Linux Dosya Sistemi Yapısı. Dosya Sistemleri:

Transkript

1 Linux Dosya Sistemi Yapısı Dosya Sistemleri: Dosya sistemi(file system), disk üzerindeki dosyaların organize edilmesi, saklanma biçimidir. İşletim sistemi, sabit diski belli bir düzene göre kullanır ve bu düzene dosya sistemi denir. FAT16 : Windows95'in de kullandığı, eski bir dosya sistemidir. Dosyaları adreslemek için 16 bit kullanması sebebiyle en fazla 2 GB'lık sabit disk bölümlerini desteklemektedir. FAT32 : FAT16'dan daha gelişmiş bir dosya sistemidir. Adresleme için 32 bit kullanması sayesinde sabit disk bölümlerini 2 TB'a kadar desteklemektedir. FAT32 dosya sistemi 4 GB'tan büyük dosyaları saklayamamaktadır. NTFS : Microsoft tarafından geliştirilen dosya sistemidir. Fat dosya sistemleri, Linux'un temel mantığı olan dosya izin sistemini desteklememektedir. NTFS ise, her ne kadar dosya izinlerini desteklese de, bu konuda Linux'tan farklı bir yöntem kullanmaktadır. ext2 : Çok yetenekli bir Linux dosya sistemidir. Dosya izinlerini desteklemektedir. İleriye dönük, kolay geliştirilebilen bir dosya sistemi olarak tasarlanmıştır. ext3 : Ext2'nin bütün özelliklerine sahip bir dosya sistemidir. Ext2'nin özelliklerine ek olarak, ext3'e günlükleme özelliği eklenmiştir. Bu özellik, herhangi bir sistem çökmesi durumunda geri kurtarma olayının çok daha kolay yapılmasını sağlar. Linux bir Unix koludur. Bu yüzden "Tekil Hiyerarsik klasör Yapısı nı benimsemiştir. Her şey / (slash) simgesiyle ifade edilen root klasöründen baslar, aşağıya doğru iner. Windows'taki gibi C: ve D: seklinde sözde sürücüler (drivers) bulunmaz. Windows ortamında, dosyalarınızı C sürücüsü, D veya E sürücüsü gibi her yere koyabilirsiniz. Bu tarz dosya sistemlerine, "Hiyerarsik Yapı lı denmektedir. Linux, / (root) klasöründen başlayarak, boot işlemindeki önem sırasına Gore klasörleri dizer. Eğer neden Windows'taki gibi \ (ters slash) işareti yerine, / (slash) işareti kullanıldığını merak ediyorsanız; bu Linux'un Unix geleneğini takip etmesindendir. Ayrıca bu geleneğe uygun olarak küçük büyük harf duyarlılığı önemli bir konudur. Örneğin Windows'ta KLASOR_ADİ ve klasor_adi ayni şeydir; fark etmez. Ama Linux'ta iki ayrı klasörden bahsediyor oluruz. Kök dizini, kendisine bağlı diğer tüm dizinleri de içerdiğinden, Linux dosya sisteminde önemli bir yere sahiptir. Linux açılırken önce kok dizini /etc/fstab dosyasına uygun şekilde bağlanır. diğer dosya sistemlerinin onarımı ve kontrolü için gerekli olan fsck programları, bu dizinde bulunmalıdır. Benzer şekilde yedekleme için gerekli olan tar, zip, compress gibi arşiv programlarına da kok dizin altından erişilebilmeli, açılış esnasında hafızaya yüklenen çekirdek de kok dizininde yer almalıdır. Bir programı yerine koymadan önce bazı "dengelerin" gözonunde tutulmasında yarar vardır. Programlanan her yazılımı kok dizinine koyarsanız, bir sure sonra bu dosya sisteminin

