GEÇMİŞTEN BUGÜNE GAZİANTEP TE YEREL MEDYA VE GÜNÜMÜZ GAZİANTEP YEREL MEDYASINDA SOSYAL MEDYANIN ROLÜ Elif AKYÜZ Yüksek Lisans Tezi Gazetecilik

Transkript

1 GEÇMİŞTEN BUGÜNE GAZİANTEP TE YEREL MEDYA VE GÜNÜMÜZ GAZİANTEP YEREL MEDYASINDA SOSYAL MEDYANIN ROLÜ Elif AKYÜZ Yüksek Lisans Tezi Gazetecilik Anabilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Salih SEYHAN 2014 Her Hakkı Saklıdır

2 T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ GAZETECİLİK ANABİLİM DALI Elif AKYÜZ GEÇMİŞTEN BUGÜNE GAZİANTEP TE YEREL MEDYA VE GÜNÜMÜZ GAZİANTEP YEREL MEDYASINDA SOSYAL MEDYANIN ROLÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ TEZ YÖNETİCİSİ Yrd. Doç. Dr. Salih SEYHAN ERZURUM-2014

3

4

5 I İÇİNDEKİLER ÖZET... iv ABSTRACT... v TABLOLAR DİZİNİ... vi ŞEKİLLER DİZİNİ... vii RESİMLER DİZİNİ... viii ÖNSÖZ... ix GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE DE YEREL MEDYANIN DOĞUŞU 1.1. TÜRKİYE DE GAZETECİLİK TARİHİNE KISA BİR BAKIŞ Takvim-i Vekayi den 1908 II. Meşrutiyet e Kadar Basın Meşrutiyetin İlanından Milli Mücadele Dönemi ne Kadar Basın Milli Mücadele Dönemi nde Basın Cumhuriyet in İlanından 1980 lere Kadar Basın lerden Günümüze Kadar Basın TÜRKİYE DE YEREL MEDYANIN GELİŞİMİ Osmanlıda Yerel Basın ve 1864 Vilayet Nizamnamesi Milli Mücadele Döneminde Yerel Basın Cumhuriyet in İlk Yılarında Yerel Basın Tek Parti Döneminde Yerel Basın Demokrat Parti Döneminde Yerel Basın Radyo ve TV Yayınlarının Başlaması ve Yaygınlaşmasından Sonra Yerel Basın dan Sonra Yerel Basın İKİNCİ BÖLÜM İNTERNETİN DOĞUŞU VE SOSYAL MEDYA 2.1. DÜNYADA SOSYAL MEDYANIN DOĞUŞU Facebook... 38

6 II Twitter Instagram WhatsApp TÜRKİYE DE İNTERNET ve SOSYAL MEDYANIN KULLANIMI ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ANA HATLARI İLE GAZİANTEP TE YEREL MEDYA TARİHİ 3.1. CUMHURİYET ÖNCESİ DÖNEMDE GAZİANTEP TE AZINLIKLAR Amerikalılar Amerikalıların Gaziantep te Matbaacılık Faaliyetleri Amerikalıların Gaziantep te Eğitim Faaliyetleri Amerikalıların Gaziantep te Süreli Yayın Faaliyetleri İngilizler Fransızlar Fransızların Gaziantep te Eğitim Faaliyetleri HALKEVİ KURULUŞUNA KADAR GAZİANTEP TE KÜLTÜREL HAYAT Tanzimat Döneminde ( ) Gaziantep ve Basın Hayatı Sultan Abdülhamit Döneminde ( ) Gaziantep ve Basın Hayatı II. Meşrutiyet İttihat ve Terakki Döneminde ( ) Gaziantep ve Basın Hayatı Milli Mücadele Döneminde ( ) Gaziantep v Basın Hayatı Cumhuriyet in İlanından Halkevi'nin Kuruluşuna Kadar ( ) Gaziantep ve Basın Hayatı HALKEVİ KURULUŞUNDAN SONRA GAZİANTEP'TE KÜLTÜREL HAYAT Gaziantep Halkevi ( ) Gaziantep Halkevi (CHP) Basımevi nde Basılan Gazeteler ve Dergiler Tek Parti (CHP) Döneminde ( ) Gaziantep ve Basın Hayatı Demokrat Parti Döneminde ( ) Gaziantep ve Basın Hayatı Gaziantep Kültür Derneği ( )... 90

7 III Gaziantep Kültür Derneği Adına Çıkan Gazeteler ve Dergiler Yılları Arasında Gaziantep ve Basın Hayatı den Günümüze Gaziantep ve Basın Hayatı BASIMEVLERİ ( ) SAYISAL VE YAPISAL OLARAK GÜNÜMÜZ GAZİANTEP YEREL MEDYASI Gelişen Kitle İletişim Araçları Yeni Teknolojiler ile Gaziantep Yerel Medyasının Dönüşümü Gazeteler Dergiler Televizyonlar Radyolar DÖRDÜNCÜ BÖLÜM GÜNÜMÜZ GAZİANTEP YEREL MEDYASINDA SOSYAL MEDYANIN ROLÜ 4.1. GAZİANTEP TE İNTERNET GAZETECİLİĞİ GAZİANTEP TE SOSYAL MEDYA SOSYAL MEDYA KULLANIMININ YAYGINLAŞMASININ YEREL MEDYA ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ SONUÇ KAYNAKÇA EKLER EK 1. ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL MEDYA VE İNTERNET KULLANIM ALIŞKANLIKLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA ÖZGEÇMİŞ

8 iv ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ GEÇMİŞTEN BUGÜNE GAZİANTEP TE YEREL MEDYA VE GÜNÜMÜZ GAZİANTEP YEREL MEDYASINDA SOSYAL MEDYANIN ROLÜ Elif AKYÜZ Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Salih SEYHAN 2014, 160 sayfa Jüri: Yrd. Doç. Dr. Salih SEYHAN (Danışman) Yrd. Doç. Dr. Besim YILDIRIM Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir ATİK İnternetin hayatımıza girişiyle birlikte sosyal, kültürel, ekonomik alanlarda olduğu gibi basın alanında köklü değişimler yaşanmaya başlanmıştır. Özellikle son yıllarda ülke genelinde sosyal medya kullanımının artması ulusal basını ve yerel basını etkilemiştir. Çalışmanın amacı; Gaziantep te dönemsel olarak basın alanında yaşanılan değişimleri ve gelişen teknolojinin geleneksel basın üzerindeki etkilerini incelemektir. Gaziantep bölge illeri arasındaki farklı özellikleriyle ön planda olduğu gibi basın alanında da gelişime ve değişime açık yönüyle dikkat çekmektedir. Gazete, radyo, dergi, televizyon sayısının hızlı bir artış gösterdiği şehirde yeni medya da kısa sürede benimsenmiştir. Çalışmada, sosyal medya kullanımının yaygınlaşmasıyla yerel medyada yaşanan değişim ve dönüşüm örneklerle açıklanmıştır. Sosyal medya araçlarında bulunan içerikler hedef kitlenin tutum ve davranışlarını etkilediği gibi; yerel basını da etkilemiştir. Hızla gelişen iletişim teknolojileri geleneksel basın üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Hedef kitlenin aktif hale gelmesiyle birlikte Gaziantep te de yerel basının yeniliklere uyum sağladığı ve sosyal medyanın etkisiyle değişime uğradığı sonucuna varılmıştır.

9 v ABSTRACT MASTER THESIS LOCAL MEDIA IN GAZİANTEP FROM THE PAST UP TO NOW AND THE ROLE OF SOCIAL MEDIA IN TODAY S GAZİANTEP S LOCAL MEDIA Elif AKYÜZ Advisor: Assist. Prof. Dr. Salih SEYHAN 2014, 160 Page Jury: Assist. Prof. Dr. Salih SEYHAN (Advisor) Assist. Prof. Dr. Besim YILDIRIM Assist. Prof. Dr. Abdulkadir ATİK Together with the introduction of the internet into our lives, as in social, cultural and economic fields there have been radical changes in press field too. Increasing the use of social media in the general area of the country especially in recent years affect the national press and local press. The purpose of this study is to examine the changes in Gaziantep press periodicly and the effects of developing technology on traditional press. Gaziantep is not only in the front row with its different privacies in regional cities but also it attracts attention with its open directions to the development and change in press. In the city where newspaper, radio, magazine and tv are increasing day by day, the new media has been accepted in short time. In this study, the chances and evolutions in local media with the spreading using of social media were explained with examples. The contents in social media tools affect not only the attitudes and behaviours of target crowd but also the local media. Rapidly evolving communication technologies have an important impact on traditional media. By becoming active of target crowd, İt was come to a conclusion that the local media in Gaziantep accommodated with innovation and it changed with the effect of social media.

10 vi TABLOLAR DİZİNİ Tablo 2.1. Facebook Günlük Aktif Mobil Kullanıcı Sayısı (2013 Yılı İlk Çeyrek) Tablo 2.2. Ekşi Sözlük Gezi Parkı Olayları Girdileri Tablo 2.3. Dünya Çapında En Çok Ziyaret Edilen Bloglar Tablo 2.4. Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması Sonuçları ( )... 58

11 vii ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 4.1. Gaziantep Sabah Gazetesi nde 40 Yıl Önce Yayınlanan Haber Şekil 4.2. Gaziantep Sabah Gazetesi nde 20 Yıl Önce Yayınlanan Haber Şekil 4.3. Gaziantep Sabah Gazetesi nde Tarihinde Yayınlanan Haber

12 viii RESİMLER DİZİNİ Resim Sosyal Ağlar Raporu - Facebook Resim Sosyal Ağlar Raporu - Twitter Resim Sosyal Ağlar Raporu - Instagram Resim 2.4. Haziran 2013 Dünya Sosyal Ağlar Haritası Resim 2.5. Arap Ülkelerinde Twitter Kullanıcı Sayısı Resim 2.6. Arap Ülkelerinde Facebook Kullanıcı Sayısı Resim 2.7. Amasya Valiliği Sosyal Medya Hesapları ile İlgili Duyuru Resim 4.1. Başpınar Dergisi Gaziantep Haberleri (46. Sayı-1948) Resim 4.2. Başpınar Dergisi Gaziantep Haberleri (1948- Ocak) Resim 4.3. Olay Gazetesi 6 Mayıs 2014 Salı Resim 4.4. Telgraf Gazetesi- 8 Mayıs 2014 Perşembe Resim 4.5. Mynet Haber de Yayınlanan Konferans Haberi Resim 4.6. Haber Monitör de Yayınlanan Konferans Haberi Resim 4.7. Yeni Akit te Yayınlanan Konferans Haberi Resim 4.8. Milliyet.Com.Tr de Yayınlanan Konferans Haberi Resim 4.9. Sosyal Medyadan Önce Dünya

13 ix ÖNSÖZ Son yılların en çok gelişim ve değişim gösteren illerinden biri olan Gaziantep te sosyal, kültürel, ekonomik gelişmelere paralel olarak veya söz konusu gelişmelerin bir itici gücü olarak gelişen yerel medyayı ve sosyal medya ile ilişkilerini ana hatlarıyla ele almak bu çalışmanın asıl amacını oluşturmaktadır. Gaziantep açısından irdelendiğinde basının ortaya çıkışında ekonomik, siyasal, kültürel sebeplerin etkisi görülebilmektedir. Günümüz teknolojisinin sağladığı inanılmaz kolaylıklar göz önünde bulundurulduğunda geçmişte bir şehirde gazete-dergi çıkarabilmenin olağan üstü bir fedakârlık gerektirdiği açıkça görülebilmektedir. Gaziantep in girişimci, mücadeleci ruhunun geçmişten bugüne miras kaldığını söyleyebiliriz. Geçmişte azınlıklardan etkilenerek gazete dergi çıkarmayı hedefleyen ve tüm zorluklara rağmen bunu başaran Gaziantepliler; günümüzde de bu azimle çalışmaya devam etmektedirler. Tezimin hazırlanması sürecinde konunun şekillenmesini sağlayan ve yardımlarını esirgemeyen tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Sayın Salih SEYHAN a, her zaman yanımda olan aileme, katkıları için Gaziantep Valiliği İl Basın ve Halkla İlişkiler Müdürü Muammer KARADENİZ e, Gazeteci-Yazar Bülent AĞCABAY a, Öğr. Gör. Esin DEDEMOĞLU na, Öğr. Gör. Menekşe MERİÇ e, kıymetli arkadaşım Tuba IŞIK a teşekkür ediyorum. Erzurum Elif AKYÜZ

14 1 GİRİŞ Bilgi toplumu oluşturulmasında iletişimin önemli bir rolü olduğu bilinmektedir. Kitle iletişim araçları, bireylerin toplumsallaşma sürecinde etkilidir. İnsan hayatının toplum hayatıyla birlikte devam ettiği gerçeğinden hareketle; bireyin ilk olarak toplumsallaştığı ortamın aile olduğunu söyleyebiliriz. Toplumun yapı taşları olan insan; çevresinde olanları öğrenme, meydana gelen olaylar üzerinde düşünme, düşüncelerini paylaşma gibi özelliklere sahiptir. İnsanın çevresinde olup bitenleri öğrenme ve bunları paylaşma ihtiyacı haberleşme eylemini yaratmıştır. Bu eylemi gerçekleştirmek için de önce çevresindeki bitki, hayvan, eşya ve olaylara isimler vererek bir dil oluşturmuş; sonra da bunun aktarılması ile ilgili teknikler geliştirmiştir. İşaret, ideogram, fonogram ve yazı ile başlayan bu tekniklerin bulunup geliştirilmesi, günümüze kadar hiç durmadan devam etmiştir. İnsanlık tarihine bakıldığında; yazının, kâğıdın ve matbaanın icadının basının oluşumunda büyük etkisi olduğu görülmektedir. Özellikle matbaanın Johann Gutenberg tarafından icadı, sonrasında Avrupa ülkelerinde gerçekleşen Rönesans hareketleri modern basına geçişe zemin hazırlamıştır. Haberleşme, eğitim, ulaşım gibi pek çok alanda atılımlar yapılmıştır. Güçlü ülkelerin sömürgecilik faaliyetleri ile ülkeler arasındaki keskin sınırlar kaybolmaya başlamış ve kültürlerin birbirini etkilemesi kolay hale gelmiştir. Geniş halk kitlelerine ulaşarak toplumu etkileme, yönlendirme faaliyetlerinde kitle iletişim araçları yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Ekonomik, politik, kültürel alanlardaki değişimle birlikte küreselleşme kavramının tartışılmaya başlandığı görülmektedir. Küreselleşmenin yıllardır gelişme için yegâne çare- tek doğru ve kaçınılmaz yol olarak sunulan Batılılaşma ve modernleşme projesinin adlarından biri olarak ifade edildiği görülmektedir (Alankuş- Kural, 1998: 195, 201). Kural; küreselin neleri temsil ettiği konusunu şu şekilde açıklamaktadır: Küresel, bir bakıma birbiriyle çeşitli şekillerde eklemlenmiş yerellikler/tikelliklerden oluşmaktadır (Hall, 1991b: 67), ancak insanlık denildiğinde kastedildiği gibi oluşturucu faillerini aşan bir tasarıma da işaret etmektedir. Burada önemli olan nokta, Batı nın merkezi etrafında gelişen dünyada, küreseli ideolojik olarak, kendi-kendini bütün öteki yerellikleri hizaya getirmeye tayin ederek, evrensel olanı tarif eden (bu tarifi yapmaya kendinde hak duyan) hâkim bir

15 2 yerellikler/tikellikler hegemonyasının (Hall, 1991b: 67) temsil etmesidir. Haberleşme alanındaki kavramların ortaya çıkışının, gelişiminin batı ülkelerinde gerçekleştiği gerçeğinden hareketle; basının batı etkisinde şekillendiği söylenebilir. Sanayi devriminin ardından ülkeler ve kıtalar arasında gelişen ekonomik, ticari ilişkiler, enformasyon alanında da etkisini göstermiştir. Batılıların medya içeriğindeki üstünlüklerinin sadece maddi plandaki bir hâkimiyetten ibaret olmadığı; başka ulusların kendi ürettikleri içeriklerin menşei farklı da olsa büyük ölçüde batılı sayıldığı görülmektedir. Bunun sebebi de küreselleşme sürecinin kültürel ayağına bakıldığında Küresel Kültür damgası taşıyan medya içeriklerinin ABD ya da Avrupalı olduklarının görülmesidir (Özdemir, 1998: 157). Ülkemizin toplumsal gelişiminin Batı dünyasından farklı olduğu söylenebilir. Gazetecilik mesleği Batı da sivil toplum kurumlarının gelişimi ile paralellik gösteren bir uğraş olmasına rağmen Osmanlı İmparatorluğu nda ilk gazeteler, gelişen ulusal bir burjuvazinin çıkarlarını dile getirmekten çok, 18. yüzyılın sonundan itibaren yabancılar tarafından ve Fransızca olarak yayımlanmıştır (Alemdar, 1999: 15). Bir ülkede medyanın gelişebilmesi için ekonomik anlamda da gelişmeye ihtiyaç olduğu bilinmektedir. Klasik bir yaklaşımla, dünya medya endüstrisinde içerik üretiminin hangi ülkelerin elinde olduğuna bakarak, ekonomi-emperyalizm-medya üçlemesindeki ilişki ortaya koyulabilmektedir. (Özdemir, 1998: 156). Yani batı dışındaki ülkelerin, dünya üzerindeki gelişmeleri ve değişimleri Batılı ülkelerin bakış açısıyla izlemek, takip etmek durumunda olduğunu söyleyebiliriz. Bu noktadan hareketle; Türkiye de ulusal ve yerel basının ortaya çıkışında ve gelişiminde küreselleşmenin etkisini göz ardı edemeyiz. Çalışma, geleneksel basından yeni medyaya geçiş sürecinin anlaşılabilmesi amacından hareketle dört bölümden oluşturulmuştur. Birinci bölümde; Türkiye de gazetecilik tarihi ana hatlarıyla ele alınmış, yerel basının gelişimi tarihsel süreç içerisinde irdelenmiştir. İkinci bölümde; Dünya da ve Türkiye de internetin ve sosyal medyanın ortaya çıkışı, kullanım alanları, haberciliğe olan katkıları örneklerle ele alınmıştır. Üçüncü bölümde; Gaziantep te yerel medya tarihi - kültürel hayat, yeni teknolojiler ve kitle iletişim araçlarındaki gelişmenin geleneksel basın üzerindeki etkileri ele alınmıştır. Dördüncü bölümde günümüz Gaziantep yerel medyasında sosyal

16 3 medyanın etkisi irdelenmiştir. Gaziantep te internet gazeteciliği ve sosyal medya kullanımı ile ilgili bilgilere yer verilmiş; sosyal medya kullanımının yaygınlaşmasının yerel medya üzerindeki etkileri örneklerle incelenmiştir.

17 4 BİRİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE DE YEREL MEDYANIN DOĞUŞU 1.1. TÜRKİYE DE GAZETECİLİK TARİHİNE KISA BİR BAKIŞ Gazeteler; sosyal, kültürel, politik olayların, önemli gelişmelerin topluma iletilmesi sürecinde en etkili kitle iletişim araçlarından biridir. Haber toplama ve haber verme işlevinin yanı sıra kamuoyu oluşturma işleviyle de hedef kitle üzerinde önemli bir role sahiptir. İnsanoğlunun nesli tükenmedikçe haberleşmeden, bilgi paylaşımından vazgeçmeyeceği bilinen bir gerçektir. Gazeteler de bu gerçekten hareketle, en eski kitle iletişim aracı olarak topluma yön vermekte, bilgi akışını sağlamaktadır. M. Nuri İnuğur tarafından; Olaylardan halkı sürekli haberdar ederek kamuoyunu düzenleyen, yönetici otoriteleri uyaran, ele aldığı konular yönünden uğraş alanı sınırsız olan, bir yayın organı (2005: 21) şeklinde tanımlanan gazete ile birlikte, haberleşme alanında sözlü bilgi aktarımından yazılı bilgi aktarımına geçilmiştir. Tarihi süreç incelendiğinde, Avrupa ülkelerinin modern basına geçmesinde matbaanın icadının önemli bir etkisinin olduğu görülmektedir. Gazetenin öncüsü olarak Avrupa da 1450 lerde Haber Yaprakları belirmiş; 17. yüzyılın ilk yıllarında Gazete adıyla anılan süreli yayınlar, 1660 da ise ilk günlük yayın ortaya çıkmıştır. Ülkemizde ise Haber Yaprağı dönemi yaşanmayıp ilk gazeteler 1820 lerde belirmiştir (Koloğlu, 2006: 11). Kültürel birikimin kuşaklar boyu aktarılmasında yazının önemi inkâr edilemez. Osmanlı İmparatorluğu nda da yazıya verilen önem günümüze kadar ulaşan arşiv belgelerinden anlaşılmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu nda daha ilk devirlerden itibaren arşiv fikrinin mevcut olduğu; devlete ait belgelerin bütününün önem derecesine bakılmaksızın sandık ve torbalar içinde titizlikle muhafaza edildiği, zaman zaman devlet kayıtlarının iyi korunması için emirler de verildiği bilinmektedir ( Türkiye de ilk defa matbaanın on beşinci asırda geldiği görülmektedir. İspanya dan İstanbul a göç eden Yahudiler bir matbaa açarak birkaç kitap basmışlar, bu durumdan zarar göreceklerini düşünen hattatlar şikâyetçi olmuşlardır da açılan bu matbaada İbrani tarihi neşredilmiştir. Yahudilerin

18 5 Selanik te, Şam da, İzmir de de matbaalar kurdukları, İkinci Bayezıd zamanında on dokuz, Yavuz Selim devrinde otuz üç kitap basıldığı bilinmektedir (Şapolyo, 1971: 25). Türkiye de ilk basım hareketlerine bakıldığında; basım hakkında ilk düşüncelere Peçevi tarihinde rastlandığı ve Peçevi İbrahim Efendi nin yılları arasında yazdığı eserinde basının yararlarına ve Osmanlı ülkesinde uygulanması konularına değindiği görülmektedir. Matbaanın kuruluşu III. Ahmet in padişahlığı sırasında Lale Devri nde mümkün olmuş; 1726 Temmuz ayında din kitapları basmamak şartıyla İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi ye izin verildiğini belirten ferman çıkartılmıştır. İlk Osmanlı harfleri punto olarak belirlenmiştir (İnuğur, 2005: ). Dinle ilişkili eserlere yer verilmemesinin halkın bu yeniliğe karşı çıkmasını önlediği görülmektedir. Matbaada 1729 yılının Ocak ayında ilk Türkçe kitap olarak Kitap-ı Lugat-ı Vankulu basılmıştır (Bülbül, 2000: 11). Döneme bakıldığında sınırlı bir okuyucu kitlesi olduğu görülmektedir ancak ilk matbaanın ardından 1796 da III. Selim in emri ile Mühendishane Basımevi kurulmuştur de bu basımevinde basılan ilk eser; ülkemizde basılan ilk iki renkli kitap olma özelliği taşıyan Farsça-Türkçe sözlüktür. Bu basımevinde kullanılan harflerin daha küçük boyda ve daha okunaklı olduğu bilinmektedir (İnuğur, 2005: 163). Osmanlı İmparatorluğu nda basımevlerinde ilk önce kitap, sözlük, atlas gibi eserlere yer verilmiştir. Hem halkı eğitmek, hem kamuoyuna yön vermek gibi işlevleri olan gazeteler ilk önce azınlıklar tarafından farklı dillerde yayımlanmıştır. Bu dönemde Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa nın büyük ihtirasları yüzünden Avrupa gazetelerine konu teşkil ettiği ve bu gazeteleri tercüme ettirip okuduğu, kendi görüşlerini aktardığı bilinmektedir. Paşa idareci kadrosunun kendi çizdiği yolda çalışmasını sağlamak amacıyla, her idari birimden gelen haber ve raporları (curnalleri) toplayıp değerlendiren bir Curnal Divanı kurmuştur. Bunların önemlileri bir bülten halinde Curnal al Hidivi adı altında yüz adet basılarak bilgileri için en yakınlarına dağıtılmıştır (Koloğlu, 2006: 23). İhtiyaçlar artınca hizmete özel ve kapalı olan bu yayının bütün idarecilerin yararlanabileceği bir hale getirilmesi fikri doğmuştur. Sonrasında yarısı Türkçe, yarısı Arapça olan Vakayi-i Mısriye haftalık bir gazete biçiminde 1828 yılında Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından yayınlanmıştır (Topuz, 2003: 13).

19 6 İlk Türkçe gazetelerin yayınlanmasına kadar geçen sürede azınlıklar tarafından kurulan basımevlerinde farklı dillerde, farklı amaçlarla süreli yayınlar çıkarıldığı görülmektedir. Osmanlı İmparatorluğu nda anadili Türkçe olmayan tebaanın İstanbul da Türklerden çok önce basımevleri kurmuş olmaları basının gelişmesinde etkili olmuştur (İnuğur, 2005: 151). Fransızlar a Fransa Cumhuriyeti nin sorunları hakkında bilgi vermek amacıyla 1795 te basılan Bulletin de Nouvelles Türkiye deki ilk süreli yayındır da Gazette Française de Constantinople, İzmir de çıkarılan Le Spectateur Oriental (1821), Le Symrneen (1824), Le Courrier de Symrne (1828) ülkemizde azınlıklar tarafından çıkarılan gazetelerdir (Kabacalı, 1990: 13). Alexandre Blacque (Black Bey) in çıkardığı Le Courrier de Symrne de yoğun bir Osmanlı yanlısı politika yürütüldüğü görülmektedir. İstanbul daki Fransız, İngiliz, Rus, Avusturya, Prusya elçileri; hükümetlerine yöneltilen eleştirilere karşı çıkmışlar ve gazetenin kapatılması için Babıâli yi sıkıştırmışlardır da Girit te Vekayi-i Giridiye yayınlanmıştır (Koloğlu, 2006: 22,26). İlk gazetelerin öncelikli olarak Osmanlı ülkesindeki azınlıkları bilgilendirme gayesi taşıdığı, sonrasında batıya Osmanlıyı tanıtma amaçlı çalışmalar yapıldığı görülmektedir. Basının değerini takdir eden II. Mahmut, Avrupa ya Türkleri anlatmak maksadıyla Fransızca bir gazete çıkarılmasına karar vermiş ve İstanbul da bu amaçla çıkarılan Monitör Ottoman Türkçe Takvim-i Vekayi ile aynı tarihte yayınlanmıştır (Şapolyo, 1971: 99) Takvim-i Vekayi den 1908 II. Meşrutiyet e Kadar Basın Padişah İkinci Mahmut un emirnamesiyle 1831 tarihinde yayın hayatına giren ilk Türk gazetesi Takvim-i Vekayi dir. İlk sayısı sekiz sayfa metin, ayrıca iki sayfa da önsöz olarak çıkmıştır. Şimdiki gazetelerin ikiye katlanmış ebadına yakın olan gazete çift sütun üzerine dizilmiştir. Gazetecilik tarihimizin ilk makalesi de Takvim-i Vekayi de yer almıştır (Şapolyo, 1971: 102,105). Gazete 1878 yılına kadar haftalık çıkmış, bir kaç kez yayınına ara vermiştir. Eski vakanüvis tarihlerinin bir devamı olarak, yalnız devlet işleriyle, ülke ve dünya olaylarını ulusa duyurmak için yayınlanmıştır (Bülbül, 2000: 12). TBMM Hükümeti tarafından tarihinde yayınlanan Ceride-i Resmiye bir bakıma Takvim-i Vekayi nin devamı niteliğindedir tarihinde adı Resmi Ceride olmuş, 1928 de adı Resmi Gazete ye dönüştürülmüştür. Halen Ankara da yayınlanmaktadır (İnuğur, 2005: 180).

20 7 Ülkemizde ilk gazetelerin batıdan farklı olarak özel emirle çıktığı; yayıncılık açısından bakıldığında da siyasi erki elinde bulunduranların yaptıkları işleri halka duyurmak amacı güdüldüğü görülmektedir. İlk olması nedeniyle ayırt edici bir özelliğe sahip olan Takvim-i Vekayi iç haberler, dış haberler, askeri işler, bilim, din adamlarının tayinleri ve ticaret ve fiyatlar şeklinde altı bölümden oluşmaktaydı (İnuğur, 2005: 176) da ilan edilen Tanzimat Fermanı; Osmanlı ülkesinde siyasi, sosyal, hukuki anlamda pek çok gelişmeyi beraberinde getirmiştir. II. Mahmut un ardından yönetimi devralan ve Islahatçı Padişah olarak tanınan Sultan Abdülmecit döneminde özel çaba ve sermaye ile çıkan, devletten de yardım gören yarı-resmi gazete niteliğindeki Ceride-i Havadis yayın hayatına başlamıştır. William Churchill in sahipliğini yaptığı bu gazete 1841 den 1860 tarihine kadar rakipsiz olarak yaşamını sürdürmüştür. Vekay-i Mısriye ve Takvim-i Vekayi nin sadece yönetimin mesajlarını yansıtma, kısıtlı habercilik yapma çabalarına karşılık Ceride-i Havadis önceliği eğitime vermiş, bu gazetede gazeteciliğe başladıktan sonra sadrazamlığa kadar yükselen Küçük Sait Paşa nın deyimiyle Gazeteci Lisanı denilen bir yazı türü belirmiş, dilde sadeleşme başlamıştır (Koloğlu, 2006: 28-30). Dönemin toplumsal yapısı dikkate alındığında batıda modernleşme olgusunun etkisinde hızlı bir şekilde yayılan okuma, bilgi edinme kültürünün ülkemizde daha yavaş oluştuğu söylenebilir. Ceride-i Havadis yayınlandığı ilk günlerde hiç satılmamış, ilk üç sayı bedava dağıtılmıştır yılında da ancak 150 kadar okuyucusu olmuştur (İnuğur, 2005: 182). 21 Ekim 1860 ta Agâh Efendi ile Şinasi Efendi Tercuman-ı Ahval isimli gazeteyi çıkarmışlardır. Tercuman-ı Ahval; devletin yönetiminde çıkan resmi gazete Takvim-i Vekayi ve yine devletten yardım gören yarı resmi gazete Ceride-i Havadis ten sonra, ilk Türkçe özel gazete olması sebebiyle önemlidir. Ülkemiz gazeteciliğinin temelinde bulunan Agâh Efendi ve Şinasi nin çıkardığı, Tercuman-ı Ahval gerçek anlamda kamuoyu yaratmaya, ulusu aydınlatmaya çalışan ilk bağımsız özel gazetedir (Bülbül, 2000: 12). Tercuman-ı Ahval in çıkışıyla Türkçe süreli yayınların sayısının dörde ulaştığı görülmektedir. Bu yayınlar, o tarihte resmi gazete Takvim-i Vekayi, yarı-resmi Ceride-i Havadis, 1850 de yayına giren ilk dergi diyebileceğimiz Vakayi-i Tıbbiye ve aynı yıl Ceride-i Havadis in Agâh Efendi ile rekabete girişerek yayınlamaya başladığı birer yapraklık ekler halinde yayınlanan Ruzname-i Ceride-i Havadis tir (Kabacalı, 1990: 24). Şinasi, Tercuman-ı Ahval in sunuş yazısında gazetede halkın anlayabileceği

21 8 bir dil kullanılacağını, gazetenin bir fikir gazetesi olduğunu ifade etmiştir. Böylece fikir gazeteciliğinin başladığını söylemek mümkündür yılında Şinasi Tercuman-ı Ahval gazetesinden ayrılıp Tasvir-i Efkâr gazetesini yayınlamaya başlamıştır. Bu gazete fikir gazetesi olup; Türk gazetecilik tarihinin ilk örneği olması sebebiyle önemlidir (Bülbül, 2000: 12). Namık Kemal ve bütün Tanzimat gazetecileri, bu gazetelerde yetişmiş ve ün yapmışlardır (Öztuna, 1994: 11). Tasvir-i Efkâr, kamuoyunun önemini her şeyin üstünde ön plana çıkaran ilk gazetedir. Tıpkı Tercuman-ı Ahval gibi Osmanlı yapısı içinde Türk unsurunun haklarını savunmuş ve siyasal polemiklerle basına yepyeni ufuklar açmış, Yeni Osmanlılar Cemiyeti nin sözcüsü durumuna gelmiştir (Koloğlu, 2006: 46). Sultan Abdülmecit döneminde gazetecilik alanında yaşanan gelişmelerin Abdülaziz Han döneminde de devam ettiği görülmektedir te Mir at ile Münif Paşa nın Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye adına yönettiği önemli bir dergi, Mecmua-i Fünun yayına girmiş, aynı yıl Mecmua-i İber-i İntibah adlı dergi, ertesi yıl da Mecmua-i Askeriye çıkmıştır. Yabancı uyruklular ve azınlıklar da çeşitli dillerde yayınlarına devam etmektedir (Kabacalı, 1990: 24). Bu dönemde Osmanlı ülkesinde Takvim-i Vekayi, Ceride-i Havadis, Tercuman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkâr dışında azınlık gazeteleriyle ve Fransızca yayınlanan gazeteler ile birlikte mevcut gazete sayısı on kadardır. İkinci derecede önemli olan iki yayın organı da; Ahmet Mithad Efendi nin 1863 te yayınladığı ilk askeri gazete Ceride-i Askeriye, diğeri de 1865 de Hasan Fehmi Paşa tarafından yayınlanan ilk ticaret gazetesi Takvim-i Ticaret tir (İnuğur, 2005: 204). Basın alanında yapılan düzenlemeler ve sınırlamalara rağmen yeni gazetelerin yayına hayatına başladığı görülmektedir yılları arasında tahtta kalan Sultan Abdülaziz döneminde Türk gazeteciliği ve dergiciliği çok büyük gelişme göstermiş, Avrupa basını çizgisine gelmiş, bu dönem Büyük gazeteciler dönemi olarak adlandırılmıştır. Köşe yazarlarının hemen hepsi edebiyat tarihimizin çok seçkin isimleridir. Bu dönemde basına fotoğraf da girmiş; Abdullah Kardeşler bu sanatı çok geliştirmişlerdir (Öztuna, 1994: 11). Osmanlı Devleti nde basının ilk 31 yılında sadece dört Türkçe gazete ve dergi çıkmışken arasında İstanbul da toplam 17 yayın, arasında ise 113 yeni yayın çıkmıştır. Ali Kararname nin frenlemelerine rağmen bu artış toplumun aydın

22 9 kesimindeki dinamizmin varlığını göstermiştir. Basiret, Terakki, Letaifi Asar, Hakayıkul Vakayi, ilk çocuk gazetesi Mümeyyiz, ilk resim yayınlayan gazete Ayine-i Vatan, 1870 de yayına giren Diyojen bu dönemin önemli gazeteleri arasındadır (Koloğlu, 2006: 51-53). Fransız İhtilali ile yayılan özgürlük düşüncesinin, Osmanlı Devletindeki kısıtlamalara rağmen basının gelişiminde tetikleyici olduğu söylenebilir. Tanzimat basını hükümet tarafından adeta kamuoyu oluşturacak bir güç ve siyasal muhalefet aracı olarak görülmektedir. İktidarın tüm engellerine karşın Tanzimat döneminde modernleşme çabası basını da etkisi altına almış gazetelerin içerikleri zamanla değişmiştir. II. Abdülhamit yönetimi boyunca mizah dergilerinin çıkmasına izin verilmediği, politik sınırlamalara rağmen bu dönemde normal olarak bin günlük tiraj yapan, olağanüstü durumlarda 30 bine kadar çıkan gazeteler olduğu görülmektedir. Dikkati çeken önemli gazeteler; Tercuman-ı Hakikat, Sabah, İkdam, Tarik, Mizan dergiler ise Servet-i Fünun ve Malumat dır (Koloğlu, 2006: 64-66). Hüseyin Cahid, Ali Kemal, Refik Halid, Cenab Şahabettin, Ahmed Emin, Falih Rıfkı, Yahya Kemal, Yakup Kadri, Ruşen Eşref, Ahmed Rasim, Ahmed Refik, Fazıl Ahmed gibi isimler de dönemin önemli gazetecileridir (Öztuna, 1994: 14) Meşrutiyetin İlanından Milli Mücadele Dönemi ne Kadar Basın Basın üzerindeki sıkı denetime rağmen muhalif oluşumların gün geçtikçe artması sonucunda II. Meşrutiyet ilan edilmiştir e doğru İstanbul da dört gazete kalmış; bu gazetelerden Tercuman-ı Ahval ve Saadet in saray yanlısı bir politika izlemiş, İkdam ve Sabah gazeteleri ise suya sabuna dokunmayan yazılarını bile sansürden güç bela geçirerek ayakta durmaya çalışmışlardır (Kabacalı, 1990: 79). Anayasanın yeniden uygulamaya konulduğu bu dönemde özgürlük atmosferi ile birlikte gazete sayısında büyük bir artış olduğu görülmektedir. Sayısız dergi ve gazetenin peş peşe yayımlanması, Türkçülük, İslamcılık, Batıcılık gibi pek çok düşünce akımının doğması Babıâli de hiçbir dönemde yaşanmayan bir hareketliliğe sebep olmuştur. İlk defa II. Meşrutiyet döneminde Batı üzerinde ciddiyetle düşünülmüş, önemli çeviriler yapılmıştır ( Mizah gazetelerine getirilen yasağın da kalkmasıyla birlikte pek çok mizahi içerikli gazete çıktığı görülmektedir. Boşboğaz, Elüfürük, Karagöz, Kalem, Davul,

23 10 Şaka, Laklak, Zevzek, Hacivat gibi çok sayıda mizah gazetesi yayımlanmıştır. Tanin, Yeni Gazete, Tercuman-ı Hakikat, Sabah, Saadet, Serbesti, Şurayı Ümmet, Sadayı Millet gazeteleri ile imparatorluktan ayrılıp bağımsız bir devlet kurma amacı güden Türk olmayan unsurlar da Arnavutluk, Elikdam, Arnavut, Bosna, Başkım, Aşiret, Kürdistan, Besa, Kürd, Makedonya, Kartal adlı gazetelerin çıktığı görülmektedir (İnuğur, 2005: ) tarihleri arasındaki bir yıllık sürede 353 gazete ve dergi yayımlanmış basımevleri ve gazeteler taşrada da yaşama geçmiştir (Bülbül, 2000: 13). Bu dönemde sol politik çizgide yayın yapan Gaye, Amele, İştirak, İdrak gibi gazeteler ise uzun ömürlü olmamıştır (Şahhüseyinoğlu, 2005: 37). Otuz yıl süren istibdat döneminin ardından hâkim olan özgürlük havası, siyasi kutuplaşmalar nedeniyle yerini çalkantılı günlere bırakmıştır. Sonsuz bir özgürlük içinde, değil son otuz yılda, son üç yüz yılda söylenmemiş her şeyi söylemek hırsına kapılan basın 31 Mart (13 Nisan 1909) olayında ilk büyük şoku yaşamıştır (Koloğlu, 2006: 88). Selanik ten gelen Hareket Ordusu tarafından bastırılan ayaklanma sonrasında ülkede sıkıyönetim ilan edilmiş, Volkan Gazetesi sahibi Derviş Vahdeti ile suç ortakları idam edilmiştir (Yorgancı, 2009: 45). Beşinci Mehmet Reşat ın tahta geçişiyle birlikte ülkede siyasal anlamda gruplaşmalar başlamıştır. Siyasi mücadeleler, gazeteci cinayetleri bu ilk şokun ardından basının geleceğini etkileyen gelişmeler olarak tarihteki yerini almıştır. Hıfzı Topuz; gazeteci cinayetlerinin 1909 da öldürülen Serbesti Gazetesi Başyazarı Hasan Fehmi ile başladığını ve Hasan Fehmi nin İttihatçıların yolsuzluklarının üzerine gittiği için öldürüldüğünü belirtmektedir da Sadayı Millet Gazetesi Başyazarı Ahmet Samim aldığı tüm tehditlere rağmen İttihatçıların yönetimine muhalefetten vazgeçmediği için, 1911 de öldürülen Şehrah Gazetesi Başyazarı Zeki Bey in ise yolsuzluk belgelerini elde ettiği için İttihatçıların hedefi olduğunu ve öldürüldüğünü ifade etmektedir Silah Gazetesi sahibi Hasan Tahsin İttihatçıların bazı fikir ve davranışlarına şiddetle karşı çıktığı için boğularak öldürülmüştür (Şahhüseyinoğlu, 2005: 38) da 130 dolayında süreli yayın çıktığı ve çoğunun birinci sayıda ya da birkaç sayı sonra kapandığı görülmektedir (Kabacalı, 1990: 84). Ülkemizin ilk yerli haber

24 11 ajansı, önemli ölçüde devlet desteği alan Osmanlı Telgraf Ajansı da bu dönemde, 1911 de kurulmuştur (Bülbül, 2000: 22). Mondros Mütarekesi maddeleri uyarınca İtilaf Devletleri tarafından ülkenin önemli noktaları işgal edilmeye, basına da baskı uygulanmaya başlanmıştır. 15 Mayıs 1919 da İzmir i işgal eden Yunanlılar, basına sansür koymuşlar ve ulus-yurt çıkarlarını savunan gazetelere zorla kendi bildirilerini yayınlatmışlardır. Hukuk u Beşer gazetesi başyazarı Hasan Tahsin, Kordon da işgalcilere ilk kurşunu atan ve şehit olan gazetecidir (Şahhüseyinoğlu, 2005: 45). İzmir de bu tarihte yayınlanan diğer gazeteler; Köylü Gazetesi, Anadolu, Duygu, Ahenk gibi gazetelerdir (Özkaya, 1989: 7). İstanbul da ise Mütareke Basını kavramının ortaya çıktığı dikkat çekmektedir. Birçok tanınmış gazeteci ve gazete, vatan savunmasına koyulanları maceracı, eşkıya, İttihatçı gibi küçümseyici tabirlerle dışlamış ve İngiliz, Fransız, Amerikan mandalarını savunmuşlardır (Ayhan, 2007: 240) Milli Mücadele Dönemi nde Basın Siyasi açıdan yaşanılan gelişmeler toplumda derin fikir ayrılıklarına sebep olmuştur. 19 Mayıs 1919 da Mustafa Kemal in Samsun a çıkışıyla milli mücadele döneminin başladığı bilinmektedir. Özgürlük düşüncesini savunanlar, milli mücadeleyi destekleyici bir tavır alırken; Osmanlı hükümetini destekleyenler işgalci kuvvetlerle dayanışma içinde bulunmakta ve bu iki zıt görüş arasında derin uçurumlar oluşmaya başlamaktadır. Bu duruma paralel olarak basın İstanbul basını ve Anadolu basını olmak üzere iki merkezde gruplaşmış; İleri, Yeni Gün, Akşam, Vakit gazeteleri milli mücadeleyi destekleyen gazeteler olmuştur (İnuğur, 2005: 337). Milli Mücadele basını, Kuvay-ı Milliye den başlayarak Yunan kuvvetlerinin Anadolu yu terk etmesine kadar geçen zaman sürecinde Anadolu da yayınlanan gazeteler olarak tarif edilmiştir (Ayhan, 2007: 248). İşgalci kuvvetlere karşı mücadele kararı alınmasından sonra Erzurum-Sivas kongrelerinde alınan kararlar ile Misak-ı Milli sınırları belirlenmiştir. Mustafa Kemal in Sivas a gelmesinden sonra 14 Eylül 1919 tarihinde yayınlanan İrade-i Milliye gazetesi, kongrede alınan kararları bütün dünyaya duyurmuştur. 10 Ocak 1920 de

25 12 Ankara da Hâkimiyet-i Milliye gazetesi yayın yaşamına girmiş ve Cumhuriyet rejimini yaratan hareketin de sözcüsü olmuştur (Bülbül, 2000: 14). İstanbul un 16 Mart 1920 de İtilaf devletleri askerlerince resmen işgal edilmesinin ardından Anadolu Ajansı nın kurulduğu görülmektedir. Mustafa Kemal; 8 Nisan da Ankara da yayınladığı genelgede; Vatan ve milletimizin en büyük tehlikeyle karşı karşıya kalması sonucu olarak bütün Rumeli ve Anadolu nun giriştiği milli ve mukaddes savaş esnasında halkın iç ve dış en doğru haberlerle aydınlatılması ivedi ihtiyacı dikkate alınmış ve sonucunda Ankara da Anadolu Ajansı adı altında bir kurum oluşturulmuştur. demiştir (Yorgancı, 2009: 130). İngilizlerin İstanbul a ayak basmasının ardından Ziya Gökalp in yayımladığı Büyük Mecmua kapatılmış ve aralarında Velid Ebuzziya, Hüseyin Cahid Yalçın, Ziya Gökalp ve Ahmet Emin Yalman ın da bulunduğu gazeteciler Malta adasına sürülmüştür (Kabacalı, 1990: 103). İstanbul basının Anadolu basınından farklı bir durumda olduğu görülmektedir. İstanbul un işgalinden önce Padişahın, işgalden sonra ise hem işgal kuvvetlerinin baskısı ve sansürü altında bulunan İstanbul basını bağımsız değildir. İstanbul gazetelerinin pek çok sayfasının boş olarak yayınlandığı; Tasvir-i Efkâr, Payitaht ve diğer gazetelerin 1921 e kadar ne Kuvay-ı Milliye den, ne ulusal bağımsızlık savaşından, ne de Mustafa Kemal Paşa dan söz ettikleri görülmektedir. İstanbul da çıkan Minber gazetesi ise baştan beri sansür aleyhinde yazılara yer vermektedir (Özkaya, 1989: 10). Milli Mücadele dönemi basını Ankara dan destek alanlar ve almayanlar olarak kategorize edilmiştir. İstanbul açısından Milli Mücadeleyi destekleyenler İleri, Vakit, Tasvir-i Efkâr, Akşam, İkdam, Tercüman, Tanin ve Hakikat; Milli Mücadele yi desteklemeyen gazeteler Alemdar, Peyam-ı Sabah ve mizah dergisi Aydede dir (Kabacalı, 1990: 151). Ankara basını da başta İrade-i Milliye ve Hâkimiyeti Milliye olmak üzere, Ankara da yayınlanan Yeni Gün, Sarıkamış ta yayınlanan Varlık, Konya da yayınlanan Öğüt, Babalık, Ankara da yayınlanan Köy Hocası, Adana da yayınlanan Yeni Adana, Anadolu nun değişik illerinde çıkan Sebilürreşad Dergisi ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri nin çıkardığı gazetelerdir (Ayhan, 2007: 250). İrşad ve Ferda gazeteleri ise İnuğur tarafından Milli Mücadeleyi yıpratmaya çalışan gazeteler olarak ele alınmıştır (2005: 362).

