BİL435 LATEX ile Doküman Hazırlama

Transkript

1 BİL435 L A TEX ile Doküman Hazırlama Bölüm 1 Emrah AKYAR eakyar@anadolu.edu.tr Anadolu Üniversitesi Fen Fakültesi Matematik Bölümü, ESKİŞEHİR Öğretim Yılı Bahar Dönemi

2 1 2 3 Neden L A TEX? L A TEX i Nereden Elde Edebilirim? 4 L A TEX in Temelleri Doküman Biçimleme Dili L A TEX Kaynak Dosyaları L A TEX Kaynak Dosyalarını Derleme Derleyici Mesajları Yardımcı Dosyalar Görüntülemek / Yazdırmak

3 İçindekiler Bu dersin genel amaçları, Matematiksel dokümanların yazım prensiplerini, Makale/Kitap/Tez vb. matematiksel dokümanların temel yapılarını, Matematiksel formüller içeren dokümanların hazırlanmasında yaygın olarak kullanılan L A TEX yazılımının temellerini ve Tepegöz, Datashow, vb. cihazlar kullanılarak sunum hazırlamayı öğretmektir.

4 İçindekiler! Sizden kesinlikle burada anlatılacak olan komutların ezberlenmesi beklenmemektedir. Ancak yapmak istediğiniz işe uygun bir komutun var olup olmadığını varsa o komutun ders notları içerisinde bir yerde olduğunu bilmeniz gereklidir. Bu dersde windows üzerinde metin dosyalarının nasıl oluşturulacağı, dosyaların kopyalanması, silinmesi ve dosya isimlerinin değiştirilmesi gibi temel dosya işlemlerinin öğrenciler tarafından bilindiği kabul edilecektir (Bu bilgiler BİL151 Temel Bilgi Teknolojisi dersinde verilmektedir). Öğrenciler derslere gelirken yanlarında disket getirmek mecburiyetindedir.

5 İçindekiler TEX, doküman hazırlamak için kullanılan düşük seviyeli programlama dili olarak da düşünülebilir. TEX ilk olarak 1979 da SAIL (Stanford Artificial Intelligence Language) ile yazılmış, daha sonra bu sürüm 1982 de Pascal ile yeniden yazılmıştır da İngilizce dışındaki diğer dilleri de destekleyen TEX3.0 sürümü ortaya çıkmıştır. Bu gün ise geçerli TEX sürümü dir. TEX sürümleri π sayısına yakınsayacak şekilde numaralandırılmaktadır. TEX ismi ve logosu ise τ (tau) ǫ (epsilon) ve χ (chi) sembollerinden gelmektedir.

6 İçindekiler L A TEX, Leslie Lamport tarafından geliştirilen TEX komutları yardımıyla kullanımı daha kolay komutlar içeren ve sayfa düzeni, otomatik numaralandırma, atıf verme vb. özellikler içeren makro sistemidir. L A TEX aslında bir bakıma TEX dir. L A TEX 1994 de LaTeX 3 ekibi tarafından güncellenmiştir. Eski sürüm L A TEX 2.09 olarak adlandırılırken bu yeni sürüm L A TEX2ε olarak adlandırılmıştır.

7 İçindekiler TEX, in telaffuzu TEK şeklindedir. İngilizce TECHnology kelimesinin okunuşu gibidir. Kesinlikle Texas ın okunuşundaki teks gibi telaffuz edilmez. TEX, L A TEX dokümanlar içerisinde yazılırken \TeX, ASCII karakterle yazılırken ise TeX şeklinde yazılır. L A TEX, ise ingilizce Lay-Tech in okunuşu gibi telaffuz edilir. L A TEX ise L A TEX dokümanlar içerisinde yazılırken \LaTeX, ASCII karakterle yazılırken ise LaTeX şeklinde yazılır.

8 Neden L A TEX? İçindekiler Bedava L A TEX in MikTeX, TeXLive gibi çeşitli sürümleri ücretsiz olarak elde edilebilir. Bunun yanında L A TEX in PCTeX, True TeX gibi ticari sürümleri de mevcuttur.

