ATMACA, TCG KINALIADA DAN BAŞARIYLA FIRLATILDI

Transkript

1 TÜRK HAVA SAHASI SAVUNMASINA HİSAR İLE ROKETSAN İMZASI ATMACA, TCG KINALIADA DAN BAŞARIYLA FIRLATILDI CUMHURBAŞKANI YARDIMCISI FUAT OKTAY, ROKETSAN I ZİYARET ETTİ

2 Millî hedef belli olmuştur. Ona ulaşacak yolları bulmak zor değildir. Denebilir ki, hiçbir şeye muhtaç değiliz. Yalnız bir tek şeye çok ihtiyacımız vardır: ÇALIŞKAN OLMAK!

3 İÇİNDEKİLER OCAK SAYI 16-6 AYDA BİR YAYIMLANIR ISSN ROKETSAN ADINA SAHİBİ Selçuk YAŞAR Başkan ın Mesajı 2 YAYIN KURULU Dr. Hüdai ÖZDAMAR İclal DURAL Sena ŞAR Gaye ÖZAT Nazlı YILMAZ MUHARREMOĞLU Nazlı ÖZDER TASARIM ZETA Tasarım ve Reklamcılık Cinnah Cad. Aziziye Mah. No: 44 / 6 Çankaya/Ankara Tel: +90 (312) BASIM YERİ BUĞRA MATBAACILIK Zübeyde Hanım Mah. Sebze Bahçeleri Cad. Yapıcı İş Merkezi No: 74/32 Altındağ ANKARA YÖNETİM YERİ Roketsan A.Ş. Kemalpaşa Mah. Şehit Yüzbaşı Adem Kutlu Sk. No: 21, Elmadağ/Ankara Tel: + 90 (312) Faks: + 90 (312) pazarlama@roketsan.com.tr basin@roketsan.com.tr satinalma@roketsan.com.tr insan.kaynaklari@roketsan.com.tr Genel Müdür ün Mesajı 3 Roketsan da Gündem 4-6 Tasarım ve Mühendislik Gücümüz 8-30 Fuar ve Organizasyonlar Roketsan dan Haberler Bu dergide yayımlanan tüm yazıların ve fotoğrafların her türlü kullanım hakkı Roketsan A.Ş. ye aittir. Yazılar ve fotoğraflar referans gösterilmeden ve Roketsan A.Ş. yazılı izni alınmadan kullanılamaz, basılamaz, kopyalanamaz ve paylaşılamaz. Yazılar, yazılarda yer alan düşünce ve önerilerle kullanılan kaynakların doğruluğuna ilişkin her türlü sorumluluk yazar(lar)a aittir. Bu kapsamda Roketsan A.Ş. sorumlu tutulamaz. Dergide yer alan yazı ve makaleler Roketsan A.Ş. ve/veya atıf yapılan diğer kurum ve kuruluşların görüşlerini değil, sadece yazarın kendi kişisel düşüncesini yansıtmaktadır. Gelecek Ol, Yarını Üret Roketsan lı Olmak Misafirlerimiz 69-72

4 BAŞKAN IN MESAJI Prof. Dr. Faruk YİĞİT Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Okurlarımız, Savunma sanayiimiz, Cumhurbaşkanlığımız önderliğinde yüksek kabiliyetli sanayi alt yapısını oluşturarak, yerli ve millî üretimde daima öncü olmak hedefiyle stratejik plan doğrultusunda hareket etmektedir. Ülke savunmasındaki tüm ihtiyaçlarımızı yerli imkân ve millî teknolojilerden etkin bir şekilde yararlanarak sağlamanın yanında, gelişimin sürekliliği için uluslararası pazarlarda iş birliklerinin artırılması hedeflenmektedir. Dünya çapında her alanda meydana gelen teknolojik gelişmeler, savunma sanayii alanında da yeni kavramları ortaya çıkararak yeni nesil savunma sistemlerinden uzay teknolojilerine kadar birçok alanda hızla yenileşmeyi gerektirmektedir. Türkiye nin Ar-Ge alanında yaptığı yatırımlar, 2000 lerin başında yok denecek bir seviyede iken 2018 yılında 1,45 milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır. Gelişimin sürekliliğinin sağlanabilmesi için üniversiteler, savunma sanayiinde faaliyet gösteren şirketler ve Ar-Ge merkezlerinin bütüncül bir strateji ile aynı amaç ve kabiliyetler etrafında çalışmaları kaçınılmazdır. Türkiye nin en çok Ar-Ge harcaması yapan şirketleri araştırmasında Roketsan ın 2018 yılı cirosundan aldığı %25 lik pay ile 4. olduğu listenin ilk 10 unda, savunma ve havacılık sektöründen 5 firmanın yer alması, Ar-Ge faaliyetlerinin sektörümüzdeki önemini göstermektedir. Tüketim yerine üretimi benimseyen, ithalata değil ihracata odaklı Türkiye ekonomik stratejisi ile hizalı olarak çalışmalarımızı yürütmekteyiz. Nitelikli insan kaynağı ve geniş ürün yelpazesi sayesinde ihracatta yarattığı katma değer ile adından söz ettiren Türk savunma sanayii, 2018 yılında 2 milyar doların üzerinde ihracat hacmine ulaşmış, Roketsan ın ABD Doları bazında hasılat tutarı 2018 yılında bir önceki yıla göre %39 oranında artış göstermiştir. Savunma sanayiinin dünyadaki en prestijli listesi olarak kabul gören Defence News Top 100 listesine 2017 yılında 98 inci olarak giriş yapan Roketsan, ivme kaydederek 2019 yılında açıklanan listede 89 uncu sıraya yükselmiştir. Türk savunma sanayiinin dünyadaki konumunu gösteren ilerlememizi, millî bir başarı olarak değerlendirmekteyiz in üzerindeki nitelikli iş gücümüz, yenilikçi ürünlerimiz, Ar-Ge yatırımlarımız, uzay çalışmalarımız ile savunma sanayiine katkılarımızın artarak devam edeceğine ve ülkemizi dünyada en iyi şekilde temsil edeceğimize inancım tamdır. Türkiye nin geleceğini yönlendirecek bilim, teknoloji ve havacılık alanında yetenekli gençleri ilk yaşlardan itibaren ilgi alanlarına yönlendirilerek yüksek ve ileri teknoloji üreten şirketimize katkı sağlamaları yönünde motive etmek çok önem verdiğimiz bir konudur. Kendi çabalarıyla roket tasarlayıp yarışmaya katılan gençlerimizi, geleceğin kapısını aralayacak vizyona sahip gençler olarak değerlendiriyoruz. Sayın Sanayi ve Teknoloji Bakanımız Mustafa VARANK ve Sayın Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanımız Prof. Dr. İsmail DEMİR in katılımlarıyla gerçekleşen alçak ve yüksek irtifa kategorisindeki TEKNOFEST 2019 Roket Yarışması birincileri ödüllerinin Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip ERDOĞAN tarafından takdim edilmesi, ülkemizde yerli ve millî üretime katkı sağlayacak gençlerin gönülden desteklendiğinin göstergesidir. Yüksek performanslı, etkili ve dünya çapında talep gören ürünlerimiz ile ülke savunmamıza ve ekonomimize katkıda bulunmaya hep beraber devam edeceğiz. Kıymetli çalışma arkadaşlarımın, aile bireylerinin ve tüm okuyucularımızın yeni yılını kutluyor, sağlık, başarı ve esenlikler diliyorum. En derin sevgi ve saygılarımla. 2 SAYI 16 OCAK 2020

5 GENEL MÜDÜR ÜN MESAJI Selçuk YAŞAR Genel Müdür Kıymetli Okurlarımız, Küresel anlamda güçlü bir ekonomiye, katma değeri yüksek ürünler üretip bu ürünleri ihraç ederek ulaşılabileceği bilinciyle, 32 yıldır Türkiye ekonomisine katkı sağlamak için çalışmaktayız. Günümüz teknolojilerinde yaşanan hızlı dönüşüm, hayatımızın her alanında kendini göstermektedir vizyonumuz doğrultusunda yeni gelişen süreçlerin en etkin ve verimli şekilde işleyişini sağlamak, şirketin güçlenerek büyümesini sağlıklı olarak yönetebilmek için şirket organizasyon yapısında değişiklikler yapılmıştır. Bu değişikliklerin şirketimize ve milletimize hayırlı olmasını diliyoruz. Geleceğe yönelik çalışmaların odağında 3000 i aşkın çalışanımızla yüksek teknoloji ile donatılmış tesislerimizde %50 si mühendis olan uzman kadromuz tarafından üretilen yenilikçi ürünlerle uluslararası savunma sektöründe adımızdan söz edilmesi, Ar-Ge ye yapılan yatırımların bir sonucudur. Türkiye de Ar-Ge kapsamında en çok yatırım yapan şirketler arasında ilk sıralarda yer almaktayız. Yerli savunma sanayimizin teknolojik yetkinliklerinin artırılması ve dışa bağımlılığın asgari seviyelere indirilmesi hedefiyle geliştirdiğimiz yeni ürün grupları ile seri üretim faaliyetlerimize artan ciromuzla devam ediyoruz. Net satışlarımız, bir önceki yıla göre %28 oranında artış göstermiştir. Sayın Cumhurbaşkanı Yardımcımız Fuat OKTAY ın katılımı ile ALKA Yönlendirilmiş Enerji Silah Sistemi nin farklı senaryolardaki test atışlarını başarıyla gerçekleştirdik. Denizaltı Savunma Harbi ve Keşif Karakol Gemisi (MİLGEM) Projesi kapsamında ürettiğimiz, 2020 yılının ikinci yarısında Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) envanterine girmesi hedeflenen Türkiye nin ilk millî deniz seyir füzesi AT- MACA Satıhtan Satha Güdümlü Mermisi test atışı TCG KINALIADA gemisinden yapıldı. Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) beraberinde TSK temsilcilerinin katılımlarıyla, Türk hava sahasının korunmasında millî ve yerli olarak geliştirilen ve seri üretime geçilmesi planlanan HİSAR-A Hava Savunma Füzesi, atışlı testlerinde yüksek hızlı hedefinde tam isabet kaydetmiştir. İkincisi bu yıl düzenlenen TEKNOFEST Havacılık, Uzay ve Teknoloji Festivali içinde yer alan Roket Yarışması na, geçtiğimiz yıla göre 4 kat fazla takımın katıldığını görmek, millî teknoloji üretimini teşvik etmeyi amaçlayan festivalin gençler üzerindeki etkisini göstermektedir. Yarışmada roket tasarlayan teknolojiye meraklı gençlerimizi, ileride Türkiye nin son teknoloji hava ve uzay araçlarını tasarlayacak yetenekler olarak görüyor ve onlara ulaşmaktan büyük mutluluk duyuyoruz. Ülkemizi kara, hava, deniz ve uzay alanlarında geliştirip ürettiğimiz yüksek teknolojili ürünlerle temsil ederek yarının barış ve güven dolu dünyasını inşa etmeyi hedefleyen Roketsan ailesi olarak geride bıraktığımız yıl için değerli çalışanlarımıza ve iş ortaklarımıza teşekkür ediyor, sevdiklerinizle birlikte sağlıklı, huzurlu ve başarılar getiren bir yıl diliyorum. Sevgi ve saygılarımla. 3

6 ROKETSAN DA GÜNDEM ATMACA, TCG KINALIADA dan Başarıyla Fırlatıldı Roketsan tarafından geliştirilen Türkiye nin ilk millî deniz seyir füzesi ATMACA Satıhtan Satha Güdümlü Mermisi nin atışı, MİLGEM Projesi kapsamında üretilen TCG KINALIADA gemisinden başarıyla yapıldı. ATMACA Silah Sistemi, ilk olarak MİLGEM korvetlerine entegre edilmeye başlandı. Bu kapsamda, Kasım 2019 da millî bir platform olan MİLGEM in ADA sınıfı korveti TCG KINALIADA dan ATMACA nın atışı yapılarak veri bağı ve radar arayıcı başlık ile tespit edilen su üstü hedefi başarıyla vuruldu. Test atışlarına Donanma Komutanı Koramiral Ercüment TATLIOĞLU katıldı. Küresel Konumlandırma Sistemi, Ataletsel Ölçüm Birimi, Barometrik Altimetre ve Radar Altimetre alt sistemlerini kullanarak hedefine doğru yol alan ATMACA, hedefini yüksek doğrulukla bulabilmek için aktif radar arayıcısını kullanıyor. 220 km nin üzerinde bir menzile sahip olan ATMACA nın; hedef güncelleme, yeniden saldırı ve görev iptal kabiliyetlerinin ardında ise sahip olduğu gelişmiş ve modern veri bağı yer alıyor. En verimli görev profilini sunabilen sistemde; hedefe zamanlama, hedefi vurma ve hedefi ateş altına alma operasyonel modları mevcut. ATMACA, her türlü hava şartında kullanılabiliyor. Karşı tedbirlere dayanıklılığı; hedef güncelleme, yeniden saldırı ve görev iptal yetenekleri ile ileri görev planlama sistemi (3D routing) sayesinde, sabit ve hareketli hedeflere karşı etkili olabiliyor. Tasarımı, gelişen teknolojiler doğrultusunda, ağırlığın azaltması ve yapısal dayanımın arttırılması için kompozit malzeme teknolojileri kullanılarak yapıldı ve füzenin üretiminde bu teknolojilerden azami ölçüde yararlanıldı. ATMACA nın 2020 nin ikinci yarısında envantere girmesi hedefleniyor. 4 SAYI 16 OCAK 2020

7 ROKETSAN DA GÜNDEM Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat OKTAY, Roketsan ı Ziyaret Etti Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat OKTAY, Roketsan Lalahan tesisini ziyaret ederek güncel projeler ve çalışmalar hakkında bilgi aldı. Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkan Yardımcısı ve Roketsan Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Faruk YİĞİT ve Roketsan Genel Müdürü Selçuk YAŞAR tarafından karşılanan Fuat OKTAY, atölyeleri ziyaret etmesinin ardından Türkiye nin uzaya bağımsız erişimini sağlamak amacıyla gerçekleştirilmekte olan Mikro Uydu Fırlatma Sistemi Projesi kapsamında geliştirilen sistemleri inceledi. Meskûn mahallerdeki bombalı tuzakların ve yol kenarlarına yerleştirilen el yapımı patlayıcı düzenekleri etkisiz hale getirmek için geliştirilen ALKA Yönlendirilmiş Enerji Silah Sistemi nin test atışlarını izledi. Atışların ardından Roketsan ekibini yürekten tebrik ettiğini ifade eden Cumhurbaşkanı Yardımcısı, savunma sanayiindeki gelişmeleri gururla izlediğini belirtti. 5

8 ROKETSAN DA GÜNDEM Millî Savunma Bakanı Hulusi AKAR Roketsan da Millî Savunma Bakanı Hulusi AKAR, beraberinde Genelkurmay Başkanı Orgeneral Yaşar GÜLER, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Ümit DÜNDAR ve Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Adnan ÖZBAL ile 22 Ocak 2020 tarihinde Roketsan ı ziyaret etti. Bakan Yardımcıları Yunus Emre KA- RAOSMANOĞLU ve Bakan Yardımcılığının yanında Roketsan Yönetim Kurulu Üyesi olan Muhsin DERE nin de katıldığı ziyaret sırasında Bakan AKAR ve Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) Komuta Kademesini, Savunma Sanayii Başkan Yardımcısı ve Roketsan Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Faruk YİĞİT ve Roketsan Genel Müdürü Selçuk YAŞAR karşıladı. Sergi alanındaki silah sistemlerini inceleyen Bakan AKAR ve Komutanlar daha sonra Roketsan ın çalışmalarına ilişkin detaylı brifing aldı. Bakan AKAR, Roketsan ın önemli projeleri hayata geçirdiğini belirterek, olmazsa olmaz kuruluşlardan biri olduğunu ifade etti. Gelişen harp araç ve gereçleriyle TSK nın etkin, caydırıcı ve saygın özelliğinin daha da arttığını ekledi. Millî Savunma Bakanlığı olarak, yerli ve millî savunma sanayinin daima yanında olduklarını vurgulayan Bakan AKAR, "Karada, denizde, havada Türk Silahlı Kuvvetlerimizin kullandığı yerli ve millî çok sayıda silah, araç, gereç ve mühimmat var. Bu, bizler için ayrı bir moral ve motivasyon kaynağı. Bundan dolayı emeği geçenlere teşekkür ediyorum" ifadesini kullandı. Yerli savunma sanayiinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERDOĞAN ın teşvik ve destekleriyle gelinen noktanın daha da geliştirilmesinin önemine işaret eden Bakan AKAR, bunun sadece Türkiye için değil dost, kardeş ve müttefik ülkeler için de gerekli olduğunu belirtti. Bakan AKAR ve TSK Komuta Kademesi brifing sonrasında Roketsan tesisini gezerek çalışmalara ilişkin bilgi aldı. Türk Silahlı Kuvvetleri personelinin kahramanlık ve fedakârlığının dünyaca bilindiğine dikkati çeken Bakan AKAR, "En iyi şekilde kullanabileceğimiz ileri teknoloji ürünü silah araç ve gereçlerle, bu kahramanlık ve fedakârlık çok daha etkili ve olumlu sonuçlar doğuracaktır" diye konuştu. 6 SAYI 16 OCAK 2020

9 ROKETSAN DA GÜNDEM Türk Hava Sahası Savunmasına HİSAR ile Roketsan İmzası Roketsan Ekim de yapılan HİSAR-A Hava Savunma Füzesi atışlı testleriyle Türk hava sahası savunmasına bir kez daha Roketsan imzası atıldı. Roketsan, gerçekleştirilen atışlı testler ile Türkiye nin hava savunması alanında iddialı olduğunu bir kez daha gözler önüne serdi. Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı ve Türk Silahlı Kuvvetleri temsilcilerinin katılımıyla, Aksaray Atış Alanı nda Roketsan ve Aselsan tarafından gerçekleştirilen testlerde HİSAR-A Hava Savunma Füzesi, hava hedefini başarıyla vurdu. Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanı Prof. Dr. İsmail DEMİR, gelişmeyi duyurarak HİSAR-A da seri üretime geçileceğinin müjdesini verdi. Roketsan, TRTEST ile İş Birliği Protokolü İmzaladı Roketsan çevre koşulları ve Kapalı Balistik Test Laboratuvarları ISO standardı kapsamında iç ve dış müşterilerine test hizmeti sunuyor. Bu doğrultuda, savunma ve havacılık alanında test kabiliyetlerinin artırılmasına yönelik hâlihazırdaki iş birliğinin kapsamını genişletmek amacıyla, 18 Haziran 2019 tarihinde Roketsan Genel Müdürü Selçuk YAŞAR ve TRTEST Genel Müdürü Bilal AKTAŞ, iş birliği protokolü imzaladı. Çevre Koşulları Test Laboratuvarı 2012 yılında Türk Akreditasyon Kurumu tarafından tescillenerek, askerî standartlar (MIL-STD-810F/G, MIL-STD-331/167) kapsamında akredite edildi yılında akredite olan Kapalı Balistik Test Laboratuvarı ise Türkiye de balistik koruma alanında askerî standartlarda (MIL-STD-662, MIL-DTL-12560/46100/46027) akredite olan ilk kuruluş olma unvanını kazandı. Akreditasyon ile yapılan testler uluslararası platformda geçerlilik kazanmış olup, kalitenin sürekliliği ve güvenilirliği her yıl akreditasyon devamlılığının sağlanmasıyla güvence altına alınıyor. Akredite Test Laboratuvarları, Roketsan haricinde dış müşteri taleplerine de cevap vererek, test ve ölçüm faaliyetlerinde kaliteyi ön planda tutarak en iyi hizmeti sunmaya devam ediyor. 7

10 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Roketsan da Yürütülmekte Olan ve Gelecekte Hedeflenen Mühimmat Ömür Sağlığı Çalışmaları Roket, füze ve her türlü diğer mühimmat sistemlerinde kullanılan yakıt, patlayıcı, ateşleyici vb. enerjik malzemeler ile diğer ömürlü malzemeler zamanla yaşlandığı için üretim sonrası özelliklerini kısmen veya tamamen kaybetmektedir. Bu malzemelerin yaşlanması sonucu mühimmatta; emniyet, performans ve güvenilirlik açısından sorunlar oluşabilmektedir. Bu durum, mühimmatın servis ömrünün kısalmasına, hatta belli durumlarda sonlanmasına sebep olmaktadır (Şekil 1). Operasyon esnasında meydana gelen hata durumuna örnek olarak 1997 yılında infilak eden Delta II Mission 241 gösterilebilir. Delta II, fırlatılışından 12,5 sn sonra havada infilak etmiştir (Şekil 2). NASA mühendisleri olayın sebebi olarak, motor gövdelerinin alt kısmında taşıma esnasındaki titreşim nedeniyle meydana gelen ve aşırı yüklerden kaynaklanan bir hata olabileceğini değerlendirmiştir. Başta enerjik malzemeler olmak üzere ömürlü malzemelerin yaşlanmasından kaynaklanan ve mühimmat sağlığını olumsuz etkileyebilen nedenlerin önceden belirlenmesi, mühimmat kullanım ömrünün tahmin ve takip edilmesi sistem ömür devri yönetimi açısından büyük önem arz etmektedir. Şekil 1. Mühimmat servis ömrü aşamaları [8] Mühimmat Servis Ömrünü Etkileyebilecek Hata Tipleri Katı yakıtlı roket motoruna sahip roket ve füze sevk sistemlerinde operasyon ve/veya depolama esnasında karşılaşılabilecek olası bazı hata tipleri aşağıda sıralanmıştır: 1. Yakıtta meydana gelen sarkma nedeniyle yakıt parçalarının kopması ve ateşleme sırasında lüleyi tıkaması 2. Yakıt geometrisinde şekil değişikliği, yarık veya çatlakların oluşması nedeniyle ateşleme esnasında basıncın artarak motorun patlatması 3. Motor-yalıtım-yakıt arayüzünde ayrılma meydana gelmesi Şekil 2. Roket motorunun taşınması esnasında meydana gelen hasar sonrası infilak etmesi aşamalarının temsili gösterimi a) Taşınması b) Ateşleme Hazırlıkları c) İnfilak Anı [4] Depolama esnasında meydana gelen kaza durumu için 1944 yılında İngiltere de RAF Fauld mühimmat deposunun patlaması örneği verilebilir. Bu patlama, dünyadaki en büyük nükleer olmayan patlamalar arasında yer almaktadır. Yaklaşık 4000 ton patlayıcı ve 500 milyon mermi infilak ederek 91 metre derinliğinde ve 250 metre çapında krater oluşturmuştur [6]. Maalesef günümüzde de bu tarz kazalar yaşanmaktadır. Bir mühimmat deposunda meydana gelen kaza ve yıkıcı sonuçları Şekil 3 te verilmiştir. 8 SAYI 16 OCAK 2020

