Atatürk soyadı nereden geliyor?

Transkript

1 On5yirmi5.com Atatürk soyadı nereden geliyor? Etel, Yazır, Beşer, Çogaş gibi soyad, önerilerini beğenmeyen Mustafa Kemal tesadüfen bulunan Atatürk'te karar kıldı. Yayın Tarihi : 10 Kasım 2012 Cumartesi (oluşturma : 1/17/2017) Ayşe Hür'ün yazısı Soyadı Kanunu çıktıktan sonra bir grup milletvekili Mustafa Kemal Paşa için bir isim listesi hazırlamıştı. Etel, Yazır, Beşer, Çogaş gibi soyad, önerilerini beğenmeyen Mustafa Kemal tesadüfen bulunan Atatürk'te karar kıldı. Maarif Vekâleti tarafından yayımlanan Çocuk Sesi adlı derginin 10 Nisan 1933 sayısındaki bir habere bakılırsa İstanbul da Galata İlkokulu nda okuyan 45 öğrenci öz adlarını Türkçe adlarla değiştirmişlerdi. Yazara göre Mustafa, Fahrettin veya Haydar gibi Arapça kökenli isimler Çetin, Yıldırım veya Damar gibi Türkçe adlara çevrilmişti. Yahudi ismi olan İsak, Mişon, Avram ve Sabatay, sırasıyla Orhan, Selçuk, Ertuğrul ve Sümer olmuştu. Bu tür haberler, Gökalp soyadını alarak Türkçe soyadı modasını bir anlamda başlatan Ziya Gökalp in homojen bir Türk ulusu yaratmak için atılması şart olan adımların başında saydığı ad ve soyadların Türkçeleştirilmesi konusunda nihai adımın atılmasına az kaldığını gösteriyordu. Nitekim 21 Haziran 1934 te kabul edilen Soyadı Kanunu ile her Türk ün kendine yeni bir ad alması zorunlu kılındı. Yeni adlarda yan gibi Ermenice, ov gibi Slavca kökenli is, pulos, aki gibi Yunanca kökenli zade gibi Fars kökenli, veled, bin gibi Arapça kökenli, son ekler bulunmayacaktı. Ayrıca Arnavutoğlu, Kürdoğlu gibi etnik köken belirten isimlerle, aşiret isimleri de yasaktı. Halkın kendine nasıl yeni soyadlar bulduğunun hikâyesini başka zamana bırakıp, devletin başına nasıl soyadı bulunduğuna bakalım. Atatürk soyadını kim buldu? Kanun çıktığında bir grup milletvekili de Mustafa Kemal için bir soyadı listesi hazırlamıştı yılında M. Şakir Ülkütaşır ın kamuoyuyla paylaştığı isimler ve anlamlarını gösteren liste şöyleydi: 1) Etel-Etil (Türk kahramanının adı. Atilla nın asıl adı Etel dir. Etel-Büyük nehir, ırmak demektir. Bugün yaşayan şekli İdil-Volga), 2) Etealp Oğuzname deki şekliyle. Bu da Altaylılarda),

2 3) Korkut, 4) Arız (Türk kahramanlarından birinin adı: Alp Arız); 5) Ulaş (Bir Türk kahramanının adı: Ulaş oğlu Salur Kazan), 6) Yazır (Bir Türk kahramanın adı: Yağlıkçı oğlu Yazır), 7) Emen (Bir Türk kahramanın adı: Ucen oğlu Emen Beg), 8) Çogaş (Güneş, ışık), 9) Salır (Türk Kahramanlarından birinin adı: Salur Kazan), 10) Begit (Sağlam, Kavi), 11) Ergin (İrfan sahibi, mütekâmil demektir. Tarama Dergisi Cilt:2), 12) Tokuş (Bir Türk büyüğünün adı: Ertokuş-Cengâver, sahib-i seyf) ve 13) Beşe (Mümtaz, Seçkin, Tarama Dergisi) Ülkütaşır a göre, Mustafa Kemal bu isimleri beğenmedi. Çankaya