XI. THM YUUP ÇALIŞTAYI

Transkript

1 XI. THM YUUP ÇALIŞTAYI 30 Kasım 2 Aralık 2012 Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü Gölbaşı, Ankara ~ Bildiri Öz etleri ~ 1

2 THM Projesi: 2013 ve Sonrası Ömer YAVAŞ THM projesi hedefleri doğrultusunda bugüne kadar yapılan çalışmaların bir değerlendirmesi yapılarak özellikle IMAC ve ISAC önerileri doğrultusunda 2013 ve sonrasında yapılması gereken çalışmalar ele alınacaktır. TARLA: Genel Durum Suat Özkorucuklu Süleyman Demirel Üniversitesi Bu sunumda TARLA tesisinde yapılan çalışmalar ve gelinen son durum özetlenecektir. TARLA Tesisi Deney İstasyonları ve Kullanıcı Potansiyelinde Son Durum Pervin ARIKAN Gazi Üniversitesi TARLA Tesisinde elde edilmesi planlanan mikron dalga boyunda IR SEL ışınımının kullanılacağı 5 deney istasyonu belirlenmiştir. Bunlar; Foton diyagnostik, Ultrahızlı fotonik uygulamalar, Genel IR Spektroskopi, Mikrobiyoloji Spektroskopi ve Malzeme işleme istasyonlarıdır. Binanın modifikasyonu sonucunda inşa edilecek bu laboratuarların alt yapı ihtiyaçları, destek birimleri, bütçesi ve yol haritaları üzerinde çalışılmaktadır. FP-7 AB Projeleri kapsamında, TAC-TARLA tesisinin de içinde bulunduğu, Avrupa nın 20 hızlandırıcı araştırma merkezinin ortaklaşa hazırladıkları CALIPSO projesi AB tarafından kabul edilmiştir. Nc ve Sc LINAC Hızlandırıcı Kullanıcılarına odaklı oluşturulan projeye entegrasyon için TARLA ile ilgili prosedürlerin yerine getirilmesi devam etmektedir. 2

3 THM Proton Hızlandırıcısı Genel Durum Latife Şahin 1, Baki Akkuş 1, Emel Algın 2, Metin Yılmaz 3 1 İstanbul Üniveristesi 2 Eskişehir Osmangazi Üniveristesi 3 Gazi Üniversitesi THM proton hızlandırıcı tesisinin amacı 1 MW ve 2 GeV enerjide proton demetleri elde ederek farklı uygulama alanlarında bunları kullanmaktır. Proton Hızlandırıcısının genel durumu ve ISAC önerileri değerlendirilerek gelecekte yapılacaklar gözden geçirilecektir. TÜRKFAB Çalışmaları, Fizik ve Benzetim Orhan ÇAKIR ocakir@science.ankara.edu.tr TÜRKFAB, Türkiye de hızlandırıcı temelli, uygulamalı ve deneysel parçacık fiziği araştırmaları yapmak için tasarlanmakta olan 1 GeV lik elektron doğrusal hızlandırıcısı ile 3.6 GeV lik pozitron halkasından oluşan linak-halka tipli elektron-pozitron çarpıştırıcısı, ve buna ek olarak çarpışma noktasında kurulacak bir detektörden oluşan parçacık fabrikasıdır. Bu çalışmada, özel bir tasarımla, asimetrik enerjiler ile 3.8 GeV kütle merkezi enerjisinde çalışacak olan bir süper "charm" fabrikası için tasarım raporunun içeriği belirtilecektir. Temel olarak fizik programında, yüksüz D mezonların karışımı, D mezonların (nadir) bozunumları (yeni fizik etkilerini) ve CP ihlali ile c-kuark içeren hadronların spektroskopisi bulunmaktadır. TÜRKFAB proje grubunda yapılan çalışmalar, hızlandırıcı, fizik, dedektör ve hesaplama açısından değerlendirilecek ve elde edilen sonuçlar verilecektir. 3

4 LSUM-2012 Çalıştayı Doğrultusunda SI Dizayn Çalışmaları Zafer NERGİZ Niğde Üniversitesi Türk Hızlandırıcı Merkezi Sinkrotron Işınımı Tesisi (TURKAY) projesinde depolama halkası tasarım çalışmaları ve 6-7 Ekim 2012 tarihinde düzenlenen Light Source User Meeting'inde ortaya konulan öneriler ışığında depolama halkası tasarımında dikkate alınacak konular sunulacaktır. TURKAY tasarım ve projelendirme çalışmaları konusunda 2013 ve sonrası yol haritası verilecektir. Toryumlu Nükleer Enerji'nin Geleceği Metin ARIK Boğaziçi Üniversitesi Toryum yakarak elde edilen nükleer enerjiye ilgi son iki senedir yoğun biçimde artmıştır. Bu konuşmada dünya genelinde Toryumlu Nükleer enerji elde etme projelerindeki gelişmeler ele alınacaktır. Dünyadaki Gelişmeler Işığında TURKPRO ve TURKFAB için Öneriler Saleh Sultansoy TOOB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi e - e + çarpıştırıcılarına dayalı süper parçacık fabrikaları konusunda dünyadaki gelişmeler özetlenecek ve TURKFAB ın parametreleri ve araştırma potansiyeli üzerine bir değerlendirme yapılacaktır. Ayrıca yüksek enerjili ve yüksek akılı proton hızlandırıcılarının araştırma potansiyeli ve ana parametreleri konusunda da bir değerlendirme yapılacaktır. 4