11 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Şekil 3. Bir mühimmat deposundaki patlama ve sonrası [7] Yapısal hatalar ve yaşlanmadan kaynaklı güvenlik kayıplarının yarattığı zafiyet; ateşleyici, sızdırmazlık elemanı, gövde, yakıt, yalıtım, patlayıcı, pil vb. tüm ömürlü parçalar için geçerlidir. Bu sebeple, ömürlü tüm alt bileşenler için ömür belirleme ve takip süreçlerinin bilimsel temellere dayanarak incelenmesi gerekmektedir. Roketsan da Mevcut Ömür Çalışmaları Yakıt komplesi, roket ve füze sistemlerinin ömür sağlığının takibi açısından belki de en büyük öneme sahip enerjik alt sistemdir. Kimyasal bozunma ve mekanik yükler sebebiyle yakıt yapısal bütünlüğü değiştiği için yakıt kompleleri sınırlı servis ömrüne sahiptir. Bu kapsamda, Roketsan da tasarım aşamasında ömür belirleme, kullanım esnasında ömür durum tespiti ve servis ömrü sonrasında ömür uzatımı çalışmaları yapılmaktadır. Bu amaçla yakıt numunelerinin hızlı yaşlandırılması ile yaşlanma kinetiği modellendikten sonra yakıt komplesi seviyesinde tahribatlı ve tahribatsız testler yapılmaktadır. Yakıt Yapısal Analiz ve Test Birimi nin yürüttüğü ana eğri yi esas alan yapısal analizler ve güvenlik marjı çalışmaları için yakıtların detaylı mekanik, fiziksel ve termal özelliklerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu testler için yakıt komplelerinden torna, giyotin, panç vb. ekipmanlar kullanılarak arayüz ve test numuneleri hazırlanmaktadır. Roketsan da mevcut Kimyasal Test ve Malzeme Karakterizasyon Laboratuvarlarında kimyasal, mekanik, fiziksel, termal testler ve hassasiyet testleri gerçekleştirilmekte ve kromatografi, termal ve mekanik test ekipmanları yardımıyla yakıtın yaşlanmasına etki eden faktörler ile yaşlanma sonucu değişen özellikler analiz edilmektedir. Radyografik ve ultrasonik muayeneler, çevresel ve statik testler ile yakıt ve motor komplesi özelinde bütünleşik ömür durumu belirleme çalışmaları tamamlanmaktadır (Şekil 4). Roketsan da yürütülen ömür belirleme ve durum tespiti çalışmaları; geleneksel, kabul gören, güvenilir ve standartlara uygun olarak ele alınan bir yaklaşım içermektedir. Ancak yapılan tahribatlı ve tahribatsız testler göz önüne alındığında yüksek maliyet ve işçilik yükü sebebi ile dezavantajları olduğu söylenebilir. Bunun yanı sıra mühimmatın taşınma, depolanma ve operasyon koşulları esnasında maruz kaldığı titreşim, sıcaklık, nem vb. etkenler nedeni ile meydana gelebilecek hataların tespit edilmesi ve emniyeti ihlal edebilecek hataların önüne geçilmesi için ömür durumlarının sürekli anlık olarak izlenmesi gerekmektedir. Böylelikle maruz kalınan çevresel koşulların ve yüklerin neden olabileceği kimyasal ve mekanik yaşlanma belirtileri anında görülebilir. Öte yandan, anlık koşulların ve etkilerin izlenememesinden dolayı özellikle ömür durum tespiti ve uzatımı süreçleri için gerekli, ilgili mühimmat kafilesini temsil eden uygun numune seçimi de isabetli biçimde yapılamamaktadır (Şekil 5). Şekil 4. Roketsan daki mevcut ömür belirleme/ durum tespiti süreçleri [8] Şekil 5. Ömür çalışmaları için uygun kafile seçiminde bilinmesi gereken koşullar [8] 9

12 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Mühimmat Sağlığının Anlık Olarak Takip Edilmesi Günümüzde ömür belirleme süreçlerinin hızlı yaşlandırma çalışmalarında, ömür durum tespiti ve ömür uzatım süreçlerinde maruz kalınan koşulların belirlenmesinde ve yaşlanmaya bağlı malzeme davranışının takip edilmesinde sensör ve veri kaydediciler ile anlık takip sistemleri kullanılmaktadır. Bu kapsamda 2015 yılında İtki Sistemleri Tasarım Birimi nin koordinasyonuyla gömülü sensörler ile yakıt kompleleri hızlı yaşlandırılarak ve termal çevrimlere maruz bırakılarak yakıt üzerindeki gerilim ve sıcaklık değişimleri takip edilmiştir (Şekil 6. a.) yılında ise Katı Yakıt Teknolojileri Birimi çeşitli gömülü sensörler kullanarak yakıt olgunlaşmasının takibine yönelik çalışmalar başlatmıştır (Şekil 6. b.). Yakıt komplelerine monte edilen sensörler ile yakıt üzerindeki değişimlerin ölçümü takip edilebilmekle birlikte sandık, pod veya kapak üzerine takılan veri kaydediciler ile de çevresel faktörler kayıt altına alınabilmektedir. Sistem üzerinden sensörler ve veri kaydediciler ile takip edilen bilgilerin sistemin performans ve güvenilirlik üzerine etkisinin testler ve analizlerle doğrulanması gerekmektedir (Şekil 7). Anlık veri takip sistemi sayesinde klasik yöntemlerde yer alan testlerin azaltılmasıyla daha ekonomik ve devamlı veri kaydının alınmasıyla daha güvenilir ve emniyetli mühimmat ömür sağlığı yaklaşımı elde edilmektedir. Böylece tasarımcı ve müşteri memnuniyeti birlikte sağlanmaktadır. a. Analog motor seviyesindeki çalışmalar ile yöntem geliştirildikten sonra her bir sistem için sadece veri toplamak ve değerlendirmek için üretilen şahit numune üzerine sensör ve veri kaydedicilerin yerleştirilmesi ile, gerçek koşullarda mühimmatın ömür sağlığı takibi yapılabilecektir. Böylelikle ömür durum tespiti ve uzatımı için uygun kafile seçimi de güvenilir hâle gelecektir (Şekil 8). b. Şekil 6. a yılı DBST sensör çalışması b yılı DBST sensör çalışması [8] Depolama, taşınma ve operasyon süreçlerinin takibi, mühimmattaki ömürlü malzemelerin yaşlanma verilerinin toplanması ve bu verilerin analiz edilip değerlendirilmesi için daha kapsamlı çalışmaların planlanması ve faaliyete alınması önem arz etmektedir. Bu kapsamda Enerjik Sistemler Ömür Belirleme Teknolojileri Birimi tarafından oksijen, nem, sıcaklık, titreşim vb. etkilerin yakıtın yaşlanması üzerindeki etkisini değerlendirmek için sensör teknolojilerine dayalı analog yakıt kompleleri ile ömür belirleme çalışmalarına başlanması planlanmaktadır. Literatür araştırmaları sonucunda ömür belirleme, durum tespiti ve uzatım çalışmalarında kullanılabilecek sensör tipleri Tablo 1 de verilmektedir. Çevresel etki için sensör tipi Sıcaklık Nem Titreşim Oksijen Kullanım amacı Depolama, taşınma ve operasyon koşullarının takibi Sızdırmazlık ve çevresel koşulların takibi Yakıt davranışının tepkisi için sensör tipi Gerilim, kayma Mandal tipi Kullanım amacı Yakıtın mekanik özellik değişimi Yakıt-arayüz ayrılmaları ve çatlak oluşumu takibi Yakıt geometrisindeki değişimlerin, sarkmaların algılanması ve çatlak oluşumu takibi Tablo 1. Yakıt ömür takibi çalışması yapılabilecek sensör tipleri ve kullanım amaçları [8] Şekil 8. Hedeflenen mühimmat ömür sağlığı yaklaşımı [8] Mühimmat ömür sağlığı tüm dünyada farkındalığı artan bir konu olup NATO bünyesinde Applied Vehicle Technology gruplarında çalışılmaktadır. Roketsan, AVT-292 Munition Health Management grubuna teknik üye olarak katılım sağlamaktadır. AVT-292 faaliyetleri kapsamında 7-11 Ekim 2019 tarihlerinde Brüksel NATO Genel Merkezi nde gerçekleştirilen teknoloji gösteriminde, Roketsan ın mühimmat ömür sağlığı çalışmaları poster ve video sunumları ile anlatılmıştır (Şekil 9). Şekil 9. Roketsan/NATO teknoloji gösterimi [8] 10 SAYI 16 OCAK 2020

13 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Süre Sıcaklık Nem Şok Uzama Titreşim Şekil 7. Anlık veri takibi ile ömür yönetimi sistemi [9] Değerlendirme Mühimmat ömür durum takibi konusunda dünya genelinde karşılaşılan ve karşılaşılabilecek sorunların çözümleri adına çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Mühimmat ömür durum tespiti ve uzatım faaliyetlerini güvenlik ve güvenilirlik açısından ileriye taşımak adına anlık veri takibi gündemde olan bir konudur. Roketsan mühendisleri, güncel çalışmaları yakından takip etmekte ve bu yenilikçi teknolojileri Roketsan a kazandırmak için çalışamalar planlamaktadır. Yenilikçi teknolojiler ile ömür sağlığı takibinin doğruluğunun artacağı ve toplam ömür devri maliyetinin kayda değer miktarda azalacağı öngörülmektedir. Referanslar: [1] [2] Hooijmeijer, P., Meuken, D., Martin V. R., Application of wireless dataloggers for real-time munition health monitoring, NATO STO AVT-268, Utrecht, NED, [3] Mussbach, G., Tussiwand, G., Bohn, M., Weterings, F.P., Oxygen Concentration Sensing in Full-Scale Solid Rocket Motors, NATO STO AVT-268, Utrecht, NED, [4] Daniel B., Introduction to Structural Health Monitoring, FRA, [5] G.,Tussiwand, Ion S., Jim B., Data Gathering, Sensors and Integration of Sensors, RTO-TR-AVT-160, TUR, [6] emgs.org.uk/files/local-geology/15(2)_fauld_crater.pdf [7] [8] ROKETSAN, Current Approaches for Service Life Determination and Extention in Roketsan and Future Assessments for MHM technology, AVT-292, BRU, 2019 [9] AVT-268, TUR, 2017 YAZARLAR TUĞRA BALCI MÜHENDİS ENERJİK SİSTEMLER ÖMÜR BELİRLEME TEKNOLOJİLERİ BİRİMİ NİHAN ZÜLAY DEMİRKAYA KIDEMLİ UZMAN MÜHENDİS ENERJİK SİSTEMLER ÖMÜR BELİRLEME TEKNOLOJİLERİ BİRİMİ L. SERCAN TURHAN ŞAMİLOĞLU YÖNETİCİ MÜHENDİS ENERJİK SİSTEMLER ÖMÜR BELİRLEME TEKNOLOJİLERİ BİRİMİ 11

14 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Yıldız Takipli Navigasyon Sistemleri Yıldız Takipli Navigasyon Sistemleri (YTNS) yüksek doğrulukta yönelim bilgisi oluşturan navigasyon sistemleridir. YTNS ler sahip oldukları optik bileşenler ve dedektörleri ile aldıkları görüntülerdeki yıldızları tespit eder, yıldızların birbirlerine göre konumlarını bilinen yıldız haritalarındaki konumlarla karşılaştırır ve derece altı doğrulukta ( 1 arc dakika, derecenin 60 ta biri) hassas yönelim bilgisi oluşturur [1]. olmaksızın kullanılabilmesi, sistemin KKS ye göre üstünlüğü ve en önemli avantajıdır [2]. YTNS Mimarisi Yıldızlar, yüzyıllar boyunca özellikle denizlerde yön tayininde kullanılmışlardır li yıllardan itibaren bilhassa uzun menzilli mühimmatarda yıldız takipli navigasyon sistemleri kullanılmaya başlanmış olup bu sistemler hareketli ve tek bir yıldızı takip eder özelliktedir. Bu eski sistemlerde kullanılan yıldız takipli navigasyon sistemlerinde pahalı dedektörler kullanılmaktayken dedektör teknolojisindeki gelişmelerin hızlanması ve yüksek işlem gücüne sahip işlemcilerin ortaya çıkmasıyla yeni, çok sayıda yıldız verisini kullanabilen ve bu sayede doğruluğu artırılmış yıldız takipli navigasyon sistemleri ortaya çıkmıştır. Ucuzlayan dedektör ve işlemci maliyetleri ile YTNS ler neredeyse tüm uydularda, uydu fırlatma sistemlerinde, çeşitli uçaklarda ve çeşitli askerî uygulamalarda kullanılır hale gelmişlerdir. Yıldız Takipli Navigasyon Sistemlerinin Önemi YTNS ler, navigasyon sistemlerinde çoğunlukla Ataletsel Navigasyon Sistemleri ne (ANS) destek navigasyon bilgisi sağlamak amacıyla kullanılır. ANS ler sahip oldukları ivme ve dönüölçerlerle ilk konum, hız ve yönelim bilgileri haricinde başka bir bilgiye ihtiyaç duymadan navigasyon çıktıları üreten ve çeşitli doğruluk seviyelerine (kontrol/otomasyon, taktik, navigasyon ve stratejik seviyeler) sahip temel navigasyon sistemi bileşenleridir. ANS lerin sahip olduğu ivme ve dönüölçerlerin hatalarının zamanla birikmesi sebebiyle bu sistemlere çeşitli navigasyon sistemleri ile destek bilgiler sağlanır. Destek navigasyon sistemlerinden en bilinen ve yaygın kullanıma sahip olanı Küresel Konumlama Sistemleri dir (KKS). Ancak, dünyadan ortalama km uzaktaki KKS uydularından yayılan sinyaller, dünya yüzeyine ulaştığında çok düşük güçlere sahiptir. Bu sebeple KKS sinyalleri kolaylıkla karıştırılabilir ve bastırılabilir durumdadır. YTNS lerin, yıldızların görülebildiği her noktadan herhangi bir karıştırma Şekil 1. YTNS mimarisi ve bileşenleri [3] YTNS, Şekil 1 de gösterilen mimariye sahip olup aşağıda verilen alt sistemlerden oluşmaktadır: Optik Birim Donanım Birimi Yazılım Birimi Mekanik Yapı Optik birimi, perde (İng. baffle) ve merceklerden oluşmaktadır. Mercekler yıldızlardan gelen ışınların odak düzlemi (dedektör) üzerine odaklanmasını sağlar. Perde ise kaçak ışınların dedektöre ulaşmasını engeller. Kaçak ışın, bir optik sistemde dedektör düzlemine ulaşması istenmeyen ışın olarak tanımlanır [4]. Kaçak ışınların sisteme girmesi veya sistemde oluşması, yıldız izler sisteminin dedektöründe gerçekte var olmayan bir yıldızın oluşmasına ve kullanım platformuna yanlış yönelim bilgisi iletilmesine sebep olur. Bu nedenle, optik sistem tasarımı sırasında yapılabilecek en uygun çözüm kaçak ışınları kontrol altına almak için perde tasarlamaktır. Böylece optik birim, yıldızların doğru bir şekilde tespit edilmesini sağlar. Donanım birimi, görüntünün elde edildiği dedektör ve yazılımların gömüldüğü elektronik kartlardan oluşan birimdir. Yazılım birimi, yıldız takip algoritması ve yıldız haritasını içeren yazılımdan meydana gelmektedir. Algoritmanın çalışma 12 SAYI 16 OCAK 2020

15 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ prensibi öncelikle yıldızların merkezlerini bulmaktır. Sonrasında yıldızların birbirlerine göre konumları belirlenir ve konumlar yıldız haritalarındaki konumlar ile eşleştirilir. Böylece yıldızların konumları tanımlanır ve bunlara uygun olarak kullanım platformunun yönelim bilgisi elde edilir. Mekanik birim, sistemin bütünlüğünü sağlayan ve kullanım platformuna uygun fiziksel bir arayüze sahip yapıdır. Bu yapı aynı zamanda, optik birim ve donanım birimi için ortam koşullarına karşı yapısal ve termal bir koruma da sağlamaktadır. Bu kapsamda optik, mekanik ve algoritma tasarımı yapılan sistemin, doğrulama çalışmaları devam etmektedir. Bu çalışma ile geliştirilen prototipler Şekil 3 te sunulmuştur. Doğrulama çalışmalarının tamamlanması ile birlikte <60 arc saniye açı doğruluğuna sahip, <6 kg ağırlıkta, 10 saniyeden kısa sürede ilk yönelim bilgisini oluşturan hassas bir yönelim sistemi navigasyon sistemine dâhil edilecektir. Şekil 2 de gösterilen YTNS algoritmaları akış şemasındaki WCS, Ekvatoryal Koordinat Sistemi dir (İng. World Coordinate System). Bu sistemde, temel düzlem ekvatordur. Bir yıldızın ekvatora göre açısal yüksekliği ise ikinci koordinattır. Ekvatoryal Koordinat Sistemi ndeki koordinatlar ise sağ açıklık (RA) ve dik açıklık (DEC) olarak adlandırılır. Ekvator düzlemi ile yıldız arasındaki açı sabit kaldığı sürece koordinat sistemi de sabit kalır. Ayrıca bu koordinat sistemi gözlem yeri ile de değişmemektedir. Bu nedenle yıldız kataloglarında daima ekvatoryal koordinatlar tercih edilir. Yıldız Merkezi Belirleme Veritabanı Oluşturma Yıldız Eşleştirme Yıldız Tanımlama Yıldız merkezi belirleme algoritmaları ile yıldız merkezleri bulunur. Yıldız eşleştirme algoritmasına göre yıldız kataloglarından veritabanı oluşturulur. Yıldız eşleştirme algoritmasına göre görüntüdeki yıldızlardan özellikler çıkarılmaktadır. Sonrasında bu özellikler veritabanı ile eşleştirilmektedir. Yıldız eşleştirme işlemi yapıldıktan sonra görüntüdeki her bir pikselin WCS e göre koordinatları (RA, DEC) bulunmaktadır. Şekil 3. Roketsan da geliştirilen iki farklı görüş açısına sahip yıldız izler prototipi Sistem gereksinimleri dedektör özelliklerine göre en iyileme yapılarak belirlenmiştir. Kullanım amacına en uygun dedektörün belirlenmesi için birden fazla dedektör tedarik edilerek test edilmiştir. YTNS nin çözüm üretmesi için gerekli minimum yıldız parlaklık değeri belirlenmiş ve bu limit değerinde ihtiyaç duyulan görüş açısı (FOV) hesaplanmıştır. FOV hesabında alt limit parlaklık değeri için gökyüzü alanları taranarak kullanılacak alana giren yıldızların istatistiği çıkarılmıştır. Şekil 4 te taranan gökyüzü alanlarından bir kısmı görülmektedir. Yönelim Belirleme Son olarak yönelim bulma algoritmaları ile aracın yönelimi belirlenmektedir. Şekil 2. YTNS algoritmaları YTNS Temel Çalışma Konsepti Bir yıldız izler sisteminin temel çalışma konsepti aşağıdaki gibidir: Yıldız ışınları optik birimden geçerek dedektör üzerine odaklanır. Dedektör, gelen fotonları elektriksel sinyallere dönüştürerek görüntüyü oluşturur. Görüntü işleme yöntemleri ile görüntüdeki yıldızların merkezleri belirlenir ve yıldızlar veri tabanı ile eşleştirilerek tanımlanır. Yıldız haritası ve görüntüden elde edilen yıldızların konum bilgileri karşılaştırılarak yönelim belirlenir. Yönelim bilgisi platforma gönderilir. Roketsan Yıldız Takipli Navigasyon Sistemi Geliştirme Çalışmaları Roketsan İleri Teknoloji ve Sistemler (İTS) Genel Müdür Yardımcılığı İleri Teknolojiler Direktörlüğü, 2017 de yıldız takipli navigasyon sistemi geliştirme çalışmalarına başlamıştır. Şekil 4. Gökyüzünde seçilen rastgele koordinatlar ve bu koordinatları merkez alan FOV değerleri için görüş alanına giren yıldızlar Seçilen dedektör ve tespit edilen görüş açısı değerine uygun optik tasarım gerçekleştirilmiştir. Bu süreçte, YTNS nin bağlanacağı platformun çalışma koşullarına uyum için, gerekli sıcaklık aralığına uygun optik ve mekanik tasarım yapılmış, tasarım analiz ve testlerle doğrulanmıştır. Perde tasarımında çeşitli mekanik alternatiflerin kaçak ışınları engelleme performansları dikkate alınmıştır [5]. Şekil 5 te, istenen görüş açısı dışında kalan ışınların, perde tasarımı sayesinde merceklere sönümlenerek geldikleri, dedektöre ulaşamadığı ve perdenin başarılı bir şekilde görevini yerine getirdiği görülmektedir. 13

16 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Şekil 5. Yıldız izler optik birimi Optik tasarım çalışmaları ile eş zamanlı olarak dinamik platformlarda kullanıma uygun YTNS geliştirilmesi için yıldız merkezi belirleme, yıldız eşleştirme ve yönelim belirleme aşamalarında alternatif algoritma tasarım çalışmaları yapılmıştır. Yöntemlerin başarımı, işlem yükü gibi hususlar dikkate alınarak değerlendirilmiş ve işlemci biriminde gerçeklenmiştir. Dinamik platformda çalışması hedeflenen YTNS nin dinamik görüntülerde karşılaşılan bulanıklık, çizgi kaynak görme gibi problemlerden en az etkilenmesi için de çeşitli algoritma alternatifleri karşılaştırmalı olarak incelenmiş ve gerçeklenmiştir [6]. Tasarım çalışmalarından sonra üretimi yaptırılan optik elemanların montajı gerçekleştirilmiş, algoritmanın ve yıldız haritalarının bulunduğu yazılımlar elektronik karta gömülerek gece testlerine başlanmıştır. Şekil 6 da geliştirilen prototip ile alınan gerçek görüntü verilmektedir. Tespit edilen yıldızlar kırmızı halkalarla gösterilmiştir. Belirtilen YTNS tasarım ve test süreçleri sürerken hedeflenen ürünün navigasyon sisteminin bir bileşeni olarak ANS ve KKS alıcısı ile tümleştirme çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma ile YTNS nin takılacağı platformun başarımına etkisini, modelleme benzetim ortamında gözlemek mümkün olmuştur. Şekil 6. Roketsan tesislerinde alınmış gece testi görüntüsü ve tespit edilen yıldızlar 14 SAYI 16 OCAK 2020

17 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Şekil 7. Roketsan da geliştirilen çevresel koşullara uygun mekanik yapıya sahip YTNS çözümü Roketsan ın Yıldız Takipli Navigasyon Sistemi çözümü; titreşim, yüksek dönü hızı gibi dinamik koşullarda da çalışabilen, Türkiye de geliştirilen yıldız takipli navigasyon sistemleri arasındaki tek sistemdir. Şekil 7 de gelecek dönemde çeşitli projeler kapsamında kullanılması planlanan YTNS nin mekanik yapı dış görünüşü verilmiştir. Referanslar [1] G. Lamy Au Rousseau, J. Bostel, B. Mazari, IEEE Aerosp. Electron. Syst. Mag. (2005). [2] M. Samaan, S. Theil, içinde: Aerosp. Sci. Technol., [3] Jalabert, Fabacher, Guy, Lizy-Destrez, Rappin, & Rivier, 2011 [4] R.P. Breault, içinde: Handb. Opt. Vol. II Des. Testing; Sources Detect. Radiom. Photom., [5] Kawano, Shimoji, Yoshikawa, Miyatake, Hama, & Nakamura, 2006 [6] Sun Ting, Xing Fei, You Zheng, Wei Minsong. (2013). Motion-blurred star acquisition method of star tracker under high dynamic conditions. Optics Express Vol 21, Issue 17, pp YAZARLAR SELVA SARGIN GÜÇLÜ MÜHENDİS NAVİGASYON TEKNOLOJİLERİ BİRİMİ ASLI DOĞAN UZMAN MÜHENDİS GÜDÜM VE FOTONİK TEKNOLOJİLERİ BİRİMİ MEHMET AKİF KOCA YÖNETİCİ MÜHENDİS NAVİGASYON TEKNOLOJİLERİ BİRİMİ 15