2 şiştiğini görürsünüz. Kok dizinini başlangıçta küçük (20-30Mb kadar) tutmak, geliştirilen programları daha önceden belirlenen baksa bir dosya sistemi altına koymak akıllıca olur. Bu yol, ağ üzerinden genellikle paylaşımı mümkün olmayan kok dizininin her makinedeki sabit diskte mümkün olan en az yer işgal etmesini sağlar. Örnegin /tmp dizini normal kullanıcıların kullanımına acık olduğu için çok kısa bir surede dolabilir. Burayı periyodik olarak silmek için find komutu ise yarayabilir: # find /tmp -atime +7 -exec rm -rf {} \; Yukarıdaki komut, tmp dizini altında yaralan tüm dosyaları kontrol edecek ve 7 günden daha eski dosyaları silecektir. Benzer şekilde, kullanıcıların dosyalarının yer aldığı /home dizini de çok kısa bir surede dolmaya mahkumdur. Sistemde ne kadar büyük sabit disk olursa olsun bir gün gelecek burası dolacaktır. Periyodik olarak buraya da göz gezdirmek gerekir. Microsoft Windows gibi bir başka işletim sisteminden, Linux'a gecen son kullanıcıların en büyük sıkıntılarından biri, dosya sistemleri arasındaki farklardır. Windows konusunda biraz tecrübeli kime sorsanız, Program Filer, Windows, System32, Documents and Settings klasörleri hakkında bilgi verebilir. Ancak Unix dünyası farklıdır ve geçiş yapan kullanıcılar, hangi klasörün ne ise yaradığını, hangisinin neyle alakalı olduğunu ilk bakışta çözemez. Simdi bu ilk bakışta karmaşık gelen sistemi birazcık olsun anlayabilmek adına aşağıdaki soruya cevap vermeye çalısalım : Linux Dosya Sistem Hiyerarsisi Linux dosya sistemi oldukça derin bir konu bütün dosyalar değil de Son kullanıcının daha çok ilgisini çekecek ve genellikle haşir nesir olabileceği klasörler irdelenecek. / (root) : Yukarda belirttiğimiz gibi, / (root) işletim sisteminin başlangıç noktasıdır. bütün diğer klasörler, dosyalar, root'un 'çocuklarıdır' diyebiliriz. Bilgisayar baslarken, ilk önce buraya bakılır ve bulunmazsa sistem başlamaz. / (root) ve /root (root kullanıcısına ait klasör) birbirinden ayrıdır. FSSTND'a Gore root altındaki temel klasörler: /bin : Olması Sart komut dosyalarını içerir /boot : başlangıç için gerekli dosyaları bulundurur /dev : Donanım dosyaları vardır /etc : Sistem ayarlarını barındırır /lib : Kütüphane dosyaları ve kernel modülleri bulunur /media : Kaldırılabilir aygıtların (CD-Rom, Flash bellek vs...) sisteme eklendiği klasördür. /mnt : Bir dosya sistemini geçici olarak eklemek için kullanılır. /opt : Ekstra programların kurulması içindir /sbin : Sistemi yöneticisiyle ilgili çalıştırabilir dosyaları tutar. /srv : Sistemin sunduğu hizmetlerle alakalıdır /tmp : geçici dosyaları tutmak içindir /usr : İkincil bir hiyerarşi /var : Değişken verileri saklar Simdi bunları biraz daha açalım : /bin : işletim sisteminizi kullanmak için gereken birçok yararlı komut /bin klasörü altındadır. cat, mkdir, cp, ls, mv, rm vb. temel komutların hepsini burada bulabilirsiniz. Sistem boot edildiğinde ilk olarak /bin klasörü çalışır hâle getirilir. Network bağlantınız olmasa ya da