26 13 Basının toplumu yönlendirme üzerindeki önemli etkisi milli mücadele döneminde de dikkat çekmektedir. Yeni rejime geçiş çalışmalarında atılan önemli adımlar basın aracılığıyla halka, tüm dünyaya ulaştırılmıştır. 23 Nisan 1920 de açılan Büyük Millet Meclisi 29 Nisan da Hıyanet-i Vataniye Kanunu nu kabul etmiş; kanunda Meclis in yasallığına başkaldırmaya yönelik sözle, eylemle, yazılı olarak muhalefette bulunanların vatan haini sayılacağı maddesine yer verilmiş ayrıca 7 Haziran 1920 de Matbuat ve İstihbarat Müdüriyet-i Umumiyesi kurularak Anadolu Ajansı bu müdürlüğe bağlanmıştır (Kabacalı, 1990: 108). Kemalist Anadolu basını anti-emperyalist niteliğinin yanı sıra, Sovyetlerdeki rejime hoşgörüyle bakar bir tutum içine girmiş; Arif Oruç un çıkardığı Yeni Dünya gazetesi gibi sosyalist basına da izin verilmiş ama sıkı kontrolde tutulmuştur (Koloğlu, 2006: 115). Bu dönemde hem Anadolu da hem de İstanbul da pek çok gazetenin propaganda amacıyla kullanıldığı söylenebilir. Gazeteler ülkedeki kaos ortamında, savaşın getirdiği tüm olumsuzluklara ve imkansızlıklara rağmen halka bilgi verme görevini yerine getirmek için büyük çaba göstermişlerdir. Askeri şartların izin verdiği ölçüde gazete tirajları artmış; mücadele döneminde renksiz ve resimsiz olan gazeteler, elde edilen zaferlerden sonra resimli ve renkli baskılar yapmışlardır. Gazetelerin klasik sayfa düzenini ve tipo tekniğini kullandıkları görülmektedir (Ayhan, 2007: 314) Cumhuriyet in İlanından 1980 lere Kadar Basın Kurtuluş Savaşı nın zaferle sonuçlanması ve ardından Cumhuriyet in ilanıyla birlikte ülkede yaşanan fikir ayrılıkları doğal olarak gazetelerin içeriğine de yansımıştır. İstanbul da yayınlanan gazetelerden Tanin, İkdam ve Tevhid-i Efkâr dinsel kurumların yaygınlaştırılmasını, Hilafetin yetkilerinin arttırılması düşüncesini destekleyen yayınlar yapmışlardır (Şahhüseyinoğlu, 2005: 47) de Kurtuluş Savaşı na karşı eylemde bulunanları ve asker kaçaklarını yargılamak üzere kurulan ve 1921 de görevleri sona eren İstiklal Mahkemeleri; 1922 de çıkarılan yasa ile yeniden kurulmuştur. Tanin, İkdam, Tevhid-i Efkâr gazetelerinin başyazarları ve sorumlu müdürleri Cumhuriyet in varlığına-esaslarına aykırı hareket etmeleri sebebiyle İstanbul da çalışmalarına başlayan mahkemece gözaltına alınmış sonra tutuklanmışlardır (Kabacalı, 1990: 111). Lozan Antlaşması na göre sürgün edilecek kişilerin listesi oluşturulmuştur. 150 likler adı verilen ve 23 Nisan 1924 tarihinde Bakanlar Kurulu ile TBMM nin oturumunda

27 14 saptanan listede muhalif gazetecilerin isimleri de yer almaktadır. Sait Molla, Refik Halit Karay, Mevlanzade Rıfat ın da aralarında bulunduğu on iki gazeteci Alemdar, Serbesti, Türkçe İstanbul, Aydede, Köylü, İrşad, Ferda, Hakikat gibi gazetelerde yazdıkları yazılar sebebiyle sürgün edilmişler, yurda girişleri yasaklanmıştır (Erdeha, 1998: ). Yeni kurulan rejimle birlikte yapılan düzenlemelerin toplumun her kesimi tarafından kabul edilmediği ve yeniliklerin tepkilere sebep olduğu söylenebilir te Din elden gidiyor fikriyle başlayan Şeyh Sait İsyanı sonrasında Takrir-i Sükûn Kanunu çıkarılmıştır (Yorgancı, 2009: 177). Kanun gerekçe gösterilerek Halk Fırkası na muhalif olan Tevhid-i Efkâr, Tanin, Vatan, Aydınlık, Orak Çekiç gibi gazeteler kapatılmış; pek çok gazeteci ayaklanmayı kışkırtma iddiasıyla yargılanmıştır (Koloğlu, 2006: 117). Basının sıkı bir denetim altında olduğu bu dönemin, muhalif fikirlere sahip gazetecilerin İstiklal Mahkemeleri nde yargılanarak tutuklandıkları, pek çok gazetenin kapatıldığı bir dönem olduğu görülmektedir. Gazetelerin sıkı kontrol altında olduğu bu dönemde; yeni gazetelerin yayın hayatına başladığı da görülmektedir. Günümüzde yayın hayatına devam eden Cumhuriyet gazetesi Yunus Nadi tarafından 1924 de kurulmuştur ve basın tarihimizin en uzun ömürlü gazetesi niteliğini taşımaktadır tarihinde gazete sayısı 38 i günlük olmak üzere 116 ya ulaşmış; 1938 yılında Çocuk gazetesi çıkarılmış, beşinci sayıdan sonra kapanmıştır (Bülbül, 2000: 15). Tarihimizde Atatürk ün arzusuyla çıkarılan bir başka gazete de Milliyet gazetesidir. 13 Mart 1926 tarihli sayısında Mahmud ve Falih Rıfkı imzaları ile Atatürk ün hatıraları neşrolunmuştur (Şapolyo, 1971: 231). İkinci Dünya Savaşı nın başlaması savaşa katılmamamıza rağmen ülkemizi de etkilemiştir. İkinci Dünya Savaşı yıllarında Türkiye de başlıca gazeteler; Cumhuriyet, Akşam, Tan, Vatan, Tasvir, Son Posta, Tanin, Sabah, Vakit ve Ulus tur (Topuz, 2003: 170) yılları arasındaki dönem Milli Şef Dönemi olarak adlandırılmış ve İsmet İnönülü tek parti yönetimi basın üzerinde baskıların daha da arttırıldığı bir dönem olarak tarihe geçmiştir. Bu dönemde basına yönelik baskı, yasak ve sansürün sınırı belirsizdir; herhangi bir yetkilinin gelip geçici olabilecek bir tereddüdü ile yasak bildirileri sıralanmıştır (Şahhüseyinoğlu, 2005: 57). İstibdat döneminde yaşanılan derin baskı ve sansürün benzeri Milli Şef döneminde de yaşanmıştır. Gazetelerde hükümeti,

28 15 icraatları eleştirel tarzda yazılara kesinlikle izin verilmemiştir tarihleri arasında toplatılan, kapatılan gazetelerin ve dergilerin sayısı oldukça fazladır. Cumhuriyet Gazetesi 5 kez (5 ay 9 gün); Tan 7 kez (iki ay 13 gün); Vatan 9 kez (7 ay 24 gün); Tasvir-i Efkâr 8 kez (3 ay, daha sonra süresiz kapatıldı); Vakit 2 kez (12 gün); Yeni Sabah 3 kez (6 gün); Akbaba 4 kez (47 gün); Son Posta 4 kez (11 gün); Haber 2 kez (10 gün) süreyle kapatılmıştır. (Kabacalı, 1990: 143) te meydana gelen Tan Olayı basın tarihimizdeki önemli gelişmelerden biridir. Zekeriya ve Sabiha Sertel haftalık olarak çıkardıkları Görüşler Dergisi nde solcu dünya görüşü çerçevesinde yazılar yayınlamaktaydılar. Sabiha Sertel derginin ilk sayısında, ilk dönem Cumhuriyet devrimlerini ilerici ancak yetersiz bulan temel düşüncesini çok daha açık bir biçimde yazmış, dönemin iktidarına yönelttiği eleştirinin dozunu daha da sertleştirmiştir. Yayınlanan yazının ardından çoğu üniversite öğrencisi binlerce kişiden oluşan grup, sol eğimli yayınlar satan ABC Kitabevi, Berrak Kitabevi ve Tan matbaasını basarak tahrip etmişlerdir. Sonuçları açısından bakıldığında Tan Olayı nın gerçek işlevi, Demokrat Parti nin sol etkilerden uzak tutulması için bir uyarı niteliği taşımasıdır (Özdemir, 2012: 211). Serteller 1946 da tutuklanarak cezaevine gönderilmişlerdir. Haftalık mizah dergisi Marko Paşa da CHP iktidarına yönelik sert yergi yazıları yayınlayan Aziz Nesin, Sabahattin Ali, Rıfat Ilgaz ve Mustafa Uykusuz da aynı yıl mahkûm edilmişlerdir (Kabacalı, 1990: 161). Yirmi yedi yıl süren CHP döneminin ardından çok partili demokratik rejime geçilmiştir. Yapılan seçimlerin ardından 1950 yılında Demokrat Parti iktidar olmuş; basın özgürlüğünü her şeyin üstünde tuttuklarını ifade etmeleri nedeniyle basın sektöründen de büyük destek almışlardır deki basın patlamasına benzer bir olayla karşılaşılmış; yüzlerce dergi ve gazete çıkarılmış; radyo, kamuoyu oluşturma gücünü kaybetmiştir (Koloğlu, 2006: 121). Demokrat Parti nin yönetimi devralması, uzun süren CHP iktidarının ardından gazeteciler tarafından da sevinçle karşılanmıştır. DP yetkililerinin basın özgürlüğüyle ilgili vaatlerini iktidar olduktan sonra yerine getirmeye çalıştıkları görülmektedir den beri yürürlükte olan Basın Yasası nın birçok maddesi 1950 Basın Kanunu ile değiştirilmiş; gazete ve dergi çıkartmak için hükümetin izin veya ruhsat vermesi gerekliliği yerine bildiri vermenin yeterli olacağı maddesi eklenmiştir de gazetecilerin ekonomik ve sosyal haklarını yasal güvenceye

29 16 bağlayan, sendika kurabilmeleri, tazminat alabilmeleri gibi maddeler içeren yasa kabul edilmiştir (Şahhüseyinoğlu, 2005: 77). Hükümet ile basın arasındaki iyi ilişkilerin zamanla bozulmaya başladığı görülmektedir. Gazete ve dergilerde hükümetin icraatına yönelik eleştiriler yer almaya başlayınca DP ileri gelenleriyle basın arasında gerginlik baş göstermiştir (Kabacalı, 1990: 165). Bu yıllarda gazete içeriklerinde ve gazetecilik anlayışında bazı değişimler görülmektedir. Başyazıya dayanan gazete anlayışından habere ve resme öncelik tanıyan anlayışa geçilmiş; yorum özetle birlikte başlıkta verilmeye başlanmıştır. Halkı yönlendirmek yerine, haberi okuyup kendi yargısına varma yöntemi söz konusu olmuştur te Hürriyet gazetesi yayın hayatına girmiştir. Karayolu ağı gelişmiş; akşam saat da yapılan ilk baskılar tren ya da otobüslerle Anadolu ya gönderilmeye başlanmıştır (Koloğlu, 2006: 125,126). Gazetecilik eğitimiyle ilgili çalışmaların da yapıldığı görülmektedir. Sedat Simavi nin önerisinin kabul edilmesinin ardından İstanbul Üniversitesi nde İktisat Fakültesi Gazetecilik Enstitüsü Ekim 1950 de ön lisans düzeyinde iki yıl süreyle eğitim öğretime başlamış, daha sonra bu süre üç yıla çıkarılmıştır (Bülbül, 2000: 16) den sonra iktidar ve basın arasındaki ilişkiler gerginlik ortamında devam etmiştir seçimleri öncesinde Neşir Yoluyla veya Radyo ile İşlenecek Bazı Cürümler Hakkında Kanun kabul edilmiş ve ispat hakkı tartışmaları başlamıştır (Kabacalı, 1990: 166). Muhalif gazeteciler eleştiri hürriyetlerinin engellendiğini ifade eden yazılara yer vermeye başlamışlardır seçimlerinden sonra gazetecilere ağır cezalar verildiği görülmektedir. Halkçı gazetesi yazarı Hüseyin Cahit Yalçın, Yeni Ulus un sahibi Nihat Erim, Millet gazetesinin sahibi Fuat Arna, Akis in sahibi Metin Toker ağır para cezalarına çarptırılmış, tutuklanmışlar; Sabah Postası ise kapatılmıştır (Aktaran: Kaya, 2010, s. 100). Demokrat Parti nin on yıllık iktidarının ardından 27 Mayıs 1960 da ordu yönetime el koymuştur. Milli Birlik Komitesi yeni bir anayasa hazırlanacağını ve DP iktidarınca basına getirilen yasakların kaldırıldığını ilan etmiş; 1961 tarihli kanunda yer alan gazetecilerin fikir işçisi olarak kabul edilmeleri yönündeki düzenleme önemli bir gelişme olarak görülmüştür (Özgen, 2000: 40). Yapılan bu düzenlemeler gazetecilerin

30 17 haklarının korunması açısından dikkat çekicidir. Bu dönemde gazeteler teknik imkânlarını arttırmışlar, en modern baskı makinelerinin getirilmesiyle Hürriyet, Milliyet, Cumhuriyet, Tercüman gazeteleri 80 binden başlayarak 400 bine kadar satış rakamına çıkmıştır (Şapolyo, 1971: 260). Fakat bu dönemin de uzun ömürlü olmadığı görülmektedir. Milli Birlik Komitesi ve Hükümeti, önceleri basın özgürlüğünden yana bir görüntü vermiş; eleştiri okları kendilerine yönelmeye başlayınca gazeteci, yazar, karikatüristler yargılanmış; Yeni Yol, Öncü, Yeni Gün gazeteleri ile Dünya ve Türkiye dergisi kapatılmıştır (Şahhüseyinoğlu, 2005: ). Uzun yıllardan beri gazete satışlarını arttırmak amacıyla uygulanan promosyon faaliyetlerinin başlangıcı da bu döneme rastlamaktadır. Türkiye de gazeteler sınırlı satışlarını arttırmak ve gelir elde edebilmek amacıyla 1960 yılından itibaren promosyona başlamışlar; ilk promosyon örnekleri, Haldun Simavi nin çıkardığı Son gazetesinde görülmüş, daha sonra 1968 de Günaydın ile etkinliği artmıştır (Dursun ve Alemdar, 1999: 134). Ülkemizde 1960 öncesi basın alanında siyasi özgürlüklerin tartışma konusu olmuş; 1970 sonrası ise ekonomik özgürlüklerin daha güncel duruma gelmiştir (Demirkent, 1982: 263) yılında ilk deneme yayının yapılmasıyla birlikte halkın televizyonla tanışmasının da gazetelerin hedef kitlesi üzerinde değişik etkilere sebep olduğu söylenebilir. Adalet Partisi nin iktidar olduğu dönemde ordunun tekrar yönetime el koyduğu görülmektedir. 12 Mart 1971 de hükümetin yurdu anarşi, kardeş kavgası, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar içine soktuğu gerekçe gösterilerek Balyoz Harekâtı kapsamında aydınlar, gazeteciler, yazarlar tutuklanmış; sıkıyönetim ilan edilmiştir (Topuz, 2003: 249). 12 Mart dönemi sona erdiğinde cezaevinde bulunan gazetecilerden bazıları; Çetin Altan, Doğan Koloğlu, Can Yücel, Mümtaz Soysal, Turhan Dilligil dir (Şahhüseyinoğlu, 2005: 121). Yaşanılan gelişmeler gazete sayısını ve tirajları etkilemiştir yılında Türkiye de yayımlanan toplam gazete sayısı 930, 1970 de 1200 dür yılına gelindiğinde yaklaşık 176 gazete kapanmıştır, bu tarihte toplam gazete sayısı 1034 tür (Ekzen, 1999: 90-91). Aysel Aziz in 1978 yılında Ankara da kitle iletişim araçları ile ilgili kırsal kesimde yaptığı araştırmada; en çok okunan günlük gazeteler; içinde magazin türü

31 18 konulara yer veren Hürriyet ve Günaydın, Tercüman gazetesi, Milliyet ve Cumhuriyet gazeteleri olarak belirlenmiştir (1982: 84) lerden Günümüze Kadar Basın 12 Eylül 1980 de sıkıyönetim komutanları tarafından yönetime el konulmasının ardından basın üzerindeki baskıların yine arttığı görülmektedir. 12 Eylül Mart 1984 arasında Milli Gazete 4 kez 72 gün, Cumhuriyet 4 kez 42 gün, Tercüman 2 kez 29 gün, Günaydın 2 kez 17 gün, Güneş 1 kez 10 gün, Milliyet 1 kez 10 gün, Tan 1 kez 9 gün ve Hürriyet 2 kez 7 gün süreyle kapatılmıştır. Yüzlerce kitaba sıkıyönetim tarafından el konulmuş; kitaplar televizyonda tabanca, mermi ile birlikte suç araçları arasında gösterilmiştir. Toplumda kitap korkusu başlamış, okuma oranı ve yayın tirajları önemli ölçüde düşmüştür (Kabacalı, 1990: 219,221). Demirkent 1980 de Hürriyet te kaleme aldığı yazısında televizyonun icat edildiği günden bu yana tüm gazetelerin kendilerine bir çıkış yolu aradığını fakat çözüm yolu bulamadıklarına değinmektedir. Televizyonun göze ve kulağa hitap etmesi yüzünden insanda okuma tembelliği yarattığını da inkâr edilemeyecek bir gerçek olarak ifade etmektedir (1982: 111). Askeri darbe ile uygulanan baskı sonucunda gazetelerin içeriğinde de değişimler kaydedilmektedir. 12 Eylül döneminde gazeteler apolitik bir tavır benimsemek zorunda kalmışlar ve toplumsal muhalefeti dillendirme işlevinden uzaklaşarak magazinleşme eğilimi içine girmişlerdir. Bu dönemde satış çizgisi yükselen Tan gazetesi asparagas haberlere yer vermiştir. (Özgen, 2000: 63) 12 Eylül döneminin bilançosuna bakıldığında, basın ile ilgili şaşırtıcı sonuçlara ulaşılmaktadır. Gazetecilere toplam 3 bin 315 yıl 6 ay hapis cezası verilmiş, yasaklar nedeniyle İstanbul da gazeteler toplam 300 gün yayımlanamamış, 3 gazeteci öldürülmüş, 31 gazeteci tutuklanmış, gazetecilerden 12 milyar 848 milyon lira tazminat istenmiş ve 39 ton gazete, dergi ve kitap sakıncalı olduğu için imha edilmiştir ( Dünyada yaşanan teknolojik gelişmeler ve küreselleşmenin etkisi Türkiye de basın alanında yenilikleri takip etme ihtiyacını doğurmuştur lerde Yeni Asır gazetesinin öncülüğüyle bilgisayar teknolojisi kullanılmaya başlanmış; 1500 kişiyle yapılan iş, kişiyle yapılır olmuştur. Yeni Asır ilk defa 1981 yılında

32 19 bilgisayardan dizgisiz, pikajsız ve montajsız bir sayfa çıkarmıştır (Ilgaz, 2000: 47). Bu dönemin önemli olaylarından biri de Sabah gazetesinin yayınlanması olmuştur te yayınlanmaya başlayan gazetenin, bol resme, büyük başlıklara, çarpıcı haberlere, promosyon kampanyalarına ağırlık vermesi zamanla tirajını arttırmıştır (Topuz, 2003: 287). Bu gelişmelerin geçmişte benimsenen fikir gazeteciliğinden uzaklaşma sonucunu doğurduğu söylenebilir yılından itibaren Araştırmacı Gazetecilik olgusu hayatımıza girmiştir. Batıda olduğu gibi Türkiye de de masa başı habercilik yerini uyuşturucu, kadın ticareti, çeteler, mafya, dinleme gibi konuların ele alındığı özel haberlere bırakmıştır (Bülbül, 2000: 228). Ülkemizde basının ortaya çıkışı ve gelişim süreçlerinde siyasal ve toplumsal etkenler ön plandayken liberalizmin de etkisiyle 80 li yıllardan itibaren ekonomik öğelerin ön plana çıktığı görülmektedir. Türkiye de televizyon devlet tekelinde iken, uydu sistemi aracılığıyla yurt dışından ülkeye yayın yapma olanağı belirmiş bu da tekelin delinmesi sonucunu doğurmuştur (Koloğlu, 2006: 160). Böylece dünyadaki gelişmelere paralel olarak Türkiye de televizyon yayıncılığında çoksesliliği kabullenmiştir. 31 Ocak 1968 de TRT nin yayına başladığı tarihten 22 yıl sonra Mayıs 1990 da Star 1 adlı özel televizyon kanalı Anayasa nın televizyon yayıncılığını devlet tekeline bırakması nedeniyle yayınlarını yurtdışından yapmak zorunda kalmıştır de Teleon, Show TV, Kanal 6, 1993 te Cine 5, ATV, Kanal D yayın hayatına girmiştir yılında da yayıncılık faaliyetlerini denetlemek amacıyla Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) kurulmuştur (Dursun-Alemdar, 1999: ). Büyük sermaye sahipleri bu alanı cazip bulmuşlar ve işadamları medyada söz sahibi olmuşlardır. Böylece basınımızda tekelleşme ve akabinde holdingleşme başlamıştır. Siyasilerin medya desteğine olan talepleri, promosyonlar, özel radyo ve televizyonlara geçiş ve artan maliyetler tekelleşme sürecinin ardında yatan faktörlerdendir (Ilgaz, 2000: 52). Özel televizyon ve radyo kanallarının sayısının artması sonucunda gazetelerin satış oranlarında meydana gelen düşüş, promosyon rekabetinin artmasına neden olmuştur. Hatta 1991 de gazete patronlarının tiraj arttırma çabalarının televizyon ekranlarında da tartışıldığı görülmektedir. Gazeteler, Körfez Krizi sırasında Amerika yı destekler tarzda yayınlar yapmışlar ve bu durum Türk kamuoyunun basına küsmesine sebep olmuştur. Hürriyet, Sabah, Milliyet, Türkiye, Bugün ve Meydan gazetelerinin,

33 Nisan ayında lotarya reklamları için TRT ye ödedikleri miktar 7,5 milyar liraya ulaşmıştır (Karadeniz, 2003: 183). Holdingleşen basın gruplarının ticari kaygıyla hareket etmeleri, halkı bilgilendirme, eğitme gibi işlevlerin ikinci plana itilmesi sonucunu doğurmaktadır. Ülkemizde geçmiş dönemlerde yayınlanan gazetelerde fikir gazeteciliği ön plandayken 80 li yılların sonuna doğru magazinel unsurların ön planda olduğu, daha çok para kazanabilmek için çeşitli hediyeler dağıtan, bol fotoğrafa yer veren gazetecilik anlayışının benimsenmeye başladığı görülmektedir. 90 lı yıllarda medya alanında ticari-özel yayıncılığın başlaması, tekelciliğin ortaya çıkışı gibi gelişmelerin ardından internetin hayatımıza girişi büyük bir değişimi de beraberinde getirmiştir. Yazılı ve görsel medyaya nazaran yatırımının daha az masraflı olması sebebiyle elektronik gazetecilik önem kazanmaya başlamıştır. Büyük gazetelerde toplam giderin yüzde 40 ı haber toplama, yazma ve sunmaya; geri kalan yüzde 60 ı basma, pazarlama ve dağıtmaya harcanırken elektronik gazetecilik dağıtım şirketi ve bayiyi ortadan kaldırdığı için daha avantajlı görülmüştür te internette ilk Türkçe yayını Aktüel dergisi yapmış; hemen arkasından Leman dergisi ve 1996 da da Zaman gazetesi internette yerini almıştır (Koloğlu, 2006: 181). Henüz internette olmayan gazetelerin açığını kapatan Xn (Eksen) ise her gün günlük gazeteleri tarayarak, seçme haberleri ve köşe yazılarını internete taşımıştır yılında da Türkiye nin büyük medya grupları Milliyet, Hürriyet, Sabah internetteki yerlerini almaya başlamıştır (Basım, 2002: 15). Türkiye nin internet gazeteciliği konusunda dünyadaki gelişimleri yakından takip ederek değişime ayak uydurduğu söylenebilir. Ulusal basında son yıllarda içerik anlamında meydana gelen değişim göz ardı edilemez. Önce televizyonun, sonrasında internet gazeteciliğinin etkisiyle büyük yayın grupları tarafından çıkarılan gazetelerin görsel malzemeye daha çok yer vermeye başladıkları görülmektedir. Koloğlu nun 14 Haziran 2006 tarihli ulusal gazeteler üzerine yaptığı araştırma sonuçları bu durumu açıklar niteliktedir. Yapılan araştırmada Posta, Zaman, Hürriyet, Sabah, Milliyet, Vatan, Akşam, Yeni Şafak, Cumhuriyet ve Radikal gazeteleri incelenmiş ve satış rakamıyla Posta gazetesinin birinci sırada olduğu tespit edilmiştir. İçerik açısından en büyük yüzdeyi reklamların oluşturduğu, ekonomi bölümlerinin önem kazandığı dikkat çekmektedir. Cumhuriyet, Zaman gibi gazetelerde

34 21 magazinleşme ya da eğlendirici haber bölümü bulunmazken; bulmaca eki vermeyi ilke edinen gazetelerde eğlenceye ayrılan alanların daha geniş olduğu kaydedilmektedir lerden önce önemli olan ve gazetenin politikasını belirleyici sayılan başyazar köşe yazarı olmakta ve gazetede onunla hem fikir olmayan yazarlara da rastlanmaktadır. Köşe yazarları tek bir alanda uzman değillerdir ve televizyon programlarına da katıldıklarından bu programlar yazılı basını da yönlendirici olmaktadır (2006: ) li yıllarda basının genel karakterine bakıldığında diğer dönemlerden farklı olarak, gelişen teknolojinin ve hayatımıza giren sosyal medya olgusunun etkisiyle hemen herkesin haber-bilgi paylaşabilir duruma geldiği görülmektedir. Artık büyük medya kuruluşları gazete içeriklerini sosyal medyada yer alan haberlere, bilgilere göre oluşturmaya başlamışlardır. Televizyon kanalları, radyolar, gazeteler Facebook, Twitter gibi sosyal ağlarda anlık haber ve bilgi paylaşımı yapmakta; hedef kitleden anlık olarak geribildirim alabilmektedir. Sosyal medyada fenomenleşen, popüler hale gelen kişilerin paylaştıkları fikirler, fotoğraflar baskı yoluyla evimize ulaşan gazetelerin de sayfalarını süslemektedir. Köşe yazarları, muhabirler internette şahsi hesapları üzerinden olaylar ve durumlarla alakalı paylaşımlar yapabilmektedir. Çoksesliliğe imkân vermesi, taze habere ulaşma kolaylığı sağlaması açısından iyi bir gelişme olmasının yanında, çoğu zaman kitlelerin doğruluğu ispatlanmamış bilgilere, haberlere itibar etmesi ya da yapılan maksatlı haberlerin; kitle iletişim araçlarının doğruluk, gerçeklik işlevleri açısından sorgulanmasına yol açmaktadır TÜRKİYE DE YEREL MEDYANIN GELİŞİMİ Önemli olayların, sanatsal, siyasal, kültürel gelişmelerin, genel bilgilerin ülkenin tümünde paylaşılması ulusal basın ile gerçekleştirilmektedir. Yerleşim birimlerine ait haberlerin, bilgilerin yer aldığı ve dağıtımı sadece basıldığı yerde yapılan gazeteler ise yerel gazete olarak adlandırılmaktadır. Türkiye de genelde yerel basına, Anadolu basını, taşra basını, mahalli basın gibi isimler de verildiği de görülmektedir. Yerel basın ulusal basından farklı olarak yayınlandığı yerleşim birimi hakkında detaylı bilgilere ulaşılmasını sağlamaktadır. Yerel kamuoyuna yönelik hareket alanı içindeki iletişim araçları bir bütün olarak Yerel Basın olarak nitelendirilmekte olup; yerel basın araçlarının en önemli özellikleri, hedef kitleleri olan yöre insanları ile daha yakın bir

35 22 iletişim ve yüz yüze bir etkileşim içinde olmalarıdır (Vural, 1999: 41). Ülkemizde yerel basın azınlıkların etkisiyle ortaya çıkmış ve gelişme göstermiştir Osmanlıda Yerel Basın ve 1864 Vilayet Nizamnamesi Girgin; Osmanlı vilayetlerinde yerel gazeteler (vilayet gazeteleri) çıkarılmasının ardında yatan sebepleri, toplumdaki artan ayrılıkçı eğilimleri dengelemek ve Avrupa da özellikle Araplara yönelik sayıları artan Arapça süreli yayınların etkisini bastırmak olarak açıklamaktadır. Bu amaçla; Osmanlıcılık ve İstanbul Sultanı çevresinde toplanma temasını savunan El Cevaib gazetesi ile Beyrut ta Türkçe-Arapça ilk vilayet gazetesi Hadikat al Ahbar 1860 yılında yayınlanmıştır (2001: 85). Tanzimat ın ilanı, Batılılaşma hareketleri ve akabinde yapılan yeniliklerin basının oluşumuna ve gelişimine olumlu bir etkisi olduğu söylenebilir yılında Osmanlı ülkesinde Takvim-i Vekayi, Ceride-i Havadis, Tercuman-ı Ahval, Tasvir-i Efkâr, azınlık gazeteleri ve Fransızca yayınlanan gazetelerle birlikte mevcut gazete sayısının on kadar olduğu görülmektedir. Osmanlı yöneticileri Avrupa daki hükümetleri zaman zaman sarsan basın gücünden endişe duyarak, basına hukuki bir düzen vermek amacıyla 1864 te Matbuat Nizamnamesi adında basın tüzüğü çıkarmışlardır (İnuğur, 2005: 201). Çok geniş bir alana hükmeden Osmanlı İmparatorluğu nda Eyalet Sistemi nden Vilayet Sistemi ne geçilmesi de aynı yıl yürürlüğe giren Vilayet Nizamnamesi ile olmuştur. Yerel yönetimlerle ilgili yapılan düzenlemeyle Tuna, Bosna, Suriye, Erzurum, Halep, Edirne, Trabzon ve Trablusgarp vilayetleri kurulmuş; her vilayette kendi gereksinmesini karşılamak için bir de basımevi kurulması o döneme kadar sınırlı bir kültürel yapı içinde bulunan bu bölgelerin gelişmesini sağlamıştır (Koloğlu, 2006: 31,32). İl ve bölge gazeteleri olarak yayınlanan gazetelerin devlet tarafından desteklendiği görülmektedir. Valinin ya da mektupçu denen vali yardımcısının yönetiminde olan bu gazeteler, İstanbul daki hükümetin kararlarını taşraya duyururken; devlet de gazetelere basımevleri sağlamıştır (Topuz, 2003: 31). Sultan Abdülaziz döneminde çıkarılan Vilayet Nizamnamesi nin Anadolu da gazeteciliğin başlamasında ve gelişiminde önemli etkisi olmuştur. Doğu da ilk yerel gazete 1867 de Erzurum da yayınlanan Envar-ı Şarkiye (Doğu nun Nurları), ikinci gazete ise 1881 de İzmir de yayınlanan Aydın isimli gazetedir (Bülbül, 2000: 31). O

36 23 yıllarda sekiz sancağı içine alan Erzurum vilayetinde toplam nüfus yaklaşık 650 bin kişi olmakla beraber; nüfusun 110 bini Ermeni olduğundan Envar-ı Şarkiye gazetesi bölgesel ve Türkçe-Ermenice olarak yayınlanmıştır (Topuz, 2003: 33). Koloğlu nun verdiği bilgilere göre ise; 1865 te Rusçuk ta Türkçe-Bulgarca yayınlanan Tuna, aynı yıl Şam da Türkçe-Arapça yayınlanan Suriye, 1866 da Trablusgarp ta Trablusgarp, 1867 de ise Halep te Türkçe-Arapça olarak çıkarılan Gadir el Fırat, Cebeli Lübnan da Arapça Fransızca yayınlanan Lübnan isimli gazeteler ilk vilayet gazeteleridir. Gazetelerin resmi dil olan Türkçenin yanı sıra bölgenin yaygın olan ikinci diliyle de yayınlanması, Osmanlı yönetiminin uyrukları eşit saydığının bir göstergesidir (2006: 32). Takip eden yıllarda uygulamanın yaygınlaştığı görülmektedir yılında Osmanlı Devleti nin İstanbul dışında kalan yörelerinde, 22 si vilayet gazetesi olmak üzere 29 gazete yayınlanmaktadır ve bunların 11 i bugünkü Türkiye sınırları içerisinde bulunmaktaydı (Girgin, 2001: 86). Selanik te 1895 te yayın hayatına başlayan Yeni Asır gazetesi; 1924 ten itibaren İzmir de yayınlanmaya başlanmış, yeni Türk Alfabesi nin kabulünden hemen sonra, verilen kanuni süreden altı ay önce ülkemizin yeni alfabeyle basılan ilk gazetesi olmuştur ( Vilayet gazetelerinin en önemli etkisi gazeteciliğin yaygınlaşmasını sağlamış olmasıdır. Vilayet gazeteleri bölgeye merkezi yönetimin kararlarını sağlıklı yansıtma görevini yerine getirmişler; basımevi için gerekli yatırımın devletçe yapılması özel girişimcileri büyük masraf yapmaktan kurtarmış ve gazeteler vasıtasıyla taşrada kültür yaşamı hareketlenmiştir (Koloğlu, 2006: 33). Vilayet gazeteleri yoluyla birçok yörede ilk kez süreli yayın çıkarılmış, zaman zaman ekler yayınlanmış, resim ve karikatüre çok az yer verilmiş, Anadolu da birçok ilin ve Ortadoğu da bazı ülkelerin basın tarihleri vilayet gazeteleriyle başlamıştır (Girgin, 2001: 89-90). Küçük boyda, az sayıda, haftada bir çıkan vilayet gazetelerinde devlet ilanları, resmi tebliğiler ve makaleler yer almış; fakat bu gazeteler özel muhasebe memurları tarafından çıkarıldığı için gazeteler etrafında gazeteci bir sınıfı doğmamıştır (Şapolyo, 1971: 205). İlk olarak azınlıklar tarafından çıkarılan gazetelerin yakından takip edilmesi, vilayetlerde gazete çıkarılmasının önemsenmesi, İstanbul odaklı yönetim anlayışından Anadolu ya da önem veren bir anlayışın başlaması ve illerde yıllıkların (salname) yayınlanmasının Anadolu nun kalkınmasına önemli etkisi olduğu söylenebilir.

37 24 Anadolu basının gelişiminde İstanbul basının etkisi de yadsınamaz. Anadolu basını 1908 de ilan edilen ikinci Meşrutiyet ve İstanbul basınının etkisi ile ivme kazanmış; İstanbul basınını taklit eden yayın organları ilk kez siyasi karakter taşıyan başyazılar ve bağımsız yerel konulara değinen yazılar yayınlamışlardır (Yücel, 1999: 174). Vilayet gazetelerinde Padişah ile ilgili haberler öncelikle yer almaktadır. Kamu görevlilerinin atama, yükselme ve ödüllendirilmeleri, yeni yasa düzenlemeleri; bunun yanı sıra demiryolu, yol, telgraf hattı yapımları, sağlık konuları, hava durumu ile ilgili bilgiler, valilerin konuşmaları, savaşlar, buluşlar, yabancı konsolosların gezileri vilayet gazetelerinde yer alan haberler arasındadır (Girgin, 2001: 87). Ayrıca Koloğlu; Yemen gazetesinde kadın eğitiminin önemi konusunda yapılan toplantı, Yanya gazetesinde bir lisenin diploma töreni, Trablusgarp gazetesinde ise Anadolu da yaşanılan açlıkla ilgili verilen bilgiler olduğunu kaydetmektedir (2006: 35,36). İlerleyen yıllarda yerel gazeteciliğin gelişmeye başladığı, gazete sayısında artış olduğu görülmektedir. İzmir de 1904 te Ahenk ve Köylü, 1910 da Selanik te Rumeli gazetesi, Genç Kalemler dergisi, Diyarbakır da Dicle, Yeyman, Bolu da Dertli ve 1911 de Konya da Babalık gazeteleri yayınlanmıştır (Şapolyo, 1971: 206). Birinci Dünya Savaşı ile ülkede basın adına yaşanılan olumlu gelişmeler zarar görmüştür. Savaştan önceki dönemde özellikle 1910 ortalarında taşra basını en parlak dönemini yaşamış ve 100 den fazla süreli yayının çıkmıştır (Yücel, 1999: 174). Ülkemizin ilk yerli haber ajansı ise 1911 de kurulan Osmanlı Telgraf Ajansı dır ve önemli ölçüde devlet desteği almıştır (Bülbül, 2000: 22) Milli Mücadele Döneminde Yerel Basın Milli Mücadele döneminde kamuoyunun aydınlatılmasında, milli bilincin oluşturulmasında, yönetimle halk arasında bilgi akışının sağlanmasında basının çok önemli rolü olmuştur. Savaş ortamında yaşanan tüm olumsuzluklara rağmen basın amacından taviz vermemiş ve görevini yerine getirmek için mücadele etmiştir. Bu dönemde Anadolu da yayınlanan gazetelerin büyük bir kısmının milli mücadeleye destek verdikleri görülmektedir. Kâğıdın, mürekkebin bile bulunmadığı, meslekten yetişmiş mürettip ve matbaacının olmadığı Anadolu illerinde her türlü yokluğa rağmen bir-iki sayfalık gazetelerin çıkarılmış; Anadolu halkının birlik ve beraberliğini sağlama çabalarının sürdürülmüştür. Öte yandan İzmir, Balıkesir, Bursa, Konya, Kastamonu,

38 25 Ankara, Adana, Sivas, Elazığ gibi illerde yayınlanan gazeteler, İstanbul Hükümetinin yıpratmaya çalıştığı Kuvayı Milliye ruhunun kuvvetlenmesi ve yaygınlaşması için büyük gayretler göstermişlerdir (İnuğur, 2005: 351). Hem siyasi açıdan karışık olan, hem de maddi açıdan çok büyük sıkıntıların yaşandığı bu dönemde basın tarihimizin en büyük mücadelesinin verildiği söylenebilir. Baskı makinelerinin at ve öküz arabalarıyla ilden ile taşındığı, bazı yerlerde gazetelerin esericedit denilen yazı kâğıtlarına basıldığı, en basit baskı araçlarının kullanıldığı bilinmektedir (Topuz, 2003: 118). İtilaf Devletleri tarafından işgal edilen bölgelerde basın üzerinde büyük baskı uygulanmıştır. Yunanlılar İzmir i işgal ettikten sonra basına sansür koymuşlar; bazı gazeteler zorla Yunan bildirilerini yayınlamak durumunda kalmışlar; İzmir de yayınlanan Anadolu, Duygu, Ahenk, Köylü gazeteleri ise bağımsızlık savaşını savunmuştur (Özkaya, 1989: 7). Güney illerinde de gazete çıkarmak için büyük çaba sarf edilmiştir. Fransızlar tarafından işgal edilen Adana da 1918 de çıkarılan Yeni Adana gazetesi Fransız işgal kuvvetlerine karşı Türk milletinin haklarını savunmuş; yedi sayı çıktıktan sonra kapatılınca Pozantı da tren yolunda bulunan bir vagon içerisinde Şapoğraf ile basılmıştır. Türk Sözü gazetesi de Adana da bu dönemde çıkarılan bir diğer gazetedir (Şapolyo, 1971: 208). İstanbul dan ve Padişah otoritesinden uzakta olması sebebiyle Anadolu da mücadeleye destek amaçlı pek çok gazete yayınlanmıştır. Özkaya nın verdiği bilgilere göre; o dönemde Anadolu da çıkarılan ve milli mücadeleyi destekleyen gazeteler şunlardır: İzmir e Doğru, Doğru Söz (Balıkesir),Yeni Adana, Açıksöz (Kastamonu), Babalık, Öğüt (Konya), Küçük Mecmua (Diyarbakır), Albayrak (Erzurum), Emel (Amasya), Ahali (Edirne), İstikbal (Trabzon), Işık (Giresun), Ahali (Samsun), Anadolu (Antalya), Satvet-i Milliye (Elazığ), Amal-ı Milliye (Maraş), Türkoğlu, Dertli (Bolu), Yeşil Yuva (Artvin), İrade-i Milliye (Sivas), Hâkimiyet-i Milliye (Ankara). Anadolu gazetelerinin yayınları ve yaptıkları değişiklikler Mustafa Kemal Paşa tarafından dikkatle izlenmiş ve değerlendirilmiştir (1989: 14). Anadolu basınında yazan gazeteciler sadece yazı, yani basın yoluyla değil fiili olarak da düşmana karşı koymuştur. Nitekim Anadolu basını mensuplarının düşmana karşı ilk direnişi Hukuk-u Beşer gazetesinin başyazarı olan Osman Nevres in (takma adı Hasan Tahsin) 1919 da İzmir Kordonboyu nda karaya çıkan Yunan askerlerine ilk kurşunu atmasıyla başlamıştır (İnuğur, 2005: 352).