18 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Dünya nın Basıklığı ve Artık Atmosferi ile Güneş ve Ay ın Uydu Yörüngelerine Etkisi Uyduların Dünya etrafındaki yörüngeleri; Dünya nın basıklığı ve artık atmosferi, Güneş ve Ay ın kütle çekimi ve Güneş radyasyonu gibi etkilerle küçük, fakat biriken değişimlere uğramaktadır. Yörünge bozuntuları olarak bilinen bu değişimlere Dünya, Güneş ve Ay ın yanı sıra diğer gezegenler ve hatta Güneş Sistemi dışı etmenler de kaynaklık eder [1]. Dünya kutuplardan basık, ekvatorda şişkin olan ve geoit denen bir şekle sahiptir ve buna bağlı olarak ekvatoral yarıçap, kutupsal yarıçaptan 21 km kadar daha büyüktür [2]. Dünya homojen kütle dağılımlı bir elipsoit olarak kabul edilse bile, yer çekimi vektörü sıfır ile doksan dereceli enlemler arasında Dünya nın merkezinden geçmez. Bu sapma uydu yörünge düzlemlerinin sürekli kaymasına neden olur. Atmosfer yoğunluğu 500 km lik irtifada deniz seviyesindeki değerinin 10 trilyonda 5 inden daha düşük olsa da [3], atmosferik sürükleme bu irtifanın altında görev yapan uydular için baskın bozucudur ve uyduya irtifa kaybettirerek görev 10g10 (normalize ivme) J4 J3 Atmosferik Sürüklenme J4 Ay kütlesi Dünya dan 80 kat düşük olsa dahi Dünya ya yakınlığı sebebiyle, uydular üzerinde, Güneş inkine benzer seviyede, çekim kaynaklı bozucu etkiye sahiptir. Yer çekimi Ay çekimi Güneş çekimi Güneş Radyasyon Basıncı Uydu İrtifası (km) Şekil 1. Yörünge bozuntuları mertebeleri [4] süresini kısaltır. Söz konusu sürükleme, artık atmosferin seyrek parçacıklarının, neredeyse saniyede 8 km hızla hareket eden bir uydunun yüzeylerine çarparak yarattığı yavaşlatıcı etkidir. Güneş, Dünya dan 150 milyon km uzaktadır ve Dünya dan kabaca 300 bin kat fazla kütleye sahiptir. Güneş in kütle çekim etkisindeki Dünya nın yörüngesindeki uydular da aynı etki altındadır ve yörüngeleri bu nedenle bozulur. Bununla birlikte Güneş ışıması, uyduların aydınlanan yüzeylerine basınç (İng. Solar Radiation Pressure, SRP) uygular ve yörünge bozuntusuna yol açar. Ay, kütlesi Dünya dan 80 kat düşük de olsa Dünya ya yakınlığı sebebiyle, uydular üzerinde, Güneş inkine benzer seviyede, çekim kaynaklı bozucu etkiye sahiptir. Söz edilen bozuntuların mertebeleri Şekil 1 de sunulmuştur; J ler Dünya geoidinin yer çekimi modeline ait sabitlerdir. Yörünge bozuntularının gerçeğe yakın modellerine dayanmayan bir yörünge belirlemesi (İng. orbit determination) ile, uyduların bulunulan ölçüm anından ileriki anlardaki konum ve hızlarını yeterli doğrulukla öngörmek imkansızdır; yeterli doğruluk, örneğin, iki veya daha fazla uydunun çarpışmak üzere olduğunu belirlemeye yetecek seviyede bir doğruluktur. O hâlde, erken bir anda uydulara asgari miktarda yakıt harcatacak birkaç mm/sn lik hız değişimleriyle çarpışma önlenebilir. Bilinmektedir ki, böyle bir çarpışmayla oluşabilecek ek uzay çöpünün yaratabileceği etki zincirleme uydu kayıplarına yol açabilir ve küresel çapta uzaya erişimi engelleyebilir. 16 SAYI 16 OCAK 2020

19 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Yarı Büyük Eksen Uzunluğu, a Dış Merkezlik, e Görece yarı büyük eksen (a/a ref ) Görece dış merkezlik (e/e ref ) Şekil 2. Görece yarı büyük eksen ve dış merkezlik karşılaştırması Uzay teknolojisinde başı çeken ülkelerden bazıları, doğru yörünge kestirimi yeteneklerinden, ulusal güvenliklerine tehdit olarak gördükleri uyduları vurmak için yararlanmaktan çekinmemektedir. İnsanlığın uzaydan askerî olmayan amaçlarla yararlanmayı sürdürmesi için de bir tehdit olarak değerlendirilebilecek uydu savar silahına (İng. Anti-SATellite weapon, ASAT) sahip olan ABD, Rusya ve Çin e geçtiğimiz yıl Hindistan da eklenmiştir [5]. Yakın gelecekte kendi uydularımızı kendi fırlatma araçlarımızla tam doğru yörüngelere yerleştirebilmenin yanı sıra, stratejik öneme sahip uydularımızı bu gibi tehditlerden koruyabilmek de, gerçeğe olabildiğince yakın bir yörünge benzetim aracına sahip olmamızla mümkündür. Ücretsiz ve açık kaynak kodlu veya ücretli olmak üzere, genel kullanıma yönelik çeşitli yörünge benzetim yazılımları bulunmaktadır. Savunma ve uzay şirketleri ile millî havacılık-uzay ajanslarıysa, kendi millî ihtiyaçlarını karşılayacak yörünge ilerleticileri (İng. orbit propagator) geliştirmektedir. Roketsan da, planlanmış uzay görevlerinin bir gereği olarak geliştirilmekte olan RS yörünge ilerleticisi, şimdilik, yere yakın yörüngede başlıca bozucular [6] olan, altıncı dereceden Dünya basıklık etkileri, atmosferik sürükleme, Güneş ve Ay çekimi ve Güneş radyasyonu basıncını hesaba katmaktadır. RS yörünge ilerleticisi, İstanbul Teknik Üniversitesi tarafından geliştirilen ve 2009 yılında fırlatılarak operasyonel olan Türkiye nin ilk yerli uydusu, küp uydu (İng. cubesat) ITUpSAT ın beş farklı ana ait TLE kaydından (İng. Two Line Element sets current data) çekilen gerçek konum ve hız bilgisi [7] kullanılarak sınanmıştır. Bu beş an arasındaki yaklaşık farklar, sırasıyla, 3 saat 18 dakika, 24 saat 45 dakika, 19 saat 48 dakika ve 4 saat 57 dakikadır. Öyleyse, daha uzun olan ikinci ve üçüncü zaman aralıklarında, birinci ve dördüncü aralıklarda olacağından daha fazla hata artışı gözlenmesi doğal olacaktır. ITUpSAT ın ilk andaki konumu ve hızı ilerleticiye başlangıç koşulu olarak girilmiş ve son ana dek yaklaşık 2 gün 4 saat 48 dakika süren bir benzetim yapılmıştır. Benzeticiden ara ve son anlar için alınan konum ve hızlar ITUpSAT ınkilerle karşılaştırılmıştır. Karşılaştırmayı zenginleştirmek adına, ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Ajansı (İng. National Aeronautics and Space Agency, NASA) tarafından geliştirilen Genel Görev Analiz Aracı [8] (İng. General Mission Analysis Tool, GMAT) ilerleticisi ve Basitleştirilmiş Genel Bozuntular 4 [9] (İng. Simplified General Perturbations 4, SGP4) çözücüsü kullanılarak ve aynı yolla elde edilen sonuçlar da karşılaştırmaya katılmıştır. Gerçek (referans) ve benzetimlerin verdiği yarı büyük eksen uzunluğu a (yörünge özgül mekanik enerjisi ile orantılıdır) ile dış merkezlik e (yörüngenin eliptikliğini temsil eder) Şekil 2 de izlenebilmektedir. SGP4 referansla neredeyse örtüşen çıktı vermiştir. RS çıktısı zamanla referanstan uzaklaşsa da, son andaki sapma a da milyonda 1, e de ise yüzde 1 oranındadır. En düşük nihai başarıya sahip olan GMAT, üçüncü ara anda referansa ani yaklaşma sergilemiştir. GMAT tan üçüncü anda alınan konum ve hız vektörlerinin boyu, referansa, RS nin verdiğinden daha yakındır; bununla birlikte, referans konum ve hız vektörüyle olan vektörel farka bakıldığında, RS nin vektör doğrultularını tutturma başarımında, GMAT tan benzetim boyunca oldukça üstün olduğu görülmüştür (bkz. Şekil 3 ve 4). 17

20 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Şekil 3 ve 4 e göre, SGP4 çıktısı, son anda, referans vektörlerinden boy bakımından sadece birkaç yüz metre, doğrultu bakımındansa oldukça az sapmıştır. Sonuç olarak, RS yörünge ilerleticisinin başarımı GMAT tan yüksek, SGP4 ten düşüktür. Ara ve son anlara ait a, e, yatıklık açısı i (yörünge ve ekvator düzlemleri arasındaki açıdır), mesafe r ve sürat v için gerçek değerler ve benzetim çıktısı değerlerin gerçek değerlerden sapmaları Tablo 1 de verilmiştir. Konum Vektörü Büyüklük Farkı Konum Fark Vektörü Büyüklüğü Şekil 3. GMAT ve RS ilerleticileri ile SGP4 çözücüsünün konum hatası karşılaştırması Hız Vektörü Büyüklük Farkı Hız Fark Vektörü Büyüklüğü Şekil 4. GMAT ve RS ilerleticileri ile SGP4 çözücüsünün hız hatası karşılaştırması Adından da anlaşılacağı gibi, SGP4 bir genel bozuntu (İng. general perturbation) yaklaşımıdır ve yörünge elemanlarının değişiminin integrallenmesine dayanır. TLE verisi SGP4 ün kullanımına özel integrand bilgisi içerir, bu nedenle SGP4, güncel TLE verisiyle birkaç günde bir beslendiği sürece, zamanda adım adım sayısal integrallemeye [özel bozuntu (İng. special perturbation) yaklaşımı] dayanan RS gibi ilerleticilerden üstündür. Tablo 1. GMAT ve RS ilerleticileri ile SGP4 çözücüsünün yörünge elemanı, mesafe, sürat hataları 18 SAYI 16 OCAK 2020

21 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Yörünge özelliklerine göre; optimum sayısal integralleme yöntemi ve zaman adımının belirlenmesi, işlem süresini azaltmak adına hesaba katılması gereken asgari bozucu setlerinin oluşturulması, RS yörünge ilerleticisi geliştirme çalışmalarında sıradaki adımlardır. Ayrıca, erişilebilecek başka özel bozuntu yaklaşımına dayalı ilerleticiler karşılaştırmalara katılacaktır. Referanslar [1] Curtis, H. D. (2014). Orbital Mechanics for Engineering Students, 3. basım, Elsevier. [2] The Shape of the Earth. Url: geography.name/the-shapeof-the-earth. Erişim: 10 Mayıs [3] National Oceanic and Atmospheric Administration, National Aeronautics and Space Administration, United States Air Forces, U.S. Standard Atmosphere, [4] Fortescue, P. W., Stark, J. P. W. & Swinerd, G. G. (1995). Spacecraft Systems Engineering, 2. basım, Wiley. [5] Euronews ( ), Michael-Ross Fiorentino. Nasa chief calls India s shooting down of a satellite threat to the future of human space flight. Url: com/2019/04/02/nasa-chief-calls-india-s-shooting-downof-satellite-a-threat-to-the-future-of-human-space. Erişim: 3 Nisan [6] Brown, C. D. (2002). Elements of Spacecraft Design. AIAA. [7] Celestrak. NORAD Two-Line Element Sets Current Data. URL: Erişim: 12 Nisan [8] National Aeronautics and Space Administration. General Mission Analysis Tool (GMAT), Version Url: software.nasa.gov/software/gsc Erişim: 05 Kasım [9] Vallado, A. D., Crawford, P., Hujsak, R. & Kelso, T. S. Revisiting Spacetrack Report #3: Rev 2. AIAA, Rev2. YAZARLAR EMRE ÜNAL MÜHENDİS UÇUŞ MEKANİĞİ TEKNOLOJİLERİ BİRİMİ DR. AHMET SOFYALI KIDEMLİ UZMAN MÜHENDİS UÇUŞ MEKANİĞİ TEKNOLOJİLERİ BİRİMİ 19

22 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Malzemede İkinci Boyut: Borofen Borofen: Grafenden daha güçlü, daha esnek; elektrokimya, nanosensör ve katalizör kimyasında devrim yaratacak potansiyele sahip malzeme. İki boyutlu (2B) malzemeler (bir boyutu nano olan malzemeler) çok çeşitli uygulama alanlarına sahip olmaları nedeniyle son yıllarda malzeme biliminde oldukça ilgi çekmeye başlamıştır. Bu malzemeler arasında bilim dünyası tarafından en bilineni şüphesiz ki güçlü, esnek bir yapıya ve aynı zamanda mükemmel elektrik ve ısıl iletkenlik özelliklerine sahip, karbon atomlarından oluşan grafendir yılında GEIM ve NOVOSELOV tarafından grafenin keşfinin ardından, 2010 yılında bu başarılarından dolayı kendilerine Nobel ödülü verilmesi grafenin popülerliğini daha da artırmıştır. Grafenin bu başarısı bilim dünyasını farklı 2B malzeme arayışına yöneltmiştir. Uzun bir süre grafen ile yarışacak yeni bir malzeme keşfedilemezken 2015 yılında borofenin sentezlenmesi ile tüm dengeler değişmiştir. Borofenin mikroyapısı incelendiğinde, tek katmanlı hegzagonal yapıda dizilmiş bor atomlarından oluştuğu gözlenmektedir. Bununla birlikte yapılan çalışmalar borofenin birçok farklı atom dizilimine ve farklı faza sahip olduğunu göstermektedir. Şekil 1 de bu fazlara ait örnekler gösterilmektedir. Her bir dizilim ve faz, farklı elektronik, mekanik ve optik özellikler göstermektedir. Ayrıca yapısındaki boşlukların konumlandırılmasına ve miktarına bağlı olarak da borofen farklı karakteristik özellikler sergilemektedir. Bu noktada borofenin kristal yapısında çeşitli modifikasyonlar yapılarak farklı uygulama alanlarına göre istenilen özellikleri elde etmek mümkündür. Şekil 1. Borofenin mikroyapısı ve farklı dizilimlere bağlı olarak oluşan faz örnekleri [1, 2] 20 SAYI 16 OCAK 2020

23 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Nano malzeme üretiminde kullanılan yöntemler borofen sentezi için de kullanım potansiyeli olarak değerlendirilmektedir. Bununla birlikte borofen sentezi grafene kıyasla içerdiği karmaşık bağ yapılarından dolayı hem daha zor hem de daha maliyetlidir. Borofen ilk kez 2015 yılında moleküler ışın üst bırakımı (İng. Molecular Beam Epitaxy - MBE) yöntemi (Şekil 2) ile tek katmanlı olarak sentezlenebilmiştir [3]. Literatürde borofen sentezine yönelik başarılı olan az sayıda çalışma yer almaktadır. Bu çalışmalar incelendiğinde kimyasal buhar biriktirme (İng. Chemical Vapor Deposition - CVD) ve MBE kullanılan çalışmalarda tek katmanlı borofen sentezlenebilmişken diğer yöntemlerle bu başarılamamıştır. MBE yönteminde, yüksek saflıktaki bor, elektron-ışın buharlaştırıcı yardımı ile kaynaktan yüzeyi temizlenmiş zemin malzemesi üzerine yüksek vakum altında buharlaştırılmaktadır. Bu üretim yönteminde kullanılan altlık ve bulunduğu sıcaklık, elde edilecek olan borofenin yapısında önemli rol oynamaktadır. Literatürde sürdürülen borofen çalışmaları henüz yeni olmasına rağmen borofenin birçok farklı kullanım alanı şimdiden ortaya çıkmaya başlamıştır; bataryalar, hidrojen depolama, esnek elektronikler (esnek elektrotlar ve nanoelektronik kontaklar/yüzeyler), süperkapasitörler, süperiletkenler, biyomedikal araçlarda kullanılan elektronik ve optik devreler, biyosensörler, katalizörler, sıcaklık yönetim sistemleri, yeni nesil giyilebilir araçlar, kuantum bilgisayarlar, nanokompozit malzemelerde takviyeler bunlardan bazılarıdır. Mekanik özellikler açısından literatürde yapılan çalışmalar incelendiğinde, borofenin yüksek esneklik değerine sahip olduğu görülmektedir [4]. Özellikle uzay uygulamalarında esnek nano malzemelerin büyük bir öneme sahip olduğu bilinmektedir. Esnek elektrik devreleri hem daha az yer kaplayıp hem daha hafif olmaları nedeniyle uzay uygulamalarında ihtiyaç duyulan bir teknoloji olarak değerlendirilmektedir. İdeal mukavemete sahip oluşu, yapısal esnekliği ve yüksek elastikiyet özelliği ile borofenin esnek baskılı devre kartı (İng. Printed Circuit Board - PCB) üretimi için alternatif bir malzeme olabileceği düşünülmektedir. Bilindiği üzere bir malzemenin esnekliği artarken mukavemeti düşmektedir. Borofenin hem yüksek esnekliğe hem de ideal bir mukavemet değerine sahip olması onu diğer malzemelerden üstün kılmaktadır. Borofenin polimer ve seramik matrisli kompozitlerde çeşitli özelliklerin iyileştirilmesine yönelik takviye malzemesi olarak kullanılma potansiyeli oldukça yüksektir. Borofenin, polimer matrisli kompozitlerde matris fazı içerisine çok az miktarlarda eklenerek mekanik olarak son ürünün özelliklerini ciddi anlamda iyileştirebileceği öngörülmektedir. Bu kapsamda grafen ile sürdürülen çalışmalarda elde edilen umut vadedici sonuçlar borofenin de bu amaçla kullanılabileceğini ortaya koymaktadır [5]. Borofenin, elektromanyetik girişim kalkanlama (İng. Electromagnetic Interference - EMI) amaçlı uygulamalarda iletken polimerler içerisinde katkı malzemesi olarak kullanıldığında, yapıya mekanik açıdan bir kararlılık sağlayabileceğini öngören çalışmalar bulunmaktadır [6]. Seramiklerin kırılma tokluk değerlerinin diğer malzeme gruplarına kıyasla görece düşük olduğu bilinmektedir. Bu kapsamda borofenin sahip olduğu yüksek esneklik ve ideal mukavemet değeri nedeniyle kompozit yapı içerisine eklenerek seramiklerin tokluk özelliklerinin iyileştirilmesine katkıda bulunabileceği düşünülmektedir. Literatürdeki çalışmalar; 2B malzemelerden olan grafenin seramik matrisli kompozitlerde kullanımına yönelik sürdürülen araştırmaların hız kazandığını göstermektedir [7]. Şekil 2. Yüksek vakum altında MBE yöntemi ile borofen sentezi [3] 21

24 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Bu araştırmalar borofenin de seramik matrisli kompozitlerde başta savunma, havacılık ve uzay olmak üzere birçok farklı sektöre yönelik kullanılabilirliğinin mümkün olduğunu işaret etmektedir. Borofenin hesaplamalı analitik yöntemler kullanılarak bulunan termal iletkenlik değeri (14,34 W/mK), grafenin bir çözelti içerisinde ölçülen değerinden (3500 W/mK) oldukça düşüktür. Bu durum borofenin, ısı enerjisinin kontrol edilebilirliğinin istendiği uygulamalarda kullanılmasını mümkün kılmaktadır [8]. Borofene yönelik deneysel çalışmaların hız kazanmasının ardından, bu malzemenin elektriksel, termal, optik ve mekanik özellikleri hakkında daha fazla bilgi elde edilecek ve bu durum borofenin birçok farklı kompozit uygulamasında takviye malzeme olarak kullanılabilirliğinin önünü açacaktır. Borofenin alkali metal iyon bataryalar, süper kapasitörler ve lityum sülfür bataryalar gibi birçok sürdürülebilir enerji teknolojisinde kullanılabilecek potansiyele sahip olduğu bilinmektedir. Aralarında lityum iyonun (Li-iyon) da bulunduğu bu teknolojiler, cep telefonlarından uzay uygulamalarına kadar her alanda karşımıza çıkmaktadır. Li-iyon bataryalar özellikle uzay uygulamalarında sıkça tercih edilmektedir. Örneğin; Şekil 3. b. de yer alan Uluslararası Uzay İstasyonu nda (İng. International Space Station - ISS) Li-iyon bataryalarının (Şekil 3. a.) yer aldığı bilinmektedir. Yapılan teorik bir çalışma, borofen Li-iyon pil hücresinde anot olarak kullanıldığında, bu tür pil hücrelerinde yaygın olarak kullanılan grafite kıyasla 5 katı kadar daha yüksek enerji depolama kapasitesine sahip olduğunu göstermektedir. Li-iyon bataryalarda görülen bu iyileşmenin en önemli sebebi borofenin yüksek yüzey aktivitesine ve gelişmiş iyon iletkenliğine sahip olmasıdır. Yüksek enerji depolama kapasitesine ek olarak, yapılan hesaplamalar borofen anot kullanılan hücre konfigürasyonunda iç direncin daha düşük olması sayesinde grafite kıyasla daha yüksek gerilim elde edilebileceği yönündedir. Bu sayede daha küçük hacimde ve ağırlıkta daha yüksek enerji üretilebilecektir [9]. Özellikle uzay ve havacılık uygulamalarında kritik bir önem taşıyan yüksek enerji yoğunluğuna sahip bataryaların üretimi borofenin hayatımıza girmesi ile kolaylaşacak gibi gözükmektedir. Yapılan çalışmalar ortaya koymaktadır ki borofenin hem hafif hem de yüksek aktif yüzey alanına sahip olması, bu 2B malzemenin elektrokimyasal reaksiyonlarda katalizör olarak kullanılmasına zemin hazırlamaktadır. Borofen, elektrokimyasal reaksiyonlarda verimi artırmak ve reaksiyonu hızlandırmak için katalizör olarak kullanılabilmektedir [11]. Bununla birlikte elektriksel özellikleri incelendiğinde, borofenin süper iletken olduğu ve süper iletkenliğini koruduğu sıcaklık aralığının oldukça geniş olduğu, literatürdeki çalışmalardan bilinmektedir. Bahsedilen uygulama alanları göz önünde bulundurulduğunda borofenin yüksek ölçeklerde sentezlenmesi ile teknolojinin her alanında karşımıza çıkacağı aşikârdır. Özellikle enerji sektöründe Li-iyon, lityum sülfür bataryalarda, süper kapasitörlerde ve metal hava bataryalarda katalizör olarak değerlendirilebilir olması, borofeni uzay uygulamalarında yenilikçi bir çözüm olarak karşımıza çıkarmaktadır [12]. Bununla birlikte borofen, polimer ve seramik matrisli kompozitlerde takviye malzemesi olarak kullanıldığında; son ürünün başta mekanik özellikler olmak üzere elektriksel, termal, sürtünme ve işlenebilirlik özelliklerinin iyileştirilmesine katkıda bulunacaktır. Türkiye, dünya bor rezervinin yaklaşık %73 üne sahiptir. Bu kapsamda var olan borun işlenip teknolojinin her alanında kullanılabilir hâle getirilmesi, ülke rezervinin değerlendirilmesi ve dünyada ön plana çıkması açısından stratejik bir önem taşımaktadır. 22 SAYI 16 OCAK 2020

