İNT METRAJ VE KEŞİF HESAPLARI DERS NOTLARI DERS 4 «AŞIRI DÜŞÜK TEKLİF SORGULAMASI VE PURSANTAJ HAKEDİŞ»

Transkript

1 İNT METRAJ VE KEŞİF HESAPLARI DERS NOTLARI DERS 4 «AŞIRI DÜŞÜK TEKLİF SORGULAMASI VE PURSANTAJ HAKEDİŞ» Prof. Dr. Rıfat AKBIYIKLI Düzce Üniversitesi Teknoloji Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü 1

2 YAPIM İŞLERİ - AŞIRI DÜŞÜK SORGULAMASI'NDA SINIR DEĞER KATSAYISI (N) Aşırı Düşük Sorgulaması kapsamında, sınır değerin hesabında kullanılan Sınır Değer Katsayısı 2 ana başlık altında incelenir: (I) Sınır Değer ve Sınır Değer Katsayısı (N) Nedir? Kamu İhale Genel Tebliği nde, ihale komisyonunun tekliflere ve idarenin tespit ettiği yaklaşık maliyete göre teklif fiyatı aşırı düşük olanları tespit edeceği ifade edilmektedir. Kanunun 37 nci maddesi uyarınca geçerli teklifler tespit edildikten sonra; sınır değer hesabı yapılarak aşırı düşük teklifler belirlenecektir. YAPIM İHALELERİNDE Sınır Değer aşağıdaki eşitlikten bulunur: Bu formülde N sınır değer katsayısıdır ve işin niteliğine göre belirlenir. 2

3 (N) katsayısı: 1/5/2011 tarihinden önce ilanı veya duyurusu yapılan yapım işi ihalelerinde, Kamu İhale Genel Tebliğinin maddesine göre tespit edilen sınır değer katsayısı belirtilecektir. 1/5/2011 tarihi ve sonrasında ilanı veya duyurusu yapılan yapım işi ihalelerinde, Kamu İhale Genel Tebliğinin maddesi uyarınca ilgili Bakanlık tarafından belirlenen sınır değer katsayısı belirtilecektir. İlgili Bakanlık tarafından sınır değer katsayısı tespit edilmemiş ise Kamu İhale Genel Tebliğinin maddesine göre tespit edilen sınır değer katsayısı belirtilecektir. 3

4 Sınır değer katsayısının N=1 ve N=1,2 durumları için sınır değere etkisini aşağıdaki örnekte inceleyelim: 4

5 Sınır değer katsayısının (N) formülde paydada yer alması; N büyüdükçe sınır değerin küçüleceği, N küçüldükçe sınır değerin büyüyeceği anlamına gelmektedir. Sonuçlar incelendiğinde, N=1,2 olması halinde tüm geçerli tekliflerin sınır değerin üzerinde kaldığı, dolayısıyla hiçbir isteklinin aşırı düşük sorgulamasına tabi olmayacağı görülmektedir. ( ,05 TL < Tüm Teklifler) N=1 olması durumunda ise 4 isteklinin teklifinin sınır değerin altında kaldığı ( 9. Teklif, 8. Teklif, 7. Teklif, 6. Teklif < ,26 TL ) ve aşırı düşük sorgulaması kapsamında bu isteklilerden açıklama isteneceği anlaşılmaktadır. Örnekte, yalnız sınır değer katsayısının sınır değere etkisi araştırıldığı için belli hesap adımları atlanmıştır. Yukarıda yer almayan hesap adımları hakkında daha ayrıntılı bilgi Kamu İhale Genel Tebliği nden (Madde ve Madde 45.2) edinilebilir. Ayrıca ve adreslerindeki hesap araçları kullanılarak da sınır değer hesaplanabilir. 5

6 ÖRNEK Yaklaşık maliyeti (YM) TL olan bir ihalede, 17 adet teklif verilmiş olup bunlardan 12 adedinin geçerli teklif olduğu belirlenmiştir. İhale konusu yapım işinde uygulanacak sınır değer katsayısının N = 1,20 olduğu kabul edilirse; Teklif Tablosu yansı 7 de verilmiştir. 6

7 7

8 HESAPLAMA ADIMLARI (7 ADIM) 1. ADIM: Tort1 nın hesaplanması: Geçerli 10 teklifin aritmetik ortalaması alınır. (1 nolu teklif yaklaşık maliyetin % 40 ından düşük, 12 nolu teklif yaklaşık maliyetin % 120 sinden yüksek olduğundan ortalama hesabına dahil edilmez.) Tort1 = ( )/10 Tort1 = ,00 (Sonuç değeri 2 ondalık basamak olacak şekilde yuvarlanır.) 8

9 2. ADIM: Standart sapmanın hesaplanması: (σ = (T n T ort1 ) 2 n 1 σ = [[( ,00)2 + ( ,00)2 + ( ,00)2 + ( ,00)2 + ( ,00)2 + ( ,00)2 + ( ,00)2 + ( ,00)2 + ( ,00)2 + ( ,00)2] / (10-1)]1/2 σ = ,05 (Sonuç değeri 2 ondalık basamak olacak şekilde yuvarlanır.) 9