39 26 Genç vatanseverler tarafından Anadolu da çıkarılan bu gazeteler, mücadele sırasında gerçekleşen olayları, gelişmeleri takip ederek halkı bilgilendirmişler ve harekete geçirmişlerdir. Belirgin zaman ya da durumlarda bir takım sözcükler, olağandan daha büyük bir güç içerebilmekte; Milli Mücadele döneminde gazetelerde yayınlanan şiir ve kahramanlık hikâyeleri, duygulu vecize ve anlamlı sözler halkın coşkusunu arttırabilmektedir(ayhan,2007: 32). Bu dönemde basın; kamuoyu oluşturma, haber ve bilgi verme gibi işlevleri imkânlar dâhilinde yerine getirebilmiştir. Hâkimiyet-i Milliye de emperyalizmle savaş ilke edinilmiş; her gün bağımsızlığı savunan yazılara yer verilmiştir. Belli başlı Anadolu kentlerinde dağıtılan ve Kastamonu da çıkarılan Açıksöz gazetesinde Kuvay-ı Milliye coşkuyla desteklenmiş, İngiltere ye karşı geniş bir kampanya yürütülmüştür (Topuz, 2003: 120, 129). Bursa da basın hayatının hareketli olduğu illerden biridir. Bursa da Kafkas, Ertuğrul, Hüdavendigar Çocuk, Lokman Hekim, Yeni Hayat, Yoldaş, Genç Kalemler, Gündüz, Züğürt, Millet Yolu, Yeni Bursa, Fedakâr, Mücadele, İntibah, Bursa, İnkılâp gibi gazeteler çıkarılmıştır (Şapolyo, 1971: 214). Bu gazetelerden bazılarına Yunan işgali sırasında büyük baskı uygulanmıştır. Ertuğrul gazetesinde ancak Yunanlılar Bursa dan kovulduktan sonra ulusal bağımsızlık savaşını öven ve halkı şevklendiren yazılar yayınlanabilmiştir. Kevkep gazetesi de Yoldaş gazetesiyle birleşerek 1921 den itibaren Yoldaş adıyla yayın hayatına devam etmiştir (Özkaya, 1989: 9). Yoldaş gazetesi sosyalist eğilimli bir gazete olmakla beraber; gazetenin başlığı altında İşçi, çiftçi ve emekçi halk yararına çalışır, siyasi, edebi ve sosyal Türk gazetesidir. notu yer almaktadır (Topuz, 2003: 137). Kuvayı Milliye ruhu ile yeni çıkan gazetelerin yanında, önceki yıllarda yayın hayatına başlamış olan gazeteler de mevcuttur. Bu gazetelerden biri Konya da II. Meşrutiyet döneminde yayınlanmaya başlayan Babalık gazetesidir. Yayına başladığı günden itibaren haftada iki gün düzenli olarak yayınlanan bu gazete 1921 de günlük yayınlanmaya başlanmıştır. İlerici fikirleri savunan Babalık gazetesinde Mustafa Kemal in Erzurum Kongresi nde belirlediği temel ilkeler kamuoyuna yansıtılmaya çalışılmış; gazete dini konular yanında, eğitim konusuna da eğilmiş, kızların okutulması fikrini savunmuştur (İnuğur, 2005: 360).

40 Cumhuriyet in İlk Yılarında Yerel Basın Milli mücadele hareketiyle gazete sayılarında başlayan artışın ilerleyen yıllarda da devam ettiği görülmektedir Mayıs ı ile 1938 sonu arasında ülkede toplam 582 gazete yayınlanmış; bunların 176 sı İstanbul da, 406 sı taşrada çıkmıştır. İstanbul da ve taşrada yayınlanan gazetelerin yarısından azı günlük gazetelerdir (Yücel, 1999: 174). Gazete tirajlarında ise savaş ortamı ve maddi imkânsızlıklar göz önüne alındığında rakamlar dikkat çekicidir. Açıksöz gazetesi İstanbul a uygulanan sansür nedeniyle zaman zaman 1500 adet satmış; Hâkimiyet-i Milliye den İstanbul a yaklaşık 400 adet gönderilmiş bunun dışında ordu birliklerine dağıtılmış, Babalık zaman zaman 1000 i aşan bir tirajı yakalamış, İzmir e Doğru gazetesi de 1000 in üzerinde tiraja sahip olmuştur. Başlangıçta 1000 adet basılan gazetelerin, önemli haberler veya vaazların yayınlandığı sayılarda 3000 adet basıldığı, İrade-i Milliye gazetesinin baskı sayısının 1000 den 5000 e çıktığı kaydedilmiştir (Ayhan, 2007: 321). Sayıları az olsa da milli mücadele karşıtı gazeteler halkı fikirleri doğrultusunda yönlendirmeye çalışmışlardır. İnuğur un verdiği bilgilere göre; 1920 de Balıkesir de Yunan Komutanlığı nın kontrol ve himayesinde yayınlanan İrşad gazetesi ile Mondros Mütarekesi nin imzalanmasının ardından Adana da çıkan Ferda gazetesi; Kuvayı Milliye direnişini yok etmek, Anadolu da kurulan direniş hareketini baltalamak amaçlı yayınlar yapmışlardır (2005: 362,363). Bu gazeteler dışında, Trabzon da Selamet, Kastamonu da Zafer, İzmir de Köylü, Şark, Müsavat, Islahat, Edirne de Teemmin, Bandırma da Adalet, Bursa da Bursa ve Mücahhede isimli gazeteler de mücadeleyi yıpratma amacı taşımışlardır (Girgin, 2001: 111). Değişen siyasi rejimle birlikte yapılan yeniliklerin halka benimsetilmesinde basının önemli bir etkisi olmuştur de yapılan Harf Devrimi ile Latin harflerine geçilmiş, basın dört ay içinde bu değişime uyum sağlamıştır. Basının tirajlarında büyük düşüş olması hükümeti basına yapılan maddi yardımı arttırmaya zorlamıştır. Harf Devrimi ile önceden yüzde 10 a varan okuryazarlık oranı yüzde 80 leri aşmıştır (Koloğlu, 2006: 119). Eğitim sorunlarının aşılmasına katkıda bulunma misyonunu üstlenen taşra basını, bu durum sonucunda yüzde 83, İstanbul gazeteleri de yüzde 60 oranla siyasi içeriklidir (Yücel, 1999: 174). Taşra basının gelişiminde sivil toplum örgütlerinin önemli etkisi olduğu görülmektedir. Türk Ocağı, Halk Evleri ve bunlarla

41 28 aynı paraleldeki bir meslek kuruluşu olan Muallimler Birliği kültür hayatımıza önemli bir canlılık getiren dergiler yayınlamışlardır (Polat, 2002: 20) Tek Parti Döneminde Yerel Basın Tek Parti dönemi hilafet, saltanat, komünizm taraftarı yayın yapan gazetelere çeşitli yasakların getirildiği, basının hükümetin tekelinde olduğu bir dönemdir. Ayrıca basının kamuoyu oluşmasındaki etkisi göz önünde bulundurularak; yerel basının bu anlamda işlevini yerine getirmesi amacıyla çalışmalar yapıldığı da görülmektedir. Bu yıllarda yerel gazetecilik açısından yaşanılan en önemli gelişme Ulus gazetesinin Karagöz ekiyle köylü vatandaşlara ulaşmasıdır. Karagöz gazetesiyle haberler basite indirgenmiş, Türkiye ve dünyadaki önemli gelişmeler Karagöz ve Hacivat ın ağzıyla aktarılmıştır. Daha sonra Muhtar Dayı ve Saban adlı gazeteler çıkarılmış; bu yayınlardaki amacın Köy Enstitüleri fikrini yaygınlaştırmak olduğu açıklanmışsa da başarılı olunamamıştır (Girgin, 2001: 127). Türkiye de yerel basın, 1937 de resmi ilan dağıtımıyla başlayan devlet yardımına bağımlı kalmış; ekonomik, içerik ve bazı sosyal sorunlar ile radyo-televizyonun etkisi bu bağımlılığın her dönem devam etmesine neden olmuştur (Yücel, 1999: 174). İkinci Dünya Savaşı ndan önce yerel gazetelere yenilerinin eklendiği görülmektedir de Tokat ta Yeşil Irmak, Samsun da Doğru Söz, Sivas ta Sivas Postası, Eskişehir de Eskişehir Postası, Kocatepe ve Yeni Gazete, İzmit te Körfez, Isparta da Doğan, Çorlu da Çorlu gazeteleri yayınlanmış; altı yıl süren savaş boyunca Anadolu da kâğıt kıtlığı nedeniyle gazete ve dergi çıkmamış; İstanbul gazeteleri fazla satış yapmaya başlamıştır (Şapolyo, 1971: 239). İllerde gazeteci cemiyetleri kurulması ise II. Dünya Savaşı sonrasında olmuştur yılında kurulan Türk Basın Birliği, 1946 da feshedilip yerine aynı yıl çeşitli illerde gazeteci cemiyetleri kurulmuştur (Altun, 1999: 245) da İstanbul Gazeteciler Cemiyeti nin ardından Ankara Gazeteciler Cemiyeti kurulmuş; gazeteciliğin giderek ayrı bir meslek dalı olmasıyla hemen hemen bütün illerde gazeteciler dernekler kurmuşlardır. İzmir, Bursa, Çukurova, Konya, Trabzon, Antalya, Mersin, Doğu Anadolu, Samsun, Adapazarı, İzmit Gazeteciler Cemiyetleri sosyal kültürel etkinliklere öncülük etmişlerdir (Bülbül, 2000: 90). Bu yıllarda ülkemizde çok partili hayata geçiş, Tanzimat tan itibaren yaşanılan

42 29 değişim, Batı nın etkisi ve dünyadaki değişimler basın alanındaki bu değişikliklerin yaşanmasına yol açmıştır Demokrat Parti Döneminde Yerel Basın Demokrat Parti nin kurulması ve yurt düzeyinde örgütlenmesinin ardından, bu partiyi destekleyen gazetelerin illerde ve ilçelerde yayınlanmaya başladığı görülmektedir de yayınlanan kararname ile gazete ve dergi kâğıtlarının tek elden ithali, 1958 de ilan ve reklamların tek elden dağıtılmasını öngören kararname kabul edilmiştir (Topuz, 2003: 202). DP döneminde yerel gazete sayısının artmış; bu dönemde resmi ilanların, siyasal görüşe göre verilmesi nedeniyle hükümet tarafından beslenen basın yaratılmış, yerel gazetelerin büyük bir bölümü böylece gittikçe güçlenmiştir. (Yücel, 1999: 174). Resmi ilanların tarafsız bir şekilde dağıtılması amacıyla kurulan Basın-İlan Kurumu nun girişimleri bazı yerel gazeteler tarafından adeta çıkar sağlama yolu olarak görülmüştür. Bölgelere ayrılan ilan kontenjanından pay almak üzere yayınlanan gazeteler; naylon gazete denilen yeni bir yerel basın türünü ortaya çıkarmıştır. Bu gazeteler haber ya da bilgi vermek amacıyla değil; geçim kaynağı, kazanç aracı olarak çıkarılmış gazetelerdir (Vural, 1999: 125). Şapolyo; yılları arasında basının bulunduğu durum ile ilgili değerlendirmesinde; gazetelerin tirajlarının yükseldiğini, en son modern baskı makinelerinin getirildiğini, büyük müesseseler halinde matbaaların kurulduğunu, kültürlü, değerli isimlerle gazeteciliğin meslek haline geldiğini ifade etmektedir (1971: 241) Radyo ve TV Yayınlarının Başlaması ve Yaygınlaşmasından Sonra Yerel Basın Televizyonun evlere girmeye başlaması gazetelerin içerik, sayfa düzeni gibi konularda yenilikler yapmasına neden olmuştur. Okuma yazma oranının düşük olduğu ülkemizde görselliğin ön planda olduğu bu yeni kitle iletişim aracına daha fazla ilgi gösterilmiştir. Gazete alma alışkanlığı ileri düzeyde olmayan toplumumuzda, haberlerin televizyondan takip edilmeye başlanmasıyla gazete satışlarında azalma olmuştur (Koloğlu, 2006: 137). Teknolojik gelişmelerin ulusal basın tarafından takip edilmesi ve uygulanmaya başlanmasının da yerel basın üzerinde olumsuz bir etki meydana getirdiği

43 30 söylenebilir. 70 li yıllarda kar amaçlı büyük sermayenin kontrolüne girmeye başlayan İstanbul basınının, teknolojiye büyük yatırım yapması, sadece devletçe verilen ilan ve reklam gelirleriyle ayakta durmaya çalışan, kalifiye eleman sıkıntısı çeken yerel basını zor durumda bırakmıştır (Yücel, 1999: 175). Bu gelişmelerden sonra İstanbul da bazı gazetelerin yerel basından yararlanma düşüncesiyle girişimlerde bulundukları görülmektedir. Günaydın gazetesi; İzmit, Eskişehir, Bursa da yayınlanan yerel gazetelerle teknik işbirliğine girerek bunların daha yüksek tirajlı olmasını ve yerel reklamlardan daha fazla pay almalarını sağlamış, diğer büyük İstanbul gazeteleri de Anadolu da matbaa kurup baskı yapma ve yerel ilaveler verme yolunu seçmişlerdir (Vural, 1999: 127). 80 lerin başında radyo-televizyonun öneminin arttığı, yazılı basının etkinliğinin azaldığı yönünde tartışmalar yaşandığı görülmektedir. Dünyadaki örneklere bakıldığında yazılı basın, her devirde özgürlüğün bayrağı olmuş, toplumsal düşünceyi ön plana çıkarmış, radyo ve televizyon ise otoritenin aracı olarak kalmıştır. Türkiye de ise; gazeteler, özgür kalmak için sadece kendi kaynaklarını zorlamış ve aynı zamanda radyo ve televizyon ile ekonomi dünyasında rekabet etmiştir. Yapılması gereken gazetelerin özgürlüğü ile radyo ve televizyondaki devlet otoritesini dengelemektir (Demirkent; 1982: 132) te özel radyo ve televizyon kurmaya ilişkin ilk girişimlerin başlamasıyla reklam pastasından pay almak isteyen gazeteler, televizyonlara ortak olmaya ya da televizyon istasyonu kurmaya yönelmişler; bunun sonucunda gazeteler, birer televizyon kanalı sahibi olmaya başlamıştır (Ilgaz, 2000: 52). Ulusal basında meydana gelen bu değişim tekelleşmeyi beraberinde getirmiştir. Liberalizme geçilmesiyle birlikte büyük sermayenin egemenliği basın alanında da ön plana çıkmıştır. Bu durum reklam ve ilan gelirleriyle ayakta kalmaya çalışan, maddi açıdan zorluk çeken yerel medyayı olumsuz yönde etkilemiştir. 24 Ocak kararları birçok gazetenin kapanmasına neden olmuştur da ülke çapında toplam 745 gazete yayınlanmış, bu gazetelerden 391 inin günlük, 354 ünün periyodik yayın yapan gazeteler olduğu belirlenmiş; 1984 ten sonra iki yıl içinde toplam sayısının yüzde 24 ünü oluşturacak şekilde Anadolu da 244 gazetenin yayın yaşamına son verildiği belirtilmiştir (Yücel, 1999: 176). Bu dönemde yaşanan önemli gelişmelerden biri de gazetelerin hazırlanmasında bilgisayarların kullanılması ve dizgi-baskı sürelerinin kısalmasıdır. Babıâli basını teknolojisini yenilerken, 1980 yıllarına kadar yalnızca

44 31 baskıyı ön planda tutmuş, dizgi gibi yan teknikler hep ihmal edilmiştir (Girgin, 2001: 153) dan Sonra Yerel Basın 90 lı yıllarda yerel basının durumuna bakıldığında tirajların yüksek olmadığı gazetecilik ruhuna sahip olmayan kişilerin de bu sektörde yer aldığı görülmektedir. Uçar, Anadolu Basını ile ilgili değerlendirmesinde; kalemini şantaj aracı olarak kullanmak isteyen, stadyumlara bedava girebilmek, mesleğin avantajlarından yararlanmak isteyen haber yazmaktan uzak sözde gazeteciler olduğu gibi, büyük bir özveriyle çalışan gazeteciler olduğunu da belirtmektedir. Anadolu da yayınlanan yaklaşık 800 gazeteden 405 i günlük olarak çıkmakta, 194 ü ofset tekniği ile basılmaktadır. Bursa, Eskişehir, Kocaeli, Sakarya, Konya, Adana ve Trabzon da yer alan 13 gazetenin toplam tirajı Anadolu da yayınlanan tüm gazetelerin elde ettiği 800 bin rakamının dörtte birini yani 200 binini oluşturmaktadır (1997: 35). Girgin in 1992 yılında yaptığı Yerel Gazeteler Araştırması nda da ortaya çıkan benzer sonuçlar dikkat çekmektedir. 800 dolayındaki yerel gazete arasında tirajı 10 binin üzerinde olan 4 gazete yer almakta; bunların 2 si Bursa da yayınlanmaktadır. Gazetelerin 247 si elle, 342 si makineyle, 274 ü ise bilgisayarla dizilmektedir. Araştırma sonuçlarına göre; Türkiye de iki tür yerel gazete bulunduğunu ortaya koymaktadır. Bunlardan bir bölümü her türlü koşulda gazetecilik yapmaya çalışan idealistler, ötekiler ise resmi ilan gelirlerinden yararlanmak isteyen matbaacılar dır (2001: 205) den itibaren basın alanında yaşanmaya başlayan değişimler, sonraki yıllarda özel radyo ve televizyonların sayısının artması, internetin kullanımının yaygınlaşması ile devam etmiştir. İnternetin getirdiği yeniliklerin ulusal basında uygulanmasının ardından yerel gazeteler de internette web sayfası oluşturmuşlar; böylece kâğıda basılı gazetelerde yer almayan haberler de okurlarla paylaşılmaya başlanmıştır. Yeniliklere, değişimlere rağmen basın tarihimizde her dönemde iktidar-basın arasında yaşanılan sorunların 2000 li yıllarda da devam ettiği görülmektedir. Ak Parti iktidarının Devlet Bakanı Kürşad Tüzmen Gaziantep te Söz Halkın gazetesini, toplumun önünde yırtarak gerçek dışı haberler yaptıkları konusunda suçlamada bulunmuştur yılında dikkat çeken bir başka olay da; valinin ve kamu yetkililerinin usulsüz uygulamalarını ve yolsuzluklarını eleştirdiği gerekçesiyle Muş Haber gazetesinin Genel Yayın Yönetmeni

45 32 ve Haber Yayın Koordinatörü 5 ayrı davadan yargılanmışlar ve hapis cezası ile 80 milyar lira tazminat ödemeye mahkûm olmuşlardır (Şahhüseyinoğlu, 2005: 239, 241). Türkiye İstatistik Kurumu nun 2012 Yazılı Medya İstatistikleri ne göre; gazetelerin %90,4 ü yerel, %3,4 ü bölgesel ve %6,2 si ulusal yayın yapmaktadır. Araştırma sonuçları, 2012 yılında gazete ve dergilerin sayısının 2011 yılına göre %4,9 oranında arttığını göstermektedir ( Gazete sayısı artmasına rağmen içerik açısından yerel gazetelerin ulusal basın etkisinde kaldığı söylenebilir. Mevcut yasal düzenlemeler, yerel medyaya kar amacıyla davranmaktan başka seçenek bırakmamış; medya ortamındaki düzenlemelere, hâkim rekabet ve tekelleşmeye bağlı olarak yerel medya, ayakta durabilmek için tek varoluş biçimi olarak yaygın medyayı taklit etmiştir. Yerel medya açısından sevindirici olan gelişme ise; 1997 yılında Bağımsız İletişim Ağı nın kurulması olmuştur. 56 yerel radyo, 12 yerel gazete ve 6 yerel televizyonun imzaladığı deklarasyonla bu medya kuruluşlarının internet ortamından yararlanarak ortak haber havuzu etrafında bir araya gelmesiyle, yerel medya küresel bir yer duygusuna sahip yerellikleri temsil ederek, birlikte evrenselleşmeleri hedeflenmiştir (Alankuş-Kural, 1998: 208). Yerel internet gazetelerinin içeriklerine bakıldığında; ili ve bölgeyi kapsayan haberlere yer verildiği; ancak birçoğunda ulusal gazete mantığıyla hareket edilerek yaygın basında yer alan haberlerin de sıklıkla kullanıldığı görülmektedir. Bu da bilgisayar başında oturarak, var olan yayınlanmış haberleri tekrar paylaşma durumunu ortaya çıkarmaktadır. Yerel gazeteler, bulundukları ilin, bölgenin ekonomik, siyasi, toplumsal özelliklerini, sorunlarını yansıtabilmeleri açısından büyük öneme sahiptir. Tarihi süreç incelendiğinde imkânsızlıklar içerisinde yöre halkını bilgilendirebilmek için çabalayan yerel gazetelerin yerini günümüzde internet ve sosyal medyanın gelişimiyle ulusal basının etkisinde kalan gazetelerin aldığı görülmektedir. Yerel basının özgün, kaliteli yayıncılık yapabilmesi gazete kadrolarının niteliğine de bağlıdır. Gazetecilik mesleği ile ilgisi olmayan kişilerin bu sektörde çalıştırılması önemli bir sorundur. Uzmanlaşmış kadroya sahip olmayan, teknolojik açıdan yetersiz yerel gazetelerde içerik açısından olumsuz bir yapı gözlenmektedir. Yerel basın kamuoyu oluşturma işlevini yerine getirebilmek için hedef kitleyi tanıyabilmeli, diğer kurum ve kuruluşlarla iletişim kurabilmelidir. Sayısal anlamda artış gösteren yerel gazeteler, yönetenler ve yönetilenler arasında köprü görevini yerine getirdikleri, bulundukları yörenin kalkınmasında önemli

46 33 bir etkiye sahip oldukları bilinciyle hareket ederek, kaliteli yayıncılık yaparak işlevsel anlamda da başarıya ulaşabileceklerdir.

47 34 İKİNCİ BÖLÜM İNTERNETİN DOĞUŞU VE SOSYAL MEDYA İnsan diğer canlılardan farklı olarak konuşabilme, düşünebilme, kendini ifade edebilme özelliklerine sahiptir. İnsanın yaradılışı gereği bu özelliklere sahip olması onun iletişim kurma ihtiyacını da beraberinde getirmiştir. İlk insanların mağara duvarlarına resimler çizerek, ateş yakarak ve çeşitli yöntemler kullanarak bilgi ve haber ihtiyaçlarını karşılamaya çalıştıkları bilinmektedir. İnsanın bir topluma ait olma ve paylaşma ihtiyacı onun değişik iletişim yöntemleri bulmasına sebep olmuştur. İletişimi kısaca, bilgi üretme, aktarma ve anlamlandırma süreci olarak tanımlayabiliriz (Dökmen, 1994: 19). Bu tanımdan yola çıkarak; insanların duygularını, düşüncelerini sözlü, sözsüz ve yazılı olarak ifade etmelerini iletişim olarak kabul edebiliriz. Konuşarak, yazarak ve beden diliyle düşüncelerini diğer insanlarla paylaşan insanoğlu; zamanla kitle iletişim araçları dediğimiz gazete, radyo, televizyon gibi araçları kullanmaya başlamıştır. Yazı ve matbaa kavramlarının varlığını bile bilmeyen, iletişimin yalnız konuşma dilinden oluştuğu kültürler birincil sözlü kültür ; buna karşılık günümüz ileri teknolojisiyle yaşantımıza giren telefon, radyo, televizyon ve diğer elektronik araçlar sözlü nitelikleri, üretimi ve işlevi önce yazılı metinden çıkıp sonra konuşma diline dönüştüğü için ikincil sözlü kültür ü oluşturur (Ong, 1995: 23) DÜNYADA SOSYAL MEDYANIN DOĞUŞU Teknolojide meydana gelen hızlı değişimler internetin insan hayatına girmesi sonucunu doğurmuş; böylece zamansal ve mekânsal açıdan iletişim kurmada yaşanılan zorlukların azalması ve kültürlerarası diyalogların daha kolay kurulması imkânı doğmuştur. İnternet ile ilgili şimdiye dek yapılan tanımlardan en kısa ve en uygun olanı internetin çağın rönesansı olmasıdır (Türkoğlu, 2001: 1). Kolay, ucuz ve hızlı bir şekilde bilgiye güvenli erişimi sağlayan internet; evden alışveriş, bankacılık hizmetleri, radyo-televizyon yayınları, günlük gazete servisleri gibi uygulamaları ile aslında bir hayat kolaylaştırıcıdır, aynı zamanda, kişilerin fikirlerini serbestçe söyleyebilecekleri

48 35 ortamlar barındıran bir demokrasi platformu ve pek çok yararlı bilginin bir tuşa basmak kadar yakın olduğu dev bir kütüphanedir (Erdoğan, 1995: 60) Sosyal medyanın ortaya çıkışı da kuşkusuz ki internet alanında yaşanılan baş döndürücü gelişmeler sonrasında olmuştur lı yıllarda Amerika Birleşik Devletleri nde askeri projeler, savunma sanayi, üniversite işbirliği ve yeniden yapılandırılmaya çalışılan bir enformasyon düzeni içerisinde doğumunu gerçekleştiren internet, günümüzde gerek iş hayatının gerekse de sosyal hayatın her metrekaresine nüfuz etmiştir. (Bulunmaz, 2013a: 16) 1972 yılında, internetin en popüler uygulaması olan (e-posta) uygulaması kullanılmaya başlanmış; internet halka tanıtılarak sivilleştirilme süreci hızlandırılmıştır. Hatta ilk kullanıcılarından biri de İngiltere Kraliçesi Elizabeth olmuştur (Basım, 2002: 14). İnternet ilk ortaya çıktığı yıllarda üniversitelerle sınırlı bir alanda kullanılmış; zamanla kullanım amacı değişmeye başlamıştır. Ward Christensen ve Randy Suess ın geliştirdiği BBS (Bulletin Board System) isimli ilkel sosyal medya aracından 11 yıl sonra İsviçre de dünyanın ilk web sitesi kurulmuş ve devamı hızlı bir şekilde gelmiştir ( İnternet, başlangıçta üniversitelerin mühendislik bölümlerinin etrafında kısıtlı bir çevreye hitap etmiş; ortak ilgi alanları çok belirgin olan bu çevrede, günümüzdeki forumların ilkelleri olarak nitelendirebileceğimiz BBS ler aracılığıyla iletişim kurulmaya başlanmıştır (Irak - Yazıcıoğlu, 2012: 8). Şu andaki sosyal medya olgusuyla karşılaştırıldığında kısıtlı imkânlara sahip olduğunu söyleyebileceğimiz BBS lerin zamanla yerini IRC lere bıraktığı görülmektedir. Internet Relay Chat (İnternet Aktarmalı Sohbet) şeklinde tanımlanan IRC ler; 1988 yılında Finlandiya da Oulu Üniversitesi öğrencisi olan Jarkko Oikarinen tarafından yazılmış ve dünyanın hemen her yerindeki insanların kullandığı bir platform haline gelmiştir. Günümüzde kullanılan MSN Messenger veya Yahoo Messenger gibi üstün niteliklere sahip programlar gibi görüntülü ve/veya sesli sohbet etmek yerine, IRC lerde düz-metin tabanlı bir iletişim söz konusudur. IRC nin popüler olmasının sebebi iki kişi arasındaki iletişimi sağlamasından çok, kişiler arası iletişimi aynı anda sağlamasıdır. Bu iletişim IRC de #kanal olarak adlandırılmıştır. Kullanıcı çoklu konuşmaya katılmak istediğinde, yüzlerce kanal arasından dilediğini seçer ve o kanaldaki konuşmalara dâhil olur ( İnternete

49 36 anındalık öğesini katması bakımından bir devrim niteliğinde olan IRC ler kısa süre içerisinde popülerleşmiş ve ev bilgisayarları kadar kafelerde de insanların yoğun kullanımına ev sahipliği yapmıştır. Bu dönemde Türkiye nin ilk interneti fenomeni de doğmuş ve #zurna chat odası (ve farklı sunuculardaki onlarca klonu) yoğun günlerinde yüzlerce kişiye iletişim olanağı sağlamıştır (Irak-Yazıcıoğlu, 2012: 9). İnternet hayatımıza girişiyle birlikte yaşam tarzlarında, ticari alanda, bilginin paylaşımında ve en önemlisi insan ilişkilerinde ve iletişim kurma şekillerinde pek çok yeniliğe neden olmuştur nın sonlarında yaygınlaşan Web 1.0 döneminde kullanıcılar geri bildirimde bulunamamakta, internetten gelen enformasyonu sadece tüketmekteydiler (Narin, 2013a: 86). Okunabilir web olarak da adlandırabileceğimiz Web 1.0 sitelerinin ( ) tamamen yayıncı odaklı olduğunu söyleyebiliriz. Çok yavaş bağlantı hızlarından dolayı son derece zayıf arayüze ve genellikle salt metin içeriklerine sahip Web 1.0 siteleri, kullanıcıyla neredeyse hiçbir etkileşime de giremeyen sitelerdi. Google, e-ticaret sitesi Amazon bu dönemin en önemli temsilcilerinden sayılabilir ( Irak ve Yazıcıoğlu bu dönemi şu şekilde açıklamaktadırlar: Beğeni kazanan bir sitenin popülerleşmesi büyük oranda sanal kadar gerçek dünyadaki konuşulurluğuna da bağlıydı ların sonunda popülerliği yakalayan EkşiSözlük ya da Zuxxi.com gibi siteler de bunu yarı-sanal hayata dokunabilmelerine borçluydular. İnterneti olmayan birinin bile bu sitelerde yapılan bir espriden haberi olabiliyor, internet kafeye gidip bu sitelere bakma ihtiyacı hissedebiliyordu. (2012:10) İnternetin insan hayatına kattığı yenilikler hızla artmaya başlamış, zamanla elektronik ortamda ticaret yapılması fikri üzerine çalışmalar yapılmış ve bu alanda da internet siteleri açılmaya başlanmıştır. Türkiye de Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından; Bilgisayar ağları aracılığı ile ürünlerin üretilmesi, tanıtımının, satışının, ödemesinin ve dağıtımının yapılması işlemi olarak tanımlanan e-ticaretin alım-satım alanında bir çığır açtığını söylemek mümkündür. Dahası bu gelişmeyle Web 1.0 dan Web 1.5 dönemine geçiş de başlamıştır. Narin in belirttiği şekliyle; Bir geçiş dönemi olarak kabul edilen Web 1.5, kullanıcıların göreli biçimde iletişime dâhil olduğu Amazon, Ebay gibi satın alma, satma ve alınan ürünle ilgili yorumda bulunmaya olanak veren internet uygulamalarını betimlemek için kullanılan bir ifadedir. (2013a: 86)

50 te Washington da Jeff Bezos tarafından kurulan Amazon. com da ilk önce kitap satışı yapılmış sonrasında insanların müşteri olarak yeniden dönmesi için satın alanlara kendi kitap eleştirilerini yazma opsiyonu eklenmiştir yılında da listeye yazılım, elektronik, video oyunları, oyuncaklar ve ev gereçleri eklenmiştir ( Zamanla bilgi ve iletişim teknolojileri alanındaki gelişmeler daha da artmış; bilginin daha hızlı bir şekilde aktarımı, paylaşılması insan hayatına büyük kolaylıklar sağlamaya başlamış ve 2004 yılında insanlar yeni bir kavramla tanışmıştır: Web 2.0 Web 2.0 ile kişisel bilgisayar uygulamalarının internet ortamına taşınması amaçlanmıştır. Geniş kitlelerin internet uygulamalarını kullanması Web 2.0 ile olmuştur. Klasik web yaklaşımları bu açıdan yetersiz kalınca kullanıcının katılımını amaçlayan yenilikçi ve özgürlükçü bir anlayış tercih edilmiştir. Web 2.0 konseptinde uygulamalar oluşturulmuş, uygulamalar oluşturuldukça konsept genişlemiş ve yenilenmiştir. Bu uygulamalardan bazıları; Wikipedia, YouTube, MySpace, flckr, del,icio.us, Meebo, zamzar dır ( Sanal ödeme sistemi PayPal ın üç çalışanının kurduğu YouTube ile ilk defa bir site tamamen kullanıcının yüklediği içerikle kendisini var etmiş, bu zamana kadar we (biz) olan internet, ilk defa you (sen, siz) olmuştur. Geniş bant internet teknolojilerinin de yayılmasıyla beraber, kullanıcı için kendi çektiği videoları, kendi çektiği sesleri paylaşması mümkün olmuştur (Irak-Yazıcıoğlu, 2012: 15). Bu dönemde internet kullanıcılarının pasif durumdan aktif duruma geçtiklerini söyleyebiliriz. Çünkü kullanıcılar artık içerik oluşturmaya, fikirlerini paylaşmaya, kısacası diğer insanlarla internet üzerinden etkileşim kurmaya başlamışlardır. Adeta insan aklının sınırlarını zorlayan yenilikleriyle hayatımıza nüfuz eden internet alanındaki son gelişmelerden biri de kuşkusuz Web 3.0 dır. İnsanların gelişmelere adapte olmakta ve yenilikleri takip etmekte zorlandıkları bu teknoloji çağında Web 3.0 ile Semantik Web ya da Anlamsal Ağ kavramları da literatüre girmiştir. Milliyet Gazetesi nde yer alan habere göre; İlk kez 15 yıl önce internetin mucidi Tim Berners-Lee tarafından bir vizyon olarak ortaya konulan semantik web; internet içeriğini dokümanlar olarak değil de anlamlar ve ilişkiler şeklinde organize eden ve sunan yeni yöntem olarak tanımlanmaktadır. Haberde yer alan bilgilerde; Semantik Web ile birlikte mevcut arama mantığının tamamen değişeceği, internette

51 38 aranılan bilginin tam ve çok daha güvenilir olarak bulunabileceği belirtilmektedir. Bilgisayara bir soru cümlesi ile soru sorulduğunda, bilgisayar tam olarak yarayacak bilgileri önümüze işlenmiş olarak getirecektir ( BBS ler ile başlayıp IRC ler, Yahoo, Ekşi Sözlük, Messenger, Google, YouTube, bloglar ile devam eden gelişim süreci interneti adeta günlük hayatın vazgeçilmezi haline getirmiştir. Yaşanılan değişimin bir bakıma insanların sanal dünya-sanal kimlikler ile gerçek hayat-gerçek kimlikler arasında sıkışıp kalmasına neden olduğunu da söyleyebiliriz. Her geçen gün sayısı hızla artan sosyal ağlar, birbiriyle konuşamayan, iletişim kuramayan pek çok insanın sanal dünya vasıtasıyla paylaşımda bulunan, konuşan, tartışan insanlara dönüşümünü sağlamıştır. Barış Bulunmaz tarafından Bir grup insanın belirli bir nedenle birbirleriyle bağlantı kurması olarak tanımlanan sosyal ağlar aracılığıyla çok uzakta bulunan kişilerle bile paylaşımda bulunabilme imkânı doğmuştur. Günümüzün Facebook ve MySpace siteleri gibi aynı özellikleri kullanan ve farklılaşan ilk sosyal paylaşım sitesi 1997 de kurulan SixDegrees.com olmuştur. SixDegrees.com, kullanıcılarına arkadaş listesi oluşturma, mesaj gönderme ve profil oluşturma özelliklerini sunmaktaydı. Ancak, 1999 yılında LiveJournal, 2002 de Friendster, 2003 te MySpace, 2004 te Facebook ve 2006 yılında da Twitter gibi birçok sosyal paylaşım sitesinin kurulmasıyla birlikte 2000 yılında SixDegrees sitesi rekabetin dışında kalmıştır (2013a: 20) Facebook Tarihler 4 Şubat 2004 ü gösterdiğinde insanlar, neredeyse tüm dünyayı etkisi altına aldığını söyleyebileceğimiz bir yenilikle tanışmış oldular. Facebook Inc İnsanların arkadaşlarıyla bilgi alışverişi yapmasını amaçlayan ve Harvard Üniversitesi öğrencisi Mark Zuckerberg tarafından kurulan Facebook, öncelikle Harvard öğrencileri için kurulmuştur. İki sene içinde Amerika Birleşik Devletleri ndeki tüm okullara yayılan bu sosyal ağ; Temmuz 2007 itibarıyla, 34 milyon kullanıcısıyla dünyanın en büyük üniversite tabanlı kullanıcılarına sahip olmuştur Ağustosu nda aylık 100 milyon aktif kullanıcısı olan Facebook, 2009 Nisan ında 200 milyon insana ulaşmış ve

52 Temmuz unda ise dört aydan kısa bir sürede Facebook kullanıcı sayısı 50 milyon daha artarak 250 milyona ulaşmıştır. Facebook teknik açıdan web otoriteleri tarafından en başarılı Web 2.0 uygulamalarından biri olarak gösterilmiştir ( Eğer bir ülke olsaydı, Çin ve Hindistan dan sonra dünyanın en kalabalık üçüncü ülkesi olabilecek durumda bulunan Facebook un aylık aktif kullanıcı sayısı 1.2 milyar kişiye ulaşmıştır ve dünya tarihinde görülmemiş dev bir organizasyon olarak yükselmeye devam etmektedir ( Akıllı telefonların devreye girmesiyle birlikte artık sadece bilgisayarlar üzerinden değil, cep telefonları ile de internete bağlanmak, uygulama indirmek, içerik oluşturmak, haberleri takip etmek mümkün olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda insanlar artık bilgisayar kullanmaktansa cep telefonlarıyla daha kolay bir şekilde sosyal ağları takip etmeyi tercih etmeye başlamışlardır. Sinan Küstür tarafından yayımlanan ve Facebook kullanıcıları ile ilgili açıklanan son rakamlar (Tablo 2.1); 2013 yılının ikinci çeyreğinde sosyal ağın aylık aktif mobil kullanıcı sayısının 819 milyona ulaştığını; Facebook un günlük aktif mobil kullanıcı sayısının 413 milyonu bulduğunu ve mobil reklamlardan elde edilen gelirin 656 milyon dolar olarak kaydedildiğini göstermektedir ( Tablo 2.1. Facebook Günlük Aktif Mobil Kullanıcı Sayısı (2013 Yılı İlk Çeyrek)

53 40 Facebook ile ilgili olarak USMED Uluslararası Sosyal Medya Derneği tarafından açıklanan 2013 Sosyal Ağlar Raporu nda yer alan bilgilere göre (Resim 2.1); 2013 yılında 10 milyondan fazla uygulama kullanıldığı, günde 350 milyondan fazla fotoğraf paylaşımı gerçekleştiği ve yapılan paylaşımlara ilk 5 saat içerisinde %75 lik oranla ilgi gösterildiği yönünde. Resim Sosyal Ağlar Raporu - Facebook Artık yeni doğan bebeklerin bile ebeveynleri tarafından Facebook a üye yapıldığı bu dönemde, yapılan araştırmalar Facebook kullanıcı profilinin yavaş yavaş değişmeye başladığını göstermektedir. istrategy Labs ın geçtiğimiz günlerde yayınladığı son raporda Facebook un genç kullanıcı sayısını kaybetmeye başladığına, özellikle orta yaş ve üzeri kullanıcı sayısında ise ciddi bir artış olduğuna dikkat çekilmiştir. Uzmanlar, 2017 yılına kadar Facebook un neredeyse yüzde 80 ini oluşturan kullanıcı sayısını kaybedeceğini ve nihai ölümünün 2020 yılında gerçekleşeceğini savunmaktadırlar ( Facebook un en yaşlı kullanıcısı ise 106 yaşına giren Edythe Kirchmaier dir ( Twitter Şu anda kullanılan en popüler sosyal medya platformlarından biri olan Twitter 2006 yılında kuruluşunun ardından hızla artan kullanıcı sayısıyla dikkat çekmektedir. On dört arkadaşın çabalarıyla South Park, San Fransisco da kurulan Twitter ın amacı; insanların o anda gittiği kulübü, bulunduğu yeri ya da yaptığı şeyi yazıp mesaj

