Ünite İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI

Transkript

1 Ünite 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI

2 ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) Bilgi Köşesi KAVRAMLAR : Akabe : Hz. Muhammed in Medineli Müslümanlarla iki görüştüğü yer. Avasım: Abbasilerin Bizans sınırında Türk askerlerini yerleştirdikleri şehirlerdir. Bedevi : Yaşamlarını hayvancılıkla sürdüren konar-göçer şekilde çöllerde yaşayan Araplara denir. Biat : Bir kimsenin hükümdarlığını tanıma, bağlılığını bildirme Bin : Arapçada oğlu anlamındadır. Cihat : Din uğruna yapılan savaş, iş. Cizye: İslam devletinde yaşayan Müslüman olmayan genç erkeklerden askerlik karşılığı alınan vergi. Ehl-i Beyt: Hz. Muhammed in ailesi. Ensar: Medineye gelen Müslümanlara yardım eden Medineli Müslümanlar. Ganimet : Savaşta düşmandan alınan her türlü eşya Halef: Sonradan, arkadan gelen. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) AVRUPA İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE İLK İSLAM DEVLETLERİ Avrupa Kavimler Göçü'nün etkisiyle karışıklık içindeydi. Feodal sistem etkisini sürdürmekteydi. İspanya'da taht kavgaları yaşanırken, Anglo Saksonlar İngiltere'yi istila etmişlerdi. Bu dönemde Hristiyanlık yaygınlaşmış, kilise siyasi yapıları ve toplumu büyük ölçüde etkisi altına almıştı. Skolastik düşünce sistemi, özgür düşünceyi yasaklamış bilimsel gelişmeleri engellemişti. Halk sınıflara bölünmüştü ve aralarında hukuki eşitlik yoktu. AFRİKA Kuzey Afrika'nın büyük bir bölümü Roma İmparatorluğu'nun egemenliği altındaydı. Ayrıca Habeşiştan Krallığı bulunmaktaydı. Hristiyanlık yaygın din olarak benimsenmişti. Etiyopya'nın tarihteki eski adının Habeşiştan olduğunu ve "Köleler ülkesi" anlamına geldiğini... ASYA Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu Roma İmparatorluğu'nun "Kavimler Göçü" ile başlayan barbar akınlarına dayanamayıp ikiye ayrılmasından sonra (395) başkenti İstanbul olan Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu kurulmuştu. Balkanlar, Anadolu, Suriye, Filistin ve Mısır Doğu Roma'nın egemenliği altındaydı. İslamiyetin doğuşu sırasında en güçlü devlet konumundaydı tahtta, Hz. Muhammed'in İslama davet ettiği Herakliyus bulunmaktaydı. Hristiyanlığın Ortodoks mezhebi hakimdi. Sasaniler (İran) İran'da kurulmuştu. Bizans'tan sonra en güçlü devlet konumundaydı. İslamiyetin doğuşu sırasında taht kavgaları ve Bizanslılarla olan savaşları yüzünden güçlerini kaybetmeye başlamışlardı. Hz Muhammed'in Bizans İmparatoru Herakliyus'u olduğu gibi Sasani hükümdarını da İslama davet ettiği belirtilmiştir. Zerdüştlük dinine inanmışlardı. Kök Türkler Asya'nın en güçlü devleti olan Kök Türk Devleti, İslamiyetin doğuşu sırasında Doğu ve Batı Kök Türk Devleti olarak ikiye ayrılmıştı. Kök Türkler arasında Gök Tanrı inanışı yaygındı. Hindistan Hindistan; birbirinden farklı dil, din ve soydan oluşan toplulukların yaşadığı bir bölge konumundaydı. Kast Sistemi siyasi birliğin oluşumunu engellediğinden Hindistan'da güçlü bir devlet yapısı ortaya çıkmamıştı. Brahmanizm, Hinduizm ve Budizm dinleri yayılmıştı. Çin Asya'nın en eski ve en büyük uygarlıklarındandır. İpek Yolu egemenliği için Türklerle sürekli çatışma yaşamışlardır. İslamiyetin ortaya çıktığı dönemde Taoizm, Konfiçyusculuk ve Budizm dinleri yaygındı. Japonya Büyük Okyanusta adalar ülkesidir. İslamiyetin ortaya çıktığı dönemde feodal bir yapı özelliği gösterdiklerinden güçlü bir devlet konumuna ulaşamamışlardı. Doğa güçlerine inanma olan Şintrozm ile Taoizm, Budizm dinleri de yayılmıştır. Arabistan a) İslamiyetin kabulünden önce Arabistan'da siyasi birlik yoktu. Arabistan'da; - Main - Seba - Himyeri - Nebatlılar - Tedmürler - Gassaniler adlı devletler kurulmuştu. 104

3 b) İslamiyetin kabülünden önceki dönemlerine "Cahiliye Devri" adı verilmiştir. c) Kabileler halinde yaşarlardı. Aralarında sıkca kan davaları yaşanırdı. Şehirlerde oturanlara "Medeni", hayvancılıkla uğraştıklarından göçebe biçimde yaşanlara " Bedevi" denirdi. d) Dinleri çok tanrılı olup "Putperestlik" denirdi. Putları Müslümanlarca da kutsal olan "Kabe" de bulunurdu. Bunlardan başka Hıristiyanlar Museviler ve Hz. İbrahim dini olarak nitelendirilen Hanifler bulunmaktaydı. e) Temeli Nebatlıların yazısına dayanan Arap alfabesini kullanmışlardır. f) Haram aylarında kan davalarının, çatışmaların durduğu bir barış ortamının yaşandığı belirtilmiştir. En büyüğü Ukaz olan bu aylarda kurulan panayırlar da bir yandan ticaret yapılırken diğer yandan başta şiir olmak üzere çeşitli yarışmalar düzenlerlerdi. Şiir yarışmalarında birincilik alan şairin eserinin altın sayfaya yazılarak Kabe nin duvarına asıldığını... Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recep aylarına Haram ayları denildiğini... g) Hindistan ile Suriye, Mısır arasında yapılan Kervan ticareti sayesinde, Hicaz Bölgesi nde Mekke, Medine (Yesrip) ve Taif şehirleri ön plana çıkmıştı. Ayrıca Mekke, Hz. İbrahim ve oğlu Hz. İsmail tarafından yapıldığı ileri sürülen Allahın evi (Beytu l-lah) olarak nitelendirilen Kabe nin bulunduğu kutsal bir şehirdir. Medine ise Hz. Muhammed in hicretinden sonra Peygamber şehri anlamına gelen Medinetü n Nebi adı ile anılan şehirdir. İSLAMİYET'İN DOĞUŞU VE YAYILIŞI İslam Dini nin peygamberi Hz. Muhammed, Mekke nin önemli kabilelerinden biri olan Kureyş Kabilesi nin Haşimi kolundan gelmekteydi. (diğer kol ise Ümeyye yani Emevi koludur.) Gençliğinde ticaret ile uğraşmış, Hz. Hatice ile evlendikten sonra ticari yaşamdan çekilmişti. Hz. Muhammed e sürekli gittiği Nur Dağı ndaki Hıra Mağarası nda 610 yılında Tanrı tarafından Cebrail aracılığı ile ilk vahiy gönderilmek suretiyle Peygamberlik verilmiştir. 613 yılında ise Tanrı buyruklarını vahiyleri halka açıklama yani elçilik (Resüllük) görevi verilmiştir. Hz. Muhammed, Tanrı dan aldığı emirleri (Vahiyleri) halka açıklarken kendisine inananlar olduğu gibi, yeni tek tanrılı dinin kurallarını yaşam biçimlerine ve inançlarına aykırı bulan putperest Mekkelilerin tepkileri ile de karşılaşmıştı. Baskıların artması üzerine Mekke de yaşama şansı bulamayan Müslümanlar, Hz. Muhammed in izni ile yıllarında Habeşistan a göç etmek zorunda kalmışlardı. Böylece ilk Müslüman kafilesi Mekke den ayrılmış oldu. Hz. Muhammed in 570 yılında Mekke de doğduğunu, henüz doğmadan babası Abdullah ı 6 yaşında iken annesi Amine yi kaybettiğini, önce dedesi Abdülmuttalip onun ölümü üzerine de amcası Ebu Talip tarafından yetiştirildiğini... Bilgi Köşesi Halife : Hz. Muhammed den sonra gelen İslam devlet yöneticilerine verilen isimdir. Hacerü l Esved : Kabe duvarında bulunan Karataş, Göktaşı Hicret: Din uğruna yapılan göç Hicaz: Arap yarımadasında Mekke, Medine ve Taif şehirlerinin bulunduğu bölge Mevali : Emevilerin Arap olamayan Müslümanlara köle anlamında kullandıkları deyimler. Muhacirin: Mekke den Medine ye göçen Müslümanlara verilen isim Müderris : Medrese öğretmeni Müşrik : Putperest Mekkeliler için kullanılan sözcüktür. Sahabe ( Ashab ) : Hz. Muhammed e inananlar, onun yanında yer alanlar, koruyanlar. Siyer : Hz. Muhammed in hayatını anlatan eserlerdir. Zekat : Müslümanların mallarının 1/40 nın yoksullara dağıtmasıdır. ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) 105

