ÇEVREMĠZDE SAYISIZ MADDE VAR

Transkript

1 E D? MADDE M A D

2 ÇEVREMĠZDE SAYISIZ MADDE VAR Maddeleri Nasıl Niteleriz? Çevremizde gördüğümüz, kullandığımız nesnelerin tümü maddedir. TaĢ, su, hava, ağaç gibi. Maddeleri duyu organlarımızla algılarız. Renklerini görürüz, seslerini duyarız, kokularını, tatlarını alırız. Maddeleri algılarken niteleme yaparız. Maddeleri nitelerken acı - tatlı, yumuģak - sert gibi zıt anlamlı özellik çiftlerini kullanırız.

3 YumuĢak - Sert Çizilmeye dayanıklı maddeler sert maddelerdir. Örneğin, tebeģiri tırnağımızla çok kolay çizebiliriz ancak çelik tavayı çizemeyiz. TebeĢire kolayca Ģekil verebiliriz ama çeliğe veremeyiz. Çelik, tebeģirden daha serttir. TebeĢir çeliğe göre yumuģak, pamuğa göre serttir.

4 Saydam - Opak Gözlük camları gibi baktığımızda arkasını görebildiğimiz, ıģığı geçiren maddelere saydam madde deriz. Normal cam saydamdır ancak buzlu cam ıģığı biraz geçirdiği için yan saydamdır. Tahta, altın, demir, yün kumaģ gibi maddeler ıģığı geçirmez. Bu maddelere opak maddeler denir.

5 Parlak Mat Altın parlak, kumaş ise mattır. Çelik kaşık parlak, tahta kaşık mattır. Ayna gibi ışığı tam olarak yansıtan maddeleri parlak, tam olarak yansıtmayan maddeleri mat olarak nitelendiririz. Sağlam Kırılgan Demir gibi kolayca kınlamayan, kopmayan maddeleri sağlam olarak nitelendiririz. Bir maddenin sert olması sağlam olduğunu göstermez. Ġkisi de sert olduğu hâlde çelik kâse, porselen kâseden daha sağlamdır. Porselen kâse gibi dayanıklılığı az olan, kolayca kırılabilen maddeleri kırılgan diye nitelendiririz

6 Esnek - Berk Saçlarımızı toplamak için kullandığımız saç lastikleri esnektir. Kırılmadan kolayca bükülebilen maddelere esnek maddeler deriz. Tahta çubuk gibi bükülemeyen maddelere ise berk deriz. Berk maddeler lastik, sünger gibi esnemez. Pürüzlü - Pürüzsüz Elimizi yüzeyinde kolayca kaydırabildiğimiz maddeleri pürüzsüz olarak nitelendiririz. Kayganlık özelliği az olan maddeleri ise pürüzlü olarak nitelendiririz. Masanın yüzeyi pürüzsüz, halınınki ise pürüzlüdür.

7 Suda Batma - Suda Yüzme Yapraklar suda yüzerken taģ suyun içinde batar. Maddelerin suda yüzmesi ya da batması maddenin cinsine bağlıdır. Tahtadan yapılan kocaman bir sal suda yüzerken küçük bir çay kaģığı batar. Suda Islananlar -Suda Islanmayanlar Havlu, peçete, pamuklu bez gibi maddeler suyu çeker. Çelik, plastik gibi maddeler suyu çekmez.

8 Mıknatıs Tarafından Çekilme ve Çekilmeme Demir, çelik ve nikelden yapılan maddeler mıknatıs tarafından çekilir, cam, tahta gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilmez. Renk Koku Maddeler farklı renklerde olabildiği gibi aynı renkte de olabilirler. Un, tuz, şeker farklı maddeler olmalarına rağmen beyaz renktedir. Hava, su gibi maddelerin de renksiz olduklarını söyleriz.