10 3. ADIM: Aritmetik ortalamadan standart sapma çıkartılır ve eklenir. T ort1 σ = , ,05 = ,95 T ort1 + σ = , ,05 = ,05 4. ADIM: , ,95 aralığındaki tekliflerin aritmetik ortalaması hesaplanır. (2 ve 11 nolu teklifler standart sapma aralığının dışında kaldığından ikinci ortalama hesabına dahil edilmez.) T ort2 = ( ) / 8 T ort2 = ,50 (Sonuç değeri 2 ondalık basamak olacak şekilde yuvarlanır.) 10

11 5. ADIM: C değerinin hesaplanması: C = T ort2 / YM C = ,50 / = 0,632 ( Sonuç değeri 3 ondalık basamak olacak şekilde yuvarlanır.) 6. ADIM: C değerinin 0,60 ile 1,00 arasında olduğu ilgili formülden (K) değeri hesaplanır. 0,60 C 1,00 K = (3,2 C C2 0,6) (C+1) K = (3,2 x 0,632 0, ,6) / (0, ) K = 0,627 (Sonuç değeri 3 ondalık basamak olacak şekilde yuvarlanır.) 11

12 7. ADIM: Aşırı düşük teklif sınır değerinin (SD) hesaplanması: SD (Sınır değer) = K T ort2 C N SD = (0,627 x ,50)/(0,632 x 1,20) = ,00 TL olarak bulunur. 12

13 Aşırı düşük teklif sınır değeri olan ,00 TL nin altında bulunan aşağıdaki dört adet aşırı düşük teklifin; Teklif 1 Teklif 2 Teklif 3 Teklif TL TL TL TL 4734 sayılı Kanunun 38 inci maddesi uyarınca, yukarıda yer alan açıklamalar çerçevesinde değerlendirilmesi gerekir. 13

14 SINIR DEĞER KATSAYISI, İŞ GRUPLARINA GÖRE NASIL BELİRLENİR? (II) Sınır Değer Katsayısı, İş Gruplarına Göre Nasıl Belirlenir? Aşağıdaki tabloda Sınır Değer Katsayısının (N) kullanımı özetlenmiştir: 14

15 Bilindiği gibi sınır değer eşitliğinde yer alan (N), ilgili Bakanlıklar tarafından farklı katsayılar yayınlanmadığı sürece, Yapım İşlerinde Benzer İş Grupları Tebliği nde yer alan B-Üstyapı (Bina) İşleri, C-Sıhhi Tesisat ve Mekanik Tesisat İşleri, D-Elektrik İşleri, E-Elektronik ve İletişim İşleri grubundaki yapım işleri ile bu işlerle ilgili tamamlama, onarım, sondaj, yıkma, güçlendirme ve montaj işlerinde (1,00), diğer yapım işlerinde (1,20) olarak alınır. Burada diğer yapım işleri olarak ifade edilen işler esasında A- ALT YAPI İŞLERİ dir. Kamu İhale Genel Tebliği nde yapılan değişiklikle (23 Ağustos 2013 Resmi Gazete Sayı : 28744) Bakanlıklar tarafından ön proje üzerinden ihalesi yapılacak olan üst yapı işleri için (0,90) dan küçük, (1,10) dan büyük olmamak kaydıyla farklı katsayılar belirlenmesi de mümkündür. ifadesi ile N=0,9 olması da olanaklı hale gelmiştir. 15

16 HİZMET İHALELERİNDE SINIR DEĞER VE SINIR DEĞER KATSAYISI (R) NEDİR? 4734 sayılı Kanunun 38 inci maddesinin son fıkrasında, Kamu İhale Kurumunun, ihale konusu işin türü, niteliği ve yaklaşık maliyeti ile ihale edilme usulüne göre aşırı düşük tekliflerin tespiti, değerlendirilmesi ve ekonomik açıdan en avantajlı teklifin belirlenmesi amacıyla sınır değerler ve sorgulama ölçütleri belirlemeye, ihalenin bu maddede öngörülen açıklama istenilmeksizin sonuçlandırılabilmesine, ayrıca yaklaşık maliyeti 8 inci maddede öngörülen eşik değerlerin yarısına kadar olan hizmet alımları ile yapım işleri ihalelerinde sınır değerin altında olan tekliflerin bu maddede öngörülen açıklama istenilmeksizin reddedilmesine ilişkin düzenlemeler yapmaya yetkili olduğu hüküm altına alınmıştır. 16