4 ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) Zımmı : Bilgi Köşesi İslam devletinde yaşayan Gayrimüslimler. Hicret Hz. Muhammed, Mekkeli Putperestlerin baskılarını artırmaları üzerine Müslümanlara Mekke den ayrılmalarına izin vermişti. Hz. Ömer in silahını kuşandıktan ve Kabe yi tavaf ettikten sonra Mekkelilere meydan okuyarak Hz. Muhammed den 15 gün önce Medine ye hicret etmiş, Hz. Muhammed, Hz. Ebubekir ve Hz. Ali ise Mekke de kalmışlardı. Kureyş ileri gelenleri Hz. Muhammed in Medine ye gitmesini Müslümanların başına geçmesini tehlikeli görerek engellemek istemişler ve onu öldürmeye karar vermişlerdi. Bu durumu Cebrail isimli melek aracılığı ile öğrenen Hz. Muhammed yatağına Hz. Ali yi bırakarak Hz. Ebubekir ile Medine ye doğru yola çıkmış Sevr Dağındaki bir mağaraya sığınmışlardı. Mağaranın ağzı bir örümcek tarafından örülmüş iki beyaz güvercinde mağara önüne yuva yapmışlardı. Hz. Muhammed i takip edenler mağaraya kadar gelmiş iseler de bu durum onların mağaranın içine bakmalarını önlemiş ve geri dönmüşlerdi. Hz. Muhammed ve Hz. Ebubekir, Medinelilerin sevinç gösterileri arasında Medine ye ulaşmıştı. Hz. Muhammed in Hicreti Pey- İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) ò Hz. Muhammed e inanan eşi Hz. Hatice, amcasının oğlu, damadı ve ilk Dört Halifelerden olan Hz. Ali, azadlı kölesi Zeyd ve Hicrette yol arkadaşı, kayınbabası ve ilk halife olan Hz. Ebu Bekir e tarihte ilk Müslümanlar denildiğini... HZ. MUHAMMED DEVRİ OLAYLARI I. ve II. Akabe görüşmeleri (biatları) Hz. Muhammed ile Müslümanlığı kabul eden Medineliler arasında 2 kez yapılan görüşmelerdir. Bu görüşmelerde Medineli Müslümanlar, Hz. Muhammed e bağlı olacaklarına söz vererek O na biat etmişlerdir. Hicret: Mekke de yaşama şansı kalmayan Hz. Muhammed in Hz. Ebu Bekir ile birlikte, İslam tarihinde bir dönüm noktası olarak nitelendirilen Mekke den Medine ye göçüne Hicret denilmiştir. HİCRET'İN ÖNEMİ 1. Müslümanlar büyük bir baskıdan kurtulmuşlar ve dinlerini rahatça yaşayabilecekleri bir ortama kavuşmuşlardır. 2. Hz. Muhammed Medine de İslami esaslara dayalı yeni bir devletin temellerini atmıştır. 3. Hicret Hz. Ömer döneminde düzenlenen Hicri Takvime başlangıç kabul edilmiştir. ò Hz. Muhammed, Medineli Müslümanlar Ensar ile Mekke den göç eden Müslümanlar Muhacirin arasında kardeşlik antlaşmasını gerçekleştirdi. ò Ayrıca, Medine nin huzur ve güvenliği için Medine de yaşayanlarla Medine Sözleşmesi adı ile bilinen bir antlaşma yaptırmıştır. Sözleşmede yer alan kuralların yeni bir devletin temellerinin atıldığının göstergesi olduğu ileri sürülmüştür. Hz. Muhammed in Medine de evinde misafir olduğu Hz. Eyyub un, İstanbul kuşatması sırasında şehit düştüğünü, İstanbul un Fatih tarafından fethinden sonra mezarı bulunarak üzerine türbe yapıldığını, İstanbul daki Eyüp semtinin adının buradan geldiğini... Mekke den göç eden Müslümanlar Muhacirin, Medineli Müslümanlara ise yardım edenler anlamında Ensar denildiğini... BEDİR SAVAŞI (624) Medineli Müslümanlar ile Mekkeli putperestler arasındaki ilk savaştır. Nedeni: Müslümanların, Mekke de bıraktıkları mallarına karşılık olmak ve Mekkelileri ekonomik yönden zayıflatmak amacı ile Şam dan dönmekte olan Mekke kervanını ele geçirmek istemeleri yüzünden çıkmıştır. ò Az sayıdaki Müslümanlarla (300 dolaylarında), Mekkeli putperestler (900 kişi) arasında yapılan bu ilk savaş Müslümanların zaferi ile sonuçlanmıştır. Önemi: a) Müslümanlık büyük bir tehlikeden kurtulmuştur. 106

5 b) İyi bir komutan olduğunu da gösteren Hz. Muhammed e ve İslam Dini ne olan bağlılık artmıştır. c) Savaş sonunda elde edilen ganimetlerin paylaşımı, bundan sonraki ganimet paylaşımlarına örnek olmuştur. (1/5 Hazineye, 4/5 savaşa katılanlara verilirdi.) d) Medine Sözleşmesi ne uymayan bazı Yahudi Kabileleri Medine den kovulmuştur. ò Bedir Savaşı nda esir alınan zenginler kurtuluş parası ödeyerek serbest kalırken okumayazma bilen esir Mekkelilerin her birinin 10 Müslüman a okuma-yazma öğretmek koşulu ile serbest bırakıldıklarını... UHUD SAVAŞI (625) Nedeni: Mekkelilerin Bedir yenilgisinin öcünü almak istemeleridir. ò Müslüman kuvvetlerin üstün olduğu bir sırada, yerlerinden ayrılmamaları konusunda kesin emir verilmesine rağmen Müslüman okçuların yerlerini terk etmeleri yüzünden Müslümanların kayıpları ile sonuçlanmıştır. ò Mekkeliler, Müslümanları yendikleri düşüncesi ile Mekke ye çekilirken Hz. Muhammed bu yenilginin etkisini azaltmak düşüncesiyle bir süre Mekkelileri takip etmiştir. Sonuçları: 1. Hz. Muhammed e itaat daha da artmıştır. 2. Düşmanca tavır takınan bazı Yahudi kabileleri Medine den çıkarılmıştır. ò Hz. Muhammed in bu savaşta yaralandığını, amcası Hz. Hamza nın ise şehit düştüğünü... HENDEK SAVAŞI Nedeni: Mekkelilerin, Müslümanlığın yayılışını engellemek için Müslümanlara karşı yaptıkları son saldırı savaşıdır. ò Hz. Muhammed bu savaşta İranlı Selman-ı Farisi nin önerisi doğrultusunda Medine nin saldırıya açık yerlerini hendekle çevirerek Medine de savunma savaşı yapmıştır. ò Hendeği aşamayarak başarısız olan Mekkeliler, Medine önlerinden çekilmek zorunda kalmışlardır. Sonuçları: 1. Mekkelilerin saldırı gücü kırılmıştır. Bundan sonra Mekkeliler savunmada kalırken saldırı (taarruz) sırası Müslümanlara geçmiştir. 2. Mekkelilerle iş birliği yapan Yahudiler Medine'den çıkarılmıştır. 3. İslamiyetin Medine dışında yayılması hızlanmıştır. HUDEYBİYE BARIŞI Hz. Muhammed, Müslümanlar ile Kabe yi ziyaret için Mekke ye doğru yola çıkmışlardı. Hudeybiye ye geldiklerinde Hz. Osman, Mekkelilere elçi olarak gönderilerek amacının sadece hac ziyareti olduğunu bildirmişti. Yapılan görüşmeler sonunda Hudeybiye Antlaşması yapılmıştı. Buna göre; 1. İki taraf 10 yıl savaş yapmayacak, 2. Reşit olmayan bir Mekkeli, Müslüman olsa bile Mekke ye geri verilecek, Mekke ye sığınan bir Medineli ise geri verilmeyecektir, 3. İsteyen Arap kabileleri, Mekke ve Medine ile antlaşma yapabilecek. Ancak taraflar anlaşma yaptıkları kabilelere yardım etmeyecek, 4. Müslümanlar O yıl Kabe yi ziyaret etmeyecek, ertesi yıl 3 gün Kabe yi ziyaretlerine izin verilecekti. Önemi: a) Mekkeliler bu yolla Müslümanların varlığını Resmen ve Hukuken tanımışlardır. b) Müslümanlar Mekkelilere karşı kendilerini 10 yıl güvence altına almışlardır. c) Antlaşma Müslümanların aleyhine algılanmış ise de bundan en çok Medine ye alınmayan genç Müslümanların Mekkelilere saldırması yüzünden Mekkeliler zarar görmüş ve itiraz etmişlerdi. Bu da Hz. Muhammed in iyi bir diplomat ve devlet adamı olduğunu ortaya koymuştur. Bilgi Köşesi gamberliğinin 13. yılında 23 Eylül 622 yılında gerçekleşmişti. Hz. Muhammed den özlü sözler: Alimlere sorun, hekimlerle konuşun ve fakirlerle oturun. Bir baba, çocuğuna güzel terbiyeden daha iyi miras bırakamaz. Cennet annelerin ayakları altındadır. Bir insanın gerçek zenginliği, onun bu dünyada yaptığı iyiliklerdir. Bir Müslüman ın diktiği ağaçtan veya ektiği ekinden insan, hayvan ve kuşların yedikleri şeyler, o Müslüman için birer sadakadır. Eller üç kısımdır; Alan el, veren el ve tutan el. Bunların en iyisi veren eldir. İnsanların en hayırlısı, ahlakı en güzel olanıdır. Küçük çocuğu olan, onun hatırı için çocuklaşsın. Çin de bile olsa bilgiyi arayın, gidin elde edin. Evlat kokusu, cennet kokusudur. Erdemin en büyüğü, seninle ilişkilerini kesene iyilik etmen, senden esirgeyene vermen, sana kötülük edeni bağışlayıp, dost elini uzatmandır. İnsan dilinin altında gizlidir.. ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) 107