54 41 atmalarıydı. Twitter ın kuruluş aşamasında mesajlar için herhangi bir karakter limiti yokken 2007 yılında karakter limiti 140 a düşürülmüştür. Böylece daha önce ortaya çıkan yazının birden çok mesaja bölünmesi, tasarımı ve SMS faturaları gibi sorunların üstesinden gelmek amaçlanmış ve 2007 yılında Twitter en iyi blog kategorisinde ödül kazanmıştır ( Yapılan araştırmalar Twitter kullanıcı sayısının şaşırtıcı bir şekilde arttığını göstermektedir. Twitter tarafından yapılan açıklamada aylık aktif kullanıcı sayısı 215 milyon, günlük aktif kullanıcı sayısı ise 100 milyona ulaşmıştır. Twitter dan atılan günlük mesaj (tweet) sayısı ise 500 milyondur. 30 Haziran 2012 de biten üç aylık dönemde ortalama aktif kullanıcı sayısı milyonken 30 Haziran 2013 te sona eren üç aylık dönemde ortalama aktif kullanıcı sayısı milyonu görmüştür ( Twitter ın anındalığı ve mobil karakteristiği, ona aslında başlangıçta belki de pek kestirilemeyen bir güç getirmiştir. Twitter, gerçek hayatla sanal alem arasında eşzamanlı bir bağlantı kurarken aynı zamanda yurttaşların politik aktivitelerinin de içine dalmıştır. Daha önceki sosyal medya araçlarının aksine Twitter, sokaklardaki siyasal eylemlerin içine girebilmiş, oradan mesajları internete geçebilmiştir İran devlet başkanlığı seçimleri sırasında hile yapıldığı iddiaları ve muhalefete yapılan baskı, dünyaya Twitter aracılığıyla ulaşmıştır. Muhalif İranlılar bu yeni mecrayı, olağanüstü bir yaratıcılıkla kullanmışlar ve haber ajanslarının geçmediği, televizyonların duyurmadığı ne varsa dünyayla paylaşmışlardır. Eskiden olsa medya organlarının ancak binlerce dolar ödeyerek satın alabileceği fotoğraf ve videolar; Twitter ın konuları ortak olarak etiketlemeye yarayan hastag özelliğiyle #iranelections, #iran gibi hastag lere tıklayan milyonlarca insan tarafından, karşısında konvansiyonel medyanın tamamen aciz kaldığı bilgi akışına anında ve ücretsiz ulaşılabilinmesini sağlamıştır (Irak-Yazıcıoğlu, 2012: 18). USMED Uluslararası Sosyal Medya Derneği tarafından açıklanan 2013 Sosyal Ağlar Raporu nda yer alan bilgilere göre de Twitter seneyi günde ortalama 400 milyon tweet paylaşımı ile kapatmış durumdadır (Resim 2.2). Bu rakam her kullanıcıya ortalama 208 tweet düştüğünü göstermektedir (

55 42 Resim Sosyal Ağlar Raporu - Twitter Instagram Sosyal medyanın hayatımıza girişiyle birlikte, pek çok yeniliğe uyum sağlamanın yanı sıra insanların fotoğrafa olan meraklarının da artığını söyleyebiliriz. Eskiden basılı gazetelerde görebileceğimiz bir olay ya da duruma ait olan fotoğraflar; akıllı telefonların da devreye girmesiyle birlikte hemen her an karşılaştıkları durumu ya da olayları fotoğraflayarak paylaşan insanlarla birlikte hızla yayılmaktadır. Fotoğraf paylaşımının popülaritesinin artmasıyla birlikte bu alanda hizmet vermek amacıyla oluşturulan çok sayıda uygulamayla karşılaşmaktayız. Bu uygulamalar arasında en çok tercih edilenlerin başında Instagram gelmektedir. Hızlı ve etkileyici filtrelerin uygulanabiliyor olması nedeniyle profesyonel fotoğraflar elde eden kullanıcıların çektikleri fotoğrafları Twitter, Facebook, Foursquare, Tumblr gibi sosyal medya ağlarında paylaştıkları gözlenmektedir. Mart 2010 da Kevin Systorm ve Mike Krieger tarafından kurulan Burbn, bugünkü adıyla Instagram olmuş; ilk haftasında 200 bin kullanıcı ile tanışmıştır. Mart 2011 de 5 milyon kullanıcıya ulaşan Instagram, Nisan 2012 de Android tabanlı uygulamasını yayınlamış ve bir günde 1 milyon kez indirilmiştir ( kolaylığı nedeniyle de tercih edilen uygulamada istenilen kişiyi takip etmenin, listede olmasa bile kullanıcıların fotoğraflarına göz atmanın, fotoğrafları beğenerek altlarına yorum yazmanın mümkün olduğu görülmektedir. Uluslararası Sosyal Medya Derneği 2013 yılı Sosyal Medya Infografiği ne göre (Resim 2.3); hali hazırda yüklenmiş 16 milyardan fazla fotoğraf ile sosyal medyanın gözbebeği olan Insagram da her kullanıcıya ortalama 40 fotoğrafın düştüğü ve 1 milyardan fazla kullanıcısı olan sosyal ağda her gün 5

56 43 milyondan fazla fotoğraf paylaşımı gerçekleştiği dikkat çekmektedir ( Resim Sosyal Ağlar Raporu - Instagram WhatsApp Facebook, Twitter, Instagram gibi hayatımıza etki eden markaların ardından WhatsApp da akıllı telefonlar için geliştirilen mesajlaşma uygulaması olarak büyük ilgi görmüştür. WiFi Internet bağlantısı ya da 3G aracılığıyla kullanıcıların birbirine resim, video, sesli ve yazılı mesaj göndermesini sağlayan bir uygulama olan WhatsApp ın kullanıcı sayısı her geçen gün artmaktadır. Diğer anlık sohbet servislerinden farklı olarak, uygulama kapalı dahi olsa bildirim özelliği açıksa sunucuda depolanan mesajların iletilmesi mümkün olmaktadır. Aynı adı taşıyan şirket eski Yahoo çalışanları olan Biran Acton ve Jan Koum tarafından ABD de kurulmuştur ( org/). Device isimli internet sitesinin yayınladığı son raporda WhatsApp ın yükseliş trendini sürdürdüğü belirtilmiş; 350 milyon aktif kullanıcıya sahip olan uygulamada 24 saat içinde atılan mesaj sayısının 27 milyarı bulduğuna dikkat çekilmiştir ( Bir diğer araştırma şirketi istrategy Labs ın hazırladığı rapordaki önemli ayrıntılardan biri de gençlerin Facebook u terk etmesinde WhatsApp, Snapchat gibi gün geçtikçe popülerleşen uygulamaların önemli rol oynadığıdır (

57 44 Resim 2.4. Haziran 2013 Dünya Sosyal Ağlar Haritası Vincos un Haziran 2013 verilerine bakıldığında (Resim 2.4); Dünya genelinde sosyal ağlar kullanım sıralamasında Facebook un ön planda olduğu görülmektedir ( Şafak Erkayhan ın da belirttiği şekliyle; Sosyal ağlarla ilgili veriler incelendiğinde, dikkat çekici olan, tek bir sosyal ağın dünyanın neredeyse her bölgesinden insanları ve kültürleri tek bir platformda toplamasıdır. Güncel durumda en büyük sosyal ağ olan Facebook bir ülke olsaydı, sürekli artan nüfusu ile dünyanın en büyük etnik ve kültürel çeşitliliğine sahip, aynı zamanda halkları coğrafya ve sınırları aşmış, yerel ve küresel ölçekte sürekli iletişim ve etkileşim halinde olan bir ülke. (2013b: 23) Instagram, MySpace, Facebook, Twitter, Youtube, Friendsfeed, Foursquare, Flickr, Tumblr, Wikipedia, Lınkedın ve daha pek çok farklı özelliklere sahip uygulamanın yer aldığı bu yenidünyada rekabetin yoğun bir şekilde yaşandığını söyleyebiliriz. Pew Araştırma Merkezi nin yaptığı sosyal medya araştırmasına göre,

58 45 bugüne kadar sadece 14 sosyal medya sitesi kepenk kapatmış, 198 tanesi ise hala üye kabul etmeye devam etmektedir (Kara, 2013: 66). Bilginin üretimi, kullanımı ve yayılması açısından meydana gelen tüm değişimlerin pek çok sektörü de etkilediğini söyleyebiliriz. Artık ağlar aracılığıyla; pasif olan insan profili değişmiş; yerini ekonomik, siyasi, kültürel alanlarda paylaşıma önem veren sosyal tüketiciler almıştır. Tüketicilerin medya içeriğini ve medyayı dilediğince şekillendirmesine olanak veren bir yenilik de öncelikle sektörel pratiklerle hayata geçmiş ve sonra akademik dünyanın da ilgi alanına girmiştir. Transmedya anlatım olarak ifade bulan bu yeni anlatım tarzı; bir hikâyenin farklı iletişim kanalları üzerinden aktarılması esasına dayanan bir anlatım türüdür. Transmedya anlatım tekniğinde amaç, farklı kanallarla tüketiciye alternatifler sunmanın ötesinde, tüketicileri hikâye dünyalarından oluşan bir evrenin içine çekmektir (Gürel - Tığlı, 2013a: 41-54). Medyalar arası hikâye anlatıcılığı olarak Türkçe ye çevrilen transmedya olgusu bireylerin farklı medya kaynaklarından nasıl faydalandığı ve bu kaynaklarla nasıl kaynaştığının anlaşılmasına imkân vermektedir. Yrd. Doç. Dr. Şirin Dilli nin ifade ettiği şekliyle; İnsanlar takip ettikleri program hakkında kapsamlı içerik bilgisi edinmek için resmi web sitesini ve paralelindeki birçok hayran web sitesini ziyaret ederek hikâyenin izini sürerler. Tıpkı taraftarı oldukları spor kulübünü takip eden insanlar gibi, imkânları dâhilinde erişebildikleri tüm kanallardan programı takip etmeye çalışırlar, tweet atarlar, programın diğer takipçileriyle tartışırlar. (2013a: 124) İnternetin iletişim imkânlarını kullanma açısından verimli bir mecra olduğunu söyleyebiliriz. Sürekli gelişen ve yenilenen özelliğiyle geleneksel medya üzerinde de çeşitli etkileri olan internet; televizyon, radyo, gazete, dergi gibi kitle iletişim araçları ile olan bağlantılarıyla da takip edilmektedir. Artık tüm dünyada tüketicileri etkilemek, takipçi sayısını arttırmak amacıyla yeni medya ve geleneksel medya birlikte kullanılarak medyalar arası işbirliği yapılmaktadır denilebilir. Yenilenen ve değişen teknolojik uygulamalar vasıtasıyla insanlar sanal ortamlarda hem kendi yaşadıkları olayları paylaşmakta, hem de dünyada yaşanılan olayları takip edebilmektedirler. İnsanların iletişim kurma biçimlerini değiştiren sosyal medya çeşitli işlevsel özelliklere sahiptir. Erhan Akyazı ve Pınar Aslan ın belirttiği şekliyle sosyal medyanın yedi işlevsel özelliği vardır. Bunlar: Kimlik, diyalog, paylaşım, mevcudiyet, ilişkiler, tanınma ve gruplardır. Sosyal medyada kimlik kullanıcıların herhangi bir

59 46 sosyal medya ortamında kendilerini ne kadar doğru anlattıklarıyla ilgilenir. Sosyal medyanın öncelikli amacı; ortak özellikleri olan insanları bir araya getirmek, bu şekilde ilgi alanları ve istekleri benzer insanlardan oluşan bir topluluk yaratmaktır. Sosyal medya sitelerinde milyonlarca insanın üyeliği düşünüldüğünde bu ortam pazarlama için çok önemlidir. Sosyal medya kanalları aracılığıyla bilgi artık tüketilen, edinilen bir şey olmaktan çok paylaşılan bir şey haline gelmiştir. Sosyal medyayı geleneksel medyadan ayıran en önemli özellik ise insanların diğer insanlarla iki yönlü bir ilişki kurmayı sağlaması olmuştur. Mevcudiyet, sosyal medya kullanıcılarının ulaşılabilirliğiyle alakalı bir konu olup; sosyal medya gerçek dünyayla sanal dünya arasında bir köprü görevi üstlenmiştir. Tanınma da sosyal medyanın işlevsel özelliklerinden biridir. Tanınma ve güven arasında bağlantı vardır; sosyal medya kullanıcılarının ne derece güvenilir olduğuna oluşturulan içeriklere, profil bilgilerine, edinilen arkadaşlara bakılarak karar verilir ve bu nedenle de sosyal medya uzun süreli bir ilişki türüdür. Sosyal medya üyelerinin oluşturduğu irili ufaklı topluluklar da grupları temsil etmektedir ve sosyal ağların büyümesine katkı sağlamaktadır (Akyazı ve Aslan, 2013a: ). Sosyal medya sahip olduğu bu özellikleriyle geleneksel medyadan tamamen farklı bir yol izlemekte; hedef kitlelerin aktifleşmesine yol açmaktadır. Geleneksel medya araçlarını takip eden kitleler; artık sosyal ağlarda ya da bu araçlara ait web sitelerinde beğenilerini, eleştirilerini, fikirlerini paylaşabilmekte ve kitle iletişiminde yaşanılan gecikmeli bildirim internet sayesinde daha kısa sürede gerçekleşmektedir. Sosyal medyanın ilgi görmesinde en önemli etkenlerden biri de Arap Baharı olmuştur. Dünyada Arap Baharı, Türkiye de ise Gezi Parkı ile ilgili yaşananlar sosyal medyanın bilinirliğini ve kullanımını etkilemiştir. Sosyal medyanın siyasal alanda kullanılışı her geçen yıl artmakta; artık ülkemizde de seçim çalışmaları sosyal medya üzerinden yapılmaktadır. Daha önce değindiğimiz gibi ilk olarak İran devlet başkanlığı seçimlerinde muhalif İranlılar tarafından Twitter yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Yine 2008 yılında Barack Obama nın Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimleri öncesinde Twitter ı yoğun olarak kullanması da sosyal medyanın bilinirliği üzerinde etkili olmuştur. Sosyal medyayı son derece etkin bir şekilde kullanan Obama, gençlerin büyük desteğini almış ve sosyal ağların içerdiği WOMM (word of mouth marketingkulaktan kulağa pazarlama) karakteristiğinden faydalanarak genç kesime etkin bir şekilde ulaşmıştır (

60 47 Bu örneğe benzer şekilde; Dünya da yaşanan toplumsal içerikli olaylarda da sosyal medyanın aktif olarak kullanıldığı görülmektedir. Televizyon kanallarında ve gazetelerde yer verilmeyen pek çok gelişme sosyal ağlar aracılığıyla tüm dünyaya ulaşabilmektedir. Kuzey Afrika ülkeleri ve Ortadoğu ülkelerinde halkın diktatöryel rejimlere isyan etmesi şeklinde özetlenen hareketlerin çıkış noktasının işsizlik, gıda enflasyonu, kötü yaşam koşulları, siyasi yozlaşma olduğunu söyleyebiliriz. 17 Aralık 2010 da Tunus ta 26 yaşındaki bilgisayar mühendisi Muhammed Bouazizi Sidi n Bouzid kasabasında bir arabaya doldurduğu sebze meyveyi satarken zabıtalara yakalanmıştır. Mallarına el konulması ve zabıta tarafından gence tokat atılması sonrasında Bouazizi nin protesto için valiliğin önünde kendini yakması ve 4 Ocak ta hayatını kaybetmesi ile başlayan isyan; 23 yıldır iktidarda olan hükümetin devrilmesiyle sonuçlanmıştır. Tunus taki devrimin ilk ismi; Muhammed Bouazizi nin zabıtanın müdahalesinden sonra kendini yakmasıyla başlayan ve internette Polise yasemin verelim sloganıyla yapılan protestolar nedeniyle Yasemin Devrimi dir. Tunus tan bir ay sonra Cezayir e sıçrayan ve sonrasında domino taşı etkisiyle yayılan isyanların genel adı Arap Baharı olmuştur ( Hayatın her alanında kullanılan sosyal medya politik katılım ve hareketlerde de önemli bir rol oynamaya başlamıştır. Protestolar ve isyanlar sadece sosyal medyada gerçekleşen bir hareket olmamakla birlikte; Arap Baharı nın büyümesinde, isyanların yayılmasında sosyal ağların büyük etkisi olduğu söylenmiştir. Visual.ly de Mart 2012 de yayımlanan infografikler Arap dünyasında Twitter ve Facebook kullanım oranlarının yüksek olduğunu göstermektedir (

61 48 Resim 2.5. Arap Ülkelerinde Twitter Kullanıcı Sayısı Arap ülkelerinde Mart 2012 sonuçlarına göre toplam Twitter kullanıcı sayısı dir (Resim 2.5). En fazla kullanıcı sayısının Suudi Arabistan, Kuveyt ve Mısır da olduğu görülmektedir (

62 49 Resim 2.6. Arap Ülkelerinde Facebook Kullanıcı Sayısı 2012 Arap ülkelerindeki Facebook kullanıcı sayısına yer veren Eylül 2011 tarihli infografik de (Resim 2.6); Mısır da , Fas ta , Tunus ta Facebook kullanıcısı olduğunu; erkek kullanıcı sayısının daha fazla olduğunu göstermektedir. Sosyal medya ile birlikte; iletişim günümüz dünyasının en önemli kavramlarından biri haline gelmiştir. Arap dünyasında olduğu gibi Türkiye de de kitleler geleneksel medyada yer almayan çoğu bilgiyi sosyal medyada paylaşarak yayılmasını sağlamaya başlamışlardır. İstanbul un Beyoğlu ilçesinde yer alan Taksim Gezi Parkı nda hükümet tarafından yapılmak istenilen düzenlemeleri önlemek isteyenler tarafından eylemler başlatılmıştır. 27 Mayıs 2013 tarihinde iş makinelerinin parka girmesi sonrasında haber sosyal medya aracılığıyla kısa sürede yayılmıştır. Özellikle Gezi Parkı ile ilgili yaşanılan gelişmelerde; televizyonda, radyoda, gazetelerde yer almayan bilgilerin yoğun bir şekilde paylaşıldığı görülmektedir. Çoğu zaman da doğrulanamayan ya da gerçeklik payı olmayan bilgilerin de paylaşıldığı ve bu bilgileri okuyan kişilerin doğruluğundan emin olmadıkları bilgilerle dahi harekete geçtikleri bilinmektedir. Geleneksel basının yoğun bir şekilde eleştirildiği Gezi Parkı olaylarında özellikle Twitter ve Facebook bilgi paylaşım mecrası olarak kullanılmıştır. Çevre duyarlılığıyla başlayan ve polisin sert müdahalesiyle birlikte halk tepkisi olarak devam eden Gezi Parkı olaylarında 28

63 50 Mayıs ı takip eden günlerde özellikle 28 Mayıs-11 Haziran tarihleri arasında Ekşi Sözlük te tepkilerin yoğun bir şekilde arttığı tespit edilmiştir (Tablo 2.2), ( Tablo 2.2. Ekşi Sözlük Gezi Parkı Olayları Girdileri T2 Yazılım tarafından Gezi Parkı direnişinin Twitter daki yansımalarını tespit etmek için yapılan ve direniş süresince gönderilen 750 milyardan fazla Türkçe tweeti kapsayan araştırmaya göre; #direngezi etiketi ile en çok tweetin 31 Mayıs günü saat ile saatleri arasında gönderildiği tespit edilmiştir. #direngezi hastagiyle İstanbul dan gönderilen tweet sayısı toplamda 1.74 milyona ulaşmış saatlik bazda en çok tweet alan ikinci hastag ise #duranadam olmuştur. 11 Haziran da polisin yeniden Taksim Meydanı na gelerek müdahalede bulunması sonrası #direngeziparkiseninleyiz hastag i dünya trending topic listesine girmiştir ( Sosyal medyada en fazla konuşulan isimlerden biri de Gezi Parkı eylemleri sırasında polis tarafından atılan göz yaşartıcı kapsülün başına isabet etmesiyle yaralanan ve 269 gün komada kaldıktan sonra 15 yaşındayken vefat eden Berkin Elvan dır. Keyhole den alınan bilgilere göre; Mart günleri arasında içinde Berkin geçen tweet sayısı 14 milyonu aşmıştır. Paylaşılan tweetlerin %57 si diğer kullanıcılar tarafından retweet edilmiş; bu rakamlarla beraber Berkin

64 51 twetlerinin ulaştığı kişi sayısı dünya çapında 70 milyona ulaşmıştır ( teknolojigundem.com/internet-haberleri/twitter_da-berkin-elvan-rekoru htm#). Türkiye de yaşanılan önemli gelişmelerden biri de Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından imzalanan ve 19 Şubat 2014 te Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren kanundur. Torba Kanun olarak bilinen kanunda yer alan en dikkat çeken yasa internet yasası olmuştur. Yasada yer alan maddelere göre; İnternet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle özel hayatın gizliliğinin ihlal edildiğini iddia eden kişiler TİB (Türkiye İletişim Daire Başkanlığı) e başvurarak doğrudan, içeriğe erişimin engellenmesi tedbirinin uygulanmasını isteyebilecektir. Özel hayatın gizliliğinin ihlaline bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, doğrudan TİB başkanının emri üzerine erişim engellenebilecektir. Erişim Sağlayıcıları Birliği kurulacak, birliğin erişim sağlayıcıya gönderdiği, içeriğe erişimin engellenmesi kararı en geç 4 saat içerisinde erişim sağlayıcı tarafından yerine getirilecek tir ( Yasanın ilk uygulanışı; Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ın 20 Mart 2014 te Bursa mitinginde uluslararası komplolarla karşı karşıya olduklarını belirtmesi ve ardından Twitter mivıtır hepsinin kökünü kazıyacağız açıklamasının sonrasında gerçekleşmiştir ( Başbakan Erdoğan ın bu sözlerinden yaklaşık 4 saat sonra Twitter a erişim mahkeme kararıyla engellenmiştir ( Türkiye de çok popüler olan Twitter a erişimin engellenmesi kullanıcıları etkilememiş; özellikle Facebook ta paylaşılarak yayılan DNS ve VPN ayarlarını değiştiren herkes Twitter a girmeye devam etmiştir. İnternethaber isimli sitenin verdiği bilgilere göre; Twittertürk raporlarında yasak kararına rağmen sadece 10 saatte 500 bin tweet sayısına ulaşıldığı belirtilmiştir. Yasak kararı dünya gündemine oturmuş, Twitter ın dünya trendi listesinde #TwitterisblockedinTurkey ve #TurkeyBlockedTwitter hastag leri kısa sürede ilk sıralara yerleşmiştir ( h.htm). Gündem Twitter a erişim engeliyle ilgili haberlere yoğunlaşmışken YouTube a da erişim engellenmiştir. Suriye ile ilgili ses kayıtlarının paylaşılması sonrasında sitede kapatma mahkeme kararı olmadan yapılmış; idari tedbir uygulandığı belirtilmiştir ( İnternetin yeni bir kitle iletişim aracı olarak geniş halk kitleleri tarafından kullanılmaya başlanmasıyla birlikte; internette özgürlük konusu hukuki açıdan da önem

65 52 kazanmıştır. Son yıllarda düşünce özgürlüğü, iletişim, yeni teknolojiler ve bunların nasıl kullanılacağı üzerinde durulan konular arasındadır. Yargı, internet ortamındaki yayınlar bakımından arayış içinde olup; hükümetler, yasalar yaparak interneti denetim altına almak, hukuku zorlayarak sonuç çıkarmak ve hatta siyasal istekler için özgürlükleri sınırlandırmak istemişlerdir. ABD de 1996 da Senato nun Telekomünikasyon Yasası nı değiştirmesiyle internet üzerinden müstehcen resim ve yazı iletmenin cezası 250 bin dolara çıkarılmış, iki yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür. Suçun tespit edilmesi için lerin okunması, kişilerin ve kurumların bilgisayarlarına girilmesi, chat lerin ve karşılıklı konuşmaların denetlenmesi gerekliliği ülkede şiddetli bir tepkiyle karşılanmış, 1997 de Yüksek Mahkeme, ilgili yasanın anayasanın koruduğu düşünce hürriyetine aykırı olduğu gerekçesiyle iptaline karar vermiştir (İlkiz, 2002: 147). Sınırsız bilgi kaynağına erişime imkân vermesi açısından diğer kitle iletişim araçlarından farklı olan internetin, insanları artık birer klavye kahramanına dönüştürerek her tür paylaşımı yapabildikleri bir ortam haline geldiği söylenebilir. Sosyal medya ise yazılı, görsel basında yer alan haberlerin yeniden şekillenerek kişisel düşüncelerle harmanlandığı bir alan haline gelmektedir. Sosyal medya, bir yandan ifade özgürlüğünü yaygınlaştıran bir araç gibi görülürken diğer yandan devlet ve sermayenin en etkin gözetleme araçlarından birine dönüşmüş; dijital diktatörlükler çok çeşitli yöntemlerle vatandaşlarını baskı altında tutmuşlardır. Arap Baharı nda otoriter rejimlerin muhalif web sitelerini ve blogları sansürleyip, muhalif blog yazarlarını hapse atmaları, Tunus ta hükümetin vatandaşların Facebook şifrelerini çalması, Libya ve Mısır da internetin tamamen kapatılması, İran da ve Çin de çevrimiçi karşı propaganda üretilmesi, Suriye Elektronik Ordusu nun muhaliflerin internet hesaplarını hacklemesi, Moldova da 2009 seçimlerinde hükümetin cep telefonlarıyla iletişimi bloke etmesi, Türkiye de hükümetin Redhack i terör örgütü ilan ederek onu takip edenleri Twitter hesabından silmesi, Başbakan ı Facebook üzerinden eleştiren öğretmenin görevden alınması siyasi rejimlerin sosyal medyayı aktivistlerin ve sempatizanların kimliklerini tespit etmek, fişlemek amacıyla kullanıldığını göstermektedir. (Şener, 2013b: 266) Sosyal medya araçlarıyla birlikte sınırların kalkması ve insanların kişisel bilgilerini, özel alanlarını paylaşmaya başlamaları ile etik dışı pek çok davranışla karşılaşılmaktadır. Kişisel verilerin izinsiz kopyalanması ve dağıtılması, kişisel verilerde tahrifat yapılması, ticari firmaların sırlarının ifşa edilmesi, sahte içerik

66 53 hazırlanarak kullanıcıların yanıltılması, reklam ve sponsorluk almak için manipüle edici içerik yayınlanması, telif haklarının göz ardı edilmesi, genel ahlaka aykırı içerik oluşturulması ve yayılması, firmalara zarar vermek için sahte blog oluşturulması, kaynak göstermeden içerik kullanılması, kişilerin gerçek kimliklerini gizleyerek sahte profiller oluşturmaları, kurumların tüketicilerini yanıltmak için ücret ödeyerek yanlı içerik hazırlatmaları ve spam blog oluşturulmasını sosyal medyada yer alan etik dışı davranışlar olarak tanımlanmaktadır (Mavnacıoğlu, 2009: 64-65). Bu bilgilerden hareketle; teknolojik gelişmelerin tüm dünyayı derinden etkilediğini ve siyasi, ekonomik, hukuki, kültürel tüm alanlarda yapılan yeniliklerin teknolojinin gelişim hızına ayak uydurma noktasında zorlandığını söyleyebiliriz. İletişim, basın, düşünce özgürlüğü gibi konularda özellikle Türkiye de basın tarihimizde yer alan geleneksel medyaya yönelik sansür ve cezai yaptırımların internet-sosyal medya alanlarında da uygulandığı görülmektedir. İnternet ve sosyal medyanın hem ülkemizde hem de dünyadaki diğer ülkelerde hızla gelişmeye devam etmesi ilerleyen yıllarda teknolojinin varacağı noktanın merakla beklenmesine sebep olmaktadır TÜRKİYE DE İNTERNET ve SOSYAL MEDYANIN KULLANIMI Görsel ve yazılı mesajların internet ortamında yeni geliştirilen yöntemlerle paylaşılması insanlar arasındaki iletişimin boyutlarını değiştirmiştir. Sanal ortamda insanların adeta iletişime, paylaşmaya teşvik edildiğini söyleyebiliriz. 7 den 70 e herkesi etkisi altına alan sanal dünyaya özellikle yeni kuşağın uyum sürecinin çok daha hızlı bir biçimde gerçekleştiği görülmektedir lı yıllarda ABD de başlayan internet macerası zamanla tüm dünyaya yayılmış ve yaşanan değişimler Türkiye yi de etkilemiştir yılında ULAKNET in öncüsü Türkiye Üniversiteler ve Araştırma Kurumları Ağı (TÜVAKA) kurulmuş; 1992 Eylül ayında Türkiye nin ilk internet bağlantısı, ODTÜ-Hollanda arasında kurulan X.25 devre üzerinden sağlanmıştır. 12 Nisan 1993 te ODTÜ-TÜBİTAK işbirliği ile başlatılan TR-NET Projesi kapsamında, ODTÜ-NSFNET 64 Kbps Internet bağlantısı kurulmuştur yılında TR-NET oluşumunun ticari kanadı ODTÜ ye devredilmiş ve internet bağlantı hızı iki katına çıkarılarak 128 Kbps ye arttırılmıştır ( Türkiye nin de internetle tanışmasının üniversiteler aracılığıyla

67 54 olduğu görülmektedir. Ancak kullanılan dilin İngilizce olması nedeniyle internetin yaygınlaşması için Türkçe içerik oluşturulması gerekmiştir. TÜBİTAK, ODTÜ; Boğaziçi Üniversitesi gibi bilimsel ve akademik kuruluşlar, sokaktaki insana da internete erişme imkânı sunmaya başlamışlardır. İnternette yerini almış ilk Türkçe yayın, Aktüel dergisidir yılında Boğaziçi Üniversitesi nin sunumcu bilgisayarları üzerinden yine bu üniversitenin öğrencileri tarafından güncellenip dünyaya açılmıştır (Basım, 2002: 15). Türkiye nin ilk internet altyapısı 1996 yılında TURNET olarak devreye girmiştir. Türkiye internet teknolojisi TURNET ile birlikte ticari kuruluşlar ve hane halklarına ulaşabilmiştir. TURNET in biri Ankara dan diğer ikisi de İstanbul dan olan 2Mbit/san hızındaki hattından yararlanan internet servis sağlayıcı şirketleri 1997 yılına kadar 80 e ulaşmıştır. Superonline gibi şirketler de bu yıllarda kurulmuş ve hizmetini üçüncü kişilere satmaya başlamışlardır yılının sonlarına doğru kesin bir rakam olmamakla birlikte Türkiye de internet servis sağlayıcılar üzerinden internet hizmeti alan ticari şirket sayısı e, internete bağlanan bilgisayar sayısı e, yine her bilgisayar bağlantısından 8 kişinin yararlandığı varsayımına dayanarak, internet kullanan kişi sayısı e ulaşmıştır ( Toplumun her noktasına nüfuz eden yeniliklerle birlikte literatüre de yeni kavramlar girmiştir. Günümüzde genellikle ağ güncelerini, sosyal paylaşım sitelerini, cep telefonu mesajlarını ve görece diğer yeni teknoloji uygulamalarını ifade etmek için kullanılan Yeni Medya kavramıyla, geleneksel medyadan farklı olarak, sayısal tabanlı, iletişim kuran unsurların arasında eş zamanlı ve geniş kapasiteli, karşılıklı ve çok katmanlı etkileşimin yüksek hızda gerçekleştiği, çoklu-ortam yapısına sahip iletişim araç ve kanalları kastedilmektedir (Kara, 2013: 10). Hayatımıza yeni kavramların girmesine neden olan internet, McLuhan ın dediği gibi dünyanın küresel köy haline gelmesinde büyük etkiye sahiptir. İnsan hayatındaki yeri çok da eskilere dayanmayan internet ile ilgili yapılan çalışmalar sonucunda elde edilen bilgilere bakarak, internetin kullanıldığı alanların ve kullanıcı alışkanlıklarının hızla değişip geliştiğini söyleyebiliriz. Türkiye İstatistik Kurumu Ulaştırma ve Haberleşme İstatistikleri nde yer alan bilgilere göre; 2000 yılında olarak belirlenen internet abone sayısı, 2010 yılında ya ulaşmış ve

68 Eylül ayı sonu itibariyle; olarak belirlenmiştir Bilgi Toplumu İstatistikleri Girişimlerde Bilişim Teknolojileri Kullanımı oranlarına bakıldığında; 2005 yılında % 48,2 olan Web Sitesi Sahipliği oranının 2013 te % 53,8 e yükseldiği görülmektedir. Yine şaşırtıcı bilgilerden biri de Hanelerde İnternet Erişim İmkânı oranlarında karşımıza çıkmaktadır yılında %7,0 olan bu oran dokuz yıl gibi kısa bir sürede %49,1 e ulaşmıştır ( metod=temelist). Rakamlara baktığımızda Türkiye de internet kullanıcı sayısının her geçen yıl arttığı tespit edilmektedir. Özellikle sosyal medya ya da diğer deyişle yeni medya tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de büyük ilgi görmüştür. Ahmet Çile Sosyal Medya Tarihçesi başlıklı yazısında 1999 yılında ülkemizde kurulan Ekşi Sözlük ün sosyal paylaşım adına Türkiye deki ilk büyük adım olarak değerlendirilebileceğini; Ekşi Sözlük te bir marka veya ünlü kişi hakkında yazılanların o kişi ya da markanın itibarını belirlemeye başladığını belirtmektedir. Uludağ Sözlük, İTÜ Sözlük ve 2009 yılında kurulan İnci Sözlük kısa zamanda sosyal medya kullanıcılarının dikkatini çekmeye başlamış ve sözlükler artık sosyal paylaşımın vazgeçilmez bir aracı haline gelmiştir ( Sözlüklerin ardından bloglar da popüler hale gelmiştir. Bireylerin gönderilerini kronolojik bir sırayla yayınladığı, aynı zamanda fotoğraf, video ve ses dosyalarıyla bu içerikleri destekleyebildiği, okuyucuların gönderilerin altına yorum bırakabildiği günlük siteler olan bloglardan bazıları Blogspot, Blogger, Wordpress, Tumblr dır (Kara, 2013: 74). Internet siteleri için Uptime Monitoring (Çalışma süresi izleme) hizmeti veren Pingdom un dünya çapında en çok ziyaret edilen bloglarla ilgili araştırmasında yer alan verilere göre (Tablo 2.3); en çok ziyaret edilen 100 blogun 48 i Wordpress i kullanmaktadır. 73 milyon kullanıcısı bulunan Wordpress in ardından pastadan ikinci büyük dilimi %7 ile Movable Type, %6 ile Drupal, %5 ile Gawker, Google ın blog servisi Blogger %2, Tumblr ise %1 lik dilimlerle kullanıcılarını temsil etmektedir. Türkiye de ise isimtescil.net den alınan verilere göre her yeni açılan web sitesinin %40 ı Wordpress altyapısını tercih etmektedir (

69 56 Tablo 2.3. Dünya Çapında En Çok Ziyaret Edilen Bloglar Hem kişisel bloglar hem de kurumların hedef kitlelerine ulaşmak amacıyla oluşturdukları kurumsal blog sayfalarının sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Global Web Index Araştırması verilerine göre gelişen pazarlardaki aktif internet kullanıcılarının sosyal medya kullanımlarına bakıldığı zaman; sosyal ağlarda Türkiye nin diğer ülkelere oranla daha yüksek oranda kullanım gerçekleştirdiği görülmektedir. Araştırmaya göre Türkiye de her gün en az 1 saat internete bağlanan kullanıcıların %24 ü kişisel blog yazmaktadır ve bu oran Avrupa ortalamasının üzerinde yer almaktadır. Kişisel blog yazmada en aktif üyeler sırasıyla; Çin, Endonezya ve Güney Kore dir ( Anlık ve kısa içerikler ile başkalarıyla içerik paylaşılmasını sağlayan Twitter, Jaiku, Yammer gibi mikro bloglar özellikle profesyoneller tarafından bilgi ve haber paylaşımı amaçlı kullanılmaktadır (Kara, 2013: 75). Çin Devlet İnternet Enformasyon İdaresi nin kaydettiği bilgilere göre; ülkede bilgi yayma adına en önemli kanallardan biri kabul edilen mikro blogların sayısı 1,3 milyardır ( Yapılan araştırmalarda Türkiye de mikro blog servisi kullananların sayısının fazla olduğu görülmektedir. Türkiye de aktif internet kullanıcılarının %16 sı mikro blog servislerini kullandıklarını belirtmiş ve çoğunluğun yaş arası gençler olduğu tespit edilmiştir. Kullanıcı istatistiklerinde %64 oranıyla erkeklerin üstünlüğü

70 57 bulunmaktadır ( Mikro bloglar arasında en fazla rağbet gören Twitter; Türkiye de de yoğun kullanımıyla dikkat çekmektedir. Twitter kullanımı ile ilgili e-marketer kuruluşu tarafından yapılan araştırma sonuçlarına göre Türkiye de her 3 internet kullanıcısından biri Twitter hesabına sahiptir ve %31 lik bu oranla Türkiye dünyada ilk sırada yer almaktadır tarihli habere göre; Türkiye ve bazı ülkelerde Twitter kullanımıyla ilgili rakamlar şöyledir ( Türkiye İnternet kullanıcı sayısı: Twitter kullanıcı sayısı: Twitter kullanıcı oranı: %31.1 Toplam nüfus içinde Twitter kullanıcılarının oranı: %6 Japonya İnternet kullanıcı sayısı: Twitter kullanıcı sayısı: Twitter kullanıcı oranı: %29.7 Toplam nüfus içinde Twitter kullanıcılarının oranı: %17 İngiltere İnternet kullanıcı sayısı: Twitter kullanıcı sayısı: Twitter kullanıcı oranı: %24.2 Toplam nüfus içinde Twitter kullanıcılarının oranı: %7 ABD İnternet kullanıcı sayısı: Twitter kullanıcı sayısı: Twitter kullanıcı oranı: %19.4 Toplam nüfus içinde Twitter kullanıcılarının oranı: %27

71 58 Sosyal medyanın temelini oluşturan paylaşım olgusu tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de bir alışkanlık haline gelmiştir. İnternet sürekli yenilenen bir platform olması ve insanların gelişmeleri takip etme, bilgileri paylaşma ihtiyaçlarını karşılaması sebebiyle; adeta psikolojik açıdan bir bağımlılık durumundadır. Yüz yüze iletişim kuramayan pek çok insan bu sanal dünyada sosyalleşmektedir diyebiliriz. Özellikle genç kuşak tarafından büyük bir ilgiyle takip edilen sosyal medya ile ilgili ülkemizde de pek çok araştırma yapılmaktadır yaş arası gençlerin sosyal medya ile ilgili tutum ve davranışlarını anlamak amacıyla gerçekleştirilen; Gençlik ve Spor Bakanlığı nın Aralık 2013 te yayımladığı Gençlik ve Sosyal Medya Araştırma Raporu ilginç sonuçları ile dikkat çekmektedir. Toplam ülke nüfusunun %72 sini oluşturan İnternet Kullanan Gençler in %96 sının sosyal medya kullanıcısı olduğu belirlenmiştir. Gençlerin %40 nın annesi, %47 sinin de babası sosyal medya kullanmaktadır. Gençlerin sosyal medyaya en çok evlerindeki dizüstü bilgisayarlardan bağlandığı, her iki gençten birinin akıllı telefon üzerinden sosyal medyayı kullandığı tespit edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre; internet kullanıcısı yaş grubunun en çok kullandığı sosyal medya Facebook tur (%89). Facebook u ikinci sırada Youtube ve Instagram takip etmekte; Ege ve İstanbul Türkiye ortalamasına kıyasla Twitter ı daha fazla kullanmaktadır. Sosyal medyada bu mecraları sırasıyla; Sözlükler, Wiki ler, bloglar, interaktif online oyunlar, lokasyon paylaşımları, profesyonel iş ağları ve sanal yaşam alanları izlemektedir ( medya _raporu/files/assets/common/downloads/publication.pdf). Tablo 2.4. Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması Sonuçları ( )

72 59 Türkiye İstatistik Kurumu nun 2103 yılında yapmış olduğu Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması sonuçlarına göre (Tablo 2.4); 2012 yılında yaş grubundaki bireylerde bilgisayar ve internet kullanım oranları sırasıyla %48,7 ve %47,4 iken; 2013 yılında %49,9 ve %48,9 oranına ulaşmıştır. Dahası 2013 yılının ilk üç ayında internet kullanan bireylerin ev ve işyeri dışında internete kablosuz olarak bağlanmak için %41,1 i cep telefonu veya akıllı telefon kullanırken, %17,1 i taşınabilir bilgisayar (dizüstü, netbook, tablet vb.) kullanmıştır yılı ilk üç ayında (Ocak-Mart 2013) internet kullanan bireyler interneti en çok %75,6 ile online haber, gazete ya da dergi okumak için kullanırken, bunu %73,2 ile internet üzerindeki sosyal gruplara katılma takip etmiştir ( Sosyal medyanın her geçen gün hayatımızı daha çok etki altına aldığı ve yaşanılan değişimlerle hayatın her alanında adeta vazgeçilmez bir unsur olmaya başladığını söyleyebiliriz. Sosyal Medya Danışmanı Yılmaz Atasoy bu konuda vermiş olduğu örnekte dijital devlete geçiş ve devletin sosyal medyayı etkin kullanması adına, bazı çalışmaların dikkat çektiğini, belediyelerden sonra valiliklerin de sosyal medyada aktif olmaya çalıştığını belirtmiştir. Bu anlamda Atasoy tarafından paylaşılan belge (Resim 2.7) yaşanılan değişimin en güzel örneğidir diyebiliriz (

73 60 Resim 2.7. Amasya Valiliği Sosyal Medya Hesapları ile İlgili Duyuru Bilişim alanında yaşanılan teknik gelişmelerle birlikte; televizyon, radyo, gazete, dergi, sinema gibi geleneksel medya araçlarının içeriklerinde çeşitli yenilikler olduğu görülmektedir. Geleneksel medya araçları sosyal yapıda meydana gelen değişimlere paralel olarak hedef kitlelerinin daha aktif hale gelmesini, bilgiye ulaşımın ve paylaşımın artmasını sağlayacak unsurlara açık hale gelmiştir.