9 Neden L A TEX? İçindekiler Bedava L A TEX in MikTeX, TeXLive gibi çeşitli sürümleri ücretsiz olarak elde edilebilir. Bunun yanında L A TEX in PCTeX, True TeX gibi ticari sürümleri de mevcuttur. Platformdan bağımsız, L A TEX PC lerde DOS, Windows, Linux işletim sistemleri üzerinde çalışabildiği gibi, Unix iş istasyonları ile Macintosh üzerinde çalışan sürümleri de mevcuttur.

10 Neden L A TEX? İçindekiler Bedava L A TEX in MikTeX, TeXLive gibi çeşitli sürümleri ücretsiz olarak elde edilebilir. Bunun yanında L A TEX in PCTeX, True TeX gibi ticari sürümleri de mevcuttur. Platformdan bağımsız, L A TEX PC lerde DOS, Windows, Linux işletim sistemleri üzerinde çalışabildiği gibi, Unix iş istasyonları ile Macintosh üzerinde çalışan sürümleri de mevcuttur. Taşınabilir, L A TEX kaynak dosyası standart ASCII dosyası olduğundan tüm metin editörleri tarafından işlenebilir.

11 Neden L A TEX? İçindekiler Daha az donanım gereksinimi, L A TEX 486MHz bir PC üzerinde bile çalışabilir.

12 Neden L A TEX? İçindekiler Daha az donanım gereksinimi, L A TEX 486MHz bir PC üzerinde bile çalışabilir. Mükemmel matematiksel yazım, L A TEX düz ve matematiksel formüller içeren metinler için mükemmel bir programdır.

13 Neden L A TEX? İçindekiler Daha az donanım gereksinimi, L A TEX 486MHz bir PC üzerinde bile çalışabilir. Mükemmel matematiksel yazım, L A TEX düz ve matematiksel formüller içeren metinler için mükemmel bir programdır. Yaygın kullanım, Springer, Elsevier, Birkhauser gibi dünyanın en büyük yayınevleri artık dergi ve kitaplar için yazarlardan L A TEX dosyası istemektedir.

14 L A TEX MS Word WYSIWYG Hayır Evet

15 L A TEX MS Word WYSIWYG Hayır Evet Şekiller Evet Evet

16 L A TEX MS Word WYSIWYG Hayır Evet Şekiller Evet Evet Matematik Evet (Evet)

17 L A TEX MS Word WYSIWYG Hayır Evet Şekiller Evet Evet Matematik Evet (Evet) Stil Değiştirme Evet (Evet)

18 L A TEX MS Word WYSIWYG Hayır Evet Şekiller Evet Evet Matematik Evet (Evet) Stil Değiştirme Evet (Evet) Atıf Verme Evet Hayır

19 L A TEX MS Word WYSIWYG Hayır Evet Şekiller Evet Evet Matematik Evet (Evet) Stil Değiştirme Evet (Evet) Atıf Verme Evet Hayır Kaynaklar Dizini Evet Hayır

20 L A TEX MS Word WYSIWYG Hayır Evet Şekiller Evet Evet Matematik Evet (Evet) Stil Değiştirme Evet (Evet) Atıf Verme Evet Hayır Kaynaklar Dizini Evet Hayır Platformdan Bağımsız Evet Hayır

21 L A TEX MS Word WYSIWYG Hayır Evet Şekiller Evet Evet Matematik Evet (Evet) Stil Değiştirme Evet (Evet) Atıf Verme Evet Hayır Kaynaklar Dizini Evet Hayır Platformdan Bağımsız Evet Hayır Ücretsiz Evet Hayır

22 L A TEX i Nereden Elde Edebilirim? L A TEX i dünyanın her yerinde yansısı olan CTAN 1 (Comprehensive TeX Archive Network) arşivlerinden elde edebilirsiniz. Bu arşivlerden bazı iyi bilenenler aşağıdaki tabloda verilmiştir. ftp://ftp.dante.de Almanya ftp://ftp.tex.ac.uk İngiltere ftp://tug.ctan.org Amerika Türkiye Ülkemizde ise Bilkent Üniversitesi bu görevi üstlenmiştir. ftp://sunsite.bilkent.edu.tr/pub/tex/ctan adresinden bu arşive ulaşılabilir. 1

23 L A TEX i Nereden Elde Edebilirim? MikTeX Biz derslerimizde L A TEX i bulunduran ve Windows işletim sistemi üzerinde çalışan MikTeX a yazılımını kullanacağız. Bu sürüm CTAN arşivlerinin ctan/systems/win32/miktex/ dizininden indirilebildiği gibi kurulum esnasında kurulum programı tarafından da indirilebilir. b a b Bunun için aktif internet bağlatınızın olması gereklidir.