9 Bir Maddeyi Birçok ġekilde Niteleyebilir miyiz? Maddeleri nitelerken ve sınıflandırırken anlaģmazlıklar yaģayabiliriz. Örneğin, cam hem saydam hem de kırılgandır. Suda batar, serttir, parlak ve pürüzsüzdür. Bu nedenle maddeleri nitelerken ve sınıflandırırken kesin sınırlar çizemeyiz. AnlaĢmazlıklarda ortaya çıkan farklı düģünceleri tartıģarak, akla ve bilime uygun olarak değerlendirmeliyiz. Atatürk de kurduğu çağdaģ devletin ileriye, yeniye, güzele ulaģmasını sağlamak için akıl ve bilim kurallarıyla hareket etmiģtir. Atatürk'e göre bilime ve akılcılığa dayanan uygarlık yolu, toplumlar için vazgeçilmez bir yoldur. "Benim manevi mirasım bilim ve akıldır." sözüyle bilime ve akla verdiği önemi vurgulamıģtır

10 Fen - Teknoloji - Toplum - Çevre Maddelerin Kullanım Alanları Günlük yaşamımızda kullandığımız eşya ve aletler, kullanıldıkları işlere uygun özelliklerde yapılır. Örneğin, görmemizi kolaylaştıran gözlük saydam bir madde olan camdan yapılır. Masa, sandalye, dolap gibi ev eşyaları sert ve sağlam madde olan tahta ve çelikten yapılır.

11 Yatak, koltuk gibi eģyalarda yumuģak ve esnek maddeler kullanılır. Genellikle rahat etmemizi sağlayan konforlu eģyalar yumuģak esnek maddelerden yapılır. Alet ve makinelerin kullanımında ise sağlam ve sert maddeler kullanılır. Maddeler Kullanım Alanlarına Göre Nasıl Adlandırılır? Madde, Cisim, Malzeme, Alet, Eşya Maddeler kullanıldığı yere göre farklı isimler alır ancak bazı durumlarda birinin yerine öteki kullanılır. Örneğin, cetvel bir eşyadır ama kullanım alanından dolayı alet olarak da isimlendirilir. Aynı şekilde şapkayı hem eşya hem de cisim olarak isimlendiririz.

12 Madde: Çevremizde gördüğümüz hemen her şey maddedir. Hava, su, toprak, taş, kalem, silgi gibi boşlukta yer tutan ve kütlesi olan varlıkları madde olarak isimlendiririz. Cisim, malzeme, alet ve eşya olarak adlandırdığımız her şey maddedir. Cisim: Maddenin şekil verilmiş hâline cisim deriz. Şekil verilebilme özelliklerinden dolayı yalnızca katı maddeler cisim olabilir Tabloda ağaç ve çelikten yapılan cisimleri inceleyiniz. EĢya ve alet olan her Ģey aynı zamanda birer cisimdir.

13 EĢya: Bir işimizde kullandığımız; evde, okulda bulunan, çantamızda taşıdığımız nesnelerdir. Giyecek, masa, sandalye, dolap gibi cisimler birer eşyadır. Eşyalar eskir ama uzun süre dayanır. Birkaç kullanımdan sonra atılmaz. Alet: Maddelere şekil vermek, onlar üzerinde bir iş yapmak için kullandığımız cisimlerdir. Örneğin, çekiç, makas tornavida, toplu iğne gibi cisimler alettir.

14 Malzeme: Bir maddenin ya da cismin oluşmasında kullanılan birçok maddeden biri malzemedir. Örneğin, ekmek yaparken kullanılan su, un, maya, tuz birer malzemedir Malzeme olan maddeler eģyalar gibi uzun süre dayanmaz. Kısa sürede biter ve yenisi alınır. Kâğıt havlu malzemedir. Bitince yenisini alırız. KumaĢ havlu ise eģyadır. Uzun süre kullanırız.

15 MADDENĠN HALLERĠ Katı Maddeler Taş, tahta, hamur gibi maddeler katı maddelerdir. Katılar akışkan değildir. Katı maddeler düzgün olmasa da belli şekilleri vardır. Katıların vardır. Katıların şekilleri dışarıdan bir etki olmadıkça değişmez. Sıvı Maddeler Su, zeytinyağı, limonata gibi maddeler sıvı maddelerdir. Sıvı maddeler akışkandır, belirli şekilleri yoktur. Sıvılar konuldukları kabın şeklini alır. Bu nedenle şekilleri değişkendir.

