kırk sayısının özel ve uğurlu bir sayı olduğuna, bazı tabiat varlıklarını

5 Muhammed Felat Aktan temsil ettiğine çok eski çağlardan beri inanılır. Din, matematik, astronomi, astroloji, edebiyat ve tasavvufta ayrı ayrı anlamlan vardır. Olgunluğu ifade eden kırk sayısı, hem eski Türk mitolojisinde hem de İslam inancında kutsal sayılmıştır. Dede Korkut Hikâyeleri, Manas Destanı, Kırgız Türeyiş Efsanesinde Kırk Kız ın varlığı, Göktürkler de Kırk Şaman, Oğuzname de 40 Kulaç kavramı eski Türk kültürünün; Hz. Peygamberin 40 Hadis müjdesi, Musa Peygamberin Tur Dağı nda kırk gün kalması, Tasavvufȋ edebiyatta 40 makam kavramları İslam kültürünün unsurlarını ihtiva eder. Kur an-ı Kerim de kırk sayısı dört yerde geçmektedir. Bakara Suresi nin 51. ayetinde Hz. Musa nın Sina Dağı nda kırk gün tutulduğu anlatılır, Maide Suresi nin 26. ayetinde yoldan çıkmış bir kavme mukaddes yerlere girmelerinin kırk yıl haram kılındığından bahsedilir, Araf Suresi nin 142. ayetinde Hz. Musa ya Sina dağında verilen kırk günlük süreye değinilir ve Ahkaf Suresi nin 15. ayetinde ise kişinin kırk yaşına geldiğinde olgunlaşacağından bahsedilmektedir. Müslümanlar arasında Hz. Muhammed e 40 yaşında peygamberlik verilmesi, O na ilk bağlananların 40 kişi olması, kişinin malının kırkta birini zekât olarak vermesinden dolayı kırk sayısı daha da önemli bir yere sahip olmuştur. (GÜVENÇ, 2009, s89) Eserde sayısal olarak dikkatimizi çeken bir başka unsur da sayısıdır. Yazar eserin önsözünde kitabın sözcükten oluştuğunu belirtmiş; ancak bunun nedenini açıklamamış, okuyucuya bırakmıştır. Devirli sayılarda dokuz rakamı sonsuzluğu, devamlılığı; 99 sayısı ise dinȋ- tasavvufȋ edebiyatta Esma ul Hüsna yı ve kesret i işaret etmektedir. SONUÇ Yazar, tarihȋ dönemlerde gördüklerini bülbülün ağzından genel olarak yargılamadan nakletmiştir. Yazar romanda, kendisini anlatıcı pozisyonunda olan Bülbül e; Hz. Peygamberi ise Gül benzetmiştir. Romanda bazı terimler ile ilgili açıklamalar yapılmış, kavramlar ile ilgili ön bilgiler verilmiştir. Didaktik bir tarzda, sade bir dil ile yazılan eserde, bazı kavramlar açıklanırken zaman zaman sanatlı söyleyiş de hakim olmuştur. Pala, bu eserde mefhumları tanımlarken başta teşbih ve istihare olmak üzere pek çok edebȋ sanat kullanmıştır. Eser, disiplinler arası çalışmanın ürünü olarak karşımıza çıkmıştır. Eserin siyer içerikli temasından dolayı, ilahiyat alanını; olayların tarihȋ gerçekler perspektifinden ele alınması tarih alanını ve Bülbül ün Kırk Şarkısı nın roman türünde yazılması eserin edebiyat sahası kapsamı içinde olduğunu gösterir. 424

6 Kitap Tanıtımı: Bülbülün Kırk Şarkısı KAYNAKLAR AYTEMÜR, Celalettin, Kutsal Kitaplarda Hz. Muhammed, Ayışığı Yayınları, İstanbul, 2004 CEBECİOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Otto Yayınevi, İstanbul,2014 GÜVENÇ, A. Özgür, Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 41 Erzurum 2009 GÜZEL, Abdurrahman, Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2006 KISAKÜREK, Necip Fazıl, Çöle İnen Nur, 50.bs. Büyük Doğu Yayınları, İstanbul, 2013 LİNGS, Hz. Muhammed in Hayatı (çvr: A.Çavuşoğlu) 2. bs. Akçağ Yayınları, İstanbul, 2004 PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 199 PALA, İskender, Bülbülün Kırk Şarkısı, Kapı Yayınları, İstanbul, 2015 ZAPSU, Abdurrahman, Büyük İslam Tarihi: Hz. Muhammed Dönemi, Risale Yayınları, İstanbul,