GENEL MUHASEBE MODÜLÜ

Transkript

1 HATAY MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ MUHASEBE DERSİ ÇALIŞMA NOTLARI «USTALIK EĞİTİMİ» Erol YİĞİT (Muhasebe-Finansman Öğretmeni) erolyigit.googlepages.com 2008

2 İÇİNDEKİLER GENEL MUHASEBE MODÜLÜ 4 A) MUHASEBENİN TANIMI VE AMAÇLARI 4 1) Muhasebenin tanımı 4 2) Ticaretin tanımı 4 3) Tacirin tanımı 5 4) Muhasebenin işletmelerdeki yeri 5 5) Muhasebenin amaçları 5 a) İşletmenin sahip olduğu değerler 5 b) Yapılan işlemlerin sonuçları 6 c) İşletmeyle iş ilişkilerinde bulunan şahısların durumu 6 d) Doğacak anlaşmazlıklar 6 e) Defterler üzerinde incelemeler 6 B) MUHASEBENİN FAYDALARI 6 a) İşletmenin kıymet hareketleri 6 b) İşletme faaliyetleri sonucunda kâr ve zarar durumu 7 c) İşletmenin borç ve alacakları 7 C) TİCARİ BELGELERİN TANIMINI VE ÖNEMİ 7 1) Ticari belgelerin tanımı 8 2) Ticari belgelerin çeşitleri 8 3) Ticari belgelerin önemi 8 4) Ticari belgelerin faydaları 9 5) Ticari belgelerin saklama süreleri 9 6) Geleceğe ait planlama ve programlama yapmak 9 D) FATURA 9 1) Faturanın tarifi 9 2) Faturanın çeşitleri 9 3) Faturanın kullanma sebepleri 10 4) Fatura düzenlemek 10 E) FATURA YERİNE GEÇEN BELGELER 10 1) İrsaliye 10 a) Sevk irsaliyesi 10 b) Taşıma irsaliyesi 11 2) Serbest meslek makbuzu 11 3) Perakende satış fişi 12 4) Yazar kasa fişi 12 5) Gider pusulası 13 6) Biletler 13 7) Adisyon fişi 13 F) BORDROLAR 13 1) Bordronun tanımı 13 2) Bordro çeşitleri 13 3) Bordroda yer alan bilgiler 13 4) Bordro çeşitlerini düzenlemek 14 a) Ücret nasıl hesaplanır? 14 b) Ücretin unsurları: 14 c) Ücret hesaplaması: 14 G) BEYANNAMELER 15 1) Gelir vergisi beyannamesi 15 a) Gelir 15 b) Gelirin unsurları 15 c) Gelir Vergisinin Esasları: 15 d) Oran 16 e) Kullanım amacı 16 f) Beyan şekli 16 g) Zamanı 16 h) Düzenlenmesi 16 i) Ödenme şekli ve zamanı 16 2) Kurumlar vergisi beyannamesi 16 a) Kullanım amacı 17 b) Beyan şekli 17 c) Beyan zamanı 17 d) Ödenme şekli ve zamanı 17 3) Katma değer vergisi beyannamesi 17 a) Hesaplanması 17 b) Beyan şekli 17 c) Beyan zamanı 18 d) Ödeme şekli ve zamanı 18 4) Muhtasar beyanname 18 a) Beyan şekli ve zamanı 18 b) Ödenmesi 18 DEFTER TUTMA VE MALİYET HESABI MODÜLÜ 20 A) DEFTER TUTMANIN ESASLARI 20 1) Hesap dönemi 20 2) Muhasebe metotları 20 3) Defterlerin onay zamanları 21 4) Defterlerin tutuş nizamları 21 a) Türkçe Tutma ve Türk Parası Kullanma Zorunluluğu (VUK m.215) 21 b) Defterlerin Mürekkeple Yazılacağı (VUK m.216) 21 c) Yanlış Kayıtların Düzeltilmesi (VUK m.217) 21 d) Boş Satır Bırakılmayacağı, Sayfaların Yok Edilemeyeceği(VUK m.218) 22 e) Defterlerin Kayıt Zamanı (VUK Madde m.219)22 5) Defter saklama süreleri 22 6) Defter çeşitlerini sıralamak 22 a) Birinci sınıf tacirlerin tutacakları defterler 22 b) İkinci sınıf tacirlerin tutacakları defterler 22 B) İŞLETME DEFTERİNİN ESASLARI 22 1) İşletme defterinde bulunan özellikler 22 2) İşletme defterinin gider tarafını işlemek 23 3) İşletme defterinin gelir tarafı 24 4) Gelir ve gider arasındaki ilişkiler 25 5) İşletme defterinde kâr ve zarar 25 6) İşletme defteri üzerinde vergi olayları 25 7) İşletme hesabı özeti 26 C) MALİYET HESABI 26 1) Maliyete etki eden unsurlar 26 2) Maliyet düşürücü tedbirler 26 3) Ekonomik hareket etme 26 D) BİR MALIN MALİYETİNİ HESAPLAMAK 27 1) Malın maliyeti 27 2) Malın satış fiyatı 27 3) Bir maldan ne kadar kâr sağlanacağının hesaplanması 27 a) Satış üzerinden kâr oranının hesaplanması 27 b) Alış üzerinden kâr oranının hesaplanması 27 4) İşletmenin geleceğinin daha iyi tahmini 27

3 MUHASEBE Hedef: Bu ders ile muhasebede kullanılan belge ve tabloları düzenleyebilme ve defterleri tanıyabilme yeterlikleri kazandırılacaktır. Kazandırılacak davranışlar: Öğrenci, bu ders ile 1. Muhasebede kullanılan belge ve tabloları düzenleyebilecektir. 2. İşletmedeki defterleri tanıyarak malların birim maliyetlerini hesaplayabilecektir. GENEL MUHASEBE MODÜLÜ Hedef: Öğrenci bu modül ile muhasebede kullanılan belge ve tabloları düzenleyebilecektir. Kazandırılacak davranışlar: Bu modülde yer alan eğitim etkinliklerini başarı ile tamamlayan her kursiyer; 1. Ticaret hayatında muhasebenin tanımını ve amaçlarını açıklayabilecektir. 2. İşletmede neden muhasebe yapıldığının faydalarını açıklayabilecektir. 3. Kanunlara göre işletmelerin kullandığı belgeleri tanıyabilecektir. 4. Kanunlara göre fatura düzenleyebilecektir. 5. Kanunlara göre fatura yerine geçen belgeleri düzenleyebilecektir. 6. Kanunlara göre bordroları düzenleyebilecektir. 7. Kanunlara göre beyannameleri düzenleyebilecektir.

