Katılım Bankalarında Karlılığı Belirleyen Faktörlerin MARS Yöntemiyle İncelenmesi

Transkript

1 Katılım Bankalarında Karlılığı Belirleyen Faktörlerin MARS Yöntemiyle İncelenmesi Serhat YÜKSEL 1 Özet Bu çalışmada deki katılım bankalarının karlılığını etkileyen faktörler belirlenmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda, Tükiye de faaliyet gösteren 4 adet katılım bankasına ( Finans, Bank Asya, Kuveyt Türk ve Albaraka Türk) ait dönem aralığındaki yıllık veriler kullanılmıştır. Öte yandan, belirtilen amaca ulaşabilmek için MARS yönteminden faydalanılmıştır. Elde edilen analiz sonuçlarına göre, banka büyüklüğü ile karlılık arasında pozitif yönlü bir ilişki bulunmuştur. Bunun sonucunda, deki büyük olan katılım bankalarının ölçek ekonomisinden faydalandığı ve bu sayede maliyetlerini düşürerek karlılıklarını arttırabildikleri sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Bankacılık, Katılım Bankacılığı, Karlılık, MARS JEL Sınıflama Kodu: E44, G21, L25 Abstract This study investigates the influencing factors of profitability in participation banks. Within this scope, annual data of 4 participation banks ( Finans, Bank Asya, Kuveyt Türk and Albaraka Türk) for the periods between 2005 and 2015 was used in this study. In addition to this aspect, MARS method was also used in order to achieve this objective. According to the results of the analysis, it was determined that there is a positive relationship between the size and profitability for Turkish participation banks. In conclusion, it was identified that participation banks, which have higher amount of total assets, can benefit from the economies of scale, so they can increase their profits by decreasing the costs. Keywords: Banking, Participation Banking, Profitability, MARS JEL Classification Code: E44, G21, L25 1. Giriş Bankalar fon fazlası olanlar ile fona ihtiyacı olanları bir araya getirdiklerinden dolayı ülke ekonomileri için kilit bir rol oynamaktadırlar. Dolayısıyla, bankacılık sektöründe yüksek performansın sağlanabilmesi oldukça gerekli olan bir husustur. 1 Yrd. Doç. Dr., Konya Gıda ve Tarım Üniversitesi, Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi, Uluslararası Ticaret ve İşletmecilik Bölümü, serhat.yuksel@gmail.com IJISEF,

2 Bunun arkasındaki en temel gerekçe ise bankacılık sektöründe meydana gelebilecek olası bir aksaklığın etkilerinin tüm ekonomiye yansıyacak olmasıdır. Bundan dolayı, ülkeler bankacılık sektörünün daha etkin çalışabilmesi için çok sayıda çalışmalar gerçekleştirmektedirler. Bu sebeple, bankaların karlılığını inceleyen akademik çalışmalar önem arz etmektedir. Faiz yerine kar veya zarara katılım prensibi ile çalışan katılım bankacılığı da özellikle son yıllarda oldukça popüler bir hale gelmiştir. Bahsedilen konuya paralel olarak, katılım bankacılığının deki hacminde de son 10 yılda önemli bir artış yaşanmıştır. Halihazırda, de 6 adet katılım bankası ( Finans, Bank Asya, Kuveyt Türk, Albaraka Türk, Ziraat Katılım ve Vakıf Katılım) faaliyet göstermektedir. Katılım bankacılığının ileriki dönemlerde önemini ve hacmini daha da arttıracağı düşünülmektedir. Yukarıda belirtilen hususlar dikkate alındığında, bu çalışmada deki katılım bankalarının karlılığını etkileyen faktörler analiz edilmiştir. Belirtilen amaca ulaşabilmek için MARS yöntemi kullanılarak bir model oluşturulmuştur. Söz konusu model sayesinde katılım bankalarının karlılığını hangi faktörlerin etkilediğini belirlemek ve bahsedilen karlılığının arttırılabilmesi için bazı önerilerde bulunabilmek mümkün olacaktır. Ayrıca, adı geçen yöntem banka karlılığı konusunda ilk kez kullanılarak literatüre önemi bir katkı sağlanması hedeflenmektedir. Çalışmamız 5 bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümün ardından ikinci bölümde banka karlılığına yönelik literatürde yer alan bazı çalışmalar incelenecektir. Üçüncü bölümde katılım bankacılığının deki durumu hakkında bilgi verilecektir. Dördüncü bölümde ise oluşturulan modelin detayları analiz edilecektir. Bu bağlamda, ilk olarak çalışmamızda kullanacağımız MARS yönteminin detayları açıklanacaktır. Bunun akabinde, adı geçen modelin yardımıyla elde edilen analiz sonuçları paylaşılacaktır. Çalışmanın son bölümünde ise söz konusu sonuçlara yönelik öneriler ele alınacaktır. 2. Literatüre Taraması Literatürde bankaların karlılıklarını belirleyen faktörleri inceleyen çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Söz konusu çalışmaların bazılarının detaylarına aşağıdaki tabloda yer verilmiştir. 2