6 ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) Bilgi Köşesi NOTLARIM İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) HAYBER'İN FETHİ (629) Nedeni: ò Yahudilerin Müslüman tüccarlara zarar vermeleridir. ò Hz. Muhammed bu nedenle 10 gün süren kuşatma sonunda Hayber i fethetmiştir. Önemi: ò Şam ticaret yolu güvenlik altına alınmıştır. MUTE SAVAŞI (629) Hz. Muhammed in katılmadığı, Müslümanlar ile Bizanslılar arasındaki ilk savaştır. Müslümanlar ağır kayıplar verip yenilmiş olmalarına rağmen Halid bin Velid, orduyu toparlamış ve Medine ye getirmiştir. HUNEYN SAVAŞI (630) ò Putperest Arap kabilelerinin Müslümanlara karşı Huneyn de toplanmaları üzerine yapılan savaş, Müslümanların zaferi ile sonuçlanmıştır. ò Bu zafer, putperestlerin umutlarını kırmıştır. TAİF SEFERİ (630) Hz. Muhammed Huneyn de yenilen putperestlerin Taif e sığınmaları üzerine şehri kuşatmış, ancak fethedememiştir. Taifliler ertesi yıl kendiliklerinden İslamiyet i kabul etmişlerdir. TEBÜK SEFERİ (631) ò Hz. Muhammed in son seferidir MEKKE'NİN FETHİ (629) ò Hudeybiye Barışı nın Mekkeliler tarafından bozulması üzerine Müslümanlar, Mekke üzerine yürüyerek fazla bir direnişle karşılaşmadan Mekke yi fethetmişlerdir. ò Kabe deki putlar kırdırılarak putperestliğe büyük bir darbe vurulmuştur. ò Mekkelilerin bağışlanması İslamiyet in Mekke de hakim olmasını sağlamıştır. Hz. Muhammed Medine ye geri dönmüştür. ò Bizanslıların, Arabistan a saldıracakları söylentileri üzerine sefer düzenlenmiştir. Ancak Tebük e gelindiğinde söylentilerin doğru olmadığı görülmüştür. ò Bu sefer İslamiyet in Gassaniler arasında yayılmasını sağlamıştır. ò Bu seferin Arap yarımadası dışında yapılan ilk sefer olduğu ileri sürülmüştür. VEDA HACCI VE HZ. MUHAMMED'İN ÖLÜMÜ (632) ò Hz. Muhammed, kalabalık bir Müslüman kafilesi ile Kabe ye gitmiş, burada verdiği hutbede Müslümanlara veda etmişti. Bu yüzden haccına Veda Haccı, hutbesine de Veda Hutbesi denmiştir. ò Medine ye döndükten sonra hastalanan Hz. Muhammed 8 Haziran 632 de Medine de vefat etmiştir. ò Hz. Muhammed in Medine de mezarının bulunduğu yere Ravza ül Mutaharra denildiğini

7 Hz. Muhammed in Veda Hutbesinde ò Allah tan başka ilah olmadığını, ò Kur an ın tamamlandığını, ò Kan davalarının yasak olduğunu, ò Bütün Müslümanların kardeş olduğunu, ò Kadınlara ve kölelere iyi davranmaları gerektiğini bildirdiğini... DÖRT HALİFE DEVRİ ( ) ò Hz. Muhammed in ölümünden sonra İslam Devletini yönetenlere Halife denmiştir. ò İslam ileri gelenleri tarafından seçilen İlk Dört halife sırası ile; Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali dir. ò Dört Halife döneminde Halifelerin seçim yolu ile iş başına geldikleri için bu döneme Cumhuriyet Devri denildiğini... ò Dört Halife dönemine aynı zamanda Olgun Halifeler anlamına gelen Hulafa-i Raşidin Devri de denildiğini... HZ. EBUBEKİR DEVRİ ( ) 2. Yemen yörelerinde ortaya çıkan Yalancı (sahte) Peygamberler i ortadan kaldırarak bu sorunu çözdü. 3. Sasanilerin elindeki Hire yi alarak İslamiyet in Irak a doğru yayılmasını sağladı. 4. Yermük Savaşı: Suriye de, Bizans ordusu ağır bir yenilgiye uğratıldı. Fetihlerin önü açıldı. 5. Hz. Muhammed in Vahiy katiplerinden Zeyd bin Sabit in başkanlığında bir bilim kurulu aracılığı ile ayetleri bir araya getirterek Kur an ı kitap haline getirtti. ò Hz. Ebubekir in mezarının Hz. Muhammed in yanında Ravza ül Mutahhara da olduğunu... HZ. ÖMER DEVRİ ( ) 1. Hz. Ömer Devri, doğruluk ve adalet dönemi olarak tanındığı gibi fetihlerin yoğun olduğu, devlet teşkilatlanmasının başladığı bir dönem özelliği göstermiştir. 2. Suriye nin Fethi: Bizanslılarla yapılan savaşlar sonunda Şam ın fethedilmesi ve Ecnadeyn Savaşı ile Suriye nin fethi tamamlandı. 3. İran ın Fethi: Az sayıdaki Müslüman kuvvetleri Köprü Savaşında Sasanilere yenilmesine rağmen savaşlara devam edildi. Kadisiye, Celule ve Nihavend savaşlarında Sasaniler yenilgiye uğratılarak İran ın fethi tamamlandı. Bilgi Köşesi Hz. Ömer in Kudüs ü Fethi İngiliz tarihçi ve Ortadoğu uzmanı Karen Armstrong, Holy War (Kutsal Savaş) adlı kitabında, Hz. Ömer'in Kudüs fethini şöyle anlatır: "Halife Ömer Kudüs'e beyaz bir devenin üzerinde girdi, yanında ise kentin Yunan yöneticisi Başrahip Sophronius vardı. Halife kendisinin öncelikle Tapınak Tepesine (yıkık olan Hz. Süleyman mabedinin yerine) götürülmesini rica etti ve dostu Hz. Muhammed'in Gece Yolculuğu'nu (Mirac) yaptığı bu noktada eğildi ve dua etti. Başrahip bu sahneyi dehşet içinde izliyordu... "Son Günler"in artık yaklaştığını sanmıştı. Daha sonra Halife Ömer Hıristiyan tapınaklarını görmek istedi ve tam Kutsal Mezar Kilisesi'ne gittiğinde, namaz vakti geldi. Başrahip kendisini kibarca namazını bu kilisede kılmaya davet etti, ama Halife Ömer bu teklifi kibarca reddetti. Eğer bu kilisede namaz kılarsa, sonra bazı Müslümanların bu olayı anıtlaştırmak amacıyla buraya bir cami inşa etmek isteyebileceklerini, bunun ise Kutsal Mezar Kilisesi'nin yıkılması anlamına geleceğini izah etti. Bu nedenle Halife kiliseden çıkıp biraz daha ilerdeki bir noktada namazını kıldı; nitekim bugün tam bu noktada, Kutsal Mezar Kilisesi'nin tam karşısında Halife Ömer'in adına inşa edilmiş küçük bir cami bulunmaktadır. ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) 1. Hz. Muhammed in ölümünden sonra ortaya çıkan karışıklıkları önledi İslamdan dönmek isteyenleri, vergi vermek istemeyenleri cezalandırdı. İslam Devletini dağılmaktan kurtardı. 4. İran ı fetheden İslam orduları Azerbaycan ı aldılar. 5. Müslüman Araplar ile Türkler arasındaki ilk ilişkiler tüccarlar aracılığı ile bu dönemde başlamıştır. 109