5 TARLA ile ilgili özetler TARLA Tesisi Ultra Hızlı Fotonik Uygulamalar Laboratuvarı Okan Esentürk Orta Doğu Teknik Üniversitesi Son teknoloji sistemlerle TARLA tesisi bünyesinde kurulması planlanan 5 deney istasyonunda serbest elektron lazer kaynağından üretilecek terahertz ve kızıl ötesi dalga boylarında günümüz problemlerine çözüm aramaya çalışılacaktır. Laboratuvarlarımız Ultra hızlı fotonik uygulamalar, IR spektroskopi, Mikrobiyoloji Spektroskopi ve Görüntüleme ve Malzeme İşleme konularına yönelik olarak hazırlanmaktadır. Böylece temel bilimden uygulamaya bütün alanları kapsayan ve sanayi, enstitü ve üniversite işbirliğinde yapılacak çalışmalarla en güzel örneklerinin ortaya konulabileceği bir araştırma ortamı oluşturulmaktadır. Deney istasyonlarının ve alt yapılarının hazır olması ile faliyete geçecek olan laboratuvarlarımızda FEL laser ışınlarının da kullanıma açılması ile çalışmaların hızla başlayabilmesi için ön çalışmalarımız bitmek üzeredir. Sistemlerin kurulumu için gerekli alt yapı belirlenmiş olup laboratuvarın tadilatları sırasında hazırlanacaktır. Ayrıca her bir lab için gerekli başlangıç teçhizat ve ekipman listesi hazırlanmıştır. Ayrıca laboratuvarlarımızda yapılabilecek potansiyel çalışmaların belirlenmesi de hızla devam etmektedir. Bu sunumda laboratuvarların kısa tanıtımından sonra örnek olarak Ultra Hızlı Fotonik Uygulamalar Laboratuvarı nda yapılabilecek çalışmalardan örnekler verilecektir. Laboratuvarımızın faliyete geçmesi ile görünür bölge pompa FEL I veya FEL II sonda çalışmaları ile örneğin geniş-bant yarı iletken sistemlerde yük dinamiği, bileşik veya moleküllerin dinamik hareketleri gibi çalışmalar. FEL I veya FEL II pompa ve FEL I veya FEL II sonda tekniği ile örneğin moleküllerin vibrasyonel ya da burulma (tortional) dinamiği, reaksiyon yönlendirme ve takip vb çalışmalar yapılabilir. Yine aynı şekilde pompa sonda teknikleri ile aerosol, bakteria, bioyapılar ya da kimyasalların belirlenmesindeki hassasiyetin arttırılması çalışmaları yapılabilecektir. Yüksek yoğunluktaki FEL lazer ışınları sayesinde uygulanabilecek toplam frekans generasyonu spektroskopisi ile yüzey ve arayüzeyler hassas ölçümlerle karakterize edilebilecektir. Yapılabilecek örnek çalışmaların bazıları saf veya karmaşık sıvı ve katı yüzeylerin analizleri, sıvı cristal fazlar arası ya da polimer yapılar arasında oluşan yüzeylerin moleküler seviyede irdelenmesi, biyolojik yapılarda arayüzeylerin incelenmesi ve reaksiyonların yada transferlerin takibi, yüzey oluşumunun takibi ve mekanismasının ortaya çıkarılması, atmosfer ortamı için de önemli olan yüzey özellikli reaksiyonların incelenmesi, ve yüzey mikroskobu olarak özetlenebilir. 5

6 TARLA SRF ve HE Soğutma Sistemleri Altyapısı Avni AKSOY TARLA projesi için 2012 Haziran ayında yapılan SRF ve HE soğutma sistemleri sözleşmelerine dayanılarak nin, dolayısıyla proje ekibimizin yerine getirmesi gereken iş paketlerine göre alt yapı gereksinimleri hakkında gelinen nokta özetlenecektir. Altyapı hazırlıkları için gereken bütçe, zamanlama ve personel ihtiyacı konuları tartışılacaktır. TARLA Yüksek Güç RF Sistemi Özlem KARSLI TARLA Yüksek Güç RF Sistemi için gerekli olan yükek güç üreteçlerinin planlanması, yüksek güç iletim hattının tasarım ve optimizasyonu ile gerekli donanım listesinin belirlenmesi, TARLA güncelleme parametreleri için giriş ve HOM bağlaştırıcıların termal durumlarının belirlenmesi hususlarında yapılan çalışma hakkında bilgi verilecektir. TARLA Enjektör Taşınım Hattı Çalışmaları Çağlar KAYA Bu çalışmada Ankara'da bulunan Türk Hızlandırıcı ve Işınım Laboratuvarı (TARLA) Merkezinde kullanılması planlanan Kızıl-ötesi Serbest Elektron Lazerinin (2-250 um) üretimi için gerekli olan elektron demetinin, yüksek voltaj altında termiyonik bir katot tarafından 1 ma ortalama akım ve 250keV enerjiyle atmalı yapıda yayılması için yapılan ön test çalışmalarının sonuçları anlatılacaktır. Elektron demetinin üretim sürecine ek olarak enjektör taşınım hattı diye isimlendirilen termiyonik elektron tabansının çıkışı ile birinci süper iletken doğrusal hızlandırıcıya kadar olan kısım da kullanılacak demet teşhis elemanlarının son durumu hakkında da bilgi verilecektir. 6