74 61 Sosyal Medya kavramının hayatımıza girişinin ve hatta insanları adeta çepeçevre kuşatmasının çeşitli sosyolojik, psikolojik, ekonomik ve kültürel etkilere bağlı olduğunu söyleyebiliriz. Bir iletişim aracı olarak sosyal medya, insanların başlangıçta anonim olmayı daha güvenli bulduğu internet ortamında; görselliğin, görmenin ve görünmenin ön planda olduğu bir iletişim şeklini deneyimleyerek kendi benliğini mekâna bağlı sosyal dünyanın dışında oluşturulan siber alanda yeninden inşa ettiği bir ortamdır. Bu yönüyle sosyal medya insanların iletişim kurma, sosyalleşme, kendilerini ifade etme, sosyal çevresini gözlemleme ve algılama biçimlerini köklü dönüşüme uğratan bir kavram olmuştur. ( Kentsel ve kırsal tüm alanlarda benimsenen sosyal medya olgusu ile yaşanan değişimler bireylerin toplumsallaşmasını da etkilemektedir. Toplumsal öğrenme kuramında, özellikle son yıllarda geliştirilen gözlemsel öğrenme yönteminde birey ya da gözlemci, modeli gözlemleyerek öykünmekte (taklit etmekte) ve modele benzemeye çalışmaktadır. Yetişkin bireyin toplumsallaşmasındaki sınırlılıkların başında, çocukluk ve ergenlik dönemlerindeki toplumsallaşma olgusunun meydana getirdiği bir sınırlandırma vardır. Daha önceki toplumsallaşmada alınan değer ve inançlar, kazanılan roller, tutum ve davranışlar yetişkin bireyin toplumsallaşmasını etkilemektedir (Aziz, 1982: 27-31). Çocukluk ve ergenlik dönemlerinde gözlemsel öğrenmenin bireyin yetişkinlik dönemini de etkilediği gerçeğinden hareketle, günümüzde çocukların anne babalarını rol model olarak aldıklarını söyleyebiliriz. Teknolojiyle çepeçevre donatılmış olan çocuklar, aileleriyle birlikte kitle iletişim araçlarını da takip etmektedirler. Ipsos Medya Araştırmaları tarafından Haziran ayında ikincisi gerçekleştirilen Çocukların Yaşam Tarzı ve Medya Tüketimi araştırmasında 4-14 yaş arası çocukların medya tüketimi, yaşam tarzı ve teknoloji sahiplikleri mercek altına alınmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; geleneksel mecralar hala iletişimde çocuklara ulaşmakta en etkin yol olsa da internet ve mobil iletişim çocuklara ve gençlere ulaşmada giderek daha anahtar bir rol üstlenmektedir. Çocukların %95 i yaptıkları aktiviteler arasında televizyondan bahsederken; %54 ü bilgisayarda oyun oynadığını belirtmiştir. İnternetin hayatlarına girmesiyle birlikte televizyon ve diğer aktivitelere ayrılan vaktin azaldığı ve internetin çocukların hayatında vazgeçilmez bir yere sahip olduğu; özellikle yaş erkek çocukların %57 sinin internetten vazgeçemeyeceklerini dile getirmeleri, araştırmanın ilginç sonuçları arasında yer almaktadır (

75 62 İnternetle küçük yaşlardan itibaren tanışan yeni nesil, sosyal medya ortamında gelişen ve değişen paylaşım alışkanlıklarını kısa sürede benimsemekte ve yeniliklere daha kolay ayak uydurabilmektedir yılında başlayan ve London School of Economics and Political Science (LSE) koordinatörlüğünde 23 Avrupa ülkesinde yürütülen EU Kids Online (Avrupa Çevrimiçi Çocuklar Projesi) kapsamında yapılan çalışmalarla ilgili yayımlanan ön bulgular, Türkiye de 9-16 yaş arasındaki çocukların %47 sinin en az bir sosyal paylaşım sitesinde profili olduğunu göstermektedir. Diğer taraftan, Türkiye de çocukların interneti kullanmaya 10 yaşında başladığı ve günde 1-1,5 saatlerini internette geçirdikleri tespit edilmiştir. Çoğu sosyal paylaşım sitesinin hesap oluşturmak için 13 yaş sınırı koymuş olmasına rağmen, bu çalışmaya katılan ve sosyal paylaşım sitesinde hesabı bulunan tüm çocukların üçte birinin 13 yaşının altında olduğu ve %85 inin Facebook profiline sahip olduğu araştırma sonuçlarında yer almıştır ( Ülkemizde çocuk istismarı, çocuk yaşta evlilik, pedofili ile ilgili konular sıklıkla gündeme gelmektedir. Çocukların gördüğü zararı önlemek amacıyla çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Aynı araştırmada ortaya çıkan dikkat çekici sonuçlardan biri de; Türkiye de 9-16 yaş arasındaki çocukların %8 inin cinsel içerikli mesaj aldığını, %3 ünün buna benzer mesaj yolladığını söylemiş olması ve cinsel içerikli mesaj aldığını söyleyen çocukların %50 sinin bundan rahatsız olduklarını bildirmiş olmalarıdır ( Sosyal medyada en fazla vakit geçiren ülkelerden biri olan Türkiye de insanların tüketim alışkanlıklarının değiştiğini, sınırsız bilgi paylaşımı ile kültürel özelliklerin değişmeye başladığını, bireylerin kimlik krizi yaşamaya başladıklarını söyleyebiliriz. Bu noktada; Bilişim Dergisi Eylül 2012 sayısında Psikolog Serap Duygulu tarafından yapılan açıklamalar, sosyal medyanın insanlar üzerindeki etkisini anlamak açısından etkili olacaktır. Dergide yer alan bilgilere bakıldığında; Amerika da Utah Valley Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Öğretim Üyeleri Hui-Tzu Grace- Chou ve Nicholas Edge yapmış oldukları araştırmada, sosyal ağlar üzerinden paylaşılan bilgilerin insanları mutsuz edebileceğini belirttikleri görülmektedir. Bunun gerekçesi olarak da bağlantıda olunan arkadaşların eklediği fotoğraflar/videolar olduğu söylenmiştir. Sosyal ağ üzerinde sadece mutlu, keyifli ve eğlenceli fotoğraflar gören kişi karşısındaki insanın kendisinden çok daha mutlu olduğu yanılgısına düşmekte ve kendisinin onlardan daha

76 63 az mutlu olduğuna inanmaktadır. Bir diğer bulgu ise; arkadaşlarıyla sanal ortamlarda sosyalleşmek yerine gerçek hayatta sosyalleşmeyi seçenlerin diğerlerine göre daha mutlu hissettiği yönündedir. Profesör Baroness Greenfield in araştırmasına göre de sosyal paylaşım siteleri gençleri, kimlik krizi ne sokmaktadır. Bu paylaşım ağlarında fotoğraflarını paylaşan ya da bir görüşünü yazan kullanıcıların Bakın ben buradayım diyerek devamlı insanların dikkatini çekmek istedikleri belirlenmiştir ( İnternet ve sosyal medya, geleneksel kitle iletişim araçları vasıtasıyla kazanılan alışkanlıkları da etkilemektedir. İnternetin yaygınlaşmasıyla birlikte, radyo, televizyon, gazete gibi kitle iletişim araçlarının popülerliğinin azalacağı ve zamanla yeni medyanın geleneksel medyanın yerini alacağı yönünde tartışmalar yapılmaya başlanmıştır. İnternet gazeteciliği, diğer mecralara göre özellikle haberin yayıma veriliş süresi açısından farklılık göstermektedir. İnternet teknolojisi sayesinde yaklaşık 4 dakika içerisinde bir verinin internet üzerinden herkes tarafından görülmesi mümkün olmaktadır (Basım, 2002: 16). Dokunmatik sayfalara geçişle birlikte anlık ve hızlı olarak bilgiye, habere ulaşmak mümkün olmakta; gündemi takip edebilmek için basılı gazetelere ulaşmak veya haber saatine odaklanmak gerekmemektedir. Bunun yanı sıra kullanıcılara yorum yapabilme fırsatı vermesi açısından internet gazeteleri ve yeni medyanın, geleneksel medyayla karşılaştırıldığında daha aktif bir kitleye sahip olduğu görülmektedir. Geleneksel medyaya erişim lokal düzeydeyken örneğin televizyon izlemek için televizyonun bulunduğu yerde olmak gerekirken; yeni medyada taşınabilir bir PC, tablet ya da cep telefonu sayesinde istenilen yerden kolayca ulaşılabilmektedir (Kara, 2013: 15). Yeni medya; sınırsız reklam alanı, sürekli değişim içinde olması ve bireyler arasında etkileşime imkân vermesi, görüntü-ses-yazı gibi formatların bir arada kullanılabilmesi açısından da daha çok tercih edilmektedir. Geleneksel gazeteciliğin ülkemizde gelişim sürecinde maddi-manevi açıdan yaşanılan her tür sorun göz önüne alındığında sanal gazeteciliğin daha rahat koşullarda gelişimini sürdürdüğünü söyleyebiliriz. Günümüzde gazetecilerin habere ve bilgiye ulaşabilme açısından daha geniş imkânlara sahip oldukları görülmektedir. Günümüz gazetecilerinin, hızlı ama hata riskini en aza indirecek bir çalışma temposuna sahip olmaları, haberlerin ve bilgilerin doğruluğunu mutlaka denetlemeleri gerekmektedir Günümüz okuru, kısa zamanda çok bilgi istemektedir. Kısa cümle-kısa haber ama

77 64 yoğun bilgi formülü geçerli olmalıdır (Güreli, 2002: 50). İnternet teknolojilerinin gelişimini henüz tamamlamamıştır. Kitle iletişim araçlarının bireyler ve toplum üzerindeki önemli etkisi düşünüldüğünde ilerleyen yıllarda basın-yayın alanında ne tür değişimler yaşanılacağı merak konusu olmaktadır. Kitle iletişim araçlarıyla hedef kitleye iletilen mesajlar, dilin kullanımı açısından örnek teşkil etmekte ve bireylerin dili kullanım biçimleri üzerinde etkili olmaktadır. Önce özel radyo ve televizyon kanallarının sayısının artması, sonrasında internetin etkisiyle dilin kullanımında değişiklikler olmaya başlamıştır. Ülkemizde radyo-tv yayınlarında çok sayıda yabancı sözcük kullanılmakta, anlamsız ve yanlış cümle kuruluşlarına yer verilmekte; İngilizce sözcükler, cümleler içinde kullanılarak ayrıcalık kazanıldığı sanılmakta ve bu olumsuz gelişmeler karşısında düzeltici çabalar yeterli olmayıp ve radyo-tv kurumlarına dil konusunda büyük sorumluluklar düşmektedir (Öngören, 1999: 305). Yeni medya ile birlikte habere ulaşmada yaşanılan kolaylık, geleneksel basında kurallara uygun biçimde oluşturulan haber dilinin de değişiminde neden olmuştur. Bireyler, tanık oldukları bir olayı veya durumu kamera, cep telefonu vasıtasıyla amatör bir şekilde kaydedip bilgileri web sitelerinde paylaşabilmekte ve 5N1K kuralına, haber dilinin taşıması gereken özelliklere uymayan bu bilgiler internet gazetelerinde, televizyonlarda yayınlanmaktadır. Haberde dilin kullanımından çok ses, fotoğraf, görüntü gibi öğeler önemsenmeye başlanmıştır. Günümüzde geleneksel gazetecilik sınırları içinde üretilen çok sayıda haber, Twitter dan kotarılıp; ünlülerin Twitter üzerinden birbirleriyle atışmaları, siyasilerin paylaşımları geleneksel basın kuruluşlarında haber konusu olabilmekte, ana akım medyanın atladığı çok sayıda haber sosyal medyayı aktif bir biçimde kullanan yurttaşlar sayesinde kamuoyu ile buluşmaktadır (Narin, 2013a: 90). İnternet ve sosyal medyanın geleneksel medyaya, toplumsal ilişkilere ve en önemlisi de bireylerin kültürel ve psikolojik durumlarına olan etkileri her geçen gün artmaktadır yılında Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi nde İnternet Bağımlılığı Polikliniği açılmıştır. İnternetin tahmin edilenden hızlı yaygınlaşması ve popülaritesinin yüksek olması nedeniyle patolojik aşırı kullanımı işyeri ve okul performansının düşmesi, uyku bozuklukları, internetsiz hayatın çok sıkıcı ve boş

78 65 gelmesiyle kendini gösteren; sosyal yaşamdan yoğun bir biçimde geri çekilme, hatta internetin aşırı kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan kas ve iskelet sistemi problemleri ile belirli bir ruhsal hastalık olarak tanımlanan internet bağımlılığı 1990 lardan itibaren literatüre girmiştir ( İnternet ve sosyal medyanın etkileşime ve paylaşıma imkân veren yapısıyla birlikte insanlar her an iletişim kurabilmektedir. İnsanların özel hayatlarıyla ilgili her türlü bilgiyi paylaşması, gazetelerde, televizyonlarda bu özel hayata ait bilgilerin haber halinde sunulması dikkat çekicidir. Ünlülerin gün içerisinde çekmiş oldukları her türlü fotoğraf artık haber konusu olabilmekte, insanlar adeta her an izlenmek, takip edilmek ihtiyacı duymaktadır. İnternet ve sosyal medya verimli bir şekilde kullanıldığında gerekli bilgilere ulaşma, zamandan tasarruf etme, bilinçlenme açısından faydalı olacaktır. Aksi takdirde hızla yayılmaya devam eden tüketim kültürü, insanlar arasındaki sosyal, kültürel bağların zayıflamasına ve iletişimin-insan ilişkilerinin tamamen sanal hale gelmesine sebep olacaktır.

79 66 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ANA HATLARI İLE GAZİANTEP TE YEREL MEDYA TARİHİ Gaziantep günümüz yerel medyasının ve sosyal medyanın yerel medyaya etkisinin anlaşılması açısından Gaziantep yerel medyasının kültürel alt yapısını, yani kültürel kodlarını oluşturan, okuma yazmayı şekillendiren unsurları kısaca belirtmekte fayda olduğu kanaatindeyiz. Gaziantep basınının ortaya çıkışı; gelişimi, aynı bölgedeki yerleşim alanlarıyla kıyaslandığında daha dikkat çekicidir. Bölgenin ilk Türk gazetesinin, ilk siyasi mizahi Türk gazetesinin ve çocuk-gençlik dergilerinin çıktığı Gaziantep; savaş ortamına, olumsuzluklara, yoksulluğa rağmen tarihi süreçte basının gelişiminin devam ettiği şehirlerden biri olmuştur CUMHURİYET ÖNCESİ DÖNEMDE GAZİANTEP TE AZINLIKLAR Gaziantep te basının başlaması ve gelişmesinde azınlıkların önemli yeri olduğu görülmektedir. Coğrafi özellikleri nedeniyle de tarihin her döneminde farklı kültürlerin yaşadığı bir yerleşim yeri olan Gaziantep in, 1800 lü yıllarda içinde bulunduğu sosyoekonomik durum; Uğurol Barlas tarafından şu şekilde belirtilmiştir. Gaziantep 1800 yıllarında sosyolojik açıdan tipik bir Osmanlı şehri idi. Azınlıkların ticaret ve sanayi ile Türklerin ise tarımla meşgul olduğu içe kapanık bir şehir Gaziantep in bunlardan ayrı bir özelliği; çevresinde Orta Asya dan nispeten yeni gelmiş yarı göçebe Türkmen aşiretlerinin varlığıdır. Şehirdeki Türk halkı ile bu Türkmen boyları kız alıp vermekte ve birbirleriyle kültür değişimi yapmakta bunun sonucu olarak da Gaziantep halkı Türk örf ve adetlerini canlı olarak korumaktadır. Türk geleneği icabı Gaziantep halkının misafir severliği ve konuklarına karşı gösterdiği candan ilgi de Amerikalıları, Fransızları ve İngilizleri çeken etmenlerden olmuştur. Değişen dünyada kendilerine yeni pazarlar ve bölgeler arayan bu devletler Gaziantep te Gaziantep halkının iç işlerine ve yaşayışlarına karışmadıkları sürece ilgi ve yardım görmüşlerdir. Bu durum 1. Dünya Savaşına kadar devam etmiş ve 1. Dünya Savaşı aleyhimize sonuçlanınca önce İngilizler, sonra da Fransızlar şehri işgal etmişlerdir. (Barlas, 1971: 10).

80 yılında toplam olan şehir nüfusunun si Türk, 4903 ü Ermeni, 274 ü Musevi, 30 u Amerikalıdır yılında Türk, Ermeni, 1974 Amerikalı ve başka yabancılar, 696 Musevi Gaziantep te oturuyordu yıllarında Türklerin büyük çoğunluğunun, Birinci Dünya Savaşı dolayısıyla cephelere yollanmaları ve bir kısmının köylere gitmesi ile Gaziantep teki Türk nüfusu azalmış, buna karşılık Rusya dan güneye göç eden Ermenilerin bir kısmının Antep e gelmesi ile Ermeni nüfusu artmıştır (Barlas, 1971: 12-14) Amerikalılar Misyonerlik faaliyetlerine 19. yüzyılda hız veren Amerika; Osmanlı topraklarında dini eğitim vermek, Protestan mezhebini yaymak gibi amaçlarla hareket etmiştir yılında imzalanan Osmanlı-Amerikan Ticaret Antlaşması ile Protestan misyonerlerin Osmanlı topraklarındaki faaliyetleri daha da kolaylaşmıştır. Bu antlaşma ile Amerika Devleti ayrıcalıklı bir statüye ulaşmış ve Amerikalı tüccarlar da devlet müdahalesi olmadan her millet ya da dinden tüccarlarla rahat ilişki kurma hakkını elde etmiştir. Böylece Amerikalı tüccarlar ile Ermeni tüccarlar işbirliği yapmış ve hatta Amerikan Hükümeti tarafından Ermenilere vatandaşlık hakkı verilmiştir (Akça, 2004: 3). Protestan misyonerleri yukarıda belirtilen amaçlarına ulaşmak için öncelikle okullar açtılar. Bu okullar genellikle uluslaşmanın tam olarak yaşanmadığı bölgelere kurulmuştur. Örneğin uluslaşmanın en hızlı olduğu Osmanlı Devleti nin Balkan topraklarında yabancı okul fazla yoktur. Ancak misyoner faaliyetleri ve yabancı okullar uluslaşmanın yavaş olduğu, Osmanlı idaresinin eğitim ve kültür hizmetlerini tam olarak yerine getiremediği Doğu-Güneydoğu Anadolu, Suriye ve Lübnan Bölgesi nde daha etkili ve başarılı olmuştur. (Akça, 2004: 4). Gaziantep te Cumhuriyet ten önce muhtelif tarihlerde Fransızlar, İngilizler ve Amerikalılar tarafından eğitim ve sağlık tesisleri açılmıştır. Bu tesislerin çoğu Amerikalılara aittir. Daha etkili olabilmek için Doktor Azariah Smith in önerisi ile ilk Amerikan tıp kurumu olan hastane 1848 yılında kurulmuş; daha sonra Tıp Fakültesi tesis edilmiştir. (Barlas, 1971: 9)

81 Amerikalıların Gaziantep te Matbaacılık Faaliyetleri Matbaanın Osmanlı ülkesine girmesi azınlıklar vesilesiyle olmuştur. Osmanlı da ilk matbaa, Yahudiler tarafından kendi dillerinde eser basmak üzere 1492 de kurulmuş, İstanbul da 1567 de ilk Ermeni, 1627 de de ilk Rum matbaası faaliyete geçmiştir. İlk Türk matbaası ise yılında Sait Efendi ile İbrahim Mütefferika tarafından kurulmuştur. Daha sonraları İstanbul da özel ve resmi başka matbaalar yayın hayatına atılmışlardır. (Ersoy 2007: 321). Ülkenin merkezinde yaşanılan gelişmelerin geç de olsa diğer yerleşim birimlerini etkilediği görülmektedir. Merkezde 1400 lü yıllarda kullanılan matbaanın, Gaziantep e gelişi ancak 1800 lü yıllarda gerçekleşmiştir. Gaziantep te ilk basımevi, şehre yıllarında gelmiş olan Amerikalı misyonerlerin çalışmaları ile kurulmuştur. Bu basımevi 1822 yılında Malta dan İzmir e getirilmiş ve 1831 de Gaziantep e taşınmıştır. Misyonerlerce kurulan Amerikan Basımevi nde 1843 yılına kadar Türkçe İncil basılmış; o tarihten sonra Tıp Fakültesi ve şehirdeki azınlık okullarına kitap ve kırtasiye basımında kullanılmıştır yılı başlarında yayınlanan ilk gazete de burada basılmıştır. (Barlas, 1972: 9-11). Misyonerlik faaliyetlerinin siyasi, kültürel, ticari, ekonomik boyutlarının da olduğu göz önüne alındığında Amerikalı misyonerlerin Gaziantep te ilk etapta din odaklı çalışmalar yaptıkları görülmektedir. Amerikalı misyonerlerin faaliyetlerine lojistik destek sağlayan önemli kurumlardan biri, 1822 yılında Malta da tesis edilen matbaadır. Amerikan okullarının ihtiyacı olan basılı malzeme temin etmenin yanı sıra dinsel içerikli yayınları olan bu matbaanın bir bölümü 1834 te İzmir e taşınmış, diğer bölümü de Antep e getirtilmiştir. (Ersoy 2007: 321). Türkçe İncil basımı işine Antep te on iki yıl devam edilip tane basılmıştır. Bu matbaada bir büyük pedal, bir yarım pedal, bir bıçak, bir zımba, bir prova tezgâhı ile İngilizce ve Ermenice hurufat vardır. Devrinin en modern tesisi olan bu matbaa 19. yüzyılın sonunda yenilenmiş ve 1915 yılına kadar Antep in tek matbaası olarak çalışmış; birçok gazete, dergi ve ders kitapları da burada basılmıştır(barlas, 1971: 18).

82 Amerikalıların Gaziantep te Eğitim Faaliyetleri Ortadoğu da kiliseler birliği ikinci olarak 1848 yılında Antep te kurulmuştur. Tarihi belgelere ve Barlas ın verdiği bilgilere göre (1971: 18,19) ilk kurulan birlik İstanbul dadır ve Gaziantep te Merkezi Amerikan Misyonu adı altında etkinlikte bulunan derneğin kurucusu Dr. Azariah Smith dir. Dr. Smith yıllarında Gaziantep te bir Protestan kilisesi ile şehrin yüksek tepelerinden olan Öksürük Deliği isimli tepesinde bir hastane kurarak çevrede etkili olmanın yollarını aramıştır. Tıp bölümünü öncelikle kurmak istemelerinin nedeni; Gaziantep'teki Türk halkının arasından dost edinebilmektir. Barlas ın verdiği bilgilere göre (1971: 23) Tıp Fakültesi nin kurulacağı yer için tespit heyeti kurulduğu ve yer tespitinin ardından kolejin 1874 yılında öğretime başladığı görülmektedir. 18. ve 19. yüzyıllarda ülke genelinde meydana gelen olayların eğitimi de etkilediği görülmektedir. Özellikle azınlıklarla ilgili yaşanılan problemler her alanda olduğu gibi eğitim alanında da harekete geçilmesini gerekli kılmıştır. 18. yılından itibaren bölgede meydana gelen olaylar, okulun işleyişini olumsuz yönde etkiledi. Kimi öğrenci ve öğretmenleri ihtilalcı Hınçak ve Taşnak Ermeni terör örgütleriyle ilişkisi olduğu gerekçesiyle 19. Yüzyılın sonlarında okul bir nifak yuvası suçlamasıyla karşı karşıya kaldı ve kapandı yılında okul kesin olarak faaliyetlerine son verdi. (Akça 2004: 4). Osmanlı Devleti ndeki misyonerlik faaliyetleri incelendiğinde; din propagandası yapma ve kendi kültürlerini yayma gibi amaçlarla hareket ettikleri için kapatılan okullar olduğu görülmektedir. Gaziantep te kapanan okul da bunlardan biridir. Uğurol Barlas ın vermiş olduğu bilgilere göre; (1971: 32) 1915 te hastane Türkler tarafından devralınmış, koleje de Türk öğrenciler kaydedilmiş ve Türk öğretmenler derse girmiştir. Bu devralış 1918 yılında İngilizlerin Gaziantep i işgaline kadar devam etmiş ve İngilizler gelince hastane ve kolej tekrar Amerikalılara devredilmiştir. Ancak okulun yeniden açılışı uzun ömürlü olmadı ve 1924 yılında Sürgündeki Okul kimliğiyle Halep e taşındı. Böylece okul Türkiye gündeminden kesin olarak çıkmış oldu. (Akça 2004: 4).

83 70 Gaziantep te Amerikalılar tarafından pek çok okul açıldığı görülmektedir. Bu okullar; Amerikan Erkek Koleji, Amerikan Kızlar Okulu, Amerikan Kız Koleji, Amerikan Yetim Evi Okulu, Amerikan Orta Okulu, Amerikan İlkokulu dur. Okullar Birinci Dünya Savaşı sırasında kapatılmıştır. Gaziantep te Amerikan Tıp Fakültesi nin Kolejlerinin kurulmuş olması halkın aydın tabakası üzerinde olumlu etki yapmış ve onlar gibi olmak arzusu ile şehirdeki okul sayısı artmıştır. Türk Koleji kurmak için çaba gösterilmiş ve bu arada gazeteler de çıkmaya başlamıştır. (Barlas 1972: 11) Amerikalıların Gaziantep te Süreli Yayın Faaliyetleri Yasama, yürütme ve yargıdan sonra dördüncü güç olarak değerlendirilen ve haber verme, eğlendirme, kamuoyu oluşturma, denetim kurma, eğitme gibi işlevleriyle toplumu yönlendiren basın; pek çok önemli özelliği bünyesinde bulunduran Gaziantep için de kuşkusuz çok önemlidir. Amerikalılar tarafından basılan kitaplar, broşürler, gazeteler Antep halkını etkilemiş ve bu konuda teşvik etmiştir. Amerikalıların Merkezi Türkiye Koleji Matbaası'nda bastıkları gazeteler, Ermenice harfli Türkçe gazetelerdir. Antep Ermenilerinin çoğunun her zaman Türkçe konuşmaları, gazetelerin Türkçe basılmalarına önemli etkide bulunmuştur. Çıkarılan ilk gazetenin ismi Ayıntap tır yılında çıkan bu gazete, haftalık, içinde genellikle kolej ve hastane ile ilgili çalışmalardan bahseden ve Kilikya İttihadı nı öven yazıların bulunduğu dört sayfalık gazetedir. Bu gazetenin kaç sayı ve kaç yıl çıktığı tespit edilememiştir. Çıkarılan ikinci gazete Avedaper dir. İlk çıkış yılı Tıp Fakültesi nin kapanış yıllarına rastlamaktadır da kapanan bu gazete 1909 yılında Harzetyan kardeşler tarafından ikinci defa çıkarılmış ve Antep harbine kadar basımına devam edilmiştir. (Barlas 1971: 60). Azınlık okulları ile ilgili detaylı araştırmalar yapmış olan Barlas a göre (1971: 61) Kolej isimli diğer bir gazete de Amerikalılar tarafından 1901 de çıkarılmıştır. Bu da diğer iki gazete gibi Ermenice harfli Türkçe gazetedir ve aylık olarak üç yıl süre ile yayınlanmıştır. Rehnüma nın ise 1908 yılında Amerikan Koleji tarafından Ermenice- İngilizce çıkarılan bir gazete olduğu, çıkış süresinin kesin olarak tespit edilemediği, haftalık olduğu ve 1909 yılında kapandığına değin kayıtlar olduğu belirtilmiştir.

84 İngilizler Fransız İhtilali nin getirdiği milliyetçilik akımının etkisi, hammadde ve sömürge arayışları, silahlanma yarışının hız kazanması gibi sebeplerle başlayan Birinci Dünya Savaşı; devletlerarası dengelerin bozulmasıyla sonuçlanmıştır. Savaş Osmanlı İmparatorluğu nu da derinden etkilemiş ve devletin parçalanmasına zemin hazırlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu 1914 Ekim ayında Almanya ve müttefikleri safında Birinci Dünya Harbi ne girerken, Halep vilayetine bağlı bir sancak merkezi olan Antep Türkiye nin tam ortasında bulunuyordu (Ünler 1969: 10). 30 Ekim 1918 de Mondros Mütarekesi nin imzalanmasından sonra İngilizler 15 Ocak 1919 da Antep i işgal etmişleridir. İngiliz işgaliyle birlikte savaş sırasında Suriye ye sürülmüş olan Antepli Ermeniler de şehre dönmeye başlamışlardır. Böylece yerli ve yabancı e yakın Ermeni Antep te toplanmıştır. Dönenler arasında Antepli olmayan ve asayişsizlik dolayısıyla memleketlerine gidemeyen Sivas, Erzurum ve diğer Anadolu şehirlerinden gelen Ermeniler de bulunmaktadır. Türklere karşı büyük bir hırs, kin ve nefretle dolu olan bu Ermeniler, İngiliz makamlarını etkileyerek, sert ve zalim bir idare kurulmasına çalışmışlar; Türklerin satışa çıkardıkları taşınabilir mallarını Ermeni malıdır diye gasp etmişlerdir ( Fransızlar Fransızlar amaçlarına ulaşabilmek adına İngiltere ve Rusya ile Üçlü İtilaf ı oluşturmuşlar; Birinci Dünya Savaşı nda aldıkları galibiyetten sonra da çıkarları doğrultusunda hareket etmeye, işbirliğine devam etmişlerdir. Ekim 1919 sonunda İngilizler, Antep i Fransız işgaline terk etmişlerdir. 29 Ekim de Antep e gelen Fransız-Ermeni Alayı Komutanı Kolonel Saint Mari, İngilizlerden Antep in işgal idaresini teslim almış ve 5 Kasım 1919 da tamamı Ermeni gönüllülerinden kurulu Fransız Birlikleri Antep e girmiştir ( İşgalin ertesi günü Antep halkı 10 bin kişinin katıldığı bir hürriyet ve istiklal mitingi düzenlemiştir. Fransız işgali ile başlayan Ermeni taşkınlıkları, Türklere yapılan zulüm ve hakaret ile Türk kadınlarına yapılan tecavüzler Müdafaa-i Hukuk

85 72 Cemiyeti nin hızla gelişmesini sağlamış ve silahlı direnme zemini hazırlamıştır ( Fransızların Gaziantep te Eğitim Faaliyetleri Fransızlar tarafından Gaziantep te pek çok okul açılmıştır. Bu okullar; Fransız Saint Josef Kız Okulu, Yetim Evi, Kilikya Öğretmen Okulu, Nersisyan Milli Okulu, Nizipliyan Tankara Okulu, Hersisyan (veya Herespisyan) Okulları, Hayganuşyan Okulu, Atanaktan Okulu, Vartanyan Okulu, Gırtasiras Okulları, Kıristoros, Losavoricyan, Losavoricyan İlkokulu dur. Ermeni okulları ise; Minas (Miryan) Okulu, Ohannes Okulu, Kilise okulu, Sahak Meşrupyan Okulu, Osamnasıras, Lostıyan okullarıdır (Barlas, 1972: 19 ). Diğer bütün azınlık okullarının olduğu gibi bu okulların da kapanış tarihleri Birinci Dünya Savaşı na ve Antep harbine rastlamaktadır. Gaziantep in kültür ve basın hayatında Halkevi nin çok önemli bir yeri olması sebebiyle Gaziantep basınının gelişimini Halkevi nden önce ve sonra olmak üzere iki döneme ayırmak isabetli olacaktır HALKEVİ KURULUŞUNA KADAR GAZİANTEP TE KÜLTÜREL HAYAT Tanzimat Döneminde ( ) Gaziantep ve Basın Hayatı Osmanlı yönetim yapısının belirgin özelliklerinden biri, vilayet ve müstakil sancakların ekonomik, kültürel ve sosyal açıdan kendisine bağlı yerleşim birimlerine merkezlik etmeleridir. Bu yönetim yapısının aksine önce Maraş Beylerbeyliği ne daha sonra da Halep Vilayeti ne bağlanan Antep, Maraş a Halep e ve hatta bölgeye kültürel merkezlik yapmıştır. Bunun nedenleri arasında; Antep in coğrafi konumu itibariyle Hitit, Asur, İran, Bizans, İslam ve Türk-İslam kültür çağlarını yaşamış ve bu kültürlerden etkilenmiş olması, Antep in Hıristiyanlığın ilk yayılma merkezlerinden biri olması, Türk oymaklarının 1084 yılından itibaren Antep e yerleşmeleri ve kısa sürede bölgeye hâkim olmaları gösterilebilir. Bunun yanı sıra Antep halkının azınlıklara karşı gösterdiği hoşgörü ve anlayış, Tanzimat ın ilanından sonra Amerika ve Batılı birçok ülkenin azınlıklara yönelmeleri, 19. yüzyıldan itibaren Ortadoğu ülkelerinin jeopolitik

86 73 önemi ve Antep in bu ülkelerin Anadolu ya açılan kapısı konumunda olması gerekçe gösterilebilir. Bu sebepler, Antep in sosyal ve ekonomik yapısını etkileyerek kültürel hayatına olumlu yönde katkıda bulunmuştur. (Aytekin, 1999: ) 1831 yılında yapılan nüfus sayımına göre; bölgede gayrimüslimlerin sayısı yok denecek kadar az olmasına rağmen, özellikle 1. Dünya Savaşı sırasında ve işgal döneminde Ermenilerin sayıca arttığı görülmektedir. Bu nüfus artışında Osmanlı Devleti nin Doğu Anadolu daki savaşlar yüzünden Ermenileri savaş alanı dışına çıkarmak için Suriye ye gönderme politikasının rolü bulunmaktadır (Başbakanlık, 2002: 22). Osmanlı siyasi tarihi açısından bir dönüm noktası olan Tanzimat Fermanı nın ilanıyla birlikte edebi, kültürel, siyasi pek çok alanda yenilikler yaşanmaya başlandığı görülmektedir. 19. yüzyılı idrak eden Gaziantep te Tanzimat ın ve daha sonra Birinci Meşrutiyet in ilanı yeni yeni fikir akımlarının etkisiyle medreseler yanında yeni eğitim müesseseleri de açılmaya başlamış; aynı devir içinde Amerikalı ve Ermenilerin teşebbüsleri ile bir tıp fakültesi, bir kolej ve bir hayli ekalliyet okulları açılınca Türk ve Müslümanlar da buna karşılık olarak öğretim ve eğitim işlerini amaç edinen Maarifi İslamiye ve Aynul-maarif adlarında dernekler kurarak çağın yeni gelişmelerini göz önünde tutan okullar tesis etmişlerdir (Güzelbey,1992: 133). Günümüzde ticari açıdan önemli bir yere sahip olan Gaziantep in bu özelliğine geçmişten beri sahip olduğu görülmektedir. Osmanlı Devleti döneminde özellikle 17. ve 18. yüzyıllarda zirveye ulaşan gelişme sonucunda Ayıntab ta dokuma üretimi ve fıstık, üzüm gibi gıda maddeleri üretimi ön plana çıkmıştır. Nitekim 18. yüzyılda şehirdeki dokuma tezgâhı miktarının 3.815, boyahane sayısının ise 70 olduğu ifade edilmektedir. Bu durum şehir halkının girişimcilik seviyesini göstermesi bakımından önemlidir, çünkü aynı girişimcilik ruhunun örnekleri 20. yüzyılda kendini göstermektedir (T.C. Kalkınma Bakanlığı, 2012: 223). Gaziantep te Türkler tarafından gazete 1903 yılından sonra çıkarılmıştır. O tarihe kadar yayımlanan gazeteler, Amerikalılar veya azınlıklar tarafından Türkçe-İngilizce veya Türkçe-Ermenice olarak yayımlanmıştır. İlk gazeteleri çıkaranlar ise delikanlılık çağına yeni girmiş olan Hüseyin Cemil Göğüş ile Celal Kadri Barlas tır (Barlas 1972: 10-11). Yabancıların ve azınlıkların kültür faaliyetleri zamanla Türkleri de etkilemiş ve

87 74 onlar da gazete çıkarmaya başlamışlardır. Misyonerler gazete ve kitaplarını matbaada basarken, matbaaya sahip olmayan Türkler, ilk yayımlarını müstensih denilen bir tür şapirografi tekniğiyle ortaya koymuşlardır (Ersoy 2007: 321). Ayıntap (Antep) : Gaziantep Amerikan Koleji tarafından yayımlanmıştır. Kuruluş tarihi 1872 dir. Kapanış tarihi tespit edilememiştir. Amerikan Kolej Basımevi nde basılan bu ilk gazete 24x46 boyutlarında 4 sayfalıktır. İngilizce Latin harfleriyle basılan Türkçe bir gazetedir. Bu gazete 1831 yılında, ilk matbaası kurulan Gaziantep te çıkan (tespit edilen) ilk gazetedir. Ele geçen sayısında haftalık olduğu belirtilen Antep gazetesinde Dr. N. Clark ın Kilikya ittihadı ile ilgili yazıları geniş yer tutmakta ve Protestan Ermeni Cemaati ile ilgili haberler yer almaktadır (Barlas 1972: 21) Sultan Abdülhamit Döneminde ( ) Gaziantep ve Basın Hayatı Ekonomik sıkıntıların, toprak kayıplarının, ayaklanmaların olduğu bu dönemde Sultan Abdülhamit sosyal, kültürel ve ekonomik anlamda sayısız yeniliğe imza atmıştır. Bu dönemde Gaziantep te azınlıkların özellikle eğitim alanında ön planda olduğu görülmektedir. Katolik Ermeniler; Fransız ve Amerikalıların desteği ile Antep te geniş bir eğitim ve öğretim faaliyetine girişmişler, birçok tesis kurmuşlardır. Ermeniler eğitim ve öğretimde o kadar ileri gitmişlerdir ki 3 Ocak 1876 tarihinde Amerikan Hastanesi bünyesinde yükseköğretim seviyesinde eğitim verecek olan Tıp Fakültesi nin açılışını sağlamışlardır. Ermeniler yeni açılan bu okullarda yeni kuşaklara Ermeni dilini öğretmişler, yeni Ermeni gençliğini Kilikya Ermeni Devleti nin muhakkak gerçekleşeceğine inandırarak yetiştirmişlerdir. Bu eğitim ve öğretim faaliyetlerine Osmanlı İmparatorluğu seyirci kalmış; hatta bazı arazileri bağışlayarak, kolaylık sağlamış, azınlıkların ayrılıkçı faaliyetlerini desteklemiştir. Arka arkaya açılan bu azınlık okulları, Ermeni-Türk halklarını birbirine düşman eden başlıca sebeplerden biri olmuştur. Osmanlı Devleti nin göremediği bu tehlikeyi Antepliler görmüşler 1895 yılında Maarif-i Mahalliye adı altında, Kurtuluş Savaşında Cemiyeti İslamiye adını alacak olan özel eğitim derneğini kurmuşlardı (Başbakanlık, 2002: 20)

88 75 Misyonerlik faaliyetleri için azınlıklar tarafından tercih edilen yerleşim yerlerinden biri olan Antep te gayrimüslim nüfusun yoğun olduğu görülmektedir. Dönemin nüfus istatistiklerinin yer aldığı 1293/ Halep Salnamesi nde Ayıntab kazasının köy sayısı 198, mahalle sayısı da 84 olarak verilmiş ve buralarda: 67 Musevi hanesi, 260 nüfus; Hıristiyan hanesi, nüfus; İslam hanesi, nüfus olmak üzere toplam hane, nüfus olduğu belirtilmiştir (T.C. Kalkınma Bakanlığı, 2012: 142). Barlas ın verdiği bilgilere göre bu dönemde çıkarılan gazetelere ait bilgiler şu şekildedir: (1972: 21-22) Avedaper : Harzetyan kardeşler tarafından çıkarılmıştır. Kuruluş tarihi 1907 sonları, kapanış tarihi Gaziantep savaş yıllarıdır.(1920) Gazete iki sayfa olarak önceleri Kolej Basımevi nde basılmış, daha sonra kendi basımevlerinde yayımlanmıştır. 24x44 boyutlarındadır. Gazetenin bir yüzü eski yazı ile diğer yüzü Ermenice harflerle Türkçe olarak basılmıştır. Kolej: Gaziantep Amerikan Koleji öğrencileri tarafından 1901 yıllarında çıkarılmıştır. Kapanış tarihi 1904 tür. Boyutları 22x36; 4 sayfalık olan bu gazete Ermenice harflerle basılmış Türkçe gazetedir. Aylık olarak yayımlanmıştır. Meclayı Muarif: Hüseyin Cemil Göğüş tarafından çıkarılmıştır yılında 8 sayı olarak yayımlanan bu gazete el ile yapılan ve teksir prensibi ile hazırlanan şapoğrafla çoğaltılmıştır. Boyutları 20x29,5 tur. Gazetenin diğer yazarı Mustafa Efendi dir. Bu gazete Güneydoğu Anadolu da çıkarılan ilk Türk gazetedir. 15 günlük olarak yayımlanmıştır. 6. ve 7. Sayıları haftalık basılmıştır. İmam Baba: Celal Kadri Barlas ve İshak Rafet Işıtman tarafından da yayımlandı. 22x34 boyutlarında olan bu gazete Türklerin elinde basımevi olmadığından sac levha üzerine tutkalla ters yazı yazılıp teksir prensibine göre bunun basılması ile çoğaltılmıştır. Genellikle 2 veya 4 sayfa olan bu gazetenin her sayısı 76 adet basılmıştır. 15 günde bir yayımlanan İmam Baba 12 sayı sonra büyükleri tarafından kapatılmıştır. Siyasi mizahi ilk Türk gazetesidir.

