TÜRKiYE'DE ÇOGUL AMAÇLI AGAÇLANDIRMALARDA KULLANILABiLECEK YAPRAKLI TÜRLERiN TESPiTi ÜZERiNE

Transkript

1 F.D.C: : TÜRKiYE'DE ÇOGUL AMAÇLI AGAÇLANDIRMALARDA KULLANILABiLECEK YAPRAKLI TÜRLERiN TESPiTi ÜZERiNE ARAŞTIRMALAR A study on determination of the broad -leaved tree species to be used in multipurpose plantations in Turkey Doç. Dr. Yaşar ŞiMŞEK SuatTOSUN Hasret ATASOY Dr. Hüseyin Z. USTA Sıtkı UGURLU ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTiTÜSÜ YA YlNLARI TURKISH FORESTRY RESEARCH INSTITUTE Teknik Bülten Serisi 1 Technical Bulletin No: 260

2 ÖZ Yurt içinden ve yurt dışından temin edilen çeşitli yapraklı tür-orijinler ile iç Anadolu, Doğu Karadeniz, Batı Karadeniz, Batı Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde çeşitli tür-orijinler ile 1985 yılı sonunda 21 adet deneme alanı tesis edilmiştir. Denemeler 6. yaşında yani 1991 yılı sonunda yapılan ölçme ve tespitiere göre değerlendirilerek her deneme alanı için uygun türler tespit edilmeye çalışılmıştır. Deneme alanlarından yapılan müşterek değerlendirmeler sonucunda da Bölgeler için tür seçimine çalışılmıştır. Bu değerlendirme geçicidir. Kesin değerlendirmeler için vakit çok erkendir. Buna rağmen değerlendirme sonuçları oldukça önemli bulgular ortaya koymuştur. Şöyleki: iç Anadolu Bölgesinde; Fraxinus oxycarpa, Elaeagnus angustifolia, Prunus amygdalus ve 1000 m nin altında Robinia pseudoacacia türleri çok başarılı bulunmuşlardır. Doğu Karadeniz Bölgesinde bölgenin doğal ağaç türü olan Alnus glutinosa çok başarılı olmuştur. Batı Karadeniz Bölgesinde ise en başarılı tür Robinia pseudoacacia olmuştur. Batı Akdeniz sahil bölgesinde Acacia saligna başarılı olurken, iç Anadolu'ya geçiş zonunda Prunus amygdalus çok başarılı olmuştur. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ise, 1000 m nin altında bulunmak şartıyla Robinia pseudoacacia ile bölgenin doğal meşe türleri başarılı olmuşlardır. Ancak yapraklı türler ile kurulan bu denemelerde mukayese türü olarak kullanılan iğne yapraklı türlerden Cedrus libani iç Anadolu Bölgesinde, Pinus nigra Batı Karadeniz Bölgesinde, Pinus brutia'da Batı Akdeniz Bölgesinde çok başarılı olmuşlar ve yapraklı türler ile t;?üyük rekabete başlamışlardır. 3

3 ABSTRACT 21 experimental areas with various species-provenances provided from domestic and foreign provenances of several broad-leaved tree species were established in Central Anatolia, Eastern Blacksea, Western Blacksea, Western Mediterran ean and South-Eastern Anatolia Regionsat the end of the The assessment in order to determine the most appropriate species for each experimental areas was started at the end of the 1991 by measuring related 6 year old seedlings. According to the results of the common assessments of the experimental areas, the choosing of species for Regions was studied. Of course these assessments are provisional and for the fina! assessments it is stili very early. However its following results benefited completely for the time being: In Central Anatolia Region, Fraxinus oxycarpa, Elaeagnus angustifolia, Prunus amygdalus and Robinia pseudoacacia at lower than m w ere fo und to be very successful species. In Eastern Blacksea Region, A/nus glutinosa as a indigenous tree species of the Region was very successful. In Western Blacksea Region, Robinia pseudoacacia was the most successful species. Prunus amygdalus was very successful species in the transition zone towards Central Anatolia while Acacia saligna was found to be successful species in the Coastal Region of Western Mediterranean. In South-Eastern Anatolia Region, Robinia pseudoacacia at lower than 1000 m and the indigenous oak species of the Region were successful. On the other hand Cedrus libani, Pinus nigra and Pinus brutiaas coniferous which were used to be able to make comparisons with broad-leaved tree species of the established experiments were very successful species in Central Anatolia, Western Blacksea and Western Mediterranean Regions respectively and those started competing against broad-leaved tree species quite a bit. 4

4 ÖN SÖZ Bu araştırma, ülkemizde yapılmakta olan yapraklı tür ağaçlandırmalarında, tür seçimi sorunlarını çözmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bilindiği gibi, ülkemizde ağaçlandırmalar genellikle iğne yapraklı türler ile yapılmakta, yapraklı türlere çok az yer verilmektedir. Hatta Karadeniz ve Marmara Bölgelerinde yapraklı türlerin kaldırılarak, bunların yerlerine geçmişte yerli veya yabancı iğne yapraklı türler ile geniş çaplı plantasyonlar tesis edilmiştir. Bu plantasyonlar bugün çeşitli nedenler ile, değerlerini kaybetmek üzere bulunmakta, yeniden değer kazanabilmeleri için ise, çok yoğun bakımlara ihtiyaç duymaktadırlar. Yapılacak bakım müdahalelerinde alınması gereken en önemli tedbirlerden birisi de, bölgenin yapraklı türlerinin plantasyanlara dahil edilerek, iğne yapraklı + yapraklı stabil plantasyonlarının yaratılması olmalıdır. Uygun yörelerde yapılacak çoğul amaçlı ağaçlandırmalarda tür tavsiyesi yapmak, bu projenin ana amacını teşkil etmiştir. Bilindiği gibi yapraklı tür ağaçlandırmalarının tesisi, gelecekteki odun üretimine, iğne yapraklı tür ağaçlandırmalarına kıyasla daha fazla çeşitlilik kazandırmaktadır. Yapraklı türlerin birçoğu kırsal kesimde yaşayan insanlar tarafından aranmaktadır. Çevre yönünden, yapraklı ormanlara, rekreasyon özellikleri nedeni ile daha fazla itibar edilmekte ve nihayet yapraklı türleri n kalari değerlerinin daha fazla olması nedeni ile de, enerji odunu olarak geniş şekilde kullanım imkanları bulunmaktadır. Yapraklı türler ile yapılacak ağaçlandırma çalışmalarında kullanılabilecek türlerin seçimi için, Ormancılık Araştırma Enstitüsü, yıllarında ülke çapında 40 adet çeşitli sayıda tür-orijin ile bir seri denemeler tesis etmiş ve bu denemelerden 21 adedini bölgesel bazda 6. yaşın sonunda geçici olarak bir değerlendirmeye tabi tutmuş ve tür tavsiyesinde bulunmaya çalışmıştır. Tabii ki, bu tavsiyeler kesin sonuç niteliği taşımamaktadır. Ancak bir kere daha görülmüştür ki, bu tip büyük projeler ancak yetişmiş ve devamlı istihdam edilen bir araştırmacı ekibiyle sürdürülebilir. Personel sorunları nedeni ile, araştırma çalışmasının tesisinde ve takibinde bazı tıkanıklıklar ortaya çıkmış ise de, araştırma büyük çabalar ile değerlendirilmiş ve yayın haline getirilmiştir. Çalışmada emeği geçmiş her kademedeki arkadaşlara teşekkürü bir borç sayıyorum. Araştırma sonuçlarının, uygulayıcı birimlere yararlı olmasını diliyorum. Ankara, Ağustos 1996 Doç. Dr. Yaşar ŞiMŞEK 5

5 içindekiler SAYFA ÖZ... 3 ABSTRACT... 4 ÖNSÖZ... 5 GiRiŞ MATERYAL VE YÖNTEM DENEMELERiN DEGERLENDiRiLMESi iç Anadolu Bölgesi Deneme Alanları Tokat Deneme Alanı Sonuçları Amasya Deneme Alanı Sonuçları Kütahya Deneme Alanı Sonuçları Eskişehir Deneme Alanı Sonuçları Ankara Deneme Alanı Sonuçları Konya Deneme Alanı Sonuçları Akdağmadeni Deneme Alanı Sonuçları Deneme Alanlarında Ortak Bulunan Türlere ilişkin Kombine Analizler Doğu Karadeniz Bölgesi Deneme Alanları Rize-Pazar Deneme Alanı Sonuçları Giresun-Erimez Deneme Alanı Sonuçları Ordu-Şahsene Deneme Alanı Sonuçları Deneme Alanlarında Ortak Bulunan Türlere ilişkin Kombine Analizler Batı Karadeniz Bölgesi Deneme Alanları Düzce Deneme Alanı sonuçları... : Bolu Deneme Alanı Sonuçları Zonguldak Deneme Alanı Sonuçları Azdavay Deneme Alanı Sonuçları Sinop Deneme Alanı Sonuçları