da bir yemek sırasında CHP Genel Sekreteri Saffet Arıkan ın kullandığı Türk Ata ve Türkatası adlarını yemekte bulunanların görüşüne sunmuştu. Yemekte bulunanlardan Konya Milletvekili Naim Hazım Bey (Türk Dil Kurumu nda çalışmış bir dilbilimciydi) sözü almış ve bu iki sözcüğün yazılışta ve söylenişte tuhaf olduğunu Türk e her alanda atalık etmiş, Türklüğü kurtarmış, istiklaline kavuşturmuş olan Büyük Gazi mize Atatürk diyelim. Bu soyadını verelim. Bu bana şivemize de daha munis, daha uygun gibi geliyor demişti. Soyadını kendi mi seçti? Herhangi bir kayda dayanmayan bu hikâye, daha sonra pek çok kaynakta tekrarlanacaktı. Halbuki, Saffet Arıkan ın kardeşi Baha Arıkan, 26 Kasım 1949 tarihli Ulus gazetesinde Atatürk soyadının ağabeyi Saffet Arıkan tarafından tesadüfen bulunduğunu, seçimi ise Mustafa Kemal in yaptığını yazacaktı. Baha Arıkan a göre ağabeyi kendisine hikâyeyi şöyle anlatmıştı: Maarif Vekili olmadan evvel, 1934 senesi Dil Kongresinde, Dil Tetkik Cemiyeti Başkanlığına getirildim. Kongreden bir müddet sonra, 26 Eylül tarihi, dil bayramı idi. Bunun için bir nutuk hazırlamam lazım geliyordu. Bu nutuk, müsveddede görüldüğü gibi Ulu Önderimiz Atatürk Mustafa Kemal diye başlıyordu. Atatürk o tarihe kadar, Soyadı Kanunu çıktığı halde henüz soyadı almamıştı. Nutku kendisine gösterdim. Atatürk kelimesini görür görmez üzerinde durdu. Birçok kereler bu kelimeyi tekrar etti.

3 Çok güzel bir buluş, yalnız fazla iddialı dedi. Ancak müsveddede tashihler yaptığı halde Atatürk e dokunmadı. Müsveddenin sonlarında bir de Türk Atası diye bir terkip kullanmıştım. Bunu daha fazla iddialı bularak Atatürk tarzında tashih etmemi emretti. Başka bir şey söylemedi. Ben nutkumu verdikten epey sonra, Gazi Mustafa Kemal, Atatürk ü soyadı olarak aldı. Bunu ölümüne kadar Mustafa Kemal in uşağı olan Cemal Granda da doğrulayacaktı. Granda ya göre, Atatürk soyadını almasında Prof. Afet İnan ın Paşam bu çok güzel demesinin rolü büyüktü. Vahram Çerçiyan ın eseri Sıra olayın kanunlaştırılmasına gelmişti. 7 Kasım 1934 günü Malatya Milletvekili İsmet Paşa ve arkadaşları Kemal Öz adlı Cumhur Reisimize verilen soyadı hakkında kanun teklifini verdiler. Teklif 24 Kasım da alkışlar arasında oybirliğiyle kabul edildi. Kanunun kabul edilişi radyo tarafından ülkeye duyurulmuştu ancak duyuruda bir hata yapılmış, Atatürk adı Anatürk olarak okunmuştu. Cemal Granda nın belirttiğine göre bu yanlışlığın nedeni kanunun yazıldığı Arap harflerinde t harfi ile n harflerinin (bir nokta dışında) birbirine çok benzemesiydi. Neyse ki yanlışlık hemen fark edilmiş ve düzeltilmişti. Soyadı seçimi yapıldıktan sonra bu milletvekilleri Atatürk e imza bulmak için kolları sıvamışlardı. Günümüzde bazı kaynaklar imzayı manevi kızı Sabiha