8 ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) Bilgi Köşesi HZ ÖMERİN ADALETİ Hz Ömer in tayin ettiği valilerden biri, Cuma hutbesi esnasında Hz Ömer i öyle över ki, bir Sahabi dayanamaz, kalkar, valiye müdahale edip, onu susturmaya çalışır Namazdan sonra durum Hz Ömer e iletilir Halifenin emriyle valiye karşı gelen adam yakalanıp bir suçlu gibi götürülür Suçlu kabul edilen Sahabi, Hz Ömer in huzuruna girince selam verir Hz Ömer, hiddetinden selama karşılık vermez. Onu azarlar Bunun üzerine sahabi: - Ya Ömer! Ben bir suç işlediysem, sen iki suç işledin, deyince hiddeti birden kaybolan Hz Ömer: - Nedir benim o iki suçum? - Allah ın selamını verdim de çok hiddetlendiğin için almadın. Vacibi terk ettin Bu bir Suçluyu dinlemeden tek taraflı hüküm verdin Bu da iki Hatasını anlayan Hz Ömer, olayı anlatmasını isteyince, Sahabi: - Tayin ettiğin vali, hutbede seni öyle övdü, öyle övdü ki bu söz, cemaatin üzerinde sanki fazilet yönünden senin Hz Ebubekir den daha üstün olduğun izlenimini bıraktı İşte bu yanlış düşünceyi zihinlerden silmek için müdahale ettim Halbuki sen fazilet yönünden Hz Ebubekir in yarısı kadarsın Hz Ömer, - Neden? Sahabi: - Peygamberin orduya yardım İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) 6. Mısır ın Fethi: İslam orduları Bizanslılarla yaptıkları savaşlar sonunda Mısır ın fethini tamamladı. Böylece Müslümanlar ilk kez Kuzey Afrika nın fethine girişmiş oldular. ò Müslümanlar, Hıristiyanlar ve Yahudiler'ce Kutsal sayılan Kudüs ün, Hz. Ömer tarafından Kudüs Patriği'nden teslim alındığını Fetihlerle devletin sınırlarının bir hayli genişlemesi üzerine devlet teşkilatlanması zorunlu hale gelmiş, ilk idari bölünmeler bu dönemde başlamış, illere valiler gönderilmiştir. 8. İlk adli (yargı) teşkilatlanma bu dönemde başlamış, illere yargı işlerine bakan Kadılar tayin edilmiştir. 9. İlk düzenli ordu ve ordugahlar kurulmuştur. 10. Maliye ye önem verilmiş, vergiler yeniden düzenlenmiş, Beyt ülmal denilen ilk hazine oluşturulmuştur. 11. Hicri Takvim düzenlenmiştir. 12. Askeri amaçlı ilk divan (Divan ül Cünd) ve askeri posta örgütü oluşturulmuştur. 13. Hz. Ömer vergisinin indirilmesini isteyen bir kişi tarafından öldürülmüştür. HZ. OSMAN DEVRİ ( ) 1. Bu devir fetihlerin yoğun olarak sürdüğü bir devir olduğu gibi Ümeyye (Emevi) soyundan gelenleri devletin önemli makamlarına getirerek kayırdığı gerekçesiyle Müslümanlar arasında ilk kırgınlıkların, küskünlüklerin ortaya çıktığı dönem özelliği de göstermiştir. 2. Bizanslılardan Trablusgarp ve Tunus fethedilmiş, İslamiyet Berberiler arasında yayılmıştır. 3. Bizanslılarla savaşlar sürmüş İslam orduları Kayseri ye kadar ilerlemiştir. 4. İran ın fethine devam edilmiş, Horasan ve Harzem yöreleri alınmıştır. 5. Gürcistan ve Azerbaycan ın fethi tamamlanmış, Kafkaslara kadar gelinerek Hazar Türkleri ile komşu olunmuştur. 6. Türkler ile Müslüman Araplar arasında ilk çatışmalar bu dönemde başlamıştır. 7. Kıbrıs Adası fethedilmiştir. 8. İlk İslam donanması oluşturulmuş, Antalya- Finike açıklarında Zatü s Savari Savaşı nda Bizanslılara karşı ilk deniz zaferi elde edilmiştir. 9. Kur an bu dönemde çoğaltılarak Kahire, Basra, Kufe ve Şam gibi önemli İslam merkezlerine gönderilmiştir. ò Bu düzenlemenin Kur anın özgün biçiminin korunmasına yönelik olduğunu Hz. Osman yarattığı kırgınlıklar sonucu bir grup Müslüman tarafından öldürülmüştür. HZ. ALİ DEVRİ ( ) 1. Fetihlerin durduğu iç çekişmelerin yoğun olduğu Müslümanlar arasında ilk çatışma ve savaşların yaşandığı ilk ayrılıkların ortaya çıktığı bir devir özelliği göstermiştir. 110

9 2. Cem el Vakası (Deve Olayı): (656) Hz. Osman ın katillerini bulmadığı gerekçesi ile Hz. Ali nin halifeliğine karşı çıkan Hz. Aişe, Talha ve Zübeyr gibi İslam ın ileri gelenleri ile Hz. Ali kuvvetleri arasındaki bir çatışmadır. Çatışma, Hz. Ali nin üstünlüğü ile sona ermiş, Talha ve Zübeyr ölmüştür. Çatışma Hz. Aişe nin bindiği deve etrafında olduğundan tarihe de Deve Olayı adı ile geçmiştir. Hz. Ali bu olay sonrası devlet merkezini Medine den Kufe ye taşımıştır. ò C em el Vakasındaki Hz. Aişe nin Hz. Ebubekir in kızı ve Hz. Muhammed in eşi olduğunu Sıffın Savaşı ve Hakem Olayı: (657) Hz. Ali nin, Hz. Osman ı öldürenleri koruduğunu ileri süren Şam Valisi Muaviye ile Hz. Ali kuvvetleri arasındaki savaştır. Savaş Hz. Ali nin üstünlüğü ile sürerken Mısır Valisi Amr Bin As, Muaviye ye Kur an yapraklarını askerlerinin mızraklarına takmasını önermiştir. Hz. Ali bunun bir hile olduğunu belirtti ise de askerleri Kur ana karşı savaşmak istemediler ve halifelik sorunu Hakemlerin kararına bırakıldı. EMEVİLER DEVRİ ( ) 1. Hz. Ali nin şehit edilmesinden sonra Muaviye nin Halifeliğine karşı Kufeliler Hz. Ali nin büyük oğlu Hz. Hasan ı Halife seçmişlerdi. Ancak Hz. Hasan, Müslümanlar arasında kan dökülmesin gerekçesi ile Muaviye ile anlaşarak Halifelikten vazgeçmişti. Muaviye Hz. Hasan ın ölümü üzerine yerine kimseyi seçmeyeceği konusunda söz vermesine rağmen sözünde durmayarak oğlu Yezid i Halife tayin etmiş, böylece Halifelerin seçimle iş başına gelmeleri son bulmuş, Halifelik babadan oğla geçen Saltanat a dönüşmüştür. Emevi (Ümeyye) soyundan gelen Muaviye nin halifeliği ile Emevi Hanedanı devri başlamış oldu. 2. Devlet merkezi Kufe den Şam a taşınmıştır. Bilgi Köşesi ediniz! emri karşısında sen servetinin yarısını getirmiştin Hz Ebubekir ise servetinin tamamını getirmiş ve Ashabın gözlerini yaşartmıştı Bunun üzerine Hz Ömer, o kişiden özür dileyip dua istedi ve onu serbest bıraktı Böyle konuşan valiyi ise hemen görevden azletti ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) Muaviye nin hakemi Mısır Valisi Amr Bin As ın Hz. Ali nin hakemi Musa Bin El Eşari ye karşı burada da hileye başvurması halifelik sorununu çözmediği gibi daha da karışık hale getirmiş ve Müslümanlar arasında ilk ayrılıklara yol açmıştır. Müslümanlar: a) Hz. Ali taraftarları (Şiiler denmiştir), b) Muaviye taraftarları (Emeviler) c) Hz. Ali ve Muaviye den ayrılanlar (Hariciler) olmak üzere 3 gru ba ayrılmışlardır. 4. Hariciler tarafından düzenlenen suikastlarda, Muaviye ve Amr Bin As kurtulurken, Hz. Ali şehit düşmüştür. Hz. Ali nin ölümü ile de Dört Halife Devri son bulmuştur. ò İlk dört halifeden yalnızca Hz. Ebubekir in eceli ile öldüğünü, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali nin değişik nedenlerle de olsa suikast sonucu öldürüldüklerini İstanbul un kuşatılması (668 ve 674): 1.si karadan diğeri denizden olmak üzere iki kez kuşatılmış ancak sonuç alınamamıştır. 1. Kuşatmaya katılan Hz. Muhammed in sancaktarı Hz. Eyüp şehit düşmüştü. (İstanbul un fethinden sora mezarı bulunarak üzerine Eyüp Sultan Türbesi diye tanınan türbe yapılmıştır.) 4. Kerbela Olayı (680): Muaviye nin, oğlu Yezid i halife olarak yerine getirtmesi üzerine Kufeliler Hz. Ali nin küçük oğlu Hz. Hüseyin i halife ilan etmek için Kufe ye çağırdılar. Halife Yezid kuvvetleri, Hz. Hüseyin in Kufe ye gitmesini engellemek için Kerbela denilen yerde Hz. Hüseyin ve yakınlarını öldürmüşlerdir. Bu olay Müslümanlar arasındaki ayrılıkların keskinleşmesine ve yüzyıllarca süren büyük tepkilere yol açmıştır. 111