17 Bu hüküm çerçevesinde Kamu İhale Genel Tebliğinin nci maddesinde personel çalıştırılmasına dayalı olmayan hizmet alımı ihalelerinde sınır değerin; SD: Sınır değeri, YM: Yaklaşık maliyeti, n: İhalenin ilk oturumunda teklif mektubu ve geçici teminatı usulüne uygun olduğu anlaşılan isteklilerin teklif sayısını, T1, T2, T3.Tn: İhalenin ilk oturumunda teklif mektubu ve geçici teminatı usulüne uygun olduğu anlaşılan isteklilerin teklif bedellerini, R: Sınır Değer Tespit Katsayısını İfade etmek üzere; SD = 17

18 Formülüyle hesaplanacağı; maddesinde ise (79.1.2) nci maddede yer alan R değerinin her yıl 1 Şubat tarihinden geçerli olmak üzere Kurum tarafından belirlenerek ilan edileceği; ihalenin konusu veya işin niteliğine göre Kurum tarafından farklı R değerlerinin belirlenebileceği düzenlenmiştir. Maddede düzenlenen formül incelendiğinde R katsayısının, yaklaşık maliyet ve teklifler veri kabul edildiğinde, sınır değerin bu verilerin aritmetik ortalamasından sapmayı ifade ettiği anlaşılmaktadır. Bu çerçevede 4734 sayılı Kanunun 38 inci maddesinin sağlıklı uygulanmasını sağlamak üzere, kamu alımları istatistikleri kullanılarak geçmiş yıllarda gerçekleşen personel çalıştırılmasına dayalı olmayan hizmet alımlarındaki yaklaşık maliyet, ihaleye sunulan fiyat teklifleri ve sözleşme bedelleri kullanılarak aşağıdaki hizmet grupları için ortalama sapma değerleri hesaplanmış ve gerekli görülen diğer veriler de kullanılarak R katsayıları tespit edilmiştir. 18

19 Personel Çalıştırılmasına Dayalı Olmayan Hizmet Alımı İhalelerinde Sınır Değerin Tespitinde Kullanılacak R Katsayıları Aşağıdaki tabloda Sınır Değer Katsayısının (R) kullanımı özetlenmiştir: İhalenin Konusu* R Katsayısı Araç Kiralama 0,86 Bilgisayar Sistemlerine Yönelik Hizmetler 0,87 Çöp Toplama 0,85 Malzemeli Yemek 0,88 Mühendislik Hizmetleri 0,78 Sigorta Hizmetleri 0,77 Doç. Dr. Rıfat AKBIYIKLI Diğer Hizmetler 0,83 8/11/

20 MADDE 52-YAPIM İŞLERİNDE İŞ KALEMİ MİKTARININ DEĞİŞMESİ (Bkz. KAMU İHALE GENEL TEBLİĞİ) Yapım işlerine ait tip sözleşmenin İş kalemi miktarının değişmesi başlıklı 29 uncu maddesine göre teklif birim fiyat sözleşmelerde iş kalemi miktarının değişmesi halinde; sözleşme eki birim fiyat teklif cetvelinde yer alan her hangi bir iş kaleminin miktarında, işin devamı sırasında %20 yi aşan artışın meydana gelmesi (örnekteki gibi, bu iş kaleminde %50 lik bir artış olması halinde) ve bu toplam artışın (örnekteki gibi %50) aynı zamanda sözleşme bedelinin yüzde 1 ini (örnekteki gibi %2,5) geçmesi halinde, artışın sözleşme bedeli içindeki payı nispetinde ilgili iş kalemine ait birim fiyat aşağıda gösterildiği şekilde revize edilir ve bu iş kaleminin yüzde yirmi artışı aşan (örnekteki gibi, %50-%20=%30 luk kısmına) kısmına revize birim fiyat üzerinden ödeme yapılır. 20

21 R = F x [ 1 (A x F) / S ] S = Sözleşme bedeli ( TL), F = İş kaleminin sözleşme birim fiyatı (TL /.), A = İş kaleminde meydana gelen toplam artış miktarı (adet, mt, m2 vb.), R = Revize birim fiyat (TL /.) Örnek olarak; TL sözleşme bedeli üzerinden ihale edilen bir yapım işinde iş kalemi miktarının değişmesi sonucundaki revize fiyatın hesabı; S (Sözleşme bedeli) : TL F (İş kaleminin sözleşme birim fiyatı) : 500 TL/m3 A1 (İş kaleminin sözleşmedeki miktarı) : 100 m3 A2 (İş kaleminin uygulamadaki miktarı): 150 m3 A (İş kalemindeki toplam artış miktarı) : = 50 m3 21

22 İş kalemindeki toplam artış yüzdesi : ( )/100 x 100 = %50 > %20 İş kalemindeki toplam artış tutarı : 50 x 500 = TL Sözleşme bedeline göre artış yüzdesi: (25.000/ ) x 100 = %2,5 > %1 Revize birim fiyat : 500 x [1-(50x500)/ ] = 487,50 TL/m3 22