6 2.3.6 Batı Karadeniz Bölgesi Deneme Alanlarında Ortak Bulunan Türlere ilişkin Kombine Analizler Batı Akdeniz Bölgesi Deneme Alanları Manavgat Deneme Alanı Sonuçları Kumluca Deneme Alanı Sonuçları Eğirdir Deneme Alanı Sonuçları...: Batı Akdeniz Bölgesi Deneme Alanlarında Ortak Bulunan Türlere ilişkin Kombine Analizler Güneydoğu Anadolu Bölgesi Deneme Alanları Malatya-Pötürge Deneme Alanı Sonuçları Keban Deneme Alanı Sonuçları Elazığ-Yukarıçakmak Deneme Alanı Sonuçları Güneydoğu Anadolu Bölgesi Deneme Alanlarında Ortak Bulunan Türlere ilişkin KombineAnalizler BULGULAR VE TARTIŞMA iç Anadolu Bölgesi Doğu Karadeniz Bölgesi Batı Karadeniz Bölgesi Batı Akdeniz Bölgesi...: Güneydoğu Anadolu Bölgesi ÖZET SUMMARY KA YNAKÇA

7 GiRiŞ Ülkemizde 1975 yılında tamamlanan envanter çalışmalarına göre 20.2 milyon hektarlık orman alanı vardır (Anonim, 1980). Bazı yasal değişiklik nedenleri ile bugün ormanlık alanların 19.8 milyon hektara düştüğü kabul edilmektedir (Anonim, 1994). Bu azalmaya rağmen ülkemiz topraklarının %25.7 oranı ormanlar ile kapi ıdır. Bu durum, orman alanı itibari ile ülkemizinormanca zengin olduğunu ortaya koymaktadır. Türkiye ormancılığa ayrılmış alan yönünden zengin bir ülke olmasına rağmen, odun hammaddesi üretimi yönünden oldukça zayıf bir durumdadır. Devlet istatistik Enstitüsü tarafından yapılan hesaplamalara göre, ormancılığın milli hasıla içindeki payı %0.5'tir (Gökçe, 1993). Türkiye'de 19.8 milyon hektar olarak tesbit edilen ormanlık alanların ancak %35.4 oranı iyi vasıfdadır. Bu da takriben 7 milyon hektar ormanlık alana eşdeğerdir. Verimli orman olarak nitelendirilen bu 7 milyon hektar ormanı n verim gücü de son derece yetersizdir. Koru ormanlarımızın verim gücü ortalama 1.36 m3/ha/yıl iken, Almanya'da 3.9 m 3 /ha/yıl, Fransa'da 3.7 m 3 /ha/yıl ve Yunanistan'da 2.1 m 3 /ha/yıl'dır (Yahyaoğlu, 1994). Toprak Su Genel Müdürlüğünün yapmış olduğu arazi yetenek sınıfları envanterine göre, Türkiye'de ormancılık çalışmalarına ayrılması gereken alan toplam 25.4 milyon hektardır. Bu nedenle, ağaçlandırma çalışmaları ile acilen verimli hale getirilmeyi bekleyen bozuk koru, bozuk baltalık, degrade ormanlık alanlarımızın toplamı 18.4 milyon hektardır (Kantarcı, 1984). Görüldüğü gibi, ormanlarımızın önemli bir kısmının acilen verimli hale getirilmesinde, ağaçlandırma çalışmalarının büyük önemi vardır. Ancak ülkemizde yapılan ağaçlandırma çalışmalarında, genelde iğne yapraklı türlerin kullanıldığını görmekteyiz. Özellikle Karadeniz ve Marmara bölgelerinde yapraklı baltalık ormanların kaldırılarak, buralarda 1970'1i yıllardan sonra iğne yapraklı türler ile geniş kapsamlı plantasyonlar tesis edilmiştir. Ancak, yetişme ortamları yönünden yapraklı türlere uygun olan bu alanlarda yapılan iğne yapraklı tür plantasyanlarından beklenen başarılar elde edilememiştir. Bu nedenle, bugünlerde Karadeniz ve Marmara bölgelerinde daha önce tesis edilen ibreli tür plantasyanlarına stabilite kazandırmak amacıyla, çeşitli bakım müdahaleleri ile 9

8 sahadan uzaklaştınlmaya çalışılan, ancak bir türlü muvaffak olunamayan, bölgenin yerli yapraklı türleri, ibreli planlasyanlara karıştırılarak, iğne yapraklı +yapraklı tür plantasyanları geliştirme programiarına başlanılmıştır. Yapraklı türlere orman ağaçlandırmalarında yer verilmesi, yerel orman köylüsünün ihtiyaçları gözönünde tutularak, ikincil ürün veren yapraklı türlerinde dikilmesi ve karışık ormanlar kurulması, 6. Beş Yıllık Kalkınma Planında öngörülmektedir (DPT, 1990). Uygun yörelerde yapılacak yapraklı tür ağaçlandırmalarının tesisi, gelecekteki odun üretimine, ibreli tür ağaçlandırmalarına kıyasla daha fazla çeşitlilik kazandıracaktır. Yapraklı türlerden çoğu, kırsal kesim tarafından aranmaktadır. (Örneğin, bazı yapraklı ağaçların çiçekleri arıcılıkta kullanıldığından, odunlarına göre daha fazla ekonomik değere sahiptirler.) Çevre yönünden, yapraklı ormanlara rekreasyon özellikleri nedeni ile, ibreli türlere nazaran daha çok itibar edilmektedir. Nihayet, yapraklı tür odunlarının kalari değerleri, iğne yapraklı türlerden daha fazla olduğundan enerji odunu olarak çok fazla aranmaktadırlar. Bu nedenlerden dolayı da, ormancılığımıza, enerji ormanları tesisleri adlı yeni programlar ilave edilmiştir. Fakat şu anda Türkiye'de hangi yapraklı türlerin hangi bölgelerde başarı ile kullanılabileceği hakkında bilgilerimiz maalesef mevcut değildir. Çünkü bu konuda çok sayıda araştırma yapılmamıştır. işte bu sorulara yanıt verebilmek amacı ile, ülkemizde tarihleri arasında UNDP/FAO, TUR/82003/A/01/12 No.lu bir ortak proje yürürlüğe konulmuştur. Proje kapsamında, ülke düzeyinde 45 adet deneme alanı kuruluşu planlanmış ve bunlardan Marmara Bölgesinde tesis edilen 8 adedinin sorumluluğu, izmit Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsüne bırakılmıştır. 1 MATERYAL VE YÖNTEM Denemeler, bölge şartlarına bağlı kalınarak, 1985 yılı sonbahar ayları ile 1986 yılı ilkbahar aylarında gerçekleştirilmiştir. Denemelerde bölgelere göre kullanılan tür-orijinler, değerlendirme bölümünde, ayrı ayrı verilmiştir. Denemelerde değişik sayıda yerli ve yabancı tür-orijin kullanılmıştır. Denemeler 3 yinelemeli olarak tesis edilmiştir. Fidanlar arasındaki mesafe 3x3 veya yerine göre 3x2 m olarak uygulanmış ve her parsele 25 adet fidan dikilmiştir. 10

