MADDELERİ TANIYALIM MADDELERİ TANIYALIM MADDELERİ TANIYALIM MADDELERİ TANIYALIM MADDELERİ TANIYALIM. 1. Madde Nedir?

Transkript

1 MADDELERİ TANIYALIM 1. Madde Nedir? Çevremizde bulunan bütün canlı ve cansız varlıklara madde denir. İçinde yaşadığımız evimiz, seyahat ettiğimiz otomobil, minibüs, okuduğumuz kitap, yazı yazdığımız defter, yediğimiz yiyecekler, içtiğimiz su, hava, toprak birer maddedir. 2. Madde İle Cisim Arasındaki Fark Nedir? Günlük hayatımızda kullandığımız eşya ya da aletler maddelerin işlenmiş halidir. Su içtiğimiz cam bardağın, sınıfımızdaki sıranın neden yapıldığını düşünelim. Cam bardak camdan, sıra ağaçtan yapılır. Bu durumda şöyle diyebiliriz: Ağaç, madde; ağaçtan yapılmış sıra cisimdir. Kısaca; maddenin işlenmiş ve şekil almış haline cisim denir. Sıra, masa, kitap, kalem birer cisimdir. Bu varlıkları düşündüğümüzde aklımıza şekilleri gelir. Cisimler eşya ya da alet olarak adlandırılır. Bardak, tabak, çanta, buzdolabı, bakır tencere, halı eşyadır. Pense, tornavida, testere, bıçak ise alettir. 3. Maddenin Beş Duyu Organımız İle Fark Edilen Özellikleri Nelerdir? Her maddenin kendine özgü özelliği vardır. Maddelerin bazı özelliklerini duyu organlarımızla algılarız. Fırından yeni çıkmış bir ekmeğin kokusunu koklama duyumuz olan burnumuzla algılarız. Dokunduğumuzda onun sert veya yumuşak, sıcak veya soğuk olduğunu algılarız. Ekmekten bir parça koparıp ağzımıza atarak tadını hissederiz. Gözümüzle ekmeğin rengini görürüz. 1

2 4. Maddeleri Niteleyen Özellikler Nelerdir? Maddeleri saydam-opak, sert-yumuşak, parlakmat, esnek-berk, suyu çeken-suyu çekmeyen, suda batan-suda yüzen, pürüzlü-pürüzsüz, renk ve koku gibi özelliklerine göre niteleriz. Saydam ve Opak Maddeler: Su, cam, hava gibi ışığı geçiren maddelere saydam; metal, tahta, taş gibi ışığı geçirmeyen maddelere de opak maddeler denir. Saydam maddeler çeşitli renklerde olabilir. Sert ve Yumuşak Maddeler: Bazı maddeler sert, bazıları yumuşaktır. Tahtaya çakılan çivi sert, tahta çiviye göre yumuşaktır. Tahtayı kesen testere demiri kesemez. O halde demir tahtadan serttir. Taş parçasına parmağımızı bastırırsak şekli değişmez, oysa bir sünger parçasına parmağımızı bastırırsak şekli değişir. Taş sert, sünger yumuşaktır. Sert plastikten yapılmış bir cetvel ısıtılırsa yumuşar, esnek bir hal alır. Parlak ve Mat Maddeler: Altın yüzük, çelik tencere, gümüş tabak parlaktır. Araba lastiği, kömür, odun, toprak mattır. Esnek ve Berk Maddeler: Sapan lastiği, mutfak süngeri, ambalaj lastiği esnektir. Kalem, tahta, porselen tabak berktir. Esnek maddeler bükülebilir. Berk maddeler ise bükülemez. Sağlam ve Kırılgan Maddeler: Cam sert yapılı bir maddedir. Ancak camdan yapılmış bardağa çekiç ile vurulursa bardak kırılır. Demir levha çekiçle dövülerek şekillendirilebilir. Demir, camdan daha sert olmadığı halde camdan sağlamdır. 2