4 GENEL MUHASEBE MODÜLÜ Bu modüldeki konuları incelemeden önce aşağıdaki sorular hakkında bilgi edinmeye çalışınız. Muhasebe niçin vardır? Muhasebe nedir? Muhasebenin işletmedeki yerini biliyor muyuz? Muhasebenin amaçları nelerdir? Muhasebenin faydaları nelerdir? Muhasebede hangi belgeler/nasıl kullanılır? Muhasebede hangi bordrolar/nasıl kullanılır? Muhasebede hangi beyannameler/nasıl kullanılır? A) Muhasebenin tanımı ve amaçları 1) Muhasebenin tanımı Muhasebe kelimesi dilimize Arapçadan geçmiş olup: sayma ve aritmetik anlamındaki hisab kelimesinden türetilmiştir. Muhasebe, kâr amaçlı olsun olmasın bütün örgütler için gereklidir. Ancak biz muhasebeyi işletme açısından ele alacağız. Günümüzde insan giderek daha büyük ölçüdeki ihtiyaçlarını kendisi dışındaki birimlerin üretimi ile karşılar duruma gelmiştir. İşte başkaları için üretim yapan söz konusu iktisadî (ekonomik) birimlere işletme denir. İşletme, bir katma değer yaratmak amacıyla ve üretim faktörlerinin bilinçli ve sistemli bir şekilde bir araya getirilmesi ile oluşur. Günümüzde tek kişinin çalıştığı işletmeler (manav) yanında binlerce kişinin çalıştığı; birçok tesis, makine, cihaz, araç ve gerecin kullanıldığı işletmeler (demir-çelik fabrikası) vardır. Kuruluş şekli ve büyüklüğü ne olursa olsun, işletmelerdeki eylemlerin çoğu bir kıymet hareketine neden olur. Mali işlemler olarak nitelendirilebilecek bu işlemler, işletmenin varlık ve kaynaklarında değişme yaratırlar. Para verip mal almak (nakit stoğa dönüştü) Veresiye mal satışı (stok alacağa dönüştü) Sürekli olarak tekrarlanan mali nitelikli işlemlere ait verilerin toplanıp işlenerek işletme ile ilgili kişi ve grupların yararına sunulması gerekir. Muhasebe bu görevi yerine getiren organizasyondur. Muhasebenin varlık nedeni konusunda herkes hemfikir olmasına rağmen iş muhasebenin ne olduğunu tanımlamaya gelince birbirine yakın ama belirli noktalarda birbirinden ayrışan tanımlar ortaya çıkmıştır. İşte bunlardan birkaçı: Mali nitelikli işlemleri ve olayları para ile ifade edilmiş şekilde kaydetme, sınıflandırma, özetleyerek rapor etme ve sonuçları yorumlama bilim ve sanatıdır. İşletme eylemlerini kontrol etmek, geleceğe ilişkin işletme eylemlerini planlamak, işletme içi ve dışındaki kişilere işletmeye ilişkin etkin kararlar alınabilmesi için, mali olaylarla ilgili bilgilerin toplanması ve iletilmesi işlemidir. İşletmelerin ticari, sınaî ve mali işlemlerinin sistemli bir şekilde kaydedilmesi, özetlenmesi, değerlendirilmesi ile sonuçların rapor haline getirilmesini sağlayan bilim ve sanat dalıdır. İşletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde değişiklik meydana getiren, malî nitelikli işlem ve olayları kaydeden, sınıflandıran, özetleyerek rapor eden ve bunların sonuçlarını yorumlayan bilimsel bit metottur. Bir örgütün kaynaklarının oluşumunu, bu kaynakların kullanılma biçimini, yapılan işlemler sonucunda bu kaynaklarda meydana gelen artış veya azalışları açıklayan bilgileri üreten ve bunları ilgili kişi ve kuruluşlara ileten bir bilgi sistemidir. 2) Ticaretin tanımı 4

5 İhtiyaca konu olan, para ile ifade edilebilen bütün değerleri kâr amacıyla alıp satma işidir. İnsanların ihtiyaçlarını karşılayan mal ve hizmetler, işletme adı verilen ekonomik birimler tarafından sunulur. İşletme: kâr amacı ile sermaye, ham madde, iş gücü ve toprak gibi üretim faktörlerini bilinçli ve sistemli bir şekilde, mal ve hizmet üretmek için bir araya getiren ekonomik birimdir. Ticarî işletme ise ticarethane veya fabrika ya da ticarî şekilde işletilen diğer müesseselerdir. Ticarî işletme; esnaf ölçüsünü aşan nitelikte ve devamlı olarak kazanç sağlamayı hedef almaktadır. 3) Tacirin tanımı Bir ticarî işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kişidir. Gerçek kişi ve tüzel kişi tacir olmak üzere 2 ye ayrılır. Gerçek kişi tacir: insanın kendisidir. Tüzel kişi tacir: Belli bir amacın gerçekleşmesi için oluşturulan, kanunla kişilik kazanmış olan topluluklardır. 4) Muhasebenin işletmelerdeki yeri Tanımından da anlaşılacağı üzere muhasebe, işletmedeki kıymet hareketlerinin parasal yönü ile ilgilenmektedir. Para ile ifade edilebilen değer hareketlerini (ticari işlemler de denilebilir) belirli bir kayıt düzeni içerisinde izleyip, elde edilen sonuçları belirli dönemler itibariyle ortaya koyar. Ortaya konulan bu kıymet hareketlerinden yola çıkarak işletme faaliyetlerinin önceden planlanmasına ve sonuçların anlamlı biçimde tahliline yardımcı olan bir yönetim aracıdır. Bilgiyi üretme aracıdır. Kontrol (denetim) aracıdır. Öngörme (planlama) aracıdır. 5) Muhasebenin amaçları Bu konuyu incelemeden önce aşağıdaki sorular hakkında bilgi edinmeye çalışınız. İşletme hangi ekonomik değerlere sahip? İşletmenin mali nitelikli işlemlerinin sonuçları nelerdir? İşletmeyle iş ilişkisinde bulunan kişilerin durumu ne? Hukuki anlaşmazlıkları nasıl çözeriz? Ne kadar vergi ödeyeceğiz? İşletme çevresiyle etkileşim içerisinde olan canlı bir organizma gibidir. İşletme sahip/sahipleri, çalışanlar, müşteriler, rakipler, devlet, kredi kuruluşları, ortak iş yapılan işletmeler ve devlet gibi birçok farklı kişi ve kurumla doğrudan veya dolaylı olarak iletişim ve etkileşim halindedir. İşletmeyle doğrudan veya dolaylı olarak etkileşim halinde olan kişi veya kuruluşlara çıkar grupları da denilebilir. Bu çıkar gruplarının işletmenin dünü, bugünü ve yarını ile ilgili olarak düzenli ve doğru bilgiye ihtiyacı olacaktır. Muhasebenin ürettiği bilgiden herkesin aynı anlamı çıkarması gerekir. Bunun için de üretilen bilgilerin belirli kriterlere uygun olarak raporlanması gerekir. Muhasebenin temel amacı ilgili çıkar gruplarına ihtiyaç duydukları bilgiyi belirli yöntem ve teknikleri kullanarak vermektir. a) İşletmenin sahip olduğu değerler Varlıklar: İşletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için sahip olunan ekonomik değerlerdir. (para, mal, demirbaş, makine, alacak vb.) Kaynaklar: İşletme varlıklarının kimlere ait olduğunu gösterir. İşletme sahiplerinden= özkaynak, sermaye İşletme faaliyetlerinden=kâr veya zarar, Üçüncü kişilerden= borç İşletmenin sahip olduğu ekonomik değerler ile bunların 5

6 elde edildiklerini gösteren kaynakların birbirine eşit olması gerekir. b) Yapılan işlemlerin sonuçları Muhasebe, işletme faaliyetlerinden dolayı ortaya çıkan değişmeleri izler ve ilgili yerlere rapor eder. Bu değişimler iki ana grupta toplanır. 1. Varlıklarda değişim Para verip mal almak 2. Varlık ve/veya kaynaklarda artış/azalış Borçlanıp mal almak Sermaye artırmak Mal satmak Gider/harcama yapmak Üretim yapmak c) İşletmeyle iş ilişkilerinde bulunan şahısların durumu Muhasebe, işletmeyle iş ilişkisinde bulunan kişilerin durumlarındaki değişikliği de sürekli olarak izler ve ilgili yerlere rapor eder. Ancak bu değişiklikler her zaman işletme açısından izlenir ve rapor edilir. Örneğin; Veresiye mal almak İlgili şahıs alacaklı, işletme borçlu olur. Borç para almak (bankadan vs.) İlgili şahıs alacaklı, işletme borçlu olur. Veresiye mal satmak İlgili şahıs borçlu, işletme alacaklı olur. İşçiye avans vermek İlgili şahıs borçlu, işletme alacaklı olur. d) Doğacak anlaşmazlıklar Muhasebe işlemlerine konu olan belgeler (fatura vb.) aynı zamanda anlaşmazlıkların çözümünde kanıt niteliğindedir. Ticari faaliyetlerden dolayı ortaya çıkan borç-alacak gibi durumlarda anlaşmazlık ortaya çıkması halinde fatura, tahsil fişi, banka dekontu gibi belgeler aracılığıyla borcun ödendiğini kanıtlayabiliriz. e) Defterler üzerinde incelemeler Usulüne uygun ve belgelere dayalı olarak düzenlenmiş defterler hukuki anlaşmazlıkların çözümünde kanıt niteliğinde olmakla birlikte vergi, sigorta gibi herhangi bir nedenle yapılan incelemede de kilit öneme sahiptir. Defterler, inceleme ve soruşturma yapılması durumunda işletmenin hem lehine hem de aleyhine kanıt niteliği taşır. B) Muhasebenin faydaları Muhasebenin faydalarını 3 başlık altında inceleyebiliriz. Bunlar; 1. İşletmenin kıymet hareketlerini tespit etmek 2. İşletme faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan kâr ve zarar durumunu belirlemek. 3. İşletmenin borç ve alacaklarını tespit etmek. a) İşletmenin kıymet hareketleri Öncelikle işletme faaliyetleri için kullanılacak varlıkları ve bunların elde edileceği kaynakları belirlememiz gerekir. (işletmeyi kurmak) 6