3 Tablo 1: Bankaların Karlılığını Konu Alan Çalışmalar Yazar Kapsam Yöntem Sonuç Sermaye ve faiz Molyneux ve 18 AB oranındaki artış Thornton Ülkesi bankaların karlılığını (1992) arttırmaktadır. Banka büyüklüğü ile Akhavein vd. Amerika karlılık arasında doğru (1997) orantı bulunmaktadır. Demirgüç-Kunt ve Maksimovic (1999) Demirgüç-Kunt ve Huizinga (1999) Samad ve Hassan (1999) Abreu ve Mendes (2001) Bashir (2001) Bikker ve Hu (2002) Jiang vd. (2003) Williams (2003) Goddard vd. (2004) 30 farklı ülke 80 farklı ülke Malezya 4 AB Ülkesi 8 Orta Doğu Ülkesi 26 gelişmiş ülke Hong Kong Avustralya Panel Veri Analizi Panel Veri Analizi 6 AB Ülkesi GMM Samad (2004) Bahreyn Oran Analizi Finansal faktörlerin bankaların karlılığını etkileme düzeyleri banka büyüklüğü ile bağlantılıdır. Enflasyon oranı ile karlılık arasında doğru orantı bulunmaktadır. Katılım bankalarının diğer bankalara kıyasla daha karlı oldukları görülmüştür. Sermaye oranının yüksek olması karlılığı arttırmaktadır. Sermaye ve kredilerdeki artışın karlılığı arttırdığı sonucuna varılmıştır. Banka büyüklüğü ile karlılık arasında pozitif yönlü bir ilişki tespit edilmiştir. Makro ekonomik faktörler banka karlılığı üzerinde etkilidir. Ekonomik büyüme banka karlılığı üzerinde etkilidir. Banka büyüklüğü ve sermayenin aktiflere oranı karlılığı arttırmaktadır. Katılım bankaları ile mevduat bankalarının performansları arasında önemli bir fark bulunmadığı belirlenmiştir. 3

4 Havrylchyk ve Jurzyk (2006) Tunay ve Silpar (2006) Pratomo ve Ismail (2006) Pasiouras ve Kosmidou (2007) Kosmidou ve Zopounidis (2008) Bergendahl ve Lindblom (2008) Berger vd. (2010) 265 Avrupa bankası Malezya 15 AB Ülkesi Yunanistan İsveç Çin Logit Haussman Testi Promethee Veri Zarflama Analizi Alp vd. (2010) Al Tamimi (2010) Çetin ve Bıtırak (2010) Gülhan ve Uzunlar (2011) Birleşik Arap Emirlikleri Analitik Hiyerarşi Süreci Panel Veri Analizi Alam vd. (2011) Pakistan Oran Analizi Yabancı bankalar yerel bankalara kıyasla daha karlıdırlar. Banka büyüklüğü, enflasyon ve milli gelirdeki değişiklikler bankaların karlılığını etkilemektedir. Sermaye miktarı ile karlılık arasında ters orantı buluduğu belirlenmiştir. Bankaların sermaye rakamı ile karlılık arasında doğru orantı bulunmaktadır. Ticari bankaların diğerlerine göre daha karlı oldukları tespit edilmiştir. Ticari bankalar mevduat bankalarına kıyasla daha karlıdır. Yabancı bankaların daha karlı olduğu belirlenmiştir. Bankanın sermaye yeterliliğinin ve büyüklüğünün artması karlılığı olumlu yönde etkilemektedir. Likit aktifleri yüksek olan bankaların daha karlı olduğu tespit edilmiştir. Ticari bankalar içerisinde Akbank, katılım bankaları içerisinde Bank Asya nın performansının en yüksek olduğu belirlenmiştir. Sermaye ve takipteki krediler rakamının karlılığı etkilediği belirlenmiştir. Devlet bankalarının özel bankalara kıyasla daha karlı olduğu belirlenmiştir. 4

5 Jha ve Hui (2012) Ecer (2013) Nepal Gri İlişkisel Analiz Doğan (2013) Oran Analizi Samırkaş vd. (2014) Toraman vd. (2015) Gyamerah ve Amoah (2015) Sönmez vd. (2015) Uluyol ve Ekim (2015) Tuzcu (2015) Güneysu vd. (2015) Chowdhury (2015) Kahveci vd. (2016) Gana Birleşik Arap Emirlikleri GMM Yapay Sinir Ağları Johansen Eşbütünleşme Analizi Panel Veri Analizi Analitik Hiyerarşi Süreci GMM Panel Veri Analizi Sermaye yeterlilik oranının karlılığı etkilediği görülmüştür. Aktif kalitesi banka karlılığının en önemli kalemidir. Katılım bankaları ve mevduat bankalarının karlılıkları arasında bir fark tespit edilmemiştir. Faiz dışı gelirler ve sermayenin banka karlılığını olmlu yönde etkilediği görülmüştür. Mevduat bankalarının katılım bankalarına kıyasla daha karlı olduğu belirlenmiştir. Takipteki krediler ile karlılık arasında ters yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Banka karlılığını başarılı bir şekilde tahmin edebilen bir model geliştirilmiştir. Mevduat faiz oranları ve banka karlılığı arasında uzun dönemli ilişki bulunduğu belirlenmiştir. Sermaye oranı ile karlılık arasında doğru orantı bulunmuştur. Sermaye yeterlilik oranının banka karlılığının önemli bir belirleyicisi olduğu görülmüştür. Sermaye ve karlılık arasında doğru orantı bulunmaktadır. Özkaynaklar/toplam aktifler oranının banka karlılığının önemli belirleyicisi olduğu görülmüştür. 5

