ÖĞRETMEN ADAYLARININ FEN ÖĞRETİMİNE YÖNELİK TUTUMLARININ VE ÖZYETERLİK İNANÇ DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 ÖĞRETMEN ADAYLARININ FEN ÖĞRETİMİNE YÖNELİK TUTUMLARININ VE ÖZYETERLİK İNANÇ DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ Neşe KUTLU 1, Murat GÖKDERE 1 1 Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü Özet Sınıf öğretmenlerinin fen öğretimine yönelik tutumları ve özyeterlikleri, ilköğretim düzeyinde öğrencilerin fen kavramlarının kalıcı bir şekilde öğrenmeleri bakımından önem taşımaktadır. Bu bakımdan öğretmen adaylarının fen öğretimine yönelik tutumlarının ve öz-yeterliklerinin belirlenmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmanın amacı sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimine yönelik tutumlarını ve özyeterlik inanç düzeylerini belirlemek ve bunlar arasındaki ilişkiyi çeşitli değişkenler açısından incelemektir. Araştırmanın örneklemini Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sınıf öğretmenliği bölümünde öğrenim görmekte olan toplam 336 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Verileri toplamak için Fen Öğretimi Öz- Yeterlik İnancı Ölçeği ve Fen Öğretimi Tutum Ölçeği kullanılmıştır. Nicel araştırma yöntemlerinin kullanıldığı bu araştırmada, verilerin analizi için bağımsız örneklem t- testi, ANOVA, LSD ve Pearson Korelasyon testleri kullanılmıştır. Test sonuçlarına göre; öğretmen adaylarının fen öğretimine yönelik tutumları ve özyeterlik düzeyleri arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişkinin olduğu, fen öğretimi tutum ortalamaları ile sınıf düzeyi arasında üçüncü sınıfların lehine anlamlı bir farkın olduğu bulunmuştur. Öğretmen adaylarının özyeterlik düzeyleri ise düşük seviyededir. Anahtar Kelimeler: Sınıf Öğretmeni Adayları, Fen Öğretimine Yönelik Tutum ve Özyeterlilik Algısı 1. GİRİŞ Öğrenci davranışlarında istendik değişikliklerin sağlıklı ve başarılı bir biçimde gerçekleşebilmesinde öğretmen oldukça önemli bir yere sahiptir. İlköğretim birinci kademede etkili bir şekilde öğretilmesi gereken kavramların başında fen kavramları gelmektedir. Şüphesiz bu kavramların öğretiminde en önemli görev öğretmenlere düşmektedir. İlköğretim birinci kademede fen bilgisi dersinin başarılı bir biçimde verilmesi, öğrencilerin fen bilimlerine olan ilgi düzeyleri, meslek seçimi ve bunlara bağlı olarak da ülkelerin bilimsel ve teknolojik olarak kalkınmasında etkili bir faktördür. Öğretmenlerin fen bilgisi alanında başarılı öğrenciler yetiştirmeleri, onların fen bilgisi dersine yönelik olumlu bir tutuma sahip olmaları ve fen bilgisi öğretimine ilişkin öz-yeterlik inançları ile ilişkilidir (Tschannen-Moran, Hoy ve Hoy, 1998). Sınıf öğretmeni adaylarının süreçten en üst düzeyde verim alabilmeleri için fen bilimlerine karşı olumlu tutum geliştirmeleri ve bu alanda öz-yeterlik inancının da yüksek olması istendik bir durum olarak değerlendirilebilir. Öz-yeterlik inançları çoğunlukla özel alanlara ilişkin olarak ortaya çıkmaktadır. Bu özel alanların en önemlilerinden birisi de öğretmen öz-yeterliğidir. Öğretmen öz-yeterliği, öğretmen eğitiminde önemli bir kavramdır ve öğretmen öz-yeterliğinin nasıl geliştiği, hangi bileşenlerden oluştuğu, yüksek düzey bir öğretmen yeterliği geliştirmeye yönelik hangi eğitim programlarının nasıl geliştirileceğinin belirlenmesi için oldukça önemlidir ( Akt. Denizcioğlu, 2008; Pajares, 1997). Chan (2003) de yaptığı bir çalışmada, öz-yeterlik düzeyi yüksek olan bireylerin öz-yeterliği düşük olan bireylere göre daha etkili eğitim sunduklarını ve eğitim esnasında daha az strese girdiklerini belirtmiştir. Akademik öz-yeterliğin özel bir alanı olan fen bilgisi öğretimine ilişkin öz-yeterlik inancı, öğretmenlerin fen öğretimini etkili ve verimli bir şekilde yapabileceklerine ve öğrencinin başarısını artırabileceklerine yönelik kendi yetenekleri hakkındaki yargılarıdır ( Akbaş, Çelikkaleli, 2006 : 101). Yapılan araştırmalara göre fen öğretimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeyi yüksek olan bir fen öğretmeninin, öğrenci merkezli yaklaşımları kullanma, fen öğretmeye daha fazla zaman