ÇEVRE GEOTEKNİĞİ DERSİ ATIKLARIN OLUŞUMU KATI ATIKLARLA İLGİLİ STANDARTLAR VE YASAL DÜZENLEMELER

Transkript

1 ÇEVRE GEOTEKNİĞİ DERSİ ATIKLARIN OLUŞUMU KATI ATIKLARLA İLGİLİ STANDARTLAR VE YASAL DÜZENLEMELER HAZIRLAYANLAR Zeynep GÜNEY Sümeyye ÇİFTCİ Semra TOZKOPARAN DERSİN SORUMLUSU Yrd. Doç. Dr. Ahmet ŞENOL

2 ATIK NEDİR? Artık ihtiyaç duymadığımız ve uzaklaştırdığımız her tür madde,atık olarak tanımlanabilir. Katı Atıklar Sıvı Atıklar Gaz Atıklar

3 SIVI ATIKLAR Sıvı atıkların büyük bölümünün atık sular oluşturmaktadır. Bu sular; evsel, endüstriyel, zirai ve diğer kullanımlar neticesinde kirlenmiş sular, maden ocakları ve maden hazırlama tesislerinden meydana gelen sular ile şehir bölgelerinden gelen kanalizasyon sularıdır. Sıvı atıkların sularda oluşturduğu kirlilik ve tesirleri fiziksel, kimyevi ve biyolojik olmak üzere üç grupta görülür. Fiziksel etkiler; suyun sıcaklık, tat, koku özelliklerinin değişmesidir. Kimyevi etkiler; çeşitli ağır metallerin (mermi, cıva vb.), organik ve inorganik maddelerin suda birikmesidir. Biyolojik etkiler ; organik atıkların tesiriyle suda, oksijeni tüketen algler, bakteriler ve küflerin oluşmasıdır.

4 SIVI ATIKLAR

5 GAZ ATIKLAR Gaz atıklar, nükleer santrallerden, sanayi tesislerinden, taşıtlardan, çöp depolama alanlarından, yangınlardan ve fosil yakıt kullanımından kaynaklanmaktadır.

6 GAZ ATIKLAR

7 KATI ATIK NEDİR? Kullanılma süresi dolan ve yaşadığımız ortamdan uzaklaştırılması gereken her türlü katı malzemedir. Katı Atıkların Sınıflandırılması Katı atıklar oluştukları yerlere göre adlandırılırlar. Evsel katı atıklar Tıbbi katı atıklar Tehlikeli katı atıklar Endüstriyel katı atıklar Tarımsal ve bahçe atıkları İnşaat artığı ve molozlar Nükleer atıklardır.

8 Evsel Katı Atıklar Günlük faaliyet sonucunda ev ortamında üretilebilecek tehlikeli ve zararlı özellik taşımayan her türlü atık evsel katı atıklardır. Yiyecek atıkları, ev eşyası atıkları, ambalaj malzemeleri (cam şişeler, kâğıt, karton, teneke kutular), yakacak atıkları (kül) bunlardan bazılarıdır.

9 EVSEL ATIKLAR

10 Tıbbi Atıklar Hastane ve benzeri sağlık kuruluşlarından kaynaklanan ve pek çok hastalığa sebep olabilen atıklardır. Bunlar özelliklerine göre üç gruba ayrılır. Bunlar: Patolojik atıklar: Doku, organ, vücut parçaları, kan ve vücut sıvılarından oluşan atıklardır. Kesiciler: İğne uçları, enjektörler, bisturiler, jiletler, kırık camlar vb. atıklardır. Ecza atıkları: Kullanma tarihleri geçmiş veya kullanılmayan ilaç, aşı ve serumlardır.

11 TIBBİ ATIKLAR Tıbbi Atık Yakma Tesisi

12 Tehlikeli Atıklar Kimyasal atıklar ve zehirli maddeleri içeren atıklardır. Bu atıkların toplama işlemi diğer atıklardan ayrı olarak yapılmalı ve atıklar tehlikesiz hale getirilmelidir. Evde kullanılan boya Temizlik malzemeleri Yağlar Piller Tarım ilaçları

13 TEHLİKELİ ATIKLAR

14 Endüstriyel Katı Atıklar Sanayi ve üretim işlemleri sırasında oluşan tehlikeli ve zararlı madde içermeyen katı atıklardır. Bu tür katı atıklar genellikle üretim artığı maddeler veya kullanım ömrünü tamamlamış makine ve hurda malzemeleridir.