3 önemli klasörlere bir nedenden dolayı erişemeseniz bile /bin klasöründeki komutlar ne olursa olsun çalışır. Bir sorun çıktığında /bin klasörü altındaki komutları kullanarak sistemi onarırız. /boot : Boot, işletim sisteminin yüklenme evresidir. /boot klasörü, boot işlemi için gereken her şeyi içerir. Bilgisayarın başlangıç (boot) aşamasında gerekmeyen ayar ve yapılandırma dosyaları burada bulunmaz, başka klasörlerden gerektiği zamanlarda yüklenir. /dev : Linux'ta her şey bir dosyadır, donanım aygıtları da öyle... USB girişleri, seri ve paralel pörtler, diskleriniz, cd-rom larınız vb... bütün aygıtlar /dev klasörü altında tutulan dosyalardan ibarettir. Örneğin /dev altında bulunan hda1 dosyası, sabit diskinizi temsil eder ya da /dev/dsp ses aygıtınızdır. bunları programlar vasıtasıyla kullanırız ancak direk müdahale ekmek mümkündür. Bazı önemli Aygıt dosyaları: /dev/ttys0 : Fare, modem gibi aygıtların bağlandığı seri port. (COM 1) /dev/psaux : PS/2 girişi; fare ve klavyeler içindir. /dev/lp0 : Paralel port (LPT 1); yazıcı, tarayıcı vs... /dev/dsp : Birincil ses aygıtı /dev/usb : USB aygıtları /dev/sda : SCSİ aygıtlar, Flash Bellekler, harici CD-ROM'lar vs... /dev/scd : SCSİ CD-ROM'lar /dev/js0 : Joystick (Microsoft Türkçesiyle Eğlence Çubuğu) /etc : işletim sistemini bir vücuda benzetirsek, /etc klasörünü sinir sisteminin merkezi olarak görebiliriz. Sisteme dair bütün yapılandırma, bu klasör veya bu klasörün alt klasörlerinde bulunur. yapılandırma dosyası, bir programın işlemlerini kontrol etmek için kullanılan lokal bir dosyadır, durağandır ve çalıştırılmak için değildir. /home : /home klasörünü kullanıcıların kalesidir. /home klasörü içerisinde her kullanıcının kendi adında bir alt klasörü bulunur. Örneğin kullanıcı adiniz "ali" ise /home/ali size aittir ve altında istediğiniz her şeyi yapabilirsiniz ama yapabilecekleriniz bu klasörle sinirlidir. /home klasörünü, Windows'taki Documents and Settings'e benzetebiliriz. /initrd : initrd, initial ramdisk kısaltmasıdır. Aşağı yukarı anlamı başlangıç Bellek Diski oluyor. Boot aşamasında ilk önce çekirdek (kernel) yüklenir. Bundan sonra bilgisayarınızın belleğinde bir Bellek Diski oluşturulur. Oluşturulan Bellek Disk üzerinde / (root) yansısı açılır ve kok dizin olarak monte edilir. /initrd bu işlemlerin yapılması ve Linux'un yüklenmesi için gereklidir. /lib : Kernel modülleri ve paylaşılan kütüphane dosyaları bu klasörde bulunur. Var olan çekirdek modüllerini /lib/modules/[versiyon_numarası] içersinde bulabilirsiniz. Bahsedilen kütüphane dosyalarıysa, sistemi başlatmak ve /bin ile /sbin içersindeki komutları çalıştırmak için gereklidir. paylaşılan kütüphane dosyalarını, Windows'ta DLL (Dynamically Linked Library) ile es tutabiliriz. Linux'ta kütüphane dosyalarının sonu ".so" ile biter. /lost+found : Bazen sistemimizde bir problem olur; yanlış kapatırız, elektrik gider, durup dururken bilgisayar yeniden baslar vs... Bu gibi durumlarda Linux'ta fsck (File System Check) komutu devreye sokulur. Fsck komutu, Windows'taki Scandisk programına benzetilebilir. Düzeltilemeyen bir sorun varsa, bağlantıları kopmuş kayıp dosyalar ortaya cıkmışsa, bunlar /lost+found altına atılır. Kısaca özetlersek; kotu bir sistem kapanmasından sonra, olması gereken bazı dosyaları bulamıyorsanız, kayıp eşya bürosuna bakmanızda yarar var.