Gökçen in tasarladığını iddia ederlerse de, imza Robert Kolej in efsanevi matematik ve kaligrafi hocalarından Hagop Vahram Çerçiyan ın eseriydi. Gazi iyi de Ata olmadı Mustafa Kemal, 1916 da aldığı Paşa unvanı ile 1921 de aldığı Gazi unvanını severek kullanmıştı. Soyadı değişinceye kadar Gazi M. Kemal adını kullandı, 26 Kasım 1934 tarihli Efendi, Bey, Paşa Gibi Lakap ve Unvanların Kaldırılmasına Dair Kanun ile bunu da kullanmayı bıraktı. Bir süre sonra, kanun metninde Atatürk soyadının başkaları tarafından alınmasını engelleyecek bir hüküm olmadığı fark edildi. Bunun üzerine 17 Aralık 1934 tarihli ikinci bir kanun daha kabul edildi. Bu yüzden Mustafa Kemal in kız kardeşi Makbule Hanım, Atadan soyadını aldı. Bu tarihten sonra, Atatürk, çocukluğundan hiç sevmediği Mustafa adını da, Askeri Rüştiye deki matematik öğretmeninin verdiği Kemal adını da unutturmaya çalıştı. Bu süreci uşağı Cemal Granda şöyle anlatmıştı: Ona Gazi Mustafa Kemal Atatürk deniyordu. Fakat bunun söylenmesi ve yazılması oldukça zordu. Giderek Gazi M. Kemal Atatürk diye anılmaya başladı. En sonunda başındaki Mim de atılarak sadece Kemal Atatürk denildi. Nüfus hüviyet cüzdanında da resmi adını Kemal Atatürk olarak yazdı. Fakat bunu yazmak güç, imza atmak zordu. O zamanlar Atatürk ün imzalarını K. Atatürk diye attığını hatırlarım. Zamanla baştaki K harfi de kayboldu. Bütün dünya ve Türklük evreni onu sadece Atatürk olarak anmaya başladı. Giderek halk ve yazarlar, içli ve duygusal konular olduğu zaman Atatürk ü de kısaltarak Ata diye seslenmeye başladılar. Ozanlar Atam deyimini çok sık kullanmaktadırlar ( ) Fakat Atatürk nedense bu Ata sözcüğünü beğenmemiş ( ) Bir gün Şükrü Kaya ya dönüp: Benim adım Ata değil, Atatürk tür. Bazı gazeteler neden böyle yazarlar? dedi Soyadı Kanunu, Türk Tarih Tezi, Güneş Dil Teorisi, İskân Kanunu, Vatandaş Türkçe konuş! kampanyaları ve bir dizi başka kanun ve uygulama ile birlikte Türk-ulus devletine Türk vatandaşı

4 yaratma projesinde önemli bir aşamaydı. Kanunun bir de yan ürünü vardı. Bu furyada savaş yıllarında başta 1915 Ermeni Kırımı olmak üzere çeşitli suçlara karışanlar yeni soyadlarıyla izlerini kaybettirmeyi başarmışlardı! Kemalizmden Kamâlizme Dilde özleştirme akımının zirveye çıktığı 1935 yılının başlarında iki dilbilimci Yusuf Ziya (Özer) ve Naim Hazım (Onat) Atatürk ü, Kemal adının Arapçadan Türkçeye geçtiği ve sözcüğün orijinal halinin Kamâl olduğuna ikna etmişlerdi. Nitekim 2-3 Şubat 1935 günlerinde Atatürk başkanlığında Dolmabahçe de seçimlere katılacak adaylar belirlenmiş, kamuoyuna yönelik bildiride Kamâl Atatürk adı iki kez kullanılmıştı. O dönemde merkezin tüm bildirileri Anadolu Ajansı na gönderilir, virgülüne bile dokunmadan yayımlanırdı. Dolayısıyla, bir yanlışlık olması