15 ENDÜSTRİYEL ATIKLAR

16 Arıtma çamurları: Arıtma çamurları su ve atıksu arıtma tesislerinin işletilmesi sırasında veya sonrasında oluşan bir yan ürün olarak ortaya çıkmaktadır. Genel olarak arıtma çamurları, sıvı yada yarı katı halde, kokulu, %0.25 ile %12 arasında katı madde içeren atıklardır Atık yağlar : Su ve toprak kirliliğine neden olan atıklardır. Bir litre kullanılmış motor yağı 800 ton suyu zehirleyebilmektedir. Cips ve çeşitli yakma fırınlarından kaynaklanan küller: Cips, fabrika bacalarındaki kükürt tutucu baca filtrelerinden çıkan atıklardır. Termik santrallerin yakma fırınlarından çıkan küller de özel atıklar arasında yer almaktadır.

17

18 Tarımsal ve Bahçe Atıkları Park ve bahçelerde oluşan bitki artıkları,tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan organik kökenli bitki atıkları ve benzeri yerlerde oluşan çalı çırpı gibi atıklardır.

19 TARIMSAL ATIKLAR

20 İnşaat Artığı ve Moloz İnşaat öncesinde arazinin hazırlanması aşamasında yapılan kazı ve benzeri faaliyetler sonucunda oluşan toprak ile konut, bina, köprü, yol vb. yapıların inşası veya tamiratı, tadilatı, yenilenmesi, yıkımı ya da doğal bir afet sonucunda ortaya çıkan atıklardır

21 İnşaat Artığı ve Moloz

22 Çevre ve insan sağlığına zarar vermelerini önlemek amacı ile katı atıklar; Toplanmalı Taşınmalı Uzaklaştırılmalı Ayıklanmalı İmha edilmeli dir.

23 TOPLAMA:Katı atıkların geçici depolama yapılan yerden bertaraf edilmesi maksadıyla alınması ve götürülmesi işlemi katı atıkların toplanmasıdır. Toplama, katı atık yönetiminin en zahmetli ve maliyetli unsurudur. TAŞIMA :Kapalı çöp kamyonları ile taşınması (belli sürelerde çöp kamyonlarının dezenfeksiyonu) AYIKLAMA: Kağıt, cam, maden vb. gibi geri dönüşümlü maddelerin uygun yöntemler ile ayıklanması İMHA ETME: Doğal Yöntemler (Toprak a dökme veya gömme, su kitlesine dökme) Yapay Yöntemler (Kontrollü boşaltma, Kompostaj, Yakma)

24 Uzaklaştırma Yöntemleri Depolama:Katı atıkların zemini özel olarak hazırlanmış, drenajı sağlanmış ve oluşacak gazların toplanması için gaz toplama bacaları yerleştirilmiş alana depolanması ve üzerinin toprak örtü ile kapatılması. Bir düzenli depolama tesisinde; Tartı,Geçirimsiz Hücre,Drenaj Sistemi,Gaz Kontrol,Kompaktör ve Buldozer,Gaz Kontrol,Günlük Örtü tabakaları bulunur.

25 Yakma Bir reaktör hücresinde atıkların oksijen ilavesiyle kurutulması, gaz haline getirilmesi ve yüksek sıcaklıkta parçalanmanın sağlanması tekniğidir. Geri Kazanım İçerisinde geri kazanılarak tekrar ürün yapmaya uygun atıkların (kağıt-karton, plastik, cam v.b) ayrılarak tekrar geri kazanılması. Kompostlama Organik esaslı katı atıkların aerobik (oksijenli) veya anaerobik (oksijensiz) ortamda ayrıştırılması suretiyle üretilen toprak iyileştirici maddedir.

26 KOMPOSTLAMA

27 Katı atık miktarının yıllar geçtikçe artması yüzünden oluşan atıkların bu yöntemle azaltılması zorlaşmaktadır. Bu nedenle, tüm dünyada katı atık miktarının azaltılması için üç ilke uygulanmaya başlamıştır. Bu üç ilke; Azaltma Yeniden kullanım Geri kazanımdır.

28 o Azaltma: Ürünlerin tasarımı,üretimi ve kullanımı sırasında uygulanan yöntemlerin değiştirilerek daha az atılacak madde oluşturulmasıdır. o Yeniden kullanım: Atılması düşünülen, artık işe yaramayan eşyaların başka bir amaçla tekrar kullanılmasıdır. o Geri dönüşüm: Kağıt/karton,cam,plastik ve metal gibi değerlendirilebilir atıkların ayrı ayrı toplanarak belirli işlemlerden geçirilip yeniden kullanılacak hale getirilmesi işlemine denir.