6 Telli (2016) Logit Zarrouk vd. (2016) Saldanlı ve Aydın (2016) 51 Katılım Bankası GMM Panel Veri Analizi Latif vd. (2016) Pakistan Oran Analizi Faiz dışı gelirlerin banka karlılığı üzerinde etkili olduğu belirlenmiştir. Ekonomik büyüme ile karlılık arasında doğru orantı bulunmaktadır. Faiz dışı gelirler / Toplam aktif oranının bankaların aktif karlılığı üzerinde etkili olduğu belirlenmiştir. Katılım bankalarının performansının diğer bankalara kıyasla daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Yukarıdaki tablodan da görülebileceği gibi çalışmaların bazıları bir ülkedeki bankacılık sektörünün karlılığına etki eden faktörleri incelerken, bazı çalışmalar ise bu incelemeyi çok sayıda ülke için yapmışlardır. Örnek olarak, Samad ve Hassan (1999), Jiang ve diğerleri (2003), Williams (2003), Samad (2004), Pratomo ve Ismail (2006) ve Kosmidou ve Zopounidis (2008) çalışmalarında bir ülkedeki bankacılık sektörünü analiz etmişlerdir. Öte yandan, Molyneux ve Thornton (1992), Demirgüç-Kunt ve Huizinga (1999), Abreu ve Mendes (2001), Bashir (2001), Goddard vd. (2004), Havrylchyk ve Jurzyk (2006) ve Pasiouras ve Kosmidou (2007) tarafından yapılan incelemeler ise çok sayıda ülkedeki bankacılık sistemini konu alan çalışmalara örnektir. Bunların yanı sıra, katılım bankalarındaki karlılığı konu alan da çok sayıda çalışma mevcuttur. Samad ve Hassan (1999) Malezya da katılım bankalarının diğer bankalara kıyasla daha karlı olduklarını belirlerken, Samad (2004) Bahreyn deki katılım bankaları ile mevduat bankalarının performansları arasında önemli bir fark tespit etmemiştir. Pratomo ve Ismail (2006) çalışmalarında sermaye miktarının Malezya daki katılım bankalarının karlılığının en önemli göstergesi olduğu sonucuna varmışlardır. Zarrouk vd. (2016) ise 51 farklı katılım bankası üzerinde yaptıkları çalışmada ekonomik büyüme ile karlılık arasında doğru orantı bulunduğunu belirlemişlerdir. Ayrıca, literatürde Türk bankacılık sektörünü konu alan bazı çalışmalar da bulunmaktadır. Gülhan ve Uzunlar (2011) ve Ecer (2013) çalışmalarında deki mevduat bankalarının karlılık analizini yapmışlardır. Belirtilen konunun yanı sıra, bazı çalışmalarda da deki mevduat ve katılım bankalarının karlılıkları 6

7 karşılaştırılmıştır. Doğan (2013) çalışmasında deki katılım bankaları ve mevduat bankalarının karlılıkları arasında bir fark tespit etmemiştir. Buna karşın, Toraman vd. (2015) mevduat bankalarının katılım bankalarına kıyasla daha karlı olduğu sonucuna ulaşmıştır. 3. de Katılım Bankacılığı Literatürde İslami Bankacılık veya Faizsiz Bankacılık olarak da yer alan katılım bankacılığı, müşterilerin özel cari hesaplar veya kar/zarar ortaklığı şeklinde bankanın sermayesine katılma hakkını elde ettiği bankacılık türüdür (Karhan, 2015, 41). Toplanan bu fonlar katılım bankaları tarafından İslami usüllere uygun bir şekilde faaliyet gösteren firmalara kaynak olarak kullandırılmaktadır. Tanımdan da anlaşılabileceği üzere, katılım bankacılığının mevduat bankacılığından en önemli farkı müşteriler tarafından bankaya yatırılan paradan kar elde edilebileceği gibi zarar edilebilme riskinin de bulunmasıdır. Diğer bir ifadeyle, mevduat bankacılığında sabit bir getiri söz konusu iken katılım bankacılığı sisteminde tasarruf sahiplerinin kar etme ihtimalleri ile birlikte zarar etme ihtimalleri de bulunmaktadır (Özulucan ve Özdemir, 2010, 5). Katılım bankaları de ilk defa 1985 yılında Özel Finans Kurumu adıyla faaliyet göstermiştir. 19 Ekim 2005 tarihinde kabul edilen 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile birlikte Özel Finans Kurumları Katılım Bankaları adını almıştır. Günümüz itibarıyla de faaliyet gösteren katılım bankalarının detaylarına aşağıda yer verilmiştir. Finans Katılım Bankası A.Ş. Asya Katılım Bankası A.Ş. Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş. Ziraat Katılım Bankası A.Ş. Vakıf Katılım Bankası A.Ş. Ülkemizdeki katılım bankacılığının bankacılık sektöründeki yerine ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda yer almaktadır. 7