24 MiKTeX u İçindekiler MiKTeX yukarıda da belirtildiği üzere önceden indirilip kurulabildiği gibi kurulum esnasında da dosyalar indirilip kurulabilir. Ancak yavaş bir internet bağlantısı ile ikinci yöntem çok uzun zaman alabilir. MiKTeX kurulumu için MiKTeX kurulum sihirbazının (setup wizard) ve comctl32.dll ile wininet.dll sistem dosyalarının bilgisayarınızda mevcut olması gerekir. Eğer bu dosyalar bilgisayarınızda mevcut ise kurulum sihirbazı (setup.exe) çalıştırılarak sırasıyla adımlar takip edilir. Bu adımları ve açıklamalarını adresinde bulabilirsiniz.

25 Doküman Biçimleme Dili Doküman Biçimleme Dili LATEX Kaynak Dosyaları LATEX Kaynak Dosyalarını Derleme Derleyici Mesajları Yardımcı Dosyalar Görüntülemek / Yazdırmak Bir çok kelime işlemci programı WYSIWYG 2 mantığı ile çalışır. TEX, HTML gibi biçimleme (markup) dili kullanılarak yazılan dokümanlar ise keyfi metin editörde normal yazı ile birlikte biçimleme komutları da kullanılarak yazılırlar. Örneğin bu sayfanın ikinci paragrafı, \TeX{}, HTML g i b i \ textbf { biçimleme ( markup ) d i l i } k u l l a n ı l a r a k y a z ı l a n dokümanlar... şeklinde biçimleme komutları kullanılarak yazılmıştır. Burada \textbf yazıların koyu (bold) görünmesini sağlayan bir biçimleme komutudur. 2 What you see is what you get

26 L A TEX Kaynak Dosyaları İçindekiler Doküman Biçimleme Dili LATEX Kaynak Dosyaları LATEX Kaynak Dosyalarını Derleme Derleyici Mesajları Yardımcı Dosyalar Görüntülemek / Yazdırmak L A TEX kaynak (source) dosyası, içerisinde L A TEX biçimleme komutları ve yazdığınız yazıları bulunduran ASCII metin dosyasıdır. L A TEX kaynak dosyalarının uzantısı.tex olmak zorundadır. Dosya isimleri ise işletim sisteminin kurallarına uygun verilmiş herhangi bir dosya ismi olabilir. Örneğin, ornek.tex uygun bir L A TEX kaynak dosyası ismidir. UYARI! Bu dersde windows üzerinde metin dosyalarının nasıl oluşturulacağı, dosyaların kopyalanması, silinmesi ve dosya isimlerinin değiştirilmesi gibi temel dosya işlemlerinin öğrenciler tarafından bilindiği kabul edilecektir (Bu bilgiler BİL151 Temel Bilgi Teknolojisi dersinde verilmektedir.

27 L A TEX Kaynak Dosyalarını Derleme Doküman Biçimleme Dili LATEX Kaynak Dosyaları LATEX Kaynak Dosyalarını Derleme Derleyici Mesajları Yardımcı Dosyalar Görüntülemek / Yazdırmak L A TEX Kaynak dosyasını (kaynak dosyasının isminin deneme.tex olduğunu kabul edersek) derlemek için DOS komut satırında C:\ student> l a t e x deneme yazmak yeterlidir. Kaynak dosyanın uzantısını yazmadan sadece dosya isminin yazıldığına dikkat ediniz. Ancak kaynak dosyanın ismini uzantısı ile birlikte de yazabilirsiniz. C:\ student> l a t e x deneme. tex Bu komutun bilgisayarınızda çalışabilmesi için, MiKTeX in bilgisayarınıza hatasız bir biçimde kurulmuş olması ve MiKTeX program dosyalarına yol tanımlamalarının yapılmış olması gerekir.

28 Derleyici Mesajları İçindekiler Doküman Biçimleme Dili LATEX Kaynak Dosyaları LATEX Kaynak Dosyalarını Derleme Derleyici Mesajları Yardımcı Dosyalar Görüntülemek / Yazdırmak Eğer kaynak dosyanızda hiç bir hata yoksa kaynak dosya derlendikten sonra tekrar DOS komut satırına geri dönülecektir. Eğer derleyici kaynak dosyayı hatasız derlerse kaynak dosya ile aynı dizinde, ismi kaynak dosya ile aynı ancak uzantısı.dvi (DeVice Independent binary file) olan yeni bir dosya oluşturulur.