23 İDARENİN AŞIRI DÜŞÜK SORGULAMASI İÇİN YAPACAĞI İŞLEMLER 23

24 YAKLAŞIK MALİYETİ HAZIRLAYAN BİRİMCE YAPILACAKLAR: 1. Yaklaşık maliyetin hesaplanması sırasında her bir iş kalemi/grubunun yaklaşık maliyete oranı tespit edilir. 2. Yaklaşık maliyeti oluşturan iş kalemleri/grupları, tutarlarına bakılarak büyükten küçüğe doğru sıralanır. 3. Her bir kalemin yaklaşık maliyete oranı (Tutar/YM) ile bu oranların kümülatif toplamının da gösterildiği listeye sıralı iş kalemleri/grupları listesi denir. 4. Sıralı iş kalemleri/grupları listesi oluşturulurken, iş kalemleri/grupları tutarlarının yaklaşık maliyete oranları, en yakın dört ondalık basamaklı sayıya getirilecek biçimde yuvarlanır ve bu oranların toplamının, yuvarlama nedeni ile 1 den farklı olması dikkate alınmaz. 24

25 5. İş kalemleri/gruplarına ait ayrıntılı analizler hazırlanır ve her bir analizdeki analiz girdilerinin, tutarları itibarıyla küçükten büyüğe sıralanmış bir listesi yapılır. Tutarların kümülatif toplamının da gösterildiği bu listeye sıralı analiz girdileri tablosu denir. 6. Hazırlanan İş kalemleri/gruplarına ait ayrıntılı analizler, sıralı iş kalemleri/grupları listesi ve sıralı analiz girdileri tablosu yaklaşık maliyet hesap cetveli kapsamında ihale onay belgesine eklenir. İHALE KOMİSYONUNCA YAPILACAKLAR: 7. İhale komisyonunca, sınır değer hesabı yapılarak teklifi aşırı düşük bulunanlar varsa belirlenir. 8. Yaklaşık maliyet hazırlayan birimce hazırlanan sıralı iş kalemleri/grupları listesi kullanılarak yukarıdan aşağıya doğru, kümülatif toplamın % 80 oranının aşılmasına neden olan ilk iş kalemini/grubunu içine alacak şekilde, sorgulamaya tabi tutulacak olan iş kalemleri/grupları nın listesi belirlenir. 9. Bunların dışında kalan iş kalemleri/grupları için sorgulama yapılmaz. 25

26 10. Açıklama istenilmesi gereken iş kalemleri/gruplarına ait sıralı analiz girdileri listesi kullanılarak tutarı kâr ve genel gider hariç analiz toplamının % 3 üne eşit ve bu tutarın altında olan analiz girdileri tespit edilir ve bunlar için isteklilerden açıklama yapılması istenilmez. 11. Bir analiz girdisinin tutarı, bulunduğu iş kaleminin analiz toplamının % 3 üne eşit veya altında olsa bile, kümülatif toplamın analiz toplamının %15 ini aşmasına neden olursa, bu girdi açıklama istenilmeyecekler listesinden çıkarılır. 12. Aynı girdinin yaklaşık maliyeti oluşturan birden fazla iş kalemi/grubunun analizinde yer alması halinde bu girdi için açıklama istenilip istenilmeyeceği her analiz için ayrı ayrı değerlendirilir. Girdinin, bir analizde bile açıklama istenilecek olarak yer alması, açıklama istenilmeyecek girdiler listesinden çıkarılmasına neden olur. 13. Analizlerdeki işçilik girdilerine, tutarları ne olursa olsun, açıklama istenilmeyecekler arasında yer verilmez. 26

27 14. Sınır değerin altındaki teklif sahiplerinden, sorgulamaya tabi tutulacak olan iş kalemleri/gruplarına ilişkin ayrıntılar yazılı olarak istenir. 15. İstekliye, analizlerini vererek açıklama yapması istenilen iş kalemleri/grupları ile bu açıklama sırasında kullanacağı analiz girdilerinden açıklama istenilmeyeceklerin listesi verilir. 16. Anahtar teslim götürü bedelli işlerde ayrıca teklifi oluşturan iş kalemleri ve/veya iş gruplarına ait miktarlar ve bunlara ait birim fiyatların gösterildiği hesap cetveli de istenmelidir. 17. İstenen açıklamanın niteliği dikkate alınarak, isteklilere beş (5) iş gününden az olmamak üzere makul bir süre verilir. 27