16 Hangi Katılar Sıvılara Benzer Davranır? Pirinç, mercimek, toz Ģeker gibi katı maddeler sıvılar gibi dolduruldukları kabın Ģeklini alırlar. Aynı zamanda böyle küçük taneli katılar sıvılar gibi akıcılık özelliği gösterir. Resimdeki gibi paket delindiğinde toz Ģeker tıpkı bir sıvı gibi akar.

17 Gaz Maddeler Soluk alıp verirken göğsümüzün ve akciğerlerimizin geniģlediğini ve bunun akciğerlerimize havanın dolmasıyla gerçekleģtiğini biliyoruz. Hava, gaz maddedir. Havayı göremeyiz, elimizle tutamayız. Havanın rengi ve kokusu yoktur.soluk alırken vücudumuza giren oksijen, soluk verirken dıģarı attığımız karbondioksit de havada bulunan gaz maddelerdir. Doğal gaz, petrol gazı da gaz maddelerdendir

18 Gaz maddeler bulundukları kabı tamamen doldurur. BoĢ bir su ĢiĢesinin içi hava ile doludur. Sınıfımız ve odamız da hava ile doludur. Bisiklet lastiğini ĢiĢirirken hava lastiğin her yerine dolar. Lastik sadece bir taraftan ĢiĢmez. Gazların belirli bir Ģekli yoktur. ġiģenin içine dolarak ĢiĢenin Ģeklini alır. Tekerleği ĢiĢirdiğimizde tekerleğin Ģeklini alır.

19 Gaz maddeler akıģkandır Balonu ĢiĢirdiğimizde havayı balonun içine doldururuz. Balonu herhangi bir ucundan sıktığımızda içindeki hava diğer tarafa akar. Gaz maddeler bulundukları ortamda hızla yayılır. Balonun ağzını gevģettiğimizde içindeki hava hızla dıģarı çıkar, ortama yayılır. BuharlaĢan kolonyanın ya da parfümün kokusunun hissedilmesi gazların hızla yayıldığını gösterir. Gazlar çok küçük gözeneklerden kaçabilir. ġiģirdiğimiz bir balonu toplu iğne ile deldiğimizde içindeki hava hızla dıģarı çıkar. Bunu yüzümüze çarpan rüzgârdan ve balonun küçülmesinden anlarız.

20

21 MADDENĠN ÖLÇÜLEBĠLĠR ÖZELLĠKLERĠ Kütle Nedir? Kütleyi Nasıl Ölçeriz? Pazarda ya da markette meyve ve sebzelerin miktarı terazi ile tartılarak belirlenir. Böylece terazi ile sebze ve meyvelerin kütlesi ölçülür. Kütle, madde miktarıdır. Terazide 1 kilogram olarak ölçülen peynirin madde miktarı belirlenmiģ olur. Kütle birimi kilogram (kg) ve gram (g)dır. 1 kg = 1000 g Madde miktarı 3 kg olan bir maddenin kütlesini 3000 g olarak da ifade edebiliriz.

22 Aynı büyüklükteki maddelerin kütleleri farklı olabilir. Yukarıdaki bilyeler aynı büyüklüktedir. Bu bilyeler tartıldığında demir bilyenin en ağır, tahta bilyenin en hafif bilye olduğu görülür. Çünkü demir bilyenin madde miktarı daha fazladır. Maddenin büyük olması madde miktarının fazla olduğu anlamına gelmez. Küçük bir taģ, daha büyük pamuktan ağır gelebilir.