89 76 Palyaço: Sait Sabit Erel tarafından 12 Eylül 1908 de yayımlanmıştır yılında kapanmıştır. Bu gazete de diğer gazeteler gibi şapoğrafla basılmıştır. Boyutları 22x34 tür. 2 sayfa olan Palyaço mizahi bir gazetedir. Haftalık olarak 10 sayı yayımlandıktan sonra kapanmıştır. Türk Tepe: Celal Kadri Barlas tarafından 19 Ekim 1908 yılında yayımlanmıştır. 3 sayı 24x34 boyutlarında 2 sayfa olarak şapoğrafla basılmıştır. Her sayısı 300 adet basılan bu gazetede Jön Türkler hakkında bir yazı, Mehmet Emin Yurdakul un bir şiiri ve Türk Tepe de yapılması gereken Türk Koleji ile ilgili yazılar bulunmakta idi. Fiyatı yazılmamış olan bu gazete bağış karşılığı dağıtılmış ve toplanan para Türk Tepe de okul yapımında kullanılmak üzere Maarifi İslamiye Derneği ne verilmiştir. Rehnuma: Amerikan Koleji mensupları tarafından çıkarılmıştır. Kuruluş tarihi 1908, kapanış tarihi 1909 yılı sonudur. Amerikan Koleji Basımevi nde basılmıştır. Boyutları 30x40 tır. 2 sayfa olan bu gazetenin bazı sayılarının bir sayfası eski yazı ile diğer sayfası Ermenice olarak basılmıştır. Haftalık olarak yayımlanmıştır II. Meşrutiyet İttihat ve Terakki Döneminde ( ) Gaziantep ve Basın Hayatı Balkan Savaşı ve 1. Dünya Savaşı nın yaşandığı toplam 14 yıl süren bu dönemde ülke yönetiminde radikal değişikler meydana gelmiştir. Bu süreçte Gaziantep te de sosyo kültürel anlamda çeşitli gelişmelerin yaşandığı görülmektedir. Osmanlı Devleti nde son nüfus sayımı yılında yapılmıştır ( Osmanlı Devleti nin son nüfus istatistikî olan 1914 nüfus verileri nüfus sayım kaydına dayanmaktadır. Daha önce sayılan nüfusun ölüm, doğum, nakil gibi durumlarının uzmanlarca takibiyle 1914 nüfus istatistik verileri ortaya çıkmıştır nın da bir devamı ve güncelleştirilmişi olan 1914 nüfus istatistikînde Ayıntab, Halep vilayetine bağlı bir sancaktır. Nüfus verilerine bakıldığında İslam, Ermeni, Rum Katolik 7, Protestan 4.635, Kıpti 3, Rum 67, Musevi 860, Ermeni Katolik 393, Latin 610, toplam olduğu görülmektedir. 19. yüzyılın ikinci yarısı ve 20. yüzyılın başlarında nüfusun büyük kısmının Müslüman olduğu; kazanın genel nüfusu içinde Müslümanların oranının % 81, geri kalanının Gayrimüslim olduğu dikkat

90 77 çekmektedir. Gayrimüslimlerin de yaklaşık % 13 ü Ermeni cemaatindendir. (T.C. Kalkınma Bakanlığı, 2012: 143). Tarih boyunca devlet merkezliğinden ilçeliğe kadar çeşitli idari kademelerde bulunan ve 1914 nüfus istatistiklerinde Halep vilayetine bağlı bir sancak olan Ayıntap 1918 de Halep in elden çıkışı üzerine müstakil sancak olmuştur (Güzelbey, 1992: 115). İkinci Meşrutiyet Dönemi'nde eğitime büyük önem verilmiş ve bu alanda yapılacak yenilikler üzerinde titizlikle durulmuştur. Osmanlı eğitim sisteminde yapılan düzenlemelerden sonra ortaya konulan eğitim kurumlarının hızla Gaziantep te vücut bulduğu görülmektedir. Bunlar iptidai (ilkokul), rüştiye (ortaokul), idadi (lise), sultani, meslek liseleri ve yüksekokullar olarak kademelendirilmiştir. Bu dönemlerde şehirde beş, 28 yerleşim biriminde birer ilkokul bulunmaktadır (Başbakanlık, 2002: 101) 19. yüzyılın sonlarına doğru medreselerin yanı başında Mektep adıyla okullar açılmaya başlanmış, hatta kimi medreseler yavaş yavaş yerlerini bu okullara bırakmışlardır. Osmanlılar döneminde yalnız medreselerin değil; mescit, cami ve tekkelerin bile birer kitaplıkları bulunduğunu gösteren belirtiler vardır yılına ilişkin Halep vilayet salnamesinde iki Gaziantep kütüphanesinin adı geçmektedir. Bu kütüphaneler; Zülkadriye Medresesi Kütüphanesi ve Hüseyin Ağa Medresesi Kütüphanesi dir (Ceyhan, 1999: 165). Barlas ın verdiği bilgilere göre bu dönemde çıkarılan gazetelere ait bilgiler şu şekildedir: (1972: 23-25) Genç: Celal Kadri Barlas tarafından çıkarılmıştır. 25 Kasım 1913 tarihinde kurulmuş, Aralık 1914 tarihine kadar 1 yıl süre ile yayımlanmıştır. Önceleri Kolej Basımevi nde, daha sonraları Rüştü Hoca nın Havadis Basımevi nde basılmıştır. Boyutları 28x40 tır. 6 sayfalıktır. Haftada iki defa basılan bu gazete Antep Mutasarrıfı ndan alınan izinle resmen çıkmıştır. Genç; gazete çıkarma izni, imtiyazı alınmış olan ilk gazetedir. Ahali: Eski kaymakamlardan Mustafa Asım Efendi tarafından çıkarılmıştır yıkında basılmaya başlayan Ahali gazetesi için izin alınmadığından Antep Mutasarrıflığı tarafından kapatılmıştır. 4 ay kadar yayımlanan bu gazete, 22x36 boyutlarında ve 2 sayfalıktı. Haftada bir defa basılırdı.

91 78 İmtiyaz: Mustafa Asım Efendi tarafından çıkarılmıştır. Ahali gazetesi kapatılınca; gazete çıkarmak için resmi makamlara başvurup 1916 yılında izin almış, yeni gazeteye İmtiyaz adını vermiştir. 2 sayfa olarak yayımlanan bu gazeteyle ilgili başka bilgi bulunmamaktadır. Dünya Telgrafları: Ahmet Muhtar Göğüş tarafından 1916 yılında çıkarılmıştır. Boyutları 40x60 tır. Ajans Haberleri: Rüştü Hoca Atalar tarafından 1916 yılı sonlarında yayımlanan bir gazetedir. Ocak 1919 tarihinde İngilizlerin Antep i işgallerine kadar 22x32 boyutlarında yayımlanmıştır. Genellikle 2 sayfa olarak Rüştü Hoca nın kendi basımevinde bastığı bu gazetenin bazı sayıları 4 sayfa olarak yayımlanmıştır. Antep Haberleri: Celal Kadri Barlas, Ali Kemal Göğüş ve Hüseyin Cemil Göğüş tarafından Kasım 1918 tarihinde İngilizlerin Antep i işgali arifesinde yayımlanmaya başlanmıştır. Ocak 1921 tarihine kadar yayımlanan bu gazete, önceleri İngilizlerin işgaline rağmen açıkça yayımına devam etmiş, Kasım 1919 da Fransız işgali üzerine gizlice basılarak dağıtılmıştır. Nisan 1920 tarihinden sonra Antep Harbi içerisinde zaman zaman yayımlanarak Gaziantep basını olarak üzerine düşen görevi yerine getirmiştir. Antep in açlık karşısında Fransızlara 11 aylık mücadele sonunda esir düşmesi üzerine kapanan bu gazete 22x34 boyutlarında ve genellikle 2 sayfa olarak yayımlanmıştır. Gaziantep basın tarihinin ilk dergisi de bu dönemde çıkarılmıştır. Küçük Sa yler: 1912 yılında Ömer Asım Aksoy ve arkadaşları tarafından çıkarıldı. 15x21 cm boyutlarında 16 sayfa olarak yayımlanmıştır. On beş günde bir yayımlanan dergi 10 sayı kadar çıkmıştır. Dergi içinde derslerle ilgili yazılar, şiirler, fizik, matematik üzerine yazılar yer almıştır (Barlas 1972: 45) Milli Mücadele Döneminde ( ) Gaziantep v Basın Hayatı Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı nda alınan yenilgilerin ardından 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşmasıyla cephane ve savaş araçlarına el konulmuş, askeri birlikler terhis edilmiş ve antlaşmada yer alan esnek

92 79 maddeler gerekçe gösterilerek yurdun dört bir yanı müttefikler tarafından işgal edilmeye başlanmıştır. Bu durum Gaziantep in de sosyo-kültürel ve demografik yapısını, ekonomik durumunu olumsuz yönde etkilemiştir. Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı yıllarında kent çok sarsılmış, nüfus azalmış, ticaret ve sanayi etkinlikleri büyük zarara uğramıştır. Kayıtlarda bu dönemde Ayntab sancağının nüfusu olarak belirtilmiştir ( 1. Dünya Savaşı ndan sonra Ayntab, 17 Aralık 1918 de İngilizler, 5 Kasım 1919 da da onların anlaşmayla yerlerini bıraktıkları Fransızlar tarafından işgal edilmiştir. Bu işgal 25 Aralık 1921 de Fransızların şehri boşaltmasına kadar devam etmiştir. Halkın Fransızlara karşı göstermiş olduğu kahramanlık dolayısıyla Ankara Hükümeti tarafından alınan kararla Ayntab a Gazilik ünvanı verilmiş ve Ayntab livası merkezinin adı da Gazi-Ayntab a çevrilmiştir (T.C. Kalkınma Bakanlığı, 2012: 140). Bu karar Büyük Millet Meclisi nden 93 sayılı kanun olarak geçmiş ve 6 Şubat 1337 (1921) de yürürlüğe girmiştir. Böylece Ayntab dan Gaziantep e geçiş süreci tamamlanmıştır (Kılıç 1999: 22). Gaziantep in kurtuluş için verdiği mücadelenin ağır kayıplara neden olduğu görülmektedir. Gaziantep savunma savaşında 6000 den fazla çocuk şehit olmuş, 10 ay 7 gün süren savunma sırasında Osmanlı altını harcanmış, pek çok iş sahibi sermayesini, işini kaybetmiştir. Gaziantep halkı çok büyük fedakârlıklar göstererek imkânsızlıklarla mücadele etmiştir. O dönem Ankara da çıkan Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde de savunmaya ilişkin haberler ve yazılar çıkmış; Büyük Millet Meclisi savunmayla ilgili haberlere buradan ulaşmıştır (Güzelbey, 1992: 124). Hâkimiyet-i Milliye gazetesinin 7 Şubat 1921 tarihli başyazısında Müfide Ferid Tek Antep e Gazilik ünvanı verilmesini kaleme almıştır. Müfide Ferid; Gaziayıntab başlıklı başyazıda: Türkler! Hürmetle eğiliniz, Ayıntab karşısındasınız! O nu, o aşk-ı vatan timsalini, kendi ezeli ve fıtri kahramanlığınızı selamlıyorsunuz!..

93 80 Mütareke muharebatının şerefli iftiharı oldun! Avrupa nın çelik, camid ruhunu gevşeten bir şecaat ateşi oldun! Biz bugün senin yeşil ağaçlarının sakin gölgesinde milli tarihimizin en ulvi vak asını, en saf şaheserini, milli kahramanlığımızın ilahi bir timsalini seyrediyoruz cümlelerine yer vermiştir (Özen, 1969: 23-25). Savaş ortamı eğitim alanında da olumsuzlukları beraberinde getirmiştir yılında Gaziantep Özel İdaresi öğretmenlerin maaşlarını ödeyemez duruma gelmiştir. Bunun için mevcut okulların birçoğu kapanmak zorunda kalmış; 1919 yılında Maarif-i Mahalliye Derneği Gaziantep te mevcut okulların idare gelirlerini üstlenmiştir. Kurtuluş Savaşı boyunca Türk okulları bu derneğin imkânları ile faaliyetlerini sürdürmüşlerdir da Gaziantep şehrinde Reşadiye Okulu, Selimiye ve Orhaniye ilkokulları bu dernek yönetiminde eğitim ve öğretim faaliyetlerini devam ettirmişlerdir yılında 9. sınıflar lise (Sultani) haline dönüşmüştür. Gaziantep Sultanisi 1923 yılında Gaziantep Ortaokulu adı altında yeniden teşkilatlanmıştır yılında Gazi ve Yeni Turan isimli ilkokullar ile şehit çocuklarını himayesine alan kız ve erkek yetim okulları da faaliyetlerine devam etmiştir (Başbakanlık, 2002: 103). Barlas ın verdiği bilgilere göre bu dönemde çıkarılan gazetelerin isimleri şöyledir: (1972: 25) Rehnuma: İkinci defa 1919 yılı başında C.İ. MERYL tarafından çıkarılmıştır. Antep harbine kadar çıkan bu gazete 35x60 boyutlarında ve bir tarafı Ermenice, bir tarafı Türkçe basılmıştır. Gazisancak: Heyeti Merkeziye adına sahibi Ferit Arsan dı. Sorumlu müdürleri önce Sabri Güzel, sonra Dr. Hamit Uras tı. 8 Şubat 1922 tarihinde yayımlanmaya başlanmış ve 285 sayı çıktıktan sonra 1925 yılında kapanmıştır. Çeşitli tarihlerde boyutları 31x48, 25x41, 32x47, 20x30 gibi değişik olarak yayımlanan Gazisancak; devamlı olarak 2 sayfa basılmıştır. Gazisancak gazetesinin devamlı yazarları arasında Ömer Asım Aksoy, Şakir Sabri Yener, Hurşit Enver, Ahmet Muhtar Göğüş ve Zeki Savcı en başta gelenlerdendir. Zeki Savcı genellikle şehit takma adı ile mizahi yazılar yazmıştır. Başyazarı Ömer Asım Aksoy dur. Haftada iki gez basılan gazetenin Nisan 1923 tarihli sayısında Ziya Gökalp tarafından Gaziantep e gelişinde özel olarak bu gazete için yazılan Türkiye Türkleri nin Etnografik Tasnifi isimli kıymetli bir sosyolojik yazısı bulunmaktadır. Bu gazete Havadis Basımevi nde basılmıştır.

94 81 Armağan: 1922 yılı Kurban Bayramı nda tek sayı ve 2 sayfa olarak yayımlandı. Ömer Asım Aksoy ve Zeki Savcı tarafından hazırlandı. 31x48 boyutlarında olan bu gazete Havadis Basımevi nde basılmıştır. Güneydoğu Anadolu da yer alan diğer yerleşim yerleri ile Gaziantep arasında basınının durumu açısından dönemsel bir karşılaştırma yapıldığında şehrin gelişmelere açık olduğunu görebilmekteyiz. Bölgedeki ilk Türk gazetesinin, yine siyasi-mizahi ilk Türk gazetesinin Antep e ait olması ve harp sırasında bile tüm imkânsızlıklara rağmen gazetelerin basımı için çaba sarf edilmiş oluşu dikkat çekicidir Cumhuriyet in İlanından Halkevi'nin Kuruluşuna Kadar ( ) Gaziantep ve Basın Hayatı Savaşlardan ve kayıplardan sonra milli egemenliğe dayanan yeni devletin kuruluşu gerçekleşmiş ve pek çok alanda yenilikler yapılmaya başlanmıştır. Cumhuriyet in ilanından sonra 1924 yılında tüm sancakların kaldırılarak il statüsüne dönüştürülmesiyle; Kilis ve Halfeti kazalarını kapsayan Gaziantep il haline getirilmiştir ( Kurulduğu tarihten itibaren canlı bir ticaret hayatı bulunan Gaziantep te en gelişmiş sektör olan dokumacılık, tekstil; Cumhuriyet in ilanından sonra da lokomotif olma rolünü sürdürmüştür. Gaziantep te Teşvik-i Sanayi Kanunu ndan yararlanan işletmelerin işkollarına göre dağılımında ilk sırada 14 iş yeri ile sabun sanayi, 8 işyeri ile un sanayi, 3 işyeri ile pamuklu ve ipekli dokuma dalları gelmekteydi (T.C. Kalkınma Bakanlığı, 2012: 23) Kurtuluş Savaşı nın ardından yeni yapılanmaya başlayan ülkemizde eğitim öğretim faaliyetleri o dönemlerde vatandaşların katkılarıyla ve kurulan dernekler vasıtasıyla yürütülüyordu. Ancak 24 Mart 1924 Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun kabulüyle ülkemizde eğitim öğretim faaliyetleri devlete devredilmiştir ( Fransız işgali ile harabeye dönen Gaziantep te birçok okul ve eğitim kurumu kullanılamaz hale gelmiştir. Savaş sonrası yaralarını sarmaya çalışan Gaziantepliler, eğitim ve öğretim kurumlarının yeniden faaliyete geçebilmesi için büyük gayretler sarf etmişlerdir. O dönemlerde birçok okulun eski Antep evlerinde hizmet verdiği bilinmektedir (Başbakanlık, 2002: 104).

95 82 Cumhuriyet döneminde kültürel çalışmalarda yeniden bir canlanma görülmüştür devresinde Gaziantep Türk Ocağı faaliyet göstermiştir de Gaziantep Halkevi açılmış; Gaziantep'te Cumhuriyet döneminde halkın kültür seviyesini yükseltmek amacıyla birçok faaliyet yürütülmüştür. Başta okullar, öğretmenler olmak üzere bazı kuruluşlar törenler düzenleyerek, gösteriler hazırlayarak bu kutlu görevi yaşatmışlardır. Özel dernekler tarafından yürütülen faaliyetleri: 1-Gaziantep Türk Ocağı, 2-Gaziantep Halkevi, 3-Gaziantep Kültür Derneği üstlenmiştir. Bu özel kuruluşlar, milli ve kahramanlık günlerini anmışlar, köy gazileri şiir, hikâye yarışmaları düzenlemişler, folklor gösterileri sunmuşlar, temsiller, konferanslar, anma toplantıları düzenlemişler, çeşitli sergilerle kültürel faaliyetlerde bulunmuşlardır. Halk eğitimi dalında düzenlenen okuma-yazma kursları açılmıştır. Kültürel ve edebiyat, folklor konularında yüzlerce kitap, dergi ve gazete çıkarılmıştır ( Şehirde Cumhuriyet in ilanıyla birlikte de gazeteler çıkmaya devam etmiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra çıkarılan gazeteler, Cumhuriyet rejimini halkla bütünleştirmeyi amaçlamıştır (Ersoy, 2007: 322). Gaziantep te kültürel anlamda hareketlilik 1923 yılından 1931 yılına kadar yani Cumhuriyet in ilk 8 yılında Türk Ocakları nın çalışmalarıyla başlamıştır ( Bu dönemde ön plana çıkan dört gazete görülmektedir. Halk Dili: Ekrem Cenani tarafından 1924 yılında kurulmuştur. 19 Nisan 1930 tarihinde Rüştü Atalar tarafından satın alınıp 1950 yılı sonlarına kadar yayımlanmıştır. Önceleri haftada iki gün Pazartesi ve Perşembe günleri 23,5x31 boyutlarında basılan gazete, sonradan 50x60 boyutlarında günlük olarak yayımlanıştır. Mesul müdürlüğünü bir süre Cemil Kadri Barlas ın yaptığı Halk Dili; 4 sayfa olarak Rüştü Hoca nın kendi basımevinde basılmış; başyazarlığını ilk zamanlar Ömer Asım Aksoy yapmıştır. Son yıllarda yalnız Cumartesi günleri yayımlanmıştır. Havadis: Hüsnü Levent tarafından 1925 yılında yayımlanan bu gazete üç ay CHP adına daha sonraları kendi adına çıkarılmıştır. Temmuz 1929 tarihine kadar basılan Havadis; 29x41 boyutlarında, 2 sayfalık bir gazete idi. Kilis: Ragıp Efendi tarafından 1928 yılında Kilis te yayımlanmış; 1942 yılında kapanmıştır. Genellikle 41x51 boyutlarında 2 veya 4 sayfa olarak basılmıştır.

96 83 Gaziantep: Havadis gazetesinin kapanmasından sonra yılında Ferit Aslan tarafından yayımlanmaya başlayan bu gazete; 1932 yılından 1940 yılına kadar Ali Nadi Ünler tarafından yayımlanmıştır yılında gazeteyi Hüseyin Bayaz satın almış; 1948 yılına kadar yayımlanmıştır. Önceleri 28x40, sonraları 29x41 boyutlarında çıkarılmıştır. Uzun süre Numune Basımevi nde haftada üç gün basılan gazete; son zamanlarda haftalık olarak da basılmıştır. Fiyatı 5 kuruş olan gazetede devamlı yazı yazanlar Hüseyin Bayaz, Zeki Savcı, Ali Nadi Ünler ve A. Ergin di. Gaziantep halkı kitaba ve kitaplıklara da tarih boyunca önem vermiştir. Gaziantep te resmi kitaplıkların yanı sıra halkın kendi kitaplıkları da bulunmaktaydı. Gaziantep Şer i Mahkeme Sicilleri nde bunlara ait pek çok bilgi vardır. Halep Salnameleri nde Gaziantep kitaplıklarına ait şu bilgiler yer almaktadır: (Barlas 1972: 28) Kitaplık Adı 1905 Yılı Kitap Sayısı 1907 Yılı Kitap Sayısı Zilkadriye Mehmet Çelebi Osmaniye Zülmiye Ser Paşa Mevlevihane Hüseyin Paşa Bu dönemin bir diğer özelliği de yeni dergilerin çıkarılmış olmasıdır. Barlas ın verdiği bilgilere göre dergilerin özellikleri şu şekildedir (1972: 46). Çocuk Dili: Ömer Asım Aksoy ve Şakir Sabri Yener tarafından çıkarılmıştır. Gazisancak Basımevi nde basılmıştır. Kuruluş tarihi 1923, kapanış tarihi 1924 tür. 19x26 boyutlarında 16 sayfalık çocuk dergisidir. 10 sayı yayımlanmıştır. Bilgi: Ali Rıza Yalgın ve Şakir Sabri Yener tarafından yayımlanmış; Rüştü Atalar Basımevi nde basılmıştır. Kuruluş tarihi 1929, kapanış tarihi 1929 dur. 20x26

97 84 boyutlarında 16 sayfalık aylık folklor ve sanat dergisidir. İlk sayısı 15 günlük yayınlanan bu dergi, 5 sayı çıkmıştır. Karadağ: Öğretmen Şükrü tarafından 1929 yılında tek sayı çıkarılmıştır. 19x26 boyutlarında 24 sayfalık aylık ilim dergisidir HALKEVİ KURULUŞUNDAN SONRA GAZİANTEP'TE KÜLTÜREL HAYAT Gaziantep Halkevi ( ) Gaziantep i bugün içinde bulunduğu kültürel ortama hazırlayan; Cumhuriyet döneminin iki büyük derneği olmuştur. Bunlardan birincisi Gaziantep Halkevi, ikincisi ise Gaziantep Kültür Derneği dir yılında Türk Ocakları nın kapatılması üzerine Atatürk tarafından çeşitli illerde tarihinde 14 tane Halkevi açılmıştır. Çalışmaları dil-edebiyat, güzel sanatlar, temsil, spor, sosyal yardım, halk dershaneleri ve kurslar, kütüphane ve yayın, köycülük, tarih ve müze şubeleri olmak üzere dokuz bölümde toplanan halkevleri özellikle kalabalık nüfuslu şehir ve kasabalarda kurulmaktaydı ( Gaziantep Halkevi 24 Haziran 1932 tarihinde açılmıştır den sonra Halkevi nin yaşatılmasında Ömer Asım Aksoy, Şakir Sabri Yener, Ali Nadi Ünler, Ali Yetkin, Ahmet Muhtar Göğüş, Sabri Güzel ve Cemil Cahit Güzelbey in emekleri büyük olup; adı anılan bu kişilerin uğraşıları ile Halkevi dergisi ve kitaplarının yanı sıra o tarihlerde Gaziantep te çıkarılan gazetelerde kıymetli araştırma yazılarının da yayımlanmıştır (Barlas, 1972: 12). Halkevlerinde ilk olarak Türkçe konuşma, okuma ve yazma kursları açılarak, dil ve alfabe alanındaki yeniliklere katkıda bulunacak çalışmalar başlatılmıştır. Halkevlerince açılan kurslar, kitapsaraylar, okuma odalarıyla bir taraftan halk aydınlatılırken; sahnelediği tiyatro oyunları, konferanslarla rejimi kökleştirmek için milli şuuru arttırıcı çalışmalar yapılmaktaydı. Aynı zamanda Hasip Dürri, Şair Aydi, Hasırcıoğlu Hafız Mehmet Ağa, Ömer Asım Aksoy gibi şair ve yazarların eserlerinden

98 85 oluşan Gaziantep kültürel değerlerini konu alan 34 kitap da Halkevi Kültür Yayını olarak yayınlanmıştır (Ağcabay 2011). Halkevi yayımları arasında çıkarılan eserler, Antep in eski kültürel yapısını gün ışığına çıkarmayı, yerel değerleri kayıt altına almayı ön planda tutmuştur (Ersoy 2007: 321). İlk kitabını 1934 te yayımlayan Gaziantep Halkevi nde 34 kitaptan 27 tanesi 1938 yılı sonuna kadar, geriye kalan 7 tanesi de 1947 yılına kadar yayımlanmıştır. Halkevi yayımları, basıldığı yıllarda bonkörce dağıtıldığından bugün mevcudunun az olup, bu 34 kitabın tamamı Gaziantep kitaplıklarında olmadığı gibi milli kitaplığımızda da yer almamaktadır (Barlas, 1972: 14) yılının Şubat ayında Halkevinde Başpınar adıyla bir dergi çıkartılmaya başlanmıştır. Bu dergi 1949 yılına kadar 10 yıl boyunca aylık olarak yayımlanmıştır. O yıllarda Gaziantep tarih, folklor ve edebiyatını tanıtan yapıtların yayımlandığı bu dergide, Gaziantep kültürü yerel araştırmacıların kaleminden kayıt altına alınmıştır. Antep harbi nedeniyle kültürel anlamda kesintiye uğrayan bu kentte, kültür ve edebiyata oldukça sıcak bakılmakta; hatta dergi ve kitapların yayım masrafları resmi bütçeden karşılanmaktaydı (Ağcabay 2011). Başpınar Dergisi nin yayımlanma amacı; Gaziantep ile ilgili bilgi, folklor ve araştırma yazılarının kaybolmasını önlemek, Halkevinin yaptığı çalışmaları, sosyal ve kültürel etkinlikleri Gaziantep ve tüm ülkeye duyurmak, bilgi toplamayı ve araştırmayı teşvik etmek ve yeni elemanlar yetiştirmek olmuştur. Başpınar Dergisi objektif bir şekilde hazırlanmış, eleştirilere ve düzeltmelere her zaman yer verilmiş, bunlardan rahatsız olunmamış, düzeltmeler oldukça ders çıkarılmış ve teşekkür edilmiştir (Temiz, 2006: 42) yılında çok partili döneme geçişle birlikte dönemin muhalefetinin baskıları sonucu resmi bütçeden dergilere ayrılan payın kesilmesiyle, 1949 yılında Başpınar Dergileri daha fazla dayanamamış ve kapanmak zorunda kalmıştır. Başpınar Dergileri nin kapanması kadar kültürel anlamda ikinci bir yıkım ise Halkevi yayınlarında yaşanmıştır. Gaziantep Halkevi kapatıldığında 18 bin 600 kitaptan oluşan kitaplığı Gaziantep Defterdarlığı nda bir odaya doldurulmuştur. Bu kitaplar, 5 yıl sonra yani 1955 yılında Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı olarak kurulan Gaziantep İl Halk Kütüphanesi ne taşındığında kitap sayısı 13 bin kadardır, yaklaşık 5 bin kitap yok edilmiştir (Ağcabay 2011).

99 Gaziantep Halkevi (CHP) Basımevi nde Basılan Gazeteler ve Dergiler Gaziantep Halkevi (CHP) Basımevi nde basılan bazı gazetelere ait bilgiler şöyledir: (Barlas, 1972: 43-45) Yeni Gaziantep: Cumhuriyet Halk Partisi adına Enver Koçak tarafından yayımlanmıştır. 18 Mayıs 1940 tan Ekim 1946 tarihine kadar bazen günlük, bazen de haftanın Salı ve Cuma günlerinde çıkarılmıştır. Halkevi (CHP) Basımevi nde bir süre 40x56; bir süre de 38x57,5 boyutlarında 4 sayfa olarak basılmıştır. Güney Postası: Yeni Gaziantep kapatılınca da CHP tarafından çıkarılmaya başlanan bu gazete Ali İhsan Göğüş ve A. Ergin tarafından yönetilmiştir. CHP Basımevi nde 4 sayfa, 29x41 boyutlarında basılan bu gazete; 1949 yılında kapanmıştır. Sabah: A. Cevdet Ataç, de yayımlamaya başladı. Halkevleri kapatılıncaya kadar CHP Basımevi nde 28,5x41,5 ve 27x38 boyutlarında 2-4 sayfa olarak basılmıştır. Gaziantep Halkevi (CHP) Basımevi nde Başpınar ve Dernek isimli dergiler çıkarılmıştır (Barlas, 1972: 46, 47). Başpınar: Gaziantep Halkevi tarafından çıkarılmıştır. CHP basımevinde basılan bu dergi tarihinde kurulmuş, 1949 yılında kapanmıştır. 19x26 boyutlarında, 24 sayfalık. İkinci Dünya Savaşı nda 8 veya 16 sayfa olarak da yayımlanmıştır. 11 yıl 106 sayı çıkan dergi aylıktı. Dernek: Mahmut Tüzün ve Tahir Göğüş tarafından yayımlandı. CHP basımevinde basılmıştır. Kuruluş yılı , kapanış yılı 1950 dir. 20x28 boyutlarında 14 sayfa, 25 kuruştur. Dokuz ay yayınlanan bu dergi aylıktır. Bu dönemde lise öğrencileri tarafından çıkarılan dergiler ile farklı basımevlerinde yayınlanan dergiler de dikkat çekmektedir. Barlas ın verdiği bilgilre göre dergilerin isimleri ve özellikleri şu şekildedir: (Barlas, 1972: 47-48)

100 87 Bilgi: Ali Rıza Yalgın ve Şakir Sabri Yener tarafından yayımlanmış; Rüştü Atalar Basımevi nde basılmıştır. Kuruluş tarihi 1929, kapanış tarihi 1929 dur. 20x26 boyutlarında 16 sayfalık aylık folklor ve sanat dergisidir. İlk sayısı 15 günlük yayınlanan bu dergi, 5 sayı çıkmıştır. Karadağ: Öğretmen Şükrü tarafından 1929 yılında tek sayı çıkarılmıştır. 19x26 boyutlarında 24 sayfalık aylık ilim dergisidir (Barlas 1972): Lise: Hüsnü Sait te kurmuştur. Kapanış tarihi tür. 22x29 boyutlarında, 16 sayfalık aylık dergidir. Fiyatı on kuruştur, 12 sayı yayımlanmıştır. Ömer Asım Aksoy başkanlığında liseli gençlerce çıkarılmıştır. Işkın: Lise öğrencileri çıkarmıştır. Kuruluş yılı , kapanış yılı tür. 20x28 boyutlarında, 16 sayfalık aylık fikir dergisidir. 3 sayı yayımlanmıştır. Aşkın: Lise öğrencileri çıkarmıştır. Kuruluş yılı 1935, kapanış yılı 1935 tir. Boyutları 19x28 olan dergi 16 sayfalık okul dergisidir, 6 sayı yayımlanmıştır Tek Parti (CHP) Döneminde ( ) Gaziantep ve Basın Hayatı Türkiye de Cumhuriyet in kuruluşundan 1946 yılına kadar tek siyasi parti olan CHP ve onun hükümetinin işbaşında olması nedeniyle bu dönem Tek Parti Dönemi olarak nitelendirilmiştir. II. Dünya Savaşı nın da gerçekleştiği bu dönemde Milli Şef İsmet İnönü; tüm ekonomik ve siyasi girişimlerinde Türkiye yi savaşın dışında tutmaya gayret etmiştir. Çok partili siyasi hayata geçiş çalışmalarının yapıldığı, ekonomik alanda olumsuzlukların yaşandığı dönemde, eğitim ve sanat alanında yenilikler yapılmasına çalışıldığı görülmektedir. Kurtuluş Savaşı nın izlerini uzun yıllar taşıyan Gaziantep halkı büyük yıkım yaşadığı felaketlerden sonra adeta yaralarını kendisi sarmış, toparlanmak için yoğun çaba sarf etmiştir yılında Başpınar Dergisi nde kaleme aldığı yazısında Şemsettin Kutluğ, kurtuluştan birkaç yıl sonra Gaziantep e ilişkin gözlemlerini şu cümlelerle ifade etmiştir:

101 88 Şehre gelişimden bir zaman sonra bir gün ani bir düşünceyle üç beş yıl evvelki Gazanteple üç beş yıl sonraki Gaziantep i gayri ihtiyari mukayese ettim, döğüşmesini ve vuruşmasını en iyi bilen bu yiğit şehirde meğer ne yaman bir ruh vardır ki yıkılmasını bildiği kadar yapılmasını da biliyordu ve o kendisini ilk gördüğüm zamanlara nisbetle adeta tanınmayacak kadar değişmiş gelişmiştir (Kutluğ 1946: 22). Bu dönemde eğitim alanında yapılan çalışmalar dikkat çekmektedir. Gaziantep te ilk lise Cumhuriyet in 10. yılında 1 Şubat 1933 tarihinde öğrenime başlamıştır. Aynı dönemde şehir ve köylerde mevcut ilk ve ortaokullarda 72 öğretmen, 1500 öğrenci bulunmaktaydı. 6 yaşından büyük il nüfusunun % 8 i okuryazardı. Okur yazar oranı ülke genelindeki okulların halk mekteplerinin de yardımıyla 20 yılda 1943 te % 51.5 orana yükselmiştir. Cumhuriyet döneminde ilk defa bir okul binası 1942 yılında İl Özel İdaresi tarafından Şehreküstü de yapılmıştır (Başbakanlık 2002: 104). Yine bu dönemde 1941 de Kız Enstitüsü ve Akşam Kız Sanat Okulu, 1943 de ise Erkek Sanat Okulu öğretime başlamıştır. Sanayi alanındaki gelişmelere bakıldığında 1940 yılında Örnek Un Fabrikası nın; 1942 de ise özel sektörden devralınan Tekel İçki Fabrikası nın üretime başladığı, 1944 te Gaziantep Havaalanı nın işletmeye açıldığı görülmektedir (Ceyhan 1999: ) yılında yapılan nüfus sayımına göre Gaziantep te şehirde yaşayanların oranı %32.1 köyde yaşayanların oranı ise %67.9 olmak üzere; toplam nüfus dır (T.C. Kalkınma Bakanlığı, 2012: 15). Farklı boyutlarda, sayfa sayıları farklı olan pek çok gazete bu dönemde genellikle günlük, haftalık, on beş günlük ya da üç ayda bir yayımlanmıştır (Barlas, 1972: 50-52). Balo: 1 Ocak 1937 den 23 Şubat 1937 tarihine kadar 28x41 boyutlarında ve 4 sayfa olarak yayımlanan günlük gazetedir. Şeytan: 3 Şubat 1940 tarihinden 31 Ekim 1941 tarihine kadar 41x57 boyutlarında 2 sayfa olarak yayınlanan haftalık mizahi gazetedir.

102 89 Halk Dostu: Haydar ve Hüseyin Bayaz tarafından den tarihine kadar çıkarılmıştır. 28x41 boyutlarında 4 sayfalık olan bu gazete Gaziantep Basımevi nde basılmıştır. Haftalıktır, 45 sayı çıkmıştır. Hış Hışı Hançer: Halil Cem tarafından de 4 sayfa ve 28x41 boyutlarında tek sayı yayımlanmıştır. Gaziyurt: Osman Tuzcu tarafından çıkarılıp, Cemil Cahit Güzelbey in yönettiği bu gazete den 1953 tarihine kadar yayımlanmıştır. Gaziyurt Basımevi nde 28x41 boyutlarında 4 sayfa olarak yayımlanmıştır. Gaziantep Fıstık Gecesi: İbrahim Uzmen tarafından 30x43 boyutlarında 12 sayfa olarak yayımlanan mizahi magazin gazetesidir. Tek sayı çıkmıştır. Akyol: tarihinde Yaşar Çimen tarafından yayımlanmaya başlayan ve tarihin kadar çıkan bu gazete Gaziantep Basımevi nde basılmıştır. Boyutları 41x57 ile 28x41 arasında değişmektedir. Akyol gazetesi kağıt tahsis edilmediği zamanlar renkli helvacı kağıdı gibi kağıtlara basılarak yayın hayatına devam etmiştir. Sayfa sayısı; kağıt bulduğu zaman 4, diğer zamanlar 2 dir. Tek Parti Dönemi nde çıkarılan dergi isimleri şöyledir: (Barlas, 1972: 49) Yankı: Lise öğrencileri çıkarmıştır ders yılında yayımlanan bu dergi; 20x28 boyutlarında, 16 sayfalık bir okul dergisiydi. Çocuk Sesi: Nurettin Altuğ ve Şakir Sabri Yener tarafından yayımlanmıştır. Kuruluşu 1947, kapanışı 1948 dir. 20x28 boyutlarında 16 sayfalık haftalık çocuk dergisidir. Bir ders yılı çıkan bu dergiye yalnız çocuklar tarafından yazılan yazılar basılmıştır Demokrat Parti Döneminde ( ) Gaziantep ve Basın Hayatı Menderes Dönemi olarak da adlandırılan bu dönem Türkiye tarihi açısından önemlidir yılında yapılan seçimlerle CHP nin 27 yıllık iktidarı sona ermiş; sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel alanda pek çok yenilik yapılmıştır. Yenilikler kuşkusuz Gaziantep i de etkilemiştir.

103 90 Bu dönemde Gaziantep nüfusu ele alındığında 10 yıl içerisinde nüfusta büyük bir artış olduğu; köyden şehre doğru bir nüfus akışı başladığı görülmektir yılında yapılan nüfus sayımında olan toplam nüfus 1960 da kişiye ulaşmıştır (Başbakanlık, 2002: 63). Sanayileşme konusunda önceliğin özel sektöre verildiği, devlete ait ekonomik kuruluşların geliştirildiği ve pek çok fabrikanın açıldığı bu dönemde Gaziantep sanayisi de gelişme göstermiştir. Gaziantep te özellikle küçük imalat sanayinde en önemli gelişme, 1956 yılında Birecik Köprüsü nün açılmasından sonra olmuştur. Gaziantep sanayi tüm Doğu Anadolu nun ve hatta Orta Anadolu nun bir bölümünün ihtiyaçlarına cevap vermeye başlamıştır (Özsağır 1999: 65). Yine aynı dönemde Belediye Hastanesi, Devlet Hastanesi durumuna getirilmiş; Narlı-Gaziantep demiryolu hizmete açılmış, Gaziantep Ticaret Borsası çalışmaya başlamıştır (Ceyhan, 1999: 200). Eğitimin önemine inanan Gaziantepliler kendi okullarını yaptırmışlardır. Bunlardan ilkini 1952 yılında kentin ileri gelen işadamlarından Cemil Alevli yaptırmıştır. Sonraki dönemlerde okul yetersizliğinden il genelinde okul yaptırmak amacıyla değişik isimler altında dernekler kurulmuştur. Bunlardan ilki 1955 yılında kurulan; Gaziantep te İlkokul Yaptırma Derneği dir (Başbakanlık, 2002: 104) lerde Gaziantep Kütüphaneler Tesis ve Yaşatma Derneği kütüphane alanında çalışmaya başlamıştır. Ayrıca 1950 lerde bölgede dini etki yaygın durumdaydı. Dini eğitim yaygınlaşmış, tarikatlar çoğalmış, dini eğitim gören öğrenci sayısı da artmıştır ( Gaziantep Kültür Derneği ( ) 1946 yılında çok partili hayata geçilmesinin ardından ülke genelinde meydana gelen değişimin şehirleri de etkilemesi kaçınılmaz olmuştur. Halkevleri CHP ilgililerince kendi partilerine mal edildiğinden Gaziantepli bazı aydınlar bağımsız bir dernek kurmak için uğraşılarda bulunmuşlar ve de Gaziantep Kültür Derneği ni kurmuşlardır (Barlas 1972: 14). İlk on yılında öğrencilere burs vermek ve konferanslar tertiplemekle uğraşan Gaziantep Kültür Derneği Eylül 1957 de iş başına gelen yönetim kurulunda bulunan Hulusi Yetkin in gayretleriyle 10 Kasım 1957 de Gaziantep Kültür Dergisi ni

104 91 çıkarmaya başlamıştır. Ömer Asım Aksoy, Cemil Cahit Güzelbey, Şakir Sabri Yener, M. Ali Budak, Abdullah Özer ve arkadaşlarının yardımlarıyla kitap yayınları da başlamış, bugüne kadar çıkan 60 kitap Hulusi Yetkin in kişisel uğraşıları ve yardımlarıyla sağlanabilmiştir. Her sayısı 24 sayfa olan Gaziantep Kültür Dergisi, 12 cildin sonuna kadar aylık olarak yayımlanmış; 13. ciltte ise üç ayda bir çıkmaya başlamıştır. Bugüne kadar 3600 sayfaya yaklaşan dergi koleksiyonunda Gaziantep in sosyolojik, kültürel ve folklorik bilgileri bir araya toplanmıştır (Barlas 1972: 14) yılında Adalet Partisi iktidara gelince derneklere resmi bütçeden yapılan yardımları yasaklayan bir kanun çıkarmış; Başpınar dan daha uzun ömürlü olan Gaziantep Kültür Dergisi de ödenekleri kesilince kapanmak zorunda kalmıştır (Ağcabay 2011) Gaziantep Kültür Derneği Adına Çıkan Gazeteler ve Dergiler Gaziantep Kültür Derneği adına çıkan gazetelere ait bilgiler şöyledir: (Barlas, 1972: 40-41) Çocuk Sesi: Gaziantep Kültür Derneği adına Hulusi Yetkin tarafından tek sayı olarak 4 Temmuz 1958 de 20x28,5 cm olarak 2 sayfa basılmıştır. Bu gazete yayımlandıktan sonra basılan sayıların ismi sık sık değiştirilmiştir. Bunlar arasında; Göktürk, Yeşil Fıstık, Ergenekon, Andımız iyi hazırlanmış, tek sayı çıkmış gençlik gazetelerdir. Boyutları 20x28,5 ile 28x38,5 arasında değişmektedir. Bu tek sayılık gazeteler günümüze kadar yılda birkaç kez yayımlanmıştır. Genellikle orta dereceli okulların edebiyat kollarınca hazırlanmaktadır. Gaziantep İşçi Sesi: Gaziantep İpekli Dokuma ve Benzeri Sanayi İşçileri Sendikası adına sahibi Mustafa Kara, Yayın Müdürü Avukat Hulusi Yetkin dir. 22 Ocak 1961 den Mart 1961 e kadar 4 sayı yayımlandıktan sonra kapanan bu gazete 28,5x41 boyutlarında ve 4 sayfadır. Gençlik Sesi: Gaziantep Kültür Derneği Aşırı Akımların Mücadele Grubu adına, sahibi Avukat Hulusi Yetkin dir. Ekim 1961 den haftalık olarak yayımlanmaya başlayıp 18 sayı çıktıktan sonra kapanmıştır. 4 sayfa, 38,5x41 boyutlarındadır.