7 TARLA İnjektör için Elektronik Cihazlar Burak KOÇ İnjektörün çalışması için gerekli olan elektronik cihazlar ile bu cihazların birbiriyle bağlanması, dikkat edilecek hususular ortaya çıkan zorluklar ve çözümleri ile bundan sonra bu konuda yapılacaklar ve iyileştirme çalışmaları ile ilgili bilgiler. Ayrıca ilerde karşılaşılabilecek sorunlar için farklı çözüm ve tasarım önerileri sunulacaktır. TARLA Vakum ve Su Soğutma Sistemlerinin Son Durumu Emre KAZANCI Hazırlanmakta olan TARLA Vakum Sistemi Talimatnamesinin sunumu, demet hattının vakum değerinin son durumu, karşılaşılmakta olan problemler ve bunlara dair çözüm önerileri ile vakum sisteminin eksikleri/ihtiyaçları anlatılacaktır. Su soğutma sisteminin tasarımına dair son durum ve son tasarım diyagramları, temel parametreler, TARLA su tüketimi tablosunun revize edilmiş halinin yayınlanması ve olası kullanıcı taleplerinin toplanması, su soğutma sisteminin kurulması için öngörülen zaman çizelgesi tartışılacaktır. TARLA Kontrol Sistemi Metin AYDAR TARLA kontrol sistemi tasarımı ile birlikte, sistemde kullanılacak donanımlara ait EPICS sürücülerinin yazılması ve kontrol prosedürü hakkında yapılan son çalışmalar özetlenecektir. Kontrol edilecek e-gun ve demet hattı parametrelerine bağlı olarak, donanım ve yazılım entegrasyonu konusunda gelinen son noktadaki operatör ekranları ve sistem kararlılığı konusunda çalışmalardan bahsedilecektir. Programlar: EPICS Base, ADL Generate Extension: MEDM, Probe, VisualDCT Soft Module: ASYN Support: IPAC, SEQ, CALC (scalcout) Örnek EPICS Kodları: LectureExample, seqdemo, serialtest, NMSU (Andrew Hoover) CalcExample, IOC (seq + asyn + calc), IP network including Xport. Donanımlar: Remote controller for pulser, stepper motor, Glassman GE9, XPort, RS232-fiber tranciever, AMREL SPD Power Supply, ARM processor based Raspberry Pi. 7

8 Network ve Hesaplama Bilgisayar Altyapısı Sinan KUDAY Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü bünyesinde, proje üyelerinin yüksek hızlı hesaplama ihtiyaçlarını karşılamak üzere değişen network alt yapısı ile hesaplama ve analiz sistemleri altyapısı anlatılacaktır. Dünya genelinde teknoloji enstitülerinde kurulmuş olan hesaplama sistemleri karşılaştırmalı olarak sunulacak ve gelecekteki kısa dönem ve uzun dönem hedeflerden bahsedilecektir. TARLA Radyasyondan Korunma ve Radyasyon Güvenliği Çalışmaları Vahap KARAKILIÇ 1, Ertan KÜRKÇÜOĞLU Süleyman Demirel Üniversitesi vahapkarakilic@gmail.com Türkiye nin ilk araştırma amaçlı elektron hızlandırıcısı olan TARLA (Ankara Türk Hızlandırıcı ve Radyasyon Laboratuarı), ani iyonlaştırıcı radyasyon üretebilecek üç zırhlanmış birime (ana hızlandırıcı bölmesi LINAC, serbest elektron lazer odası FEL ve Bremsstrahlung birimine) sahiptir. Tesis etrafındaki çevresel radyasyon düzeylerinin hızlandırıcı çalışmaya başlamadan önce belirlenmesi, daha sonra gerçekleştirilecek benzer çevresel radyasyon ölçümleri ile karşılaştırma yapılabilmesi ve TARLA tesisinin çevresel radyoaktiviteye katkısının ne derecede olacağının belirlenebilmesi bakımından önem taşıyan bir konudur. Bu çalışmada, TARLA için Ekim 2011 ile Ekim 2012 tarihleri arasında yapılan doğal radyoaktivite ölçümlerine ait bulgular sunulmakta, araştırmacıları ve halkı hızlandırıcı operasyonları nedeniyle meydana gelebilecek radyasyon kaynaklı tehlikelere karşı korumayı amaçlayan TARLA Radyasyondan Korunma ve Radyasyon Güvenliği biriminin mevcut durumu hakkında genel bir bilgi verilmekte ve bundan sonra atılması gereken adımlar tartışılmaktadır. 8

9 TARLA Bremsstrahlung Foton Hattı: Genel Değerlendirme Nilgün DEMİR 1, İskender AKKURT 2 1 Uludağ Üniversitesi 2 Süleyman Demirel Üniversitesi iskenderakkurt@sdu.edu.tr Bremsstrahlung foton ışını TARLA bünyesinde kurulacak olan elektron hızlandırıcından elde edilecek elektronlardan faydalanarak foton elde edilerek fotonukleer reaksiyonların gerçekleştirilecegi deney istasyonudur. Bu çalışmada bremsstrahlung deney hattı için yapılan ve yapılacak çalışmalar özetlenecektir. TARLA Bremsstrahlung Hattında Üretilen Fotonlar İçin Monte Carlo Parçacık Simülasyonu Yoluyla Faz Uzayları Gültekin YEĞİN Celal Bayar Üniversitesi gyegin@gmail.com Elektron demetinin bir hedefe çarptırılması sonucunda elde edilen Bremsstrahlung fotonlarının enerjiye bağlı yoğunluklarının bilinmesi, bu istasyonda gerçekleştirilecek deneyler için büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, TARLA tesisinde kullanılacak elektron demeti ve bu demetin çarptırılacağı hedef materyallerin fiziksel özellikleri, EGSnrc Monte Carlo programı ile 3 boyutlu olarak bilgisayar ortamında tasarlandı. Demette bulunan elektronlar bilgisayar ortamında tek tek simüle edilerek hedef materyale çarptırıldı ve oluşan Bremsstrahlung fotonları bir faz uzayı dosyasında biriktirildi. Bu işlem, 3-20 MeV aralığında değişik enerjilerdeki elektron demetleri ve farklı hedef materyalleri için ayrı ayrı tekrar edildi. Bu yolla elde edilen faz uzayı dosyaları, demet hattından gelen elektronların hedefe çarpması sonucunda meydana gelen bütün ikincil parçacıkları içermektedir. Faz uzayı dosyalarında yer alan parçacıklar, daha sonra hedeften çıkan fotonların dağılımının belirlenmesinde ve Bremsstrahlung istasyonunda gerçekleştirilecek deneylerin önceden bilgisayar ortamında simüle edilmesinde kullanılabilecektir. 9