9 Deneme alanlarında arazi hazırlıkları, uygun olan yerlerde makine ile, uygun olmayan yerlerde ise işçi gücü ile yapılmıştır. Fidanlar 1/0 yaşlı ve çıplak köklü veya bazı fidanlarda tüplü olarak dikilmişlerdir. Fidanlar bölgesel fidanlıklarda (Ankara, Samsun, Hendek, Antalya, Elazığ) yetiştirilmiş ve direkt olarak araziye taşınmıştır. Ege bölgesinde tesis edilen 4 deneme alanı (Balıkesir, Manisa, Aydın, Muğla) ile, Doğu Anadolu Bölgesinde tesis edilen 2 deneme alanı (Erzurum, Erzincan), tesisinden 4 yıl sonra ortaya çıkan yüksek orandaki zayiatlardan dolayı değerlendirme çalışmalarına dahil edilmemiştir. Deneme alanlarına ilişkin fizyografik ve edafik özellikler Çizel ge 1 'de verilmiştir. Deneme alanlarında boy büyümeleri ve yaşayan fidan yüzdeleri her yıl yapılmış ve en son ölçü ve tesbitler ise 1991 yılı sonbaharında yapılarak 6 yaşındaki deneme alanları geçici bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. 2 DENEMELERiN DEGERLENDiRiLMESi Değerlendirmeler, bölgeler esas alınarak yapılmıştır. Her bölgede bulunan denemeler, tek tek boylanma ve yaşayan fidan yüzdeleri yönünden değerlendirilmiştir. Ayrıca, bölge içerisindeki deneme alanlarında müşterek bulunan tür-orijinierin müşterek mukayeseleri yapılarak bölgesel genel tavsiyelerde bulunulmuştur. Değerlendirmelerden de görüldüğü gibi, hata oranları çok yüksek bulunmuştur. 2.1 iç Anadolu Bölgesi Deneme Alanları Bölgede 7 adet deneme alanı tesis edilmiştir. Tür-orijin sayıları deneme alanlarında farklı olarak kullanılmıştır. Deneme alanlarında boy gelişmeleri ve yaşayan fidan yüzdelerine ilişkin varyans analiz tablosu Çizelge 2'de, ve denemelerde kullanılan tür-orijinierin boy büyüme ve yaşayan fidan yüzdelerinin. farklılıkları Çizelge 3'te özetlenmiştir. a, b, c,..., harfleri, tür-orijinierin birbirlerinden farklılık sınırlarını göstermektedir Tokat Deneme Alanı Sonuçları Varyans analiz tablosundan görüldüğü gibi (Çizelge 2), deneme alanında bulunan tür-orijinler arasında boy büyümeleri yönünden olasılık düzeyinde önemli farklılıklar vardır (F=6.0T"'') 11

10 1\) Çizelge 1 : Deneme Alanlannın Fizyografik ve Edafik özellikleri Table ı : Phvsioıuaphic and odapbic pro eıties of the experimcntnl areas Bölgeler Regions IÇ ANADOLU Tokat Amasya Kütahya Eskişehir Anknrn ~EN~ Rizı>-P1121lf Giresun-Erimez Ordu-Şahsene BATIKARAD~ D!lzce Bolu Zonguldak [A.ıxhıvay Sinop BATIAKDENIZ Mıınııvgat Kumluca Eğitdir GUNEYDOGU ANADOLU Malntya-Pö!Urge Kehnn EIB2l!l Yukançakmak Bakı Exposure D-KD D-KD Düz KB KB D O-GB K K K Düz K-KB KD KB GD GD D D Düz KD GB Denizden YUkseldik Altirude (m) Ytızey Meyil Taşlılık Anakaya ToprakTipi Toprak Turu Slope Surface Bedrock Soil type Soil texiure % stoniness 22 Ç. Taşlı Pliosen Dep. Kir.Es.Or.Top. Kumlu-Balçık 12 Ç. Taşlı K.Dioıit Es.Or.Top Kumlu-Balçık Düz Yok Mikaşist Es.Or.Top. Balçık 37 P.Ç. Taşlı fandezit Li to sol Killi-Balçık 7 Yok Gre Es.Or.Top. Killi-Balçık 32 P.Ç. Taşlı Gre Es.Or.Top. Kumlu-Killi-Balçık 10 Yok Fliş Es.Or.Top. Killi-Balçık 35 Yok Fliş Pods.-Es.Or.Top. Balçık 65 Az Taşlı Fliş Pods.-Es.Or.Top. Kumlu-Balçık 15 Ort. Taşlı Fliş Pods.-Es.Or.Top. Killi-Balçık Düz Yok Fliş Pseudogley Killi-Bal9ık 35 Yok Fliş Es.Or.Top. Balçık 55 Az Taşlı Fliş Es.Or.Top. Kumlu-Balçık 15 Az Kayalı Grıınit Es.Or.Top. Balçık 20 Yok Aodezit Pseudogley Killi-Balçık 5 Fliş Kir.Es.Or.Top. KilU-Balçık 15 mltaşlı k Kalker Kir.Es.Or.Top. Killi-Balçık 27 Taşlı Kalker Kir.Es.Or.Top. Killi-Balçık ıs:: Düz Es.Or.Top. Balçık 80 ~~Taşlı k Es.Or.Top. Balçık!O.Taşlı 1 Es.Or.Top. Balçık Toprak ph Tuzluluk Kireç Drenaj Derinliği Snlinity Li me Drainnge So il depth 7-8 Yok PekZengin yi Orta derin 6-7 Yok Az Iyi Sığ/Orta derin 6-7 Yok Yok Iyi Orta derin/derin 6-7 Yok Yok Iyi Sığ/Orta Derin 5-8 Yok Yok Iyi Orta derin/derin 6-7 Yok Yok Iyi Sığ/Orta derin 7-9 Yok PekZengin Iyi Orta derin 4-5 Yok Yok yi Sığ 5-6 Yok Yok Iyi Orta derin 5-6 Yok Yok Yetersiz Orta derin 5-6 Yok Yok Yetersiz Pek derin. 5-6 Yok Yok Iyi Orta derin 5-6 Yok Yok Seıbcst Derin 5-6 Yok Yok Iyi Pek derin 5-7 Yok Yok Yetersiz Pek derin 7-8 Yok PekZengin yi Derin 6-7 Yok Zengin Iyi Sığ 7-8 Yok Zengin ll yi Derin 7.6 Yok Orta yi Pek derin 7.5 Yok Orta Iyi Sığ Yok Orta!vi Sı/.\ Kısaltmalar : Ahhreviatioruı Ort. Taşlı= Orta Taşlı!Modium stoııy Ç. Taşlı =Çok Taşlı/High stoııy P.Ç. Taşlı = Pek Çok TaşlıNery high stoııy Pliosen Dep.- Pliosen Deposu!Pliosen depot K. Diosit = Kuvars Diorit Kir.Es.Or.Top= Kireçli Esmer Orman Toprnğı/Limy grey forest soil Es.Or.Top.= Esmer Orman Toprağı/Grey forest soil Pods.Es.Or.Top. PodsolUmsU Esmer Orman Toprnğı!Podzoly grey forest soil

11 Çizelge 2 : İç Anadolu Bölgesinde Tesis Edilen Denemelerde Kullanılan Tür-Orijiniere Ait Boy ve Yaşayan Fidan Yüzdelerine İlişkin Varyans Analiz Sonuçlan Tab le 2 : The results of variance analysis on heights and the percentages of survivors, of speciesprovenances us ed'th ın e expenments estab r ıshed ın c entral Anatolia Regıon İ ç AN A D o L u B ö L G E s İ/Central Anatolia Region B o Y/Height Deneme Alanı Varyasyon Kareler Ortalama Experimental areas Kaynağı SD Toplanu Kare F Source of variation df Sums of squares Mean squares Tür-Orijin/Species-Prov *** 1. Tokat Hata/Residual ı43.2 ı Genel/General 7ı 235 ıo3.5 Tür-Orijin/Species-Prov ı 5.72*** 2. Amasya Hata/Residual ı 6ı8.3 Genel/General Tür-Orijin/Species-Prov ı *** 3. Kütahya Hata/Residual 48 ı24 ı Genel/General 7ı Tür-Orijin/Species-Prov. 24 ı23 ıoı.6 5 ı *** 4. Eskişehir Hata/Residual ı Genel/General ı61.7 Tür-Orijin/Species-Prov. 27 ı ** 5.Ankara Hata/Residual ı Genel/General Tür-Orijin/Species-Prov. 26 ıo ı2.86*** 6. Konya Hata/Residual 54 ı ı6.5 Genel/General Tür-Orijin/Species-Prov. ı *** 7. Akdağıuadeni Hata/Residual ı74.7 Genel/General YAŞAYAN FİDAN Y Ü Z D E S İ/Percentages of survivors Tür-Orijin/Species-Prov ı7.5 ı ı * 1. Tokat Hata/Residual Genel/General ıo8.8 Tür-Orijin/Species-Prov ı ı5*** 2.Amasya Hata/Residual ı5.0 Genel/General 7ı Tür-Orijin/Species-Prov ı *** 3. Kütahya Hata/Residual ı42.7 4ı9.6 Genel/General 7ı Tür-Orijin/Species-Prov ı *** 4. Eskişehir Hata/Residual 50 ı Genel/General ı29.9 Tür-Orijin/Species-Prov NS 5. Ankara Hata/Residual Genel/General Tür-Orijin!Species-Prov ı ı *** 6. Konya Hata/Residual 54 ı Genel/General ı Tür-Orijin/Species-Prov. ı7 ı ı oı *** 7. Akdağıuadeni Hata/Residual ı89.4 Genel/General