105 92 Anadolu: Gaziantep Kültür Derneği adına Hulusi Yetkin in hazırladığı, kanuni sahibinin İ. Aybek olduğu bu gazete; 1 Ağustos 1965 tarihinden sonra 20 sayı yayımlanmıştır. 28,5x41 boyutlarında, 4 sayfalık, Milliyetçi bir gazetedir. Gaziantep Kültür Derneği adına çıkarılan bu gazetelerin dışında ilde o dönemde pek çok gazetenin yayın hayatına başladığı görülmektedir. Barlas ın verdiği bilgilere göre gazetelerin özellikleri şu şekildedir: (1972: 53-55) Demokrat Gaziantep: Demokrat Parti adına, Reşat Güzelbey tarafından Ocak 1950 den, Ekim 1950 tarihine kadar; 41x57 boyutlarında, 4 sayfa olarak yayımlanmıştır, Yerini Yeni Ülkü ye bırakarak kapanmıştır. Güven: Hüsnü Levent tarafından tarihinde yayımlanmıştır. Yayın Müdürü Servet Güzel di tarihinde isim değiştirerek Demokrata Güven olan bu gazete Güven Basımevi nde 28x41 boyutlarında 2 sayfa olarak basılmıştır. İzzet Baba: A. Elgin tarafından de çıkarılmış; aynı isimde 1948 de de 2 sayı olarak neşredilmiştir. Haftalık olan İzzet Baba; 28x41 boyutlarında 4 sayfa olarak Dal Basımevi nde basılmış; 2 yıl kadar çıkmıştır. Karayılan: Servet Güzel tarafından çıkarılmıştır. Önceleri Gaziantep Basımevi nde basılan bu gazete sonraları çeşitli yerlerde basılmıştır. Genellikle 28x41 boyutlarında 2 sayfa olarak yayınlanmıştır. 4 Nisan 1950 den Mart 1962 yılına kadar yayımlanmıştır. Ülkü: Faik Muhsinoğlu nun çıkardığı bu gazete isim değiştirerek Haber adını almıştır de 57x41 boyutlarında ve 4 sayfa olarak çıkan Ülkü; de kapanmış ve adı Demokrat Ülkü olmuştur. Ülkü Basımevi nde basılmıştır. Demokrat Güven: Hüsnü Levent tarafından de çıkarılmış ve Haziran 1960 da isim değiştirerek Güven olmuştur. 34x50,5 boyutlarında 2 sayfa olarak Güven Basımevi nde basılmıştır. Sünnet: Yaşar Özen in hazırlayıp de Gaziyurt Basımevi nde 28x36 boyutlarında 2 sayfa olarak tek sayı bastığı mizahi gazetedir.

106 93 Demokrat Ülkü: Faik Muhsinoğlu nun de çıkarmaya başladığı ve Ekim 1956 ya kadar yayımladığı gazetedir. İsim değişikliği için kapanmıştır. Demokrat Ülkü Basımevi nde 41x47 boyutlarında basılmıştır. Ülkü gazetesinin devamıdır. Genç Kilis: Nuri Günal 28x40 boyutlarında, 1950 ile 1955 yılları arasında Kilis te yayımlamıştır. Gürses: CHP adına Hulusi Güç den e kadar 29x41 boyutlarında 4 sayfa olarak yayımlamıştır. 25 Aralık: Dr. Nizamettin Özgül de 29x41 boyutlarında 4 sayfa ve tek sayı olarak yayımlanmıştır. Fiyatı 25 kuruştu. Kale: 12 Ocak 1952 de 28x54 boyutlarında haftalık olarak birkaç sayı çıkarılan spor gazetesidir. Sahibi Mehmet Camcıoğlu, Yayın Müdürü Raif Ataker di. Gaziantep Ticaret Gazetesi: Daha sonra ismi Gaziantep Ticaret ve Sanayi Odası Gazetesi olan bu yayın ilk kez Reşat Güzelbey in sahipliği altında de 15 günlük olarak çıkmıştır. 28x41 boyutlarında 4 sayfa olan bu gazete yılında kapanmıştır. Zılgıt: Fazlı Levent tarafından de 28x41,5 boyutlarında 2 sayfa ve tek sayı olarak basılan mizahi gazetedir. Şirinnar: Necip Bahri Güvenç 1953 yılında 28x41 boyutlarında 4 sayfa ve üç günlük olarak 3 sayı yayımlamıştır. Demokrat Ses: Ahmet Koral tarafından tarihinden tarihine kadar yayımlanmıştır. 28,5x41,5 boyutlarında 4 sayfa olan bu gazete Yeni Basımevi nde basılmıştır. Işık: ile yılları arasında Işık Basımevi sahibi Kemal Mazlum tarafından 28,5x41 boyutlarında 4 sayfa olarak yayımlanmıştır. Işık Basımevi nde basılmıştır.

107 94 Gürses: Ömer Dinçer tarafından de 4 sayfa olarak 29x41 boyutlarında yayımlanmıştır yılına kadar günlük olarak Işık ve Demokrat Ülkü Basımevleri nde basılmıştır. Veli Ağa: M. Ünal Sarıbaş; ten Temmuz 1955 e kadar haftalık olarak 41x57 boyutlarında çıkarmıştır, 2 sayfalıktır. Yeşil Nizip: İbrahim Küçükdağ ve S. Özdemir çıkarmıştır. Demokrat Ülkü Basımevi nde basılmıştır. 41x57 boyutlarında olan bu gazete 7 ay süre ile haftada üç gün çıkmış; Nizip te dağıtılmıştır. Kopuz: Latif Gökçek çıkarmıştır den Ekim 1956 ya kadar 28x41 boyutlarında aylık olarak basılan sanat ve edebiyat gazetesidir. Cenup: Osman Enç ve Seyfi Yurtsever yayımlanmıştır den Şubat 1958 tarihine kadar 41x57 boyutlarında 4 sayfa olarak Cenup Basımevi nde basılmıştır. Halkın Sesi: Cemil Cahit Güzelbey ile Cevdet Atalar tarafından 9 Mayıs 1955 de tek sayı olarak basılmıştır. Yalçın Dai nin hazırladığı bu mizahi gazete 28,5x41 boyutlarında idi. Gaziantep Esnaf ve Sanatkârları Sesi: Gaziantep esnaf ve sanatkârları adına Reşat Güzelbey tarafından tarihinden 1960 yılına kadar haftalık olarak yayımlanmıştır. Boyutları 28,5x41 dir, 4 sayfadır. Tuğ: Eczacı Cemil Barlas tarafından yayımlanan bu gazetenin ilk sayısı 10 Kasım 1955 tarihinde çıkmıştır. İlk sayısı 2 sayfa, ikinci ve üçüncü sayıları 4 sayfa, daha sonra yayımlanan sayıları ise 6 sayfalıktır. 25 Aralık 1956 tarihine kadar yayımlanan Tuğ gazetesi Yenigün Basımevi nde basılmıştır. Sanat ve edebiyat gazetesi olan Tuğ; ilk sıralar 15 günlük olarak, daha sonra ise aylık olarak çıkmıştır. Bu gazetenin ilk üç sayısını liseli gençler hazırlamıştır. Boyutları 41x57 dir. Kilis: Mustafa Akalar tarafından 1955 başlarından 27 Mayıs 1960 tarihine kadar 28x41 boyutlarında 4 sayfa olarak yayınlanmıştır.

108 95 Gaziantep Postası: Necip Bahri Güvenç 1 Ocak 1956 da çıkarmaya başlamıştır. 7 sayı çıktıktan sonra kapanan bu haftalık gazete Yenigün Basımevi nde basılmıştır. 28,5x41,5 boyutlarında 4 sayfa olarak yayımlanan gazetenin bazı sayıları 15 günlüktür. Şahin: Ali İhsan Göğüş tarafından 9 Mart 1956 yılında çıkarılmaya başlanmıştır. 28,5x40,5 boyutlarında olan bu gazete tek sayı olarak çıkmıştır. 8 sayfa olup; 50 kuruş idi. Cihan: İhsan Kutlar dan yılına kadar Cihan Basımevi nde basarak 28,45x40 boyutlarında 4 sayfa olarak yayımlamıştır. Huduteli (Kilis): Abdi Sever in yayınladığı bu gazete Kilis Huduteli Basımevi nde dan itibaren basılmıştır ve 28,5x41 boyutlarında, 4 sayfalıktır. Yeni Gaziantep: Mehmet Özergin da yayımlamaya başlamıştır. Bir yıl çıktıktan sonra kapanmıştır. 41,5x57 boyutlarındaki bu gazete 4 sayfalıktır. Yeni Ülkü: Sahibi Faik Muhsinoğlu dur. Demokrat Ülkü isminin değişmesiyle Ekim 1956 dan sonra Yeni Ülkü olarak ye kadar yayımlanmış; bu tarihte ismi Haber olarak değiştirilmiştir. Yeni Ülkü Basımevi nde 41x57 boyutlarında 4 sayfa olarak basılmıştır. Gaziantep in gazetecilik tarihinde önemli bir yer tutan Yeni Ülkü; genç kabiliyetlere her zaman sayfalarında yer vermiş ve yetiştirici bir rol oynamıştır. Her hafta yayımlanan Sanat Sayfası ise genç kabiliyetlerin arasından şair ve edebiyatçıların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Gazi Kent: Mahmut Oğuz Göğüş tarafından 15 Temmuz 1957 den 16 Ekim 1961 tarihine kadar 41x57 boyutlarında 4 sayfa olarak yayımlanmıştır. Önceleri Mürüvvet Basımevi nde basılan bu gazetede Gaziantep le ilgili araştırma yazıları çıkmıştır. Özet: İbrahim Küçükdağ 20 Kasım 1957 den Şubat 1958 kadar yayımlamıştır. Haftada 2 gün basılan bu gazete; 28,5x41 boyutlarında 2 sayfa idi. Meşale: 1957 yılından 1963 yılına kadar Yalçın Dai tarafından çıkarılmıştır. Boyutları 29x41 dir. Fiyatı 50 kuruş olan bu aylık edebiyat ve sanat gazetesi 6 sayfalıktır.

109 96 Ozan: Ertuğrul Karakoç ve M. Nuri Ayvalı tarafından 1 Haziran 1959 dan sonra aylık olarak 15 sayı yayımlanmıştır. Yayım Müdürü Avukat Hulusi Yetkin in olan bu edebiyat ve sanat gazetesi 28,5x39,5 cm boyutlarında 2 sayfalıktır. Yeni Adım: Demokrat Parti adına Avukat Hulusi Yetkin in hazırlayıp bastığı bu gazetenin kanuni sahibi Dr. Lütfi Söylemez dir. 4 Aralık 1959 dan 27 Mayıs 1960 devrimine kadar yayımlanmıştır. Boyutları 28x41 cm, sayfa sayısı 4 tür. Haftalık olan bu gazete Demokrat Parti nin gazetesi idi. Bu dönemde çıkarılan dergiler ve özellikleri ise şöyledir: (Barlas, 1972: 51-52) Meş ale: Gaziantep Lisesi orta kısım öğrencileri tarafından çıkarılmıştır te yayınlanmış; Aralık 1953 te kapanmıştır. 21x29 boyutlarında, 12 sayfa olan dergi 30 kuruş olup iki sayı yayımlanmıştır ve aylıktır. Bereket: Ticaret Lisesi öğrencileri tarafından 1953 yılında çıkarılmıştır. Boyutları 22x28, 32 sayfa, 25 kuruş olan bu okul dergisi aylıktır. 5 sayı yayımlanmıştır. İlke: İsmet Gürler tarafından yayımlanmıştır yılında kurulup 1956 yılında kapanmıştır. Boyutları 21x28, 16 sayfa, fiyatı 25 kuruş olup; aylık sanat dergisidir. 8 sayı çıkmıştır. Meşale: Hayri Beşe ve Cemil Cahit Güzelbey tarafından yayımlanmıştır. Kuruluş tarihi , kapanış tarihi 1957 dir. 21x29 boyutlarında olan bu dergi 16 sayfa, 25 kuruştu. 12 sayı yayımlandıktan sonra kapanmıştır. Güney Doğu: Erdoğan Yetkin tarafından yılında yayımlanmış; aynı yılın sonunda kapanmıştır. 17x21 boyutlarında olan bu dergi bazen 16, bazen 32 sayfa yayımlanmıştır. Aylık edebiyat ve sanat dergisidir. Fiyatı 25 kuruştur. Lise: Lise öğrencileri adına Sabri Güzel tarafından Ekim 1955 te yayımlanmış; Şubat 1956 da kapanmıştır. Boyutları 21x28, 16 sayfa, fiyatı 25 kuruş olup; aylık okul dergisiydi.

110 97 Yedialem: İrfan Zülfikar ve Fevzi Anlar tarafından çıkarılmıştır yılında kurulan bu dergi 6 sayı çıktıktan sonra kapanmıştır. Boyutları 17x24, 16 sayfa, fiyatı 25 kuruş olan aylık dini - ahlaki dergidir. Sokak: Güner Samlı tarafından yılında yayımlanmıştır. İki sayı çıktıktan sonra kapanan bu dergi 28x41 boyutlarında, 16 sayfalık aylık mizah dergisidir. Fiyatı 50 kuruştur. Martı: Ülkü Tamer ve Fevzi Günenç tarafından yayımlanmıştır. Nisan 1956 da tek sayı çıkmıştır. Boyutları 14x22, 16 sayfalık olup fiyatı 25 kuruştur. Aylık edebiyat ve sanat dergisidir. Gaziantep Kültür Dergisi: Gaziantep Kültür Derneği adına Hulusi Yetkin tarafından yayımlanmaktaydı tarihinden itibaren her ay yayımlanmıştır. Boyutları 22x28, sayfa sayısı 32, fiyatı 125 kuruştur. Aylık sosyal bilgileri araştırma dergisidir. Gaziantep Kültür Dergisi 1973 yılına kadar toplam 13 cilt olarak çıkmıştır. Ticaretin Sesi: Gaziantep Ticaret Lisesi tarafından 1 Nisan 1959 yılında çıkarılmaya başlanmıştır. 3 sayı çıktıktan sonra kapanan ve 17x24 boyutlarındaki bu derginin fiyatı 75 kuruştu. Aylık olan dergi 18 sayfalıktı. Gaziantep Kurtuluş Dergisi: Sahibi Uğurol Barlas tı. Yayın Müdürü Yavuz Cenani olan bu dergi yılında kurulmuştur. 20x27,5 boyutlarında v 32 sayfa olan Gaziantep Kurtuluş Dergisi 250 kuruştu. Her yıl Gaziantep Kurtuluş gününde yayımlanırdı. Gaziantep hakkında bilgileri bir araya toplayan bir almanak özelliğindeydi yılında kapanmıştır Yılları Arasında Gaziantep ve Basın Hayatı Gaziantep ilinin 1968 yılında kalkınmada öncelikli iller kapsamına alınması ve 1970 lerde Türkiye nin ilk Organize Sanayi Bölgeleri nden birinin bu ilde kurulması ile başlayan süreçte imalat sanayi sektörünün giderek gelişmesi sonucu, Gaziantep ekonomisi zamanla tarıma dayalı olmaktan çıkıp, tamamen sanayiye dayalı bir gelişme göstermiştir lerde ilde imalat sanayi üç koldan devam etmiştir (Özsağır 1999: 65).

111 98 Sanayiye dayalı gelişme şehrin nüfus artışını da etkilemiştir. Köyden kente ve diğer illerden Gaziantep e göç oranı artmaya başlamıştır yılında yapılan nüfus sayımında olan il nüfusu; 1970 de a yükselmiştir. Bu tarihte şehirde yaşayan nüfus oranı % iken köyde bu oran % 7.10 dur yılında ise Gaziantep nüfusu a ulaşmıştır (Başbakanlık 2002: 63) yılında Kilis Kız Öğretmen Okulu açılmış sonrasında eğitimin hızlandırılması için Gaziantepli sanayici ve işadamları aktif faaliyet göstermişlerdir. Bu doğrultuda 1962 yılında Gaziantep İmam Hatip Okulu açılmıştır (Ceyhan 1999: 201) yılında İngilizce dil ağırlıklı ilk, orta ve lise bölümleri bulunan Gaziantep Özel Koleji nin yapılması sağlanmıştır. Dönemin en modern eğitim kurumu haline gelen Gaziantep Kolej Vakfı okulları günümüzde de bölgenin ve ülkenin önemli eğitim kurumları olarak faaliyetlerini sürdürmektedir (Başbakanlık 2002: 105). Gaziantep Müzesi 1969 da açılmış, müzede tarihi eserler sergilenerek halkın hizmetine sunulmuştur yılında Gaziantep Eğitim Enstitüsü öğretime başlamış ve 1973 yılında da ODTÜ Gaziantep Yerleşkesi, Makine Mühendisliği Bölümü nün eğitim öğretime başlamasıyla açılmıştır yılında Elektrik Mühendisliği Bölümü nün kurulmasıyla Mühendislik Fakültesi açılmıştır (Ceyhan 1999: 202). Bu dönemde pek çok gazete yayın hayatına başlamıştır (Barlas, 1972: 53-55). Hedef: 8 Şubat 1960 da 28,5x41,5 boyutlarında 4 sayfa olarak, Pazartesi ve Perşembe günleri haftada 2 sayı olarak çıkmıştır. 24 sayı basıldıktan sonra kapanmıştır. Gaziantep: CHP adına Şefik Kargıner tarafından 2 Mart 1960 tarihinden Haziran 1960 a kadar 41x57 cm boyutlarında 4 sayfa olarak yayımlanmıştır. Yenigün: Erol Güceylioğlu tarafından 18 Haziran 1960 tarihinden ye kadar 41x57 boyutlarında yayımlanmıştır. Yenigün Basımevi nde basılan bu gazete 4 sayfa olarak haftada iki kez Çarşamba ve Cumartesi günleri basılmıştır. Sabah gazetesi ile birleştiği için kapatılmıştır.

112 99 Gaziyurt: Osman Tuzcu tarafından ikinci kez 20 Haziran 1960 tarihinden, 1 Şubat 1962 tarihine kadar çıkarılmıştır. 4 sayfa 28x41 boyutlarındaki bu gazete Gaziyurt Basımevi nde basılmıştır. Sabah gazetesi ile birleştiği için kapanmıştır. Güven: Hüsnü Levent tarafından çıkarılan Demokrata Güven ismi değiştirilerek Güven olmuş ve 2 Temmuz 1960 tarihinden 13 Kasım 1961 tarihine kadar 34x50,5 boyutlarında 2 sayfa olarak yayımlanmıştır. Günlük gazetedir. Sille: Sahipleri Vedat Kutlar ve Sait Söylemez dir. Boyutları 41x57 sayfa sayısı 2 dir. 3 Temmuz 1960 dan Ocak 1961 tarihine kadar yayımlanan haftalık mizahi gazetedir. Cihan Basımevi nde basılan bu gazete, sorumlu müdür bulamadığından kapanmıştır. Ak Yol: Osman Enç ve Zeki Samlı tarafından 27 Eylül 1961 tarihinde yayımlanmaya başlanmıştır. Sabah gazetesi ile birleşmek için 1 Şubat 1962 de kapanmıştır. Zema Tesisleri nde basılan bu gazete 34x50,5 boyutlarında 4 sayfalıktır. 127 sayı yayınlanmıştır. Kent (Kilis): Nuri Günal tarafından 1961 den itibaren yayımlanmıştır. 28x41 boyutlarında, 4 sayfalık gazetedir. Sabah: Yenigün, Işık, Gaziyurt, Cihan ve Akyol gazetelerinin birleşip tek isim altında yayımlanması ile 1 Şubat 1962 de yayın hayatına atılmıştır ve sahibi Osman Tuzcu idi. 41x57 boyutlarında ve 4 sayfalık olan gazete, Gaziyurt Basımevi nde basılmaktaydı. Şafak: Yeni Türkiye Partisi yöneticileri tarafından 12 Şubat 1962 den 3 Mart 1962 ye kadar üç hafta süreyle, 4 sayfa, 28,5x41,5 boyutlarında yayımlanmıştır. Haber: Faik Muhsinoğlu nun 1950 yılında kurup önce Ülkü, sonra Demokrat Ülkü ve Yeni Ülkü olarak yayımına devam ettiği ve 16 Haziran 1962 den sonra Haber olarak isim değiştiren gazetesidir. Haber Basımevi nde 41,5x57 boyutlarında 4 sayfa olarak basılmaktaydı. Çevre ile ilgili kıymetli yazılara yer verilmekteydi.

113 100 Gaziantep te Zaman: Eski DP liler adına Celal Bostancı tarafından yayımlanmıştır. 28x41 boyutlarında 4 sayfa olarak basılan bu gazete haftalıktır. Yayımlanmaya başladıktan kısa süre sonra kapanmıştır. Our Monhly Echo: Gaziantep Kolej Vakfı nın yayımladığı 41x57 boyutlarında 4 sayfalık İngilizce okul gazetesidir. İlk kez Ararlık 1963 tarihinde basılmıştır. Son yıllara kadar okul devresi içinde basılmasına devam edilmiştir. Gerçek: Sakıp Erdem tarafından 19 Mayıs 1964 tarihinde haftalık olarak yayımlanmaktaydı. 18 sayı çıktıktan sonra kapanmıştır. 28,5x41 boyutlarındaki bu gazete Cuma günleri yayınlanan toplumcu bir gazeteydi. Toplum: Güner Samlı tarafından 20 Mayıs 1964 tarihinde haftalık olarak yayımlanmıştır. Çarşamba günleri basılan bu gazete dört ay çıktıktan sonra kapanmış olup; 28,5x41,5 boyutlarında, 4 sayfalık, toplumcu bir gazeteydi. Körkadı: Nuri Sabırsız tarafından 15 Ağustos 1965 tarihinde haftalık olarak yayımlanmıştır. İki yıl kadar çıktıktan sonra yayımına ara verilmiş; daha sonra bir iki kez çıkmış ve kapanmıştır. 28x41 boyutlarında; 4 sayfa olarak yayımlanan bu gazete mizahi-milliyetçi bir gazeteydi. Gaziantep Halkçı: CHP adına A. Kemal Hacıhanifoğlu tarafından seçim dolayısıyla 18 Ağustos 1965 tarihinde kısa süre yayımlanmıştır. Boyutları 28,5x41 sayfa sayısı 4, Yayın Müdürü Abdülkadir Seylan dı. Güneyde Uyanış: Sahibi Müzeyyen Demir, Yayım Müdürü Ali Ekrem Gökçek olan bu gazete; 30 Eylül 1966 tarihinde yayımlanmaya başlanmıştır. 41x57 boyutlarında ve 4 sayfa olarak Uyanış Basımevi nde basılmaktaydı ve Gaziantep in en iyi gazetelerinden birisiydi. Maya: A. Baki Çelikel tarafından haftalık olarak 1966 yılında 35x50 boyutlarında ve 12 sayı yayımlandıktan sonra kapanmıştır. Salkım: ders yılında Gaziantep Kız Lisesi tarafından yayınlanan 15 günlük edebiyat ve sanat gazetesiydi.

114 101 Halkçı: CHP tarafından 1 Ocak 1967 tarihinden sonra üç ay süre ile yayımlanmıştır. 41x57 boyutlarında ve 4 sayfalık gazeteydi. Nizip: Mehmet Sağlam tarafından yayımlanmakta olan bu gazete; haftada iki kez Çarşamba ve Cumartesi günleri çıkmaktaydı. Gaziantep Emek Basımevi nde basılıp Nizip te dağıtılmaktaydı. 28,5x40,5 boyutlarında, 4 sayfalık bir gazeteydi. 3 Mart 1968 de kurulmuştur. Yayın Müdürü Mete Sayın dı. Kurtuluş: Mehmet Sağlam tarafından yayımlanan bu gazete 11 Aralık 1968 yılında çıkmaya başlamıştır. 41x57 boyutlarında 4 sayfa olarak Emek(Kurtuluş) Basımevi nde basılmıştır. Kurucusu F. Güvenç olan bu gazeteyi, Mehmet Sağlam de satın almıştır. Gaziantep te intertyple dizilen tek gazetedir tarihli sayısındaki Üstü ve Altı isimli şehitliklerimizin durumunu gösteren resimli haberi gibi uğraşıları ile gerçek gazetecilik görevi yapmaktaydı. Cüppeliler: 18 Nisan 1970 de yapılan Gaziantep Barosu balosunda 29,5x42 boyutlarında ve 4 sayfa olarak tek sayı yayımlanan gazetedir. Güney Postası: Sahibi: Jale Çolakoğu, Yayım Müdürü: Selahattin Çolakoğlu dur. Ağustos 1970 den itibaren yayımlanmıştır. 4 sayfa ve 41x57 boyutlarındadır. Güney Postası Basımevi nde basılan bu gazetede kıymetli yazılar basılmaktaydı. Gaziantep Spor: M. Oğuz Özarslan ve Murat Ilıkgöz tarafından Eylül 1971 den beri yayımlanan 4 sayfalık spor gazetesidir. 28,5x41,5 boyutlarındaki bu haftalık gazete Emek Basımevi nde basılmaktaydı. Yayım Müdürü Aydın Gençer ve Mesut Toprakçı dır yılları arasında Gaziantep te yayımlanan dergilere ait bilgiler ise şu şekildedir: (Barlas 1972: 47-50) Haftalık Mektup: Güner Samlı ve Turan Öztahtacı tarafından çıkarılmış ve Gaziyurt Basımevi nde basılmıştır. 23 Ocak 1961 tarihinde kurulan bu dergi 1964 tarihinde kapanmıştır. Boyutları 17x25, fiyatı 25 kuruş ve sayfa sayısı 12 dir. Bazen aylık, bazen haftalık yayımlanan dergi düzenli sürelerde yayımlanmamıştır.

115 102 Kör Kadı: Nuri Sabırsız tarafından Mayıs 1961 den itibaren yayımlanmaya başlanmıştır te kapanan bu dergi 28x41 boyutlarında, 16 sayfa, 50 kuruş fiyatındaydı. Her Yönü İle Gaziantep i Tanıtıyoruz: Mahmut Oğuz Göğüş tarafından yayımlanmıştır. Önceleri Mürüvvet sonraları ise Yeni Basımevi nde basılmıştır. 1 Mayıs 1962 yılında kurulan bu dergi, 1971 yılına kadar devamlı olarak yayımlanmıştır. 20x28 boyutlarında, 32 sayfa ve 250 kuruştur. Aylık araştırma dergisi olan bu yayımın 2. cildi tamamlanmış, 3. ciltten de 4 sayı çıkmıştır. Mehter: Halit Ziya Biçer tarafından yayımlanmıştır. Kuruluş tarihi 1964, kapanış tarihi 1965 tir. Boyutları 17x25, sayfa sayısı 16, fiyatı 100 kuruştu. Haftalık olan ve 12 sayı yayımlanan Mehter Dergisi çıktığı zamanlar çevresinde yankılar uyandırmıştır. Alev: Sahibi Gaziantep Öğretmenler Derneği adına M. Doğan Özkarslı dır. Cihan Basımevi nde basılan bu dergi yılından 1964 yılına kadar yayımlanmıştır. Boyutları 20x28, fiyatı 150 kuruş olan Alev; 26 sayfalıktı. 14 sayı yayımlanan bu dergi, aylık mesleki dergiydi. Tıp: Gaziantep, Urfa, Maraş Tabip Odalarınca yayımlanmıştır. Kuruluş tarihi Mayıs 1962, kapanış tarihi Mayıs 1966, boyutları 17x25, sayfa sayısı 32 dir. Üç ayda bir yayımlanan bu dergi 11 sayı çıkıp kapanmıştır. 25 Aralık Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği İstanbul şubesince yayımlanmıştır te tek sayı olarak yayımlanan bu dergi 32 sayfa ve 18x26 boyutlarındaydı. Şehir: Mehmet Şenoğlu ve Necdet Sevinç tarafından çıkarılmıştır den Günümüze Gaziantep ve Basın Hayatı 1980 yılında olan Gaziantep nüfusu 2000 yılında e yükselmiştir. Gaziantep 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Sayım istatistiklerine göre; kişilik nüfusuyla ve kilometrekareye düşen 264 kişi ile Türkiye de nüfus yoğunluğunun en yüksek olduğu 4. şehridir. Özellikle 1980 li yılların başından itibaren sanayileşmenin artış göstermesiyle çevre illerden yoğun miktarda göç alan şehirde

116 103 toplam nüfusun yüzde 31 lik bölümü il dışında doğmasına karşın Gaziantep te ikamet etmektedir (TÜİK 2012). Gaziantep in sanayi alanındaki en önemli atılımı 1980 li yılların başında gerçekleşmiştir. 27 Ocak kararları ve teşvik belgeleri aracılığıyla özel sektör yatırımlarının teşvik edilmesinin yanı sıra halı üretiminin yaygınlaşması sanayinin gelişiminde büyük rol oynamıştır. Halının ardından en fazla gelişme gösteren sektörler; pamuk, akrilik ve PP iplik üretimleri, trikotaj, plastik, makine ve oto sanayi, ambalaj, un, makarna, bulgur, kakaolu mamuller ve şekerleme, sıvıyağ, dokunmuş ve dokunmamış kumaşlar, çimento sektörleri olmuştur. Gaziantep te gerçekleştirilen ihracat 2010 itibariyle 3.735,630 dolardır de ikinci, 1994 te üçüncü ve 2002 yılında dördüncü Organize Sanayi Bölgesi kurulmuştur (T.C. Kalkınma Bakanlığı 2012: 25-26) yılında Gaziantep Üniversitesi nin kurulmasının ardından, kentte özel üniversiteler de açılmıştır da Zirve Üniversitesi, 2010 da ise Hasan Kalyoncu Üniversitesi öğrenci kabul etmeye başlayarak Gaziantep in ticaret ve sanayide elde ettiği başarıların eğitim alanında da gerçekleşmesini sağlamayı amaçlamışlardır. Gaziantep in eğitim istatistiklerine göre şehirdeki toplam okul sayısı; 758, derslik sayısı 9651, öğrenci sayısı ise dir. Yıllık ortalama nüfus artışının yaklaşık olduğu Gaziantep te, öğrenci bazındaki artış yıllık ortalama civarındadır. Hızlı nüfus artışıyla birlikte sosyal, ekonomik sorunlar, alt yapı sorunlarının yanında eğitim alanında da sorunlar yaşanmakta; göçle gelen ailelerin çocuklarının okula ve şehre uyumu da önem kazanmaktadır (Gaziantep Üniversitesi: 2009). Teknoloji alanındaki gelişme ve değişimlerle birlikte gazete, dergi, matbaa, radyo, internet haber portalı sayısında artış olmaya başlamıştır. Sosyal medyanın, internet haberciliğinin hızlı hayatımıza girmesiyle birlikte Gaziantep te de geleneksel basın anlayışında değişimler olmaktadır. Gaziantep te medya sektörü ile ilgili 2012 istatistiklerinde ortaya çıkan tabloya baktığımızda haftalık yerel gazete sayısının günlük gazete sayısına oranla daha fazla olduğu dikkat çekmektedir. Son yıllarda hızla artış gösteren internet haber portalı sayısıyla; Gaziantep te de yeni nesil medyanın önem kazandığı görülmektedir.

117 104 Matbaa 135 Günlük Yerel Gazete 19 Haftalık Yerel Gazete 35 Yerel Dergi 10 Haber Ajansı 4 Yerel Basın Derneği 6 Yerel TV 9 Yerel Radyo 25 Yerel İnternet Haber Portalı 53 (Gaziantep Ticaret Odası 2012: 18) 3.4. BASIMEVLERİ ( ) Barlas Gaziantep te açılan basımevleri ve özellikleriyle ilgili şu bilgilere yer vermiştir (Barlas 1972: 77-82). Amerikan Kolej Basımevi: Bord Misyon Merkezi tarafından 1831 yılında İzmir den Gaziantep e getirilerek faaliyete geçirilmiştir. Bu basımevi 1822 yılında Malta dan İzmir e getirilen ve burada İncil basılan basımevidir yılına kadar Gaziantep in tek basımevi olarak faaliyette bulunmuştur. Cumhuriyet öncesinde Gaziantep te basılan kitap ve gazetelerin büyük kısmı burada basılmıştır. Basımevinde ilk kurulduğu sıralar bir büyük pedal, bir küçük pedal, bir keski ve bir prova tezgâhı varken; 1908 de makinelerinin bir kısmı yenilenmiştir. Basımevinde Ermenice eski yazı ve Latince harfler bulunmaktaydı. Basımevi nin makineleri 1923 yılında Rüştü Atalar a satılmıştır. Rüştü Atalar Basımevi (Havadis-Halk-Halk Dili): Rüştü Atalar Gaziantep in ilk Türk basımevcisidir. Kolej Basımevi nden 78 yıl sonra açılan basımevinde ilk önceleri şapoğrafla evraklar basılmıştır yılında kurulan basımevine 1912 yılında Halep ten 12 altına ufak kartvizit makinesi satın alınmıştır ve 1915 yılında alınan ufak pedalla genişleyerek normal bir basımevi haline getirilmiştir yılı başlarında kolejden satın aldığı bazı makinelerin de ilavesi ile basımevi Güneydoğu nun o yıllarda en modern tesisi haline gelmiştir. Rüştü Atalar Basımevi nde bir tipo, iki pedal, bir

118 105 keski, bir tel dikiş, bir tel kadrat kesme, bir sarı çizgi şekilleme makineleri bulunmaktaydı. Basımevi 1956 yılı başlarında Doğan ve Ekrem Güreş e satılmıştır. CHP Halkevi Basımevi: 1929 yılında mülkiyeti Kılınç Ali ye ait makinelerle çalışmaya başlamıştır. Basımevini yönetip çalıştıran Hüsnü Levent kârın % 50 sine ortaktı yılına kadar bu şekilde çalışan basımevi bu tarihten itibaren Halkevi idare kurullarınca yönetilmiştir. Halkevleri kapatılınca makineler Gaziantep Milli Eğitim Müdürlüğü nün ambarına konuldu ve 1958 yılına kadar burada kaldı yılında Erkek Sanat Enstitüsü idaresine teslim edildi. Numune Basımevi: de Hüsnü Levent tarafından kurulmuştur. Açıldığında bir Fenks makine, dört baskı makinesi, iki keski, iki zımba, iki dikiş ve bir çinkoğraf klişe makinesi vardı. Bu ilk basımevlerinden sonra Gaziantep te pek çok basımevi açılmıştır yılları arasında Gaziantep te faaliyet gösteren basımevlerinin açılış tarihlerine göre sırasıyla isimleri; Ali Elgin Basımevi, Gaziantep Basımevi, Güven Basımevi, Yeni Basımevi, Demokrat Ülkü Basımevi, Gaziyurt Basımevi, Işık Basımevi, Cenup Basımevi, Kale Basımevi, Uğur Basımevi, Cihan Basımevi, Yenigün Basımevi, Kardeşler Basımevi, Zema Basımevi, Mürüvvet Basımevi, Sema Basımevi, İpek Basımevi, Desen Basımevi, Güneş Basımevi, Bozkurt Basımevi, Emek Basımevi, Murat Basımevi, Renk Basımevi, Uyanış Basımevi, Özen-İş Basımevi, Özcan Basımevi, Atalar Basımevi, Tuncer Basımevi ve Arı Basımevi dir. Bu basımevleri arasında yer alan ve 1963 te kapanan Zema Basımevi devrim yıllarında şehrin en modern basımevidir. Bir tipo, bir pedal, bir defter yapma ve bir zarf makinesi vardı (Barlas 1972: 80) yılında kurulan Emek Basımevi nin sahibi Mehmet Sağlam dı. Gaziantep in tek İntertibi ne sahip olan bu basımevinde bir otomatik, bir tipo, bir İntertip ve bir pedal makinesi bulunmaktaydı (Barlas, 1972: 81).

119 SAYISAL VE YAPISAL OLARAK GÜNÜMÜZ GAZİANTEP YEREL MEDYASI Gaziantep, kültürel ve tarihi dokusunu koruyan aynı zamanda gelişime ve değişime açık yapısıyla son yıllarda ön planda olan şehirlerdendir. Basın sektörü açısından günlük ve haftalık gazete, dergi, yerel televizyon ve radyo sayısı ile bölgedeki diğer şehirlerle kıyaslandığında teknolojik gelişmeleri takip eden, yeniliklere açık bir yapı olduğu görülmektedir. Gaziantep te yayın yapan günlük gazete sayısı 19, haftalık yayınlanan gazete sayısı ise 39 dur. 6 adet yerel televizyona sahip olan şehirde, 12 adet dergi yayınlanmaktadır. Olay Medya ya ait Gaziantep Olay FM, GRT Televizyonu na ait GRT FM, Radyo Şirinnar, Kervan FM, Gül Radyo, Radyo Zeugma, Fıstık Radyo, Kent FM, Kilim Radyo, Radyo İhya ve Nizip te yayın yapan NRT ve Anatolia FM ile birlikte toplam 12 adet yerel radyo kanalı bulunmaktadır. İnternet gazeteciliğinin gelişimiyle birlikte; ağırlıklı olarak şehirdeki gelişmelere yer veren, bölgesel ve ulusal bazda haberlerin de yer aldığı gibi haber sitelerinin yanı sıra günlük ve haftalık basılı gazetelerin de kendilerine ait web siteleri olduğu görülmektedir. İçerik açısından basılı gazetelerden farklı olarak internette yayınlanan gazetelerde ülke gündemini ilgilendiren, sosyal medyada paylaşılan haberlere de yer verilmektedir Gelişen Kitle İletişim Araçları Yeni Teknolojiler ile Gaziantep Yerel Medyasının Dönüşümü Kitle iletişim araçlarındaki gelişmeler ve yeni teknolojilerin kullanılmaya başlanması sonucunda Gaziantep te medya kuruluşlarının sayısında artış olduğu görülmektedir. Özellikle internet kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte basılı gazetelerde yer alan haberlerin, yerel radyo ve televizyon yayınlarının geniş kitlelere ulaştırılması kolaylaşmıştır. Gaziantep te gazetelerin sayı itibariyle az olduğu yıllarda Gaziantep Gazeteciler Cemiyeti ve Anadolu Basın Birliği Gaziantep Şubesi; gazetelerin daha okunabilir olmaları için en yanlışsız gazete, yılın haberi, yılın makalesi, en iyi spor haberi, en iyi spor yorumu, en iyi fotoğraf, en iyi mizanpaj kategorilerinde yarışmalar düzenleyerek gazeteciliğin kariyer kazanmasına katkı sağlamayı amaçlamışlardır. Gazeteciler

120 107 Cemiyeti tarafından dini bayramlarda çıkarılan Bayram Gazetesi ile vatandaşların şehirle ilgili haber alması kolaylaştırılmıştır. Günümüzde ise Gaziantep Gazeteciler Cemiyeti ve Anadolu Basın Birliği dışında, Güney İlleri Gazeteciler Cemiyeti, Spor Yazarları Birliği, Gazeteci Çalışanlar Cemiyeti, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti gibi mesleki kuruluşlardan sadece Gaziantep Gazeteciler Cemiyeti ve Anadolu Basın Birliği nin belirli sayıda Sarı Basın Kartı taşıyan üyesi bulunmaktadır (Özkan, 2013: ). Ayrıca Çağdaş Gazeteciler Derneği, Gaziantep Medya Platformu, Gazeteciler ve Basın Emekçileri Derneği de ilde faaliyet göstermektedir Gazeteler 1969 yıllarının sonuna doğru Gaziantep te yayınlanan dört gazete; Haber, Sabah, Güneyde Uyanış ve Kurtuluş tur. Gazeteler o günün şartları gereği el dizgisi ile kurşun harflerle dizilip Frankental marka baskı makinelerinde günlük olarak 50 ila 150 arasında basılıp ancak öğleye doğru abonelere ulaştırılabilmiştir. Yayınlanan gazetelerin hiçbirisi gazete bayilerinde satılmadığı için sadece abonelere gönderilmiştir (Özkan, 2013: 8). Zamanla hem gazete sayısı artmış hem de teknolojik gelişmelere paralel olarak baskı tekniklerinde de ilerleme kaydedilmiştir. Kurtuluş: Özkan ın verdiği bilgilere göre; 1968 yılında Fevzi Günenç tarafından çıkarılan Kurtuluş gazetesi daha sonra el değiştirmiş ve Gaziantep basınında ilkleri başarmış bir gazetedir. Günlük tirajını 4000 e yükselterek Gaziantep in en çok satan gazetesi unvanına sahip olan gazete, el dizgisi ile değil İntertype tekniğiyle basılmış; haberler ilk defa fotoğraflı olarak verilmiştir. Günlük dört sayfa çıkan gazete sayfalarının, yoldan geçenlerin okuması için düzenli bir şekilde cama asılması, çalışanlarının emeklerinin karşılıksız kalmaması ve yeni çıkarılacak gazetenin ismi için okuyuculara yönelik yarışma düzenlenmesi dikkat çekicidir. Düzenlenen yarışmaya kısa sürede binlerce kişi katılmış ve çekilen kura sonucunda yeni gazetenin ismi Dahra olmuştur (2013: 120). Gaziantep Kurtuluş gazetesi haftalık gazete olarak yayın hayatına devam etmektedir.