10 TARLA Bremsstrahlung Deney Alanı Detektör Parametrelerinin Belirlenmesi Hüseyin Ozan TEKİN Süleyman Demirel Üniversitesi Bu çalışmada, Bremsstrahlung deney alanında kullanılacak olan detektörlerin parametrelerinin belirlenmesinde kullanılacak olan yöntem ve simülasyon teknikleri hakkında bilgi verilecektir. Hızlandırılmış Elektron Demet Biçiminin Kolimatöre Giren Bremsstrahlung Fotonlarının Açısal Dağılımına Etkisi Zehra Nur DEMİRCİ Süleyman Demirel Üniversitesi Bremsstrahlung tesisinde hızlandırılmış elektron demetinin radyatör materyali ile etkileşmesi sonucunda üretilen bremsstrahlung fotonlarının şiddeti, gelen elektron demetinin enerjisine, kullanılan radyatörün cinsine ve kalınlığına önemli ölçüde bağlıdır. Maksimum yoğunlukta bremsstrahlung fotonu üretmek için radyatör materyali olarak 10-3 radyasyon uzunluğunda, 8 mm yarıçaplı disk geometrili Ta ve Nb metalleri kullanılacaktır. Radyatörden üretilen bremsstrahlung fotonları, 3200 mm uzunluğunda, giriş açısı 5 mm ve çıkış açısı 28 mm olan Al dan yapılmış konik geometrili bir kolimatör aracılığı ile deney bölgesine taşınacaktır. Bu çalışmada, üretilen bremsstrahlung fotonlarının açısal dağılımları, FLUKA simülasyon kodu ile hesaplanmış, kolimatöre giren foton akıları ve enerjileri tayin edilmiştir. Elektron demet enerjisinin ve biçiminin bu değerler üzerindeki etkisi araştırılmıştır. 10

11 TARLA Serbest Elektron Lazeri Taşınım Hatları Tasarımı Begün TEKİNER 1, Emre ERBAY 2, Ergun KASAP Gazi Üniversitesi begumtekiner@hotmail.com Bu çalışmada, Türk Hızlandırıcı Merkezi (THM) projesi kapsamında, Ankara Üniversitesi Gölbaşı Yerleşkesinde kurulumu devam etmekte olan TARLA (Turkish Accelerator and Radiation Laboratory at Ankara) tesisine ait 2 µm µm aralığında kızılötesi bölgedeki Serbest Elektron Lazerinin (SEL) taşınım hattı tasarımı ele alınmıştır. Lazer demetinin taşınımı için kullanılacak olan aynaların odak uzaklıkları ve lazerin dağılımını analiz edebilmek için ABCD matris yönteminden yararlanılmıştır. Tasarım işlemi THM projesi tarafından sağlanan ZEMAX isimli optik dizayn programı kullanılarak yapılmıştır. ZEMAX programı ile yaptıklarımızı teyit etmek için ikincil bir tasarım programı olarak Dresden / Almanya da kurulu olan ELBE kızılötesi SEL Tesisi nde kullanma imkanı bulduğumuz GLAD programından yararlanılmıştır. TARLA tesisi için yapılan hesaplamaların doğruluğu ELBE ye ait taşınım hattının yeniden hesaplanması ile kontrol edilmiştir. TARLA Foton Demet Diagnostiği Laboratuvarı ve Serbest Elektron Lazeri Demetlerinde Güç-Enerji Ölçümü İdil ARSLAN idil_adriana78@hotmail.com Serbest elektron lazeri tesislerinde lazer demetinin elde edilmesinden sonraki süreçte, lazer ilgili kullanıcı laboratuvarına gönderilmeden önce demetin dalga boyu, güç ve enerji değerleri belirlenmelidir. Bu işlem Foton Demet Diagnostiği Laboratuvarı nda, demetin spektral aralığına uygun cihazlar kullanılarak yapılmalıdır. TARLA tesisinde U25 salındırıcısından 2.5µm-30µm ve U90 salındırıcısından 18µm-250µm dalgaboyu aralığında lazer demetleri elde edilecektir. Bu değerler ELBE IR-FEL tesisinde elde edilen SEL dalgaboyu aralığı ile benzerlik göstermektedir. Bu çalışmada, ELBE foton 11

12 diagnostik laboratuvarında yapılan incelemeler doğrultusunda, TARLA tesisinde elde edilecek SEL demetlerinin spektral dağılımının belirlenmesinde kullanılacak spektrometrenin, demetin güç ve enerji değerinin belirlenmesinde tercih edilecek güç ölçerlerin (powermeter) ve bu ölçümlerdeki hassasiyetin arttırılmasında kullanılacak olan kızılötesi bölgede duyarlı detektörlerin seçimi ve diagnostik masası üzerindeki yerleşimi tartışılmıştır. Demetin söz konusu ölçümlerin yapılması için hangi oranda ve hangi yöntem kullanılarak ayrıştırılması gerektiği incelenmiştir. Demetin polarizasyon yönü değişmeden en az kayıpla diagnostik masası üzerinde izleyeceği yol belirlenmiştir. Demetin gerekli noktalarda ayrıştırılması için kullanılacak demet ayırıcıların özellikleri ELBE tesisi örnek alınarak tartışılmış ve demetin elde edildiği salındırıcıya bağlı olarak orta kızılötesi bölgede ya da uzak kızılötesi bölgede çalışılmıştır. Enjektör İçerisinde Yer Alan Manyetik Merceklerin Tasarım ve Ölçümleri Evrim Çağın POLAT Hacettepe Üniversitesi Bu sunumda, enjektör içerisinde kullanılacak manyetik merceklerin temel özelliklerinden bahsedilmiş ve kullandığımız solenoidlerin konuma bağlı değişen manyetik alan şiddetlerinin karakteristik eğrileri incelenmiştir. Ayrıca ölçüm yapmak için hazırlanın bilgisayar kontrollü ölçüm sisteminin çalışma prensibi de ele alınmıştır. TARLA Tesisi Elektrik Altyapısı ve Değişiklikler İbrahim ŞARA Sunumda, TARLA Tesisi nde kurulu bulunan toplam gücü 3000 kva olan 2 adet kullanımda olan ve 1 adet yedek trafo, trafolara bağlı 3 ana besleme ve 7 adet, 1464 kw toplam güce sahip UPS panoları ve çalışma sistemi hakkında bilgi verilecektir. Ayrıca toplam gücü 3300 kva olan 1 yedek 2 asıl olan jeneratör gücü ve sisteme entegrasyonu için kurulan elektrik ağına değinilecektir. Sistemde yer alan tüm cihazların e-gun Enjektör Test Binası nı beslemek için bir araya getirildiği yapı ve karşılaşılan güçlükler ele alınacaktır. Bunlara ek olarak kontrol sistemi kablolama çalışması, sistematiği ve güvenliği ile ilgili görüş ve çalışmalara değinilecektir. Mevcut sistemdeki sorunlar ve çözüm önerileri sunumda yer alacaktır. 12