7 Aşağıda bir işletmenin varlıklarını ve bunların elde edildiği kaynakları gösteren örnek bir tablo yer almaktadır. VARLIKLAR KAYNAKLAR NAKİT TİCARİ MAL SENETSİZ ALACAKLAR ALINAN ÇEKLER SERMAYE KÂR SENETLİ BORÇLAR VERİLEN ÇEKLER DEMİRBAŞ TAŞIT BANKA KREDİLERİ TAHVİL İşletmeyi kurduktan sonra işletmemizin varlık ve kaynaklarındaki değişmeleri sürekli olarak izlemek şarttır. 100 ytl ye ticari mal satın alındı o İşletmenin kasasındaki parada 100 ytl lik azalma olur o İşletmenin stoğunda 100 ytl lik artış olur Maliyeti 100 ytl olan mal 125 ytl ye satıldı o İşletmenin stoğunda 100 ytl lik azalış olur o İşletmenin satışlarında 125 ytl lik artış olur o İşletmenin satış maliyetinde 100 ytl lik artış olur o İşletmenin kârında 25 ytl lik artış olur b) İşletme faaliyetleri sonucunda kâr ve zarar durumu İşletmelerin faaliyetlerinin doğal sonucu olarak işletmeye ayrılan kaynaklarda artış veya azalış meydana gelir. Kaynaklarda artış olduğu zaman işletme kâr ediyor, azalış olduğu zaman işletme zarar ediyor demektir. Kâr artışına yol açan işlemler o Mal satışı o Taşınmaz satışı o Faiz vb. diğer gelirler Zarar artışına yol açan işlemler o Satışın maliyeti (mal alışı değil) o Yönetim, pazarlama, üretim giderleri o Faiz vb. diğer giderler c) İşletmenin borç ve alacakları İşletme bütün faaliyetlerini özkaynaklarını kullanarak yap(a)mayabilir. Bu durumda işletme dışı unsurlardan borç almak zorundadır. Bazı durumlarda da faaliyetlerinin sonucunda işletme dışı unsurlardan alacaklı duruma gelebilir. İşletme borçlarını artıran unsurlar o Veresiye (senetsiz) veya senetli mal alma o Kredi kullanma o Üçüncü kişilere çek düzenleme İşletme alacaklarını artıran unsurlar o Veresiye (senetsiz) veya senetli mal satma o Borç verme o Üçüncü kişilerden çek alma C) Ticari belgelerin tanımını ve önemi Muhasebe, işletmenin faaliyetleri ve bu faaliyetlerin sonuçları ile ilgili olarak bilgi üreten bir sistem olduğuna göre, işletme ile ilişkisi olan tarafların (İşletme ile ticari ilişkisi olanlar, işletmeyi yönetenler, işletme sahibi varsa ortaklar, Devlet, işletme çalışanları gibi) bu bilgilere ihtiyaç duymaları doğaldır. 7

8 Bunun için muhasebede bütün kayıtlar belgeye dayanır. Gerektiğinde ispat etme özelliği bulunan bu belgelerin bir bölümü tacirler arasındaki ilişkilere yönelik, bir bölümü ise devlet ile tacir arasındaki ilişkilere yönelik olarak düzenlenir. 1) Ticari belgelerin tanımı Ekonomik yaşam içinde faaliyet gösteren, ticari defter tutmak zorunda olan veya olmayan tüm tacirler, işletme dışındaki kişi ya da kuruluşlarla sürekli bir ticari ilişki içindedirler ve onlarla hür iradeleri ile çeşitli anlaşmalar yaparak çeşitli sözleşme ve belgelere imza atarlar. Ticari işlem, ticari ilişkilerin bir sonucu olarak ortaya çıkar. İşletmeler üçüncü şahıslarla olan ticari ilişki ve işlemleriyle ilgili kayıtlarını belgelemek zorundadırlar.(vuk madde 227) Bu belgelendirme defter tutmak zorunda olmayan tacirlerin de vergiye tabi kazançlarının (vergi matrahlarının) belirlenebilmesi için gerekli ve zorunludur. Ticari ilişki ve işlemleri kanıtlayan, çeşitli şekil ve esasları bulunan belgelere ticari belge denir. 2) Ticari belgelerin çeşitleri İki ana grupta incelenir. Ticari ilişkileri belgelendirmekte kullanılan belgeler: Sözleşmeler, Taahhütnameler, Ticari mektuplar, Virman talimatları, İş emirleri, Noter senetleri, Bono, poliçe, çek ve benzeri her türlü belgeler Ticari işlemleri belgelendirmekte kullanılan belgeler: Fatura Perakende satış belgeleri o (perakende satış fişi, yazar kasa fişi, giriş ve yolcu taşıma biletleri) Müstahsil makbuzu o Defter tutan çiftçilerin veya toptancıların, defter tutmayan çiftçilerden satın aldıkları ürünler karşılığında düzenledikleri ticari belgeye müstahsil makbuzu denir. o Çiftçiye imzalatılan belgenin kopyası işletmecide, aslı ise çiftçide kalır. Serbest meslek makbuzu Sevk irsaliyesi Gider pusulası Ücret bordrosu Taşıma irsaliyesi Yolcu listeleri o Şehirlerarası yolcu taşımacılığı yapan işletmeler, yaptıkları her sefer için yolcu isimleri ve ödedikleri ücretleri gösteren listeyi düzenlemek zorundadır. Bu belgeye yolcu listesi denir. Günlük müşteri listeleri o Defter tutan konaklama işletmecileri günlük, hangi müşterilerin hangi oda, bölüm ve yatakta kaldıklarını takip etmek amacı ile bir liste tutar. Bu listeye günlük müşteri listesi denir. Muhabere evrakı Diğer vesikalar o Kefaletname, mahkeme ilâmı gibi hukuki belgeler, o İhbarname, karar örnekleri, vergi makbuzları) 3) Ticari belgelerin önemi İşletmelerin ticari ilişkileri çerçevesinde gerçekleştirmiş oldukları ticari işlemler, ticari defterlere muhasebe kayıtları yapılarak aktarılır. Yapılan her bir muhasebe kaydının da düzenlenmiş gerçek belgelere dayanması esastır. 8