8 Tablo 2: Katılım Bankalarının Bankacılık Sektöründeki Payları (Aralık 2015) Finansal Başlıklar Katılım Bankaları (milyon TL) Bankacılık Sektörü (milyon TL) Katılım Bankalarının Payı (%) Toplanan Fonlar Kullandırılan Fonlar Tasfiye Olunacak Alacaklar (Net) Toplam Aktif Özkaynak Net Kar Personel Sayısı Şube Sayısı Kaynak: Katılım Bankaları Birliği Yukarıdaki tablodan da anlaşılabileceği gibi katılım bankaları Türk bankacılık sektörü içerisinde küçük bir yüzdeye sahiptir. Söz konusu bankaların toplam aktifleri bankacılık sektörünün %5.10 unu oluşturmaktadır. Öte yandan, toplanan fonlar bazında ise bu oran %5.95 dir. Bunlara ek olarak, katılım bankalarının karı tüm bankacılık sektöründeki karın %1.55 lik kısmına denk gelmektedir. Aşağıdaki grafikte ise katılım bankalarına ait bazı önemli rakamların yıllar içerisindeki gelişimi gösterilmektedir. Grafik 1: Katılım Bankalarına İlişkin Önemli Rakamlar (bin TL) , , , , , , ,00 0,00 Toplam Aktif Toplam Kredi Mevduat Kaynak: Katılım Bankaları Birliği Grafik 1 den de görülebileceği gibi son 10 yıl içerisinde katılım bankalarının rakamlarında önemli artış olmaktadır. Diğer bir 8

9 ifadeyle, katılım bankalarının sektör için önemi gittikçe artmaktadır. Örnek olarak, katılım bankalarına ilişkin toplam aktif rakamının son 10 yıl içerisinde 11 kattan daha fazla artış gösterdiği görülmektedir. Aşağıdaki grafikte katılım bankalarının karlılıklarının banka bazında dağılımı yer almaktadır. Grafik 2: Katılım Bankalarının Karlarındaki Gelişmeler (bin TL) , , ,00 0, , , , , ,00 Albaraka Bank Asya Kuveyt Türk Finans Kaynak: Katılım Bankaları Birliği Yukarıdaki tabloda katılım bankalarının banka bazlı karlarının son 10 yıldaki değişimi yer almaktadır. Asya Katılım Bankası hariç diğer tüm bankaların karlarını yıllar itibarıyla arttırdıkları görülmektedir. Netice itibarıyla, katılım bankalarının günümüzde toplam bankacılık sektörü içerisindeki payı çok düşük olmasına karşın öneminin giderek arttığı anlaşılmaktadır. 4. Türk Katılım Bankaları Üzerine Bir Uygulama 4.1. MARS Yöntemi Çalışmamızda katılım bankalarının karlılığına etki eden faktörlerin belirlenebilmesi sürecinde MARS (Multivariate Adaptive Regression Splines) modelinden faydalanılacaktır. Adı geçen yöntem bağımsız değişkenler ve bağımlı değişken arasındaki ilişkinin belirlenmesinde kullanılmaktadır. MARS modeli aşağıdaki şekilde ifade edilmektedir. Y = B 0 + K n=1 a n B n X t + ε (1) İlgili eşitlikte, Y bağımlı değişkeni, X ise bağımsız değişkeni göstermektedir. Öte yandan, B 0 sabit terimi, a n ise n. temel fonksiyonun katsayı değerini ifade etmektedir. Belirtilen hususlara ek 9

10 olarak, ε hata terimini, B n(x t) ise t. bağımsız değişken için n. temel fonksiyonu göstermektedir. Ayrıca, modelde K adet temel fonksiyon bulunmaktadır (Friedman, 1991, s.12). MARS yönteminde modelin oluşturulması iki aşamada gerçekleşmektedir. İlk olarak, analizde yer alan bağımsız değişkenler kullanılarak olası tüm anlamlı fonksiyonlar üretilmektedir. Söz konusu fonksiyonlar temel fonksiyon adını almaktadır. Temel fonksiyonlar modele girilen kriterler dahilinde maksimum sayıya ulaşılıncaya kadar sistem tarafından üretilmeye devam edilmektedir. İlgili sürecin ikinci aşamasında ise anlamsız olduğu düşünülen bazı modeller sistem tarafından elenmekte ve bu şekilde en ideal modele ulaşılmaktadır. Diğer bir ifadeyle, en ideal model tahmin hatası (generalized cross validation-gcv) en düşük ve R 2 değeri en yüksek olan modeldir (Friedman, 1991, s.10). Oldukça yeni bir uygulama olan MARS yönteminin diğer yöntemlere kıyasla birçok avantajından söz etmek mümkündür. Adı geçen yöntemde düz bir regresyon doğrusu yerine düzleştirme uzanımları (smoothing splines) kullanılmaktadır. Böylece, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkinin daha doğru tespit edilebilmesi mümkün olabilmektedir. Öte yandan, bağımsız değişkenlerin birbirleri ile olan etkileşimlerinin belirli bir eşik değerin üstünde olması durumunu ifade ene çoklu doğrusal bağlantı (multicollinearity) problemi MARS yönteminde bulunmamaktadır (Friedman, 1991, s.7). Ekonomi ve finans alanında MARS yöntemi kullanılarak yapılan çalışmaların sayıları oldukça azdır. Sephton (2001), Tunay (2010), Tunay, (2011) ve Oktar and Yüksel (2015) finansal krizlerin nedenlerini öngörmeye çalıştıkları çalışmalarında MARS yönteminden faydalanmışlardır. Bunların yanı sıra, Yüksel (2016) cari açığın nedenlerini belirlemek için, Tunay (2001) ise parasal gelir dolaşım hızını belirlemek amacıyla çalışmalarında MARS yöntemini kullanmışlardır Veri Seti Çalışmamızda de faaliyet gösteren 4 adet katılım bankası ( Finans, Bank Asya, Kuveyt Türk ve Albaraka Türk) inceleme kapsamına alınmıştır. Buna karşın, çok yakın bir zamanda kurulan 2 katılım bankası (Ziraat Katılım ve Vakıf Katılım) ise kapsam dışarısında bırakılmıştır. İlgili çalışmada bağımlı değişken olarak aktif karlılığı (net kar/toplam aktifler) kullanılmıştır. Ayrıca, adı geçen katılım bankalarının karlılığı etkilyen faktörleri belirleyebilmek için 11 adet bağımsız değişkene ait 2005 ve 2015 dönem aralığındaki yıllık veriler kullanılmıştır. Bahsi geçen veriler, Katılım Bankaları 10