25 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Şekil 3. b. Uluslararası Uzay İstasyonu [10] Referanslar [1] [2] Luo vd. (2017). First-Principles Study on the Stability and STM Image of Borophene, Nanoscale Research Letters, 12:514. [3] Alducin vd. (2015). Synthesis of borophenes: Anisotropic, two-dimensional boron polymorphs, Science, 350(6267), pp [4] Zhang vd. (2017). Elasticity, Flexibility and Ideal Strength of Borophenes, Advanced Functional Materials, 27, p [5] Hu vd. (2014). Graphene-polymer nanocomposites for structural and functional applications, Progress in Polymer Science, 39, pp [6] Jiang vd. (2019). Electromagnetic Interference Shielding Polymers and Nanocomposites - A Review, Polymer Reviews. [7] Porwal vd. (2013). Review of graphene ceramic matrix composites, Advances in Applied Ceramics, 112:8, pp [8] Xiao vd. (2017). Lattice thermal conductivity of borophene from first principle calculation, Scientific Reports, 7: [9] Jiang vd. (2016). Borophene: A promising anode material offering high specific capacity and high rate capability for lithium-ion batteries, Nano Energy 23, 23, pp [10] [11] Singh vd. (2018). Computational exploration of borophane-supported single transition metal atoms as potential oxygen reduction and evolution electrocatalysts, Phys. Chem., 20(32), pp [12] Wang vd. (2019). Review of borophene and its potential applications, Frontiers of Physics, 14(2). YAZARLAR BİLGEHAN ÇETİNÖZ ÖKSÜZ MÜHENDİS ÖZEL METAL DIŞI MALZEMELER VE YENİLİKÇİ PROSES TEKNOLOJİLERİ BİRİMİ BERK DOĞU UZMAN MÜHENDİS ÖZEL METAL DIŞI MALZEMELER VE YENİLİKÇİ PROSES TEKNOLOJİLERİ BİRİMİ BARIŞ AKGÜN YÖNETİCİ MÜHENDİS ÖZEL METAL DIŞI MALZEMELER VE YENİLİKÇİ PROSES TEKNOLOJİLERİ BİRİMİ 23

26 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Uzay ve Zırh, Yüksek Hızda Parçacık Çarpışmalarına Karşı Uydu Yapılarının Korunması İnsanoğlunun uzaydaki macerası yeni problemlere çözüm bulma zorunluluğunu da beraberinde getirmektedir. İkinci Dünya Savaşı ndan sonra oluşan Soğuk Savaş dönemi, roket teknolojisinin hızla gelişmesini ve bunun sonucu olarak farklı görevlere sahip birçok uzay aracının fırlatılmasını getirmiştir. Uzay çalışmaları, başlangıçta devletler için prestij meselesi iken ikinci aşamada karşı casusluk için askerî amaçlı kullanılmış, son aşamada ise ticari olarak kullanılmaya başlanmıştır. İkinci Dünya Savaşı nın bittiği günlerde Artur C. CLARKE ın yayımladığı Dünya Dışı Röleler: Roket Uydular Dünya Çapında Radyo Yayını Verebilir Mi? adlı makalesinde Dünya dan belli bir uzaklıkta yerleştirilen istasyonlar sayesinde Dünya nın her bölgesine yayın yapılabileceğini ve bu sayede maliyetlerin daha öncekilerle karşılaştırılamayacak şekilde düşeceğini öngörmüştür [1]. Maliyet öncelikleri ve askerî beklentiler nedeniyle 1957 den 2019 yılına kadar 5450 adet fırlatılma yapılmış olup bu fırlatmalar ile 8950 adet uydu, Dünya yörüngesine fırlatılmıştır. Bunlardan sadece 1000 adedi operasyonel olup diğerleri operasyonel özelliklerini kaybetmiş bir şekilde Dünya yörüngesinde dönmektedir [2], [3] ile 2009 yılları arasında Dünya yörüngesindeki uydu yoğunluğunun artışı Şekil 1 de görselleştirilmiştir [4]. Bu yoğunluk artışı ile yörünge kirliliği ortaya çıkmış ve uzaya fırlatılan uzay aracı veya uyduların sıklıkla yüksek hızlı parçacıklar ile çarpışmaya maruz kalmalarına sebep olmuştur. Yörüngede gerçekleşen yüksek hızlı çarpışmaların istatistiksel analizleri sonucu yörüngesel parçacıkların; %40 ının araçlardan kopan parçacıklardan, %25,3 ünün fonksiyonel olmayan uzay gemilerinden, %19,4 ünün roket gövdelerinden, %13,3 ünün görevle ilgili ekipmanlardan ve %2 sinin ise bilinmeyen parçacıklardan kaynaklandığı tespit edilmiştir [5]. Uydu yapıları, faydalı yüklerin yanında sistemin işletilmesine yönelik komuta kontrol, iletişim, navigasyon, itiş, güç ve yükseklik kontrol gibi birçok altyapıdan oluşmaktadır (Şekil 2). Şekil 2. Uydu ve alt sistemleri genel görünümü Şekil yılları arasında Dünya yörüngesindeki uydu artışı [4] Bu sistemler insanlı veya insansız uyduların sağlıklı çalışabilmesi için kendilerine tanımlanan görevi eksiksiz bir şekilde yerine getirmelidir. Herhangi birinin arızalanması, uydunun ekonomik ömründe keskin bir düşüşe sebep olabilir. Bu arızalar Hubble Uzay Teleskobu ndaki gibi üretim esnasında olabileceği gibi fırlatma sırasında veya yörüngede ikincil objelerin yüksek hızlarda araç gövdesine çarpması ile gerçekleşebilmektedir. Fırlatma esnasındaki çarpışma olaylarına Columbia Uzay Mekiği örneği verilebilir. Uzay mekiği fırlatılırken ana iticide bulunan termal izolasyon sağlayan köpük malzeme mekiğin kanadında yer alan ve atmosfere giriş esnasında oluşan ısıyı absorbe etmeye yarayan yapısal elemanlara 24 SAYI 16 OCAK 2020

27 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Şekil 3. Hubble Uzay Teleskobu nun Geniş Alan Gezegensel Kamera II sini korumak için tasarlanmış servis kapısı (15 yıllık görev sonrası durumu) [9] çarparak zarar vermiştir. Bu nedenle uzay mekiği atmosfere giriş esnasında oluşan ısıyı araç dışında tutamamış ve bütün yapısal elemanların parçalara ayrılması gerçekleşmiştir. Bunun yanında birçok yapısal eleman Dünya yörüngesinde dönen yüksek hızlara sahip meteorit veya insan kaynaklı parçaların çarpması ile de zarar görmektedir. Dünya yörüngesinde bulunan objelerin izlenmesi, uzay programlarının güvenliği açısından önem taşındığından birçok kurum bu objelerin takibi ve oluşturdukları hasarların analizi için çeşitli çalışmalar yürütmektedir. Bunlara örnek olarak yine Hubble Uzay Teleskobu nun geniş alan Gezegensel Kamera II sini korumak için tasarlanmış kapak verilebilir (Şekil 3). Bu kapak, 15 yıllık servis ömrünü tamamladıktan sonra Dünya ya geri getirilmiş ve üzerindeki çarpma izleri analiz edilmiştir. Ayrıca Amerikan Uzay Mekiği Programı kapsamında, uzay mekiklerinin Dünya ya dönüşleri sonrasında gövde hasarı incelenmiş ve uzayda gövde üzerine çarpan malzemelerin sınıflandırılması yapılmıştır [6]. SEM/EDX analizleri sonucu, uzay mekiğinin gerek gövde gerek cam kısımlarında gerçekleşen hasarların paslanmaz çelik, alüminyum ve boya gibi malzemelerin çarpması nedeniyle olduğu tespit edilmiştir. Yapılan çalışmalarda çarpışma hızları 2-12 km/s arasında değişen parçacıkların boyutlarına göre üç temel sınıflandırma yapılmıştır (Tablo 1) [3]. > 10cm 1-10 cm < 1cm Fiziksel Boyut ve Takip Durumu Takip edilebilir. Koruma amaçlı efektif zırhlandırma yapılamaz. Bu aralıktaki büyük objeler tespit edilebilir. Koruma amaçlı efektif zırhlandırma yapılamaz. Takip edilemez. Koruma sağlayan zırhlandırma yapılabilir. Uydular ile Çarpışma Sonrası Oluşan Potansiyel Riskler Komple parçalanma Ağır hasar veya komple parçalanma Hasar Tablo 1. Hasar potansiyelleri ve takip durumlarına göre parçacıkların boyutlandırılması 1 cm den küçük olan parçaların oluşturdukları hasarların önlenmesi için uydu ve uzay gemileri üzerinde farklı zırh yapıları aktif olarak uygulanmaktadır. Temel olarak zırhlı araçlarda da kullanılan katmanlı ve boşluklu zırh yapı anlayışı, bu tip araç yapılarında da yüksek hızlarda gerçekleşen çarpışmalardaki hasar oluşumunu önlemek için uygulanmaktadır. Hedef, ikili veya daha çok katmandan oluşan zırh yapısında ilk katmanlarda çarpan deliciyi kırmak, kütleleri çok daha küçük parçacıklara ayırmak ve geriye kalan yavaşlamış parçacıkları uydu veya uzay gemisinin ana yapısında durdurmaktır (Şekil 4). Tasarım mantığı, kara araçlarındakine benzer şekilde hafif bir koruma yapısı oluşturulmasıdır. Bu tasarım ilk olarak 1947 yılın- 25

28 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ da Dr. Fred WHIPPLE tarafından geliştirilmiş ve bundan dolayı Whipple Kalkanı (İng. Shield) olarak adlandırılmıştır. Özellikle kompozit malzemelerin geliştirilmesi ile metal yapıların yerine kompozit katmanlı koruma sistemleri tasarlanmıştır. Uluslararası Uzay İstasyonu üzerinde 400 e yakın balistik koruma zırhı (Şekil 5) bulunmaktadır [7]. Uzay araçlarının zırh yapılarının değerlendirilmesi için birçok analitik denklem oluşturulmuştur. Bu denklemler ile çarpma hızına bağlı olarak kritik parçacık boyutları hesaplanmaktadır. Elde edilen sonuçlar, daha önce yapılan uçuşlarda elde edilen veriler ve yüksek hızlı çarpma testleri ile doğrulanmaktadır. Yüksek hızlı çarpışma testleri iki kademeli gazlı fırlatma sistemleri ile gerçekleştirilmektedir. Roketsan Balistik Koruma Merkezi nde (BKM) bulunan Çift Kademeli Gazlı Fırlatma Sistemi ile 4 km/s ye kadar olan hızlarda çarpışmalar gerçekleştirilebilmekte ve özel teknikler ile de çok daha yüksek hızlardaki parçacık çarpışmalarının yapılar üzerindeki etkileri incelenebilmektedir [8]. 4 3,5 3 Boşluk: 10,75 cm t=0,2cm Al t=0,47cm Al Kritik Çap (cm) 2,5 2 1,5 1 0, Çarpma Hızı (m/s) Şekil 4. Katmanlı Whipple zırh yapısı üzerinde gerçekleştirilen parçacık çarpması gösterimi Şekil 6. İki Katmanlı Zırh Yapısı için delinme kritik çapının çarpma hızına bağlı olarak değişimi (analitik ve deneysel) 26 SAYI 16 OCAK 2020

29 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Analitik hesaplamalarda gerek çarpışma açısına gerekse parçacığın çarpma hızına bağlı olarak, uzay aracı veya uydu yapısına zarar verebilecek kritik çap hesaplanmaktadır. Şekil 6 da parçacıkların analitik ve deneysel olarak çarpma hızlarına karşılık kritik çap değişimi 0 ve 45 derece çarpışmalar için verilmiştir. Analitik değerlerin üzerinde kritik çapa sahip parçacıklar, katmanlı zırh yapısına sahip uzay araçlarında delinmeye sebep olmaktadır. Bu kritik çap değerinin altındaki boyutlara sahip parçacıklar ise uzay araçları ve uydu yapılarına çarpma durumunda katmanlı zırh yapısının dış ve ana yapısı arasında dağılacak ve herhangi bir kritik sisteme zarar veremeyecektir. Bu katmanların artırılmasıyla zırh yapısının ağırlık ve koruma kapasitesi kapsamında optimizasyonu gerçekleştirilmektedir. Roketsan BKM, kuruluşundan bugüne kadar 10 yıl gibi kısa bir süre içerisinde yüksek hızlı delicilere karşı farklı zırh yapıları geliştirmiş ve bu konuda dünyanın sayılı merkezlerinden biri hâline gelmiştir. Roketsan BKM, sahip olduğu bilgi birikimini kullanarak önümüzdeki dönemlerde ülkemizin uzay vizyonunun ihtiyaç duyduğu çalışmaları, farklı projeler kapsamında yapmaya devam edecektir. Referanslar [1] Extra-Terrestrial Relays, Can RocketStations Give Worldwide Radio Coverage? Clarke, Arthur C. 1945, Wireless World, pp [2] Space debris by the numbers. [Online] January debris_by_the_numbers. [3] CASC Efforts on Dealing with Space Debris toward Space Long Term Sustainability. GONG, Zizheng. Vienna : COPU- OS Scientific and Technical Subcommittee, February The Fifty Session. [4] The Threat of Orbital Debris and Protecting NASA Space Assets from Satellite Collisions. s.l. : National Aeronautics and Space Administration, [5] Meteoroids and Orbital Debris: Effects on Spacecraft. National Aeronautics and Space Administration, Marshall Space Flight Center. Huntsville : AL: U.S. Government Printing Office, 1997, Vol. NASA Reference Publication 408. [6] A history of meteroid and orbital debris impacts on the space shuttle. J.L. Hyde, E.L. Christiansen, R.P Bernhard, J.H. Kerr, D.M. Lear. Darmstadt, Germany : Proceedings of the Third European Conference on Space Debris, March [7] Meteoroid/Debris Shielding. Chritansen, Eric L. Houston,Texas : NASA Johnson Space Center, August [8] Ülkemizin ilk çok yüksek hızlı çarpışma test alt yapısı. A. Kaan TOKSOY, E.Arkın DİLEKLİOĞLU, G.DARA. s.l. : Roketsan Dergisi, Temmuz 2014, Vol. Sayı 5. [9] DeVorkin, David. Repairing Hubble. Space History Department. [Online] April 23, stories/editorial/repairing-hubble. YAZARLAR ALİ SERCAN COŞKUN MÜHENDİS BALİSTİK KORUMA SİSTEMLERİ PLATFORM ENTEGRASYON VE TEST BİRİMİ DR. A. KAAN TOKSOY YÖNETİCİ MÜHENDİS BALİSTİK KORUMA SİSTEMLERİ PLATFORM ENTEGRASYON VE TEST BİRİMİ DR. GÖKÇE DARA MÜDÜR MALZEME VE BALİSTİK KORUMA TEKNOLOJİLERİ MÜDÜRLÜĞÜ 27

30 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Dijitalleşme Gerçek mi? Savunma Sanayiinde Nasıl Uygulanabilir? 1990 lardan sonra bilgisayar ve internetin yaygınlaşması ile mevcut süreçlerde iyileşmeler oldu ve akıllı sistemler kullanılmaya başlandı. Akıllı fabrikalar, akıllı şehirler ve akıllı evler çok konuşulur oldu. Makineler nesnelerin interneti (İng. Internet of Things - IOT) ile birbirine bağlanmaya başladı. Makineler artık bilgisayar tarafından kontrol edilebilir hâle geldi; hatta makine öğrenmesi ve yapay zekâ gibi teknolojilerle sistemler/makineler kendi kendilerine karar vermeye başladı. Bu tür gelişmeler üretim ya da hizmette hatayı azalttı, hata tespitini kolaylaştırdı ve verimliliği yükseltti. Buna ek olarak iş gücü alanında ise daha yetkin kişiler rekabet edebilir konuma geldi. İş gücü avantajı artık dijitalleşmeye ayak uydurabilen coğrafyalara kaymaya başladı [1]. Dijitalleşmenin alt bileşenleri bugün için siber-fiziksel sistemler, yatay ve dikey entegrasyon, büyük veri, otonom robotlar, bulut ve analitik algoritmalar, artırılmış gerçeklik, eklemeli imalat ve siber güvenlik olarak tanımlanıyor [2]. Dijitalleşme serüveninin adı ilk kez 2013 ün nisanında Almanya da Endüstri 4.0 şeklinde lanse edildi. Endüstri 4.0 a kadarki sanayi devrimleri sırasıyla mekanik, elektrik, otomasyon sürecinden geçerek internet tabanlı altyapıya ulaştı (Şekil 1). Sanayi Devrimleri ve Endüstri 4.0. Amerika bu dijitalleşmeyi Akıllı İmalat, Çin Made in China 2025, Japonya ise Toplum 5.0 diye adlandırıyor. Ülkemizde 2016 yılında TÜBİTAK tarafından hazırlanan Yeni Sanayi Devrimi Akıllı Üretim Sistemleri Teknoloji Yol Haritası belgesi bulunuyor [4]. Bu yol haritasında Dijitalleşme, Etkileşim ve Geleceğin Fabrikaları teknoloji grupları altında 8 kritik teknoloji üzerine odaklanılıyor. Bunlar sırasıyla; büyük veri ve bulut bilişim, sanallaştırma, siber güvenlik, nesnelerin interneti, sensör teknolojileri, eklemeli imalat, ileri robotik sistemler, otomasyon ve kontrol sistemleri şeklindedir. Bu yol haritasında her ürün ya da teknoloji üretim kapasitesinde artış/etkin kullanım, ürünlerin pazara sunulmasının hızlandırılması, iş gücü verimliliğinde artış gibi kriterlere göre değerlendirme yapılıyor. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı öncülüğünde 2018 yılında hazırlanan Dijital Türkiye Yol Haritası nda ise insan, teknoloji, altyapı, tedarikçiler, kullanıcılar ve yönetişimden oluşan altı bileşene öncelik veriliyor. Bu bileşenlerdeki hedeflere üniversiteler, Ar-Ge merkezleri, teknoloji geliştirme merkezleri gibi yapılarla ulaşılmasının amaçlandığı belirtiliyor. Savunma sanayiinin Ar-Ge çalışmalarında öne çıkmasından dolayı ülkenin teknoloji ve yenilik kapasitesinin geliştirilmesinde öncü rol alacağı aşikârdır. Savunma sanayiinde üretilen teknolojiler malzeme boyutundan platform boyutuna uzanan, içinde yazılım, donanım ve ayrıca kurumsal altyapı teknolojilerini barındıran geniş bir yelpazeyi kapsar. Tam bu noktada savunma sanayii şirketlerinin de ülkelerin yol haritalarına benzer şekilde Dijitalleşme Yol Haritası oluşturmaları, kaynaklarını doğru yönetmeleri ve sektörde rekabet edebilmeleri için gereklidir. Endüstri 4.0 Mekanik İlk mekanik örgü makinesi 1784 Elektrik İlk Üretim Bandı 1870 İlk programlanabilir üretim sistemi, 1969 Otomasyon İnternet Şekil 1. Sanayi devrimleri ve endüstri 4.0 [3] 28 SAYI 16 OCAK 2020

31 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ Sektörde atılacak bazı dijitalleşme adımlarıyla aşağıdaki projeler yapılabilecek ve bunların sonucunda birçok kazanım elde edilecektir: Sektör, gelişmenin ve altyapı yatırımların yüksek olduğu bir alan olduğu için fabrika/depo yatırımı yapmadan önce fabrika/deponun Dijital İkizler inin yapılması kritiktir. Dijital ikiz aslında fiziksel dünyadaki bir cihazın, kişinin veya fabrikanın dijital dünyadaki simülasyonunu temsil eder [6]. Simülasyon teknolojisiyle, fabrika kurulmadan önce dijital ikizin, fabrika kurulduktan sonra ise sensör/eyleyici altyapısı ile fabrikanın dijital gölgesinin (fiziksel yapıdaki her şeyin birebir aynısının dijital ortamda yapılması) oluşturulması mümkündür. gibi faaliyetler yapılabilecektir. Bu tür çalışmalarda istatistik bilgisine sahip olmak kritik önemdedir. Teknisyenin ve üretim sorumlusunun kontrol panelinden bu veriler anlık alınabilecektir. Ayrıca arıza durumunda SMS ile yöneticilere dahi uyarı gönderilebilmekte, üretim hattındaki uygulamalara benzer şekilde uzaktan ürün bakımı için de aynı uygulamalar yapılabilmektedir. Cobot uygulamaları (insan ve makinenin beraber çalışması) ile standart paket boyutuna sahip olmayan malzemelerin paketlenmesi ve kimyasal malzeme karışım faaliyetlerinin hızlıca yapılabilmesine olanak sağlanabilecektir. Ürün Yaşam Döngüsü (İng. Product Lifecycle Management - PLM), Kurumsal Kaynak Yazılımı (İng. Enterprise Resource Planning - ERP), Üretim Yönetim Sistemi (İng. Manufacturing Execution System - MES), Üretim Operasyon Yönetimi (İng. Manufacturing Operation Management - MOM) gibi yazılımlarla dikey entegrasyon; tedarikçi, müşteri ve satış sonrası hizmetler portalı gibi altyapılarla da yatay entegrasyon sağlanabilir. Bunların haricinde Bilgisayar Destekli Tasarım (İng. Computer Aided Design - CAD) verisini Bilgisayar Destekli Üretim (İng. Computer Aided Manufacturing - CAM) verisine hızlıca dönüştürmek, bunu da üretim hattına MES aracılığıyla hızlıca entegre edebilmek mümkündür. Sektörde laboratuvar çalışmaları (prototip) için eklemeli imalat yapan 3D yazıcılar varken bunun artık 3D üretim atölyesine dönüşmesi gereklidir. Yeni kurulacak bu tür atölyelerde fire parçaların yerini tamamlamak, prototip çalışmalarının ihtiyacını ve satış sonrası hizmetlerde anlık ortaya çıkan ihtiyaçları hızlıca karşılamak mümkün olabilecektir. Eklemeli imalat teknolojileri öyle ileri bir noktaya gelmiştir ki, Mars kolonilerinin ihtiyaçlarının inşa edilmesinde dahi söz konusu teknolojilerin kullanılması planlanmaktadır [7]. Blockchain teknolojisi (merkezî bir otoritenin yönetmediği, veri zincirlerinin bağımsız yönetimine imkân veren altyapı ve dijital kayıt defteri olarak düşünülebilir) ile özellikle havacılık alanında kritik olan izlenebilirlik isteri sağlanabilecektir. Bu teknoloji ile tedarikçi, ana yüklenici ve müşteri arasında bilgi aktarımı daha doğru şekilde yapılabilecektir. Tedarik yönetimde firmalar, bu teknolojiyi gümrük süreçlerinin yönetiminde kullanmaya başlamışlarlardır. Üretim hattındaki tezgâhlardan sensörler aracılığı ile alınacak verilerle tezgâh bakım planlaması (önleyici bakım faaliyetleri), tezgâhta işlenen parçanın kritik ölçülerinin anlık olarak takibi ve parçanın hurda olmasını önleme Şekil 2. Mars bina parçaları [7] 29