28 18. Gelen yanıtlar aşağıdaki esaslara göre incelenir: İsteklilerin iş kalemleri/iş grupları için kamu kurum ve kuruluşlarınca yayımlanmış cari yıl birim fiyatlarını kullandıklarını belirtip bunları bir liste olarak sunmuşlarsa, teklif fiyatları da kurumun karsız fiyatından düşük değilse bu kalemler için açıklama yeterli kabul edilir. Ancak belirtilen kamu kurum ve kuruluşunun resmi yayınındaki bilgilere uyduğu kontrol edilir. Bir kamu kurumuna ait olduğu belirtilmemiş iş kalemlerin analizlerinin eksiksiz olup olmadığı kontrol edilir. Sunulmuş analizler ile yardımcı ve/veya alt analizlerde, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından belirlenerek yayımlanmış rayiçler kullanılmış ve söz konusu rayiçler poz numaraları da belirterek liste halinde belirtilmişse, söz konusu rayiçlere ilişkin olarak proforma fatura, teklif alma yazısı, maliyet/satış tutarı tespit tutanağı ve stok tespit tutanağı v.b. aranmaz. İstekliler tarafından, inşaat iş kalemleri/iş grupları dışında yer alan sıhhi tesisat, kalorifer tesisatı, müşterek tesisat, havalandırma, brülör, asansör, elektrik tesisatı vb. iş kalemleri/iş gruplarına ait analiz sunulması yerine bu iş kalemi/iş gruplarına ait malzeme ve montaj bedelini ayrı ayrı gösterecek şekilde açıklama yapmaları kabul edilir. 28

29 Sunulan analizleri, ihale dokümanı kapsamındaki analiz formatına, birim fiyat tariflerine, idarece tanımlanan yapım şartlarına veya teknik şartnameye uygun olmayan, analiz fiyat tutarları teklif fiyatların üzerinde olan isteklilere ait teklifler reddedilir. Analizler üzerinde yapılan incelemede; çarpım ve toplamlarda hesaplama hatası bulunması durumunda, analiz girdilerine ait fiyatlar esas alınarak, hesaplama hatası ihale komisyonu tarafından re sen düzeltilir. Bu şekilde düzeltilmiş analiz fiyatı, teklif fiyatın üzerinde olan isteklilerin teklifleri reddedilir. İş kalemleri/gruplarına ait analizler ile yardımcı ve/veya alt analizlerde yer alan işçilik fiyatları için Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından belirlenen işçilik rayiçlerinin kullanılmaması durumunda, teklif edilen işçilik fiyatları ihale tarihinde yürürlükte olan saatlik asgari ücretin altında olan teklifler reddedilir. 29

30 19. İhale komisyonu, sınır değerin altındaki tekliflerin önemli bileşenlerini; Yapım yönteminin ekonomik olması, Seçilen teknik çözümler ve yapım işinin yerine getirilmesinde kullanılacak avantajlı koşullar, Teklif edilen yapım işinin özgünlüğü, hususlarında istekliler tarafından belgelere dayalı olarak yapılan yazılı açıklamaları da dikkate almak suretiyle değerlendirir ve ihaleyi sonuçlandırır. 30

31 Teklifi aşırı düşük bulunan isteklilerin, tekliflerinde önemli olduğu tespit edilen bileşenler ile ilgili olarak Kanunun 38 inci maddesi uyarınca yapacakları açıklamada; sorgulamaya konu iş kalemlerine/gruplarına ilişkin analizler ile bu analizlere dayanak teşkil eden bilgi ve belgeleri sunmaları gerekmektedir. İsteklinin analizlerine dayanak teşkil eden bilgi ve belgeler; Tedarikçi veya üreticilerden alınan proforma faturalar, Fiyat teklifleri, Çimento ve demir ürünleri için üreticinin ilan edilmiş fiyat tarifeleri Kamu kurum ve kuruluşları tarafından sunulan mal ve hizmetlere ilişkin ilan edilmiş fiyat tarifeleri veya bunlardan alınmış fiyat teklifleri, Kamu kurum ve kuruluşları tarafından ilgili mala ilişkin ilan edilen asgari fiyatlar, Ürettiği, aldığı veya sattığı mallara ilişkin maliyet/satış tutarı tespit tutanakları, Stoğunda bulunan mallara ilişkin stok tespit tutanakları, İdarece istenmesi durumunda yardımcı analizler v.b. dir. Burada anlatılan tüm işlemler, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu na göre yaklaşık maliyet ve hakediş düzenleme programı olan e-hakediş i kullanan idareler tarafından birkaç tıklama ile yapılabiliyor. 31

32 20. Diğer hususlar: Yapım yönteminin ekonomik olması hususunda bir açıklamada bulunulması durumunda; kullanılan yapım yöntemi ve teknolojisinin sağlayacağı maliyet avantajının belgelere dayalı olarak açıklanması gereklidir. Seçilen teknik çözümler, yapım işinin yerine getirilmesinde kullanılacak avantajlı koşullar veya yapım işinin özgünlüğü hususunda bir açıklamada bulunulması durumunda; belirtilen çözüm, avantajlı koşul ve özgünlük sayesinde elde edilen maliyet avantajı, bilgi ve belgelere dayalı olarak açıklanmalıdır. 32