11 Birliği ve Dünya Bankası na ait internet sitelerinden temin edilmiştir. İlgili bağımsız değişkenlerin detaylarına aşağıda yer verilmiştir. Tablo 3: Çalışmada Kullanılan Bağımsız Değişkenler Değişken Sermaye/Toplam Aktifler Toplam Kredi/ Toplam Aktifler Toplam Mevduat/Toplam Aktifler Toplam Aktifler (log değeri) Takipteki Krediler/Toplam Krediler Faiz Dışı Gelirler/Toplam Gelirler Karlılığa Etkisi +/- +/ Referans Çalışma Abreu ve Mendes (2001), Demirgüç-Kunt ve Huizinga (1999), Goddard vd. (2004), Havrylchyk ve Jurzyk (2006), Jiang vd. (2003), Molyneux ve Thornton (1992), Pasiouras ve Kosmidou (2007), Williams (2003), Gülhan ve Uzunlar (2011), Berger vd. (2010), Jha ve Hui (2012), Kosmidou ve Zopounidis (2008), Pratomo ve Ismail (2006), Bashir (2001), Chowdhury (2015), Gyamerah ve Amoah (2015), Çetin ve Bıtırak (2010), Toraman vd. (2015), Ecer (2013) Abreu ve Mendes (2001), Demirgüç-Kunt ve Huizinga (1999), Havrylchyk ve Jurzyk (2006), Jiang vd. (2003), Jha vehui (2012), Kosmidou ve Zopounidis (2008), Samad ve Hassan (1999), Bashir (2001), Samad (2004), Çetin ve Bıtırak (2010), Ecer (2013) Jiang vd. (2003), Jha ve Hui (2012), Kosmidou ve Zopounidis (2008), Samad ve Hassan (1999), Bashir (2001) Goddard vd. (2004), Williams (2003), Gülhan ve Uzunlar (2011), Al Tamimi (2010), Berger vd. (2010), Jha ve Hui (2012), Bashir (2001), Gyamerah ve Amoah (2015), Toraman vd. (2015) Jiang vd. (2003), Gülhan ve Uzunlar (2011), Berger vd. (2010), Jha ve Hui (2012), Samad (2004), Gyamerah ve Amoah (2015), Çetin ve Bıtırak (2010), Toraman vd. (2015) Jiang vd. (2003), Williams (2003), Jha ve Hui (2012), Çetin ve Bıtırak (2010) İşsizlik Oranı - Abreu ve Mendes (2001) Enflasyon Oranı + Abreu ve Mendes (2001), Demirgüç-Kunt ve Huizinga (1999), Havrylchyk ve Jurzyk (2006), Jiang vd. (2003), Gülhan ve Uzunlar (2011), Bashir (2001), Gyamerah ve Amoah (2015) 11

12 Demirgüç-Kunt ve Huizinga (1999), Faiz Oranı + Havrylchyk ve Jurzyk (2006), Jiang vd. (2003), Molyneux ve Thornton (1992) Demirgüç-Kunt ve Huizinga (1999), Büyüme Oranı + Havrylchyk ve Jurzyk (2006), Jiang vd. (2003), Gülhan ve Uzunlar (2011), Al Tamimi (2010), Bashir (2001), Zarrouk vd. (2016), Gyamerah ve Amoah (2015) Döviz Kuru - Abreu ve Mendes (2001) Sermaye/Toplam Aktifler oranının banka karlılığına etkisinin nasıl olduğuna yönelik literatürde farklı görüşler bulunmaktadır. Molyneux ve Thornton (1992), Abreu ve Mendes (2001) ve Bashir (2001) sermaye ve karlılık arasında doğru orantı bulunduğunu belirlerken, Pratomo ve Ismail (2006) ise çalışmasında bu ilişkinin ters yönlü olduğunu tespit etmiştir. Benzer bir durum, Toplam Kredi/ Toplam Aktifler oranı için de geçerlidir. Söz konusu oran ile karlılık arasındaki ilişkinin yönü bankanın kullandırdığı kredilerin kalitesine bağlı olarak değişebilmektedir. Öte yandan, mevduat ve toplam aktifi büyük olan bankaların daha karlı olması beklenmektedir. Ayrıca, takipteki krediler rakamı karlılığı düşürürken, faiz dışı gelirler ise karlılığı arttırmaktadır. Belirtilen değişkenlere ek olarak, işsizlik oranındaki artış ve döviz kurundaki dalgalanmaların ülke ekonomisindeki kırılganlığı arttırmasından dolayı, banka karlılığını olumsuz yönde etkilemesi beklenmektedir. Buna karşın, ülkedeki yüksek büyüme oranının banka karlılığı arttıracağı düşünülmektedir. Öte yandan, enflasyon ve faiz oranındaki yükselmeler bankaların kar marjını arttıracağından dolayı bahsi geçen değişkenler ve banka karlılığı arasında pozitif yönlü bir ilişki bulunması beklenmektedir Analiz Sonuçları ve Bulgular Çalışmamızda ilk olarak 11 adet bağımsız değişkene ait veri setinin durağan olup olmadığı incelenmiştir. Bu bağlamda, bahsi geçen değişkenler Phillips Perron (PP) birim kök testine tabi tutulmuştur. Yapılan inceleme sonucunda, 11 adet değişkenin 4 adedinin düzeyde durağan olduğu, 7 adedinin ise birinci sıra farkları alınarak durağan hale getirildiği görülmüştür. Analiz sonuçlarının detaylarına aşağıdaki tabloda yer verilmiştir. 12