9 4) Ticari belgelerin faydaları Muhasebeden elde edilen bilgilerin güvenilir olabilmesi için malî nitelikteki işlemlerin gerçek belgelere dayanması gerekir. Böylece muhasebe kayıtlarının dayanağı beyan, tahmin gibi öznel (subjektif-kişiden kişiye değişen) öğeler yerine, fatura, makbuz, senet, bordro gibi nesnel (objektif-herkes tarafından aynı şekilde anlaşılan ve değerlendirilen) belgeler olacağı için seçilecek muhasebe yöntemleri de tarafsız ve önyargısız olacaktır. Belgeler mükellef açısından vergi beyanının doğruluğunu gösteren bir ispat aracıdır. Vergi dairesi açısından ise vergi denetiminin özünü oluşturur. 5) Ticari belgelerin saklama süreleri Defter tutmak zorunda olanlar, tutmuş oldukları defterlerle bu defterlere kayıtta esas alınan tüm belgeleri ilgili bulundukları yılı izleyen takvim yılından başlamak üzere 5 yıl süre ile saklamak zorundadırlar. (VUK madde 253) TTK nın 68. maddesinde ise ticari defter ve belgeleri saklama süresi, son işlem tarihinden itibaren 10 yıl olarak belirlenmiştir. 6) Geleceğe ait planlama ve programlama yapmak Gerçek bilgiye dayanan ve herkes tarafından aynı şekilde algılanan muhasebe verileri ilgililerin işletme ve kendi durumları hakkında karar almalarını ve plan yapmalarını kolaylaştırır. D) Fatura 1) Faturanın tarifi Fatura, satılan emtia (mal) ve yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı (tutarı) göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tacir tarafından müşteriye verilen ticari belgedir. Faturada bulunması gereken bilgiler şunlardır: 1. Fatura ibaresi, 2. Maliye Bakanlığı ibaresi veya noter tasdik mührü şekli, 3. Faturanın düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası, 4. Faturayı düzenleyenin adı, varsa ticaret unvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası, 5. Alıcının (müşterinin) adı, ticaret unvanı, adresi, varsa vergi dairesi ve hesap numarası, 6. Malın ve hizmetin türü, miktarı, birim fiyatı ve tutarı, 7. Satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarası, 8. Kaşe ve imza, 2) Faturanın çeşitleri Kapalı Fatura: İşletmenin, peşin satışlarında fatura bedelini peşin (nakit) olarak aldığını göstermek için faturanın alt tarafının kaşelenip imzalandığı faturalardır. Açık Fatura: İşletmenin, veresiye (kredili) satışlarında fatura bedelini ileri bir tarihte tahsil edeceğini göstermek için faturanın üst tarafının kaşelenip imzalandığı faturalardır. Alış Faturası: Satın alınan mal veya hizmet karşılığında satıcıdan alınan faturalardır. Satış Faturası: Satılan mal veya hizmetle ilgili bilgileri içeren, işletmenin düzenleyip alıcıya (müşteri) verdiği faturalardır. Hizmet Faturası: Hizmet işletmelerinin düzenlemiş olduğu faturalardır. 9

10 3) Faturanın kullanma sebepleri VUK un 232. maddesine göre; Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile Kazancı basit usulde tespit edilen ve Defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler, Sattıkları mal veya yaptıkları iş karşılığında, aşağıdaki işletmelere fatura vermek ve bu işletmelerden fatura istemek zorundadırlar. Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar o (şirketler, şahıs işletmeleri), Serbest meslek erbabı o (avukatlar, doktorlar, muhasebeciler vb), Kazançları basit usulde tespit olunan tüccarlar o (ayakkabı tamircisi, berber) Defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler, Vergiden muaf esnaf o (pazarcılar, seyyar satıcılar). 4) Fatura düzenlemek Faturanın düzenlenmesinde dikkat edilecek hususlar 1. Faturalar sıra numarası dahilinde düzenlenir. 2. Faturalar mürekkepli kalem ile daktilo veya bilgisayarla düzenlenir. 3. Faturalar en az bir asıl, bir örnek (suret) olarak düzenlenir. 4. Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami 7 (yedi) gün içinde düzenlenir. Bu süre içinde düzenlenmemiş faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır. 5. Faturalar Türkçe olarak düzenlemelidir. Kullanılacak faturalar notere tasdik ettirilmiş veya antlaşmalı matbaalara bastırılmak suretiyle temin edilir. 6. Fatura düzenlemek zorunda olanlar, müşterinin adı ve soyadı ile bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarasının doğruluğundan sorumludur. 7. Fatura düzenleyenin istemesi halinde müşteri, kimliğini ve vergi dairesi hesap numarasını gösterir belgeyi ibraz etmek zorundadır. Ancak nihai tüketiciye satılan mallar veya yapılan işler için düzenlenecek faturalarda, müşterinin belge ibrazı ve fatura düzenleyenin sorumluluğu söz konusu olmayacaktır. 8. Faturanın baş tarafında iş sahibinin veya namına, imzaya yetkili olanların imzası bulunur. Tüketicilere ayıplı mal ve hizmet satan kişilere karşı hak aramada, fatura delil olarak kullanılabilir. Faturaya itiraz süresi 7 gündür. Bu süre içinde itiraz edilmezse faturanın içeriği kabul etmiş sayılır. Faturaları Gelir Vergisi Kanunu na (GVK) göre 5 yıl, Türk Ticaret Kanunu na göre 10 yıl Saklama zorunluluğu vardır. E) Fatura yerine geçen belgeler 1) İrsaliye a) Sevk irsaliyesi Satılmış ya da satılmak üzere olan bir malın, bir adresten diğerine naklinde ya da aynı işletmeye ait iş yerleri arasında taşınmasında düzenlenen ve üzerinde gönderilen malın konusu, birimi ve malın kime ait olduğunun yazıldığı belgeye sevk irsaliyesi denir. Sevk irsaliyesinde bulunması gereken bilgiler Sevk irsaliyesi ibaresi, Maliye Bakanlığı klişesi veya noter tasdik mührü şekli, Gönderilen malın cinsi ve miktarı, 10

11 İrsaliyeyi düzenleyen mükellefin; adı, soyadı ile varsa ticaret unvanı, iş adresi, vergi dairesi ve hesap numarası, Müşterinin (alıcının) adı, ticaret unvanı, adresi varsa vergi dairesi ve hesap numarası, Mükellefin diğer iş yerine veya satılmak üzere bir alıcıya (müşteriye) gönderdiği hâllerde malın kime ve nereye gönderildiği, Malın, taşıyana teslim tarihi ve müteselsil irsaliye numarası, Düzenleyenin imzası, Teslim alan ve teslim edenin imzaları. Düzenleme zorunluluğu Ticari malın satılması durumunda eğer mal satıcı tarafından taşınır veya taşıttırılırsa, sevk irsaliyesi satıcı tarafından düzenlenir. Satılan mal, satın alan alıcı (müşteri) tarafından taşınır veya taşıttırılırsa sevk irsaliyesi alıcı tarafından düzenlenir. Düzenlerken dikkat edilecek hususlar Sevk irsaliyesi en az üç nüsha olarak düzenlenir ve iki nüshası mutlaka emtiayı (malı) taşıyan taşıtta bulundurulur. En az üç nüsha olarak düzenlenmeyen sevk irsaliyeleri hiç düzenlenmemiş sayılır. Sevk irsaliyelerinde tanzim (düzenleme) tarihi ile fiili sevk tarihi ayrı ayrı yer alacaktır. Tanzim tarihi ile sevk tarihinin aynı gün olması halinde de bu tarihler ayrı ayrı kaydedilecek, herhangi birine yer verilmeksizin düzenlenen sevk irsaliyeleri hiç düzenlenmemiş sayılacaktır. İrsaliyeli fatura İrsaliyeli fatura, fatura ve sevk irsaliyesinin yerine düzenlenen bir belgedir. İrsaliyeli faturanın kullanılması, mükellefin isteğine bağlıdır. İrsaliyeli fatura kullanma usulünü seçen mükellefin, ayrıca fatura ve sevk irsaliyesi düzenlenmesine gerek yoktur. b) Taşıma irsaliyesi Araç sahibi tarafından, bir ücret karşılığında yük (eşya, mal) taşıyan gerçek veya tüzel kişi olan nakliyecilerin taşıdıkları eşya için düzenledikleri bir belgedir. Taşıma irsaliyesi, ücret karşılığında eşya taşıyanlar tarafından düzenlenir. Taşımanın kara, deniz, demir ve hava yolu ile yapılması sonucu değiştirmez. Bütün bu hâllerde taşıma irsaliyesi düzenlenmesi gerekir. Kendisine ait vasıta ile kendi eşyasını taşıyanların taşıma irsaliyesi düzenlemesi gerekmez. Çünkü taşıma irsaliyesi, mal sirkülâsyonunun (dolaşımının) izlenmesi ile ilgili değil, ücret karşılığında eşya taşıyanların izlenmesi ile ilgili bir belgedir. 2) Serbest meslek makbuzu Serbest meslek erbabının (Muhasebeci, Avukat, Doktor vb.) mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilâtı için düzenlediği bir belgedir. Mesleki faaliyet karşılığında ücretin tahsil edildiğini gösterir. 11