ayırma ve araştırmaya dayalı öğretim gerçekleştirme eğilimi gösterdiği; fen öğretimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeyi düşük olan öğretmenlerin ise bilgileri kitaptan okuma ve sözel olarak anlatma gibi öğretmen merkezli yaklaşımları kullanmayı tercih ettiklerini söylemek mümkündür ( Denizoğlu, 2008). Sınıf öğretmenlerinin fen öğretimine yönelik tutumları ve özyeterlikleri, ilköğretim düzeyinde öğrencilerin fen kavramlarını etkili ve kalıcı bir şekilde öğrenmeleri bakımından oldukça önemlidir. Öğretmenin tutumu ve özyeterlik inancı öğretimin niteliğini, kullanılan yöntem ve tekniklerini, öğrencinin öğrenmeye katılımını ve öğrencilerin öğretilenleri anlamasını dolayısıyla öğretim sürecinin 1

2 verimini etkileyebilmektedir. Sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimine yönelik tutumlarını ve özyeterlik düzeylerinin belirlenmesi, sınıf öğretmenliği lisans programında yer alan fen ve teknoloji öğretimi derslerinin hedefine ulaşıp ulaşmadığı konusunda önemli işaretler verecektir. Bu verilerden hareketle mevcut öğretmen eğitim programlarında yer alan fen alan derslerinin değerlendirilmesi yapılabilecektir. Bu çalışmanın amacı sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimine yönelik tutumlarını ve özyeterlik inanç düzeylerini karşılaştırmalı olarak incelemektir. Bu doğrultuda araştırmanın alt problemleri aşağıda verilmiştir. 1. Öğretmen adaylarının fen öğretimine yönelik tutumları ile cinsiyet, sınıf düzeyi, mezun olunan lise türü arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık var mıdır? 2. Öğretmen adaylarının fen öğretimi özyeterlik inançları ile cinsiyet, sınıf düzeyi, mezun olunan lise türü arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık var mıdır? 2.YÖNTEM Nicel araştırma yöntemlerinin kullanıldığı bu çalışmada; mevcut durumu tespitine yönelik bir araştırma türü olan tarama modeli kullanılmıştır Araştırma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu akademik yılında Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği bölümünün her seviyesinde (1, 2, 3, 4) öğrenim görmekte olan 336 (111 erkek, 225 bayan) öğretmen adayı oluşturmaktadır Ölçme Araçları Öğretmen adaylarının fen öğretimine yönelik tutumlarının belirlenmesinde ise Thompson ve Shringley (1986) tarafından geliştirilmiş; Tekkaya, Özkan ve Çakıroğlu (2002) tarafından Türkçeye uyarlanmış Fen Öğretimi Tutum Ölçeği (FÖTÖ) kullanılmıştır. Ölçek 5 li Likert formatında, 21 maddeden oluşmuş ve fen bilgisi öğretmenlerinin fen öğretimine yönelik tutumlarını belirlemek üzere geliştirilmiştir. Bu çalışma için Fen bilgisi öğretimi tutum ölçeği güvenirlik değeri tekrar hesaplanmış ve Cronbach Alpha güvenirlik değeri.85 olarak bulunmuştur. Öğretmen adaylarının fen öğretimi özyeterlik inançlarının belirlenmesinde Riggs ve Enochs (1990) tarafından geliştirilmiş ve Özkan, Tekkaya ve Çakıroğlu (2002) tarafından Türkçeye uyarlanmış olan Fen Öğretimi Öz-Yeterlik İnancı Ölçeği kullanılmıştır. 5 li likert tipinde hazırlanan ölçek 23 maddeden ve Fen Öğretiminde Kişisel Öz-Yeterlik inancı ile Fen Öğretiminde Sonuç Beklentisi olmak üzere iki faktörden oluşmaktadır. Özkan, Tekkaya ve Çakıroğlu (2002) tarafından Türkçeye uyarlanan ölçek için tekrar yapılan güvenirlik geçerlik çalışması sonucu ölçeğin içerdiği Fen Öğretiminde Kişisel Öz-Yeterlik inancı güvenirlik değeri.79; Fen Öğretiminde Sonuç Beklentisi adlı faktöre ait Cronbach Alpha güvenirlik değeri ise.86 olarak hesaplanmıştır. Bu çalışma için Fen bilgisi öğretimi özyeterlik ölçeği güvenirlik değeri tekrar hesaplanmış ve Cronbach Alpha güvenirlik değeri.80 olarak bulunmuştur. Ölçeğin aralık genişliğinin, dizi genişliği/yapılacak grup sayısı formülü ile hesaplanması göz önünde tutularak, araştırma bulgularının değerlendirilmesinde esas alınan aritmetik ortalama aralıkları; ; kesinlikle katılmıyorum, ; katılmıyorum, ; kararsızım, ; katılıyorum, ; kesinlikle katılıyorum şeklinde yorumlanmıştır. Verilerin analizi için bağımsız örneklem t- testi, ANOVA, LSD ve Pearson Korelasyon testleri kullanılmıştır. 3. BULGULAR Çalışma grubuna ait betimsel istatistikler Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Çalışma Grubuna Ait Betimsel İstatistikler Frekans Yüzde Cinsiyet Erkek Kadın Sınıf Sınıf Düzeyi 2. Sınıf Sınıf