23 Sıvıların Kütlesi Nasıl Ölçülür? Sıvılar akıģkan olduğu için kütlesini ölçmek katılara göre daha zordur. Kütlesi ölçülecek sıvı, bir kaba doldurularak terazide tartılır. Tartım iģlemi sırası ile aģağıdaki gibi yapılır. Önce boģ kabın kütlesi tartılır. BoĢ kabın kütlesine dara denir. Kaba sıvı doldurularak tekrar tartılır. Sıvı ile kabın kütlesine brüt kütle denir. BoĢ kabın kütlesini yani darayı brüt kütleden çıkardığımızda sıvının kütlesini buluruz. Buna net kütle denir. Yukarıdaki Ģekillerde gösterilen reçelin kütlesi, 1300 g g = 1000 g = 1 kg olarak belirlenir.

24 Hacim Nedir? Maddelerin Hacmini Nasıl Ölçeriz? Maddelerin uzayda kapladığı yere hacim denir. Sıvıların hacmini dereceli silindir veya litre ile ölçeriz. Ölçüm yaparken bu kapları düz bir zemine koymalıyız. Su akıģkan olduğu için eğik zemin yanlıģ ölçüm yapmamıza neden olabilir. Sıvıların hacmini ölçmek için litre ölçü birimini kullanırız. Litre "L" ile gösterilir. Daha az sıvı miktarlarını ölçmek için mililitre birimini kullanırız. Mililitre "ml" ile gösterilir.

25 Katıların Hacmini Ölçebilir miyiz? Çayımıza Ģeker attığımızda çayın seviyesinin yükseldiğini görürüz. ġekerin de hacminin olduğunu biliyoruz. ġekerler bardağın içinde yer kapladığı için çay yükselir. Katıların hacmini ölçmek için farklı yöntemler kullanılabilir. 1. Katı madde olan bir taģın ya da silginin hacmini ölçmek için önce dereceli kaba su konulur. Suyun hacmi ölçülerek not alınır. TaĢ suyun içine atılır. Bu durumda su seviyesi yükselir. Suyun seviyesi ne kadar yükselmiģse taģın hacmi o kadardır. Örneğin, Ģekildeki suyun seviyesi 400 ml iken500 ml'ye yükselmiģ. 100 ml yükseldiği için taģın hacmi 100 ml'dir. Yükselen su seviyesi ölçülerek yapılan son ölçümden ilk ölçüm çıkarılır, taģın hacmi bulunur. 500 ml ml = 100 ml (taģın hacmi)

26 Ölçü Birimleri Neden DeğiĢtirildi? Cumhuriyetin ilk yıllarında kullanılan ölçü birimleri, diğer ülkelerin kullandığı ölçü birimlerinden farklıydı. Bu durum dıģ ülkelerle ticarette sorunlar yaģanmasına neden oluyordu. Ayrıca ülke içinde de ölçülerde birlik yoktu. Örneğin, kütle ölçüsü birimi olan okkanın ölçtüğü miktar yöreden yöreye değiģebiliyordu. AlıĢveriĢ ve ticarette yaģanan sorunları ortadan kaldırmak için Atatürk, eski ölçü birimlerini kaldırdı yılında ülkemizde uluslararası ölçü ve ölçü birimleri kullanılmaya baģlandı. Böylece ülke içinde standart ölçüler kullanıldı. AlıĢveriĢlerde yaģanan sorunlar ortadan kalktı. Diğer ülkelerle ticari iliģkilerde olumlu geliģmeler oldu.

27 MADDENĠN DEĞĠġĠMĠ Doğal, ĠĢlenmiĢ ve Yapay Maddeleri Nasıl Ayırt Ederiz? Çevremizde gördüğümüz eşya ya da alet olarak kullandığımız nesnelerin yapımında çeşitli maddeler kullanılır. Bu maddeler, nesnelerin kullanım alanlarına uygun olarak seçilir. Örneğin, bina yapımında sağlam ve sert, konfor ve rahatlık için kullanılan eşyalar ise esnek ve yumuşak maddelerden yapılır. Nesnelerin yapımında ve malzeme olarak kullanılan maddeleri doğal, işlenmiş ve yapay maddeler olarak sınıflandırırız.