12 Fatura hükmündedir. Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilâtı için iki nüsha serbest meslek makbuzu düzenlemek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak zorundadır. 3) Perakende satış fişi Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak zorunda olan çiftçiler; fatura vermek zorunda olmadıkları satışları ve yaptıkları işlerin bedelleri için yazarkasa fişi veremediği durumlarda perakende satış fişi düzenleyebilir. Perakende satış fişi perakende satış yapan işletmelerin elektrik kesintisi ya da yazarkasanın arızalanması gibi durumlarda yazarkasa fişi yerine düzenlenen bir belgedir. Perakende satış fişi iki nüsha olarak (bir asıl bir suret) düzenlenir. Aslı müşteriye verilip sureti saklanır. 4) Yazar kasa fişi Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak zorunda olan çiftçilerin fatura vermek zorunda olmadıkları satışları ve yaptıkları işlerin bedelleri için yazarkasa (ödeme kaydedici cihaz) adı verilen özel cihazla kestikleri fişlerdir. Yazarkasada kesilen fişler makinenin hafızasında sürekli toplanır. İşletme istediği zaman o ana kadar olan satış tutarını X raporu alarak öğrenebilir. Gün sonlarında da Z raporu alınarak o gün o yazarkasadan kaç liralık satış yapılmış öğrenebilir. Ay sonlarında da aylık Z raporu alınarak aylık satış tutarı öğrenilebilir. İşletme, muhasebe kayıtlarında işletmenin kesmiş olduğu her yazarkasa fişi değil bunların toplam tutarını gösteren günlük Z raporu kullanılır. İşletme, 1 aylık satış tutarını gösteren aylık Z raporunu KDV beyannamesi ile birlikte vergi dairesine verir. Ödeme kaydedici cihaz kullanmayı gerektiren bir işle uğraşmaya başlayan ve yeni yazarkasa alan mükellefler: İşletme yazarkasa alımı için ön izin dilekçesi ile vergi dairesine başvurur ve izin yazısını alır. İzin yazısı ile yazarkasa satan bayilerden yazarkasa satın alır. Satış yapan bayi, izin yazısına dayanarak fatura düzenler. Yazar kasa ruhsatı alıcı ve satıcı tarafından kaşelenip imzalanır. Yetkili servis, cihazı kullanıma hazırlar ve örnek fiş alır. Servisin vereceği Servis Formuyla aynı gün vergi dairesine müracaat ederek yazarkasa levhası alınır. Levha işletmede duvara asılır. Yazarkasa işletmede kullanılmaya başlanır. Maliye Bakanlığınca belirlenip açıklanan usul ve esaslara uymayan mükellefler hakkında; her bir tespit için ayrı ayrı olmak üzere, Cihazlarla ilgili ruhsatname, kullanma kılavuzu, levha, günlük kapanış raporu ve kayıt rulolarının usulüne uygun olarak muhafaza edilmemesi fiilini işleyen mükellefler hakkında Vergi Usul Kanununa bağlı Usulsüzlük Cezalarına Ait Cetvel de yer alan birinci derece usulsüzlük cezalarının beş katı tutarında ceza kesilir. Ancak, idarece herhangi bir tespit yapılmadan, vergi dairesine müracaatla, ruhsatname veya ödeme kaydedici cihazlara ait levhayı kaybettiğini ve yerine yenisini çıkarttıracağını bildiren mükelleflere, 3100 Sayılı Kanuna göre bir ceza kesilmemesi gerekmektedir. 12

13 5) Gider pusulası Defter tutan işletmecilerin, defter tutmayan kişilerden (çiftçiler hariç) satın aldıkları mal veya hizmetler karşılığında düzenledikleri ticari belgeye gider pusulası denir. Satıcıya imzalatılan belgenin kopyası işletmecide, aslı ise satıcıda kalır. Gider pusulasının düzenlenebilmesi için mal veya hizmetin defter tutmayan kişilerden alınması yeterlidir. Gider pusulasında satıcının alacağı bedelden çeşitli oranlarda gelir vergisi kesilir, kalan satıcıya ödenir. Bu kesinti işlemine stopaj yapmak da denebilir. Defter tutmayan kimselerden alınan mal veya hizmetler üzerinden Gelir Vergisi Kanunu Madde 94 e göre Hizmet alışı üzerinden % 10, Mal alışı üzerinden % 5 gelir vergisi payı kesilir, Kalan net tutar satıcıya ödenir. 6) Biletler Ören yeri, müze, sinema salonu gibi yerlerde kullanılan giriş biletleri, şehirlerarası karayolu taşımacılığı yapanların düzenlediği yolcu biletleri de ticari belgedir. 7) Adisyon fişi Adisyon, hizmet işletmelerinde sunulan hizmetin ve emtianın cins ve miktarını göstermek amacıyla düzenlenen bir belgedir. Vergi Usul Kanunu hükümleri uyarınca bilanço veya işletme hesabı esasına göre defter tutan gece kulüpleri, diskotekler, barlar, pavyonlar, gazinolar, meyhaneler, lokantalar, kafeteryalar ve pastane işletmeleri, adisyon düzenlemek ve kullanmak zorundadır. Self servis esasına göre işletilen lokanta, kafeterya gibi işletmeler çay, kahve ve meşrubat satımı yapan kahvehane, çay ocağı ve çay bahçesi gibi işletmeler, basit usulde vergilendirilen hizmet işletmeleri ile özel kredi kartı ile takip edilen hizmetlerin verildiği tatil köyü, otel gibi konaklama işletmelerinde adisyon kullanılmasına gerek yoktur. Self servis, müşterinin yiyecek ve içecek maddelerini kendisinin alması yani garson tarafından servis yapılmamasına denir F) Bordrolar Ücret: Bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır. Ücret, kural olarak, Türk parası ile iş yerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. Ücret yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki döviz kuruna göre Türk parası ile ödenebilir. Ücret en geç ayda bir ödenir. Ücret alacaklarında zamanaşımı süresi beş yıldır. Yapılan ödemenin ücret sayılabilmesi için: İşin işverene bağlı olarak yapılmış olması gerekir. Belli bir iş yerine kanunen bağlı olmak gerekir. Hizmet karşılığı bir ödeme yapılmış olması gerekir. 1) Bordronun tanımı Bir hesabın veya maaşın ayrıntılarını gösteren tablodur. 2) Bordro çeşitleri Ücret bordrosu: Aylık olarak işveren tarafından ödenen ücretler ile yapılan kesintileri göstermek üzere düzenlenmesi zorunlu olan belgedir. 3) Bordroda yer alan bilgiler İş yeri sigorta sicil numarası 13 Sigortalının adı ve soyadı

14 Sigortalının sicil numarası Bordronun ilişkin olduğu ay Sigortalının günlük kazancı Ücretin alındığına dair sigortalının imzası Ücret ödenen gün sayısı Ödenen ücret tutarı 4) Bordro çeşitlerini düzenlemek a) Ücret nasıl hesaplanır? Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. b) Ücretin unsurları: İşçinin brüt ücreti üzerinden yapılan kesintiler SSK primi işçi payı = Brüt ücret * % 14 İşsizlik sigortası işçi payı = Brüt ücret* % 1 Gelir vergisi matrahı = Brüt ücret- ( SSK işçi payı + işsizlik sigorta işçi payı ) Gelir vergisi = Gelir vergisi matrahı * % 15 Damga vergisi = Brüt ücret * % 06 Kesintiler toplamı = İşçi payı + işsizlik sigortası işçi payı + Gelir vergisi +Damga vergisi Net ücret = Brüt ücret kesintiler toplamı Ayrıca brüt ücret üzerinden aşağıdaki primler işveren tarafından ödenir. SSK Primi işveren payı = Brüt ücret * ( en az % 19.5 (İş yerinin tehlike sınıfına göre değişmektedir. ) İşsizlik sigortası işveren payı= Brüt ücret * % 2 c) Ücret hesaplaması: 760 YTL BRÜT ÜCRETE GÖRE SSK Primi işçi payı = 760 *0.14=106,40 İşsizlik sigortası işçi payı= 760*0.01= 7,60 Gelir vergisi matrahı = 760 ( 106,40+ 7,60) => =646 Gelir vergisi = 646*0.15 =96,90 Damga vergi = 760*0.006 =4,56 Kesintiler toplamı = 106,40 + 7, ,90 + 4,56 = 215,46 Net ücret = ,46 = 544,54 İşyeri tehlike sınıfı 2 olarak varsayılmıştır. SSK Primi işveren payı = 760*0.195 =148,2 İş kazaları ve meslek hastalıkları prim oranı: 1 /2 +1 = % 1,5 Analık sigorta prim oranı : % 1 Hastalık sigorta primi : % 6 Malûllük yaşlılık ve ölüm sigorta primi: % 11 TOPLAM % 19,5 İşsizlik sigortası işveren payı: 760 *0.02 = 15,2 Toplam İşveren Payı = 148,2 + 15,2 =163,40 YTL İşverenin SSK ye ödeyeceği prim tutarı ise = 106,40+7,60+163,40 = 277,4 (0,365 * 760) 14