33 Teklifi aşırı düşük bulunan isteklilerin, tekliflerinde önemli olduğu tespit edilen bileşenler ile ilgili olarak Kanunun 38 inci maddesi uyarınca yapacakları açıklamada; sorgulamaya konu iş kalemlerine/gruplarına ilişkin analizler ile bu analizlere dayanak teşkil eden bilgi ve belgeleri sunmaları gerekmektedir. İsteklinin analizlerine dayanak teşkil eden bilgi ve belgeler; Tedarikçi veya üreticilerden alınan proforma faturalar, Fiyat teklifleri, Çimento ve demir ürünleri için üreticinin ilan edilmiş fiyat tarifeleri Kamu kurum ve kuruluşları tarafından sunulan mal ve hizmetlere ilişkin ilan edilmiş fiyat tarifeleri veya bunlardan alınmış fiyat teklifleri, Kamu kurum ve kuruluşları tarafından ilgili mala ilişkin ilan edilen asgari fiyatlar, Ürettiği, aldığı veya sattığı mallara ilişkin maliyet/satış tutarı tespit tutanakları, Stoğunda bulunan mallara ilişkin stok tespit tutanakları, İdarece istenmesi durumunda yardımcı analizler v.b. dir. Burada anlatılan tüm işlemler, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu na göre yaklaşık maliyet ve hakediş düzenleme programı olan e-hakediş i kullanan idareler tarafından birkaç tıklama ile yapılabiliyor. 33

34 PURSANTAJ NEDİR? 34

35 En özet şekilde pursantaj kelime anlamı yüzde oran dır. Pursantaj, genellikle metraj ve keşif hesaplamalarında, hakediş ödemelerinde kullanılan bir yöntemdir. Birim fiyat veya maliyet + kâr olarak değil de, anahtar teslim sabit fiyat şeklinde yapılan anlaşmalarda, metraj ile ilerleyişin takip edilmesinin mümkün olmadığı durumlarda, ya da mümkün olsa bile gerek duyulmadığı daha küçük keşifli işlerde vb. kullanılır. 35

36 PURSANTAJ NASIL HESAPLANIR? Konuyu örnekleyerek açıklayalım. Diyelim ki yüklenici firma İşveren ile birim fiyat usulü anlaştı. Hakedişler de aylık olarak yapılmaktadır. Bu durumda, o ay yapılan işlerin miktarı x birim fiyatları toplamı, o ay alınacak hakediş tutarını belirler. Anlaşma maliyet + kâr yapıldıysa, o ayki maliyet ne ise üzerine yüklenicinin kâr oranı eklenir ve aylık hakediş tutarı hesaplanır. Anahtar teslim sabit tutarlı anlaşmalarda ise, işin maliyeti baştan bellidir. Örneğin Yüklenici, İşveren e ben bu işi ,00 TL ye yapacağım diye taahhüt verir. Peki bu durumda, hakediş nasıl hesaplanacak? Çünkü İşveren açısından işin metrajı, miktarı, birim fiyatı önemli değildir. 36

37 Burada çeşitli yöntemler devreye girer. Örneğin baştan bu iş için bir adamsaat hesabı yapılır, her ay gerçekleşen adam-saat üzerinden ödeme yapılabilir. Ya da baştan bir ödeme planı belirlenir. Örneğin bu 12 aylık bir iş diyelim. %20 avans, %60 6. ayda, ya da betonarme işleri bittiğinde, kalan %20 iş tesliminde şeklinde. Bu alternatifler çoğaltılabilir. Fakat anahtar teslim sabit fiyat usulü anlaşmalarda en çok kullanılan ödeme yöntemi pursantaj ile hakediş hesaplamadır. Hakediş pursantajı ; bütün iş kalemlerinin, teker teker, toplam iş içerisindeki oranlarının belirlenerek, sonrasında yapılan imalatların toplam iş içerisindeki yüzdelik değerinin bulunmasını, haliyle toplam iş bedelinin içerisinden, yapılan imalatların bedelinin hesaplanmasında veya yaklaşık maliyet olarak ödenmesinde kullanılır. 37

38 PURSANTAJ İLE HAKEDİŞ HESABI Pursantaj hesabı, çeşitli kilometre taşları veya çeşitli hesaplama veya yaklaşımlarla tespit edilmiş oranlara göre belirlenir. Örneğin bir inşaat işinde pursantaj şöyle belirlenmiş olsun : Sıra No İşin Tanımı Pursantaj 1 Kazı ve Dolgu İşleri 10% 2 Kaba İnşaat İleri 30% 3 İnce İşler 30% 4 Elektrik Tesisatı İşleri 10% 5 Mekanik Tesisatı İşleri 10% 6 Peyzaj ve Çevre Düzenleme İşleri 5% Doç. Dr. Rıfat AKBIYIKLI 7 Test, Devreye Alma, Geçici Kabul İşleri 5% 8/11/