28 Doğal Maddeler: Ağaç, taģ, demir, altın, sebze, meyve, pamuk gibi doğada kendiliğinden bulunan maddelere doğal maddeler denir.

29 Doğal maddeler: çeģitli ürünleri elde ederken ham madde olarak kullanılır. Örneğin, pamuklu kumaģın ya da pamuk ipliğinin ham maddesi pamuktur. ĠĢlenmiĢ Maddeler: Doğal maddelerin insanlar tarafından fabrika, atölye vb. yerlerde iģlenmesiyle elde edilen maddelerdir. Pamuktan yapılan kumaģ ya da iplik iģlenmiģ maddedir. ĠĢlenmiĢ ürünlerin yapımında kullanılan maddeler malzemedir.

30 Doğal maddenin iģlenmesiyle elde edilen madde yine doğaldır. Pamuktan yapılan iplik, kumaģ, bluz birer iģlenmiģ doğal maddedir. Pamuk ipliğinin ürünü olan kumaģ ve bluz son üründür. Buğday ve unun iģlenmesiyle elde edilen ekmek de son üründür. Ekmek, tatlı için kullanıldığında malzeme de olur.

31

32 Yapay Maddeler Doğal maddelerin yerine kullanılmak üzere çeşitli yollarla yapılan maddelere yapay madde denir. Ağaçtan elde edilen doğal tahta yerine kullanılan sunta yapay maddedir. Sunta, odun talaşının yapıştırılıp sıkıştırılmasıyla elde edilir.

33 Paket lastiği, otomobil lastiği yapımında kullanılan kauçuk petrol katranından yapılan yapay bir maddedir. Kauçuk ağacından elde edilen doğal kauçuğun yerine kullanılır. Benzinin ham maddesi olan petrolden birçok doğal ve yapay madde elde edilir.

34 Petrolden Elde Edilen Doğal Maddeler Yer altından çıkarılan petrol, rafinerilere götürülerek iģlenir. Burada ısının etkisiyle petrolü oluģturan maddeler birbirinden ayrılır.petrol gazı (LPG) mutfakta (tüplü ocaklarda), taģıtlarda benzin gibi yakıt olarak kullanılır. Gaz yağı uçak yakıtlarına katılır, ısınma ve aydınlatmada kullanılır.motorin (mazot) evlerin ısıtılmasında, fabrikalarda ve bazı taģıtlarda yakıt olarak kullanılır. Petrolden Elde Edilen Yapay Maddeler Petrol katranından plastik, naylon, teflon, kauçuk gibi yapay maddeler elde edilir. Plastik: Plastikten leğen, kova gibi ev eşyaları, çeşitli oyuncaklar yapılır. Pencere yapımında kullanılır. Plastikten bakalit denilen sert plastik de yapılır. Bakalit tencere, tava, çaydanlık vb. saplarında, televizyon, radyo gibi ürünlerde, araba aksesuarlarında kullanılır.

35 Naylon: Günümüzdeki giysilerin birçoğunda yün veya pamuğun yanında naylon iplik de kullanılır. Naylondan elde edilen sentetik iplikten yapılan kumaģa sentetik kumaģ denir. Teflon: Tencere ve tava yapımında kullanılır. Çelik, bakır ve alüminyumdan yapılan tencereler iģlenmiģ doğal maddelerdir. Teflon ise yapay maddedir.