13 Tablo 4: Değişkenlerin Durağanlık Testi Sonuçları Phillps Perron Testi Değişken Düzey Değer (Olasılık) Birinci Sıra Fark Değeri (Olasılık) Sermaye/Toplam Aktifler Toplam Kredi/ Toplam Aktifler Mevduat/Toplam Aktifler Toplam Aktifler Takipteki Krediler/Toplam Krediler Faiz Dışı Gelirler/Toplam Gelirler İşsizlik Oranı Enflasyon Oranı Faiz Oranı Büyüme Oranı Döviz Kuru Söz konusu incelemelerin akabinde, Salford şirketine ait MARS 2.0 programı kullanılarak deki katılım bankalarının karlılığını etkileyen faktörler belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen analiz sonuçlarının detaylarına aşağıdaki tabloda yer verilmiştir. Tablo 5: Analiz Sonuçları Değişken Katsayı Standart Hata t Testi p Değeri Sabit Terim Temel Fonksiyon F Testi [0.000] p Değeri R Düz. R GCV Yukarıdaki tablodan da görülebileceği üzere, modelde kullanılan temel fonksiyon 1 e ait p değeri 0.01 den küçüktür. Belirtilen bu husus, ilgili fonksiyonun %1 seviyesinde anlamlı olduğunu göstermektedir. Öte yandan, oluşturulan modele ait F değeri ve anlamlılık düzeyi dır. İlgili durum, modelin bir bütün olarak da anlamlı olduğu konusunda bilgi vermektedir. Ayrıca, olan düzeltilmiş R 2 değeri de bağımsız değişkenin bağımlı değişkeni %66.1 oranında açıkladığını ifade etmektedir. Model içerisinde yer alan temel fonksiyon 1 in detayları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. 13

14 Tablo 6: Modeldeki Temel Fonksiyonların Açıklaması Temel Fonksiyon Açıklama Katsayı Temel Fonksiyon 1 max (0, Toplam Aktif (log değeri) ) Tablodan da görülebileceği gibi, modelimizde yer alan temel fonksiyon 1 in içerisinde toplam aktif değişkeni belirli koşullar dahilinde yer almaktadır. Toplam Aktif (log değeri) ifadesinin 0 ın altında olmadığı durumda ilgili değer modelde bulunacak, aksi durumda ise söz konusu fonksiyon 0 değerini alacaktır. Öte yandan, temel fonksiyona ait katsayının pozitif (0.193) olması katılım bankalarının aktif büyüklüğü ile karlılıkları arasında doğru orantı bulunduğunu göstermektedir. Diğer bir ifadeyle, toplam aktif rakamının belirli bir seviyenin üstünde olması durumunda söz konusu katılım bankalarının karlılığı artmaktadır. Elde edilen sonuç literatürdeki bir çok çalışma ile paralellik arz etmektedir. Akhavein vd. (1997), Smirlock (1985), Demirguc-Kunt ve Maksimovic (1998), Short (1979), Bikker ve Hu (2002) ve Goddard vd. (2004) çalışmalarında banka büyüklüğü ile karlılık arasında pozitif yönlü bir ilişki bulunduğu sonucuna varmışlardır. Alp vd. (2010) ve Tunay ve Silpar (2006) da aynı sonuca ulaşan de yapılmış çalışmalardır. Netice itibarıyla, büyük bankalar ölçek ekonomisinin getirdiği avantajlardan faydalanabilmektedir. Bu sayede küçük olan bankalara kıyasla daha düşük maliyetle faaliyetlerini sürdürebilmektedirler. Böylece, ilgili bankalar daha fazla kar elde edebilmektedirler. 5. Sonuç Bu çalışmada katılım bankalarının karlılığını belirleyen faktörler incelenmiştir. Bu bağlamda, de faaliyet gösteren 4 adet katılım bankası ( Finans, Bank Asya, Kuveyt Türk ve Albaraka Türk) inceleme kapsamına alınmıştır. Öte yandan, karlılığı etkileyebileceği düşünülen 11 adet bağımsız değişkene ait dönem aralığındaki yıllık veriler kullanılmıştır. Ayrıca, belirtilen amaca ulaşabilmek için çalışmamızda MARS yönteminden faydalanılmıştır. İlk olarak, bahsi geçen 11 adet bağımsız değişkenin durağan olup olmadığının belirlenebilmesi amacıyla ilgili değişkenler Phillips Perron birim kök testine tabi tutulmuştur. Yapılan incelemede, 4 adet değişkenin düzey değerinde durağan olduğu belirlenmiştir. Buna karşın, 7 adet değişkenin düzey halinde durağan olmadığı görülmüştür. Söz konusu değişkenler birinci sıra farkı alınarak durağan hale getirilmiştir. 14