29 Derleyici Mesajları İçindekiler Doküman Biçimleme Dili LATEX Kaynak Dosyaları LATEX Kaynak Dosyalarını Derleme Derleyici Mesajları Yardımcı Dosyalar Görüntülemek / Yazdırmak Eğer, kaynak dosya içerisinde hatalı komutlar varsa bu durumda derleyici size hatanın hangi satırda olduğunu ve ne tür bir hata yaptığınızı belirten bir mesaj verdikten sonra? simgesiyle birlikte sizden bir girdi bekler. Seçenekler x: Çıkış (exit) h: Hata ile ilgili detaylı bilgi ver Enter: Hataya rağmen devam et r: Tüm hatalara rağmen devam et e: Çık ve düzelt (Edit) i: Komut ekle (Insert)

30 Diğer Dosyalar İçindekiler Doküman Biçimleme Dili LATEX Kaynak Dosyaları LATEX Kaynak Dosyalarını Derleme Derleyici Mesajları Yardımcı Dosyalar Görüntülemek / Yazdırmak Kaynak dosyayı derledikten sonra kaynak dosyanın bulunduğu dizinde kullandığınız komutlara bağlı olarak aşağıdaki dosyalar da oluşabilir..aux Bu dosyalarda kullandığınız atıflar ile ilgili bilgiler saklanmaktadır. Ardışık derlemelerde derleyici tarafından okunarak atıfların kullanılması sağlanır..log Kaynak dosyayı derlerken ekranda görülen tüm mesajlar.log dosyası içerisinde de saklanır..toc İçindekiler dizini (Table of Contents).lof Şekiller Dizini (List of Figures).lot Tablolar Dizini (List of Tables).idx İndex Dizini

31 Görüntülemek / Yazdırmak Doküman Biçimleme Dili LATEX Kaynak Dosyaları LATEX Kaynak Dosyalarını Derleme Derleyici Mesajları Yardımcı Dosyalar Görüntülemek / Yazdırmak Kaynak dosyanızı hatasız derleyip.dvi dosyası oluşturuldıktan sonra yazdığınız yazıyı ekranda görebilir ve yazıcıdan çıktısını alabilirsiniz. Yazınızı ekranda görüntülemek için DOS komut satırında C:\ student> yap deneme komutunu kullanılmalıdır. Burada kaynak dosyanın isminin deneme.tex ve.dvi dosyanın isminin de deneme.dvi olduğu kabul edilmektedir. Dikkat edilirse.dvi uzantısını yazmaya gerek yoktur. Ancak yap deneme.dvi şeklinde.dvi uzantısı ile birlikte de kullanılabilir.

32 Görüntülemek / Yazdırmak Doküman Biçimleme Dili LATEX Kaynak Dosyaları LATEX Kaynak Dosyalarını Derleme Derleyici Mesajları Yardımcı Dosyalar Görüntülemek / Yazdırmak YAP (Yet Another Previewer) MiKTeX ile birlikte gelen ve.dvi dosyalarını görüntelemek ve yazdırmak için kullanılan bir programdır. L A TEX in diğer sürümlerinde başka programlar kullanılmaktadır. Ekranda gördüğünüz dokümanın yazıcıdan çıktısını almak için File+Print menüsünün kullanılması gerekir. 3 3 Dokümanı ekranda görüntülemek ve yazıcıdan çıktısını almak için YAP ın view+options menüsünde bulunan Display ve Printer ayarlarının doğru olması ve YAP programına yol tanımının bulunması gerekir.

33 TEX sisteminin bileşenleri Doküman Biçimleme Dili LATEX Kaynak Dosyaları LATEX Kaynak Dosyalarını Derleme Derleyici Mesajları Yardımcı Dosyalar Görüntülemek / Yazdırmak.mf METAfont.pk copy... editor spell style.tex... AMS-(La)TEX TEX manmac LATEX.tfm.log.dvi driver printer screen PostScript Fonts Typesetting Bu şekil Kees van der Laan tarafından hazırlanan wots.tex dosyasından alınmıştır.