39 Bu durumda, yüklenici firma, hafriyat işlerini bitirdiği zaman, toplam keşfin %10 u oranında ödeme alır. Aynı şekilde kabayı bitirdiğinde %30 unu, inceyi bitirdiğinde diğer %30 unu alacaktır. İşin toplam hacmi 1 Milyon TL ise, hafriyat, kaba ve ince işlerin bitmesine müteakiben ,00 TL x %70 = ,00 TL hakediş alacaktır. Pursantaj cetveli veya pursantaj defteri dediğimiz döküman yukarıda özetlenmiş olan formatın daha genişletilmiş halidir. Firma ve işe ait bilgileri, işin detaylı alt kırılım tanımlarını, fiyatsal ve ilerleme yüzdelerini de içerir. Kurumdan kuruma çeşitlilik gösterebilir. Olayın mantığını bildikten sonra siz de kendi defterinizi rahatlıkla oluşturabilirsiniz. Google da pursantaj cetveli yazarak çeşitli hazır pursantaj örnekleri görebilirsiniz. Pursantaj çok genel bir kavramdır. Kullanıldığı anlama göre, pursantaj nasıl bulunur sorusunun cevabı da değişir. 39

40 PURSANTAJ İLE METRAJ VE MALİYET HESABI Bir iş için yaklaşık keşif çıkarmamız gerektiğini varsayalım. Fakat her iş için tek tek metraj hesaplayıp birim fiyat analizi yapacak zaman yok; veya işin böyle bir ehemmiyeti de yok. Peki bu durumda nasıl yaklaşık hesap yapılabilir? Yapının alan ve katlarına göre ilk başta inşaat alanını hesaplanır. Daha sonra bir takım yaklaşımlarda bulunulur. Örneğin 1 m2 inşaat alanında yaklaşık 0,38 m3 beton gitmektedir. Bu daha önceki tecrübelerden edinilen bir bilgi olsun. Şimdi pursantajdan demir metrajı hesaplanabilir.. Demir pursantajının 80 kg/m3 olduğu varsayılsın. Bu durumda yapıdaki toplam beton miktarından yola çıkarak demir tonajı da yaklaşık olarak hesaplanır. Benzer şekilde kalıp pursantajı ile kalıp metrajı da hesaplanabilir. 40

41 Yukarıda beton, demir ve kalıp metrajını hesaplandı. Bu durumda, ilgili işlerin birim fiyatlardan yola çıkarak, kaba inşaat maliyeti bulunabilir. Sonrasında pursantaj ile maliyet hesabı yapılabilir. Kaba inşaat pursantajı %30 olsun. Bu durumda %30 luk kaba inşaat maliyetinin tutarı bilindiğine göre, %100 ün tutarı da hesaplanabilir. Yığma ve karkas yapılarda, aşağıdaki metraj yaklaşımları kullanılarak yaklaşık maliyet çıkarılabilir. 41

42 ÖRNEK Sıra No İşin Tanımı Miktar Birim A Toplam İnşaat Alanı 5.000,00 m2 B Beton Miktarı (Ax0,38) 1.900,00 m3 C Demir Miktarı (Bx80 kg /1000) 152,00 ton D Kalıp Miktarı (Bx 7 m2) ,00 m2 E Kaba İnşaat Maliyeti (B x Beton Birim Fiyatı + C x Demir Birim Fiyatı + D x Kalıp Birim Fiyatı) ,00 TL F Toplam Maliyet ( E / 0,30) ,00 TL UYARI! Pursantaj ile hesaplanan metraj ve maliyetler, kesinlikle yaklaşık öngörüde bulunmak için kullanılmalıdır. Bu hesaplamalar ile girilecek ihaleler, verilecek teklifler ve yapılacak satın almalar, sizi ciddi zarara uğratabilir. 42

43 Pursantaj yönteminde ihzarat yoktur. Müteahhit işi belli bir ihale bedeliyle alır ve bu bedel oranlara bölünür. Yaptığı imalat kadar verilen oranlarda(yüzdeler ile) hakedişini alır. Örnek olarak: Bir binada Kaba + İnce işler = %67 = 0.67 Mekanik + Elektrik+Altyapı çevre = %33 = 0.33 Toplam... %100 Bunlarda kendi içinde önce grup sonrada bölüm pursantajına ayrılır. Pursantaj yönteminde metrajları çıkarılıp tutarlandırıldıktan sonra, her mahal veya aşamaya karşılık gelen tutarların toplam tutara oranı alınır. Kaba inşaat tutarının toplam tutara oranı belli bir değerde olacak diye bir kural yoktur. İşin niteliğine göre farklı değerler alması mümkündür. 43

44 ÖRNEK: Temel işleri = %5 ( kaba+ince imalatın içindeki grup pursantajı) Temel kazısı ve takviyesi = %23 ( Temel işleri grup pursantajındaki bölüm pusantajı) Diyelim ki müteahhit ihaleyi TL + KDV ye aldı. Temel kazısı imalatından dolayı idaren alacağı para (sadece temel kazısı yapmış olsun) TEMEL KAZISI İMALATI= 0.67 x 0.05 x 0.23 = 0, PURSANTAJ DEĞERİ x 0,007705=19 262,50 TL HAKEDİŞİ= (19 262,50 + FİYAT FARKI) + KDV Fiyat farkı ise idareye verilen iş programına göre( iş ilerleme grafiğine uyarak) alınır. Yani idareye taahhüt edilen programa göre gidiliyorsa bir önceki ayın indekslerine göre F = An x B x ( Pn - 1 ) formülüne göre fiyat farkı alınır. Yani şantiyeye istediğin kadar malzeme gelse bile bu fiyat farkına yansımaz. 44