15 Durağanlık analizinin akabinde, MARS yöntemi kullanılarak deki katılım bankalarının karlılığını etkileyen faktörler belirlenmeye çalışılmıştır. Adı geçen yöntem sayesinde elde edilen analizler istatistiki açıdan oldukça anlamlıdır. Anlamlılık düzeyi olan F değeri bize modelin bir bütün olarak da anlamlı olduğu konusunda bilgi verirken, olan düzeltilmiş R 2 değeri de bağımsız değişkenin bağımlı değişkeni %66.1 oranında açıkladığını ifade etmektedir. Analiz sonuçlarına göre, katılım bankalarının toplam aktif rakamının yüksek olması durumunda söz konusu bankalarının karlılığının arttığı belirlenmiştir. Elde edilen sonuç literatürdeki bir çok çalışmanın sonucu ile benzerlik göstermektedir. Sonuç olarak, büyük çaptaki katılım bankaları ölçek ekonomisinin getirdiği avantajlardan faydalanarak küçük olan bankalara kıyasla maliyetlerini düşürebilmekte ve bu sayede daha fazla kar elde edebilmektedirler. 15

16 Kaynakça Abreu, M., & Mendes, V. (2001, May). Commercial bank interest margins and profitability: evidence for some EU countries. In Pan-European Conference Jointly Organised by the IEFS-UK & University of Macedonia Economic & Social Sciences, Thessaloniki, Greece, May (pp ). Akhavein, J. D., Berger, A. N., & Humphrey, D. B. (1997). The effects of megamergers on efficiency and prices: Evidence from a bank profit function.review of industrial Organization, 12(1), Alam, H. M., Raza, A., & Akram, M. (2011). A financial performance comparison of public vs private banks: The case of commercial banking sector of Pakistan. International Journal of Business and Social Science, 2(11). Al-Tamimi, H., & Hussein, A. (2010). Factors influencing performance of the UAE Islamic and conventional national banks. Global Journal of Business Research, 4(2), 1-9. Alp, A., Ban, Ü., Demirgüneş, K., & Kılıç, S. (2010). Türk Bankacılık Sektöründe Karlılığın İçsel Belirleyicileri. İMKB dergisi, 12, Bashir, A. H. M. (2001). Assessing the performance of Islamic banks: Some evidence from the Middle East, Topics in Middle Eastern and North African, Bergendahl, G., & Lindblom, T. (2008). Evaluating the performance of Swedish savings banks according to service efficiency. European Journal of Operational Research, 185(3), Berger, A. N., Hasan, I., & Zhou, M. (2010). The effects of focus versus diversification on bank performance: Evidence from Chinese banks. Journal of Banking & Finance, 34(7), Bikker, J. A., & Hu, H. (2002). Cyclical patterns in profits, provisioning and lending of banks and procyclicality of the new Basel capital requirements.banca Nazionale del Lavoro Quarterly Review, 55(221), 143. Chowdhury, R. H. (2015). Equity capital and bank profitability: evidence from the United Arab Emirates. Afro-Asian Journal of Finance and Accounting, 5(1), Çetin, A. C., & Bıtırak, İ. A. (2010). Banka Karlılık Performansının Analitik Hiyerarşi Süreci ile Değerlendirilmesi: Ticari Bankalar ile Katılım Bankalarında bir Uygulama. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 2(2). 16

17 Demirgüç-Kunt, A., & Huizinga, H. (1999). Determinants of commercial bank interest margins and profitability: some international evidence. The World Bank Economic Review, 13(2), Demirgüç-Kunt, A., & Maksimovic, V. (1998). Law, finance, and firm growth.the Journal of Finance, 53(6), Doğan, M. (2013). Katılım ve Geleneksel Bankaların Finansal Performanslarının Karşılaştırılması: Örneği. Journal of Accounting & Finance, 58, Ecer, F. (2013). deki Özel Bankaların Finansal Performanslarının Karşılaştırılması: Dönemi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), Friedman, J. H. (1991). Multivariate adaptive regression splines. The annals of statistics, Goddard, J., Molyneux, P., & Wilson, J. O. (2004). The profitability of European banks: a cross sectional and dynamic panel analysis. The Manchester School,72(3), Gülhan, Ü., & Uzunlar, E. (2011). Bankacılık Sektöründe Kârlılığı Etkileyen Faktörler: Türk Bankacılık Sektörüne Yönelik Bir Uygulama/Factors Influencing the Bank Profitability: an Apllication on Turkish Banking Sector. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(1). Güneysu, Y., Er, B., & Ar, İ. M. (2015). deki Ticari Bankaların Performanslarının AHS ve Gia Yöntemleri İle İncelenmesi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, (9), Gyamerah, I. A., & Amoah, B. A. B. (2015). Determinants of Bank Profitability in Ghana. International Journal of Accounting and Financial Reporting, 5(1), Havrylchyk, O., & Jurzyk, E. M. (2006). Profitability of foreign banks in Central and Eastern Europe: Does the entry mode matter?. BOFIT Discussion Paper, 5, Jha, S., & Hui, X. (2012). A comparison of financial performance of commercial banks: A case study of Nepal. African Journal of Business Management, 6(25), Jiang, G., Tang, N., Law, E., & Sze, A. (2003). The profitability of banking sector in Hong Kong. Hong Kong Monetary Authority Quarterly Bulletin, (36). 17