3 Mezun Olunan Lise Türü Tercih Sırası 4. Sınıf Genel Lise (GL) Yabancı Dil Ağırlıklı Lise (YDAL) Anadolu Lisesi Anadolu Öğretmen Lisesi (AL/ AÖL) 1-5 arası tercihte bulunanlar 5 ve üzeri tercih sırasında bulunanlar Toplam Tablo 1 de görüldüğü gibi çalışmaya katılan 336 kişiden, 111 inin (% 33) erkek, 225 inin (%67) kadın olduğu görülmektedir. Mezun olunan lise türü bağımsız değişkeninde; Çok programlı liseler ve meslek liselerinden mezun olduğu tespit edilen 5 kişi genel lise grubuna dahil edilmiştir Öğretmen Adaylarının Fen Öğretimi Tutum ve Özyeterlik İnanç Puanlarının Dağılımı Öğretmen adaylarının fen öğretimi tutum ve özyeterlik inanç puanlarının dağılımına yönelik bulgulara Tablo 2 de yer verilmektedir. Tablo 2. Öğretmen Adaylarının Fen Öğretiminde Öz-Yeterlik İnanç Puanlarının Dağılımı N X Ss Min. Max. Fen Öğretimine Yönelik Tutum Puanı Fen Öğretimi Öz-Yeterlik İnanç Puanı Tablo 2 incelendiğinde; öğretmen adaylarının fen öğretimi tutum puan ortalamaları olarak bulunurken, fen öğretimi özyeterlik inanç ortalaması olarak bulunmuştur Öğretmen Adaylarının Fen Öğretimine Yönelik Tutumları ve Özyeterlik İnançları Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular Öğretmen adaylarının fen öğretimine yönelik tutumları ve özyeterlik inançlarına ilişkin Pearson korelasyon testi Tablo 3 te gösterilmiştir. Tablo 3. Öğretmen Adaylarının Fen Öğretimine Yönelik Tutumları ve Özyeterlik İnançlarına İlişkin Pearson Korelasyon Testi Fen Öğretimi Özyeterlik Ortalaması **. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). Fen Öğretimi Tutum ortalamaları Pearson Correlation,649 ** Sig. (2-tailed),000 N 336 3

4 Tablo 3 e göre; öğretmen adaylarının fen öğretimine yönelik tutumları ve özyeterlik inançları puan ortalamaları arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki vardır ( r:.65, p<.01) Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Tutumlarına İlişkin Bulgular Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Tutumlarının Cinsiyete Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığına İlişkin Bulgular Öğretmen adaylarının cinsiyete göre fen bilgisi öğretimi tutum puan ortalamalarına ilişkin bağımsız örneklem t-testi sonuçları Tablo 4 te gösterilmiştir. Tablo 4. Cinsiyete Göre Öğrencilerin Fen Bilgisi Öğretimi Tutum Puan Ortalamalarına İlişkin Bağımsız Örneklem t-testi Sonuçları Cinsiyet N Ss t Sd p Erkek 111 2,615, Kadın 225 2,619,54 p >.05 Tablo 4 e göre; kız öğrencilerin fen bilgisi öğretimi tutum puan ortalamalarının (2.619), erkek öğrencilerin puan ortalamalarından (2.615) daha yüksek olduğu bulunmuştur. Öğrencilerin fen bilgisi öğretimi tutum puan ortalamaları cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir (t: , p>.05) Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Tutumlarının Sınıf Düzeyine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığına İlişkin Bulgular Öğretmen adaylarının sınıf düzeyine göre fen öğretimine yönelik tutum puan ortalamalarına ilişkin aritmetik ortalama ve standart sapmalar Tablo 5 de verilmiştir. Tablo 5. Sınıf Düzeyine Göre Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Tutumları Puan Ortalamalarına İlişkin Aritmetik Ortalama ve Standart Sapmalar Sınıf Düzeyi N X Ss 1. Sınıf 86 2,68,61 2. Sınıf 86 2,66,61 3. Sınıf 82 2,71,50 4. Sınıf 82 2,42,54 Toplam 336 2,62,58 Tablo 5 e göre fen öğretimine yönelik tutumlarına ilişkin ortalama değerin 2.62 olduğu görülürken, 1. sınıflarda bu ortalama 2.68, 2. sınıflarda 2.66, 3. sınıflarda 2.71, 4. sınıflarda 2.42 olarak bulunmuştur. Tablo 6. Sınıf Düzeyine Göre Fen Öğretimi Tutum Puan Ortalamalarına İlişkin Tek Yönlü ANOVA Testi Sonuçları Kareler Ortalama LSD Toplamı Sd Kare F P 4