15 o Ssk primi işçi payı + ssk primi işveren payı + işsizlik sigortası işçi payı + işveren payı G) Beyannameler 1) Gelir vergisi beyannamesi a) Gelir Bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların net(safi) tutarıdır (GVK md.1). b) Gelirin unsurları 1. Ticari kazanç, 2. Zirai kazanç, 3. Ücret, 4. Serbest meslek kazancı, 5.Gayrimenkul sermaye iradı, 6.Menkul sermaye iradı, 7. Diğer kazanç ve iratlardır c) Gelir Vergisinin Esasları: - Şahsidir. - Yıllıktır (bir takvim yılı 1Ocak-31Aralık). - Net gelir üzerinden hesaplanır. - Gerçektir; mükellefin gerçekten elde etmiş olduğu gelir üzerindendir, - Geneldir; bir takvim yılı içinde gerçek kişiler tarafından elde edilen kazanç ve iratların toplamı dikkate alınır. - Elde edilmiştir; elde etme vergiyi doğuran olaydır. Gelir; fiilen veya hukuken kişinin tasarruf edebildiği zaman elde edilmiş sayılır. 15

16 d) Oran Yıllık Gelir Vergisi bir geçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların net tutarı üzerinden %20 dir. e) Kullanım amacı Yıllık beyanname, muhtelif kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine bildirilmesine mahsustur(gvk md.84) f) Beyan şekli Gelir vergisi; mükellefin veya vergi sorumlusunun beyanı üzerine tarh olunur(gvk md.83). Beyan esasında; beyan edilecek gelir; mükellef veya vergi sorumlusu tarafından bir beyanname ile beyan edilir. Bazı durumlarda kanuni temsilci ve mirasçılar tarafından beyan edilebilir. Yıllık beyannamelerin şekil, muhteva ve ekleri Maliye Bakanlığı'nca tayin ve tespit olunur. Mükellefler beyanlarını bu beyanname ile yapmaya veya bu beyannamelerde yazılı bilgilere mütenazır (istinaden) olarak bildirmeye mecburdurlar (GVK md.91 g) Zamanı İzleyen yılın Mart ayının yirmi beşinci günü akşamına kadar (VUK 17/04/ sıra nu.lu tebliğ) Gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticarî kazançlardan ibaret olması halinde izleyen yılın (5035 Sayılı Kanunun 48/4-c maddesiyle değişen ibare.) Şubat ayının yirmibeşinci günü akşamına kadar, Takvim yılı içinde memleketi terk edenlerin beyannameleri memleketi terke takaddüm eden 15 gün içinde, Ölüm halinde ölüm tarihinden itibaren 4 ay içinde verilir. h) Düzenlenmesi 1001A formu Gerçek usulde vergilendirilen (Gelirlerini mart ayında beyan eden) mükellefler önce Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi Ekini düzenlerler. Düzenledikleri beyanname ekinden faydalanarak Yıllık Gelir Vergisi beyannamesini doldururlar. 1001B formu Beyana tabi geliri sadece gayrimenkul sermaye iradından ibaret olanlar; 1001C formu Beyana tabi geliri sadece basit usülde tespit edilen ticari kazançlardan ibaret olanlar; i) Ödenme şekli ve zamanı Bir takvim yılına ait yıllık gelir vergisi beyannamesi; izleyen yılın mart ayının yirmibeşinci günü akşamına kadar beyan edilir, 1.taksit mart ayı sonuna, 2. taksit temmuz ayı sonuna kadar ödenir Gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticarî kazançlardan ibaret olması halinde izleyen yılın Şubat ayının yirmibeşinci günü akşamına kadar beyan edilir,1.taksit Şubat ayı sonuna, 2.taksit Haziran ayı sonuna kadar ödenir. 2) Kurumlar vergisi beyannamesi Kurumlar Vergisi (KV), kurum kazançları üzerinden alınan vergidir. Aşağıda sayılan kurumların kazançları, kurumlar vergisine tâbidir (KV Kanunu md.1) Sermaye şirketleri; Kooperatifler; İktisadi kamu müesseseleri; Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler; İş ortaklıkları. 16

17 a) Kullanım amacı Tüzel kişilerin yıllık kurum kazançları Kurumlar Vergisi Kanununa göre vergilendirilir. Bu vergilendirmeye ilişkin olarak tüzel kişiler kurumlar vergisi beyannamesi düzenleyerek bağlı oldukları vergi dairesine verirler. b) Beyan şekli Kurumlar Vergisi, mükellefin veya vergi sorumlusunun beyanı üzerine tarh olunur. Beyannamelerin şekil, muhteva ve ekleri Maliye Bakanlığınca tayin ve tespit olunur. Mükellefler beyanlarını bu beyanname ile yapmaya veya bu beyannamelerde yazılı bilgilere uygun olarak bildirmeye mecburdurlar (KV Kanunu md.23).kurumlar Vergisi Beyannamesi 1010 nu.lu formdur. c) Beyan zamanı Kurumlar Vergisi beyannamesi, hesap döneminin kapandığı ayı takip eden dördüncü ayın yirmibeşinci günü akşamına kadar (Nisan ayının 25. günü akşamına kadar) mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine verilir. Mükellefin bağlı olduğu vergi dairesi: 1. Tam mükellefiyette, kurumun kanuni veya iş merkezinin bulunduğu yerin, 2. Dar mükellefiyette, kurumun Türkiye'deki işyerinin veya daimi temsilcisinin bulunduğu yerin; Türkiye'de iş yeri veya daimi temsilcisi olmadığı takdirde yabancı kuruma kazanç sağlayanların bağlı olduğu Vergi dairesidir (KVK md.21). d) Ödenme şekli ve zamanı Kurumlar vergisi, beyannamenin verileceği ayın sonuna kadar ödenir. Normal hesap döneminde 30 Nisan akşamına kadar, özel hesap döneminde (örneğin 1 Temmuz-30 Haziran özel hesap dönemi için 31 Ekim akşamına kadar) beyannamenin verileceği ayın sonuna kadar verginin ödenmesi gerekir. Ödeme vergi dairelerinin anlaşma yapmış olduğu bankalar kanalı ile (internet bankacılığı dahil) yapılabilir. 3) Katma değer vergisi beyannamesi Katma Değer Vergisi, yapılan mal ve hizmet teslimlerinde, mal veya hizmeti teslim alanın, teslim edene ödediği vergidir. Katma değer vergisi dolaylı bir vergidir. Hesaplanan KDV : Mal ve hizmet teslimlerinde alıcıdan tahsil edilir. İndirilecek KDV : Mal ve hizmet alımlarında satıcıya ödenir. a) Hesaplanması Dönemlik toplam hesaplanan KDV fazla ise; Aradaki fark vergi dairesine ödenir Dönemlik toplam indirilecek KDV fazla ise; Aradaki fark ertesi aylarda indirilmek üzere devreder b) Beyan şekli 1. Katma Değer Vergisinde vergilendirme dönemi, faaliyet gösterilen takvim yılının üçer aylık dönemleridir. Ancak, Maliye Bakanlığı mükelleflerin yıllık gayri safi hâsılatlarına göre üç aylık vergilendirme dönemi yerine birer aylık vergilendirme dönemi tespit etmeye yetkilidir. 2. Aşağıdaki hallerde vergilendirme dönemi: a) Götürü usulde vergilendirilen mükellefler için bir takvim yılı, b) Vergi kesintisi yapmakla sorumlu tutulanlar için bir ay, c) İthalat, transit ve Türkiye ile yabancı ülkeler arasındaki taşımacılık işlerinde gümrük bölgesine girildiği veya gümrük bölgesinden çıkıldığı andır. 3. Maliye Bakanlığı, mükellefleri gruplar içinde toplamaya ve gruplar için vergilendirme dönemlerinin 17