3 Suyu Çeken ve Suyu Çekmeyen Maddeler: Yağmur yağdığında bahçede fazla su birikmez. Çünkü toprak suyu çeker. Beton veya asfalt yollarda ise su birikir. Bunun nedeni beton ve asfaltın suyu çekmemesidir. Yere su döküldüğünde yeri temizlemek için pamuklu kumaş kullanırız. Çünkü pamuklu kumaşın su çekme özelliği vardır. Yapısında naylon bulunan kumaşlar suyu çekmez. Bu nedenle şemsiye, yağmurluk gibi eşyalar naylon kumaştan yapılır. Suda Batan ve Suda Batmayan (Yüzen) Maddeler: Bazı maddeler suda batar, bazıları ise batmaz ve su yüzeyinde yüzer. Maddelerin suda batması veya yüzmesi büyüklüklerine bağlı değildir. Taş, madeni para suda battığı halde; yaprak, plastik top, tahta gibi maddeler suda batmaz. Pürüzlü ve Pürüzsüz Maddeler: Bazı maddelerin yüzeyi pürüzlü, bazılarının yüzeyi pürüzsüzdür. Cam şişenin yüzeyi pürüzsüzdür. Ayakkabımızın altı ise pürüzlüdür. Ayakkabımızın altı da cam şişenin yüzeyi gibi pürüzsüz olsaydı yürürken kayıp düşerdik. Yüzeyi pürüzlü bir ağaç parçası rende, zımpara ve cila kullanılarak pürüzsüz, kaygan bir yüzeye sahip hale getirilebilir. Ren ve Koku: Birçok maddenin kendine has bir rengi ve kokusu vardır. Altın sarı, tuz ve şeker beyazdır. Kolonya, sarımsak ve soğanın kokusu vardır. Tuz ve şekerin kokusu yoktur. Bazı maddelerin rengi zamanla değişebilir. Üzüm taze iken sarı, kuruyunca kahverengi olur. 5. Mıknatıs Her Maddeyi Çeker Mi? Bir masanın üzerinde toplu iğne, çay kaşığı, silgi ve kurşun kalem olduğunu düşününüz. Bu eşyalara mıknatıs yaklaştırıldığında çay kaşığı ve toplu iğne mıknatıs tarafından çekildiği halde, silgi ve kurşun kalem mıknatıs tarafından çekilmez. 3

4 6. Maddeleri Nitelemek Her Zaman Kolay Mıdır? Maddeleri nitelemek her zaman kolay değildir. Çünkü duyu organlarımız ile niteleyemeyeceğimiz maddeler vardır. Örneğin; bir balon içerisine doldurulan gazın özelliklerini beş duyu organımızla tespit edemeyiz. 7. Maddelerin Özellikleri İle Gündelik Hayatta Kullanım Alanları Arasında İlişki Var Mıdır? Her madde aynı özelliklere sahip değildir. Bu nedenle günlük yaşamda kullanılan eşya, alet ve makinelerin yapımında kullanılacak maddenin özelliği ön planda tutulur. Dayanıklı tüketim malları (buzdolabı, çamaşır makinesi) sert ve uzun süre deforme olmayan demirden yapılır. Havlu, fanila gibi eşyalar pamuklu kumaştan yapılır. Çünkü bu kumaşlar su çekme özelliğine sahiptir. Evimizin, okulumuzun pencerelerine cam takılır. Çünkü cam, ışığı geçirir. 8. Madde, Cisim, Malzeme, Eşya Arasındaki İlişkiyi Açıklayınız Maddenin şekil almış haline cisim denildiğini öğrenmiştik. Örneğin tencere çelikten yapılmış bir cisimdir. Yemek pişirmek için kullanılır. Bu nedenle bir mutfak eşyasıdır. Tencerede pişirilecek pilav için gerekli malzemeler ise su, pirinç, tuz ve yağdır. Koltuk bir ev eşyasıdır. Ağaç, kumaş ve süngerden yapılır. Ağaç, kumaş ve sünger koltuk yapımında kullanılan malzemelerdir. Koltuk belli bir şekli olduğundan cisimdir. Çekiç, demirden yapılmıştır. Belli bir şekli olduğundan cisim, çivi çakmak amacıyla kullanıldığından alettir. Kullandığımız alet ve eşyalar son şeklini alıncaya kadar bazı işlemlerden geçer. Örnek: Pamuk tarladan toplanır. Fabrikada çeşitli işlemlerden iplik haline getirilir. İplik dokuma tezgâhında dokunur ve kumaş adını alır. Kumaş belli şekillerde kesilir, dikilir ve elbise adını alır. 4