10 ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) Bilgi Köşesi Hz. Ali den öğütler Aç kalmak, alçalmaktan hayırlıdır. Tamah seni kul etmesin, Allah seni hür yarattı. Çalışıp bir şey elde edemeyen kişi, oturunca hiç bir şey elde edemez. Akıl gibi zenginlik, cehalet gibi yoksulluk yoktur. Ahlaka uymak bir kazanç, danışmak bir güçtür. Yaptığı zulümlerden vazgeçip hakları sahibine vermekten daha üstün adalet olamaz. Akıl gibi mal, iyi huy gibi dost, ahlak gibi miras, ilim gibi şeref olmaz. Ahmak, her lafın başında yemin eder. Affedilmeyecek günah, insanların birbirine olan zulmüdür. Açık kalpli mert düşman, içinden pazarlıklı dosttan iyidir. Asıl yetimler, anadan ve babadan yoksun olanlar değil, akıldan yoksun olanlardır. Bir insana başkaları yanında verilen öğüt, öğüt değil, hakarettir. Cahiller çoğalınca, bilginler garip olurlar. Dostunun düşmanını, kendine dost seçme. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) 5. Hz. Ömer devrinde başlayan Hz. Osman döneminde sürdürülen Kuzey Afrika nın fethine devam edilmiş Cezayir ve Fas (Mağrip) Bizanslılardan alınarak Kuzey Afrika nın fethi tamamlanmıştır. 6. Tarık Bin Ziyad, Cebelitarık (Septe) boğazını geçerek ilk kez Avrupa kıtasına girmiş, Vizigot Krallığını Kadiks Savaşı nda (711) yenmiş ve İspanya fethedilmiştir. Arapların İspanya ya Endülüs dediklerini Puvatya Savaşı (732): Fransa topraklarına giren Müslümanlar ile Franklar arasında yapılmıştır. Müslümanlar başarılı olamayarak İspanya ya geri çekilmişlerdir. Puvatya Müslümanların batıda ulaştıkları son yer olmuştur. 8. Müslüman Araplar, Türkler (Türgişler) arasında büyük savaşlar olmuş, Emeviler Buhara ve Türkistan yörelerini ele geçirmişlerdir. 9. Halife Abdülmelik döneminde Arapça'nın resmi dil ilan edilmesi Arapça'nın hızla Müslümanların yaşadığı bölgelere yayılmasına yol açmıştır. 10. Abdülmelik döneminde Dinar adı ile ilk İslam parası bastırılmıştır. 11. Emevilerin yıkılış nedenleri: a) Irkçı Arap politikası izlemeleri, b) Arap olmayan Müslümanlara Mevali (Köle) diyerek aşağılamalarına duyulan tepkiler, c) Hz. Ali taraftarları ile Abbas oğullarının Emevi Hanedanına karşı olmaları, d) Fetihlerin durması ile iç karışıklıkların artması. 12. Abbasoğulları adına hareket eden Horasanlı Ebu Müslim in Emevi Hanedanını yıkması ile bu devir sona ermiştir. ENDÜLÜS EMEVİLER ( ) 1. Abbasi hanedanının egemenliğini kabul etmeyen Emevi soyundan gelen Abdurrahman ın merkezi Kurtuba olmak üzere İspanya da kurduğu devlettir. 2. Endülüs Hükümdarları zamanla Halife unvanını kullanmışlardır. Böylece İslam tarihinde aynı zamanda Bağdat ta Abbasi, Tunus da Şii Fatimi ve İspanya da Endülüs Emevi Halifeleri olmak üzere üç halife ortaya çıkmıştır. Bu durum halifeliğin devlet başkanlığı olduğunun açık bir göstergesidir. 3. Taht sorunları ve iç karışıklıklar yüzünden güçlerini kısa sürede kaybetmişler İspanyollar tarafından yıkılmışlardır. İspanya da Tavaif-i Mülük denilen küçük devletler ortaya çıkmıştır. 4. Beni Ahmer Devleti ( ): İspanya daki son İslam varlığı Gırnata daki Beni Ahmer Devleti olmuştur. 5. İspanyollar, Kastilya Kraliçesi ile Aragon Kralı nın evlenmesi ile siyasi birliklerini sağladıktan sonra bu devlete son vermişlerdir. 112

11 Müslüman ve Yahudilerin II. Bayezıd döneminde Oruç Reis ve Barbaros Hayrettin Paşa nın gayretleri ile Osmanlı ülkesine getirilerek yerleştirildiklerini... ò Emevilerin ırkçı Arap politikası ve Türk ül- ò Abbasilerin, Emevilerin izlediği ırkçı Arap politikaları terk etmeleri, ò Türklerin Emir ül Ümeralık gibi ordu komutanlığı ve devlet yönetiminde önemli görevlere getirilmeleri, ò Türklerden özel ordular kurmaları ve "Avasım İlleri" adı verilen Maraş Diyarbakır, Malatya ve Adana yörelerindeki Bizans sınırına yerleştirilmeleri ò "Samerra" gibi şehir kurmaları Türkler ara- El Hamra Sarayı ABBASİLER DEVRİ ( ) sında İslamiyet'in hızla yayılmasında etkili olmuştur. Bilgi Köşesi İlk Halifelerden Öğütler: Fazilet, en iyi maldır. Cömertlik en güzel mücevherdir. Akıl, en güzel ziynettir. İlim, en şerefli meziyettir. Öldükten sonra yaşamak isterseniz, kalıcı bir eser bırakın. Faziletlerin başı ilimdir. Sevgiliye verilen en büyük hediye Sadakattir. Geçimimizi sağlayacak bir sanat, dilenmekten daha iyidir. Cömertlik olmayınca zenginliğin faydası olmaz. Adalet olmadıkça yönetimin faydası olmaz. İlmin olmadıkça, erdemin faydası olmaz. ò Türklerden özel ordular kurmaları ve Avasım illeri adı verilen Maraş, Diyarbakır, Malatya ve Adana yörelerindeki Bizans sınırlarına yerleştirilmeleri, ò Samerra gibi Türkler için şehirler kurmaları Türkler arasında İslamiyet in hızla yayılmasında etkili olmuştur. Eğer ararsak kendimize kolayca düşman bulabiliriz, ama ne kadar ararsak dost bulmak kolay değil. En cömert insan, muhtaçken verebilendir. Servetin esiri olmayınız. Yoksa o sizi isyana sevk eder. Yüksekliği istedim, onu alçak gönüllükte buldum. Samerra Cami 1. Emevi hanedanının yıkılmasından sonra devletin başına Hz. Muhammed in amcası Abbas ın soyundan gelenler geçtiği için bunlara Abbasiler denmiştir. 2. Devletin kurucusu Ebu l Abbas Abdullah tır. En parlak dönemleri ise Harun Reşid ve oğulları dönemidir. 4. Abbasiler döneminde fetihler yavaşlamış, İslam uygarlığı ise en parlak dönemini yaşamıştır. Eski Yunan klasikleri Arapça'ya çevrilerek medreselerde ders kitabı olarak okutulmuştur. 5. Büyük Selçuklu vezirlerinden Nizam ülmülk dünyanın ilk üniversitesi sayılan Nizamiye Medresesini Bağdat ta açtırmıştır. Dostuna dost ol ve bütün dostlarını hukukta eşit tut. Doğruluk emanet, yalan hıyanetliktir. Ahmakla dostluktan çekin, zira iyilik edeyim derken çok defa kötülük eder 113 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) kelerini ele geçirmek istemeleri yüzünden olumsuz olmuştu. Müslüman Araplar ile Çinliler arasında yapılan Talas Savaşı'nda (751) Karluk Türkleri'nin Arapların yanında yer almaları bu savaşın Araplar tarafından kazanılmasında etken olmuş, bu olaydan sonra Türkler arasında İslamiyet in yayılmaya başladığı görülmüştür. ÜNİTE 4 3. Abbasi-Türk ilişkileri: ò İspanya da büyük baskılar altında yaşayan