36 Doğal Kaynaklar Nelerdir? Doğal kaynaklar, yaģamımızı devam ettirebilmek ve kolaylaģtırabilmek için kullandığımız kaynaklardır. Ağaç, su, kömür, ham petrol, demir doğal kaynaklarımızdan bazılarıdır. Doğal kaynakları kullanarak birçok ürün elde ederiz. Binaların, ev eģyalarının, otomobillerin yapımında doğal kaynaklar kullanılır. Doğal Kaynakların Korunması Ġçin Neler Yapılmaktadır? Doğal kaynaklar sınırsız değildir. Birçok alanda kullandığımız için dikkatli ve tutumlu kullanmazsak kısa sürede azalır, ihtiyaçlarımızı karģılayamaz. Kâğıt, karton, demir ve cam gibi atıkların iģlenerek geri dönüģümleri sağlanmaktadır. Böylece birçok ağacın kesilmesi önlenmekte, yer altı kaynaklan korunmaktadır Aynı zamanda atıklar toplandığı için çevre temiz tutulmuģ, doğal denge de korunmuģ olur. Su kaynaklarının temiz tutulması ve tutumlu kullanılması da birçok canlının yaģamını sürdürmesi için gereklidir. Doğal kaynakların korunması için yapılan faaliyetler ülke ekonomisine katkıda bulunmaktadır.

37 Peribacaları, yumuģak kayaçların yağmur ve rüzgârın aģındırması sonucu oluģmuģtur. Yağan yağmur suları toprak ve kayaçlar arasındaki boģluklara dolar. Gündüz sıcak olan hava, gece aniden soğuyunca kayaçların arasındaki su donar. Donan su, kayacın parçalanmasına neden olur. Büyük ve sert kayaçların bu yolla parçalanması yıllar sürer. Kutuplardaki buzullar da yeryüzünün Ģeklini değiģtirir. Erimeyen karların çukur yerlerde birikmesiyle oluģan buzul, dağın yamacından aģağıya inerken kayaçlara sürtünerek kayaçları aģındırır.

38

39 Doğa Olayları Maddeleri Nasıl DeğiĢtirir? Doğa olayları, maddeleri sürükleyerek, aģındırarak ve parçalayarak yeryüzünü Ģekillendirir. Bunlar yağmur, rüzgâr, ani sıcaklık değiģimi, akarsular ve derelerin etkisiyle gerçekleģir. AĢırı yağmur yağınca oluģan sel, karģısına çıkan taģı ve toprağı sürükleyerek yerlerini değiģtirir, parçalanmasına neden olur. Akarsu ve dereler de taģları ve toprağı sürükler. Kıyılarındaki taģı ve toprağı kopararak da o yerin Ģeklini değiģtirir. Vadiler, bu yolla oluģmuģ yer Ģekilleridir. Yağmur gibi rüzgâr da bitki örtüsünün az olduğu, kurak ve verimsiz yerlerde aģınmaya neden olur.yağmur, akarsular ve rüzgâr özellikle yumuģak kayaçları aģındırır.

40 Isınma ve Soğuma MADDENĠN ISI ETKĠSĠYLE DEĞĠġĠMĠ Sıcaklığı ölçmek için termometre adı verilen alet kullanılır.termometre bir hazne ve ona bağlı cam borudan oluģur. Hazne içinde cıva veya renklendirilmiģ alkol bulunur.termometrenin bulundu u ortam ısıtılırsa haznedeki sıvı cam boruda yükselmeye baģlar; ortam soğutulduğunda ise ilk konumuna doğru geri döner. Sıvı seviyesinin karģısındaki sayılar ölçülen sıcaklık değerlerini gösterir.termometre derece denilen eģit aralıklara bölünmüģtür. Termometrede ölçülen sıcaklık, derece selsiyus olarak ifade edilir ve C sembolü ile gösterilir.

41 Soğuk hava, vücudumuzla temas edip ondan ısı alır. Isı veren vücudumuz soğur.üģümemek için, hava ile vücudumuzun temasını azaltmaya çalıģırız. Bunun için eldiven, atkı gibi giysiler kullanırız.ġçinde su kaynatmıģ olduğumuz çaydanlık da havaya ısı vermektedir.

42 Hal DeğiĢimi Maddeler katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç hâlde bulunur.buzluktan çıkardığınız buzu ya da severek yediğiniz dondurmayı bir süre beklettiğinizde ne olur?suyu ısıttığınızda ısıtılan suda ne gibi değiģmeler gözlemlersiniz? Su buharı çıkar mı? Su miktarında bir azalma olur mu? Suyu ısıttığımızda açığa çıkan su buharı, suyun gaz hâlidir. Buzlukta bekletilen su, katı hâle geçerek donar.