5 Gruplararası 4, ,428 4,394,005* 4-1, Grupiçi 107, , , Toplam 112, *p <.05, p< Tablo 6 incelendiğinde sınıf düzeyine göre öğretmen adaylarının fen öğretimi tutum puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık vardır (F : , p<. 05). Farkın kaynağını bulmak üzere LSD testi yapılmıştır. LSD testine göre 4. sınıflar ile 1. sınıflar, 4. sınıflar ile 2. sınıflar, 4. sınıflar ile 3. sınıf gruplarından kaynaklandığı bulunmuştur Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Tutumlarının Mezun Olunan Lise Türüne Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığına İlişkin Bulgular Öğretmen adaylarının mezun olunan lise türüne göre fen öğretimi tutum puanlarına ilişkin betimsel istatistikler Tablo 7 de gösterilmiştir. Tablo 7. Mezun Olunan Lise Türüne Göre Fen Öğretimi Tutum Puan Ortalamalarına İlişkin Betimsel İstatistikler N X Std. Deviation Genel Lise 153 2,63,57 YDAL-Süper Lise 37 2,55,53 Anadolu/Anadolu Öğretmen Lisesi (AL- AÖL) 146 2,62,60 Total 336 2,62,58 Tablo 7 ye göre toplam ortalamaya (2.62) en yakın olan grup AL- AÖL (2.62) iken, bu ortalamaya en uzak olan grup YDAL- Süper lise (2.55) grubuna aittir. Tablo 8. Mezun Olunan Lise Türüne Göre Fen Öğretimi Tutum Puan Ortalamalarına İlişkin Tek Yönlü ANOVA Testi Sonuçları Kareler Toplamı Df Ortalama Kare F P Gruplararası,204 2,102,303,739 Grupiçi 112, ,336 Toplam 112, p >.05 Mezun olunan lise türüne göre fen öğretimi tutum puan ortalamalarına ilişkin tek yönlü ANOVA testi sonuçları Tablo 8 de gösterilmiştir. Test sonuçlarına göre mezun olunan lise türüne göre öğretmen adaylarının fen öğretimi tutum puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık yoktur (F :, p>.05) Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimi Özyeterliğine İlişkin Bulgular 5

6 Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimi Özyeterlik İnançlarının Cinsiyete Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığına İlişkin Bulgular Öğretmen adaylarının cinsiyete göre fen bilgisi öğretimi özyeterlik inançlarına ilişkin bağımsız örneklem t-testi sonuçları Tablo 9 da gösterilmiştir. Tablo 9. Cinsiyete Göre Öğrencilerin Fen Bilgisi Öğretimi Özyeterlik İnançlarına İlişkin Bağımsız Örneklem t-testi Sonuçları Cinsiyet N Ss t Sd p Erkek 111 2,41, Kadın 225 2,36,43 p >.05 Tablo 9 a göre kız öğrencilerin fen bilgisi öğretimi özyeterlik inancı puan ortalamalarının (2.36), erkek öğrencilerin puan ortalamalarından (2.41) daha düşük olduğu bulunmuştur. Öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimi özyeterlik inançları puan ortalamaları cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir (t: 1.119, p>.05) Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimi Özyeterlik İnançlarının Sınıf Düzeyine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığına İlişkin Bulgular Sınıf düzeyine göre öğrencilerin fen öğretimi özyeterlik inançları puan ortalamalarına ilişkin aritmetik ortalama ve standart sapmalar Tablo 10 da verilmiştir. Tablo 10. Sınıf Düzeyine Göre Fen Öğretimi Özyeterlik İnançları Puan Ortalamalarına İlişkin Aritmetik Ortalama ve Standart Sapmalar Sınıf Düzeyi N X Ss 1. Sınıf 86 2,39,43 2. Sınıf 86 2,38,50 3. Sınıf 82 2,44,40 4. Sınıf 82 2,29,42 Toplam 336 2,38,44 Tablo 10 a göre fen öğretimi özyeterlik inançlarının ortalama değerinin 2.38 olduğu görülürken, 1. sınıflarda bu ortalama 2.39, 2. sınıflarda 2.38, 3. sınıflarda 2.44, 4. sınıflarda 2.29 olarak bulunmuştur. Tablo 11. Sınıf Düzeyine Göre Fen Öğretimi Özyeterlik İnançları Puan Ortalamalarına İlişkin Tek Yönlü ANOVA Testi Sonuçları Kareler Toplamı Df Ortalama Kare F p Gruplararası,898 3,299 1,559,199 Grupiçi 63, ,192 Toplam 64, p >.05 Sınıf düzeyine göre fen öğretimi özyeterlik inançları puan ortalamalarına ilişkin tek yönlü ANOVA testi sonuçları Tablo 11 de gösterilmiştir. Test sonuçlarına göre sınıf düzeyine göre 6