32 TASARIM VE MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ İlk olarak önemli kaynaklar olan insan ve sermayeye ihtiyaç bulunuyor. Bu iki bileşenin alt faktörlerine baktığımızda ise karşımıza organizasyonel ve teknolojik faktörler çıkıyor. Bunlar sırasıyla; kurum içi iletişim, şirketin değişim kültürüne yatkınlığı, üst yönetim desteği, kurumun eğitim düzeyi ya da yeni sistemler için kurum içi farkındalık eğitimleri, iş süreçlerinin yeniden tasarlanması, kullanılacak sistemin eski sisteme uyumu veya karmaşıklığı şeklindedir. Özellikle kurum içi iletişim, üst yönetim desteği, iş süreçlerinin yeniden tasarlanması (verimli ve etkili süreçlerin tasarımı) ve yazılım/donanım karmaşıklık düzeyinin, yeni sistemlerin uygulanması ve şirketlerin bir şekilde dijitalize olmasında etkili olduğu söylenmektedir [8]. Alman mühendislik akademisi Acatech in 2016 ve 2017 yılları arasında yaptığı çalışmada dijital dönüşümün yönetilmesinde, şirketlerin sahip oldukları kaynaklar (insan ve altyapı), bilgi sistemleri gücü, kültürü ve organizasyon şeklinin etkili olduğu tespit edilmiştir. Artırılmış gerçeklik teknolojisi sayesinde üretim hattındaki operatöre montaj talimatı, artırılmış gerçeklik gözlükleri üzerinden üç boyutlu olarak sunulabilecektir. Ayrıca, satış sonrası kullanıcı eğitimlerinde de bu teknoloji ile müşteri memnuniyeti artırılacaktır. Çalışma istasyonunda kişiye uygun istasyon yükseklik seviyesi, ışık seviyesi ve iş planı (kişinin yeteneklerini analiz edip ona göre iş ataması yapabilen algoritmalar gibi) sunan çerçeveye dönüşmesi sağlanabilecektir. Yüksek Ar-Ge gereksinimi olan savunma sektöründeki işe alımlarda, yapay zekâ teknolojilerinin kullanımı ile en doğru kişiye ulaşabilecektir. Hem sensörler hem de kurumsal kaynak yazılımlarından alınan verilerle veri analizleri yapılıp yönetimin hızlıca karar alması kolaylaştırılabilecektir. PLM, ERP, MES gibi altyapılar yöneticiler için hızlı raporlama (iş zekâsı uygulamaları) uygulamaları için altyapı oluşturacaktır. Bunlar sonucunda problemler daha hızlı çözülecek ve değer yaratmaya daha fazla odaklanılabilecektir. Bu çalışmalarda siber tehditlerin göz ardı edilmemesi ve sistemlerin buna göre kurulması gereklidir. Peki bu dijitalleşme adımlarını yerine getirebilmek ya da yapılan çalışmaları hızlandırabilmek için şirketlerin neye ihtiyacı var? Dijitalleşme; iş yapış yöntemlerinde değişikliğe, pazara çıkış sürelerinde azalmaya, üretim hattında verimliliğin artmasına ve çalışanın yetkinlik düzeyinde değişikliklere neden olmaktadır. Işıksız, insan dokunuşunun az olduğu fabrikalar kullanılmaya başlanmıştır. Savunma sanayii sektörü, bu alanda personel yetkinliğini artırmalı, akıllı ürün ve fabrika altyapısını bilgi teknolojileri altyapısıyla birleştirerek diğer sektörlere örnek olmalıdır. Bunlara ek olarak, bu alanlarda dünyada henüz yatırım yapılmayan ya da gelişme aşamasında olan alanlara (örneğin, IOT alanında makinelerin birbirleri ile entegrasyonunda kullanılan iletişim ağı bileşenlerinde eksiklikler vardır) yönelinmesiyle millî ve yerli ürünler/sistemler ortaya çıkarılmalıdır. Referanslar [1] (son erişim ). [2] (son erişim ). [3] (son erişim ). [4] (son erişim ). [5] (son erişim ). [6] Arıksoy, G. (2019). Dijital ve Fiziksel Dünya Arasındaki Köprü: Dijital İkiz, HBR Türkiye. [7] (son erişim ). [8] Yavuz, H. (2018). The Critical Success Factors for Manufacturing Execution Systems Adoption in the Defense Industry of Turkey: An Industrial Case Study, ODTÜ. YAZARLAR HASAN YAVUZ KIDEMLİ UZMAN MÜHENDİS ÜRETİM PLANLAMA BİRİMİ 30 SAYI 16 OCAK 2020

33 FUAR VE ORGANİZASYONLAR Roketsan, TEKNOFEST e Damgasını Vurdu 2018 yılında ilki düzenlenen ve havacılıktan otomotive, yapay zekâdan simülasyon teknolojilerine, su altı sistemlerinden otonom araçlara kadar birçok alanda ortaokul, lise, üniversite ve yüksek lisans öğrencilerinin yeteneklerini sergilediği TEKNOFEST İstanbul Havacılık, Uzay ve Teknoloji Festivali nin ikincisi bu yıl Eylül 2019 tarihleri arasında düzenlendi. Atatürk Havalimanı nda gerçekleştirilen festivalde ilgi çekici etkinliklerin yanı sıra uçuş gösterileri, sergiler, atölye çalışmaları ve seminerler yer aldı. Festivalde Roketsan, sergilediği son teknoloji ürün ve yetenekleriyle dikkat çekti. Roketsan ve TÜBİTAK SAGE ortak çadırında gerçekleştirilen Roketimi Tasarlıyorum Atölyesi ne genç ziyaretçiler büyük ilgi gösterdi. Etkinlik, TEKNOFEST boyunca devam etti. TEKNOFEST in beşinci gününde, Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip ERDOĞAN ın katılımıyla Roket Yarışması ödül töreni gerçekleştirildi. Roket Yarışması kapsamında, alçak irtifa kategorisinin birincisi M. Emin Saraç Anadolu İmam Hatip Lisesinden Çargâh Roket Takımı ile yüksek irtifa kategorisinin birincisi Pamukkale Üniversitesinden Hazar Roket Takımı na ödülleri Cumhurbaşkanımız tarafından verildi. Roket Yarışması nın ikincilik ve üçüncülük ödülleri, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat OKTAY tarafından takdim edildi. Festival boyunca Roketsan a büyük ilgi gösteren tüm katılımcılara teşekkür ederiz. 31

34 FUAR VE ORGANİZASYONLAR Roket Yarışması İzleyenleri Büyüledi İlk kez geçtiğimiz yıl düzenlenen ve 550 binden fazla ziyaretçisiyle dünyanın en büyük ikinci havacılık etkinliği olan TEKNOFEST İstanbul Havacılık, Uzay ve Teknoloji Festivali kapsamında, Roketsan sponsorluğunda TÜBİTAK SAGE ile birlikte düzenlenen Roket Yarışması bu yıl rekor seviyede ilgi topladı. Alçak irtifa için 341, yüksek irtifa için 230 olmak üzere katılım sağlayan toplam 571 takım arasından ön değerlendirme süreçlerini başarıyla geçen 79 u, 4 10 Eylül tarihleri arasında Aksaray daki Hisar Atış Alanı nda yapılan roket yarışmasına katılmaya hak kazandı. 32 SAYI 16 OCAK 2020

35 FUAR VE ORGANİZASYONLAR Yarışma, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa VARANK ve Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanı Prof. Dr. İsmail DEMİR in katılımlarıyla gerçekleşti. Lise ve üniversite öğrencilerinden oluşan takımlar, alçak ve yüksek irtifa olmak üzere iki kategoride yarıştı. Katılımcıların kullandığı model roket motorları, ulaşım ve konaklama dâhil olmak üzere tüm masraflar Roketsan tarafından karşılandı. Galip gelen takımlar için ödül töreni, Eylül tarihlerinde Atatürk Havalimanı nda düzenlenen TEKNOFEST İstanbul Havacılık, Uzay ve Teknoloji Festivali nde gerçekleştirildi. Yeni nesillerin, ilgi alanları doğrultusunda kendini geliştirerek yerli ve millî üretime katkı sağlayan bireyler olarak yetişmesini teşvik etmeyi amaçlayan Roketsan, gençlerin yeteneklerini göstermesine imkân sunan TEKNOFEST teknoloji platformuna bir kez daha destek olmanın gururunu yaşıyor. 33

36 FUAR VE ORGANİZASYONLAR Roketsan, Paris Airshow da Dikkatleri Üzerine Çekti İki yılda bir Fransa da düzenlenen Paris Airshow Fuarı na Roketsan katılım sağladı Haziran 2019 tarihleri arasında gerçekleşen dünyanın en büyük havacılık fuarından biri olan Paris Airshow Fuarı nda Mikro Uydu Fırlatma Sistemi yurt dışında ilk kez tanıtıldı. Paris Airshow sırasında Roketsan üretimi SOM Stand-Off Mühimmatı ve SOM-J JSF Uyumlu Stand-Off Mühimmatı TÜBİTAK standında da yer aldı. Farklı platformlara entegre edilebilen Roketsan füze sistemlerinin, uluslararası organizasyonlar kapsamında sektörün önde gelen çözüm ortaklarının stantlarında da sergilendi. Etkinlik boyunca Roketsan standını Angola, Bangladeş, Botsvana, Burkina Faso, Etiyopya, Gabon, Pakistan, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Macaristan, Kuzey Makedonya, Katar, Moritanya, Senegal, Tanzanya ve Litvanya delegasyonları ziyaret etti. Defence & Security Equipment International Fuarı Roketsan, Eylül 2019 tarihleri arasında Londra da gerçekleştirilen Defence & Security Equipment International (DSEI) fuarında sergilediği ürünlerle dikkat çekti. Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanı Prof. Dr. İsmail DEMİR in başkanlığında millî katılım sağlanan fuarda; Brezilya, Filipinler, Hollanda, Malezya, Nijerya, Romanya, Pakistan, Ürdün ve Umman üst düzey heyetleri Roketsan standında yeni ürün ve yetenekler hakkında bilgi aldı. 34 SAYI 16 OCAK 2020

37 FUAR VE ORGANİZASYONLAR Arms & Security Roketsan 8-11 Ekim 2019 tarihlerinde Ukrayna nın başkenti Kiev de düzenlenen Arms & Security Fuarı nda en son teknoloji ürün ve yeteneklerini sergiledi. Etkinlik sırasında T.C. Kiev Büyükelçimiz Yağmur Ahmet GÜLDERE başta olmak üzere Türkiye, Brezilya, Ukrayna ve Pakistan heyetleri Roketsan standını ziyaret ederek sergilenen ürünler hakkında bilgi aldı. Dubai Airshow Roketsan, Kasım 2019 tarihleri arasında Birleşik Arap Emirlikleri, Dubai de gerçekleştirilen Dubai Airshow Fuarı na katıldı. Bölgenin en büyük uluslararası havacılık ve savunma sanayii organizasyonlarından biri olan etkinlik, savunma ve havacılığın dünyanın dört bir yanındaki öncü firmalarına ev sahipliği yaptı. Fuarda yerel kanallar, Kokpit Aero programı ve Vietnam Televizyonu röportaj gerçekleştirdi. Yaklaşık 20 yıldır bölgede bulunan; farklı tip roket, füze, silah sistemi ortak üretim projelerini gerçekleştiren Roketsan ın standını Abu Dabi Büyükelçisi Can DİZDAR ve Askerî Ataşe Albay Hakan ÇAM başta olmak üzere; Azerbaycan, Birleşik Arap Emirlikleri, Bangladeş, Güney Kore, Nijerya, Macaristan, Malezya, Moritanya, Pakistan ve Romanya nın üst düzey delegasyonları ziyaret etti. 35

38 FUAR VE ORGANİZASYONLAR 7. ÜSİMP Patent Fuarı ve Üniversite-Sanayi İş Birliği Kongresi Sosyal sorumluluk anlayışı ile kurulmuş bir sivil girişim olarak, tüm paydaşları arasında üniversite-sanayi iş birliği ve teknoloji transferi konusunda farkındalık yaratmayı amaçlayan Üniversite-Sanayi İş Birliği Merkezleri Platformu (ÜSİMP), Kasım 2019 tarihleri arasında İstanbul da Ulusal Patent Fuarı ve Üniversite-Sanayi İş Birliği Kongresi düzenledi. Toplumsal Fayda için Üniversite-Sanayi İş Birliğinde Arayüzlerin Rolü teması etrafında şekillenen kongreye, Roketsan Genel Müdürü Selçuk YAŞAR panelist olarak katıldı. TÜBİTAK Başkanı Hasan MANDAL ın moderatörlüğünde, Arçelik A.Ş. Genel Müdür Yardımcısı C. Ş. Oğuzhan ÖZTÜRK ve ATABAY İlaç Yönetim Kurulu Başkan Vekili Zeynep ATA- BAY ın da panelist olarak katıldığı oturumda, araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesinde büyük ölçekli şirketlerin rolü ele alındı. 36 SAYI 16 OCAK 2020

39 FUAR VE ORGANİZASYONLAR 9. Deniz Sistemleri Semineri Savunma Sanayii Başkanlığı, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, ODTÜ-BİLTİR, TSS Haber Grubu ve AFCEA-TR tarafından desteklenen 9. Deniz Sistemleri Semineri, Ekim 2019 tarihlerinde ODTÜ Kongre ve Kültür Merkezi nde gerçekleştirildi. Etkinlikte Roketsan standını, Millî Savunma Bakanlığı Tersaneler Genel Müdür Yardımcısı Tuğamiral Mehmet SARI ve Millî Denizaltı Müdürü Mühendis Albay Mersin GÖKÇE, üst düzey Bulgaristan ve Yunanistan heyetleri ziyaret etti. Seminerin ikinci günü Roketsan Deniz Sistemleri İş Geliştirme Takım Lideri Serkan ÇELEBİ Taktik Füze Sistemlerinin Deniz Platformları Uygulamaları, Sistem Mühendisliği Birimi Birim Yöneticisi Ali GÜRÜN Denizaltı Savunma Harbi (DSH) Roketi ve Atıcı Sistemi ve Balistik Sistemler Sistem Mühendislği Birimi Lider Mühendisi Utku GÜMÜŞ DSH ve Karadan Karaya Füzelerin Deniz Platformlarında Kullanılması konusunda sunumlarını gerçekleştirdi. Mimar ve Mühendisler Grubu 4. Ar-Ge ve İnovasyon Zirvesi ve Sergisi MMG 4. Ar-Ge ve İnovasyon Zirvesi ve Sergisi, Mimar ve Mühendisler Grubu (MMG) tarafından gerçekleştirildi. Etkinlikte Roketsan standına çeşitli üniversitelerden öğrenciler ve alt yüklenici firmalar yoğun ilgi gösterdi. 37

40 FUAR VE ORGANİZASYONLAR 2. Askerî Radar ve Sınır Güvenliği Zirvesi Savunma Sanayii Başkanlığı desteğiyle 2. Askerî Radar ve Sınır Güvenliği Zirvesi, Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD) tarafından Ankara Hilton Garden Inn de, 2-3 Ekim 2019 tarihlerinde gerçekleştirildi. Zirvede Millî Savunma Bakanı Hulusi AKAR, İçişleri Bakanı Süleyman SOYLU, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Yaşar GÜLER, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Ümit DÜNDAR, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Hasan KÜÇÜKAKYÜZ, Genel Plan Prensipler Başkanı Tümgeneral Reha Ufuk ER, MÜSİAD Başkanı Abdurrahman KAAN ve Afganistan heyeti Roketsan standını ziyaret ederek sergilenmekte olan yüksek teknolojili ürünler hakkında bilgi aldı. Zirve kapsamında Roketsan Atmosfer Üst Katman ve Uzay Savunma Sistemleri Takım Lideri İbrahim Refik ALTAY, Roketsan ın 2019 yılında kamuoyuna tanıtılan ürünlerinden biri olan "ALKA Yonlendirilmiş Enerji Silah Sistemi" üzerine, Balistik Koruma Sistemleri Platform Entegrasyon ve Test Mühendisi Ali Sercan COŞKUN "Alansal Koruma Ürünleri ve El Yapımı Patlayıcı Tehditlerine Karşı Kompozit Çözümler hakkında sunum gerçekleştirdi. Nusret-2019 Davet Tatbikatı NATO ve Türkiye den Deniz Kuvvetleri, Hava Kuvvetleri ile Sahil Güvenlik Komutanlığı na bağlı yüzer ve uçar birliklerle, çeşitli ülkelerden gözlemcilerin katıldığı Nusret-2019 Davet Tatbikatı, Çanakkale deki Nara Kalesi nde gerçekleştirildi. Çanakkale Deniz Müzesi nde yer alan Nusret Mayın Gemisi nde gerçekleştirilen açılış töreni sonrası düzenlenen fuarda, Roketsan standını Çanakkale Boğaz Komutanı Tuğamiral Levent Kerim UÇA, Erdek Mayın Filosu Komutanı Tuğamiral Mehmet Baybars KÜÇÜKATAY ile Kuveyt ve İtalya heyetleri ziyaret etti. 38 SAYI 16 OCAK 2020

41 FUAR VE ORGANİZASYONLAR Roketsan, NATO Güvenlik Yatırımları Programı Çalıştayı nda NATO Müttefik Dönüşüm Komutanlığınca her yıl farklı ülkelerin ev sahipliğinde düzenlenen NATO Güvenlik Yatırım Program Çalıştayı, bu sene Haziran 2019 tarihleri arasında Antalya da, Hava Kuvvetleri Komutanlığı sorumluluğu ve Millî Savunma Bakanlığı koordinasyonunda gerçekleştirildi. Çalıştaya NATO üyesi ülkelerin ilgili personeli, NATO tedarik kurumlarında (NATO Destek ve Tedarik Ajansı, NATO Muhabere ve Bilgi Ajansı ve NATO Güvenlik Yatırım Programları) çalışan sivil ve asker temsilciler ile muhtelif Savunma Bakanlıkları yetkilileri katıldı. Çalıştayda Roketsan standında TEBER Lazer Güdüm Kiti, SOM-J JSF Uyumlu Stand-Off Mühimmatı ve Çok Namlulu Roketatar Silah Sistemleri sergilendi. Etkinlik kapsamında katılımcılara Asya ve Uzakdoğu Pazarlama Lideri Bora BÜTÜN tarafından sunum gerçekleştirilerek Roketsan ürün ve yetenekleri hakkında bilgi aktarıldı. 10. Uluslararası Talaşlı İmalat Sempozyumu 10. Uluslararası Talaşlı İmalat Sempozyumu 7-9 Kasım 2019 tarihleri arasında Antalya da gerçekleştirildi. Talaşlı imalat alanında faaliyet gösteren ulusal ve uluslararası akademisyenler ile sektör temsilcilerinin yer aldığı etkinlikte, Roketsan Üretim Mühendisliği Müdürü Salih GÜLLEROĞLU Yeni Nesil Malzemelerin Yüksek Performansla İşlenmesinde Kesici Takımların Rolü başlıklı panele katıldı ve konuşmasında roket ve füze üretiminde kullanılan işlenebilir yeni nesil malzemeler ve bu malzemelerin işlenmesinde yaşanan problemler hakkında bilgi vererek kesici takım sektöründen beklentilerini dile getirdi. 39

42 FUAR VE ORGANİZASYONLAR 1. Tedarik Zinciri ve Lojistik Çalıştayı Roketsan Tedarik Zinciri ve Lojistik Genel Müdür Yardımcısı Akın TOROS un katılımı ile gerçekleştirilen çalıştay kapsamında; tedarik zincirine yönelik her bir süreç, uzmanlık alanları dikkate alınarak oluşturulmuş 9 farklı grup tarafından incelendi. Ardından gruplar sistem ve süreç iyileştirmeleri için öneri hazırladı. Tüm gün süren çalıştay sonunda ortaya çıkan yaklaşık 400 farklı önerinin değerlendirilmesi ve projelendirilmesi amacıyla alt çalışma grubu oluşturuldu. 16 Kasım 2019 tarihinde Roketsan ın Next Level yönetim ofisinde Tedarik Zinciri ve Lojistik Genel Müdür Yardımcılığı tarafından 1. Tedarik Zinciri ve Lojistik Çalıştayı düzenlendi. Tedarik Zinciri ve Lojistik Genel Müdür Yardımcılığı bünyesinde ekip çalışmasının artırılması, ortak sorunların ve çözüm önerilerinin birlikte belirlenmesi ve farklı bölümlerde yer alan çalışanların birbirleriyle olan iletişiminin güçlenerek ortak dilin kullanılabilmesi adına etkili olan çalıştayın tekrar edilmesi planlanıyor. SemproConX Kasım 2019 tarihlerinde Ankara da gerçekleştirilen SemproConX19 Konferansı kapsamında Türkiye de ilk kez Dijital Dünyada Başarılı Ürün Yaşam Döngüsünün Yönetimi tartışıldı. Yurt içi ve yurt dışından gelen deneyimli uzmanların tecrübelerini aktardığı konferansta, ürün yaşam döngüsünü yönetmek için kullanılan çözümler ve dijital dönüşümde ürün sürekliliğine odaklanıldı. CM2 modelini geliştiren IpX firmasından konuşmacıların yanı sıra, CM2 metodunu şirketlerinde uygulamaya başlamış olan CM2-Profesyonel sertifika sahipleri, deneyimlerini konuşma ve panellerde katılımcılarla paylaştı. Konferansta; Roketsan Hava Savunma Sistemleri Direktörü Cenk ÖNEN Süreç Mükemmelliğine Ulaşmak için Şirket Kültür ve Organizasyonunun Yönetilmesi, Konfigürasyon ve Ürün Yönetim Sorumlusu Duygu ABADAN SEVEN, Ürün Yaşam Döngüsü Yönetim Sistemi için CM2 Tabanlı Fiziksel Kalem Hiyerarşisi Uygulaması ve PLM Müdürü Emrah TUFAN Roketsan da Dijital Dönüşüm Yol Haritası başlıklı sunumlar yaptı. Sunumların yanı sıra Roketsan Konfigürasyon Ürün Yönetim Birim Yöneticisi Nuray CÖMERT, Konfigürasyon Yönetiminin Şirketlerdeki Yeri", Emrah TUFAN Geleceğin Ürün Yönetimi Nasıl Olmalı?, Konfigürasyon ve Ürün Yönetim Lideri Murat KAVUŞAN ise CM2 Metodolojisinin Dijital Dönüşüme Katkısı konulu panellere konuşmacı olarak katıldı. 40 SAYI 16 OCAK 2020