12 ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) Bilgi Köşesi HALİFE HARUN REŞİD DEN *Halîfe Hârûn Reşîd bir gün Behlül Dana ile sohbet ederken; -Ey Behlül! Sana sarayımda bir oda ve hizmetçiler vereyim. Yeter ki bu eski elbiselerden kurtul. Yenilerini giy. İnsanlar arasına karış, der. Bunun üzerine Behlül; Müsâde ederseniz bir danışayım, cevabını verir. Halîfe; Kime danışacaksın, kimsen yok ki? diye cevap verince. Behlül de; Ben danışacağım yeri biliyorum, der ve Halifenin huzurundan ayrılır. Hârûn Reşîd arkasından adamlar salıp danışacağı yeri öğrenmek ister. Behlül gide gide şehir dışında bir mezbahaya ulaşır. Başını eğip bir şeyler dinlermiş gibi yapar. Kendi kendine bir şeyler söylenir. Daha sonra oradan ayrılır. Halifenin adamları ondan önce saraya dönüp hâdiseyi halîfeye bildirmişlerdir. Behlül huzûra girince, halîfe Hârûn Reşîd ona; Ey Behlül! Söyle bakalım vereceğin cevâbı, diye sorar. Behlül; Danıştım efendim. Lâkin insanlar arasına karışmam mümkün değil, der. Halîfe ; Ey Behlül! Sen gidip çöplere danışmışsın, haberim oldu, der. Behlül de; Doğru söylüyorsun, çöplere danıştım. Onlar da bana Ey Behlül! Biz de vaktiyle en güzel ve nefis yiyecekler idik. Bütün güzellikler bizde idi. Sevgi ve itibarımız çoktu. Ne zaman ki insanlar arasına karıştık. İşte bu hâle geldik. Çöpe atıldık. Sen de sakın insanların arasına karışma, dediler. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) Nizamiye Medresesi 6. Başkent Bağdat a taşınmış, Vezirlik makamları oluşturularak Divan Örgütü son biçimini almıştır yüzyıldan itibaren Türklerin yönetimdeki etkileri artmaya başlamıştır. Önce Gazneli Sultan Mahmut, daha sonra Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey Abbasi Halifesi'ni Şii Büveyhoğulları tehlikesinden korumuşlardır. 8. Emir ül Ümeraların Halifeyi dinlemeyerek başlarına buyruk hareketleri Abbasi Devleti nin parçalanmasını hızlandırmış ve Abbasi toprakları üzerinde Tavaif-i Mülük adı verilen devletler ortaya çıkmıştır. Bunlar: a) Mısır da; Tolunoğulları ve Akşitler, b) Kuzey Afrika da Ağlebiler, c) Irak ve İran da; Büveyhoğulları, d) Maveraünnehir de; Samanoğulları, e) Horasan da; Tahiriler, 9. İlhanlı hükümdarı Hülagu Han 1258 de Bağdat ı ele geçirerek Abbasi Devleti ne son vermiştir. Moğollardan kaçabilenler Mısır a giderek Memlüklülere sığınmışlardı. Memlük Sultanı Baybars; a) Halifenin dini gücünden yararlanmak, b) Tüm Müslümanları Memlük Devleti nin etrafında toplamak amacıyla Muntasır ı Halife ilan etmiştir. Bu durum Yavuz Sultan Selim in 1517 de Mısır ın fethine kadar sürmüştür. Moğolların Bağdat ı yakıp yıktıkları, Bağdat kütüphanesindeki on binlerce kitabın bir kısmını yakarak bir kısmını Fırat Nehri ne atarak büyük kötülüklerde bulundukları, atılan kitaplar yüzünden Fırat Nehri nin suyunun dahi görülmediği ileri sürülmüştür. II. KONU İSLAM KÜLTÜRÜ ve UYGARLIĞI İslamiyet fetihlerle çok geniş alana yayılmış bu durum farklı kültürlerle karşılaşmasına yok açmıştır. ò Abbasiler Dönemi'nde Eski Yunan eserleri Arapçaya çevrilmiş, medreselerde ders kitabı olarak okunması sağlanılmıştır. ò Hint Uygarlığı'ndan özellikle matematik ve astronomi alanında yararlanıldığı gibi Hint rakamları Arapçaya çevrilmiş, coğrafya, tıp ve eczacılık gibi alanlarda da yararlanılmıştır. ò Çinlilerden kağıt yapımını öğrenmişler, kağıt yapım imalathaneleri kurmuşlardır. DEVLET TEŞKİLATI ò Hz. Muhammed in Medine de temellerini attığı devleti ölümünden sonra yönetenlere Halife denmiştir. İlk dört Halife İslam ileri gelenlerinin oluşturduğu kurulca seçilmiştir. Halifelik Emeviler ile birlikte babadan oğla geçmek suretiyle saltanata dönüşmüştür. ò Hz. Ömer Dönemi'nde kurulan divan, Abbasiler Dönemi'nde geliştirilerek son şeklini almıştır. a) Divan-ı İnşa: Yazı işlerini yürütürdü. b) Divan-ı Ceyş: Askerlik işlerine bakardı. c) Divan-ı Beyt ülmal: Gelir ve giderlere bakardı. d) Divan-ı Mezalim: Adalet işlerini yürütürdü. e) Divanü l Darp: Devletin para basma işlemlerini yürütürdü. f) Divanü l Berid: Posta işlerine bakardı. - İslam devletinin ilk başkenti Medine idi. Hz. Ali döneminde Kufe, Emeviler döneminde Şam, Abbasiler döneminde ise Bağdat başkent olarak kullanılmışıtır. 114

13 ORDU ò Hz. Muhammed ve Hz. Ebubekir dönemlerinde daimi, düzenli bir ordu yoktu, eli silah tutan Müslümanlar savaşa katılırdı. ò Fetihlerin sürdürülmesi, güvenliğin sağlanması ve sınırların korunması amacı ile ilk düzenli ordu ve ordugahlar Hz. Ömer döneminde oluşturulmuştu. - En güçlü dönemine Emeviler döneminde ulaşılmıştı. Bu dönemde askere yalnızca Araplar alınırken, Abbasiler döneminde Türkler İslam ordularında önemli yer oluşturmaktaydılar. Komutanlarına Emir ül Ümera denirdi. - İlk İslam donanması Hz. Osman döneminde oluşturulmuş, Emeviler döneminde ise İstanbul u kuşatacak kadar güçlenmişti. Komutanlarına Emir ül Ma denirdi. - İslam devletinde savaş din adına yapılırdı ve buna Cihat veya Gaza denirdi. HUKUK İlk adli teşkilatlanma Hz. Ömer döneminde başlamıştır. Yargı işlerine kadı denilen kişiler bakardı. Kadılar yargıyı İslam hukukuna göre yapardı. İslam Hukukuna Fıkıh denirdi. MALİYE Devlet gelir giderlerine Hz. Ömer zamanında kurulan Beytü l Mal denilen hazine bakardı. Emevi halifelerinden Abdülmelik in Dinar adı verilen ilk İslam parasını bastırmasına kadar Sasani ve Bizans paraları kullanılmıştır. e) Ganimet: savaşlarda elde edilen malları 1/5i. (Hums-u Şeri) f) Maden, orman, tuzla ile gümrüklerden alınan vergilerdir. Toplanan vergiler savaş ve asker masraflarına, imar ve bayındırlık işlerine, memur maaşları ile yardıma muhtaç kişiler için harcanırdı. YAZI, DİL VE EDEBİYAT ò Temeli Nebatlılar ın yazısına dayanan Arap Alfabesi kullanılmıştır. Gerek Halife Abdülmelik in Arapça yı resmi dil ilan etmesi ve gerekse Kur'anın Arap harfleri ile yazılması ve dilinin Arapça olması nedeniyle Müslümanlığın yayıldığı yerlerde Arap Alfabesi ve Arapça da yayılmıştır. Bu durum diğer halkların kendi kimliklerini yitirmelerine neden olmuştur. ò İlk edebi eserler Hz. Muhammed in hayatını gelecek nesillere aktarmak amacıyla yazılan Siyer denilen eserlerdir. BİLİM VE SANAT ò Bilimler bir birlerini tamamlayan özellikler göstermekle birlikte incelediği alanlar göz önüne alınarak İslami (Dini) Bilimler ve Pozitif Bilimler (Fen Bilimleri ve Sosyal Bilimler) diye bölümlenmiştir. I. İslami (Dini) Bilimler: Kuran ı ve İslam Dini ni temel alan bilimlerdir. Bunlar; a) Tefsir: Kuran ı açıklayan ve yorumlayan bilgi dalıdır. bununla uğraşanlara Müfessir denmiştir. Bilgi Köşesi Bu sözlerdeki ince mânâları anlayan Hârûn Reşîd: "Haklısın." deyip düşüncelere dalar. Behlûl, bir gün Halife Harun Reşit ile karşılaşır. Kendisini tanıyan halife: Ey Behlûl! Nereden geliyorsun böyle? diye sorar. O, hiç düşünmeden: Cehennemden geliyorum cevabını verir. Harun Reşit, şaşırarak tekrar sorar: Ne işin vardı orada? Behlûl anlatır: Efendim; ateş lâzım olmuştu. Cehenneme gideyim de biraz isteyim dedim. Fakat oradaki memur bana: Burada ateş yoktur dedi. Nasıl olur, Cehennem ateş yeri değil mi? diye sorunca: Evet; gerçekten burada ateş yoktur. Her gelen, ateşini Dünyadan getirir» cevabını verdi. ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) ò Hazinenin başlıca gelirleri ise; a) Öşür: Müslümanlardan alınan toprak ve ürün vergisi. b) Haraç: Müslüman olmayanlardan alınan toprak ve ürün vergisi. c) Cizye: Müslüman olmayan erkeklerden askerlik karşılığı alınan vergidir. d) Zekat ve Sadaka: ilk dönemlerde hazineye bağlıydı. Sonra kişilere verilmiştir. b) Hadis: Hz. Muhammed in özlü sözlerini yorumlayan bilgi dalıdır. Kuran dan sonra ikinci ana kaynaktır. c) Fıkıh: İslam hukukudur. Bu bilgi dalı ile uğraşana Fakih denilmiştir. Bunların verdiği kararlara ise Fetva denildiği belirtilmiştir. (En ünlüleri dört mezhebin temsilcileri olan İmam Hanefi, İmam Malik, İmam Şafi ve İmam Hanbeli dir.) d) Kelâm: Allah ın birliği ve sıfatlarını, ahiret ile ilgili konuları akıl ve mantık yolu ile kanıtlamaya çalışan İslam Felsefesi bilgi dalıdır. (Farabi, İbn-i Sina, Gazali vb) e) Tasavvuf: Allah ı tanımayı ve ona kalp yolu ile yakınlaşmayı amaçlar. Dehşete kapılan Harun Reşit büyük bir üzüntüyle sordu: Behlûl! Ne yapayım ki, oraya ateş götürmeyeyim? Behlûl Dânâ, hızla uzaklaşırken haykırdı: Adâlet! Adâlet! Adâlet! 115