12 Çizelge 3: Iç Anadolu Bölgesinde Tesis Edilen Deuemelerde Kullanılan Tür-Orijinierin OıUiaına Boylanınalan ve Yaşayan Fidan Yüzdeleri Table3: Mean heights and the percenta es of survivors of species~provenances used in the experiments established in Central Anatolia Region. D E N E M E A L A N L A R I - Eıroeriınental Areas TÜRLER ORİJİNLER TOKAT AMASYA KÜTAHYA ESKI EHIR ANKARA KONYA AKDAGMADENİ Species Provenances Ort, Boy Yıııayaıı Fid.Yil: Ort. Boy Yaşayan Fid.Yfu ~YıııayaııFid.Yw Ort. Boy Yıııayaıı Fid.Yil: Ort.Boy YıııoyaııFid~ YıııoyaııFid.Yüz. Meanheight Per.ofsurvivors Meanheight Per.ofsuıvivors Per.ofsuı:vivors Mean height Per.ohurvivors Mean height Per.ofsurvivo Mean hei.ght Per.ofsurvivors lcm) -1%) lcm) 1%) 1%) lcm) 1%) lcm) 1%) 1%) facer negundo (b) 90.7 (a) 45.5 (d) 70.7 (c) 41.7 (f) 31.3 (f) ı~r ~cer negundo (b) 77.3 (a) 93.6 (c) 96.0 (a) ~i/anthus a/tissima 61.0 (d) 52.0 (c) 47.9 (e) 68.0 (b) 78.7 (b) 66.7 (a) 27.0 (e) 45.3 (f) 44.6 (f) 10.3 (ı). Ai/antus a/tissima 35.7 (d) 32.0 (e) 35.7 (e) 49.3 (b) 52.4 (e) 34.3 (d) 48.6 (g) 54.7 (d) 62.9 (b) 46.7 (a) 23.5 (e) 65.3 (d) ~ ilantus a/tissinıa Çin (d) 53.3 (c) 30.9 (e) 34.7 (b) 31.9 (f) 28.0 (e) 34.4 (g) 44.0 (e) 99.7 (b) 65.3 (a) 19.3 (e) 60.0 (e) Ai/antus altissinıa USA (d) 53.0 (c) 23.5 (e) 44.7 (b) 49.0 (e) 29.3 (e) 45.7 (g) 40.0 (e) 86.1 (b) 76.0 (a) 25.0 (e) 68.0 (d) ~i/antus a/tissima Çin 32.4 (f) 20.0 (e) 54.7 (g) 78.7 (c) ~ i/antus g/andu/osa!talya 74.6 (d) 45.3 (d) 29.5 (e) 44.0 (b) 47.0 (e) 36.0 (d) 44.3 (g) 32.0 (f) 43.1 (c) 73.3 (a) 26.4 (e) 78.7 (b) ~i/antus glandulosa Antalya 59.1 (f) 68.0 (d) Cedrus /ibani Şorkikıırııağaç (b) 96.0 (a) 63.1 (d) 96.0 (a) Cedrus libani Niksar (b) 92.0 (a) Cedrus /ibani Afyon-Çay (d) 93.3 (b) Cednıs /ibani Ispıırta 88.2 (f) (a) Elaeagnus angustifolia Elazığ (b) 75.3 (b) (c) 94.7 (a) (d) 68.0 (d) (b) 98.7 (a) (a) 89.3 (a) (a) 94.7 (a) 30.7 (g) 21.3 (g) Elaeagnus angustifolia Tokat (d) 45.3 (d) (d) 86.7 (b) Fraxinus angustifo/ia Feıhiye 72.8 (d) 82.3 (a) (c) 69.3 (b) 77.7 (b) 30.3 (a) (b) 81.3 (b) 34.6 (g) 52.0 (d) Fraxinus angustifo/ia Alanya 36.4 (d) 57.3 (c) 71.6 (d) 40.0 (b) 49.9 (e) 33.0 (e) 94.4 (e) 64.0 (d) 76.9 (b) 40.0 (a) 34.4 (e) 85.3 (a) 21.8 (h) 48.0 (e) Fraxinus axycarpa Amasya (a) 81.4 (a) (b) 81.3 (b) (c) 86.7 (c) (c) 86.7 (b) (b) 74.7 (a) (b) 86.7 (a) 64.7 (d) 36.0 (e) G/editschia triacanthos A.ııkarn 39.3 (d) 70.7 (b) 47.0 (e) 77.3 (b) 66.6 (e) 62.7 (d) 19.1 (h) 58.7 (d) 59.0 (b) 64.0 (a) 28.9 (e) 73.3 (c) 25.1 (h) 57.3 (c) Gleditschia triacanthos Elazığ 65.6 (e) 48.0 (d) 25.4 (h) 66.7 (d) ~ug/ans regia Bingöl 22.7 (e) 61.3 (b) 31.9 (c) 78.7 (a) 43.3 (e) 76.0 (c) 10.3 (i) 13.3 (h) ~ug/ans regia Muş 34.7 (c) 49.3 (a) 20.9 (e) 89.3 (a) ~uglans regia Amasya 22.0 (d) 37.3 (e) 35.0 (e) 74.7 (b) 43.3 (c) 61.3 (a) 20.7 (e) 82.7 (b) 11.4 (i) 40.0 (e) ~ug/ans regia Bolu-Yığllca 66.7 (e) 82.7 (d) 45.0 (f) 84.0 (b) ~uglans regia Antalya-Bucak 48.0 (e) 90.7 (c) 41.0 (f) 84.0 (b) Platanus orientalıs İzınir-Bergııma 73.8 (b) 18.7 (f) 41.1 (e) 15.0 (e) 61.3 (b) 52.0 (a) 16.3 (e) 7.7 (ı) Platanus orientalis Hendek-Kurtköy 62.6 (d) 33.7 (e) 25.0 (e) 32.0 (b) 48.6 (f) 22.7 (g) 40.7 (c) 44.0 (a) 24.6 (e) 34.7 (g) - Pnmus amygda/us Denizli (c) 88.0 (a) 66.3 (d) 69.4 (b) (c) 97.3 (a) (a) (a) (a) 96.0 (a) 64.2 (d) 96.0 (a) 54.2 (e) 49.3 (e) Prunus mahlep Eskişehir ı 13.2 (b) 90.7 (a) Quercus aegi/ops Maniu 53.6 (e) 89.3 (c) 54.1 (f) 85.3 (b) Quercus cerris Kütahya 35.7 (d) 66.7 (d) 27.8 (e) 25.7 (b) 57.7 (e) 70.7 (d) 40.7 (f) 81.3 (b) 22.9 (c) 65.3 (a) 20.0 (e) 62.7 (e) 17.8 (h) 65.3 (b) Quercus cerris!talya 40.4 (d) 53.3 (c) 23.0 (e) 13.3 (c) 35.4 (c) 73.3 (a) 17.1 (e) 21.3 (h) 20.4 (h) 24.0 (g) Quercus ce"is Isparta.36.0 (d) 48.0 (c) 28.4 (e) 60.0 (b) 25.6 (c) 51.3 (a) 18.2 (e) 65.3 (d) 18.3 (h) 36.0 (e) Quercus libani Tımceli-Pühlmür 46.8 (e) 73.3 (d) 34.3 (h) 78.7 (c) Quercus robur M. Kemalpaşa 40.0 (d) 80.0 (a) 34.4 (e) 45.3 (b) 28.0 (c) 70.7 (a) 21.5 (e) 77.3 (c) 16.8 (h) 49.3 (e) Robin fa pseudoacacia Amasya (b) 69.7 (b) (a) 68.0 (b) (d) 65.3 (d) 68.6 (f) 48.0 (e) (b) 62.7 (a) 42.3 (e) 54.7 (f) 98.6 (b) 76.0 (a) Robin fa pseudoacacia USA (a) 73.3 (b) (c) 77.3 (b) (c) 70.7 (d) 53.2 (f) 65.3 (d) (b) 70.7 (a) 26.7 (e) 28.0 (g) (a) 46.0 (e) jrobinia pseudoacacia rusa-montana 66.0 (d) 53.3 (c) (c) 80.0 (b) (c) 40.0 (d) 62.4 (f) 56.0 (d) 67.9 (b) 72.0 (a) 21.4 (e) 14.7 (h) 76.1 (c) 69.3 (b) Robin la pseudoacacia Romanya (a) 81.4 (a) (b) 88.0 (b) (a) 58.7 (d) 50.3 (f) 52.7 (d) (b) 77.3 (a) 34.4 (e) 26.7 (g) 54.0 (c) 34.7 (f)!j?obinia pseudoacacia Ispıırta (b) 53.3 (d) 51.8 (f) 64.0 (d) Ulmus pumila r.:ın 35.0 (d) 46.7 (d) (c) 82.7 (b)