43 FUAR VE ORGANİZASYONLAR Kompozit Malzeme Esaslı Basınçlı Kaplar ve Silindirik Yapılar Çalıştayı Ülkemizde elyaf takviyeli polimerik kompozitler, polimerik kompozitler ile tabakalandırılmış metal ya da polimerik iç gömlek içeren basınçlı kaplar, silindirik yapılar ve bunlara benzer komponentlerin tasarımı, analizi, modellenmesi, imalatı ve testleri gibi konularda bilgi birikiminin oluşturulmasına katkı sağlanması amacıyla düzenlenen Kompozit Malzeme Esaslı Basınçlı Kaplar ve Silindirik Yapılar Çalıştayı Aralık 2019 da İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü (İYTE) ev sahipliğinde düzenlendi. İnovasyon Merkezi nde yapılan çalıştayda Roketsan Yapısal Malzeme Teknolojileri Birimi Yönetici Mühendisi Fatih GÜNER, Ar-Ge den Ürüne: Kompozit Roket/Füze Yapısal Gövde Uygulamaları konulu bir sunum gerçekleştirdi. Çalıştayda, Roketsan ın yanı sıra Savunma Sanayii Başkanlığı, TOFAŞ, Türk Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş. ve TÜBİTAK gibi önemli kurum ve kuruluşların temsilcileri de sunum yaptı. 41

44 FUAR VE ORGANİZASYONLAR 10 Kasım da Atamızı Andık Roketsan Elmadağ ve Lalahan tesislerinde, Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK ün aramızdan ayrılışının 81. yılında anma töreni düzenlendi. Her 10 Kasım da olduğu gibi bu 10 Kasım da da Atamıza olan bağlılığımızı ve sevgimizi bir kez daha dile getiriyor, Ulu Önderimizi saygı, özlem ve minnetle anıyoruz. Gaziler Günü Roketsan, 19 Eylül Gaziler Günü nde Roketsan Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Faruk YİĞİT, Yönetim Kurulu üyeleri ve Roketsan Genel Müdürü Selçuk YAŞAR ile şirketimizde çalışan 15 Roketsanlı gazinin bir araya geldiği bir yemek düzenledi. Bunun yanı sıra, TEKNOFEST kapsamında standımızı ziyaret eden tüm gazilerin Gaziler Günü nü kutladık. Milletimiz ve vatanımız uğruna canlarını ortaya koyan, başta Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK ve silah arkadaşları olmak üzere tüm aziz gazilerimizin Gaziler Günü nü en içten dileklerimizle kutluyor, sonsuzluk yolculuğuna çıkan şehitlerimizi rahmet ve saygıyla anıyoruz. 42 SAYI 16 OCAK 2020

45 ROKETSAN DAN HABERLER Türkiye nin En Çok Ar-Ge Harcaması Yapan 4. Şirketi Roketsan Roketsan, yenilikçi sistemler tasarlamanın Ar-Ge çalışmalarıyla mümkün olduğu bilinciyle bu alanda yaptığı yatırımlarla her yıl dikkatleri üzerine topluyor ten beri Türkiye de inovasyon ve Ar-Ge araştırmalarına en çok yatırım yapan firmalar, Ar-Ge 250 listesiyle açıklanıyor yılına ait Ar-Ge 250 listesinde Roketsan, yerini koruyarak Türkiye nin en çok Ar-Ge harcaması yapan firmaları arasında 4. sırada yer aldı. Ar-Ge alanında faaliyet gösteren 1000 den fazla mühendisimiz, 2009 yılında faaliyete geçirilen Ar-Ge tesislerimizde çalışmalarını başarı ile yürütüyor SIRA ŞİRKET 2018 AR-GE HARCAMASI (TL) 1 ASELSAN ELEKTRONİK SAN. VE TİC. A.Ş , TUSAŞ - TÜRK HAVACILIK VE UZAY SAN. A.Ş , ,00 3 FORD OTOMOTİV SAN. A.Ş ,67 1, ROKETSAN ROKET SAN. VE TİC. A.Ş , ,00 5 TURKCELL TEKNOLOJİ ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME A.Ş ,35 29, VESTEL ELEKTRONİK SAN. VE TİC. A.Ş ,33 4, ,00 7 OTOKAR OTOMOTİV VE SAVUNMA SAN. A.Ş ,00 33, ,00 8 ARÇELİK A.Ş , HAVELSAN - HAVA ELEKTRONİK SAN. VE TİC. A.Ş , ,00 SIRA ŞİRKET 2018 AR-GE AR-GE NİN AR-GE 2019 DA 10 TOFAŞ TÜRK OTOMOBİL FABRİKASI A.Ş. HARCAMASI ,00 (TL) CİRODAN PERSONEL PLANLANAN AR-GE ALDIĞI PAY 1,45(%) SAYISI ,28 HARCAMASI (TL) 11 MERCEDES-BENZ TÜRK A.Ş ,97 1, , ROKETSAN ROKET SAN. VE TİC. A.Ş. TEI TUSAŞ MOTOR SAN. A.Ş , , , , ,00 13 FNSS SAVUNMA SİSTEMLERİ A.Ş ,00 0, ,00 14 TÜRK TELEKOMÜNİKASYON A.Ş ,00 AR-GE NİN CİRODAN ALDIĞI PAY (%) AR-GE PERSONEL SAYISI 2019 DA PLANLANAN AR-GE HARCAMASI (TL) 15 LOGO YAZILIM SAN. VE TİC. A.Ş , ,00 16 SİEMENS TÜRKİYE SAN. VE TİC. A.Ş , ,00 17 NETAŞ TELEKOMÜNİKASYON AŞ ,04 17, ,00 18 TÜRKİYE ŞİŞE VE CAM FABRİKALARI A.Ş ,00 0, ,00 19 BSH EV ALETLERİ SAN. VE TİC. A.Ş , ,00 20 STM SAVUNMA TEKNOLOJİLERİ MÜH. VE TİC. A.Ş , ,00 21 DEVA HOLDİNG A.Ş , ,00 22 ABDİ İBRAHİM İLAÇ SAN. VE TİC. A.Ş ,94 2, ,00 23 BOSCH SAN. VE TİC. A.Ş ,14 1, ,00 24 VESTEL BEYAZ EŞYA SAN. VE TİC. A.Ş ,83 1, ,00 25 TÜRK TRAKTÖR VE ZİRAAT MAKİNELERİ A.Ş ,00 1, ,00 Türkiye nin En Etkin 50 İnsan Kaynakları Yöneticisi Belli Oldu Türkiye nin En Etkin 50 İK Yöneticisi Araştırması nda Roketsan İnsan Kaynakları ve Akademi Direktörü Dr. Abdurrahman BAŞ, 2019 En İyi 50 CHRO ödülüne layık görüldü. İş dünyasında dijitalleşme ve çevikliği odak alan zirvede, 2019 yılında Türkiye nin en etkin İK liderleri arasında yer alan Roketsan İnsan Kaynakları ve Akademi Direktörü Dr. Abdurrahman BAŞ ı kutluyoruz. Türkiye nin insan kaynakları alanındaki yeniliklere liderlik ederek başarı kazanmış en etkin insan kaynakları liderlerini belirlemek üzere her yıl Fortune Türkiye ve DataExpert iş birliğinde yapılan Türkiye nin En Etkin 50 İK Yöneticisi Araştırması ; bu yıl CHRO Summit 2019 zirvesiyle, 15 Ekim 2019 da gerçekleştirildi. Türkiye nin En Etkin 50 İK Yöneticisi Araştırması ; şirketlerin en önemli sermayesi olan insan kaynağını en etkin biçimde yöneten, kurum öncelikleri doğrultusunda fark yaratan, benzersiz uygulamaları hayata geçiren ve Türkiye nin en büyük 1000 şirketi üzerinden yapılan bu incelemeyle belirlenen kişilerden oluşuyor. Liste, Türkiye nin önde gelen kuruluşlarının; ciro, kârlılık, hissedar yapısı, sektör çeşitliği ve çalışan sayısı yönlerinden analiz edilmesinin ardından İK liderlerinin performanslarının incelenmesiyle oluşturulmaktadır. 43

46 ROKETSAN DAN HABERLER Fortune 500 Türkiye 2019 Listesi Açıklandı Türkiye de imalat, ticaret, hizmet ve inşaat sektörlerini kapsayan Fortune 500 Türkiye çalışmasının, bu yıl 12 ncisi gerçekleştirildi. Finansal kurumlar ve holdingler haricindeki tüm sektörleri kapsayan, ülkenin en büyük firmalarının listelendiği sıralamada Roketsan, 2017 de 171. olmasını sağlayan TL net satış rakamını 2018 de TL ye yükselterek 115 inci oldu. 44 SAYI 16 OCAK 2020

47 ROKETSAN DAN HABERLER Roketsan En Çekici İşverenler Sıralamasında Yükselişte Her yıl dünyanın yaklaşık 60 tan fazla ülkesinde 1,5 milyonu aşkın gencin katılımıyla gerçekleştirilen Universum En Çekici İşverenler Araştırması nın 2019 yılı Türkiye ayağı tamamlandı. Türkiye nin Y ve Z kuşaklarının çalışma yaşamından neleri beklediği ve neleri deneyimlediğine yönelik yapılan bu araştırmaya 50 üniversiteden öğrenci ve ortalama iş deneyimi 4,5 yıl olan genç profesyonel katıldı. Genç profesyonellerin tercihlerine göre ise, 2018 yılında 9. sırada yer alan Roketsan, 2019 yılında yine bir basamak ilerleyerek 8. sıraya yerleşti. Roketsan İşveren Markası Yönetimi süreci kapsamında nitelikli insan kaynağını çekebilmek için yapmakta olduğu çalışmalar ile her yıl hedefine daha da yaklaşıyor. Anket sonuçlarına göre; mühendislik öğrencileri için 2018 yılında en çekici 50 şirket arasında 8. sırada yer alan Roketsan, 2019 yılında bir basamak ilerleyerek 7. sıraya yükseldi. Genç Profesyoneller için 2019 un En Çekici Şirketleri Mühendislik Öğrencileri İçin 2019 un En Çekici Şirketleri Aselsan Türk Hava Yolları Koç Holding Rönesans İnşaat TAI (TUSAŞ) Aselsan Apple Microsoft Google Koç Holding Sıralama Sıralama Sıralama Sıralama Sıralama Sıralama Sıralama Sıralama Sıralama Sıralama Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim m Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim işim Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim 1 Roketsan Google Apple Roketsan Microsoft Siemens Roketsan Türk Hava Yolları Roketsan Sabancı Holding TAI (TUSAŞ) Havelsan Sıralama Sıralama Sıralama Sıralama S Sıralama Sıralama Sıralama Sıralama Sıralama S Sıralama Sıralama Sıralama Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim Sıralamasına Göre Değişim 0 Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Roketsan dan Tam Destek Roketsan, toplumsal cinsiyet eşitliği konusuna duyarlı ilke ve politikalar benimsenmesini sağlayarak; eğitim ve gelişim, terfi süreçleri, liderlik rolleri ve karar alma mekanizmalarına erişimde fırsat eşitliği ve eşit fırsatlar sağlama prensiplerine özen göstermeye devam ediyor. Capital Dergisi nin Kasım 2019 sayısında yayınladığı, kadın çalışan sayısı ve kadın yönetici sayısı bazında gerçekleştirilen Kadın Dostu 100 Şirket Araştırması nda Roketsan, 2018 yılı itibarıyle Kadın Dostu 100 Şirket arasında 93. sırada ve Kadın Yönetici Dostu 100 Şirket arasında 67. sırada yer aldı. 45

48 ROKETSAN DAN HABERLER 6-7 Kasım 2019 da ise Hacettepe Üniversitesi Genç Araştırmacılar Topluluğu nun düzenlediği Best of Best 2019 etkinliği kapsamında, Roketsan İnsan Kaynakları ve Akademi Direktörlüğü Organizasyonel Gelişim Lideri Tuğçe ŞENOL En Kadınlar Kategorisi oturumuna panelist olarak katıldı. Kadınların toplumdaki yeri, iş hayatında kadınların karşılaştıkları zorlukları nasıl aşabilecekleri, kadınların hangi yetenek ve yetkinliklere yatırım yapmaları gerektiği ve kadınları kariyerlerinde liderlik rollerine, zirveye taşıyacak olan etkenlerin neler olduğu üzerine konuştu. Kadın çalışanların artırılmasına yönelik çalışmaları desteklemek amacıyla; Türkiye Kadın Girişimciler Derneği (KAGİDER) tarafından 8 Kasım 2019 tarihinde gerçekleştirilen Geleceğin Kadın Liderleri Eğitim Programı nda; işine, toplumuna ve çevresine farklılık getirecek genç kadınları topluma ve iş yaşamına hazırlamak, onların becerilerini, duyarlılıklarını geliştirmek ve donanımlarını artırmak amacıyla genç kadınları sektör temsilcileriyle bir araya getiren Speed Networking Paneli ne katılım sağlandı. Roketsan İnsan Kaynakları ve Akademi Direktörlüğü Yetenek Yönetimi Yöneticisi Nazlı YILMAZ MUHARREMOĞLU, 100 genç kadınla bir araya gelerek Roketsan kurum kültürü, işe alım kriterleri, staj programları ve Roketsan da çalışanları nasıl bir hayatın beklediği ile ilgili bilgi paylaşımında bulundu. KADIN DOSTU 100 ŞİRKET ŞİRKET TOPLAM ÇALIŞAN SAYISI KADIN ÇALIŞAN SAYISI KADIN ÇALIŞAN ORANI (%) 92 GE Türkiye * 503 * 93 Roketsan Roket Sanayi Trendyol Alternatif Bank Schneider Elektrik * Bilgi verilmedi. KADIN YÖNETİCİ DOSTU 100 ŞİRKET ŞİRKET YÖNETİCİ SAYISI KADIN YÖNETİCİ SAYISI KADIN YÖNETİCİ ORANI (%) 66 BASF Roketsan Roket Sanayi Kansai Altan Boya Uğur Okulları Burgan Bank SAYI 16 OCAK 2020

49 ROKETSAN DAN HABERLER Roketsan dan Bilim ve Tasarım Atölyesi ne Destek Genç nesillerin ilgi alanları doğrultusunda kendilerini geliştirmeleri adına gerekli tüm desteği sağlamaya hazır olan Roketsan, genç bilim insanlarının en iyi imkânlarla öğrenimini sürdürebilmesi için Elmadağ Gümüşpala İlköğretim Okulu na yaptığı bağışla Bilim ve Tasarım Atölyesi kurulmasını sağladı. Atölyede deney malzemeleri, ekranlar ve çeşitli eğitici-öğretici materyaller yer alıyor. 47

50 ROKETSAN DAN HABERLER Füze Güdümü Literatürüne Roketsan İmzası Taktik Füze Sistemleri Mühendislik Direktörlüğüne bağlı olarak Güdüm ve Otopilot Tasarım Biriminde görev yapan Dr. Koray S. ERER, doktora sonrası çalışmalarını Eylül 2016 ve Ağustos 2017 tarihleri arasında Münih Teknik Üniversitesinde, yüksek hızlı tehditlere karşı bir hava savunma konsepti üzerine yaptı. Bu kapsamda, Dr. Ing. Raziye TEKİN ve Prof. Dr. Ing. Florian HOLZAPFEL in geliştirmekte oldukları hedefe varış zamanının kontrolünü sağlayan matematiksel çerçevedeki değerlendirmenin ardından bir dizi ortak çalışma yapıldı. Bu çalışmalardan Impact Time Control with Generalized Range Formulation, yöntemin kullanışlılığı sayesinde Paul ZARCHAN ın füze güdümü alanındaki başlıca referans niteliğinde olan Advanced Tactical and Strategic Missile Guidance isimli kitabının 14. bölümünde yer aldı. Kitabın bu bölümü, tamamen Roketsan kökenli araştırmacıların çalışmalarına ayrıldı. Adı geçen makalede önerilen güdüm kanunu, hedefe kalan mesafeyi zamana bağlı bir polinom olarak şekillendiriyor ve kalan zamanın tahmin edilmesine gerek duymadan, makul ivme gereksinimiyle hedefin istenen zamanda yakalanmasına olanak veriyor. 48 SAYI 16 OCAK 2020

51 ROKETSAN DAN HABERLER En İyi Makale Ödülü Taktik Füze Sistemleri Mühendislik Direktörlüğüne bağlı olarak Yapısal Analiz ve Tasarım konularında görev yapan Eda GÖK ün, Eylül 2019 tarihleri arasında yapılan ICAMAME 2019: 13. International Conference on Aerospace, Mechanical, Automotive and Materials Engineering konferansında Peridynamic Modeling of an Isotropic Plate under Tensile and Flexural Loading başlıklı konferans bildirisi Aerospace and Mechanical Engineering dergisinde yayımlandı. Yapılan çalışma konferans sonrasında En İyi Makale ödülünü aldı. Çalışmada kiriş modelinin çekme ve eğilme yüklemeleri altında davranışı sonlu elemanlar yöntemi, analitik çözüm ve geliştirilmekte olan ağsız yöntemlerden birisi olan Peridinamik Yöntem ile incelendi. Elde edilen sonuçlara göre Klasik Sonlu Elemanlar Yöntemleri nin yanında geliştirilen Peridinamik Modelleme Yöntemi ile de benzer sonuçlar alınabileceği görüldü. Bu çalışma ile Roketsan yapısal mekanik çalışmalarında uygulanabilecek yeni bir modelleme yöntemiyle ilgili kabiliyet kazanıldı. Web Sitemiz Yenilendi Ürünlerimize ait güncel bilgiler, fuar ve etkinlikler, kariyer gelişimi ve fırsatlar, tedarikçi portalı gibi çeşitli içeriklerden oluşan yeni web sitemize, adresinden erişebilirsiniz. 49

52 ROKETSAN DAN HABERLER Roketsan Akademi İşbaşı Eğitim Programı Roketsan Akademi Teknisyenlik İşbaşı Eğitim Programı ile çalışanlarımıza özel eğitimler sunuyor. Eğitim boyunca sadece eğitmenin anlattığı ve öğrenenlerin edilgen bir şekilde anlatılanları dinlediği eğitimleri hepimiz biliriz. Özellikle, uygulama ağırlıklı anlatılması gereken konuların paragraflar hâlinde hazırlanan sunumlar üzerinden aktarılması hem konunun kavranmasını engeller hem de öğrenenlerin edindikleri bilgileri içselleştiremeden iş tanımlarını sahip oldukları mevcut bilgiler kapsamında yapmaya devam etmelerine neden olur. Sonuçta, bu tür öğrenme ortamlarının çalışanların motivasyonuna ve verimine etkisi oldukça kısıtlı ve zayıf kalır. Bu kapsamda; gelecek temelli dinamik modeli ve disiplinler arası yaklaşımıyla dünya çapında yetkin insan gücü ve entelektüel sermaye kaynağı yaratma vizyonuna sahip Roketsan Akademi, karma eğitim modeli doğrultusunda farkındalık yaratmak ve uygulama ağırlıklı eğitimler ile öğrenenlerin elde ettikleri bilgiyi işlerine daha hızlı ve kolay bir şekilde yansıtmalarına destek olmak için Roketsan Akademi Mesleki Mükemmelik Ana Dalı altında Teknisyenlik İşbaşı Eğitim Programı tasarlandı. Bu programla; katılımcıların geri bildirimleri, bilgi ve tecrübeleri ile süreci zenginleştirmeleri, eğitmenin değil öğrenenlerin aktif olduğu, içerikler ile uygulamaların merak uyandırdığı ve birbirinden öğrenme kültürünün canlı tutulduğu bir öğrenme ortamının yaratılması hedeflendi. Herkes için aynı değil, herkesin kendi ihtiyaç ve beklentilerine özel olacak içerikler ile pilot olarak belirlenen gruplarda 2019 yılı sonu itibariyle uygulamaya alındı. 50 SAYI 16 OCAK 2020

53 ROKETSAN DAN HABERLER Küresel Güç Türkiye Vizyonu için Eğitim Projesi Millî Eğitim Bakanlığı ile Savunma Sanayii Başkanlığı arasındaki, 2023 yılına kadar 2023 atölye ve laboratuvar öğretmenine güncel teknolojiye uygun teorik ve uygulamalı mesleki eğitim verilmesini öngören Mesleki ve Teknik Eğitimi Geliştirme İş Birliği Protokolü kapsamında, Roketsan Akademi Küresel Güç Türkiye vizyonuna destek vererek bu süreçte rol almanın gurur ve mutluluğunu yaşıyor. Bu doğrultuda, Roketsan Akademi İç Eğitmenleri ile birlikte faaliyet alanlarına özel tasarlanan eğitim başlıklarında Kasım ve Aralık aylarında 125 öğretmene eğitim verildi. Öğretmenler ile aşağıdaki konu başlıklarındaki içerikler paylaşılırken, onlardan öğrenilenler ile Roketsan ın entelektüel sermayesi adına karşılıklı gelişim fırsatı elde edildi: Roket ve Füze Yapımında Roket Yakıtları Üretimi ve Geliştirilmesi Roket ve Füze Sistemlerinde İleri Ark Kaynak Teknikleri Roket ve Füze Sistemlerinde Talaşlı İmalat ve Montaj Roket ve Füze Yapımında Polimer Kimyası ve Organik Kimyanın Yeri Roket ve Füze Sistemlerinde Katı Modelleme ve Simülasyon Savunma Sanayii Başkanlığı Çalışma Grubu Savunma Sanayii Başkanlığı Personel Dairesi Başkanlığı liderliğinde oluşturulan, her ay Türk Silahlı Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı şirketleri ve STM nin İnsan Kaynakları ekiplerini bir araya getiren Çalışma Grubu 6. toplantısına Roketsan İnsan Kaynakları ve Akademi Direktörlüğü, Lalahan tesisinde ev sahipliği yaptı. Toplantıya Savunma Sanayii Başkanlığı Daire Başkanlığı, Aselsan, Havelsan, TAİ, TEİ ve STM den İnsan Kaynakları temsilcileri katıldı. Toplantıda farklı sektörlerdeki İK uygulamalarına yönelik araştırmalar ve bu uygulamaların savunma sanayii ekosistemine uygulanabilirliği konularında fikir paylaşımı yapıldı. 51