29

30 Geri Kazanım Konusunda Bunları Biliyor musunuz?

31 Geri dönüştürülmek üzere kategorilere Plastik Karton Konserve Kağıt Cam Pil Metal Şişe Polistiren ayrılmış atıklar

32

33 KATI ATIKLARLA İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER ve STANDARTLAR Ülkemizde çöp ve katı atıkların toplanması,taşınması ve bertarafı ile ilgili yasal düzenlemeleri ortaya koyan 14 mart 1991 tarih sayılı Resmi Gazetede Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği yayınlanmıştır.bu yönetmeliğin amacı; Madde 1: Her türlü atık ve artığın çevreye zarar verecek şekilde,doğrudan veya dolaylı bir biçimde alıcı ortama verilmesi,depolanması,taşınması,uzaklaştırılması ve benzeri faaliyetlerin yasaklanması,çevreyi olumsuz yönde etkileyebilecek olan tüketim maddelerinin idaresini belli bir disiplin altına alarak,havada,suda ve toprakta kalıcı etki gösteren kirleticilerin hayvan ve bitki nesillerini,doğal zenginlikleri ve ekolojik dengeyi bozmasının önlenmesi ile buna yönelik prensip,politika ve programların belirlenmesi,uygulanması ve geliştirilmesidir.

34 Katı Atık Üretim ve Bertaraf Aşamasında Uygulanacak Esaslar Madde 4:Katı atık üreten kişi ve kuruluşlar,en az katı atık üreten teknolojiyi seçmekle,mevcut üretimdeki katı atık miktarını azaltmakla,katı atık içinde zararlı madde bulundurmakla,katı atıkların değerlendirilmesi ve maddesel geri kazanma konusunda yapılan çalışmalara katılmakla yükümlüdür. Madde 5:Bu yönetmelik kapsamına giren katı atıkların bertarafı sırasında belediyeler ve yetkilerini devrettiği kişi ve kuruluşlar işlettikleri katı atık tesislerinin faaliyetlerinin planlanmasında ve işletilmesinde,insanların ruh ve beden sağlığına,hayvan sağlığına,doğal bitki örtüsüne yeşil alanlara ve binalara,toplumun düzeni ve emniyetine,yer altı ve yüzeysel su alanları ile rezerv sahalarına zarar vermeyecek,hava ve gürültü yönünden çevre kirlenmesini önleyecek uygun tedbirleri almak zorundadır.

35 Katı Atık Üretenlerin Özendirilmesine İlişkin Esaslar Madde 7: Müsteşarlık,mahallin en büyük mülki amiri ve belediyeler; 1) Atık madde,hurda,kağıt ve çöplerden imal edilen mamullerin tercih edilmesine teşvik etmeye, 2) Yeniden değerlendirilmeye uygun veya çevre ve insan sağlığına zarar vermeden bertarafı mümkün olan maddelerin kullanılmasına teşvik etmeye, 3) Uzun süre dayanıklı ve verimi elverişli makina ve teçhizatın tercih edilmesini sağlamaya, İlişkin özendirici faaliyetlerde bulunurlar.

36 Katı Atıkların Toplanması ve Taşınması Konusundaki Esaslar Madde 18: Katı atıkların üretici veya taşıyanları tarafından denizlere,göllere ve benzeri alıcı ortamlara,caddelere,ormanlara ve çevrenin olumsuz yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere dökülmesi yasaktır.konutlarda ve işyerlerinde,evsel veya evsel nitelikli endüstriyel çöpleri çöp toplama aracına vermek üzere kullanılan çöp biriktirme kapları,çeşitli büyüklükte ve herbiri standart ölçülerde olmak zorundadır.bu kapların ölçüleri,şekilleri,malzemeleri Müsteşarlıkça çıkarılacak tebliğlerde belirtilir.

37 Çöpü üretenler,bu çöp biriktirme kaplarını,çevrenin sağlığını bozmayacak şekilde kapalı olarak muhafaza etmek ve çöp toplama işlemi sırasında yol üstünde hazır bulundurmak zorundadır.belediyeler ve mücavir alanlar dışında kalan yerlerdeki sanayi tesisleri veya turistik tesis işletmeleri atıklarının taşınmasından sorumludurlar.bunlar, topladıkları atıklarını belediyenin işletme veya depolama tesislerine taşımak veya taşıtmak zorundadırlar.bu alanlarda denetleme yetkisi mahallin en büyük mülki amiridir.

38 Madde 20: Toplanan evsel ve evsel nitelikli endüstriyel katı atıkların,görünüş,koku,toz, sızdırma vb faktörler yönünden çevreyi kirletmeyecek şekilde kapalı özel araçlarda taşınması zorunludur.

39 Katı Atık Depo Alanı Madde 22:İkinci maddede belirtilen atıklar,hafriyat toprağı hariç evsel katı atık depolama sahasına depolanır.evsel atıkları düzenli depolamak amacıyla inşa edilen depolara,insan ve çevre sağlığını korumak amacıyla; Sıvıların ve sıvı atıklarının Suyu alınmamış arıtma çamurlarının Hastane ve klinik atıklarının Patlayıcı maddelerin Radyoaktif madde ve atıkların Tehlikeli atık sınıfına giren katı atıkların Ambalaj atıklarının depolanması yasaktır.