13 Farklılıklar "Ryan-Einot-Gabriei-Welsch Çoğul Sıralama Testi"ne tabi tutulmuştur. Sıralamalar Çizelge 3'te verilmiştir. Çizelgeden görüldüğü gibi Tokat deneme alanında en iyi boylanmayı, Robinia pseudoacacia (Romanya), Fraxinus oxycarpa (Amasya) ve Robinia pseudoacacia (USA) türleri yapmışlardır. Deneme alanında yaşayan fidan yüzdeleri yönünden de 0.05 olasılık düzeyinde belirgin farklılıklar vardır (F=2.11 ''). Sıralamalar Çizelge 3'te verilmiştir. Görüldüğü gibi, deneme alanında en fazla yaşayan fidan yüzdeleri, sırasıyla; Cedrus libani (Niksar), Prunus amygdalus (Denizli), Fraxinus angustifolia (Fethiye), Fraxinus oxycarpa (Amasya), Robinia pseudoacacia (Romanya), Quercus robur (M. Kemalpaşa) türlerinde bir grup olarak tesbit edilmiştir. Bu bulguların ışığı altında, Tokat deneme alanı veya benzer koşullar için Robinia pseudoacacia (Romanya) ile Fraxinus oxycarpa (Amasya) türlerine öncelik vermek gerekmektedir. Ayrıca deneme alanında boy büyümesi yönünden cm ortalama boylanma ile 2. grupta ve %92 yaşayan fidan yüzdesi ile en iyi durumda bulunan Cedrus libani (Niksar) türüne de ağaçlandırmalarda mutlaka yer vermek lazımdır Amasya Deneme Alanı Sonuçları Deneme alanında bulunan tür-orijinler arasında boy büyümeleri yönünden olasılık düzeyinde önemli farklılıklar vardır (F=5.72'"'"'). Sıralamalar Çizelge 3'te verilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü gibi, en iyi boy büyümesini Robinia pseudoacacia (Amasya) türü yapmıştır. Deneme alanında yaşayan fidan yüzdeleri yönünden de tür-orijinler arasında olasılık düzeyinde önemli farklılıklar vardır (F=3.15''*''). Çizelge 3'ten de görüldüğü gibi, deneme alanında en fazla yaşayan fidan yüzdeleri, sırasıyla; Efaeagnus angustifofia (Elazığ), Robinia pseudoacacia (USA Montana) türlerinde tesbit edilmiştir. Bu bulguların ışığı altında, Amasya deneme alanı veya benzer koşullar gösteren alanlar için Robinia pseudoacacia (Romanya) ile Fraxinus oxycarpa (Amasya) türlerine öncelikle yer vermek lazımdır Kütahya Deneme Alanı Sonuçları Deneme alanında bulunan tür-orijinler arasında boy büyümeleri yönünden olasılık düzeyinde önemli farklar vardır (F=6.10"''). Çizelge 3'ten görüldüğü gibi, deneme alanında en fazla yaşayan fidan yüzdeleri, Prunus amygdafus (Denizli) türü ile, Cedrus fibani (Afyon-Çay) türlerinde tesbit edilmiştir. 15

14 Bu bulguların ışığı altında, Kütahya Deneme alanı veya benzer koşullar gösteren sahalar için Prunus amygdafus (Denizli) ile Fraxinus oxycarpa türlerini öncelikle tavsiye etmek gerekmektedir. Deneme alanında en fazla boy büyümesi yapan Robinia pseudoacacia türünde çok fazla oranlarda zayiatlar meydana gelmiştir. Mesela deneme alanında en fazla boy büyümesi yapan Robinia pseudoacacia (Romanya) türünde (306.4 cm), yaşayan fidan yüzdesi %58.7 olarak tesbit edilmiştir. Tavsiye edilen iki adet yapraklı türe ilave olarak,cedrus fibani (Afyon-Çay) türüne de uygun yerlerde yer vermek lazımdır Eskişehir Deneme Alanı Sonuçları Deneme alanında bulunan tür-orijinler arasında boy büyümeleri yönünden olasılık düzeyinde önemli farklar vardır (F=11.12'"""). Sıralamalar Çizelge 3'te verilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü gibi, deneme alanında en iyi boy büyümesini Prunus amygdafus (Denizli) türü yapmıştır. Deneme alanında yaşayan fidan yüzdeleri yönünden tür-orijinler arasında olasılık düzeyinde önemli farklılıklar vardır (F=5.56''''''). Çizelge 3'ten de görüldüğü gibi, deneme alanında en fazla yaşayan fidan yüzdeleri; Prunus amygdalus (Denizli), Cedrus libani (Isparta) ve Elaeagnus angustifolia (Elazığ) türlerinde tesbit edilmiştir. Bu bulguların ışığı altında, Eskişehir deneme alanı veya benzer koşullar gösteren sahalar için, Prunus amygdalus (Denizli) türünü öncelikle tavsiye etmek gerekmektedir. Ayrıca, Efaeagnus angustifolia (Elazığ-Tokat) türü ile, Fraxinus oxycarpa (Amasya) ve Cedrus libani (Isparta) türlerine de ikinci derecede yer vermekte yarar vardır Ankara Deneme Alanı Sonuçları Deneme alanında bulunan tür-orijinler arasında boy büyümeleri yönünden olasılık düzeyinde önemli farklılıklar vardır. (F=3.94''"'). Sıralamalar Çizelge 3'te verilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü gibi, deneme alanında en iyi boylanmayı Efaeagnus angustifolia (Elazığ) türü ile Prunus amygdalus (Denizli) türleri yapmışlardır. Deneme alanında yaşayan fidan yüzdeleri yönünden tür-orijinler arasında belirgin farklılıklar bulunamamıştır (F=1.36 NS). Bu nedenle, Ankara deneme alanı veya benzer koşullar taşıyan sahalar için 16

15 en iyi boy büyümesi yapan Elaeagnus angustifolia (Elazığ) ile Prunus amygdalus (Denizli) türlerini öncelikle tavsiye etmek gerekmektedir. Bu iki türü, Acer negundo (Ankara), Fraxinus oxycarpa (Amasya) ve Cedrus libani (Isparta) türleri de 2. grubun başında izlemektedir/er Konya Deneme Alanı Sonuçları Deneme alanında bulunan tür-orijinler arasında boy büyümeleri yönünden olasılık düzeyinde belirgin farklılıklar vardır (F=12.86' ). Sıralamalar Çize/ge 3'te verilmiştir. Çize/geden de görüldüğü gibi, en iyi boy büyümesini Elaeagnus angustifolia (Elazığ) türü yapmıştır. Deneme alanında yaşayan fidan yüzdeleri yönünden tür-orijinler arasında olasılık düzeyinde önemli farklar vardır (F=8.04 ). Çize/ge 3'ten de görüldüğü gibi, deneme alanmda en fazla yaşayan fidan yüzdel eri, Cedrus libani (Isparta), Acer negundo (Ankara), Prunus amygdalus (Denizli), Elaeagnus angustifolia (Elazığ), Juglans regia (Muş) ve Fraxinus angustifolia (Alanya) türlerinde tesbit edilmiştir. Bu bulguların ışığı altında, Konya deneme alanı veya benzer koşullar gösteren sahalar için, E/aeagnus angustifolia (Elazığ) türünü öncelikle tavsiye etmek lazımdır Akdağmadeni Deneme Alanı Sonuçları Deneme alanında bulunan tür-orijinler arasında boy büyümeleri yönünden olasılık düzeyinde önemli farklar vardır (F=14.81 ''). Sıralamalar Çizelge 3'te verilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü gibi, en iyi boy büyümesini Robinia pseudoacacia (USA) türü yapmıştır. Deneme alanında yaşayan fidan yüzdeleri yönünden tür-orijinler arasında olasılık düzeyinde önemli farklar vardır (F=5.3T'' ). Çizelge 3'ten de görüldüğü gibi. deneme alanında en fazla yaşayan fidan yüzdesi Robinia pseudoacacia (Amasya) türünde tesbit edilmiştir. Bu bulguların ışığı altında. Akdağmadeni deneme alanı veya benzer koşullar gösteren sahalar için Robinia pseudoacacia (Amasya) türünü öncelikle tavsiye etmek gerekir. 17