13 TARLA Tesisi Mekanik Altyapısı Mustafa YILDIZ Bu sunumda, teknik çizim arşiv hazırlama çalışmaları ile ilgili bilgi verilecektir. hazırlanan 2D-3D model çizimleri üretim imalat dosyalarından örnekler gösterilecektir: Yüksek voltaj gerilim koruyucu, yüksek gerilim DC güç kaynağı, beam-dump (demet durdurucu), beam position setup ayna sehpası taban parçası, sehpa tutucu ve askı parçası, ayna sehpası taban parçası, tek eksenli hareket parçası (öğrenci projesi), hızlandırıcı lab 3D çizimi, e-gun alt üst masa montaj çizimi (3D model), e-gun porselen çizimi (3D model), koruma kabini ve test binası yerleşim modeli, h-bending magnet (tasarım halinde), bending magnet (tasarım halinde), mobil temiz oda (satın alma aşamasında), laboratuar kapısı (3D model tasarım aşamasında), metal kaplama mekanizması. TARLA Elektron Tabancası Etrafındaki Radyasyon Seviyesi Ayşegül UŞUN Uludağ Üniversitesi Türk Hızlandırıcı Merkezinin (THM) TARLA tesisi kapsamında kullanılacak termiyonik elektron tabancısının enerjisi 250 kev mertebesindedir. Bu elektronların çalıştırılmasından önce labarotuar ortamının zırhlanması radyasyon güvenliği açısından önemlidir. Bu çalışmada, termoiyonik elektron tabancası üzerinde bulunan magnetler ve paketleyici gibi bileşenlerde depolanan enerji yoğunluklarına, zırhlama malzemesi etrafındaki ve içerisindeki radyasyon akısı değerleri, elektron demetinin çalışma süresi boyunca doz değerleri FLUKA benzetişimi programı yardımı ile elde edildi. Foton Detektör Verimliliğinin Deneysel Araştırılması* Şükriye Şule ARDA Süleyman Demirel Üniversitesi Fotonükleer reaksiyonlarda önemli deneylerin başında gelen compton saçılması deneylerinde foton duyarlı detektörler önemlidir. TARLA bremsstrahlung tesisindeki deneylerde kullanılacak detektörlerden birisi de NaI(Tl) detektörüdür. Bu çalışmada 3*3 boyutundaki NaI(Tl) detektörünün verimliliğinin deneysel olarak araştırılmıştır. * Poster sunumudur. 13

14 Zr İzotopları için Fotonötron Tesir Kesiti Hesaplamaları* Nurdan KARPUZ Süleyman Demirel Üniversitesi Atom çekirdeği ile ilgili genel özelliklerin araştırılmasında en başta gelen yöntemlerden birisi çekirdek reaksiyonları ile çekirdekten fırlatılan nükleonların gözlenmesidir. Nükleer reaksiyonlar reaksiyonu gerçekleştiren kullanılan parçacık türüne göre değişik isimler alır. Kullanılan parçacık foton ise fotonükleer reaksiyonlar olarak adlandırılır ve bu reaksiyon çekirdek yapısının araştırılmasında kullanılan önemli reaksiyon türlerinin başında gelir. Fotonükleer reaksiyonların tesir kesitleri temel ve uygulamalı fizik problemlerinin geniş oranda çeşitliliğinin araştırılmasında büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle kurulacak olan TARLA bremsstrahlung foton tesisinde yapılacak deneylerin tesir kesitler hesaplamaları deneyler için bize yön verecektir. Bu bağlamda bu çalışmada, Zr çekirdekleri için (γ,n) tesir kesitleri TALYS-1.2 bilgisayar programı ile hesaplandı. * Poster sunumudur. TARLA Bremsstrahlung Deney İstasyonu Kontrol Odası Ünitesi* Muhammed Fatih KULUÖZTÜRK Bitlis Eren Üniversitesi fatih.fizik@gmail.com koordinatörlüğünde yürütülmekte olan Türk Hızlandırıcı Merkezi projesindeki ilk tesis olan TARLA (Turkish Accelerator and Radiation Laboratory at Ankara) bünyesinde yüksek enerji ve parçacık fiziği ile nükleer fizik alanlarında deneyler gerçekleştirmek üzere çeşitli birimler bulunmaktadır. Fotonükleer reaksiyonların gerçekleştirileceği Bremsstrahlung Deney İstasyonu bunlardan biridir. Bu deney istasyonunda gerçekleştirilecek deneylerde kullanılacak olan ışın demetinin kalitesini belirleyen parametrelerin sürekli gözlemi ve kontrolü ile deney bölgesindeki detektörlerden elde edilen sonuçların takibi kontrol odasında gerçekleştirilir. Bu çalışmada Bremsstrahlung Deney İstasyonu bünyesinde bulunan kontrol odası ünitesinin hardware ve software donanımları ana hatları ile tanımlanmıştır. Anahtar kelimeler: TARLA, Bremsstrahlung, Fotonükleer reaksiyonlar, Kontrol odası. * Poster sunumudur. 14