14 ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) Bilgi Köşesi NOTLARIM İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) II. Pozitif Bilimler (Sosyal ve Fen Bilimleri): ò Müslümanlar İran, Suriye, Mısır ve Orta Asya ya geldiklerinde Tarih, Coğrafya, Felsefe ile Matematik, Tıp, Astronomi, Fizik, Kimya ve Eczacılık gibi bilimlerle karşılaştılar ve onları Arapça'ya çevirdiler. ò Özellikle İslam Uygarlığı'nın oluşumunda Eski Yunan, Eski Hint, Süryani ve İran ın etkileri açıkça görülmüştür. ò Abbasiler döneminde bilimsel çalışmalara büyük önem verilmiştir. Vahiy yolu ile gelen ilk ayetin Oku, Hz. Muhammed in İlim Çin de de olsa onu alınız hadisinin, bilime ne kadar önem verildiğinin göstergesi olduğunu ò İslam Uygarlığı en büyük etkiyi Avrupa üzerinde göstermiştir. Avrupa bu dönemde Skolastik düşüncenin etkisi altında bilimsel çalışmalardan uzak bir konumdaydı. Özellikle İspanya nın fethinden sonra zengin İslam kültürü İspanya üzerinden Avrupa ya yayılmaya başlamıştı. Bir çok eser Arapçadan Latinceye çevrilmiştir. Tıp, Matematik, Astronomi, Felsefe, Kimya gibi alanlarda kendisini göstermiştir. Ayrıca Avrupalılar Romen rakamları yerine Arap rakamları kullanmaya başlamışlar, medreseleri örnek alarak üniversiteler kurmuşlar, kağıt yapımını Müslümanlardan öğrenmişlerdir. Haçlı Seferleri sırasında Müslümanlardan öğrendikleri barut Avrupa da Feodal Sistemin yıkılışına ortam hazırlarken pusula Büyük Coğrafya Keşiflerinde önemli rol oynamıştır. İslam Uygarlığı 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupa da başlayan Avrupa nın aydınlanması diye nitelendirilen Rönesans hareketine ortam hazırlamıştır. SANAT: İslam ın ilk dönemlerinde putları hatırlatmamak düşüncesi ile dince yasak olarak nitelendirilen resim ve heykel sanatı gelişmemiş daha çok mimari, hattatlık, minyatür, ebru ve çinicilik gibi süsleme sanatlarında gelişme görülmüştür. Özellikle Emeviler döneminden itibaren Batı da Hıristiyan sanatı ile boy ölçüşecek konuma ulaşılmıştır. Emeviler döneminde Şam da Ümeyye Camii, Kudüs te Kubbetü s Sahra ve Mescidi Aksa ile Abbasilerin Samarra da Ulu Camii, Mısır da Kayravan Camii, Endülüs Emevileri nde ise Kurtuba Camii ve El Hamra Sarayı oldukça ünlüdür. Binaların iç süslemelerinde ise hat sanatıyla arabesk denilen bitki motifleri ve geometrik şekillerden oluşan desen çalışmaları öne çıkmıştır. SOSYAL HAYAT: - Hz. Muhammed ve Dört Halife Dönemlerinde bütün Müslümanlar kardeştir ve eşittir anlayışı görülürken Emeviler, ırkçı Arap politikası izlemişler, Arap olmayan Müslümanlara Mevali (köle) diyerek aşağılamışlardır. İslam Devleti içinde yaşayan Müslüman olmayanlara Zımmi demişlerdir. Abbasiler'ın ırkçı Arap politikasını terk ederek İranlıları ve Türkleri devlet hizmetlerine getirmeleri ile Mevali kavramı ortadan kalkmıştır. Halk yaşadıkları ve yaptıkları işlere göre, askerler, memurlar, din adamları, tüccarlar ve zanaatkarlar ile tarımla uğraşan köylüler ve hayvancılıkla uğraşan göçer hayat süren bedeviler olarak isimlendirilmişleridir. EKONOMİ: Temel geçim kaynakları tarımdı. Hz. Ömer döneminde fetih edilen topraklar devlet malı sayılmakla birlikte işletme hakkı sahiplerine bırakılmıştı. (Ikta ve Tımar isteminin temeli). Tarımın gelişmesi için sulama kanalları açmışlardı. Eti, sütü, deri ve yününden yararlanmak için hayvancılığın gelişmesine de önem vermişlerdir İslam devletleri tarihi İpek ve Baharat Yolları'nın geçtiği bölgede de bulunduklarından ticaret yaşamında da çok ileri gitmişlerdir. İlk dönemde Kervan Ticareti yaygınken sınırlar geliştikten sonra devletlerarası ticarette gelişmiştir. ò Dokumacılığın Emeviler döneminde bir endüstri kolu olarak geliştiğini Biliyor muydunuz? 116

15 Devlet Yönetimi Hz. Muhammed Hz. Muhammed Cumhuriyet Devri (Seçim Var) Dört Halife Saltanat Emeviler Muaviye oğlu Yezid'i halife tayin etti Saltanat Abbasiler Divan Örgütü (Sasanilerden örnek alınmıştır) Başkent MEDİNE Hz. Ali Ü Küfe Şam Bağdat Ordu Adalet Ekonomik Hayat Devlet gelirleri Düzenli Ordu yok. Eli silah tutan her müslüman Adli sorunların devlet başkanına başvurularak çözülmesi isteniyordu. Kişi hak ve özgürlükleri devlet güvencesinde idi. Mekke Ü Ticaret Medine Ü Tarım Öşür Ganimet Zekat Hz. Ömer Ü İlk düzenli ordu Hz. Osman Ü İlk donanma Ordu ve donanma en güçlü Devri Akdeniz üstünlüğü sağlandı Türkler Arap ordu ve yönetimde görevlendirildi. Türkler için Samerra şehri kuruldu. (Savaşçı özelliklerinin kaybolmaması için) ve Avasım kentlerine yerleştirildi. Amaç: Yavaşlayan fetihleri Türkler sayesinde canlandırmak Hz. Ömer Ü Vilayetlere kadı tayin edildi. Kadı teşkilatı Harun Reşit, Bağdat kadısına (kadılar kadısı) ünvanını vererek ülküdeki bütün kadıları ona bağladı. Arabistan dışına yapılan seferler ve fetihler sonucunda ganimetlerle islam maliyesi ve askerler refaha ulaştı Hz. Ömer Döneminde Devlet hazinesi kuruldu Aynı Peygamberin ölümü üzerine başlayan ayaklanmaların nedeni zekatın, resmi memurlar tarafından toplanmasıdır. Gayrimüslimlerden Haraç ve Cizye adı altında vergi alınmaya başlanmıştır. Tarım - Ticaret İlk Arap Parası basıldı. ( Abdülmelik Döneminde) Aynı Zekat, kişilerin isteklerine bırakıldı Tarım - Ticaret Aynı Zekat, şahısların isteklerine bırakıldı. ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) Eğitim Öğretim İslamiyet yayılmaya başladığı sırada okuma yazma yok denecek kadar az. Okuma - Yazma oranı artış gösterdi. Okuma - Yazma oranı artış gösterdi. Abdülmelik Döneminde Arapça resmi dil ilan edilmiştir. Eğitim kurumlaştı. Medreseler açıldı. Klasik eserlerin (Yunan - Hint) Arapçaya çevrilmesi ile IX. yüzyıldan itibaren bir çeşit bilim kuruluşu olan özel toplantılar yapılmaya başladı. Özgür düşünce hayatı gelişti. (İslam Rönesansı) Sanat Resim ve Heykel yasaklanmıştır. Dini mimari mescit Aynı Dini, sivil mimari eserleri görülür. Emevi saraylarında insan figürünü esas alan kabartma ve heykellere rastanır. Abbasiler döneminde saraylarda kabartma ve heykeller bulunmaktadır. 117