16 2.1.8 Deneme Alanlarında Ortak Bulunan Türlere ilişkin Kombine Analizler iç Anadolu Bölgesinde tesis edilen 7 deneme alanında 1 O değişik tür-orijin müşterek olarak bulunmaktadır. Bu tür-orijiniere ait boy büyümelerine ilişkin kombine varyans analiz sonuçları aşağıda verilmiştir. Varyasyon Kaynağı Serbestlik Toplam Ortalama F Derecesi Kare Kare Tür-Orijin ' >':: Deneme Alanı ',::;:: Deneme AlanıxTür-Orijin ''':"' Hata Genel Varyans analiz sonuçlarından görüldüğü gibi, deneme alanlarında müşterek olarak bulunan 1 O tür-orijin arasında boy büyümesi yönünden olasılık düzeyinde önemli farklılık vardır (F=17.86':"'''). Sıralamalar aşağıda verilmiştir. Tür-Orijin Ortalama Boy (cm) Fraxinus oxycarpa (Amasya) a Robinia pseudoacacia (Romanya) b Elaeagnus angustifolia (Elazığ) b Prunus amygda/us (Denizli) b... C ed rus libani Robinia pseudoacacia (Amasya) c Robinia pseudoacacia (USA) c Robinia pseudoacacia (USA-Montana) d Fraxinus angustifolia (Alanya) 55.1 e G/editschia triacanthos (Ankara) 40.7 e Quercus cerris (Kütahya) 31.8 e Görüldüğü gibi iç Anadolu Bölgesinde kurulan 7 deneme alanında müşterek kullanılan 1 O tür-orijinden bölge şartlarında en iyi boy büyümesini ortalama cm ile Fraxinus oxycarpa (Amasya) türü yapmıştır. Bu türü 2. 18

17 Robinia pseudoacacia (Romanya). Elaeagnus angustifolia (Elazığ), Prunus amygda/us (Denizli) ile Cedrus libanitürleri izlemektedir. sırada Cedrus libani iç Anadolu Bölgesinde tesis edilen 4 denerne alanında (Tokat, Kütahya, Eskişehir, Ankara) bulunduğundan, kombine analizlere dahil edilmemiştir. Ancak 4 denerne alanında Cedrus libani ortalama crn boy yaparak, 2. grupta yer almaktadır. Denerne alanları arasında da ortalama boylanrnalar yönünden 0.01 olasılık düzeyinde önemli farklar (F=17.29"') vardır. Denerne alanları ortalama boylanmaları aşağıda verilmiştir. Tür-Orijin Ortalama Boy (cm) Kütahya a Arnasya b Tokat b Ankara b Eskişehir 87.1 c Konya 55.7 d Akdağmadeni 55.2 d En iyi ortalama boylanrna crn ile Kütahya denerne alanında olmuştur. Denerne alanlarında müşterek olarak bulunan tür-orijiniere ilişkin boy büyümeleri Şekil 1'de verilmiştir. Tür-orijiniere ait yaşayan fidan yüzdelerine ilişkin sonuçları aşağıda verilmiştir. kombine varyans analiz Varyasyon Kaynağı Serbestlik Toplam Ortalama F Derecesi Kare Kare Tür-Orijin ''':' Deneme Alanı 6 1 o '' Deneme AlanıxTür-Orijin Hata Genel

18 N o Şekil Figure 1: Deneme Alanlarında Müşterek Bulunan Tür-Orijiniere ilişkin Boy Büyümeleri 1 : Height growths of the common species-provenances in the exoerimental areas INM..,ınlAIO,._GOCIO '.,..NM"flnltı,._COC'I~.-('.IM..,Iflıtır-.IIOCI~.-NM1'ınıtll--liOCI$?: <..-NC'?<ıfl/'lıtı,..COCI;! -NM..,.ınltır--GOetS!..-NM"TintD,._CO(I'IS! Tokat Amasya Kütahya Eskişehir Ankara Konya Akdağmadeni 1- Elaeagnus angustifolia (Elazığ), 2- Fraxinus oxycarpa (Amasya), 3- Fraxinus angustifolia (Alanya), 4- Gleditschia triacanthos (Ankara), 5- Prunus amygdalus (Denizli), 6- Quercus cerris (Kütahya), 7- Robinia pseudoacacia (Amasya), 8- Robinia pseudoacacia (USA), 9- Robinia pseudoacacia (USA-Montana). 10- Rnhinirı pseudoacacia (Romanya/Romania)

19 Görüldüğü gibi, iç Anadolu Bölgesinde tesis edilen 7 deneme alanında müşterek olarak bulunan 1 O tür-orijin arasında ortalama yaşayan fidan yüzdeleri yönünden olasılık düzeyinde önemli farklar vardır. Sıralamalar aşağıda verilmiştir. Tür-Orijin Ortalama Yaşayan Fidan Yüzdesi... Cedrus libani Prunus amygdalus (Denizli) 85.2 a Elaeagnus angustifolia (Elazığ) 77.4 b Fraxinus oxycarpa (Amasya) 76.2 b Gleditschia triacanthos (Ankara) 66.3 c Robinia pseudoacacia (Amasya) 63.5 c Quercus cerris (Kütahya) 62.5 c Robinia pseudoacacia (USA) 62.2 c Robinia pseudoacacia (Romanya) 59.9 c Robinia pseudoacacia (USA-Montana) 55.0 c Fraxinus angustifolia (Alanya) 53.1 c Görüldüğü gibi deneme alanlarında en fazla yaşayan fidan yüzdesi Prunus amygda/us (Denizli) türünde tesbit edilmiştir. Halbuki 4 deneme alanının ortalamasında Cedruss /ibani%95 oranı ile en başta bulunmaktadır. Deneme alanları arasında ortalama yaşayan fidan yüzdeleri yönünden olasılık düzeyinde önemli farklar vardır (F=6.50*''*). Deneme alanları için ortalama yaşayan fidan yüzdeleri aşağıda verilmiştil. Ortalama Yaşayan Tür-Orijin Fidan Yüzdesi Tokat 72.1 a Ankara 71.2 a Eskişehir 71.1 a Amasya 70.2 a Kütahya 65.3 b Konya 62.3 b Akdağmadeni 50.7 c En fazla yaşayan fidan yüzdesi, Tokat, Ankara, Eskişehir ve Amasya deneme alanlarında olmuştur. Deneme alanlarında müşterek bulunan türorijiniere ilişkin yaşayan fidan yüzdeleri Şekil 2'de verilmiştir. 21

20 % Şekil Figure 2: Deneme Alanlarında Müşterek Bulunan Tür-Orijiniere ilişkin Yaşayan Fidan Yüzdeleri 2: Percentages of survivors of the com m on species-provenances in the experimental areas 100-r ~ , ~~n~m~~~~s ~Nn~~w~=ms Tokat Arnasya Kütahya Eskişehir Ankara Konya Akdağmadeni 1- Elaeagnus angustifolia (Elazığ), 2- Fraxinus oxycarpa (Amasya), 3- Fraxinus angustifolia (Alanya), 4- Gleditschia triacanthos (Ankara), 5- Prunus amygdalus (Denizli), 6- Quercus cerris (Kütahya), 7- Robinia pseudoacacia (Amasya), 8- Robinia pseudoacacia (USA), 9- Robinia pseudoacacia (USA-Mentana), 10- Robinia pseudoacacia (Romanya/Romania)