5 9. Maddeler Doğada Kaç Halde Bulunur? Bir buz parçasını elinize alıp sıkınız veya bir çekiçle kırınız. Buz sert bir yapıya mı sahiptir? Buz sert yapılı, katı bir maddedir. Bir kabın içine bir miktar buz koyup ısıttığınızı düşününüz. Buz erir mi? Buz erir yani katı halden, sıvı hale geçer. Kaba biraz daha ısı vermeye devam edip elinizi kabın üstüne tutarsanız eliniz nemlenir mi? Eliniz nemlenir, elinizi nemlendiren suyun buhar halidir. Madde doğada katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç halde bulunur. 10. Katı Maddelerin Özellikleri Nelerdir? Yapıları serttir. Belli bir hacimleri ve şekilleri vardır. Değişik katıların sertlikleri aynı değildir. Örneğin; demir kaşık ile lastik topun sertlikleri farklıdır. Katılar sıkıştırılınca hacimleri küçülmez. 11. Sıvı Maddelerin Özellikleri Nelerdir? Zeytinyağı, su, alkol, benzin gibi maddeler sıvı maddelerdir. Sıvılar, katılar gibi sert yapılı değildir. Konuldukları kabın şeklini alırlar. Belirli bir şekilleri yoktur. 12. Gaz Maddelerin Özellikleri Nelerdir? Su buharı, benzin buharı ve hava gaz maddelere örnektir. Gaz maddeler bulunduğu kabın şeklini alır ve hacim olarak hepsini kaplar. Sıvı ve katı maddelerden daha hafiftir. Gaz maddelerin belirli bir şekli ve hacmi yoktur. Gazlar çok küçük hacimlere sıkıştırılabilir. 13. Maddenin Ölçülebilen Özellikleri Nelerdir? Maddenin ölçülebilen özellikleri hacim ve kütledir. 14. Maddelerin Kütleleri Nasıl Ölçülür? Katı maddelerin kütlelerini eşit kollu terazi kullanarak ölçeriz. Kütle, maddeyi niteleyen ölçülebilir bir özelliktir. 5

6 Maddelerin kütleleri kilogram (kg) veya gram (g) birimleri kullanılarak ifade edilir. 1 kg= 1000 g dır. Sıvıların kütlelerini ölçmek içinse katı maddeden yapılmış kap kullanmak gerekir. Sıvıların kütlesi ölçülürken önce kabın kütlesi tartılır, sonra içine sıvı madde konulup tekrar tartılır. Son bulunan miktardan kabın kütlesi çıkarılarak kabın içindeki sıvının kütlesi bulunur. Örneğin; bir kilogramlık süt şişesinin kabının kütlesi 100 gram ise şişenin içindeki sütün kütlesini bulmak için; 1 kg = 1000g 1000g 100g = 900g şişenin içindeki sütün kütlesi Gaz maddelerin kütlesi biraz daha zor ölçülür. Bir voleybol topunu hava ile şişirmeden tartınız. Bulduğunuz değeri yazınız. Sonra topu şişirip tekrar tartınız. Bulduğunuz değerden önceki değeri çıkarınız. Bulduğunuz fark voleybol topunun içindeki havanın kütlesidir. 15. Maddenin Hacmi Nasıl Ölçülür? Her cismin uzayda kapladığı bir yer vardır. Örneğin; içi su dolu bir bardağın üzerine biraz daha su koyduğumuzda su taşar. Odun dolu sobaya içindeki odunlar yanmadan tekrar odun koyamazsınız. Sıvıların hacimleri dereceli silindir ile ölçülür. Sıvıların hacimleri litre (L) birimi ile ifade edilir. 1 litre (L) = 1000 mililitre (ml) dir. Gazların hacimleri de sıvılar gibi ölçülür. Ancak gazların hacimleri ölçülürken kapalı kaplar kullanılır. Düzgün geometrik şekli olan katıların hacimleri hesaplanarak bulunur. Düzgün olmayan geometrik şekillerin hacimleri ise sıvıların hacmi gibi bulunur. Kitap dikdörtgenler prizması biçimindedir. Kitabın boy (uzunluk), en (genişlik), yükseklik (kalınlık) olmak üzere üç boyutu vardır. Bu üç boyutun uzunluğu birbiriyle çarpılırsa kitabın hacmi bulunur. 6