4 /media : CD-Rom, disket sürücü, flash bellek gibi çıkarılabilir aygıtlar buraya bağlanır. En basit tanımla, çıkarılabilir aygıtların, bağlantı noktası (mount point) olarak düşünebilirsiniz. /mnt : /media klasörüne benzer. Temel farkı; çıkarılabilir aygıtlar yerine, dosya sistemleri veya donanım aygıtları için kullanılıyor olusudur. Bağlama (mount) işlemi, herhangi bir dosya sistemini, işletim sisteminin kullanmasını sağlar. Nereye bağladığınız sizin tercihinizdir. Yani bir diski, /media veya /mnt klasörüne ya da bir başka yere bağlamanız fark etmeyecektir. Sadece genel kabul görmüş bazı bağlantı noktaları bulunuyor; /mnt klasörü de onlardan bir tanesi. /opt : Dağıtımdan bağımsız ekstra yüklenen paketler için /opt klasörü kullanılmaktadır. Örneğin Google Earth programını indirip kurmak istediğinizde, 'default' olarak kurulacağı nokta, /opt/google-earth adresidir. Elbette ki bunu değiştirebilir ve size uygun gelen bir başka konuma yükleyebilirsiniz. Ancak daha önce söylediğimiz gibi bazı şeyler genel kabul görmüştür. Windows'taki C:\Program Files'i hatırlayalım; programları buraya kurmak zorunlu değil; ama hemen hepsi buraya kuruluyor. Ayni mantık /proc : /proc oldukça özel sanal bir dosya sistemidir. Bizim bildiğimiz anlamda fiziksel dosyalar bulundurmaz; sistem durumuna dair bilgi içeren sanal dosyaları vardır. Örneğin "cat /proc/swaps" yazarak sisteminizdeki takas dosyalarına dair bilgi alabilir ya da "cat /proc/cpuinfo" komutuyla işlemcinizin özelliklerini görebilirsiniz. /root : Unix'in ilk versiyonlarında root kullanıcısının kendine ait bir ev klasörü yoktu. Direkt olarak / (root klasörü) altında çalışırdı. Fakat zamanla bunun iyi bir yöntem olmadığı anlaşıldı ve root kullanıcısının ayrı bir klasöre sahip olması gerektiğine karar verildi. diğer kullanıcılardan farklı olduğu için root'un ev klasörü /home altında tutulmaz; ayrılması için /root klasörü altındadır. /sbin : Linux'ta normal kullanıcının kullanabileceği komutlarla, sistem kullanıcısının kullanabileceği komutlar ayrılmıştır. root tarafından kullanılacak bakim ve yönetim için kullanılan önemli programlar, /sbin altında tutulur. Daha az öneme sahip yönetim komutlarıysa, /usr/sbin klasöründedir /usr : /root kullanıcısına benzer bir hikaye /usr için de söz konusudur. Unix ilk çıktığında, kullanıcılara ait ev klasörleri, /usr altında tutulurdu. Örneğin Ali isimli bir kullanıcının ev klasörü /usr/ali seklindeydi. Bu yöntem zamanla değişti ve /home klasörü doğmuş oldu. /usr klasörü hâlâ çok önemli bir yapıdır ve işletim sisteminizde kullandığınız her şeyle iliksisi bulunur. /usr klasörünün önemi, yüklediğiniz programların buraya atılmasından kaynaklanır. /opt adresi işletim sistemi dışında gelen 3.parti programlar içindir. Fakat işletim sistemi aracılığıyla ya da paket yönetim sistemlerini kullanarak yüklediğiniz her şey, /usr altına aktarılır. Ayni zamanda yüklediğiniz programların çalışmak için ihtiyaç duyacağı kütüphane dosyaları, /usr/lib altındadır. /usr ile ilgili söylenebilecek bir başka nokta da, local klasörüdür. Linux, sunucu olarak çok istemciye hizmet verebilecek bir işletim sistemidir. Bir Linux sunucu (server) kurarsanız, ona bağlanan yüzlerce istemci (client) olabilir. Her istemci bilgisayara, /usr altındaki programların ayrı ayrı yüklenmesi gerekmez; bir başka konumdan bu komutları çalıştırabilirsiniz. Ancak /usr altında bulunan local klasörü sadece kullandığınız makineye özeldir. Örneğin /usr/local/bin klasörü içinde bulunan bütün komutlar, direkt olarak kullandığınız makineye yüklenmiştir. /usr/bin komutları ise geneldir ve bir ağ üstündeki bütün

5 makinelerden erişilebilir. local gördüğünüzde, bunun sadece sizin makinenize özel olduğunu bilinmelidir. /var : Log dosyaları, ve printer kuyrukları gibi değişken sistem bilgilerini barındırır. Sisteminize dair tutulan log ları buradan görebilir; güvenlik durumunu buradan kontrol edebilirsiniz. /tmp : geçici dosyalar içindir. birçok program, burayı geçici depolama alanı olarak kullanır. /tmp klasörünün içeriği genellikle KB'lar mertebesinde kalır ve genellikle işletim sistemi yeniden baslarken içindeki dosyalar silinir. /tmp klasörü altında bulunan dosyaları, ne yaptığınızdan emin değilseniz, kesinlikle silmemelisiniz! Sistem genelinde olmasa bile, program bazında problemler çıkabilir. Örneğin acık bir soket dosyasını sildiğinizde, onu kullanan programa ve kendinize sorun çıkartabilirsiniz.