54 ROKETSAN DAN HABERLER Roketsan Hizmet Anısı Töreni Bu yıl emekliye ayrılan Roketsan çalışanları için 13 Kasım 2019 tarihinde Hizmet Anısı Töreni düzenlendi. Törende Roketsan Genel Müdürü Selçuk YAŞAR tarafından çalışanlara hizmet anısı plaketi verildi. Emekliye ayrılan personelimiz; Abdulkadir ÖZSAR (Müdür), Ali Osman MERTTOPÇUOĞLU (Lider Mühendis), İsmail YAMAN (Uzman Teknisyen), Abdullah TERZİ (Uzman Teknisyen), Halil ÖZKAN (Uzman Teknisyen), Yaşar DEMİRKAPI (Uzman Teknisyen), Recep ÜNAL (Kıdemli Usta Teknisyen), Hikmet GÜÇLÜ (Kıdemli Usta Teknisyen), Mahmut ALBAYRAK (Kıdemli Usta Teknisyen), Cengiz KARASU (Kıdemli Usta Teknisyen), Soner GÜÇ (Kıdemli Usta Teknisyen), Muammer ÖZKORUL (Kıdemli Usta Teknisyen), Ergün ATA (Kıdemli Usta Teknisyen), Yunus UĞUR (Kıdemli Usta Teknisyen), Zülgarneyin ÖZBAŞ (Kıdemli Usta Teknisyen), Ali ŞAHİN (Kıdemli Usta Teknisyen), Ünsal EKİZŞIK (Kıdemli Usta Teknisyen), Ayhan İDE (Kıdemli Usta Teknisyen), Seyit Rıza DOĞAN (Kıdemli Usta Teknisyen), Hasan ASLAN (Kıdemli Usta Teknisyen), Hakkı DEMİRTAŞ (Kıdemli Usta Teknisyen), Bilal TOPTAŞ (Kıdemli Usta Teknisyen), Ferudun ŞAŞI (Kıdemli Usta Teknisyen), Bilal BARAN (Güvenlik Amiri), Nurettin ACAR (Güvenlik Sorumlusu) ve Kadir ÇAKICI ya (Güvenlik Personeli) özverili çalışmaları için teşekkür ederiz. 52 SAYI 16 OCAK 2020

55 GELECEK OL, YARINI ÜRET Roketsan Lisansüstü Eğitim Programları na Başvurular Devam Ediyor Roketsan ın kritik teknolojilere yönelik stratejik hedefleri doğrultusunda yurt içi ve yurt dışı lisansüstü eğitimlere katılım ve burs desteği programı olan Lisansüstü Eğitim Programları (LEP), başvuru almaya devam ediyor. Programa dâhil olan bursiyerler, dünyanın en iyi üniversitelerinde lisansüstü derece sahibi olma şansını kazanıyor. Program, mevcut durumda Türkiye de ilgili tüm kurum ve kuruluşlarca sağlanan destek programları arasında en iyi burs şartlarına sahip program olarak öne çıkıyor. Roketsan: Programa başvurmak için Roketsan personeli olma şartı bulunuyor. İlgili konu başlıklarında lisansüstü eğitim almayı planlayan Roketsan dışından adaylar ise, işe alım sürecinden geçirilerek programa başvuru yapabiliyor. Aday bursiyerler, Roketsan ın alanında tecrübeli ve yetkin üst düzey yöneticilerinden oluşan Uzman Yetiştirme Kurulu na, ön kabul veya kabul aldıkları eğitim programı hakkında sunum yaparak değerlendirmeye alınıyor. Uygun görülen aday bursiyerler, Roketsan Genel Müdürü nün onayı ile burs almaya hak kazanıyor. Siz de Roketsan ailesinin bir parçası olmak ve dünyanın en iyi üniversitelerinde eğitim alarak alanınızda en iyiler arasına girme şansına erişmek istiyorsanız; programa başvuru motivasyonunuzu, lisansüstü eğitim almayı hedeflediğiniz konu başlığını, çalışma/tez konusu fikirlerinizi ve başvurmak istediğiniz, ön kabul ya da kabul aldığınız üniversite/bölüm bilgilerini içeren bir ön yazı ile özgeçmişinizi adresine ileterek Roketsan Lisansüstü Eğitim Programları burs desteğine başvuru yapabilirsiniz. Başvurularınız ve programla ilgili soru ve görüşleriniz için; Teknoloji ve Akademik Ağ Yönetimi Müdürlüğü, Akademik Ağ Yönetimi ve Araştırmacı Yetiştirme Programları Birimi ile mail adresinden iletişime geçebilirsiniz. 53

56 GELECEK OL, YARINI ÜRET Yetenek Avcılarımız TEKNOFEST te Yarışmacıları Yakından Takip Etti Bu yıl ikincisi düzenlenen ve Roketsan ın da ana paydaşları arasında olduğu TEKNOFEST Havacılık, Uzay ve Teknoloji Festivali, Eylül ayında çok sayıda Roketsan çalışanının katılımı ve katkılarıyla gerçekleştirildi. İnsan Kaynakları ve Akademi Direktörlüğü bünyesinde Yetenek Yönetimi Birimi çalışanlarımız; 4-10 Eylül 2019 tarihleri arasında Aksaray da gerçekleştirilen Roket Yarışması nın montaj ve atış faaliyetleri kapsamında yarışmacı takımlarla bir araya geldi. Yarışmayı tam kadro takip eden Yetenek Yönetimi ekibi, geleceğin genç yeteneklerini görev başında izleyerek potansiyel Roketsan adaylarının takım çalışması, etkin iletişim, başarı odaklılık, stres altındaki çalışma ve problem çözme becerisi yetkinliklerini yerinde gözlemledi. Etkinliğin Eylül 2019 tarihleri arasındaki İstanbul ayağında ise, festival katılımcılarıyla Roketsan daki kariyer yolları ile ilgili bilgi paylaşıldı. İlgi alanlarına göre Roketsan da çalışabilecekleri uzmanlıklar hakkında bilgi edinen katılımcılar, yer aldıkları projeleri ekiplerimizle paylaşarak, projeleri hakkında öneri ve geri bildirim aldı. Lise öğrencileriyle paylaşılan bilgilerle ise, gençlerin ileride seçecekleri bölüm ve çalışma temposuyla ilgili motivasyon oluşturuldu. 54 SAYI 16 OCAK 2020

57 GELECEK OL, YARINI ÜRET Fotoğraf 1. CANSAT Yarışması kapanış töreninde GÖKSAT Uzay Takımı (soldan sağa) Fatih TURGEL, Fatih ÇAM, Tahir YANIK, Huzeyfe HİNTOĞLU, Mücahit TAŞDEMİR, Fatih ÇALIŞ, Merve DEMİRCAN, Recep GÜNAY, Kamil Canberk ATİK ODTÜ den Teksas a Uzanan GÖKSAT Uzay Takımı nın Hikayesi Bilindiği üzere Roketsan ulusal ve uluslararası çeşitli bilimsel çalışmalara katkıda bulunmaktadır. Bu kapsamda sponsorluk desteği verdiği oluşumlardan birisi 2019 senesinde Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) bünyesinde lisans öğrencilerinden oluşan ve uluslararası model uydu yarışmasına katılan GÖKSAT Uzay Takımı dır. GÖKSAT Uzay Takımı kurucusu ve takım lideri Mücahit TAŞDEMİR olarak şu anda bu satırları Roketsanlı bir Ar-Ge mühendisi olarak yazmanın haklı gururunu yaşamaktayım. GÖKSAT Uzay Takımı olarak Haziran 2019 da ABD nin Teksas Eyaleti nin Stephenville şehrinde düzenlenen model uydu yarışması olan CANSAT 2019 a katılım gösterdik. GÖKSAT Uzay Takımı olarak kendi imkânlarımızla ürettiğimiz model uydumuzu, sponsorlar tarafından tedarik edilen roketlerle gökyüzüne fırlatmanın haklı gururunu yaşadık. ODTÜ den Teksas a uzanan maceramızı bu yazı vesilesiyle sizlerle paylaşmak isteriz. Biz Kimiz? ODTÜ de Havacılık ve Uzay Mühendisliği ile Elektrik ve Elektronik Mühendisliği bölümlerinde öğrenim gören 9 öğrenciden oluşan GÖKSAT Uzay Takımı, havacılık ve uzay konularında en itibarlı ulusal ve uluslararası yarışmalara katılma amacıyla kurulmuş bir öğrenci takımıdır. Uzay, havacılık ve uydu alanlarında dünyadaki son eğilimleri takip etme, bu alanlarda ODTÜ yü ve Türkiye yi temsil etme ve akranlarımızla bilimsel alanda yarışma motivasyonuna sahip olan takımımız, Haziran 2019 da CANSAT Yarışması na katılım göstermiştir. Bizler için ilk başta bir hayal olan roketlerle kendi uydumuzu fırlatma düşüncesinin gerçeğe dönüştüğü süreci en başından itibaren sizlerle paylaşma şansını bu yazı sayesinde yakalıyoruz. Maceramızın kendine güvenen, azimle çalışan ve hedefine ulaşma uğrunda emeğini esirgemeyen ülkemiz gençlerini de motive etmesini umuyoruz. 55

58 GELECEK OL, YARINI ÜRET CANSAT 2019 Yarışması Nedir? CANSAT (İng. Can-sized Satellite), model uydu özelinde olan, tasarla-yap-fırlat tarzında bir yarışmadır. Alanında en saygın yarışmalardan biri olan CANSAT, 2004 yılından itibaren her sene Amerika nın Teksas eyaletinde düzenlenmektedir. Yarışmanın amacı, her sene farklı şekilde belirlenen görevleri yapabilen bir model uydu tasarlamaktır. Bu görevler, gerçek uzay sistemlerinin uzayda karşılaştığı çeşitli sorunların basitleştirilerek simüle edildiği bir ortamda gerçekleştirilmektedir. Bütün mühendislik süreçlerini baştan sona içeren, en sonunda başarı ve başarısızlığın kök nedenlerinin incelendiği analizle biten kapsamlı bir yarışmadır senesinde yarışmayı düzenleyen ve destekleyen şirketler şu şekildedir: Amerikan Astronomi Topluluğu (İng. American Astronautical Society) Amerika Deniz Kuvvetleri Araştırma Laboratuvarı (İng. US Naval Research Laboratory) NASA Goddard Uzay Merkezi Lockheed Martin Siemens Praxis Inc. Kratos 2019 senesinin görevi, gezegene oto-cayro (İng. auto-gyro) mekanizmasıyla iniş yapan bir uyduyu simüle etmektedir. Uydu, konteyner ve faydalı yük olmak üzere 2 ana bölümden oluşmaktadır. Konteyner boyutları 30 cm x 12.5 cm x 12.5 cm altında olmalıdır. Ek olarak, konteyner sivri köşelere sahip olmamalı ve inişten sonra bulunabilmesi için dikkat çekici bir renkte olmalıdır. Faydalı yük bölümü, oto-cayro sistemi ve çeşitli elektronik ekipmanları (basınç, sıcaklık, oto-cayro pervane dönüş hızı sensörleri, GPS alıcısı, kamera, ayrılma mekanizması tetikleyicisi vb.) bulunduran yapıdır. Faydalı yükün havada, belirli bir noktada, konteynerden ayrılması gerekmektedir. Uçuştan önce yapılan uçuşa elverişlilik testinde, gerekli olan isterlerin (toplamda 55 ister) sağlanıp sağlanamadığına dair kontroller gerçekleştirilir. Bu test esnasında tüm alt sistemlerin çalıştığı teyit edilir; uçuş çevresel koşullarına dayanıklılıkları gözden geçirilir. Bunun sonucunda başarılı olan takımlar ertesi gün uydularını fırlatmaya hak kazanır. Atış gününde uydular, fırlatmadan önce tekrar ağırlık ve boyut testinden geçirilir ve yetkililere teslim edilir. Her takım sırası geldiğinde belirli prosedürleri takip ederek uydularını fırlatır. Takımlarca önceden hazırlanmış olan görev operasyon kılavuzu, otoritelerin bütün süreçteki olay akışını sistematik bir şekilde takip edebilmelerini sağlar. Fotoğraf 2. (Soldan sağa) Muhammed Asif SAEED, Mücahit TAŞDEMİR, Kamil Canberk ATİK, Merve DEMİRCAN, Recep GÜNAY, Fatih ÇALIŞ CANSAT 2019 Teknik Özeti Paraşüt Bölmesi Faydalı Yük Bölmesi Döner Kanat Bağlantı Bölgesi Faydalı Yük Aviyoniği Görev başlangıcında ilk olarak uydunun sensörleri kalibre edilir ve yer istasyonuyla iletişimi teyit edilir. Ardından uydu rokete yüklenerek yaklaşık 1 km yüksekliğe fırlatılır. Roketin ulaştığı en yüksek irtifada uydu roketten ayrılır. Ayrılmadan sonra açılan paraşüt, uydunun 450 m irtifaya kadar m/s hızla iniş yapmasını sağlamalıdır. İrtifa 450 m ye indiğinde, faydalı yük ayrılma tetikleyicisi otonom olarak aktifleşmeli ve faydalı yükün konteynerden ayrılması gerçekleştirilmelidir. Faydalı yük, sahip olduğu oto-cayro sistemiyle m/s hızla yere iniş yapmalıdır. Konteyner Şeması Döner Kanat Çıkıntısı Tüm uçuş boyunca yukarıda belirtilen sensörlerden alınan veriler, gerçek zamanlı olarak yer istasyonuna gönderilmeli ve bu veriler yer istasyonunda gerçek zamanlı çizilmelidir. 56 SAYI 16 OCAK 2020 Faydalı Yük Şeması

59 GELECEK OL, YARINI ÜRET Bonus görev olarak, faydalı yükün oto-cayro sistemiyle alçalması sırasında, sistem, manyetik kuzey yönüyle ±10 derece yönelim farkını koruyabilmeli ve video çekimi yapmalıdır. Çekilen video, faydalı yükün üzerinde bulunan harici belleğe kaydedilmelidir. Yukarıda belirtilen görev akışını başarılı şekilde tamamlamak için gerekli olan 50 temel ister ve 5 bonus ister bulunmaktadır. Bunlardan bazıları sistem ağırlığının ±10 gr toleransla 500 gr olması, faydalı yükün oto-cayro sistemiyle ~45 km/s hızla alçalması, sistemin 60 C sıcaklığa dayanabilmesi, katlanabilen döner kanatlara sahip olmasıdır. HAZIRLIK SÜRECİ GÖKSAT Takımı nın Kuruluşu ve İlk Toplantı Takım liderimiz olan Mücahit ten, 2018 yılının yazında yarışmaya katılma fikri çıkmış, takım liderimizin öncülüğünde, aynı ayın sonuna doğru toplamda 10 kişilik bir takım oluşturulmuştur. Neyin nasıl yapılacağını bilmediğimiz ilk toplantımızda, ekipteki herkesin aklından Bunu gerçekten yapabilecek miyiz? düşüncesi geçiyordu. Tasarlayabilsek bile; maliyeti öğrenciler için oldukça fazla olan bir model uyduyu nasıl üretecek ve Amerika ya gitmek için gereken maddi desteği nereden bulacaktık? Yeni kurulmuş bir ekip olarak, ODTÜ nün yoğunluğu içerisinde, dünya çapında birçok üniversite takımınınkinden daha iyi bir ürünü ortaya çıkarabilecek miydik? düzenli olarak toplanıyorduk. Bu toplantılarla zaman çizelgemizi sürekli olarak güncelliyor ve ilerlememizi görüyorduk. Sürecin en başında, takvimdeki 8 aylık süre çok uzunmuş gibi görünse de zaman, beklediğimizden çok daha hızlı geçiyordu. Bir yandan sistem tasarım sürecini verimli ve etkili şekilde ilerletmek, öbür yandan da hiç hâkim olmadığımız çeşitli işlerle (sponsorluk arayışları, bürokratik işler) ilgilenmek zorundaydık. Sürekli etkinlikleri takip ediyor ve elimizden geldiğince çok kişiyle irtibata geçmeye çalışıyorduk. Bu süreç sabır ve azim gerektiriyordu. Türkiye nin sayılı kurumlarından destek taleplerimiz karşılık bulmaya başladı. Bizdeki heyecanı sponsorlarda da görmek, motivasyonumuzu artırdı ve kendimize olan güvenimizi tazeledi. Gelen maddi destekle nihayet üretim aşamasına geçebildik. Sonradan öğrendiğimize göre, çoğu sponsorluk başvurumuz ret cevabı almış veya cevapsız kalmış; ama takım liderimiz takımın moralinin düşmemesi için bunu saklamıştı. Aslında biliyorduk, her şeyin ilki olmak zordur. Uzun bir aradan sonra CANSAT a ODTÜ adına katılan ilk takım olmanın getirdiği tecrübesizlik, aşmamız gereken en büyük engeldi. Sponsor bulana kadar projenin maliyetlerini, harçlıklarımızdan artırdığımız paralarla karşılamaya çalıştık. Ders yoğunluğunun arasında, dinlenme sürelerimizden feragat edip projeye zaman yaratmak zorundaydık. Fotoğraf 4. Uydu yükleme öncesi danışman hocamız Prof. Dr. Ozan TEKİNALP ile birlikte Zaman su gibi aktı, Amerika daki jürilere görüntülü bağlantı aracılığıyla sunum yapılacak ön eleme günü geldi. Son sunum provasını yaptıktan sonra sunum saatine kadar gergin bir bekleyiş başladı. Sunum sonunda jürilerin verdiği olumlu geri dönüş ve yönlendirmeler bizi mutlu etti. İki haftalık bekleyişin ardından finale kalan 40 takım arasında olmaya hak kazandığımızı öğrendik. Fotoğraf 3. Uçuş sonrası başarı ve hata analizi sunumunu yaparken Adım Adım Ön Tasarım Çalışmalarımız görev paylaşımıyla başladı. Mühendislik öğrencilerinin zorlu 3. ve 4. sınıf hayatlarına rağmen her hafta Üretim ve Test Ön tasarımla finale geçtikten sonra üretim konusunda çeşitli sıkıntılar baş göstermişti. Tasarlamak, teorik bilgi gerektiriyordu ve derslerden aşina olduğumuz bir süreçti. Üretim ise bizim için çok daha farklı ve yeni bir alandı. Ekibin aklında en fazla yer eden üretim tecrübemiz, ilk termal testlerde gerçekleşti. ODTÜ Havacılık ve Uzay Bölümü atölyemizdeki 57

60 GELECEK OL, YARINI ÜRET çalışmalarda ürettiğimiz ilk prototip, Roketsan Lalahan Tesisleri nin test altyapısında gerçekleştirilen çevresel testlerden geçemedi. Termal fırında yapılan testte parçalar neredeyse eridi. Bu konuya çözüm bulmamız ve tasarımımızı güncellememiz gerekiyordu. Zaman daraldıkça takımın gerginliği arttı. Roketsan dan aldığımız destekle iyileştirilen tasarımımızı Roketsan tesislerinde ürettik. Yeni prototipimizin termal kabinde ısıl dayanıklılık testini, TÜBİTAK Uzay da tecrübeli mühendislerle beraber gerçekleştirdik. Bu sefer yapımız testi geçti. Mihenk taşı niteliğindeki bu sonuç, projenin üretim safhasının büyük oranda başarıyla tamamlandığını gösterdi. AMERİKA YA UÇUŞ VE FİNAL! Uçuşa Elverişlilik Testi (Tarleton Üniversitesi, ABD) Uçuşa elverişlilik testi, uçacak her model uydunun geçmesi gereken testler silsilesidir. Uçuştan önceki gün bizzat jüriler tarafından gerçekleştirilen bu testlerde, gereksinimlerin sağlandığı teyit edilir. Bu testten başarıyla geçen takımlar, uydusunu uçurmaya hak kazanır. Üç günlük uçuş periyodunun ilk aşaması olan uçuşa elverişlilik testi, takımımız için başarılı geçti. Bu testten başarıyla geçenler arasında tam puan alan nadir takımlardan biri olduk. Morali yükselen takımımız için bu test, uçuş görevine iyi bir başlangıç oldu. Uçuş Günü (Stephenville, ABD) Yarışma günü alanda bize ayrılan masada son kontrollerimizi gerçekleştirdik. Elektronik parçalar ve mekanik bağlantılar son kez gözden geçirildi. Hazır olduğumuzu düşündüğümüzde, uçuş öncesi ağırlık ölçümü için sistemi yetkililere teslim ettik. Uçuş saatimizi beklerken alanda diğer takımlarla iletişim kurduk ve bilgi alışverişinde bulunduk. Sistemin gerçek zamanlı haberleşeceği yer istasyonumuzu kurduk, sensörlerimizi kalibre ettikten sonra uydumuzu rokete yükledik. Ardından beklenen an geldi ve bizim uydumuzu taşıyan roket ateşlendi. Ateşlemeden sonra, maksimum irtifaya kadar geçen sürede bütün sistemler normal çalıştı; bu durumu yer istasyonundaki verilerden takip ettik. Maksimum irtifadan sonra sistem irtifasının azaldığını görmek, sistemin roketten başarıyla ayrıldığına dair bir kanıttı. Sistem inişe geçtikten sonra yer istasyonuna veri gelmemeye başladı. Bu noktada bir şeylerin ters gittiğini anladık. Uydunun düştüğü yeri tahmini olarak belirledik. Takım üyeleri uyduyu geniş bir alanda aradı ve buldu. Uçuş sonrası yapılan hata analizinde, büyük bir talihsizlik yaşadığımızı fark ettik: elektronik komponentler yüksek ivme altında yerinden oynamıştı. Aslında bu durumu öngörmüş ve durumu engelleyecek yapıştırıcıyı getirmiştik; ancak heyecandan uydunun iletişim modülüne sürmeyi unutmuştuk. Yarışmadaki uçuş puanı, uyduyla yer istasyonumuzun arasındaki iletişimle elde edilen verilere göre belirlendiğinden uçuş görevi puanı alamadık. Bu, bizde büyük bir hayal kırıklığı ve üzüntüye sebep oldu. Aslında bu son aşama değildi; yarışma henüz tamamlanmamıştı. Yaşadığımız olaya üzülüp pes etmek yerine, son aşama olan uçuş sonrası başarı/hata analizi sunumuna hazırlanmalıydık. Uçuş Sonrası Sunumu Hata analiz sunumu, icra edilen görev sonrasında görevin kapsamlıca değerlendirilmesidir. Benzer çalışmalar savunma ve uzay sanayiindeki bütün şirketler tarafından yapılmaktadır. CANSAT kapsamında ilgili çalışmaların her takım tarafından yapılması beklenmektedir. Bu kapsamda yaptığımız hata analiz sunumumuz jüriler tarafından çok beğenildi; iletişim protokolünün yaşadığı arızanın sebebini bulabilmemiz takdir edildi. Ödül Töreni İstediğimiz sonucu ufak bir talihsizlik ve heyecan yüzünden elde edemesek de yaşadığımız bu deneyim, hayatımız boyunca unutamayacağımız bir anımız olarak kalacaktır. Hocalarımız ve birçok büyüğümüz, bu olayı hayal kırıklığından ziyade bir motivasyon kaynağı olarak görmemiz gerektiğini belirttiler. Bizler de bu durumdan akademik ve mühendislik hayatımız adına büyük dersler çıkardık. 58 SAYI 16 OCAK 2020