15 TURKSEL ile ilgili özetler SASE SEL Diyagnostik Tasarımı - Son Durum Özkan ŞAHİN Uludağ Üniversitesi osahin@uludag.edu.tr THM SASE SEL foton diyagnostiği için yürütülen çalışmalar ve tasarımın oluşturulmasında bundan sonra yapılması gerekenler tartışılacaktır. Süperiletken ve Hibrid In-Vacuum Salındırıcılara Dayalı SASE SEL Optimizasyonu Bora KETENOĞLU bketen@eng.ankara.edu.tr Bilindiği üzere, Türk Hızlandırıcı Merkezi (THM) projesi SASE serbest elektron lazeri (SEL) önerisi için sürdürülmekte olan tasarım çalışmaları, 1 GeV enerjili elektron linakına dayalı olarak yapılmaktadır. THM projesi Uluslararası Bilimsel Danışma Komitesi (ISAC)'ın öneri ve tavsiyeleri doğrultusunda, SASE salındırıcıları için invacuum konfigürasyonlar gündeme gelmiştir. Bu kapsamda, süperiletken ve hibrid invacuum salındırıcılara dayalı SASE SEL optimizasyonu ve simülasyonu yapılmıştır. Nümerik hesaplamalar ile simülasyon sonuçları karşılaştırılarak, çalışmaların tutarlılığı kontrol edilmiştir. Ayrıca, elde edilen sonuçların gerek literatürle, gerekse dünyadaki çalışmakta ve proje aşamasında olan diğer SASE SEL tesisleriyle uyumlu olduğu gösterilmiştir. Önümüzdeki dönemde, daha kısa dalgaboyları (~ nm) hedeflenerek, benzer optimizasyon çalışmalarına 3-5 GeV enerjili elektron linaklarına dayalı olarak devam edilmesi planlanmaktadır. 15

16 TURKPRO ile ilgili özetler Düşük Enerjili Proton Hızlandırıcılarında Tünel Tasarımı Demet SARIYER, Rahmi KÜÇER Celal Bayar Üniversitesi Düşük enerjili proton hızlandırıcılarında, protonların hedef ile etkileşmesi sonucu, yüksek yoğunluklu ve yüksek enerjili radyasyon alanlar oluşur. Bu radyasyon alanların, çalışanlar ve çevre halkı üzerindeki etkisinin izin verilen doz sınırlarının altında olması için zırhlama yapılır. Zırh maddesi ve zırh kalınlıkları, hızlandırıcının normal çalışma durumu ve olası kaza durumu için oluşabilecek en yüksek doz değerlerine göre belirlenir. Zırh tek bir maddeden oluşabileceği gibi birbirini takip eden farklı maddeler veya bu maddelerin bileşimlerinden de oluşabilir. Zırh maddesi seçiminde ortam radyasyonu için zayıflatma faktörü, maddenin ağırlığı, kalınlığı, işlenebilirliği, bakımı ve kurulumun maliyeti önemlidir. Hızlandırıcıların toprak altında inşa edilmesi ile toprak, ikincil zırh olarak kullanılır ve olası radyasyon riskinin azalmasında etkin olur. CERN SPL ve ESS Projeleri: TURKPRO Projesine Uyarlanabilir Uygulama Alanları Selma AKINCI Gazi Üniversitesi Hızlandırıcı teknolojisinde uygulamaları ile önemli yere sahip olan proton hızlandırıcıları belirli bir enerji ve yoğunluk değerinde proton demeti elde etmek için tasarlanmış sistemlerdir. Dünya da araştırma ve uygulama alanları ile çalışmalarımıza ışık tutan CERN LİNAC4 VE SPL yapısı incelenerek yapıların TAC projesine uyarlanabilirliği tartışılmıştır. Yüksek enerji fiziği deneylerinde, nötrino osilasyonun da, radyo izotop üretiminde, sinkrotron ışınım kaynağı olarak, ikincil demetlerin elde edilmesi olarak proton hızlandırıcılarının uygulama alanları incelenecektir. Ayrıca hayatımızın büyük kısmını kapsayan nötron kaynaklı çalışmalara yer verilerek European Spallation Source (ESS) projesi araştırıldı ve TAC projesine uyarlana bilirliğine bakıldı. 16

17 OPERA ve FEMM Bilgisayar Kodları ile Kuadrupol ve Solenoid Magnet Tasarımı Fatma Çağlar ÖZTÜRK İstanbul Üniversitesi OPERA ve FEMM isimli bilgisayarlı simülasyon kodları kullanılarak, lineer proton hızlandırıcılarında kullanılan solenoid ve kuadrupol magnetlerin tasarımı için yapılan çalışmalar sunulacak, düşük enerjili proton hızlandırıcısı tesisinde kullanılması olası solenoid magnet ve dört kutuplu odaklayıcı magnet örneklerinin 2 - boyuttaki tasarımları ve hesaplamaları anlatılacaktır. Yüksek SCC Faktörlerinde LEBT Dizaynı Hasan Fatih KIŞOĞLU Niğde Üniversitesi hasanfatihk@aksaray.edu.tr Çalışmada belli oranlarda space-charge etkileri altında LEBT hattının dizaynı ve demet dinamiği yer almaktadır. Bunun için 350 MHz frekanslı, 80 ma pik akımlı sürekli ve Gaussian demet kullanılmıştır. Bu çalışma ile RFQ tasarımına temel oluşturulmaktadır. 99Mo İçin Farklı Üretim Metotlarının İncelenmesi Abdullah AYDIN Kırıkkale Üniversitesi aaydin@kku.edu.tr 99Mo, nükleer tıptaki görüntüleme işlemlerinin yaklaşık %80 ninde kullanılan 99mTc izomerinin ana radyoizotopudur. Dünya çapında yılda 30 milyondan fazla hasta 99mTc ile etiketlenmiş bileşiklerle taramaya tabi tutulmaktadır. Son yıllarda 99Mo/99mTc jeneratör temininde baş gösteren sıkıntılar, tıbbi, ekonomik ve siyasi bir konu haline gelmiştir. Bu sebeple, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü ne ait Nükleer Enerji Ajansı 99Mo-tedarik zinciri ekonomisiyle ilgili çalışmalar yapmakta ve 99Mo ve 99mTc için mevcut ve muhtemel üretim teknolojilerini gözden geçirmektedir. 99Mo/99mTc jeneratör arzında zaman zaman ortaya çıkan küresel kriz, 99Mo için reaktör tabanlı olmayan ve hızlandırıcıya dayalı alternatif üretim yöntemlerinin geliştirilmesine yönelik 17