7 öğretmen adaylarının fen öğretimi özyeterlik inançları puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık göstermemektedir (F : 1.559, p>. 05) Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimi Özyeterlik İnançlarının Mezun Olunan Lise Türüne Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığına İlişkin Bulgular Öğretmen adaylarının mezun olunan lise türüne göre fen öğretimi özyeterlik inanç puanlarına ilişkin betimsel istatistikler Tablo 12 de gösterilmiştir. Tablo 12. Mezun Olunan Lise Türüne Göre Fen Öğretimi Özyeterlik İnancı Puan Ortalamalarına İlişkin Betimsel İstatistikler N X Ss Genel Lise 153 2,40,45 YDAL-Süper Lise 37 2,32,34 Anadolu/Anadolu Öğretmen Lisesi 146 2,36,46 Total 336 2,38,44 Tablo 12 ye göre özyeterlik ortalaması 2.38 bulunurken, Genel lise grubunda 2.40, AL- AÖL de özyeterlik ortalamaları 2.36, YDAL- Süper lise grubu 2.32 olarak bulunmuştur. Tablo 13. Mezun Olunan Lise Türüne Göre Fen Öğretimi Özyeterlik İnançları Puan Ortalamalarına İlişkin Tek Yönlü ANOVA Testi Sonuçları Kareler Toplamı Df Ortalama Kare F p Gruplararası,266 2,133,687,504 Grupiçi 64, ,193 Toplam 64, p>.05 Mezun olunan lise türüne göre fen öğretimi özyeterlik inançları puan ortalamalarına ilişkin tek yönlü ANOVA testi sonuçları Tablo 13 de gösterilmiştir. Test sonuçlarına göre mezun olunan lise türüne göre öğretmen adaylarının fen öğretimi tutum puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık yoktur (F :.687, p>. 05). 4. TARTIŞMA Bu çalışmada öğretmen adaylarının fen öğretimine yönelik tutumları ile özyeterlik inançları puan ortalamaları arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur (r:.65, p<.01). Özkan, Tekkaya, Çakıroğlu (2002) nun fen bilgisi öğretmen adaylarının katılımıyla yapmış oldukları bir çalışmada fen öğretimine yönelik tutum ve fen öğretimi özyeterlik düzeyleri arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Berkant ve Ekici (2007); yaptıkları çalışmada tutum ve öz-yeterlik arasındaki ilişkinin.62 olarak belirtmişlerdir. Çalışmamızın bulguları literatürdeki çalışmalar ile paralellik göstermektedir (Özkan, Tekkaya, Çakıroğlu, 2002; Berkant ve Ekici, 2007; Denizcioğlu, 2008). Bu noktadan hareketle öğretmen adaylarının fen öğretimine yönelik olumlu tutumları arttıkça özyeterlik inanç düzeylerinin de artacağı düşünülmektedir. Ayrıca fen dersini etkili bir şekilde öğretebileceğine inanan öğretmenler fen öğretimine yönelik pozitif bir tutum geliştirdikleri söylenebilir. Araştırmanın ilk bağımlı değişkeni fen öğretimine yönelik tutum değişkenidir. Elde edilen bulgulara göre sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimi tutumları orta düzeydedir. Literatürde bu 7

8 yönde bulgular mevcuttur (Çakmak, 2006; Bayraktar, 2011). Bunun nedeninin sınıf öğretmen adaylarının fen konularına olan ilgilerinin daha düşük seviyede olması, fen konuları dışında farklı alanlarla ilgilenmelerinden kaynaklanmış olabilir. Başka bir sebebinin ise fen eğitimi konularında kendilerini yeterli hissetmemeleri ve özyeterlik inanç düzeylerinin düşük olması olabilir. Elde edilen bulgulara göre öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimi tutum puan ortalamaları cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir (t: , p>.05). Elde edilen bu bulgu; Sürücü nün (1997), Türkmen in (2002), Sarıkaya nın (2004), Altınok un (2004), Kahyaoğlu, Yangın (2007) nın, Tekbıyık ve İpek (2007) in, Denizcioğlu (2008) nun, Türkmen in (2008); Genç, Deniş, Demirkaya nın (2010) bulguları ile örtüşürken Oskay vd (2009) nin araştırma bulguları ile farklılık göstermektedir yıllardan bu yana yapılan çalışmaların cinsiyetin tutum üzerinde çok küçük bir rol oynadığını belirtilmiştir (Çakır, Senler, Taşkın, 2007). Cinsiyete göre fen öğretimi tutum ortalamaları arasında anlamlı fark olmamasına rağmen bayan öğretmen adaylarının tutum ortalamaları erkek öğretmen adaylarından yüksektir. Bunun nedeni toplumda öğretmenlik mesleğinin bayan mesleği olarak görülmesinden dolayı mesleğini sahiplenen bayanların daha olumlu tutuma sahip olmalarından olabilir. Sınıf düzeyine göre öğretmen adaylarının fen öğretimi tutum puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık göstermektedir (F : , p<. 