61 GELECEK OL, YARINI ÜRET Fotoğraf 6. Uyduyu rokete yüklemeden önce son hazırlıklar yapılırken Bizler, Türkiye yi temsil eden takımlar içerisinden ODTÜ GÖKSAT Takımı olarak, kendi yaşadığımız süreci anlattık. Eminiz ki bu kapsamda çalışan, finale gelen ve gelemeyen bütün takımlar benzer süreçlerden geçmiştir. Mühendislik projelerinde başarı kadar başarısızlık da nihai hedefe ulaşmak için önemlidir senesinde 1. lik ve 2. lik ödülleri alarak bizleri gururlandıran (sırasıyla) İstanbul Teknik Üniversitesi ve Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi takımlarına başarılar diliyor, benzer faaliyetlerde karşılaşmayı umuyoruz. Bizim, Türk gençleri olarak, ülkemizin millî çıkarları doğrultusunda bu tür faaliyetlerde daha fazla yer alacağımızdan herkes emin olabilir. Bizi destekleyen ve bize güvenen büyüklerimiz olduğu sürece bu güvenin hakkını verecek akademik ve bilimsel proje ve yarışmalarda daha büyük başarılara imza atacağımıza inanıyoruz. Biliyoruz ki, ulu önder Mustafa Kemal ATATÜRK ün dediği gibi Muhtaç olduğumuz kudret damarlarımızdaki asil kanda mevcuttur. 59

62 GELECEK OL, YARINI ÜRET Bu yarışma bizlere başta Amerika dan olmak üzere birçok ülkeden birçok takımı tanıma ve uluslararası ortamda bilimsel çalışma yapma olanağı sundu. Edindiğimiz en önemli kazanımlar ise; pes etmeme ruhunu benimsemek, mühendislik süreçlerine aşina olmak ve uluslararası bir ortamda ülkemizi temsil edebilme gururunu yaşamak oldu. Son olarak bizimle yüz yüze görüşerek bize ilham veren, bizden desteklerini esirgemeyen, paylaştığı tecrübelerle bizi motive eden, bu yazıyı yazma ve hikâyemizi herkese ulaştırma imkânı sağlayan Roketsan Genel Müdürü Sayın Selçuk YAŞAR a teşekkürlerimizi arz ediyoruz. Uzay zordur. Ufacık bir yapıştırıcı bütün sistemi etkiler, küçük bir hatadan dolayı uzun vadeli, pahalı bir çalışmadan netice alınamayabilir: basit bir O-ring parçasındaki tasarım hatasının, koskoca Challenger ın havaya uçmasına yol açması gibi. Başarılı görev için her şey mükemmel olmalıdır; her ayrıntı düşünülmüş, her hata senaryosu öngörülmüş olmalıdır. Sonuç olarak, yarışma sürecini baştan sona başarıyla tamamlayarak dünya çapında 13. lük elde ettik. Tasarım, üretim, test ve optimizasyon aşamalarından oluşan mühendislik yaklaşımlarını takım olarak içselleştirdiğimiz bu deneyim, bizi aslında uzay sanayiine teknik ve psikolojik olarak daha hazır hâle getirdi. Teşekkür Sponsorlarımız Roketsan, Türk Telekom, PTT, Türk Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş., TURKCELL, URAN A.Ş., ESEN SİSTEM, DEICO ve ODTÜ Rektörlüğü ne, ODTÜ Rektör Danışmanı Doç. Dr. Y. Eren KALAY hocamıza, ODTÜ Havacılık ve Uzay Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. İsmail H. TUNCER hocamıza, danışmanımız Prof. Dr. Ozan TEKİNALP hocamıza, ODTÜ Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Şimşek DEMİR hocamıza, Türk Telekom Genel Müdür Yardımcısı Yusuf KIRAÇ a, PTT Pazarlama Daire Başkanı Gökhan TUNCER e, Türk Telekom Mimari ve Kalite Güvence Direktörü Emel UZUN SUBAŞ a, Uran Endüstri Tesisleri AŞ Genel Müdür Yardımcısı Ulvi KOYUNCU ya, saygıdeğer mentorumuz Ömer ATAŞ a ve farklı kurumlardan Muhittin AKTAŞ, Saffet GÖKUÇ, Didem TAMTUNALI, Samet AKÇAY ve Derya YALDIR a teşekkürü bir borç biliriz. GÖKSAT UZAY TAKIMI 2019 ÜYELERİ Mücahit TAŞDEMİR (Takım Lideri) Tahir YANIK (Takım Lider Yardımcısı) Fatih ÇALIŞ Muhammed Asif SAEED Kamil Canberk ATİK Merve DEMİRCAN Recep GÜNAY Fatih TURGEL Huzeyfe HİNTOĞLU Fatih ÇAM GÖKSAT Uzay Takımı nın üyeleri, ülkenin önde gelen kurumlarında bilimsel araştırma faaliyetlerine devam etmektedir. Özellikle savunma ve uzay sanayii alanında lokomotif olan Roketsan da üyelerimizden Mücahit TAŞDEMİR, Tahir YANIK, Fatih ÇALIŞ, Huzeyfe HİNTOĞLU ve Fatih TURGEL, mühendis olarak görev almaktadır. Kalan üyelerimiz de saygın araştırma kurumlarında profesyonel hayatlarına devam etmektedir. Bizler hakkında bilgi almak ve sorularınızı sormak için web sitemizi ( ziyaret edebilir veya metucansat@gmail.com adresine mail atabilirsiniz. Ek olarak, yarışma hakkında ayrıntılı bilgiye ( adresinden ulaşabilirsiniz. YAZARLAR MÜCAHİT TAŞDEMİR MÜHENDİS TMF-0 GELİŞTİRME BİRİMİ 60 SAYI 16 OCAK 2020

63 GELECEK OL, YARINI ÜRET Roketsan Kariyer Fuarlarıyla Öğrenci ve Mezunlarla Buluşmaya Devam Ediyor Roketsan İnsan Kaynakları ve Akademi Direktörlüğü, İşveren Markası Yönetimi süreci kapsamında Roketsan ın marka bilinirliğini artırmak, gelecekteki potansiyel çalışma arkadaşlarımıza Roketsan ı tanıtmak ve aramıza yeni çalışanlar kazandırmak amacıyla her yıl çeşitli şehir ve üniversitelerde kariyer fuarlarına katılıyor. Roketsan, dâhil olduğu kariyer fuarlarında yetkin çalışanlarından oluşan marka elçileri ile birlikte öğrencileri şirketin görev tanımları konusunda bilgilendiriyor. Bu doğrultuda; Yetenek Yönetimi Birimi önderliğinde marka elçilerimiz, 14 Ekim 2019 tarihinde 136 farklı üniversiteden mezun ve mühendislik bölümü öğrencilerinin katıldığı Türkiye Mühendislik Kariyer Fuarı na (TÜMKAF), 7-8 Kasım 2019 tarihlerinde ise ODTÜ Kariyer Fuarı na katılım sağlayarak öğrenci ve mezunlara Roketsan daki iş imkânları, çalışma alanları, staj, aday mühendislik, RockET programları ve yürütülen projeler hakkında bilgi verdi. 61

64

65

66 GELECEK OL, YARINI ÜRET 2019 Yaz Dönemi Staj Programı Başarıyla Tamamlandı İnsan Kaynakları ve Akademi Direktörlüğü bünyesinde gerçekleştirilen Staj Programı kapsamında, Türkiye nin dört bir yanındaki üniversitelerin mühendislik fakültesi öğrencilerinden 265 genç yetenek 2019 yaz stajında Roketsan da buluştu. Öğrencilerin bilgi ve yetkinliklerini geliştirmeyi hedefleyen Staj Programı kapsamında düzenlenen çeşitli etkinliklere stajyerler yoğun ilgi gösterdi. Gerçekleştirilen tesis turunda stajyerler Roketsan ın tasarım, üretim ve entegrasyon tesislerini gezerek ileri teknolojiyi yerinde gözlemlerken; Roket Teknolojileri, İtki Sistemleri, Roket Füze Sistemlerinde Kullanılan Malzeme ve Proses Teknolojileri, Kontrol ve Uçuş Mekaniği ve Yörüngeler gibi çeşitli konular hakkında eğitim programlarına katıldı. Teknik eğitimlerin yanı sıra Duygusal Zekâ eğitimi ile stajyerlerin bireysel yetkinlik gelişimlerine katkı sağlarken; deneyimli mühendislerden oluşan Kariyer Paylaşım Platformu etkinliğinde iş hayatına giriş aşamaları, yenilikçi bakış açısının mühendislikteki önemi, şirketin çalışanlarına sunmuş olduğu akademik imkân ve fırsatlar gibi önemli konularda stajyerlerin fikir edinmeleri sağlandı. 64 SAYI 16 OCAK 2020

67 ROKETSANLI OLMAK Taktik Füze Sistemleri Mühendislik Direktörlüğü personeli Feriha Ceren ALKAN SOLAK, Şubat 2020 de İzlanda da gerçekleşecek olan 2020 IIHF Buz Hokey Kadınlar Dünya Şampiyonası kapsamında federasyonun Kadın A Millî Takım Kampı na katılarak millî takım aday kadrosuna seçildi. Personelimizin başarılarının devamını dileriz. GELECEK OL, YARINI ÜRET 65

68 ROKETSANLI OLMAK Kurum İçi Etkinliklerimiz Roketsan ın kurum içi turnuvaları, hız kesmeden devam ediyor. Roketsan Sosyal Etkinlikler Topluluğu (ROSET) tarafından; 7 Kasım da Kurum İçi Voleybol Turnuvası nın, 12 Kasım da Kurum İçi 4x4 Tek Pota Basketbol Turnuvası nın, 18 Kasım da Kurum İçi Tenis Turnuvası nın, 19 Kasım da ise Kurum İçi Futbol Turnuvası nın final maçı ve ödül töreni gerçekleştirildi. İkinci olan Ambar-Go takımında yer alan; Selçuk TÜRKSOY, Mustafa DAĞ, Nihat ANILIR, Onur DURUKAN, Semih ÇİNKAYA, Levent KOÇAK, Osman ATAKAN, Haldun ÜLKE ve Metin Murat İLERİ yi, Üçüncü olan Enerjik Bebeler takımında yer alan; Atilla ÖZEN, Emrah Kerem AKGÜL, Koray KAMALI, Aras BARUTÇUOĞLU, İlker KÜTÜK, Hacı EŞİYOK, Emre ŞAHİN, Ayşem ÇAĞLAR, Asuman GÜNBAŞ, Merve BOZDEMİR, Yavuz Cihan KARACAER, Kaan SAÇ, Hakan TOLLUOĞLU ve Erdem USTA yı tebrik ederiz. Kurum İçi Voleybol Turnuvası Yoğun seyirci katılımının olduğu Voleybol Turnuvası final maçında, Ambar-Go takımı ile Tahrip SK takımları karşılaştı. Son dakikalara kadar başa baş giden mücadeleyi Tahrip SK takımı kazanarak şampiyon unvanına layık oldu. Enerjik Bebeler ise, turnuvayı üçüncülükle tamamlayan takım oldu. Turnuva şampiyonu Tahrip SK takımında yer alan; Batuhan GÖKÇE, Yusufcan ÜNLÜ, Murat ALTIBAŞ, Mert YANIK, Tuğberk İNCEKÜRK, Kaan İNAL, Mustafa Can UZUN, Melih ATA, Umut AÇMA, Eser GÜREL, Ernur SÖYLEMEZ, Mert TOP, Cem ÖZTÜRK, Murat KAVUŞAN, Can KÜÇÜKYILMAZ, Sefa YILMAZTÜRK, Murat KAMBEROĞLU ve Mesut Osman AKDOĞAN ı, 4x4 Tek Pota Basketbol Turnuvası 4x4 Tek Pota Basketbol Turnuvası kapsamında Lalahan Rockets ile Lalaland takımları şampiyonluk için karşılaşırken, aynı gün Dengesizler takımı ve A. Bilboa takımı üçüncülük için mücadele etti. Turnuva şampiyonu Lalahan Rockets takımında yer alan; Cengizhan KARBAY, Artun CANSALAR, Ömer UYGUN, Bertuğhan ÇAVUŞ, Cem MORTAŞ, Arın ZEYNELOĞLU, Okan CELEP ve Burak GÜREL i, İkinci olan Lalaland takımında yer alan; Yahya Onur ALTIN, Burak KÜTÜK, Ş. Emre AYDEMİR, Kaan ÇİMEN, Sinan KADIOĞLU, Kıvanç ALKAN, Cem DEMİRTAŞ, Alper ARIKAN ve Berk ALPASLAN ı, Üçüncü olan A. Bilboa takımında yer alan; Atakan ÇELİKKOL, Gökhan ALKAN, Erçin ÖZGENECİ, Efe KÜÇÜKKESKİN, Halil Ozan ÜNSAL ve Barış Çağlar AYYILDIZ ı tebrik ederiz. 66 SAYI 16 OCAK 2020

69 ROKETSANLI OLMAK Kurum İçi Futbol Turnuvası Kurum İçi Tenis Turnuvası 2019 Roketsan Şirket İçi Tenis Turnuvası beş farklı kategoride yapıldı: Çift Erkekler final maçını rakipleri karşısında kazanan, Tamer YILMAZ - Gürler KAYA ikilisi oldu. Karışık Çiftler kategorisinde şampiyon Başak SAVDI - Tamer YILMAZ ikilisi olurken, Ecem ULUTAŞ - Gürler KAYA ikilisi ikinci oldu. Çift Erkekler kategorisinde şampiyon Tamer YILMAZ - Gürler KAYA ikilisi olurken, Yusuf Emre ARSLAN - Ahmet Cevdet HAYRULLAHOĞLU ikilisi ikinci oldu. Tek Erkekler B Klasmanı kategorisinde şampiyon Selçuk ÇAYLAR olurken, Çağrı SAVDI ikinci oldu. Tek Kadınlar kategorisinde şampiyon Ecem ULUTAŞ olurken, Başak SAVDI ikinci oldu. Tek Erkekler A Klasmanı kategorisinde şampiyon Tamer YILMAZ olurken, Ahmet Cevdet HAYRULLAHOĞLU ikinci oldu. Turnuva boyunca seyircilerin futbol maçlarına gösterdiği ilgi, final maçında da coşkusunu artırarak devam etti. Final maçında, Bakım Onarım & Yapı İşleri (BO&Yİ) takımı ile Elmadağ Yangın ve Güvenlik takımı karşılaştı. Mücadeleyi kazanan taraf ise Elmadağ Yangın ve Güvenlik Takımı oldu. İkincilik kupası BO&Yİ takımına verilirken, Tapa Juniors takımı turnuvayı üçüncülükle bitirdi. Turnuva şampiyonu Elmadağ Yangın ve Güvenlik takımında yer alan; Ufuk GÜLSEVEN, Sabahattin GÜLEŞİR, Hüseyin HÜNER, Recep CÜCE, Salih KAVLA, M. İzzet TİRYAKİ, Tolga KERSE, Serkan TURGUT, Birol DURSUN, Ömer ERZURUM, Mehmet İNCE, Kenan ATMACA, Halil BIYIK, Tugay KAYA, Emrah ELİRİ, Fatih YILDIRIM, Osman TEKİNER ve Gökhan ZAVAR ı, İkinci olan BO&Yİ takımında yer alan; Bahattin AŞIKUZUN, Cihan KARACAER, Civan İPEKYÜZ, Yalçın DEMİR, Mehmet DEMİRKAYA, Serhat AYDIN, Tunç DEMİRTAŞ, Ziya AKBIYIK, Hasan ÖZDEM, Fatih AKKAŞ, Burhan ÜN, Ahmet BEYCAN, Yasin AKDENİZ, Serdar KULALİ, Aykut ŞİMŞEK ve turnuvanın tek kadın oyuncusu olan Özlem KAYA yı, Üçüncü olan Tapa Juniors takımında yer alan; Serkan ÇOLAKOĞLU, Ramazan DÖNMEZ, Ahmet Özgür SÖYLEMEZ, Mehmet SOY, Murat TEPECİK, Selim ÇEVİKER, Osman ATAKAN, Kerem YÜCEL, Tezcan KAHRAMAN, Yasin SARI, Kadir ERDOĞAN, Cüneyt TEZCAN, Mustafa KARTAL, Fatih DEMİRALAY, Ekrem ÇETİN, Ayhan PİRE ve Sercan ALTINTAŞ ı tebrik ederiz. Turnuvalarda mücadele eden tüm takımlara, karşılaşmaların olmazsa olmazı tüm taraftarlara ve turnuvada görev alan hakemlerimize teşekkür ederiz. 67

70 ROKETSANLI OLMAK Roketsan Futbol Takımı, Finale Adını Altın Harflerle Yazdırdı Roketsan futbol takımı, katıldığı 2019 CCL Cup Kurumların ve Şirketlerin Şampiyonlar Ligi Güz Turnuvası nda şampiyonluğu penaltılarda kaçırarak ikinci oldu. Tribünleri dolduran seyircilerin desteğiyle 24 Kasım 2019 Pazar günü, şampiyonluk için Bilkent Holding Takımı ile eşleşen Yeşil futbol takımımız, maç boyunca mücadelesini sürdürerek finale adını yazdırdı. İkincilik ödülünü Roketsan Genel Müdürü Selçuk YAŞAR ın elinden alan takımımız çifte sevinç yaşadı. İnsan Kaynakları ve Akademi Direktörü Abdurrahman BAŞ ve İnsan Kaynakları Müdürü İklim KESKİNTAŞ da maçı izleyerek futbol takımımıza destek verdi CCL Cup Kurumların ve Şirketlerin Şampiyonlar Ligi nde En İyi Kaleci, Gol Kralı ve En İyi Oyuncu ödülleri de takım üyelerimize verildi. Turnuva boyunca hırsla ve centilmenlikten ödün vermeyerek şirketimizi temsil eden takımımıza, birlikte olmanın sevincini yaşatan ve takımımıza büyük destek veren taraftarlarımıza ve sportif aktivitelerimizde desteğini esirgemeyen yöneticilerimize teşekkür ederiz. 68 SAYI 16 OCAK 2020

71 MİSAFİRLERİMİZ 1 Haziran 2019 Ruanda Genelkurmay Başkanı Org. Patrick NYAMVUMBA ve beraberindeki heyet Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 11 Temmuz 2019 Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Adnan ÖZBAL ve beraberindeki heyet Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 2 Ağustos 2019 ODTÜ Göksat Uzay Takımı Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 6 Ağustos 2019 TEKNOFEST Roket Yarışması takım temsilcileri Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 69

72 MİSAFİRLERİMİZ 8 Ağustos 2019 Elmadağ Belediye Başkanı Adem Barış AŞKIN Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 4 Eylül 2019 Tümgeneral Ahmed ALSADEM ve beraberindeki Bahreyn heyeti Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 4 Eylül 2019 Tunus heyeti Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 11 Eylül 2019 Kırıkkale Valisi Yunus SEZER ve Kırıkkale Belediye Başkanı Mehmet SAYGILI Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 70 SAYI 16 OCAK 2020

73 MİSAFİRLERİMİZ 25 Eylül 2019 T.C. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat OKTAY Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 10 Ekim 2019 Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu Başkanı Rıza ÇELEN ve beraberindeki heyet Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 13 Kasım 2019 Ankara Vergi Dairesi Başkanı İlhan KARAYILAN ve beraberindeki heyet Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 15 Kasım 2019 Millî Savunma Üniversitesi Deniz Harp Enstitüsü Karargâh Subayı (KARSU) eğitim kursiyerleri Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 71

74 MİSAFİRLERİMİZ 22 Kasım 2019 Bangladeş Savunma Ataşesi Tuğgeneral Tarıqul ALAM ve beraberindeki heyet Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 27 Kasım 2019 Ürdün savunma firması King Abdullah Design and Development Bureau (KADDB) Heyet Başkanı ve Özel Projeler İş Geliştirme Lideri Murad AMARİN ve beraberindeki heyet Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 5 Aralık 2019 Pakistan Hava Kuvvetleri Harekât Başkan Yardımcısı Tuğgeneral Ghazanfar LATİF ve beraberindeki heyet Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 10 Aralık 2019 ODTÜ Havacılık ve Uzay Topluluğu Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 22 Ocak 2020 Millî Savunma Bakanı Hulusi AKAR, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Ümit DÜNDAR, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Yaşar GÜLER, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Adnan ÖZBAL Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir. 72 SAYI 16 OCAK 2020

75 73

76 BASINDA ROKETSAN AFRICAN SECURITY AZERI DEFENCE 74 SAYI 16 OCAK 2020

77 BASINDA ROKETSAN JANE S MSI C4 DEFENCE Sayı 81 ISSN Sayı BİR FİRMA BİR ÜRÜN Sayı Defence Türkiye nin ilk ve tek online savunma dergisi Denizlerde ATMACA Dönemi T ürk Silahlı Kuvvetleri (TSK), Akdeniz deki çıkarlarını korumak için hareket ettiğinde NATO müttefikleri dâhil açık ve gizli çeşitli ambargoları deneyimledi. Bunun en bilinen örneği de 1974 yılında gerçekleştirilen Kıbrıs Barış Harekâtı na yanıt olarak ABD nin uyguladığı silah ambargosudur. TSK ve Savunma Sanayii Başkanlığı, bu deneyimlerden gerekli dersleri çıkardı ve kendi çıkarını milli silahlarla koruyabileceğini temel politika olarak kabul etti. Bu çerçevede ASELSAN, TUSAŞ, HAVELSAN gibi firmalar ve bu firmaları destekleyecek vakıflar kuruldu. Önce vakıflar sonra firmalar, bir araya geldi ve devletin Savunma Sanayii Müsteşarlığı çatısı altında koordine edildi. Günümüzde de Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı ve Savunma Sanayii Başkanlığı nın çalışmalarında bu politikanın yansımalarını görüyoruz. Türkiye nin Libya ile karşılıklı ilan ettiği Münhasır Ekonomik Bölge diplomatik atağı, özellikle Yunanistan ın tepkisini ilk defa IDEF 2019 da sergilendi. çekiyor. Birbirine Trakya ve Ege ATMACA; uzun menzili, düşük Denizi nde komşu bu iki ülkenin izi ve yüksek hedef vuruş deniz kuvvetleri arasındaki hassasiyeti ile modern donanma dengeye geçtiğimiz 2019 un son platformlarında hizmete hazır bir aylarında yeni bir unsur eklendi. silah sistemi hâline geldi. Nitekim Bu unsur iki ülkenin de ABD den Savunma Sanayii Başkanlığı ile edinerek envanterinde yer Roketsan arasında 2018 yılında verdiği Harpoon imzalanan sözleşmeyle ATMACA gemisavar için seri üretim çalışmaları güdümlü başladı. Denizcilerin ifadesiyle mermisinin satıhtan satıha güdümlü mermi yerini alan ATMACA nın, Deniz Kuvvetleri ATMACA envanterindeki platformlara oldu. entegrasyon çalışmaları da Roketsan ın önemli mesafe kat etti. özgün olarak ATMACA Silah Sistemi, ilk olarak geliştirdiği ve günümüz MİLGEM korvetlerine entegre teknolojisinin kazanımlarını edilmeye başlandı. Bu kapsamda, bünyesinde barındıran ATMACA, Kasım 2019 da millî bir platform Savunmada Kaynak Kullanımı Denizlerin Yeni Pençesi: ATMACA Türkiye den Dünyaya İhracat Stratejisi ALMANAK 2019 Türkiye nin yakın dönem harp tarihi, barış zamanı alınan silah sistemlerinin savaş sahasında kullanılamamasının örnekleriyle doludur. Çeşitli tarihlerde yaşadığı engellemelerden ders çıkaran Türkiye, kendi platformu üzerinde kendi silah sistemini kullanır aşamaya geldi. 75

78 BASINDA ROKETSAN DEFENCE TURKEY DAILY SABAH SABAH 76 SAYI 16 OCAK 2020

79