121 108 Sabah: 2004 Şubat ayından itibaren Gaziantep te kurulan Basın İlan Kurumu denetimine tabi yayınlanan yerel gazeteler arasında Sabah gazetesinin önemli bir yeri vardır. 67. yılını kutlayan gazete yayınlandığı tarihten bu yana sahibi ve ismi değişmeyen ve Gaziantep te ofset tekniği ile basılan ilk gazetedir. Bu gazete, disiplinli ve ciddi bir çalışma ortamına sahip olması, deneyimli ve usta yazarları ile Gaziantep teki gazete çalışanlarının yer almak istediği kaliteli, birinci sınıf ve önemli bir üne sahip gazetedir. Ayfer Tuzcu nun Amerika Mektupları başlıklı köşesi o dönem mektubun yayınlanacağı gazetenin sabırsızlıkla beklenmesine neden olmuştur (Özkan, 2013: ). Sabah gazetesi günümüzde de yayınlanmakta olup kendi tesislerinde basılmaktadır. İnternette ise adresinde içerik olarak hem yerel, hem ulusal haberlere yer verilmektedir. Sabah gazetesinin Facebook ta 211 kişinin takip ettiği bir de sayfası yer almaktadır ( Sabah-Haber/ ). Doğuş: 1970 yılında Ortam adı ile yayın hayatına başlayan gazete (Özkan, 2013: 178) günümüzde Doğuş adıyla çıkmaktadır. Gazete ofset tekniğiyle ve 8 sayfa olarak yayın hayatını sürdürmekte, adresiyle internette yer almaktadır. Hakimiyet: Intertype dizgi ve tipo baskıyla 1995 yılında Günaydın adıyla çıkarılan gazete daha sonra Hakimiyet adını almış, ofset baskı tekniğine dönüştürülmüştür (2013:179). Gazete adresinde de Gaziantep ten haberlere, ülke ve dünya gündemindeki gelişmelere yer vermektedir. Gaziantep 27: 19 Ağustos 1994 yılında kurulan Gaziantep 27 gazetesi; adresiyle internette yer almakta; Facebook ta da 6214 kişi tarafından takip edilmektedir. Özkan; gazetenin sahibi Ökkeş Özekşi nin sporda var olan eksikliği görerek ilk önce spor konulu Gaziantepspor gazetesini çıkardığını sonra adını Gaziantep 27 olarak değiştirerek spora ağırlık veren siyasi gazete olarak yayın hayatına devam ettiğini belirtmektedir (2013: 143). Referans: Günlük yerel gazetelerden biri olan Referans gazetesi, 1996 yılında Bulvar adıyla yayın hayatına başlamıştır. İlk çıktığında renksiz olarak, 8 sayfa ve ofset tekniğiyle okuyucusuyla buluşmuştur (2013: 180). adresiyle

122 109 internette de yer alan gazetenin Ortadoğu başlığı altında ağırlıklı olarak Suriye ile ilgili haberlere yer verdiği görülmektedir. Facebook sayfasında da gazete haberleri paylaşılmaktadır. Güneş: Güneş gazetesi aynı isimle başladığı yayın hayatını yaklaşık 12 yıldan beri sürdürmekte olup; kendi tesislerinde 8 sayfa olarak yayınlanmakta ofset tekniğiyle basılmaktadır. 1. ve 8. sayfaları renkli yayınlanan gazete, adresinde ulusal haberlere de geniş yer vermektedir. Ayıntab: Şu anda Ayıntab adıyla yayınlanmakta olan gazete ilk olarak Sonhavadis adıyla çıkarılmış, ismi Yenigün olarak değiştirilmiş, bir süre 25 Aralık adı ile yayınlanmıştır (2013: 181). adresi de bu gazeteye aittir. Ekspres: 1972 de Dahra adıyla, ilk olarak intertype dizgi ve tipo baskı ile yayın hayatına başlayan Ekspres şu anda ofset tekniği ile renkli ve 8 sayfa olarak yayınlanmaktadır (2013: 182). ile internet üzerinden de yayınlanan gazetede yerel haberlere daha fazla yer verilmektedir. Olay Medya Grubu: Gazetesi, radyosu ve televizyonuyla Olay Medya Grubu, Gaziantep medyasında holding olarak dikkat çeken isimlerden biridir yılında Olay gazetesinin kuruluşunun ardından, televizyon ve radyo fikri de doğmuş ve Olay Medya bugün bölgesel yayın yapma gücüne erişmiştir. Olay gazetesi Almanya da da günlük olarak yayınını sürdürmektedir (Özkan, 2013: 151). adresinden hem gazeteye ulaşmak, hem de radyo ve televizyonu canlı olarak takip etmek mümkündür. Gazetede yerel haberlere daha fazla yer verilmektedir. Zafer: Günümüzde yayınlanan gazetelerden biri de Zafer gazetesidir. adresiyle internette de yer alan gazetede ağırlıklı olarak yerel haberler ile ekonomi, siyaset, gündem, magazin,spor, yaşam, galeri, basın ilanı gibi kategoriler içerisinde ulusal haberler de bulunmaktadır yılında kurulan gazete İsmet Atar yönetiminde 2010 yılına kadar ofset tekniği ile yayın hayatını sürdürmüş, bu tarihten sonra el değiştirmiştir (Özkan: 2013: 139). Güncel: 1997 tarihinde yayın hayatına başlayan gazete halen ofset tekniği ile 8 sayfa halinde yayınlanmaktadır. 1 ve 8. Sayfaları renkli diğer sayfaları tek renk

123 110 basılmaktadır (Özkan, 2013: 183). Ağırlıklı olarak yerel haberlere yer veren gazete sayfasında da okuyucularıyla buluşmaktadır. Gazetenin Facebook sayfası da bulunmaktadır. Söz Halkın: İlk önce haftalık olarak yayınlanan gazete 2004 ten itibaren günlük yayınlanmaya başlanmıştır. Yayınladığı bir haber sebebiyle dönemin milletvekillerinden Kürşat Tüzmen tarafından yırtılmış, Gaziantep basın tarihinde yırtılan ilk mahalli gazete olma unvanını almıştır. 1. ve 8. sayfaları renkli ofset tekniğiyle basılmakta, 8 sayfa yayınlanmaktadır (2013: 184). Gazete şu anda haftalık olarak yayınlanmaktadır. Gaziantep GAP: 1997 de Yeni GAP adıyla yayınlanan gazete de 8 sayfa ve ofset baskıyla yayınlanmaktadır. adresinde de Gaziantep ve ilçelerindeki gelişmelere yer verilmektedir. Oluşum: 2002 yılından itibaren yayınlanan gazete kendi tesislerinde ve ofset tekniğiyle basılmakta, 8 sayfa olarak yayınlanmaktadır (2013: 186). adresinde de yayınlanan gazete; Güncel, Siyaset, Sağlık, Magazin, Spor başlıkları altında sadece Gaziantep haberlerine yer vermektedir. Metropol: 1975 de Özgür Gaziantep adıyla yayınlanan bu gazete el değiştirince ismi Metropol olmuştur. Kendi tesislerinde ve ofset tekniği ile basılmaktadır (2013: 187). adresinde hem ulusal hem yerel haberlere yer verilmektedir. Gazetenin Facebook ve Twitter hesapları da bulunmaktadır. Haber: Gaziantep in en eski ve etkili gazetelerinden biri olan Haber gazetesi de ofset tekniği ile 8 sayfa olarak günlük yayınlanmaktadır. Artı Haber: Günlük olarak yayınlanan gazetelerden biri olan Artı Haber, yerel haberlerin yanı sıra ulusal haberlere de yer vermektedir. adresinde Gaziantep Haber başlığı altında yerel haberler yer almaktadır. Denge: Güncel, Siyaset, Kültür&Sanat, Spor, Eğitim, Sağlık Ekonomi gibi başlıklara yer veren gazete; adresiyle internette de yer almaktadır.

124 111 Pusula: Günlük yerel gazetelerden biri olan Pusula gazetesi adresinde Ekonomi, Dünya, Siyaset, Gündem, Yaşam, Spor gibi başlıklar altında haberlere yer vermektedir. Gaziantep ile ilgili gelişmeler ise Yerel başlığı altında yer almaktadır. Gazete Facebook ve Twitter dan da takip edilebilmektedir. Telgraf Medya A.Ş.: Gaziantep in içeriği en zengin gazetelerinden biri olan Telgraf gazetesi; 2005 yılında faaliyete başlayan Telgraf Medya A.Ş. bünyesinde bulunan gazetelerden biridir yılında kurulan Telgraf gazetesi diğer gazetelerden farklı olarak 16 sayfa yayınlanmakta, Web off-set tekniğiyle basılmakta ve Gaziantep merkez ile ilçelere dağıtılmaktadır. Gazetenin günlük tirajı 2500 dür. Gazetede toplumun farklı kesimlerine yönelik bölümler bulunmaktadır. Sosyal Medya ile ilgili haberlere de geniş yer verilmektedir. Gaziantep teki kullanıcıların sosyal medyadaki paylaşımları için yarım sayfa olarak ayrılan bölümde Twitter Gündemi, Instagram Günün Fotoğrafları, Facebook paylaşımları yer almaktadır. Haftalık yayınlanan 16 sayfalık ekonomi gazetesi Girişim ile aylık yayınlanan 152 sayfadan oluşan iş ve ekonomi dergisi Boss, yine haftalık olarak 16 sayfa yayınlanan spor gazetesi Skor; Telgraf Medya A.Ş. ye aittir. Tesislerde günlük 100 bin gazete baskısı gerçekleştirilebilmektedir. Gaziantep te yayınlanmakta olan Gazikent, Amatörce, Haber Ajansı Bülteni, Medya, Olaya Bakış, Çağdaş, Gündem 27, Yeni Çizgi, Biz de Varız, Analiz, Narkoz Haber, Detay, Hizmet, Haber 27, Türkiyem, Yeni Medya, Tutku, Söz Halkın, Kurtuluş, Haber Posta, Yeni Haber, Kent 27, Son Karar, Medya 27, Alsat, Aktüel, Alternatif, Anahtar, Ayıntap Beyaz Sayfa, Bertaraf, Değişim, Deniz 27, Gözlem, Güneydoğu, Gündem Sabah, Haber Vizyon, Kent 27, Manşet, Medya, Newroz, Parantez, Sağlık Dünyası, Son Nokta, gibi gazeteler ise haftalık gazetelerdir. Bu gazetelerde günlük yayınlanan gazetelerde de bulunan, haftanın önemli olaylarına yer verilmektedir. Haftalık yayınlanan bu gazeteler arasında Biz de Varız isimli gazete gündemle ilgili haberlerin yanı sıra engellilere yönelik haberleriyle de dikkat çekmektedir.

125 Dergiler Son yıllarda Gaziantep te yayınlanan dergi sayısında da artış olmuştur. Sanayi kenti olması nedeniyle iş dünyasına yönelik konulara yer veren dergiler dikkat çekmektedir. Boss: 2009 da yayınlanmaya başlanan iş ve ekonomi dergisi Boss un hedef kitlesi, Gaziantep teki orta ve büyük ölçekli işletmelerin sahipleri ve üst düzey yöneticileridir. Özel olarak belirlenmiş 1000 abonesinin dışında şehirdeki prestijli cafe, restaurant, alışveriş merkezi ve otellerde satışa sunulmaktadır ( Black&White: 2010 yılından beri yayın hayatına devam eden dergi moda, iş, politika, kültür, sanat, spor, seyahat gibi konulara yer vermektedir. Kadın ve erkek okuyucular için özel içeriklerin de bulunduğu dergide Gaziantep in sevilen isimleriyle yapılan röportajlar dikkat çekmektedir ( Gaziantep Cemiyet: Gaziantep teki etkinliklerin, gündemle ilgili konuların yer aldığı dergide; moda, güzellik, sağlık, teknoloji gibi konulara yer verilmekte, özel röportajlar yayınlanmaktadır ( GAP Sağlık Dünyası: 2009 da yayınlanmaya başlayan dergi, sağlık sektöründe çalışanlara yönelik olup; haftalık bölgesel dergidir ( Gaziantep Life: 2002 den beri 2 ayda bir yayınlanmaktadır. Şehirle ilgili haberler, kültürel-sanatsal etkinlikler, eğitim, spor bölümlerinin dışında yazarların değindikleri farklı konulara yer verilmektedir ( com.tr./life/). Gaziantep Tarih Kültür Dergisi: 2008 yılında yayınlanmaya başlayan dergi zengin yazar kadrosuyla dikkat çekmektedir. Gaziantep in geçmişten bugüne sosyal, kültürel yaşamıyla ilgili bilgiler, tarihsel süreç içindeki gelişim ve değişim dergi aracılığıyla günümüze aktarılmaktadır ( /mid=239).

126 113 Güney Mozaik Dergisi: Gaziantep, Adıyaman, Kilis, Kahramanmaraş, Şanlıurfa il ve ilçelerini kapsayan dergi 2007 yılında yayınlanmaya başlamıştır. Dergide kültür, sanat, iş dünyası, eğitim, sağlık, yerel yönetimler, teknoloji gibi pek çok alan ile ilgili haberlere ve röportajlara yer verilmektedir ( Gzt Dergisi: 2006 yılında yayınlanmaya başlayan dergi; Gaziantep Tarih Kültür Yayıncılık tarafından çıkarılmaktadır. Magazin haberlerine ağırlık verilmekte, yeni mekânlarla ilgili bilgiler, düğün-nişan fotoğrafları yer almaktadır ( İş Dünyası Dergisi: 2008 de yayınlanmaya başlayan dergi Gaziantep in ilk ekonomi dergisidir. Ekonomi dünyasına yönelik haber ve bilgilerin yer aldığı dergi Gaziantep teki başarılı firmaların tanıtımına katkı sağlamak ve bu firmaların başarı hikâyesini yansıtmak amacı taşımaktadır ( php?id=16363). Mors: 2011 yılında Gaziantep in ilk haber ve aktüalite dergisi olarak yayın hayatına başlamıştır. Eğitim, spor, teknoloji, siyaseti spor, mizah, eğlence gibi çeşitli konulara yer verilmektedir ( Sportmen: Telgraf Medya A.Ş. tarafından 2014 te yayınlanmaya başlayan dergi, Gaziantep in tek spor dergisi olarak; Gaziantep sporuna farklı bir bakış açısı getirerek sporu saha dışına da çekmeyi amaçlamaktadır ( Ortadoğu Business: 2009 da yayınlanmaya başlanan derginin Ortadoğu da da temsilcilikleri bulunmaktadır. Dergi Türkçe, İngilizce ve Arapça olarak yayınlanmaktayken 4. dil olarak Farsçayı da ekleyerek Türkiye de bir ilki gerçekleştirmiştir. Dergide sanayi kenti Gaziantep te iş dünyasındaki gelişmeler, yenilikler ile Ortadoğu ülkelerinde iş dünyasıyla ilgili haberlere yer verilmekte, özel röportajlar yayınlanmaktadır ( Gaziantep te yayınlanan dergilere ait web sitelerinin güncelliği, sosyal medyada dergilere ait hesapların takipçi sayılarının fazla oluşu dikkat çekicidir. Dergiler tanıtım için yeni medyayı gazetelerle kıyaslandığında daha etkin bir şekilde kullanmaktadırlar.

127 Televizyonlar Gaziantep in yerel televizyon kanallarında ağırlıklı olarak il, ilçe ve bölge haberlerine yer verilmekte olup; program içeriklerinde yöresel unsurlar ön planda tutulmaktadır. Gelişen teknolojinin etkisiyle internet ve sosyal medya aktif olarak kullanılmakta, medya mensupları şahsi hesaplarından da kanalla, programlarla ilgili paylaşımlar yapmaktadırlar. Kanal 27: 1998 tarihinde yayın hayatına başlayan Kanal 27; Gaziantep ve Türkiye gündemindeki haberlere, ekonomi, müzik, yarışma, kültür, düşünce, spor, tartışma programlarına, yerli-yabancı filmlere yer vermektedir. Dijital ürünlerden oluşan teknik donanımıyla Gaziantep ve civarında takip edilen bir kanaldır. adresinde Gaziantep te ve Türkiye de yaşanılan gelişmelerle ilgili haberler, kanalın haftalık yayın akışı bulunmakta, yayın internet üzerinden de canlı izlenebilmektedir. Kanal 5: Uydu ve karasal yayıncılık yapan Kanal 5 in merkezi Gaziantep tedir. Kanalın Ankara ve Elazığ da da koordinatörlüğü bulunmaktadır. 4. Boyut, 90+5, Eğitiyorum, Genç Fikir, Gündem Artı, İleri Bakış, Moderatör, Son Gündem, Son Nokta gibi siyaset, eğitim, spor içerikli programlar Ankara stüdyolarından yayınlanmaktadır ( Mega Tv: Karasal yayın yapan Mega Tv, megahaber.web.tv adresinden de izlenebilmektedir. Kanalın Facebook sayfasında aktif olarak haber paylaşımı yapılmakta olup kişi tarafından takip edilmektedir. Kanalda haber bülteni ve yerli filmler, müzik programları yer almaktadır ( Bahar Tv: 2012 de yayın hayatına başlayan Bahar Tv; uydu ortamı, kablo ortamı ve karasal ortamda yayın yapmaktadır. Kanal kendi iç yapımlarının yanı sıra, yerliyabancı filmler, belgeseller, klipler yayınlamakta; Gaziantep ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ni kapsayan haberlere ağırlık vermektedir ( Olay Tv: Olay Medya Grubu na ait olan kanalda Gaziantep merkez ve ilçeler başta olmak üzere bölgesel haberlere de yer verilmektedir. Dini programlar, spor

128 115 programları, müzik-eğlence programları yayınlanmaktadır ( GRT Tv: GRT (Gaziantep Radyo Televizyon) Tv il merkezinde ve ilçelerde yayın yapmaktadır. Hisar Tv: Karasal ortamda yayın yaparken 2012 de kablolu yayına başlamıştır Radyolar Gaziantep teki yerel radyolardan Radyo Kilim türkü ve özgün müzik ağırlıklı yayınlarının dışında haberlere yer vermektedir ( Gül Fm ve Radyo İhya ve Kervan Fm dini, Alem Radyo arabesk, Radyo Fıstık, Kent Radyo, Radyo Zeugma ve Nrt Radyo karma müzik yayını yapmaktadır. Kervan Fm dini ağırlıklı programların yanında haber-müzik türü yayınlara da yer vermektedir ( GRT radyo 24 saat Türk Sanat Müziği yayını yapmaktadır ( Radyo Şirinnar 1992 den beri yayın yapmakta olup Gaziantep in en çok dinlenen radyo kanalıdır. Yayınlarında ağırlıklı olarak Türk Halk Müziği, Özgün müzik, kültür ve halk programlarına yer vermektedir. Gaziantep il sınırı ve komşu illerde dinlenebilmekte, internet üzerinden de kesintisiz yayın yapmaktadır ( Ayrıca Gaziantep in Nizip ilçesinde NRT Radyo çeşitli müzik türlerine yer vermektedir. İhya Radyo 1994 ten beri yayın yapmaktadır ( Zeugma Fm yayın akışında farklı tür müzik programlarının dışında haberlere de yer verilmektedir. Yerel radyo kanallarının web sitelerinde yayın akışı, istek hattı gibi kısımların yanı sıra sosyal medya bağlantıları da yer almaktadır. Radyolar internet üzerinden takip edilebilmekte dinleyiciler yayınlara aktif bir şekilde katılabilmektedir.

129 116 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM GÜNÜMÜZ GAZİANTEP YEREL MEDYASINDA SOSYAL MEDYANIN ROLÜ Gaziantep te gazete ve dergilerin internet üzerinden yayınlanmaya başlaması 2000 li yıllarla birlikte artış göstermiştir. Türkiye İstatistik Kurumu nun 2012 yılında açıkladığı Yazılı Medya İstatistiklerinde İBBS, 2. düzeyde yer alan Gaziantep, Adıyaman, Kilis te gazete ve dergilerin internet üzerinden yayınlanmaya başladığı yıllara göre sayısının belirlendiği istatistiki sonuçlara bakıldığında; 2000 ve öncesinde 3 gazete, 2 dergi internet üzerinden yayın yaparken; arasında 7 gazete - 1 dergi yayınlanmıştır ve sonrasında ise 48 i gazete, 25 i dergi olmak üzere toplam 73 gazete ve derginin internet üzerinden yayın yapmaya başladığı görülmektedir. Aynı yıla ait internet yayınlarının yıllık toplam ziyaretçi sayısı rakamlarında ise toplam 13 milyon 468 bin 790 kişiden 11 milyon 931 bin 546 sı gazeteleri; 1 milyon 2537 bin 244 kişi ise dergilerin web sitelerini ziyaret etmiştir. Gaziantep, Adıyaman ve Kilis te sarı basın kartı olan personel sayısı ise toplam 92 olup; sarı basın kartına sahip kadın gazeteci sayısı 13 tür ( GAZİANTEP TE İNTERNET GAZETECİLİĞİ Gaziantep te yayınlanan gazetelerin web siteleri bulunmakta ve basılı gazetelerde yer alan haberler, resmi ilanlar, gazetelerin sosyal medya bağlantıları bu sitelerde paylaşılmaktadır. İnternet gazeteleri basılı gazetelerden farklı olarak ulusal basında, dünyada yaşanılan gelişmeleri takip etmek ve anlık paylaşımlar yapmak açısından sahip oldukları avantajlar nedeniyle aktif olarak hizmet vermektedirler. Dikkat çekici bir nokta da yerel gazetelerin dışında yerel radyo ve televizyonların da web sitelerinde haber paylaşımı yapmaları, sosyal medya kullanıcılarını kuruluşun yayınlarını takip etmeleri konusunda yönlendirmeleridir. Medya kuruluşu mensupları şahsi hesaplarıyla sosyal medyada ve internet ortamında paylaşım yapmakta ve interneti aktif bir şekilde kullanmaktadırlar. Ses, görüntü ve metinin bir arada kullanılabilmesi haber içeriklerinin zenginleştirilmesini sağlamaktadır. Okuyucuların, izleyicilerin kendi düşüncelerini

130 117 paylaşabilmeleri hem karşılıklı etkileşime imkân vermekte hem de medya kuruluşu açısından geribildirime ulaşmayı kolaylaştırmaktadır. Örneğin yerel haberlere daha geniş yer veren Gaziantep 27 Gazetesi ne ait web sitesinde; okuyucu ve gazete arasında etkileşimi sağlayacak iletişim bağlantılarına, haberlerin yorumlanması, sosyal medyada paylaşılabilmesi için linklere yer verilmiştir. Haberler; Facebook, Twitter, MySpace, Yahoo, Google gibi sosyal ağ sitelerinde paylaşılabilmekte, olarak gönderilebilmektedir. Sitenin dikkat çeken bir özelliği de ana sayfanın alt kısmında yer alan Haber Gönder butonudur. Site takipçileri bu bölümü kullanarak ilginç buldukları durum ya da olayları yayınlanması amacıyla ilgili departmanlara gönderebilmektedir ( Olaymedya.com da site takipçileriyle etkileşim kurulabilmesini sağlayan Yorum Yaz butonu diğer gazetelerden farklı olarak haberin sağ üst köşesinde yer almakta; haberlerin Facebook, Twitter, Google, Messenger ile birlikte hemen hemen tüm sosyal ağ sitelerinde paylaşılabilmesi için geniş bir link listesi bulunmaktadır. Sitede Gaziantep ile ilgili anketler de yapılmakta ayrıca İletişim & Şikâyet bölümü yer almaktadır. Hâkimiyet Gazetesi nde; Facebook ve Twitter adreslerine ilişkin bağlantılar yer almakta ve haberlerin sosyal ağlarda kaç beğeni aldığı, kaç kişi tarafından paylaşıldığı görülebilmektedir. Diğer gazetelere ait web sitelerinden farklı olarak yorum kısmı sayfanın en altında yer almakta ve detaylı incelemenin ardından fark edilebilmektedir ( Gaziantep Doğuş Gazetesi web sitesinde yer alan haberler Facebook, Twitter ve Google da paylaşılabilmekte, beğeni ve tweet sayılarının yanı sıra, haberin sitede kaç kez okunduğuna ait bilgiye de ulaşılabilmektedir ( Gaziantep in en eski gazetelerinden biri olan Sabah Gazetesi web sitesinde; haberlerin Facebook ve Twitter öncelikli olmak üzere pek çok sosyal ağda paylaşılması için linke yer vermekte; ülke gündemindeki konularla ilgili anketler yapmaktadır. Web sitesinde gazetenin 20 yıl ve 40 yıl öncesinde yayınlanmış olan haberleri de paylaşılmaktadır. 40 Yıl Önce Haberler kategorisinde yer alan bir cinayet haberinin başlığı ve içeriği şöyledir: (

131 118 İki Arkadaş Arasında Çıkan Tartışma Cinayetle Son Buldu Gaziantep in Günbulur köyü halkından Ökkaş Kara ile İhsan Püsküllü adlı iki arkadaş arasında çıkan tartışma cinayetle son bulmuştur. Günbulur köyünden Ökkaş Kara Türkyurdu mezrasının Pınarbaşı köyünde arkadaşı İhsan Püsküllü ile bir kadın meselesinden dolayı tartışmışlardır. Tartışma sonunda Ökkaş Kara üzerinde bulunan tabancayı ateşleyerek arkadaşı İhsan Püsküllü yü öldürmüştür. Olaya Cumhuriyet Savcılığı el koymuş ve gerekli soruşturmaya başlanılmıştır. Şekil 4.1. Gaziantep Sabah Gazetesi nde 40 Yıl Önce Yayınlanan Haber 1970 li yıllarda yayınlanmış olan bu haber incelendiğinde haber dilindeki değişim gözlemlenebilmektedir (Şekil 4.1) Günümüzde haber başlıkları genellikle eksiltili cümle şeklinde oluşturulurken; örnekteki başlıkta yüklemli bir cümleye yer verildiği; ayrıca haberin anlatımında bulmuştur, öldürmüştür örneklerinde olduğu gibi miş li geçmiş zamanın kullanıldığı görülmektedir. Gaziantep Sabah Gazetesi nin web sitesinde yer alan 20 Yıl Önce Haberler kategorisinde ise 1990 lı yıllarda yine bir cinayet haberi şu şekilde yayınlanmıştır: ( Katil Öğretmen 7. Kez Yargıç Önüne Çıktı Ömer Humnızlı ilköğretim okulunda görev yaptığı sırada karısı ile ilgili dedikodu yaptıkları gerekçesi ile üç meslektaşını kurşun yağmuruna tutarak acımasızca öldüren matematik öğretmeni Nusret Zorlu nun yargılanmasına dün devam edildi. Dünkü duruşmada hâkim bazı belgelerin eksik olduğu gerekçesi ile davayı ileri bir tarihe erteledi. Hâkim İlyas Dönmezer başkanlığında birinci ceza mahkemesinde yapılan duruşma sıkı güvenlik önlemleri altında gerçekleştirildi. Duruşma sırasında hâkim, davayla ilgili dosyayı okuduktan sonra, sanıkla ilgili olarak Adli tıp a gönderilen yazının halen adresinin tespit edilerek ifadesinin alınmadığı gerekçesi ile mahkemeyi 22 Mart 1994 tarihine erteledi. Bu arada duruşmaya sağ kolu sarılarak çıkan Nusret Zorluya hâkim bu koluna ne yaptın da böyle sardın diye sorunca zorlu ilk önce cevap vermek istemedi ancak sonunda kolunu kapıya vurup kırdığını söylemekle yetindi. Şekil 4.2. Gaziantep Sabah Gazetesi nde 20 Yıl Önce Yayınlanan Haber

132 lı yıllarda yayınlanmış olan bu haberin anlatımında günümüzdeki şekliyle di li geçmiş zaman kullanıldığı görülmektedir (Şekil 4.2). Gaziantep Sabah Gazetesi nde 13 Aralık 2013 te yayınlanan bir başka cinayet haberinin başlığı ve içeriği ise şu şekildedir: ( Cinayet Zanlısı 6 Kişi Gözaltında İslahiye de jandarma ekipleri, Halil İbrahim Alkuş un baraj kenarında ölü bulunmasıyla 6 kişiyi gözaltına aldı. İslahiye Tahta Köprü Barajı kenarında geçen Halil İbrahim Alkuş isimli kişi ölü bulunmuştu. Olayla ilgili Gaziantep İl Jandarma Alay Komutanlığı ve İslahiye İlçe Jandarma Bölük Komutanlığı ekipleri Kilis te operasyon yaptı. Olayla ilgili Ekrem Çetin Mahallesi nde ikamet eden İbrahim Halil Alkuş un eşi Günay Alkuş (30), baldızları Feride B. (21), Kader V. (24), Ekrem H. (59), Halil K. (35) ve Orhan S. (33) gözaltına alınarak İslahiye İlçe Jandarma Komutanlığı na getirildi. Zanlılar İslahiye Devlet Hastanesi nde sağlık kontrolünden geçirildikten sonra sorguları için tekrar İslahiye Jandarma Bölük Komutanlığı na götürüldü. Şekil 4.3. Gaziantep Sabah Gazetesi nde Tarihinde Yayınlanan Haber Haber web sitesinde iki fotoğrafla birlikte yayınlanmıştır. Önceki yıllarda yayınlanan haberlerle karşılaştırıldığında habere konu olan kişilerin yaşları gibi detaylı bilgilere yer verildiği görülmektedir (Şekil 4.3). Telgraf Gazetesi nin web sayfasında da haberlere yorum yapılabilmekte ve Facebook, Twitter, Google ve FriendFeed de haber paylaşımı yapılabilmektedir. Gazetenin ayrıca TelgrafBlog adlı uygulamasına kullanıcı adı ve şifre belirlenerek üye olunmaktadır. Gazete bu uygulamasıyla okurlarını blog yazarı olma konusunda teşvik etmektedir. Diğer gazetelerden farklı olarak Türkiye ve dünya gündemindeki gelişmelere de geniş yer verilmektedir ( Gaziantep Güneş Gazetesi nde haberlere yorum yapılamamakta ancak haber paylaşımı Facebook, Twitter ve FriendFeed ile gerçekleşebilmektedir (

133 120 Ayıntab Gazetesi nde okuyucular yorum yapabilmekte, haberin kaç kez okunduğuna ait bilgiye ulaşılabilmekte, Facebook ve Twitter da paylaşım yapılabilmektedir ( Gazeteci Atilla Karaduman ın kurucusu ve sahibi olduğu Gaziantephaberler.com; Gaziantep ile ilgili haberleri takip edebilme imkânı sunmaktadır. Milliyet Gazetesi nde Yazı işleri Müdürü olarak görev yapmış bir gazeteci olan Karaduman; geçmişte haberle alakalı fotoğraf filmlerinin ancak otobüs veya uçak yoluyla gönderilebildiğini, yerel haberleri Anadolu Ajansı nda sabit telefondan yazdırabilmek için gazetecilerin sıra beklediğini, teknolojinin gelişmesiyle birlikte habere anında ulaşabilme imkânının doğduğunu belirtmektedir. Geleneksel gazetelerde gazete çıkmadan bir gün önce toplantı yapılarak gündemin, manşetin belirlendiğini, son anda manşetin değişebildiğini ifade eden Karaduman; eskiden gazetelerin patronları varken şimdi patronların gazeteleri olduğuna dikkat çekmektedir. İnternet gazeteciliğinin; katılımcılığı sağlama, geribildirim alabilme, hataları düzeltilebilme özelliklerini olumlu bulmakta, geleneksel gazetecilikte arşivlenen bilgilerin kalıcı hale geldiğini, internette yer alan haberlerin silinebilme özelliğine sahip olduğunu ifade etmektedir. Atilla Karaduman; Gaziantephaberler.com da en çok cinayet, fuhuş, elektrik-su kesintisi gibi haberlerin ilgi gördüğünü, site istatistiklerine bakarak farklı ülkelerden, şehirlerden siteyi takip edenler hakkında bilgi sahibi olabilmenin avantaj olduğunu vurgulamaktadır (A. Karaduman, kişisel iletişim, Haziran 20, 2013). Gaziantepmedya.com da haber kaynağı olarak Olay Medya, Telgraf Medya nın dışında Gaziantep 27, Gaziantep Güneş gazeteleri ile Şahinbey Belediyesi, Şehitkâmil Belediyesi ve Gaziantep Medya yer almakta, sitede her haberin altında haber kaynağı belirtilmektedir. Haberler; siyaset, ekonomi, spor, yaşam, sağlık, kültür sanat, eğitim, belediyeler, magazin, teknoloji, Türkiye, Dünya, otomobil başlıkları altında kategorilendirilmiştir. Gaziantepgazetesi.com, Gaziantep ili ve ilçeleri hakkında en güncel haberlerin yanı sıra ildeki hastane, doktor bilgilerine, sinemalarda yayınlanan filmler ve seans bilgilerine, şair ve şiirlere, hava durumu, aylık namaz vakitleri, belediyelerle ilgili gelişmelere yer verilen bir sitedir. Fikir paylaşımları bölümünde konu başlıkları altında fikir paylaşma, şikâyetleri yazma, görüşlere yer verme mümkün olmaktadır.

134 121 Haberler.com, haberoku.com, sanalbasin.com adreslerinde de Gaziantep haberlerine ayrılmış bölümler bulunmaktadır. İnternet gazeteciliği incelendiğinde Gaziantep te gazete içeriklerinde okuyucuların aynı pencere içinde pek çok habere ait başlıkları ve fotoğrafları görebildikleri, site içinde habere kolay ulaşmayı sağlayan arama motorlarının yer aldığı dikkat çekmektedir. Haberler fotoğraflarla birlikte yayınlanmakta, sayfalarda reklama geniş yer verilmektedir. Video ve fotoğraf galerilerinde ise ulusal basında ilgi gören haberlere ait içerikler paylaşılmaktadır. Sosyal paylaşım sitelerinde haber paylaşımı için en çok Facebook ve Twitter tercih edilmektedir. Ulusal basın ile karşılaştırıldığında; Gaziantep te gazetelerin teknolojik gelişmeleri yakından takip ettikleri, web sitlerinde yeniliklere açık bir yapı olduğu; ancak internet gazetelerini takip eden kullanıcıların haberi okumakla yetindikleri, paylaşım ve yorum yazma konusunda pasif bir tutum sergiledikleri söylenebilir GAZİANTEP TE SOSYAL MEDYA Dünya da ve Türkiye de sosyal medya kullanımının yaygınlaşması Gaziantep te de etkisini göstermiştir. Yoğun göç alan bir şehir olmasının dışında, Suriyeli vatandaşların şehre yerleştirilmesi, Gaziantep Üniversitesi, Zirve Üniversitesi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi ve eğitim öğretim yılında eğitime başlayacak olan SANKO Üniversitesi ile öğrenci sayısının da artması Gaziantep te sosyal medya kullanan kişi sayısında da artış olmasına sebep olmuştur. Sosyal medyada üniversite öğrencileri tarafından açılan itiraf sayfalarının aktif bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. Akademisyenlerin de ders, sınav ve bilgi amaçlı duyuruları sosyal medya vasıtasıyla yapmaları da ilgi çekici bir durumdur. Türkiye nin elektronik ortamda ilk yerel ağız sözlüğü olan Eşkili Ufak Sözlük 2007 yılında Gaziantepli bilgisayar mühendisi Abdurrahman Koçak tarafından kurulmuş; siteye bir yılda 5 bin 152 başlık altında 15 bin 772 veri girişi yapılmıştır. Yeni yetişen neslin Antep ağzını öğrenmesi amacıyla kurulan sitenin yıllık ziyaretçi sayısı ise 538 bindir ( 8216eskili-8217-ufak-sozluk_ html). Eşkili Ufak Sözlük ün Facebook sayfası kişi tarafından beğenilmiş olup Antep ağzı, Antep kültürü ile ilgili paylaşımlar

135 122 yapılmaktadır. Fıstığı Yeşil, Çeled Uşaglar, Antep Ağzı gibi sayfalar da sosyal medyada popüler olan sayfalardır. Kamu kuruluşları ve özel sektör de sosyal medyayı etkin bir şekilde kullanmaktadır. Gaziantep Valiliği, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları, Şahinbey Belediyesi, Şahinbey Kaymakamlığı, Şehitkâmil Kaymakamlığı Facebook kullanıcıları arasında yer almaktadır yılında Gaziantep te lise öğrencilerine yönelik yapılan Sosyal Paylaşım Ağlarını Kullanma Sıklığı ve Etkileri adlı araştırmada gençlerin yüzde 96 sının interneti yeni arkadaş edinmek veya arkadaşlarıyla sohbet etmek için kullandığı ortaya çıkmıştır. Dikkat çekici diğer sonuçlar ise; akademik bilgi paylaşımının yüzde 4 ve internet nedeniyle arkadaşlarıyla birlikte daha az vakit geçirdiğini belirtenlerin oranının yüzde 67 düzeyinde olmasıdır. Gaziantep Üniversitesi Sosyoloji Bölüm Başkanı Doç. Dr. Özkan Yıldız yüz yüze görüşmenin yerini zamanla netteki görüşmelerin almasıyla yurttaş nesil yerine nettaş nesil olgusunun gündeme geleceğinin altını çizerek sanal ortamdaki eğlence kültürünün gençlerin gerçek yaşamdan kopmalarına neden olduğuna dikkat çekmektedir ( Ülkemizde olduğu gibi Gaziantep te de teknolojik gelişmeler üzerinde düşünülmeden, geçiş süreci yaşanmadan anlık olarak kabul edilmektedir ve kullanılmaktadır. Gaziantep kapalı toplum yapısına sahip bir şehir olarak dikkat çekmektedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yer alan diğer şehirlerden aldığı göçlerle nüfusu hızla artmaktadır. Bunun yanı sıra ülke genelinde olduğu gibi Gaziantep te de sosyal medya hemen hemen her kesim tarafından kullanılmaktadır SOSYAL MEDYA KULLANIMININ YAYGINLAŞMASININ YEREL MEDYA ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Sosyal medya kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte ana akım medyada olduğu gibi Gaziantep medyasında da değişimler yaşanmıştır. Medya kuruluşları artık görsel malzemeye daha fazla önem vermeye başlamışlardır. Geleneksel medyada daha çok kurallara uygun yayıncılık yapılırken; yeni medya ile birlikte hedef kitlenin ilgisini çekmeye yönelik içerikler kullanılmaya başlanmıştır. İnternette yer alan bilgiler, haberler çoğu zaman doğruluğu araştırılmadan yerel web sitelerinde de paylaşılabilmektedir. Geleneksel gazetecilikte haber araştırma sürecinde muhabirlerin

136 123 büyük önemi varken; internet ve sosyal medya ile birlikte ünlülerin, tanınmış isimlerin çektikleri fotoğraflar, bir konu hakkında yazdıkları yorumlar haber değeri taşıyarak; ulusal gazetelerde, televizyonlarda, radyolarda yayınlanmaya başlanmıştır. Gaziantep te de özellikle gazetelere ait web sitelerinde bu tür haberlerin de yer aldığı görülmektedir. Yerel gazeteciliğin ortaya çıkışı ve gelişimi ile şu andaki durum arasında büyük farklar vardır. İlk çıkarılan yerel gazetelerde muhabirler gazetenin bulunduğu ilde, ilçelerde ya da komşu şehirlerde meydana gelen haberlere ulaşmak için zor şartlar altında çaba sarf ederken günümüz yerel medyasında habere ulaşmak kolaylaşmıştır. Ulusal basın da artık yerel gazetelere ait web sitelerinden anlık olarak gelişmeleri takip edebilmektedir. Yerel basında haber dilinin de değişmeye başladığı görülmektedir. Örneğin aylık edebiyat ve kültür dergisi Başpınar ın 1943 yılı Mart ayında yayınlanan 46. Sayısında (Resim 4.1) ve 1948 Ocak ayında yayınlanan 93. sayısında (Resim 4.2) Gaziantep haberleri şu şekilde verilmiştir:

137 124 Resim 4.1. Başpınar Dergisi Gaziantep Haberleri (46. Sayı-1948)

138 125 Resim 4.2. Başpınar Dergisi Gaziantep Haberleri (1948- Ocak)

139 126 6 Mayıs 2014 tarihli Olay Gazetesi nin ilk sayfası (Resim 4.3); yazılı basında içerik açısından yaşanılan değişimi; yıllar içerisinde meydana gelen yenilikleri, günümüz basınında reklama ve görsel malzemeye verilen önemin bir örneğidir. Resim 4.3. Olay Gazetesi 6 Mayıs 2014 Salı

140 127 Günlük yayınlanan yerel gazetelerden biri olan Telgraf gazetesinin beşinci sayfası bulmacaya ve Gaziantep te yaşayan sosyal medya kullanıcılarının paylaşımlarına ayrılmıştır (Resim 4.4). Gazete içeriğiyle ve görünümüyle ulusal yayın yapan gazeteleri çağrıştırmaktadır. Resim 4.4. Telgraf Gazetesi- 8 Mayıs 2014 Perşembe Geleneksel basında muhabirler tarafından oluşturulan haberlerin, medya kuruluşlarında görev yapan editörler tarafından şekillendirildiği bilinmektedir.

141 128 Ülkemizde ihtilal dönemlerinde yaşanan olağanüstü şartlar nedeniyle sekteye uğrayan bu mekanizmanın sosyal medyanın ortaya çıkışından da etkilendiği söylenebilir. Muhabirler tarafından yazılan haberler internet ortamında hızlı paylaşım yapmak adına çoğu zaman denetim mekanizmasından geçmeden yayınlanmaktadır. Denetimin olmaması nedeniyle de yanlış yazılmış ya da imla hatası barındıran pek çok haber internet üzerinden okuyuculara iletilmektedir. Olumlu açıdan düşünüldüğünde de yerel açıdan önem taşıyan bir haberin dakikalar içerisinde ulusal hatta uluslar arası pek çok sitede yer alması habere ulaşmanın kolay hale gelmesinin en güzel örneğidir. Şahinbey Kaymakamlığı nın Mayıs 2014 tarihleri arasında düzenlediği 3. Şahinbey Kültür ve Edebiyat Günleri kapsamında Gazeteci-Yazar Bülent Ağcabay tarafından verilen Cumhuriyet in İlk Yıllarında Gaziantep Kültürü nden Bir Kesit adlı konferans ile ilgili haber; dakikalar içerisinde pek çok internet sitesinde yer almıştır. İlgi çekici olan; haberin tüm sitelerde hiçbir değişime uğramadan yayınlanmasıdır. Basılı gazetelerde editörler tarafından denetlenen, redaksiyon aşamasından geçen ve medya kuruluşunun yayın politikasına göre şekillenen haberler; internet ortamında ilk yazıldığı haliyle okuyucuya ulaşmaktadır. Haber ilk olarak te Mynet Haber de yayınlanmış (Resim 4.5), aynı saniyelerde İngilizce ye çevrilmiş haliyle Haber Monitör adlı sitede yerini almıştır (Resim 4.6) ( (

142 129 Resim 4.5. Mynet Haber de Yayınlanan Konferans Haberi Resim 4.6. Haber Monitör de Yayınlanan Konferans Haberi

143 de Yeni Akit Gazetesi nin web sitesinde haber herhangi bir değişikliğe uğramadan aynen yayınlanmıştır (Resim 4.7) ( Resim 4.7. Yeni Akit te Yayınlanan Konferans Haberi Milliyet Gazetesi nin web sitesinde de haberin aynı başlık ve içerikle da yayınlandığı görülmektedir (Resim 4.8) (

144 131 Resim 4.8. Milliyet.Com.Tr de Yayınlanan Konferans Haberi İnternet gazeteciliği ile birlikte basın tarihimizde uzun yıllar karşılaşılan habere ulaşma, yerel gelişmelerle ilgili bilgi sahibi olma gibi sorunların artık yaşanmadığını söyleyebiliriz. Zira saniyeler içerisinde herhangi bir ilde gerçekleşen olayla ya da durumla ilgili detaylı bilgilere ulaşılabilmektedir. Teknoloji alanındaki yenilikler yerel basın açısından ilk dönemlerde olumsuz bir gelişme olarak görülmüşse de zamanla Türkiye genelinde olduğu gibi Gaziantep basınında da benimsenmiş ve bu yenilikler uygulanmaya başlanmıştır. Günümüz yerel medyasında dinamik web sayfalarıyla hedef kitleyi etkileyebilme, eş zamanlı ve etkileşime imkân veren bir yayıncılık anlayışının oluşması, video-ses ve metinin bir arada kullanılabilmesi gibi olumlu özellikler mevcuttur. Bunun yanında; ticarileşme, içeriklerin birbirine benzemeye başlaması, araştırarak çaba sarf ederek habere ve bilgiye ulaşmak yerine bir başka kuruluşa ait haber ve bilgilerin kolay bir şekilde paylaşılması gibi olumsuz özellikler de dikkat çekmektedir. Küreselleşmenin etkisiyle yerel medyanın ulusal medyaya dönüşmeye başladığı söylenebilir. Sosyal medyanın etkisiyle aktifleşen hedef kitlenin tutumu yerel medyadaki içerik değişiminde etkili olmaktadır. Kitlenin daha çok ilgi gösterdiği haber türleri, olaylar