18 başlangıç aylarını tespit etmeye yetkilidir. Bu takdirde üçer aylık dönemlerin aynı takvim yılı içinde olması şartı aranmaz. c) Beyan zamanı Mükellefler ve vergi kesintisi yapmakla sorumlu tutulanlar Katma Değer Vergisi beyannamelerini, vergilendirme dönemini takip eden ayın yirmidördüncü günü akşamına kadar ilgili vergi dairesine vermekle yükümlüdürler Beyanın gümrük giriş beyannamesi veya özel beyanname ile yapılması gerektiği hallerde bu beyannameler vergi mükellefiyetinin başladığı anda ilgili gümrük idaresine verilir. İşi bırakan mükellefin Katma Değer Vergisi beyannamesi, işin bırakıldığı tarihi izleyen ayın yirmidördüncü günü akşamına kadar verilir. d) Ödeme şekli ve zamanı Beyanname vermek zorunda olan mükellefler ile vergi kesmekle sorumlu tutulanlar, bir vergilendirme dönemine ait katma değer vergilerini beyanname verecekleri ayın yirmialtıncı günü akşamına kadar ödemeye mecburdurlar İthalde alınan katma değer vergisi, gümrük vergisi ile birlikte ve aynı zamanda ödenir 4) Muhtasar beyanname Muhtasar beyanname, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirilmesine mahsustur(gvk md.84) Muhtasar beyannamede stopaj usulü vergilendirme söz konusudur. Stopaj usulünde vergi asıl borçludan değil, vergi sorumlusundan talep edilir. Bu tür vergiler kaynakta kesilen vergilerdir. Bu yolla gelir daha sahibinin eline geçmeden önce vergilendirilmiş olmaktadır. a) Beyan şekli ve zamanı Gelir vergisi, mükellefin veya vergi sorumlusunun beyanı (bildirimi) üzerine tarh (vergi hesaplama) edilir. Mükellef ilgili vergi tevkifatlarını (stopaj, vergi kesintisi) muhtasar beyanname doldurmak ve doldurmuş olduğu beyannameyi bağlı olduğu vergi dairesine vermek sureti ile bildirir. Muhtasar beyanname aylık veya üç aylık dönemler itibari ile düzenlenip verilebilir. GVK 94. maddesi gereğince vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanlar, bir ay içinde yaptıkları ödemeler veya tahakkuk ettirdikleri karlar ve iratlar ile bunlardan tevkif ettikleri vergileri ertesi ayın yirmi üçüncü günü akşamına kadar ödeme veya tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesine bildirmeye mecburdurlar b) Ödenmesi Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanlar muhtasar beyanname ile beyan ettikleri vergiyi aynı ayın 26. günü akşamına kadar ödemek zorundadırlar. 18

19 DEFTER TUTMA VE MALİYET HESABI MODÜLÜ Hedef: Öğrenci bu modül ile işletmedeki defterleri tanıyarak malların birim maliyetlerini hesaplayabilecektir. Kazandırılacak davranışlar: Bu modülde yer alan eğitim etkinliklerini başarı ile tamamlayan her kursiyer; 1. Defterlere ait özelliklerin kanunlara uygunluk yönüyle açıklayabilecektir. 2. İşletme defterlerine yapılan kayıtların kanunlara göre kontrolünü yapabilecektir. 3. Düşük maliyetin kâr üzerine etkisini açıklayabilecektir. 4. İşletmedeki her bir malın maliyetini hesaplayabilecektir.

20 DEFTER TUTMA VE MALİYET HESABI MODÜLÜ A) Defter tutmanın esasları İşletmeyle ilgili menfaat grupları, işletme faaliyetleri hakkında ihtiyaç duydukları bilgileri muhasebeden elde ederler. Bu bilgiler oluşturulurken ve ilgililere iletilirken belirli kriterlere (temel kavramlar) göre hareket edilmesi gerekir. Böylece ilgili taraflara aynı derecede güvenirlik ve yarar sağlayabilir. Muhasebenin temel kavramları 1. Sosyal Sorumluluk Kavramı Bilgi üretilmesinde ve bunların raporlanmasında ilgili tüm grupların (toplumun) çıkarları gözetilmeli 2. Kişilik Kavramı Muhasebe; işletmenin sahip veya sahiplerinden, yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden ayrı (bağımsız) bir kişiliğe sahiptir. Bütün kayıtlar buna göre yapılmalıdır. 3. İşletmenin Sürekliliği Kavramı İşletme kurulurken aksi kararlaştırılmamışsa işletmenin ömrünün sonsuz olduğu varsayılır. 4. Dönemsellik Kavramı Sınırsız ömrü olduğu varsayılan işletme faaliyet sonuçlarının (kâr veya zarar) belirli dönemler halinde ortaya konulmasıdır. Bu dönemler birbirinden bağımsızdır. 5. Parayla Ölçülme Kavramı İşlemler, ortak değer ölçüsü olan para ile ifade edilirler. 6. Maliyet Esası Kavramı İşletmenin elde ettiği varlık ve hizmetler elde edilme (maliyet) değerleri dikkate alınarak muhasebeleştirilir. 7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı Muhasebe kayıtları gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş objektif belgelere dayanmalıdır. 8. Tutarlılık kavramı Muhasebe uygulamaları için seçilen politikalar izleyen dönemlerde de değiştirilmeden uygulanmalıdır. 9. Tam Açıklama Kavramı Mali tablolar yeterince açık ve anlaşılır olmalıdır. 10. İhtiyatlılık Kavramı Gelirler gerçekleştikten sonra, giderler de ortaya çıktıklarında kaydedilmelidir. 11. Önemlilik Kavramı Mali tabloların doğru yorumlanmasını etkileyecek her bilgi mutlaka ilgililere iletilmelidir. 12. Özün Önceliği Kavramı İşlemler biçimleri yerine finansal özellikleri ve işletme için ifade ettiği gerçekler göz önünde tutularak kaydedilir 1) Hesap dönemi Genel olarak 1 ocak 31 aralık olarak uygulanır. Her dönemin faaliyet sonuçları ayrı tutulur. Her dönemin işlemleri diğer dönemlerden ayrı olarak defterlere kaydedilir. Bir işlemin ödemesinin (veya tahsilatının) yapıldığı dönemde değil de gerçekleştiği dönemde gelir veya gider yazılması gerekir. 2) Muhasebe metotları 1. İşletme hesabı esası Tek taraflı kayıt yöntemi de denir. İşletmenin sadece gelir ve gideri etkileyen faaliyetlerine ilişkin işlemler defterlere kaydedilir. 20