21 Bu bulguların ışığı altında, iç Anadolu Bölgesi gibi kurak bölge şartları gösteren sahalarda Fraxinus oxycarpa (Amasya), Elaeagnus angustifo/ia (Elazığ) ve Prunus amygdalus (Denizli) türleri, çok başarılı bir gelişme göstermektedirler. Başka bir ifade ile bu türler, kurak çevre şartlarına çok iyi uyum sağlamaktadırlar. Robinia pseudoacacia türü ise, iç Anadolunun kuzey yörelerinde (Tokat, Amasya, Akdağmadeni) başarılıdır. Diğer yörelerde ise çok zayiat meydana gelmektedir. Robinia pseudoacacia'nın iç Anadolu'nun Kuzey yörelerinde başarılı olmasının sebebini, bu bölgelerin daha alçak rakımda ve daha yağışlı olmasına bağlamak lazımdır (Çizelge 1) Akdağmadeni deneme alanı, deneme alanları arasında gerek boy büyümesi, gerek zayiat yönünden en dezavantajlı durumdadır. Denizden yükseklik de 1550 m gibi, çok fazladır. Deneme alanı çok ekstrem olduğundan, bir etmez. örnek teşkil Ayrıca iç Anadolu Bölgesinde Cedrus /ibaninin 4 deneme alanında (Tokat, Kütahya, Eskişehir, Ankara) gösterdiği performansiara bakıldığında, (boylanma yönünden cm ile 2. grupta, yaşayan fidan yüzdesi yönünden %95 ile 1. grubun en başında) iç Anadolu'da yapılacak ağaçlandırma çalışmalarında üzerinde en fazla durulması gereken ağaç türü olarak karşımıza çıkmaktadır. iç Anadolu Bölgesinde yapraklı türler ile yapılacak ağaçlandırmalarda gerek stabilite ve gerekse de rekreasyon yönünden Cedrus libanlye geniş bir yer vermek lazımdır. Cedrus libaninin orijin sorunlarını çözmek amacıyla Ormancılık Araştırma Enstitüsü tarafından bir seri orijin denemeleri tesis edilmiştir. Bu denemelerin sonuçları açıklandığında, hangi orijinierin iç Anadolu Bölgesinde başarılı olacağı görülecektir Doğu Karadeniz Bölgesi Deneme Alanları Bölgede 3 adet deneme alanı tesis edilmiştir. Deneme alanlarında 24 türorijin müşterek olarak kullanılmıştır. Deneme alanlarındaki boy gelişmeleri ve yaşayan fidan yüzdelerine ilişkin varyans analiz tablosu Çizelge 4'te ve denemelerde kullanılan tür-orijinierin boy büyüme ve yaşayan fidan yüzdelerinin farklılıkları Çizelge 5'te özetlenmiştir. 23

22 Çizelge 4 : Doğu Karadeniz Bölgesinde Tesis Edilen Denemelerde Kullamlan Tür-Orijiniere Ait Boy ve Yaşayan Fidan Yüzdelerine İlişkin Varyans Analiz Sonuçlan Table 4 : The results of variance analysis on heights and the percentages of survivors, of speciesprovenances used in the ex-periments established in East Blacksea Region D o G u K A R A D E N İ z B ö L G E s İ/East Blacksea Region B o Y/Height Deneme Alanı Varyasyon Kareler Ortalama Experimental areas Kaynağı SD Toplamı Kare ı F Source of variation df Sums of squares Mean squares Tür-Orijin/Species-Prov *** ı. Rize-Pazar Hata/Resictual Genel/General Tür-Orijin/Species-Prov *** 2. Giresun-Erimez Hata/Resictual Genel/General Tür-Orijin/Species-Prov *** 3. Ordu-Şahsene Hata/Resictual ı Genel/General YAŞAYAN FİDAN YÜZ D E S İ/Percentages of Survivors Tür -O ri jin/species-prov ı * ı. Rize-Pazar Hata/Residual Genel/General Tür -Orijin/Species-Prov *** 2. Giresun-Erimez Hata/Resictual Genel/General Tür-Orijin/Species-Prov ı *** 3. Ordu-Şahsene Hata/Resictual Genel/General Rize-Pazar Deneme Alanı Sonuçları Varyans analiz tablosundan görüldüğü gibi (Çizelge 4), deneme alanında bulunan tür-orijinler arasında boy büyümeleri yönünden olasılık düzeyinde önemli farklılıklar vardır (F=6.81 Sıralamalar Çizelge 5'te verilmiştir. Çizelgedende görüldüğü gibi Rize-Pazar deneme alanında en iyi boy büyümesini Alnus glutinosa (Göktaş-Dereli) türü yapmıştır. Deneme alanında yaşayan fidan yüzdeleri yönünden de 0.05 olasılık düzeyinde belirgin farklılıklar vardır (F=2.45'). Sıralamar Çizelge 5'te verilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü gibi, deneme alanında en fazla yaşayan fidan yüzdeleri Castanea vesca (Ordu), Fagus orientalis (Akkuş) ve Alnus glutinosa (Göktaş) türlerinde tesbit edilmiştir. Bu bulguların ışığı altında Rize-Pazar deneme alanı veya benzer koşullar salıalarda türü öncelikle tavsiye edilmektedir. yapılacak ağaçlandırrnalar için Alnus glutinosa (Göktaş) 24

23 1\) Ol Çizelge 5 : Doğu Karadeniz Bölgesinde Tesis Edilen Denemelerde Kullanılan Tür-Orijinierin Ortalama Boylannıalan ve Yaşayan Fidan Yüzdeleri T a bl e 5 M ean h eıg:. h ts an d th e percentages o f survıvors, of specıes-provenances used in the expenments established in East Blacksea Region D E N E M E A L A N L A R I - Experimental areas TÜRLER ORİJİNLER RIZE-Pazar 1 GIRESUN-Erimez ORDU-Şahsene Species Provenances Ort. Boy Yaşayan Fid.Yü2 Ort. Boy Yaşayan Fid.Yü, Ort. Boy Yaşayan Fid.Yüz. Meanheight ıper.of survivors Mean height Per. of survivors Mean height Per. of survivors (cm) (%) (cm) (%) (cm) (%) Acer pseudoplatanus I talya (c) 73.3 (b) (g) 86.7 (b) (d) 94.7 (b) v!cer saccharum USA 87.1 (e) 41.0 (c) 92.3 (i) 33.3 (e) 69.5 (e) 48.0 (c) vtcer trautvetteri Bulancak (d) 70.7 (b) (h) 90.7 (b) (d) 92.0 (b) 'vttnus cordata İtalya (d) 48.0 (c) (a) 96.0 (a) (a) 88.0 (b) Alnus cordata İtalya (d) 37.3 (c) (c) 97.3 (a) (b) 96.0 (b) Alnus g/utinosa Göktaş (a) 78.7 (a) (b) 92.0 (b) (a) 97.3 (b) Alnus glutinosa Dereli (a) 68.0 (b) (c) 98.7 (a) (b) 93.3 (b) Castanea vesca Ordu (d) 82.7 (a) (f) 89.3 (b) (d) 96.0 (b) Castanea vesca İtalya (d) 66.0 (b) (i) 85.3 (b) (d) 85.3 (b) Fagus orientalis Trabzon (d) 73.3 (b) (f) 89.3 (b) (d) 85.3 (b) Fagus orientali s Artvin (d) 56.7 (c) (g) 81.3 (b) 81.4 (e) 89.3 (b) Fagus orientalis Akkuş (d) 80.0 (a) (h) 49.3 (d) (e) 62.7 (b) Fraxinus angustifo/ia Trabzon (d) 4.0 (e) (f) 73.3 (c) (d) 65.3 (b) Fraxinus angustifolia Bafra 60.2 (f) 14.7 (d) (i) 61.3 (c) (d) 42.7 (c) Juglans regia Tonıl 72.5 (f) 18.0 (d) 44.2 (k) 30.7 (e) 44.7 (e) 64.0 (b) IJuglans regia İtalya 37.9 (g) 10.7 (d) 38.0 (k) 13.3 (g) 51.0 (e) 70.7 (b) ~uglans regia Amasya G) 50.7 (d) 57.4 (e) 65.3 (b) Platanus orientalis Aleyazı (d) 26.7 (c) (i) 72.0 (c) (d) (a) Robinia pseudoacacia USA (d) 30.7 (c) (d) 34.7 (e) (c) 44.0 (c) Robinia pseudoacacia Romanya (c) 30.7 (c) 2}'1.8 (e) 41.3 (d) (d) 38.7 (d) Robinia pseudoacacia Eskişehir (c) 38.7 (c) (e) 24.0 (f) 87.8 (e) 28.0 (e) Robinia pseudoacacia Amasya (b) 18.7 (d) (d) 30.7 (e) (d) 45.3 (c) Robinia pseudoacacia USA-Montana (c) 36.0 (c) (e) 34.7 (e) (d) 34.7 (d) Ulmus pumila Çin (d) 2.7 (e) (i) 44.0 (d) 76.7 (e) 24.0 (e)