05). Araştırmanın bu bulgusu Kahyaoğlu, Yangın (2007) nin, Tekbıyık ve İpek (2007) nin, Bayraktar (2011) ın yapmış oldukları çalışma ile paralellik gösterirken Denizcioğlu (2008) in araştırma bulguları ile farklılık göstermektedir. Yapılan testler sonucunda fen öğretimine yönelik tutum puanlarının en yüksek olduğu sınıf düzeyi 3 sınıflar olup, en düşük tutuma sahip olan 4. sınıfların olduğu bulunmuştur. Bu durumun nedeninin öğretmen adaylarının son sınıfta yaşanan sınav kaygısı, mezun olduktan sonra çalışıp çalışamayacağı ile ilgili olumsuz bir tutuma sahip oldukları düşünülebilir. Test sonuçlarına göre mezun olunan lise türüne göre öğretmen adaylarının fen öğretimi tutum puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık yoktur (F :, p>.05). Tekbıyık ve İpek (2007) in, Tok (2009) un, Genç, Deniş, Demirkaya (2010) nın sınıf öğretmeni adayları ile gerçekleştirdikleri çalışmalarda benzer sonuca ulaşmışlardır. Araştırmanın ikinci bağımlı değişkeni fen öğretimine yönelik özyeterlik inançlarıdır. Araştırmada sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimi özyeterlik inanç düzeyi ortalaması olarak bulunmuştur. Bu sonuç sınıf öğretmeni adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançlarının katılmıyorum seçeneği seviyesinde olduğunu göstermektedir. Bu araştırmanın sonuçları öğretmen adaylarının özyeterlik inançlarının orta seviyenin üstünde olduğu sonucuna ulaşan Sarıkaya (2004) nın, Altunçekiç, Yaman ve Koray (2005) ın, Bal (2010) ın araştırma sonuçları ile farklılık göstermektedir. Elde edilen bulgular doğrultusunda sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimine yönelik özyeterlik inançlarının düşük olduğu söylenebilir. Bu durumun nedeninin eğitim-öğretim faaliyetlerinde bireysel farklılıkların dikkate alınmaması olarak ifade edilebilir. Fen öğretiminde farklı öğretim yöntemleri kullanıldığında, araştırma merkezli bir öğretim yapıldığında, bireysel öğrenme farklılıklarına göre bireysel veya grupla öğretim yöntemleri kullanıldığında, öğrencilerin geçmiş öğrenme yaşantıları dikkate alındığında, öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyleri dikkate alındığında öz-yeterlik inancının arttıcaktır (Akt. Berkant, Ekici; Palmer, 2006). Öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimi özyeterlik inançları puan ortalamaları cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir (t:.366, p>.05). Öz-yeterlik inancının cinsiyetlere göre farklılaşmadığı bulgusu, erkekler ile kadınlar arasında öz-yeterlik inancına sahip olma açısından fark olduğuna yönelik araştırma bulguları Morgil, Seçken, ve Yücel (2004) in araştırma ile çelişirken; erkekler ve kadınlar arasında fark bulunmadığına yönelik araştırma bulguları Yaman, Cansüngü, ve Altunçekiç (2004) ın, Altunçekiç, Yaman ve Koray (2005) ın, Akbaş, Çelikkaleli (2006) nin, Denizcioğlu (2008) nun, Bal (2010) ın, Bayraktar (2011) ın araştırma bulguları ile paralellik göstermektedir. Bu durumun nedeninin günümüzde kadın ve erkek arasında, ailede, okul yaşantısında ve de meslek hayatında görülen eşitsizliğin eskiye oranla daha az yaşanıyor olmasının ve kadınların sosyal yaşamda özellikle son yıllarda daha aktif rol almalarının, erkeklerle kadınlar arasında meslek hayatlarındaki farklılıkların günden güne kapanıyor olması düşünülebilir. Test sonuçlarına göre sınıf düzeyine göre öğretmen adaylarının fen öğretimi özyeterlik inançları puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık göstermemektedir (F :.687, p>. 05). Öğretmen adaylarının fen öğretimine yönelik öz-yeterlik inançlarını araştıran çalışmalar incelendiğinde bu çalışmalarda da öğretmen adaylarının sınıf düzeylerinin arttıkça fen öğretimine yönelik öz- yeterlik 8

9 inançlarının da sınıf düzeyine paralel olarak arttığı görülmektedir (Altunçekiç, Yaman ve Koray, 2005; Ekici, 2005; Denizcioğlu, 2008). En yüksek fen öğretimi özyeterlik inancına sahip olan üçüncü sınıflar olarak bulunmuştur. Bu durum 3. sınıfta öğretmen adaylarının uygulama derslerinin fazla olmasının bir sonucu olarak özgüvenlerindeki artışın bir yansıması olarak değerlendirilebilir. Mezun olunan lise türüne göre öğretmen adaylarının fen öğretimi özyeterlik inançları puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık yoktur (F 3-332:.950, p>. 05). Bu araştırma bulgusu Yaman, Cansüngü Koray ve Altunçekiç (2004) in fen bilgisi öğretmen adaylarının katıldığı bir araştırmanın bulguları ile paralellik göstermektedir. Meslek liselerinden mezun olan belli sayıda kişi genel lise grubuna dahil edilmiştir. Bu liselerden mezun olan öğrenciler belli bir dereceye girip eğitim fakültelerine girmişlerdir. Genel lise grubunun ortalamasının özyeterlik düzeyinin yüksek çıkmasının sebebinin akademik başarısı yüksek olan meslek lisesi mezunlarının olduğu düşünülmektedir. 