18 birçok araştırmanın yapılmasını tetiklemiştir. Bu çalışmanın amacı, literatürdeki çalışmaların sonuçlarını kullanarak, 99Mo için mevcut ve alternatif üretim yöntemlerinin bir karşılaştırmasını yapmak ve bahsedilen yöntemlerden hangilerinin THM PH için uygun olabileceği konusunda bilimsel bir tartışma ortamı yaratmaktır. Linac4: 160MeV lik Doğrusal H- İyon Hızlandırıcısı Veli YILDIZ Boğaziçi Üniversitesi Bu çalışmada CERN de kurulmakta olan Linac4 doğrusal hızlandırıcısı üzerinden doğrusal proton ve iyon hızlandırıcılarının yapısından bahsedilecektir. Hızlandırma için kullanılan değişik yapılar değerlendirilip çalışma prensipleri açıklanacaktır. Linac4 projesi kapsamında yapılan demet dinamiği çalışmaları özetlenıp bu çalışmaların THM Proton Hızlandırıcısı açısından önemi değerlendirilecektir. THM-PH Tesisi İçin 352,21 MHz lik DTL Tasarım Çalışması Engin BOZKURT 1, Veli YILDIZ 2 1 Dumlupınar Üniversitesi 2 Boğaziçi Üniversitesi enginbozkurt88@gmail.com Drift Tube Linac (DTL) parçacıkları hızlandıran ve aynı zamanda dikine eksende demeti odaklayan bir hızlandırıcı yapısıdır. Parçacıklar sürüklenme tüplerinin içlerine yerleştirilmiş dört kutuplu magnetler yardımı ile odaklanırken sürüklenme tüpleri arasında oluşturulan elektrik alan sayesinde hızlandırılırlar. DTL yapısı 3-50MeV arasında verimli bir hızlanma sağladığı için bu enerji aralığında proton hızlandırıcıları için en çok tercih edilen hızlandırma yapısıdır. Sunumda DTL yapısının çalışma prensibi ve geometrisi kısaca açıklanacak ve geometri optimizasyonu için Superfish programı ile yapılan çalışmalar değerlendirilecektir. 18

19 RFQ Hızlandırıcısının Elektromanyetik Tasarımı Abdüllatif ÇALIŞKAN Gümüşhane Üniversitesi RFQ (Radyo Frekans Kuadrupol), proton hızlandırıcılarının en önemli hızlandırıcı bileşenidir. Genellikle, iyon kaynağı ve LEBT (Düşük Enerjili Taşıma Kanalı) yapılarından sonra kullanılır. RFQ hızlandırıcısının özelliği; demetin hızlandırılması, odaklanması ve paketlenmesini aynı anda ve sadece enine elektrik alan uygulanarak gerçekleştirilmesidir. Bu çalışmada 3 MeV enerjili bir RFQ hızlandırıcısının SUPERFISH programı ile iki boyutlu ve sonrasında CST programı ile üç boyutlu kavite tasarımı yapılmıştır. Temel kavite parametreleri her iki tasarım için karşılaştırılmıştır. Çalışmanın devamında ise demet dinamiği dizaynını yapmayı planlamaktayız. THM-PHT İyon Kaynağı: Ön Çalışmalar ve Gelecek Planlamaları Hakan ÇETİNKAYA Dumlupınar Üniversitesi hakan29@hotmail.com Kurulması planlanan Proton Hızlandırıcı Tesisi için kullanım alanlarına göre dünyadaki benzerlerine bakıldığında ortalama 20 ma akım gerektiği öngörülmektedir. Gerekli akım ve diğer parametreler, yapılacak olan Kullanıcı Potansiyeli Çalıştayı toplantılarının sonucunda kullanıcılardan gelecek talep doğrultusunda netleştirilecektir. İyon kaynağı türü olarak pozitif iyon kaynağı seçimi, yapımının negatif iyon kaynağına göre daha kolay olması ve tesisin gereksinimlerini karşılaması göz önünde bulundurularak yapılmıştır. Pozitif iyon kaynakları içerisinde yapılan araştırmalar sonucunda mikrodalga off resonance, ECR ve duoplasmatron tipi filamentli kaynakların kurulması, planlanan tesis için gerekli yüksek akımı ve diğer parametreleri sağlayabileceği görülmektedir. Bu çalışmada tesis için gerekli olan iyon kaynağının satın alınması ve kendimiz tarafından yapılması durumlarında karşılaşacağımız sonuçların kıyaslaması yapılacak, iyon kaynağı için test standı kurulması ve gelecek planlamaları ile ilgili bilgi aktarılacaktır. 19