18 Kahveci, E., Ekşi, İ. H., & Kaya, Z. deki Mevduat Bankalarında Sermaye Yapısı- Karlılık İlişkisi: Yılları Arası Panel Veri Uygulama. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12, Karhan, C. (2015). Katılım bankacılığı ve 'deki katılım bankalarının etkinlik ve verimliliklerinin ölçülmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Kosmidou, K., & Zopounidis, C. (2008). Measurement of bank performance in Greece. South-Eastern Europe Journal of Economics, 1(1), Latif, Y., Abbas, A., Akram, M. N., Manzoor, S., & Ahmad, S. (2016). Study of Performance Comparison Between Islamic and Conventional Banking In Pakistan. European Journal of Educational and Development Psychology, 4(1), Molyneux, P., & Thornton, J. (1992). Determinants of European bank profitability: A note. Journal of banking & Finance, 16(6), Oktar, S. & Yüksel, S. (2015). Bankacılık krizlerinin erken uyarı sinyalleri: üzerine bir uygulama İstanbul Ticaret Üniversitesi Yayınları, 14(28), Özulucan, A., & Özdemir, F. S. (2010). Katılım Bankacılığı (Muhasebe Organizasyonu, Uygulamalar, Finansal Tablolar& Bağımsız Tablolar). Türkmen Kitabevi. Pasiouras, F., & Kosmidou, K. (2007). Factors influencing the profitability of domestic and foreign commercial banks in the European Union. Research in International Business and Finance, 21(2), Pratomo, W. A., & Ismail, A. G. (2006). Islamic bank performance and capital structure. MPRA Paper, Saldanlı, A., & Aydın, M. (2016). Bankacılık Sektöründe Karlılığı Etkileyen Faktörlerin Panel Veri Analizi ile İncelenmesi: Örneği. Ekonometri ve İstatistik e-dergisi, (24), 1-9. Samad, A. (2004). Performance of Interest-free Islamic banks vis-àvis Interest-based Conventional Banks of Bahrain. International Journal of Economics, Management and Accounting, 12(2),1-15. Samad, A., & Hassan, M. K. (1999). The performance of Malaysian Islamic bank during : An exploratory study. International Journal of Islamic Financial Services, 1(3),

19 Samırkaş, M. C., Evci, S., & Ergün, B. (2014). Türk Bankacılık Sektöründe Karlılığın Belirleyicileri. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(8), Sephton, P. (2001). Forecasting Regressions: Can We Do Better on MARS?, Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 1, Short, B. K. (1979). The relation between commercial bank profit rates and banking concentration in Canada, Western Europe, and Japan. Journal of Banking & Finance, 3(3), Smirlock, M. (1985). Evidence on the (non) relationship between concentration and profitability in banking. Journal of money, credit and Banking, 17(1), Sönmez, F., Zontul, M., & Bülbül, Ş. (2015). Mevduat Bankalarının Karlılığının Yapay Sinir Ağları ile Tahmini: Bir Yazılım Modeli Tasarımı. Journal of BRSA Banking & Financial Markets, 9(1), Telli, A. (2016). 1999, 2000, 2001 ve 2008 Kriz Dönemlerinde Türk Ticari Bankalarının Karlılıklarının Lojistik Analizi İle İncelenmesi. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12(45), Tunay, K. B., & Silpar, A. M. (2006). Türk Ticari Bankacılık Sektöründe Karlılığa Dayalı Performans Analizi-I. Bankalar Birliği, Araştırma Tebliğleri Serisi, 1. Tunay, K.B. (2001). de Paranın Gelir Dolaşım Hızlarının MARS Yöntemiyle Tahmini, ODTÜ Gelişme Dergisi, 28, Tunay, K.B. (2010). Bankacılık Krizlerinin Erken Uyarı Sinyalleri: İçin Bir Model Analizi, BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 4, Tunay, K.B. (2011). de Durgunlukların MARS Yöntemi ile Tahmini ve Kestirimi, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 30, Tuzcu, S. (2015). The Effect of Derivatives Activty on Bank Profitability Before and During the Subprime Mortgage Crisis: Evidence From Turkey. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), Uluyol, O., & Ekim, S. (2015). A Study of The Relationship between Banking Sector s Profitability and Interest Rates on Deposits Using Johansen Cointegration and Granger Causality Test. Journal of Economics Finance and Accounting, 2(1),

20 Williams, B. (2003). Domestic and international determinants of bank profits: Foreign banks in Australia. Journal of Banking & Finance, 27(6), Yüksel, S. (2016). de Cari İşlemler Açığının Belirleyicileri: Mars Yöntemi ile Bir İnceleme. Bankacılar Dergisi, 96, Zarrouk, H., Daoud, K. B. J., & Moualhi, M. (2016). Is Islamic bank profitability driven by same forces as conventional banks?. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 9(1).Aktaş, Hüseyin, Koray Kayalıdere ve Mahmut Karğin (2013), Avrupa Hisse Senedi Piyasalarında İnanç Temelli Endekslerin Performanslarının Analizi, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C.11, S.1, ss