5. SONUÇ ve ÖNERİLER Öğretmen adaylarının fen öğretimine yönelik tutumları ve özyeterlik inançları puan ortalamaları arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişkinin olduğu bulunmuştur. Fen öğretimi özyeterlik inanç düzeyleri yükseldikçe fen öğretimine yönelik olumlu tutumların artacağı ve özyeterlik inanç düzeyleri düştükçe fen öğretimine yönelik olumsuz tutumların oluşumuna sebebiyet vereceği sonucuna ulaşılmıştır. Sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimi tutum puan ortalamaları orta düzeyde olduğu, fen konularını öğretirken istekli ve kendilerini yeterli görmedikleri sonucuna varılmıştır. Öğretmen adaylarının meslek hayatına geçmeden lisans eğitimlerinde fen öğretimine yönelik olumsuz tutumlarının giderilmesi veya var olan olumlu tutumların pekiştirilmesi önemlidir. Çünkü literatürde öğretmenlerin fen öğretimine yönelik tutumlarının etkisinin kendileriyle sınırlı kalmadığı, öğretim etkinliklerine ve öğrencilere de yansıdığı belirtilmektedir. Bu yüzden etkili fen öğretiminin gerçekleştirilebilmesi için öğretmenlerin fen konularında ayrıntılı bilgi edinmeye çalışmak yerine, öncelikle sahip oldukları fene yönelik olumsuz tutum ve benzeri duyuşsal engelleri gidermek ve en aza indirmek gerekir(akt. Çakmak, Cho, 2006: 66). Kız öğrencilerin fen bilgisi öğretimi tutum puan ortalamalarının, erkek öğrencilerin puan ortalamalarından daha yüksektir. Sınıf öğretmeni adaylarının fen bilgisi öğretimi tutumlarında cinsiyetin belirleyici bir etken olmadığı sonucuna varılmıştır. Sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimi tutumlarında mezun olunan lise türünün belirleyici bir etken olmadığı sonucuna varılmıştır. Sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimi özyeterlik inançları düşük düzeydedir. Sınıf öğretmeni adaylarının fen bilgisi öğretimi özyeterlik inançlarında cinsiyetin belirleyici bir etken olmadığı sonucuna varılmıştır. Öğretmen adaylarının fen öğretimi özyeterlik inançlarının sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermediği sonucuna varılmıştır. Dördüncü sınıf öğrencilerinin özyeterlik inanç düzeyleri en düşük, üçüncü sınıf öğrencilerinin inanç düzeyleri en yüksektir. Sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimi özyeterlik inançlarında mezun olunan lise türünün belirleyici bir etken olmadığı sonucuna varılmıştır. Bu sonuçlara göre ilgili konu hakkında aşağıdaki öneriler sunulabilir. Eğitim fakültelerinde fen öğretimine yönelik tutum ve özyeterlik algılarını yükseltmek için alan bilgisi derslerine ve öğretmenlik formasyonuna daha fazla önem verilmelidir. Bu yönde öğretmen adaylarının kendilerini geliştirmeleri için uygulamalı olarak gördükleri derslerde deneyimli öğretmen ve öğretim üyelerinden görecekleri destek ve rehberlik onların tutum ve özyeterlik inanç algılarının yükseltilmesine katkı sağlayacaktır. Öğretmen adaylarının okullarda yer alan rehberlik servislerinden etkin bir şekilde yararlanmaları sağlanmalı, öğretmen adaylarına öğretim sürecinde daha fazla yardım sağlanarak özellikle 4. sınıf öğretmen adaylarının tutum ve öz-yeterlik inançlarını geliştirici yönde çalışmalar yapılmalıdır. 9

10 KAYNAKLAR Altınok, H. (2004). Öğretmenlerinin Fen Öğretimine Yönelik Tutumlarına İlişkin Öğrenci Algıları ve Öğrencilerin Fen Bilgisi Dersine Yönelik Tutum ve Güdüleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26, 1-8. Altunçekiç, A., Yaman, S. ve Koray, Ö. (2005). Öğretmen adaylarının öz-yeterlik inanç düzeyleri ve problem çözme becerileri üzerine bir araştırma- Kastamonu ili örneği. Kastamonu Eğitim Dergisi, 13(1), Akbaş, A., Çelikkaleli, Ö. (2006). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen Öğretimi Özyeterlik İnançlarının Cinsiyet, Öğretim Türü ve Üniversitelere Göre İncelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, Haziran 2006, Bal, H. F. (2010). Öğretmenlerin Fen Öğretimi Özyeterlik İnançları ile Bilgisayar Kaygıları Arasındaki İlişki. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Bandura, A. (1977). Social Learning Theory. Englewood Cliffs NJ: Prentice Hall. Bayraktar, Ş. (2011). Turkish Preservice Primary School Teachers Science Teaching Efficacy Beliefs and Attitudes Toward Science: The Effect of a Primary Teacher Education Program. School Science and Mathematics. Volume 111(3), Berkant, H. G., Ekici, G. (2007). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen Öğretiminde Öğretmen Özyeterlik İnanç Düzeyleri ile Zeka Türleri Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (1), Chan, D.W. (2003). Multiple intelligences and perceived self-efficacy among chineese secondary school teachers in Hong Kong. Educational Psychology, 23(5), Çakmak, Ö. Ç. (2006). Okulöcesi Öğretmen Adaylarının Fene ve Fen Öğretimine Yönelik Tutumları ile Bazı Fen Kavramlarını Anlama Düzeyleri Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Çakır, K, N., Senler, B., Taşkın, G., B. (2007). İkögretim II. Kademe Ögrencilerinin Fen Bilgisi Dersine Yönelik Tutumlarının Belirlenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(4), Çelikkaleli, Ö., Akbaş, A. (2007). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen Bilgisi Dersine Yönelik Tutumlarını Yordamada Fen Bilgisi Öğretimi Öz-Yeterlik İnançları. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3 (1), Denizoğlu, P. (2008). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Öğretimİ Özyeterlik İnanç Düzeyleri, Öğrenme Stilleri ve Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Tutumları Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Ekici, G. (2005). Eğitim fakültesi öğrencilerinin öğretmenlik öz-yeterlik inançlarını etkileyen faktörler. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi. Eylül Genç, H., Deniş, H., Demirkaya, H. (2010). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimi Dersine Yönelik Tutumların Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2, Kahyaoğlu, M., Yangın, S. (2007). İlköğretim Sınıf Öğretmenliği, Fen Bilgisi ve Matematik Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Tutumları. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (6), Morgil, İ., Seçken, N., ve Yücel, A.S. (2004). Kimya öğretmen adaylarının öz-yeterlik inançlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. BAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 6(1), Oskay, Ö., Erdem, E., Yılmaz, A. (2009). Kimya Laboratuvar Uygulamalarının Öğrencilerin Kimyaya Yönelik Tutum ve Başarılarına Etkisi Üzerine Bir Çalışma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 27, Özkan,Ö., Tekkaya, C. ve Çakıroğlu, J. (2002). Fen Bilgisi Aday Öğretmenlerin Fen Kavramlarını Anlama Düzeyleri, Fen Öğretimine Yönelik Tutum ve Öz yeterlik İnançları. V. Fen ve Matematik Kongresi, Ankara. Sarıkaya, H. (2004). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Bilgi Düzeyleri Fen Öğretimine Yönelik Tutum ve Öz-yeterlikİinançları. Yüksek Lisans Tezi. Ortadoğu Üniversitesi. Orta Öğretim Fen ve Matematik Alanları Eğitimi Bölümü, Ankara. Sürücü, A. (1997). Öğretmenlik Formasyonu Alan Öğrencilerin Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutumları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. 10

11 Tschanen-Moran, M., Woolfolk-Hoy, A., ve Hoy, W.K. (1998). Teacher efficacy. Its meaning and measure. Review of Educational Research, 68(2), Türkmen, L. (2002). Sınıf öğretmenliği 1. sınıf öğrencilerinin fen bilimleri ve fen bilgisi öğretimine yönelik tutumları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, Türkmen, L. (2008). Sınıf Öğretmenliği Programında Öğrenim Gören Birinci Sınıf Düzeyinden Dördüncü Sınıf Düzeyine Gelen Öğretmen Adaylarının Fen Bilimlerine ve Öğretimine Yönelik Tutumları, Kastamonu Eğitim Dergisi, 16, Üstüner, M. (2006); Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutum Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, Kış, 45, Yaman, S., Cansüngü, Ö., ve Altunçekiç, A. (2004). Fen bilgisi öğretmen adaylarının özyeterlik inanç düzeylerini incelenmesi üzerine bir araştırma. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(3),