20 THM-PHT İçin Hızlandırıcı Tüneli, Giriş Koridoru ve Kapı Tasarımı Gökmen TÜREMEN, Rahmi KÜÇER Celal Bayar Üniversitesi Proton hızlandırıcı tasarımında, radyasyon olasılığı olan ortamlar için uygun zırh kalınlıkları kaynak terimi, hızlandırıcı demet parametresi ve çalışma durumlarına bağlı olarak analatik yöntemler veya benzetim kodları ile belirlenir. Hızlandırıcı tesisinde çalışanlar için yapının iç zırh tasarımı denetimli ve kontrollü radyasyon alanlarına göre yapılır. Yapının dış tasarımı ise çevre halkı için izin verilen maksimum doz değerlerine göre yapılır. Bu çalışmada; Türk Hızlandırıcı Merkezi bünyesinde kurulması düşünülen proton hızlandırıcısının düşük enerji bölgesi için hızlandırıcı tüneli, giriş koridoru ve kapı tasarımı yapıldı. Yapı içi ve dışında radyasyon seviyeleri benzetim kodu yoluyla belirlendi. Proton Microbeam Degrader Tasarımı Atacan KILIÇGEDİK Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Mikrometre ya da mikrometre altı spot genişliğine sahip 3-20 MeV enerji aralığında ortalama 10 na 60 µm akıma sahip bir proton demeti ile tıp, diş hekimliği, radyobiyoloji, malzeme bilimi ve nükleer fizik alanlarında mevcut uygulamaları genişletmek mümkündür. Bu uygulamaları gerçekleştirmek için bir mikrobeam tesisi gereklidir. Bu çalışmada farklı uygulamalarda degrader olarak kullanılan malzemelere değinilecektir. Ayrıca, muhtemel THM-PHT uygulamaları kapsamındaki mikrobeam tesisi için, SRIM 2008 Monte Carlo simülasyon programı ile farklı kalınlıklardaki Al degrader malzemelerin, 20 MeV enerjili proton demeti üzerindeki enerji yayılımına etkileri incelenecektir. 20

21 TURKFAB ile ilgili özetler Parçacık Fabrikası Depolama Halkası Tasarımında Son Durum Zafer NERGİZ Niğde Üniversitesi Parçacık fabrikasınınn 3.56 GeV lik pozitron depolama halkasının etkileşme bölgesinin tasarımı çalışılmış ve çarpıştırıcının ana parametrelerine ulaşılması hedeflenmiştir. Bu çalışmada 2012 yılı içerisinde yapılan halkanın demet dinamiği üzerine çalışmalar sunulacaktır. Light Quark Spectroscopy At Charm Factories İsmail Ruhi UMAN Doğuş Üniversitesi The super-charm factory on colliding high luminosity beam of e+e- proposed by the Turkish Accelerator Center (TAC) project may offer an opportunity to perform also light quark spectroscopy by accumulating huge data samples not only at the psi(3770) but also at J/psi mass through the decay of these states. QCD suggests the possible existence of glueballs (bound states of two or three gluons), multiquarks, such as qqqbarqbar, and hybrid mesons (qqbarg). Radiative decays of J/psi are believed to be a favored mechanism for glueball production while hadronic decays of charmonium states can be used to search hybrids with exotic quantum numbers. An overview of the best candidates of gluonic states and a description of the techniques to observe them through partial wave and Dalitz plot analyses are given. 21

22 THM PF'de D Mezon Üretimi ve Enerji Asimetrisi Sertaç ÖZTÜRK Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sertac.ozturk@cern.ch Bu çalışmada THM PF deki enerji asimetrisi ve detektör tasarımı için yapılan optimizasyon çalışmaları sunulacaktır. TURKFAB ( THM-PF ) Detektörü için Benzetişim Çalışması Belgin PİLİÇER Uludağ Üniversitesi belginpilicer@gmail.com Bu çalışmada detektör içerisinde çarpıştırılan demetler tarafından üretilen parçacıkların takipleri yapılarak, akı dağılımları ve bıraktıkları enerjiler incelenmiştir. Detektör geometrisi olarak BESIII detektörü örnek olarak alınmıştır. Parçacıklar PYTHIA programı kullanılarak üretilip, takibi ise FLUKA benzetişim programı ile yapılmıştır. TURKFAB Detektörü için ToF sistemi çalışmaları Nurdan GÜLER Uludağ Üniversitesi nurdan_glr@hotmail.com ToF detektörleri demetlerin çarpışması sonucu oluşan parçacıkların tanımlanması için kullanılmaktadır. TURKFAB detektöründe BES III detektöründe kullanılan ToF sistemine benzer bir ToF sisteminin kullanılması düşünülmektedir. Bu sunumda ToF detektörünün yapısı ve çaşlışma prensibi anlatılacaktır. 22

23 D - Mezon Bozunumlarında CP İhlali* Betül YASATEKİN betulyasatekin@gmail.com Yüksüz D mezonların yüklü pionlara ve kaonlara bozunumları çalışılmıştır. Son zamanlarda LHCb ve CDF kolobrasyonları, doğrudan CP asimetrileri arasındaki farkın 0'dan farklı olduğunu rapor etmişlerdir. Bu sonuçla ilgili olarak MC olay üreticilerinin test edilmesi açısından, parçacık fabrikasında üretilen D mezonlarının bu kanallara bozunumu ve istatistiksel dağınımları kullanılarak bir analiz yapılmıştır. Ölçülen asimetri farkı kullanılarak olası yeni fizik model parametrelerinin araştırılabileceği gösterilmiştir. * Poster sunumudur. D0 Mezonlarının THM Dedektörlerinde Ölçülebilirliği* Engin EREN Boğaziçi Üniversitesi phys.engin.eren@gmail.com Yüksüz D mezon çiftlerinin özelliklerinin, salınımlarının ve zamana bağlı CP kırılması gibi konuların araştırılabilmesi için bu mezonların bozundukları parçacıkların 3- momentumlarının ölçülebilmesi ve bunlardan bozunma noktasının belirlenebilmesi zorunludur. THM Parçacık Fabrikası'nda bu ölçümlerin ne hassasiyette yapılabileceğinin belirlenebilmesi amacıyla, THM'nin tasarlanan enerjisinde Pythia 8 olay üreteci ile D0- D0bar çiftleri üretilmiş, bunların yüklü parçacıklara bozunduklarında nasıl bir çözünürlük elde edileceği ile ilgili dedektör modellemesi yapılmıştır. Geliştirilmekte olan yazılımın temel adımları sunulmaktadır. * Poster sunumudur. 23