16 ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) ETKİNLİK DOĞRU MU? YANLIŞ MI? Aşağıda verilen cümlelerin karşısına doğru ise (D) yanlış ise (Y) harflerini yazınız. 1. Arabistan'da İslam Devleti'nin kurulduğu sırada Avrupa, Kavimler Göçü ile parçalanmış durumdadır. 2. İslamiyetin yayılmasından önce Arabistan'da Sasaniler egemenlik kurmuşlardı. 3. Arap Alfabesi'nin temeli Nebatlıların yazısına dayanmaktadır. 4. Tarihte Hz. Hatice, Hz Ali, Hz. Zeyd ve Hz. Ebubekir'e ilk Müslümanlar denmiştir. 5. Hz. Mhumammed Hayber Kalesi'ni Mekkelilerden almıştır. 6. Hz. Ebubekir Yemen dolaylarında ortaya çıkan yalancı (sahte) Peygamberleri ortadan kaldırmıştır. I 7. Hz. Ömer döneminde ayetler toplatılarak Kur'an kitap haline getirilmiştir. 8. Arapça Emevi Halifesi Abdülmelik döneminde resmi dil olarak kullanılmaya başlanmıştır. 9. Hz. Muhammedin sözlerine kelam denmiştir. 10. İslam Devletlerinde askerliğe elverişli gayrimüslim erkeklerden askerlik karşılığı alınan vergiye "Cizye" denirdi. 11. Medineli Müslümanlarla, Mekkeliler arasındaki anlaşmazlıklar "Hakem Olayı" ile çözümlenmiştir. 12. İlk İslam donanması Hz. Osman Döneminde oluşturulmuş ve Kıbrıs fethedilmiştir. 13. Allahın Hz. Muhammed'e Cebrail aracılığı ile gönderdiğine inanılan emirlere "Hadis" denirdi. 14. Hz, Muhammed, Medine'de "Muhacirin" ile "Ensar" arasında " Kardeşlik Antlaşması" yapmıştır. 15. Kudüs, Halife Hz. Ömer tarafından Kudüs Patriği ile görüştükten sonra Müslümanlara geçmiştir. 16. Önemli Cünd şehirlerinden olan Kufe ve Basra İran'ın Fethi için kullanılmıştır. 17. İslam Uygarlığının oluşumunda Eski Yunan Hint, Süryani ve İran etkileri görülmüştür. 18. Müslümanlar için Kutsal olan "Allahın Evi" anlamında "Beytul'lah "da denilen" Kabe", Hz. İbrahim ve oğlu Hz. İsmail tarafından yapıldığı ileri sürülmüştür. 19. Tebük Seferin'de Bizans ordusu ağır bir yenilgiye uğratılarak Mısır fethedilmiştir. 20. Müslüman Araplar ile Türkler arasındaki ilk ilişkiler, Hz. Ömer Dönemi'nde başlamıştır. 118

17 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) ETKİNLİK 2 BOŞLUK DOLDURMA Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle doldurunuz. 1. Arabistan'ın İslamiyetin kabülünden önceki dönemine... devri denirdi. 2. Hz. Muhammed, Mekkeli Putperestlerle...Uhut ve... isimli savaşlarını yapmıştır. 3. Hudeybiye Barışı... ile Müşrikler arasında yapılmıştır. 4. Hz. Muhammed, Yahudilerin yaşadığı... Kalesini fethederek Şam ticaret yolunu güvence altına almıştır. 5. İslam devletinde ilk devlet teşkilatlanmasını... başlatmıştır. 6. Kur'an... döneminde çoğaltılarak Kahire, Medine, Şam, Küfe'ye gönderilmiştir. 7. İslam Devletinde hazineye... denmiştir. ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) 8. İlk İslam parası olan "Dinar" Emevi Halifesi... döneminde bastırılmıştır. 9. İslamların ilk dönemlerinde dince yasak olarak nitelendirildiği için... ve... sanatları fazlaca gelişememiştir. 10. İslam Hukukuna... denir. 11. Hz. Muhammed... ile birlikte 622'de Mekkeden Medineye Hicret etmiştir İslam Devletlerinde Müslümanlardan alınan toprak ve ürün vergisine... gayrimüslimlerden alınan topraktan alınan ürün vergisine ise... denir. 13. Hz. Muhammed'in son seferi Bizanslılara karşı yapılan... seferidir. 14. İstanbul, Müslümanlar tarafından ilk kez... döneminde kuşatılmıştır. 15. Hz. Muhammed, Medine'de yaşayan Müslümanlar, Yahudiler ve putperestleri de Medine'nin huzur ve güvenliğini sağlamak için... Sözleşmesini yaptırmıştır. 16. Müslümanlar Mısır'ı... dan fethederek, ilk kez Kuzey Afrika'nın fethine Halife... döneminde başlatmışlardır. 17. İslam Devletlerinin ticaret yaşamında ileri gitmelerinde... ve... yollarının önemi çok büyüktür. 18. Mute Seferi Müslümanların... yaptıkları ilk savaş olarak nitelendirilmiştir. 19. Mekkeliler... Antlaşması'nı imzalamakla Müslümanların siyasi varlığını... tanımışlardır Halifelilerden ve... çeşitli nedenlerle suikast sonucu öldürülmüşlerdir.. 119

18 ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) ETKİNLİK KLASİK SORULAR 1. İslamiyet'in yayılmasından önce Arabistan'da hangi devletler yaşamıştır? yazınız Hz. Ömer döneminde devlet teşkilatlanması yolunda neler yapılmıştır? Yazınız Hz. Osman döneminde Müslümanlar arasında kırgınlıkların ortaya çıkmasının nedeni nedir? Mevali ve Zimmı ne demektir? Yazınız Dört Halife döneminde aynı zamanda "Cumhuriyet Devri" denmesinin nedeni nedir? Yazınız Hz. Muhammed ve Hz. Ebubekir'in mezarlarının bulunduğu yere ne ad verilir? Yazınız Hz. Muhammed'in katılmadığı, Bizanslılarla yapılan ilk savaş hangisidir? Nasıl sonuçlanmıştır? Hicri Takvim hangi halife tarafından düzenlenmiştir? Takvimin başlangıcı olarak hangi olay alınmıştır? Müslümanlar, İspanya'nın fethi ile ilk kez Avrupa'ya hangi dönemde geçmişlerdir

19 10. Kuzey Afrika'nın fethini başlatan kimdir? ve kimler tarafından tamamlanmıştır? İslam Devletinde ilk Divan kim tarafından hangi amaç ve hangi isimle oluşturulmuştur? Yemen dolaylarında Peygamberliklerini ilan edenlere tarihte neden " Yalancı" veya "Sahte" Peygamberler denmiştir. Bu sorunu kim çözmüştür? Gazneliler ve Selçuklular Abbasi Halifesi'ni hangi tehlikeye karşı korumuşlardır? Yazınız ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) 14. Dünyanın ilk üniversitesi diye nitelendiren medrese nerede, kim tarafından hangi isimle açılmıştır? İslami Bilimlerin kaynağı nedir? İslami Bilimlerin adlarını yazınız "Kerbela Olayı" nedir? İslam dünyası için önemini yazınız Emevi hanedanının yıkılmasından sonra kurulan hanedana Abbasiler denmesinin nedeni nedir? Abbasi Devleti 1258 de kimler tarafından yıkılmıştır? Abbasiler Halifeliklerini 1517 yılına kadar nerede sürdürmüşlerdir? Yazınız Temellerini Hz. Muhammed'in attığı İslam Devleti'ne Emeviler döneminde "Arap Devleti" denmesinin nedeni nedir? Yazınız İslam tarihinde "Hariciler" deyimi kimler için kullanılmıştır? Hangi olay sonrası ortaya çıkmıştır

20 ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (XIII. YY'A KADAR) ETKİNLİK KAVRAM - AÇIKLAMA EŞLEŞTİRMESİ 1. Sıffın Savaşı A. İslam Hukuku 2. Elhamra Sarayı B. İspanya'daki son İslam Devleti 3. Hadis C. Tefsir ilmi ile uğraşan kişi 4. Kerbela Olayı D. Müslümanlarla Mekkeliler arasındaki antlaşma 5. Müfessir E. Hz. Ali ile Muaviye arasındaki savaş 6. Puvatya Savaşı F. Dört Halife Devri 7. Divan -ı Mezalim G. Abbasilerin Bizans sınırındaki illeri 4 8. Ganimet 9. Fıkıh 10. Avasım 11. Tevaif -i Mülük 12. Haşimi 13. Beyt-ül Hikme 14. Beni Ahmer 15. Endülüs 16. Hudeybiye Antlaşması 17. Harici 18. Beyt'ül Mal 19. Hülafa -ı Raşidin 20. Bedevi H. Hz. Muhammed'in geldiği Kureyş Kabilesinin kolu I. Yargı işlerine bakar K. İslam Hazinesi L. Hz. Muhammed'in özlü sözleri M. Müslümanları Siiler ve Sünniler olarak iki gruba ayırmıştır. N. Bağdat'ta Hükmet eviş adıyla anılan bilim merkezi O. Hz. Ali ve Muaviye'den ayrılanlar P. Konar - Göçer yaşayan Araplar R. Arapların, İspanya için kullandıkları terim S. Abbasi toprakları üzerinde kurulan devletler T. Endülüs Emeviler'in İspanyadaki Mimari yapısı U. Müslümanların Avrupa'da ulaştığı son yer V. Savaş sonunda düşmanlardan alınan mallar, eşyalar 122