ihtimali azdı. Bildiriyi okuyanların yaşadığı şaşkınlığı tahmin edebiliriz. Aynı şekilde yayımlayanlar da şaşırmış olmalı ki, 4 Şubat 1935 tarihli Anadolu Ajansı bülteninde durum açıklanıyordu: Bugünkü tebliğde Önder Atatürk ün özadının Kamâl olarak yazılmış olduğunu gördük. Bu hususta yaptığımız tahkikten böyle yazılışın sebeb ve temeli anlaşıldı. İstihbaratımıza nazaran, Atatürk ün taşıdığı Kamâl adı Arapça bir kelime olmadığı gibi Arapça Kemal kelimesinin delalet ettiği manada da değildir. Atatürk ün muhafaza edilen özadı, Türkçe ordu ve kale manası olan Kamâl dir. Bu yazı çıktıktan sonra her yerde Kemal yerine Kamâl adı kullanıldı Mayıs 1935 tarihli son CHF kurultayında, sadece CHF adı CHP ye dönüştürülmedi, parti programının giriş bölümündeki Kemalizm prensipleri, Kamâlizm prensipleri oldu. Kamâlizm bir dindir! III. Dil Kurultayı 24 Ağustos 1936 da Önder KAMÂL ATATÜRK ün yüksek patronajı altında ve kendi yüce huzurlariyle açıldı yılında Edirne Milletvekili Mehmet Şeref Aykut tarafından yayımlanan, üst başlığı Kamâlizm, alt başlığı CHP Partisi Programının İzahı olan kitapta Kamâlizm i şöyle tanımladı: Türk devrimini son asırların değişikliklerini hazırlayan fikirlerle ve daha sonraları yürüyen göğdelen Rasyonel, Sosyolojik, Marksist, Faşist rejim ideolojileri ile izaha çalışmak da fazla iş olur. Kamâlizm bunların üstünde yalnız yaşamak dinini aşılayan ve bütün prensiplerini ekonomik temeller üzerine kuran bir dindir de, özleştirme çalışmaları kapsamında, CHP nin 1935 programını elden geçiren Atatürk, program taslağının üzerine el yazısıyla şöyle not düştü: Bunlardan başka 1935 Kurultayı nca saptanan fikirler de bu programa ulanmıştır. C.H. Partisi nin güttüğü bütün bu esaslar, Kamâlizm prensipleridir. Kamâl sevdası tam da bu tarihlerde sona erdi. Mayıs 1937 den itibaren Atatürk özel yazışmalarında Kamâl ın yanı sıra Kemal adını da kullanmaya başladı. Nutuk un 1938 yılı baskısı Kemal Atatürk imzasıyla çıktıktan sonra da karışıklık bitti. Ancak, Atatürk ölümüne kadar hem Kemal Atatürk hem de Kamâl Atatürk yazılı iki adet nüfus cüzdanını muhafaza etti. Kemalizm de günümüze kadar

5 capcanlı devam etti! Özet Kaynakça: Mehmet Ö. Alkan, Mustafa dan Kamâl a Atatürk ün İsimleri, Toplumsal Tarih, S. 204, Aralık 2010, s.56-64; a.g.y., Atatürk Soyadı Nasıl Bulundu?, Toplumsal Tarih, S. 205, Ocak 2011, s ; Cemal Granda, Atatürk ün uşağının gizli defteri, Anekdot Yayınları, tarihsiz, s ; M. Şakir Üllkütaşır, Atatürk e bu soyadı nasıl verildi ve bunu kim buldu?, Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1973, s. 3-4; Şeref Aykut, Kamâlizm, Muallim Ahmet Halit Kitabevi, 1936 (2. Basım: Kaynak Yayınları, 2008). Radikal Bu dökümanı orjinal adreste göster Atatürk soyadı nereden geliyor?