40 Depo Tabanının Seçilmesi Madde16: (1) Düzenli depolama tesisinin tabanı ve yan yüzeylerinde, sızıntı suyunun yeraltı suyuna karışmasını önleyecek şekilde bir geçirimsizlik tabakası teşkil edilir. Bunun için kil veya eşdeğeri malzemeden oluşturulmuş geçirimsizlik tabakası serilir. Geçirimsizlik malzemeleri teknik özellik bakımından Türk Standartları Enstitüsü standartlarına uygun olmalıdır. (2) Düzenli depolama tesisi sınıflarına göre depo tabanının asgari aşağıda belirtilen geçirgenlik ve kalınlık özelliklerine sahip olması gerekir: a) I. sınıf düzenli depolama tesisi: K 1,0 x 10-9 m/sn; kalınlık 5 m veya eşdeğeri, b) II. sınıf düzenli depolama tesisi: K 1,0 x 10-9 m/sn; kalınlık 1 m veya eşdeğeri, c) III. sınıf düzenli depolama tesisi: K 1,0 x 10-7 m/sn; kalınlık 1 m veya eşdeğeri. (3) Jeolojik geçirimsizlik tabakasının ikinci fıkrada verilen koşulları doğal olarak sağlayamaması halinde; bu tabaka yapay olarak oluşturulur ve geomembran kullanılarak güçlendirilir. Geçirimsiz mineral malzeme ile yapay olarak oluşturulacak geçirimsizlik tabakasının toplam kalınlığı 0,5 metreden az olamaz.

41 (4) Sızıntı sularının toprak ve yeraltı suları için oluşturacağı potansiyel risklerin engellenmesi için düzenli depolama tesislerinde doğal geçirimsizlik tabakasına ilave olarak aşağıda verilen teknik özelliklerde sızıntı suyu toplama ve drenaj sistemi inşa edilir: a) Yapay geçirimsizlik tabakasının korunması amacıyla koruyucu örtü malzemesi kullanılır. b) I. sınıf ve II. sınıf düzenli depolama tesislerinde yapay geçirimsizlik kaplaması üzerine asgari 0,5 metre kalınlığa ve en az K 1,0 x 10-4 m/s geçirgenliğe sahip drenaj tabakası uygulanır. c) Drenaj katmanının içinde drenaj boruları bulunur. Boru çapı, yapılacak kontrol ve temizlemelere imkân verebilecek genişlikte olur. Depo tabanında sızıntı suyuna dayanıklı bir malzemeden imal edilmiş yeterli sayıda drenaj borusu, ana toplayıcılar ve bacalar bulunur. Sızıntı suyu toplama ve drenaj sistemi sızıntı suyu toplama havuzu ile son bulur. Sızıntı suyu toplama havuzu tesisin kurulacağı yerin meteorolojik koşulları ve depolanacak atıkların su içeriği göz önünde bulundurularak herhangi bir olumsuzluğa mahal vermeyecek şekilde tasarlanır ve inşa edilir. d) Depo tabanının boyuna eğimi % 3'den az olamaz.

42 SORULAR ve CEVAPLAR

43 CEVAPLAR 1)Katı atık nedir ve çeşitleri nelerdir? Artık ihtiyaç duymadığımız ve uzaklaştırdığımız her tür madde,atık olarak tanımlanabilir. Evsel katı atıklar Tıbbi katı atıklar Tehlikeli katı atıklar Endüstriyel katı atıklar Tarımsal ve bahçe atıkları İnşaat artığı ve molozlar Nükleer atıklardır.

44 2)Katı atıkları uzaklaştırma yöntemleri nelerdir? Depolama Yakma Kompostlama

45 3)İdeal bir depo tesisi tabanı nasıl olmalıdır? Düzenli depolama tesisinin tabanı ve yan yüzeylerinde, sızıntı suyunun yeraltı suyuna karışmasını önleyecek şekilde bir geçirimsizlik tabakası teşkil edilir. Bunun için kil veya eşdeğeri malzemeden oluşturulmuş geçirimsizlik tabakası serilir.

46 4)Sıvı atıkların sularda oluşturduğu etkiler nelerdir? Fiziksel etkiler; suyun sıcaklık, tat, koku özelliklerinin değişmesidir. Kimyevi etkiler; çeşitli ağır metallerin (mermi, cıva vb.), organik ve inorganik maddelerin suda birikmesidir. Biyolojik etkiler ; organik atıkların tesiriyle suda, oksijeni tüketen algler, bakteriler ve küflerin oluşmasıdır.

47 5)Katı atıklarla ilgili yasal düzenlemelerin temel amaçları nelerdir? Atık yok edilme işlemlerinin zararlı etkisinden insan sağlığı ve çevrenin korunması Enerji ve doğal kaynakların korunması Üretilen çöpün miktarının azaltılması Atıkların çevreye uygun biçimde işlenmesi