21 2. Bilanço esası Çift taraflı kayıt yöntemi de denir. İşletme eylemleri sonucu olarak ortaya çıkan mali nitelikteki olayları parayla ifade edilmiş şekilde olayın nedenini de dikkate alarak kaydetme yöntemidir. 3) Defterlerin onay zamanları Muhasebenin konusunu oluşturan işlemler defterlere zamanında işlenmelidir. Kayıt yapılmadan önce defterler mutlaka onaylatılmalıdır. Hangi defterlerin onaylatılması gerektiğini hem VUK hem de TTK düzenlemiştir. VUK a göre onaylatılacak defterler: Yevmiye defteri Envanter ve bilanço defteri İşletme hesabı defteri Serbest meslek kazanç defteri Çiftçi İşletme Defteri İmalat ve üretim defteri Yabancı nakliyat kurumlarının hâsılat defteri Öteden beri işe devam etmekte olanlar defterin kullanılacağı yıldan önce gelen son ayda, (Hesap dönemi bir takvim yılı olanlar Aralık ayı içinde), Hesap dönemleri Maliye Bakanlığı tarafından belirlenenler, defterin kullanılacağı hesap döneminden önce gelen son ayda, Yeniden işe başlayanlar, sınıf değiştirenler ve yeni bir mükellefiyete girenler; işe başlama, sınıf değiştirme ve yeni mükellefiyete girme tarihinden önce; vergi muafiyeti kalkanlar, muaflıktan çıkma tarihinden başlayarak on gün içinde, Tasdike tabi defterlerin dolması, dolayısıyla veya sair sebeplerle yıl içinde yeni defter kullanmaya mecbur olanlar bunları kullanmaya başlamadan önce, Defterlerini ertesi yılda da kullanmak isteyenler Ocak ayı içinde, hesap dönemleri Maliye Bakanlığınca belirlenenler bu dönemin ilk ayı içinde, Ticari defterleri ile ilgili olarak tasdik işlemini yaptırmak zorundadırlar. TTK ya göre onaylatılacak defterler: Yevmiye defteri Envanter ve bilanço defteri İşletme hesabı defteri Defter-i kebir Karar defteri TTK da tutulması gereken ticari defterlerin, kullanılmaya başlanmadan önce tasdik edilmesi gerektiği belirtilip, herhangi bir tasdik zamanı belirtilmemiştir. (Madde 69) Ticari defterler, iş yerinin, iş yeri olmayanlar için ikametgâhın bulunduğu yerdeki noter veya noterlik görevini yapanlar tarafından tasdik edilir. Defterler anonim ve limited şirketlerin kuruluş aşamasında, şirket merkezinin bulunduğu yer ticaret sicili memuru veya noter tarafından tasdik edilir. 4) Defterlerin tutuş nizamları a) Türkçe Tutma ve Türk Parası Kullanma Zorunluluğu (VUK m.215) Vergi usul kanununa göre tutulacak defterler ve kayıtların Türkçe tutulması zorunludur. b) Defterlerin Mürekkeple Yazılacağı (VUK m.216) Defterler mürekkepli kalem ile daktilo veya bilgisayarla düzenlenir. c) Yanlış Kayıtların Düzeltilmesi (VUK m.217) Rakamlar, yazılar yanlış yazıldığı taktirde düzeltmeler ancak yanlış rakam ve yazı okunacak şekilde tek çizgi ile çizilmek, üst veya yan tarafına ya da ilgili bulunduğu hesabına doğrusu yazılmak suretiyle yapılır. Defterlere geçirilen bir kaydı kazımak, çizmek veya silmek suretiyle okunmaz bir hâle getirmek yasaktır. 21

22 Kayıtlar arasında usulen yazılmaya mahsus olan satırlar, çizilmeksizin boş bırakılamaz ve atlanamaz. d) Boş Satır Bırakılmayacağı, Sayfaların Yok Edilemeyeceği(VUK m.218) Boş kalan satırlar (kayıt bulunmayanlar) mürekkepli kalemle tek çizgi ile çizilmek suretiyle sonradan kayıt yapma imkânını ortadan kaldırmak üzere doldurulmuş sayılır. Ciltli defterlerde sıra numarası izleyen sayfalar ciltten koparılamaz. Tasdikli müteharrik sayfalı defterlerin sırası bozulamaz ve sayfaları yırtılamaz. e) Defterlerin Kayıt Zamanı (VUK Madde m.219) İşlemlerin ticari defterlere 10 gün içinde kaydedilmesi gerekir. Kayıtlarını devamlı olarak muhasebe fişleri, primanota ve bordro gibi yetkili amirlerin imza ve parafını taşıyan, yazılmış evraklara dayanarak yürüten kuruluşlarda, işlemlerin bunlara işlenmesi, deftere işlenmesi hükmündedir. Ancak işlemlerin esas defterlere aktarılması 45 günü aşmamalıdır. Serbest meslek kazanç defterine ise işlemler günü gününe kaydedilir. Halen günü gününe tutulması zorunlu bulunan tek ticari defter serbest meslek kazanç defteridir. 5) Defter saklama süreleri Defter tutmak zorunda olanlar, tutmuş oldukları defterlerle bu defterlere kayıtta esas alınan tüm belgeleri ilgili bulundukları yılı izleyen takvim yılından başlamak üzere 5 yıl süre ile saklamak zorundadırlar. (VUK m. 253) TTK nın 68. maddesinde ise ticari defter ve belgeleri saklama süresi, son işlem tarihinden itibaren 10 yıl olarak belirlenmiştir. 6) Defter çeşitlerini sıralamak a) Birinci sınıf tacirlerin tutacakları defterler Yevmiye defteri : İşlemlerin defter-i kebirde yer alan hesaplara kaydedilmeden önce tarih sırasıyla ve maddeler halinde kaydedildiği defterdir. Defter-i kebir : Yevmiye defterine kaydedilmiş işlemleri sistemli bir şekilde hesaplara dağıtan ve sınıflandırılmış bir şekilde bu hesaplarda toplayan defterdir. Envanter defteri : İşe başlama tarihinde ve izleyen her hesap döneminin sonunda çıkarılan envanter ve bilançoların kaydedildiği defterdir. Bu tarihe bilanço günü denir. b) İkinci sınıf tacirlerin tutacakları defterler İşletme hesabı defteri: Serbest meslek erbabının tutması gereken defterler Serbest Meslek Kazanç Defteri B) İşletme defterinin esasları 1) İşletme defterinde bulunan özellikler Türk Ticaret Kanunu nun 66/3 maddesine göre ikinci sınıf tacirlerin ekonomik faaliyetlerini izledikleri defterlerdir. İşletme hesabı defterine, sade alış ve satış tutarları, genel giderler, diğer giderler ve diğer gelirlere ilişkin tutarlar kaydedilir. Yani her türlü gelir-gider kayıtlarının işlendiği defterdir. Bunların dışında kalan varlıklar ve borçlar, bu deftere kaydedilmez. Kasa mevcudunu, bankadaki mevduat tutarını, müşterilerden olan alacağı veya satıcılara olan borcu görme 22

23 imkânı yoktur. İşletme defterine yapılacak kayıtlarda işlemin peşin veresiye veya senetli olduğuna bakılmaksızın işlemle ilgili toplam tutar kaydedilir. Bu defterde de her sayfa dolduğunda karşılıklı sayfaların toplamları ondan sonraki sayfalara aktarılır. İşletme defteri ciltli, sayfaları karşılıklı, sıra numaralıdır. Ayrı yapraklar hâlinde de tutulabilir. Karşılıklı sayfaların sol tarafı gider kısmından, sağ tarafı gelir kısmından oluşur. İşletme defterinin her sayfasının ilk satırı, bir önceki sayfanın toplamının devredildiği devreden toplam satırı ; son satırı ise sayfa toplamının yazıldığı toplam satırı dır. İşletme defterinde kayıt yapılırken mürekkepli kalem kullanılır. Ancak muhasebe işlemleri bilgisayar ortamında yapılıyor ise defter, bilgisayar ile yazıcıdan alınabilir. Ticari belge işlem tarihinden sonra 10 gün içinde işletme defterine kaydedilmelidir. İşlemler, gider ve gelir sayfalarına sıra numarası ile yazılır. Gider sayfaları kendi aralarında, gelir sayfaları da yine kendi aralarında birbirini takip eder. Diğer bir ifade ile giderler kaydedilirken 1. sayfanın gider satırları dolunca 2. sayfanın gider satırlarına devam edilir. Aynı şekilde gelirler de kaydedilirken 1. sayfanın gelir satırları dolunca 2. sayfanın gelir satırlarına geçilerek devam edilir. Tacir, tutmak zorunda olduğu işletme defterini notere tasdik ettirmek zorundadır. 2) İşletme defterinin gider tarafını işlemek Gider: İşletme faaliyetlerini yürütebilmek için yapılan ve belli bir döneme ait olan varlık ve hizmet tüketimlerinin parasal ifadesidir. İşletme, satışını yaptığı malların temini ve diğer faaliyetler için birtakım harcamalar ( elektrik, su, personel ücreti, kira vb.) yapar. Bu harcamaların tümüne gider (masraf) denir. Bir harcamanın gider sayılması için; I. İşletme faaliyetlerinin yerine getirilmesi için yapılmış olması gerekir. II. Belli bir döneme ait olması gerekir. İşletme defterinin gider kısmında; Satın alınan mallar ile hizmet karşılığında ödenen veya borçlanılan paralar, İşletme ile ilgili diğer bütün giderler ile Bu giderlere ödenen katma değer vergileri ( indirilecek katma değer vergisi ) yer alır. 1. Sayfa numarası ( Gelir sayfası numarası ile aynıdır) 23