45 BAZI ÇIKARIMLAR Yanlış hesaplanan metrajlardan dolayı firmalarda ciddi sorunlar yaşanmaktadır. İnşaat işlerinde ana girdilerinden olan demirin genelde inşaatta kullanılacak beton miktarı esas alınarak, kullanılacak demirin miktarı belli bir pursantaj (%...) değeri üzerinden hesaplanmaktadır. Pursantaj (toplam beton miktarı m3/ton başına kullanılması öngörülen demirin kg ı = projede kullanılacak toplam demir miktarı) üzerinden demir tonajının hesaplanması yüzünden firmalarda ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Projede kullanılacak demirin betona bağlı bir pursantaj oranı üzerinden hesaplanması tümden yanlış olan bir alışkanlıktır. Çünkü; demir miktarını beton üzerinden pursantaj yolu ile hesabında aşağıda belirtilen tüm faktörler dikkate alınmış olsa dahi ihtiyaç demir miktarını hesaplamak metraj çıkarılmadıkça mümkün değildir. 45

46 Buna göre; a) Yapının kullanım amacı, (konut, idari bina, fabrika, konferans salonu, okul, hastane vb. yapılar için döşeme yüklerinin hesabına esas yük kabulleri) b) Yapıda kullanılacak beton sınıfı, c) Statik hesaba esas yapının önem katsayısı, d) Projedeki aks açıklıkları, e) Projedeki aks karelajlarının niteliği, (düzgün, eğik, karmaşık aks sistemi vb.) f) Kat yükseklikleri, g) Yapının ağırlık ve rijitlik merkezinin yeri ve aralarındaki sapma oranları, h) Deprem yapı davranış kat sayısı, i) Dilatasyon sayısı, 46

47 j) Yapının düzenli ve/veya düzensiz yapı olup olmadığı, k) Döşemelerin tipi, (plak, kaset, nervürlü, mat, ard germe, karmaşık sistemli döşeme vb.) l) Temel tipi, (radye, kirişli radye, sürekli temel, kademeli sürekli temel, tekil temel, karmaşık temel vb.) m) İnşa edilecek yerin depremsellik derecesi, n) Zemin parametreleri, o) Kirişlerdeki donatıların pilyeli veya pilyesiz olması, p) Statik hesaplarda dikkate alınmayan ancak; projelerde kesitten tarif edilen (hatıl, subasman perdesi, parapet, kapama perdesi, vb.) sayısı, ebadı ve boyut oranı, r) Kazık temel, iksa, kazıklı iksa vb. yapı elemanlarının olup olmadığı, s) Kullanılan statik analiz programı, 47

48 Gibi daha pek çok faktör reel olarak bilinse dahi, projenin ihtiyacı olan demirin beton miktarı üzerinden pursantaj yoluyla bulunması doğru olmayan bir metottur. Çünkü; birim fiyat üzerinden bir değerlendirme yapıldığında betonun m3/tl maliyeti ile demirin ton/tl maliyeti üzerinden bir değerlendirme yapıldığında işin toplamında örneğin % 10 luk bir yanlış hesabın maliyeti betonda minimum iken demirde maksimum düzeyde olacaktır. Bu nedenle; gerek teklif, gerekse inşaat aşamasında gerekli olacak demir miktarının, beton üzerinden pursantajla değil, doğrudan metraj çıkartılarak hesaplanması zorunludur. Eğer, pursantaj üzerinden bir hesaplama yapılacak ise beton üzerinden demiri pursante etmek yerine, demir metrajı üzerinden betonu pursantaj yolu ile hesaplamak maliyet açısından riskinizi minimize edecektir. 48

49 Maliyetlerin günden güne arttığı inşaat sektöründe yapılan yanlış metraj hesapları, maliyetlerini düşürmek isteyen firmalara olumsuz sonuçlar doğurmakla birlikte doğru planlama yapılmasının da önüne geçmektedir. METRAJLAR DOĞRU HESAPLANIRSA YAPILARIN MALİYETLERİ DE DOĞRU HESAPLANIR. BUNUN SONUCUNDA YAPILAR ÖNGÖRÜLEN BÜTÇEDE, PLANLANAN SÜREDE VE İSTENİLEN KALİTEDE İNŞA EDİLİRLER VE TESLİM EDİLİRLER. DOĞRU METRAJ, KALİTELİ VE OPTİMUM MALİYETLİ YAPILAR MEYDANA ÇIKARIR. 49

50 DİKKATLE DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM 50