43 Hal DeğiĢimi Erime Donma BuharlaĢma Kaynama YoğunlaĢma

44 Erime Katı bir maddenin ısı enerjisi alarak sıvı haline geçmesi olayına erime denir. Buzun erime sıcaklığı 0 C. Her maddenin erime ve donma sıcaklığı ayrıdır. Erime ve donma olayları bitinceye kadar sıcaklık sabit kalır.

45 Donma Sıvı bir maddenin yeterince soğutularak katı hale geçmesine donma denir. Örneğin suyun buz olması gibi.

46 BuharlaĢma Sıvı bir maddenin ısı enerjisi alarak gaz haline gelmesine buharlaģma denir.sıcaklık artarsa buharlaģma hızlanır.buharlaģma her sıcaklıkta olur.

47 YoğunlaĢma Gaz maddenin sıvı hale geçmesi olayına yoğunlaģma denir. Su buharının, su damlacıklarına dönüģmesi. YoğunlaĢma da buharlaģma gibi her sıcaklıkta olur

48 Katı eriyerek sıvıya, süblimleģerek gaza dönüģür. Sıvı buharlaģarak gaza, donarak katıya dönüģür.gaz yoğunlaģarak sıvıya, depozisyon ile ise katıya dönüģür. Erime Noktası Bir maddenin katı haleden sıvı hale geçmesidir.sıvılar için ayırt edicidir. Donma Noktası Bir maddenin sıvı halden katı hale geçmesidir. Sıvılar için ayırt edicidir.

49 Kaynama Noktası Bir maddenin sıvı halden gaz haline geçmesidir. Sıvılar için ayırt edicidir. YoğunlaĢma Noktası Bir maddenin gaz halinden sıvı hale geçmesidir.gazlar için ayırt edicidir. SüblimleĢme Bir maddenin katı halden gaz haline geçmesidir.katılar için ayırt edici özelliktir.

50

51 Bozunma Çay Ģekeri ve un gibi katı maddeler ısıtıldıklarında sıvı hâle geçmez, bozunur.örneğin çay Ģekerini ısıttığımızda rengi ısının etkisiyle önce sarıya sonra da kahverengiye dönüģür. Isıtmaya devam ettiğinizde Ģeker kömürleģir ve kokuyayar. ġekerin bu değiģimi BOZUNMA olarak adlandırılır.

52 MADDELER DOĞADA KARIġIK HALDE BULUNUR Saf Maddeler Bazı maddeler tek çeģit maddeden oluģur, yapısında kendinden baģka içermez. Bu tür maddelere saf madde denir. Örneğin, tuzun yapısında sadece tuz maddesi bulunur, tuzun en küçük parçası yine tuzdur. Bu nedenle tuz saf maddedir. Benzer Ģekilde Ģeker, yağmur suyu, külçe altın, termometrelerde kullanılan sıvılardan biri olan cıva saf maddedir.

53 KarıĢımlar Maddeler doğada saf halde bulunduğu gibi karıģım halinde bulunabilirler. Saf maddeler bir araya gelerek karıģım oluģtururlar. Çevremizdeki maddelerin çoğu karıģım halindedir. Reçel, hava, toprak gibi maddeler karıģıma örnek verilebilir. Kullandığımız altın takılar birer karıģımdır. Çünkü bu takılar saf maddeler olan bakır ve altının bir araya gelmesiyle oluģur. Serinlemek için kullandığımız kolonya da saf madde olan alkol ve suyun oluģturduğu bir karıģımdır.

54 Çözeltiler Bazı maddeler suyla karıģınca, sıvının her tarafına dağılarak gözle görünmeyecek kadar küçük parçalara ayrılır. Bu olaya çözünme denir. ġeker, mürekkep, limon ve portakal suyu,tuz, alkol, sabun gibi maddeler suda çözünür. Bu tür maddeler suda çözündükten sonra onları göremeyiz. Ancak orada olduklarını, kaybolmadıklarını tadabileceğimiz bir karıģımsa tadarak anlarız. Ayrıca karıģımı oluģturan maddelerin toplam kütlesini ve karıģımın kütlesini karģılaģtırdığımızda çözünen maddelerin yok olmadığını fark ederiz.