24 2.2.2 Giresun-Erimez Deneme Alanı Sonuçları Varyans analiz tablosundan görüldüğü gibi (Çizelge 4), deneme alanında bulunan tür-orijinler arasında boy büyümeleri yönünden olasılık düzeyinde önemli farklılıklar vardır (F=8.36'""'). Sıralamalar Çizelge 5'te verilmiştir. Çizelgedende görüldüğü gibi Alnus cordata (italya-39) türü cm ortalama boylanma ile, en iyi boy büyümesini yapmıştır. ikinci, üçüncü sırada ise A/nus glutinosa (Göktaş-Dereli) türü bulunmaktadır. Deneme alanında yaşayan fidan yüzdeleri yönünden de olasılık düzeyinde önemli farklılıklar vardır (F=9.84'" '). Sıralamalar Çizelge 5'te verilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü gibi, deneme alanında en fazla yaşayan fidan yüzdeleri Alnus glutinosa (Dereli) ile Alnus cordata (italya-4, italya-39) türlerinde tesbit edilmiştir. Bu bulguların ışığında, Giresun-Erimez deneme alanı ve benzer şartlar taşıyan sahalar için yerli tür olan Alnus glutinosa (Göktaş-Dereli) türünü öncelikle tavsiye etmek gerekmektedir Ordu-Şahsene Deneme Alanı Sonuçları Deneme alanında bulunan tür-orijinler arasında boy büyümeleri yönünden olasılık düzeyinde belirgin farklılıklar vardır (F=17.35'"'*). Sıralamalar Çizelge 5'te verilmiştir. Çizelgeden görüldüğü gibi en iyi boy büyümesini Alnus g/utinosa. (Göktaş) ile, Alnus cordata (italya-39) türleri yapmışlardır. Deneme alanında yaşayan fidan yüzdeleri yönünden de olasılık düzeyinde belirgin farklılıklar vardır (F=3.05'"'''). Sıralamalar Çizelge 5'te verilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü gibi, Platanus orientalis (Akyazı), %100 yaşayarı tirlan yüzdesi ile en başta bulunmakta, içinde çeşitli A/nus türorijinierinin de bulunduğu fazla sayıda bir grup ise, ikinci sırayı oluşturmaktadır. Bu bulguların ışığında, Ordu-Şahsene deneme alanı ve benzer şartlar gösteren sahalar için Alnus glutinosa (Göktaş) türünü öncelikle tavsiye etmek gerekmektedir. 26

25 2.2.4 Deneme Alanlarında Ortak Bulunan Türlere ilişkin Kombine Analizler Doğu Karadeniz Bölgesinde tesis edilen 3 deneme alanında 24 tür-orijin müşterek olarak kullanılmıştır. Bu tür-orijiniere ilişkin boy büyümelerine ait kombine varyans analiz sonuçları aşağıda verilmiştir. Varyasyon Kaynağı Serbestlik Toplam Ortalama F Derecesi Kare Kare Tür-Orijin ':'*':' Deneme Alanı NS Deneme AlanıxTür-Orijin ':":''' Hata Genel Varyans analiz sonuçlarından görüldüğü gibi, deneme alanlarında müşterek olarak bulunan 24 tür-orijin arasında boy büyümesi yönünden olasılık düzeyinde önemli farklılıklar vardır (F=8.98'"'''). Sıralamalar aşağıda verilmiştir. Tür-Orijin Ortalama Boy (cm) Alnus glutinosa (Göktaş) a Alnus glutinosa (Dereli) b Alnus cordata (italya-39) c Alnus cordata (italya-4) d Robinia pseudoacacia (Amasya) e Robinia pseudoacacia (USA) f Robinia pseudoacacia (Romanya) g Robinia pseudoacacia (USA-Montana) h Acer pseudop/atanus (italya) h Robinia pseudoacacia (Eskişehir) h Castanea vesca (Ordu) Fraxinus oxycarpa (Trabzon) Acer trautvetteri (Bulancak) Fagus orientalis (Trabzon) j Fagus orientalis (Artvin) j Castanea vesca (italya) k 27

26 Platanus orientalis (Akyazı) k Fagus orientalis (Akkuş) k Fraxinus oxycarpa (Bafra) Ulmus pumila (Çin) 99.5 m Acer saccarum (USA) 81.6 m Juglans regia (Amasya) 70.9 m Juglans regia (Torul) 52.4 n Juglans regia (italya) 42.3 n Görüldüğü gibi, Doğu Karadeniz Bölgesinde tesis edilen 3 deneme alanında müşterek olarak bulunan 24 tür-orijinden, bölge şartlarında en iyi boy büyümesini, ortalama cm boylanma ile, bölgenin yerli türü olan Alnus glutinosa (Göktaş) türü yapmıştır. Deneme alanları arasında ortalama boy büyümeleri yönünden belirgin farklılık bulunamamıştır. (F=1.64 NS). Deneme alanlarında müşterek bulunan tür-orijiniere ilişkin boy büyümeleri Şekil 3'de verilmiştir. Deneme alanları ortalama boylanmaları aşağıda verilmiştir. Deneme Alanı Giresun-Erimez Rize-Pazar Ordu-Şahsene Ortalama Boy (cm) a a b Tür-orijiniere ait yaşayan fidan yüzdelerine ilişkin sonuçları aşağıda verilmiştir. kombine varyans analiz Varyasyon Kaynağı Serbestlik Toplam Ortalama F Derecesi Kare Kare Tür-Orııiı, '"':.., Deneme Alanı '** Deneme AlanıxTür-Orijin NS Hata Genel

27 cm Şekil Figure 3: Deneme Alanlarında Müşterek Bulunan Tür-Orijiniere ilişkin Boy Büyümeleri 3: Height growths of the common species-provenances in the experimental areas. ~Or ~ Rize- Pazar Giresun - Erimez Ordu - Şahsene [\.) co 1-Acer pseudoplatanus (italyalitalia), 2-Acer trautvetteri (Bulancak), 3-Acer saccarum (USA), 4- Alnus cordata (italya 39). 5-Ainus cordata (italya 4), 6-Ainus glutinosa (Göktaş), 7-Ainus glutinosa (Dereli), 8-Castanea vesca (Ordu), 9-Castanea vesca (italya). 10-Fagus orientalis {Trabzon), 11-Fagus orientalis {Artvin), 12-Fagus orientalis (Akkuş), 13-Juglans regia (Sarıçdağı-Torul), 14-Juglans regia (italya), 15-Juglans regia (Amasya), 16-Fraxinus angustifolia (Trabzon), 17-Fraxinus angustifolia (Bafra), 18-Piatanus orientalis (Akyazı), 19-Robinia pseudoacacia (USA), 20-Robinia pseudoacacia (Romanya/Romania), 21-Robinia pseudoacacia (Eskişehir), 22-Robinia pseudoacacia (Amasya), 23-Robinia pseudoacacia (USA-Mentana), 24-Uimus pumila (Çin/Chine)

28 Görüldüğü gibi, Doğu Karadeniz Bölgesinde tesis edilen 3 deneme alanında müşterek olarak bulunan 24 tür-orijin arasında yaşayan fidan yüzdeleri yöqünden olasılık düzeyinde önemli farklar vardır (F=9.30 "'). Sıralamalar aşağıda verilmiştir. Tür-Orijin Ortalama Yaşayan Fidan Yüzdesi Alnus glutinosa (Göktaş) 89.3 a Castanea vesca (Ordu) 89.3 a Alnus glutinosa (Dereli) 86.7 a Acer pseudoplatanus (italya) 84.9 a Acer trautvetteri (Bulancak) 84.4 a Fagus orientalis (Trabzon) 82.7 b Castanea vesca (italya-39) 80.5 c Alnus Cordata (italya-39) 77.3 d Alnus cordata (italya-4) 76.9 d Fagus orientalis (Artvin) 75.8 d Platanus orientalis (Akyazı) 66.2 e Fagus orientalis (Akkuş) 55.1 f Fraxinus oxycarpa (Trabzon) 47.6 f Fraxinus oxycarpa (Bafra) 46.7 f Acer saccarum (USA) 40.8 g Juglans regia (Amasya) 39.6 g Robinia pseudoacacia (Romanya) 36.9 h Robinia pseudoacacia (USA) 36.4 h Robinia pseudoacacia (USA-Montana) 35.1 h Robinia pseudoacacia (Amasya) 31.6 Juglans regia (italya) 31.6 Juglans regia (Torul) 30.5 Robinia pseudoacacia (Eskişehir) 30.2 Ulmus pumila (Çin) 23.6 Deneme alanları arasında ortalama yaşayan fidan yüzdeleri yönünden olasılık düzeyinde önemli farklar vardır (F=19.73 ').Ortalama yaşayan fidan yüzdeleri deneme alanları için aşağıda verilmiştir. 30