55 Çözeltilerin çoğu sıvıdır, fakat katı ve gaz hâlinde bulunan çözeltiler de vardır.çözeltilerdeki katı maddeler, çok küçük parçalar hâlinde sıvının içinde dağılır. Çözeltileri hazırlamak içingenellikle su kullanılır. Su ve sirke, su ve meyve Ģekeri, su ve süt,gazoz ve viģne suyu karıģtırıldıkları zaman birer çözelti oluģturur.bir çözelti, karıģımlar gibi en az iki maddenin bir araya gelmesiyle oluģur; çünkü çözeltiler de aslında birer karıģımdır.

56 KARIġIMLARIN AYRILMASI Bir çok maddenin doğada karıģım halinde bulunduğunu öğrenmiģtik. Ancak ihtiyaçlarımıza bağlı olarak maddelerden birisine veya birkaçına gerek duyabiliriz. Bu durumda karıģımın ayrılması gerekir

57 Süzme ile Ayırma Sıvı maddeleri, içinde çözünmemiģ katı maddeden ayırmak için süzerek ayırma yöntemi kullanılır. Örneğin, haģlanmıģ olan makarnayı suyundan, portakal suyunu posasını süzerek ayırırız. Günlük yaģantımızda bu yöntemin kullanıldığı bir çok alan vardır. Örneğin, bardağa çay koyarken süzgeç kullanılır. Böylece çay yapraklarının bardağa dökülmesi engellenir. Deliklerden su geçer, ancak çay taneleri geçemez. Böylece çayın suyu ve yaprakları birbirinden ayrılmıģ olur.

58 Yüzdürme ile Ayırma Katı maddelerden oluģan karıģımı ayırmak için suda yüzdürme yöntemi kullanılır.bu yöntem karıģım suya ilave edilir.ancak bu yöntemin uygulanabilmesi için karıģımı oluģturan katı maddelerin suda çözünmemesi gerekir.ayrıca ayırmak istediğimiz katı madde veya maddeler su üstünde kalırken diğeri de suda batmalıdır.yoksa bu yöntemi kullanamayız. KarıĢımda su üstünde kalan maddeler baģka bir kaba toplanır.kalan karıģımın suyu süzülür. Böylece karıģım ayrılmıģ olur.

59 BuharlaĢtırma ile Ayırma Su ve içinde çözünmüģ katı maddeden oluģan karıģımları ayırmak için suyun uzaklaģtırılması gerekir. Bunun için buharlaģtırma yöntemi kullanılır. Bu yöntemde karıģım ısıtılır. KarıĢım yeterince ısıtıldığında su buharlaģır, geriye suda çözünmüģ olan katı madde kalır. Örneğin, Ģekerli sudan Ģekeri, tuzlu sudan tuzu buharlaģtırma yöntemiyle ayırırız.

60 Mıknatıs ile Ayırma KarıĢımları ayırmak için kullanılan yöntemlerden birisi de mıknatısla ayırma yöntemidir. Bu yöntem mıknatıstan etkilenebilen maddeyi etkilenmeyen maddelerden ayırmak için kullanılır. Örneğin, çöplerin arasında kalan demir atıklarının ayrılmasında dev mıknatıslardan yararlanılır. Bu mıknatıslar demir atıklarını çekerken kağıt, cam, plastik gibi diğer atıkları çekmez. Böylece demirden yapılmıģ atıklar karıģımdan ayrılmıģ olur.

61 DERSİMİZ BİTMİŞTİR. ŞİMDİ DİNLENME ZAMANI HOŞÇAKALIN....

62 SEVCAN DENĠZ Sınıf Öğretmenliği (Ġ.Ö)